The neuroscience of human The neuroscience of human relationships: Attachment and relationships: Attachment and the developing social brain; the developing social brain; Cozolino; 2006Cozolino; 2006

InterpersoonlijkInterpersoonlijk

Intrapersoonlijk

Intrapersoonlijk

RELATIONSHIPS

BRAIN MIND

A TRIANGLE OF WELL-BEING & RESILIENCE

Inspire to RewireInspire to Rewire

44

Integratie-modelIntegratie-model8 domeinen van integratie8 domeinen van integratie

3) Interpersoonlijke neurobiologie3) Interpersoonlijke neurobiologie van vroege life-stress naar van vroege life-stress naar lichamelijke (pijn)klachten…lichamelijke (pijn)klachten… Lampe et al. J.Psychosom Res 2003; Lampe et al. J.Psychosom Res 2003; 54;361-36754;361-367 • Vroege life stress Vroege life stress

verandert het verandert het stresssysteem en stresssysteem en slaat op in slaat op in pijngeheugenpijngeheugen

• Vroege negatieve Vroege negatieve ervaringen ervaringen beïnvloeden latere beïnvloeden latere pijngevoeligheidpijngevoeligheid

Nieuw theoretisch ‘framework’ Nieuw theoretisch ‘framework’ voor veranderen via het breinvoor veranderen via het brein

`̀AANDACHT ZELF AANDACHT ZELF VERANDERT HET VERANDERT HET

BREINBREIN

Focussed attention plays a Focussed attention plays a critical role in creating physical critical role in creating physical changes in the brainchanges in the brain

Rock and Schwartz, 2006Rock and Schwartz, 2006

“ “Use it or lose it”Use it or lose it”

Brein Brein in rust in rust is lawaaierig en is lawaaierig en chaotischchaotisch

Orkest dat aan het inspelen is…

Brein met focusBrein met focusmentale mappen gaan mentale mappen gaan

samenwerkensamenwerken

Verschillende ideëenbij elkaar vormeneen nieuwe “map”

Orkest tezamen speelt stuk muziek

Een nieuw gevormde “map” Een nieuw gevormde “map” maakt energie vrij, te gebruiken maakt energie vrij, te gebruiken voor de actievoor de actie

Verschillende ideëenbij elkaar vormeneen nieuwe “map”

Bij gerichte aandacht op idee, Bij gerichte aandacht op idee, activiteit of ervaring raken veel activiteit of ervaring raken veel breinregio’s verbonden tot groter breinregio’s verbonden tot groter circuit; dit geeft een gamma-bandcircuit; dit geeft een gamma-band

De AH…

Moment van inzicht…

““Neurons that fire together, Neurons that fire together, wire together” wire together” (Hebb (Hebb 1949)1949)

Nieuwe gedachte, gedrag, activiteit

Zenuwcellen in de cerebrale cortex Zenuwcellen in de cerebrale cortex van menselijke hersenen. De witte van menselijke hersenen. De witte pijlen geven uitlopers aan, die de pijlen geven uitlopers aan, die de omgeving aftasten op zoek naar omgeving aftasten op zoek naar informatie.informatie.

Neuroplasticity: The Good, the Neuroplasticity: The Good, the Bad and the UglyBad and the Ugly

Geen focus bij teveel neuronale activiteit ( dreiging bijv.)

Mind over matter..Mind over matter..mental state (aandacht/ focus) bepaalt de mental state (aandacht/ focus) bepaalt de neuroplasticiteitneuroplasticiteit

Stimulus + Aandacht Stimulus - Aandacht

Wel Neuroplasticiteit Geen Neuroplasticiteit

Het brein verandert Het brein verandert doorlopend…doorlopend…Je gebruikt nu voor het buigen van je vinger totaal Je gebruikt nu voor het buigen van je vinger totaal andere neuronen dan bijv 2 weken geledenandere neuronen dan bijv 2 weken geleden

Het gaat er dus om de Het gaat er dus om de focus van mensen te richten focus van mensen te richten

enen

dit lang genoeg te doen…dit lang genoeg te doen…

Self- directed neuroplasticitySelf- directed neuroplasticityNorman Doidge,The brain that changes itself, Norman Doidge,The brain that changes itself,

20092009

Als verandering echt optreedt is het Als verandering echt optreedt is het meestal omdat iemand gekozen heeft meestal omdat iemand gekozen heeft om zijn eigen brein te veranderen…om zijn eigen brein te veranderen…

Hoe faciliteer je self-directed Hoe faciliteer je self-directed neuroplasticity?neuroplasticity?1)1)Creeër veilige omgevingCreeër veilige omgeving2)2)Focus de aandacht op de juiste Focus de aandacht op de juiste

nieuwe verbindingennieuwe verbindingen3)3)Hou nieuwe verbindingen actiefHou nieuwe verbindingen actief

I) CREEER VEILIGE I) CREEER VEILIGE OMGEVING OMGEVING

Focussen van aandacht kan pas als Focussen van aandacht kan pas als brain/ mind in stand 1 isbrain/ mind in stand 1 is S.W.Porges, 2008S.W.Porges, 2008

OPEN

ONTVANKELIJK

BELONEND

STAND 1

GESLOTEN

REACTIEF

BEDREIGEND

STAND 2

II) II) FOCUS DE FOCUS DE AANDACHT OP DE AANDACHT OP DE JUISTE NIEUWE JUISTE NIEUWE VERBINDINGENVERBINDINGEN

Stel de goede vragenStel de goede vragenDe vragen die je je brein stelt bepalen de kwaliteit De vragen die je je brein stelt bepalen de kwaliteit van de van de verbindingenverbindingen

Aandacht Aandacht ==

de vragen die je steltde vragen die je stelt

Waar je aandacht aan geeft,Waar je aandacht aan geeft, nemen verbindingen toenemen verbindingen toe( Neuroplasticiteit)( Neuroplasticiteit)

Vragen over oplossingen ipv Vragen over oplossingen ipv over problemenover problemen1)1)Noem eens één ding waar je klant Noem eens één ding waar je klant

blij van werd in het verledenblij van werd in het verleden2)2)Wat deed je anders waardoor je Wat deed je anders waardoor je

klant blij/ gelukkig werd?klant blij/ gelukkig werd?3)3)Hoe zou het zijn om dit vaker te Hoe zou het zijn om dit vaker te

doen?doen?

Je brengt mensen bij hun eigen inzicht

III) III) HOU NIEUWE HOU NIEUWE VERBINDINGEN VERBINDINGEN

ACTIEF ACTIEF

Leading ChangeLeading Changewaar je aandacht aan besteedt groeitwaar je aandacht aan besteedt groeitnetwerk om jezelf te kennen=netwerk om jezelf te kennen=netwerk om anderen te kennennetwerk om anderen te kennen

Midline PFC:

-Zelf kennis

-Sociale cognitie

-Empathie

Lat. PFC

-Plannen

-Info vasthouden

-Werkgeheugen

-Cognitieve problemen-oplossen

Echte verandering verlangt herhalingEchte verandering verlangt herhalingSStimuleer timuleer NNeuronale euronale AActiviteit enctiviteit enGGroeiroei (SNAG) (SNAG) LeDoux;The synaptic self, LeDoux;The synaptic self, 2004 2004

- Herhaling

- Beloof het een ander wat je gaat doen ( status bedreiging)

-Schrijf de taak op

-Zorg voor samenwerking ( brein is sociaal)

ARIA MODELARIA MODEL

Creation of a new mental mapCreation of a new mental mapkost vrij veel energie…kost vrij veel energie…

Verschillende ideëenbij elkaar vormeneen nieuwe “map”

Een nieuw gevormde “map” Een nieuw gevormde “map” maakt energie vrij, te gebruiken maakt energie vrij, te gebruiken voor de actievoor de actie

Verschillende ideëenbij elkaar vormeneen nieuwe “map”

Self-directed neuroplasticity

Alpha-golven tijdens reflectieAlpha-golven tijdens reflectie

Inzicht vooral in Rechter Inzicht vooral in Rechter HemisfeerHemisfeer

Mark Jung-Beeman, PLoS Biology, Mark Jung-Beeman, PLoS Biology, 20092009

Neural activity when people Neural activity when people solve verbal problems with solve verbal problems with insightinsight

De AH…

MindsightMindsight dede psychologie van het nieuwe bewustzijnpsychologie van het nieuwe bewustzijn

8 november 8 november 20132013

John van der Meij John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en

Therapie (Oegstgeest) Therapie (Oegstgeest) Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen

(Haarlem)(Haarlem)

Hoopgevende ontwikkeling Hoopgevende ontwikkeling

MINDSIGHTMINDSIGHT

INTERPERSOONLIJKE NEUROBIOLOGIEVia Mindsight komen tot Integratie in het Brein

Therapeutische relatie

Het brein in de palm van je Het brein in de palm van je handhand

Dan Siegel, Mindsight Dan Siegel, Mindsight 20092009

Het brein in de palm van je Het brein in de palm van je handhand

Dan Siegel, Mindsight Dan Siegel, Mindsight 20092009

Patiënte na aanrijding Patiënte na aanrijding beschadiging prefrontale beschadiging prefrontale cortexcortex

BeschadigdIntegratie verminderd

De mPFC integreert cortex, limbische De mPFC integreert cortex, limbische systeem, hersenstam en het lichaamsysteem, hersenstam en het lichaam

Integratie

Geen Integratie

Functies mPFCFuncties mPFC1)Lichaamsregulatie1)Lichaamsregulatie2)Afgestemde communicatie2)Afgestemde communicatie3)Emotionele balans3)Emotionele balans4)Angst regulatie4)Angst regulatie5)Flexibiliteit van respons5)Flexibiliteit van respons6)Inzicht6)Inzicht7)Empathie7)Empathie8)Intuïtie8)Intuïtie9)Moraliteit 9)Moraliteit

Attachmentstudies

Mindfulnessstudies

Mindsight Mindsight het vermogen van het brein tot zowel het vermogen van het brein tot zowel

zelfinzicht als empathie zelfinzicht als empathie

De geest van de ander “bedden” De geest van de ander “bedden” we in ons prefrontale systeemwe in ons prefrontale systeem

Mindsightlandkaarten

Waar bent u?Waar bent u?

Waar bent u?Waar bent u?

Hier bevindt u zich.

pIJNpIJN

•EN ZO IS PIJN SLECHTS PIJNEN ZO IS PIJN SLECHTS PIJN•TENZIJ JE HAAR WEERSTAATTENZIJ JE HAAR WEERSTAAT

• DAN WORDT HET EEN KWELLINGDAN WORDT HET EEN KWELLINGI CHINGI CHING

Regen is slechts regen,dat is nog geen slecht weer

En zo is pijn slechts pijntenzij je haar weerstaat dan wordt het lijden

I Ching

Verbinding tussen oost en westVerbinding tussen oost en westModerne Westerse Psychologie, Oude Moderne Westerse Psychologie, Oude

Spirituele Spirituele stromingen, Moderne stromingen, Moderne NeurowetenschappenNeurowetenschappen

www.mindandlife.orgwww.mindandlife.org

Het snijvlak van de interne, Het snijvlak van de interne, subjectieve wereld en de subjectieve wereld en de externe, objectieve wereld van externe, objectieve wereld van de wetenschapde wetenschap voelen van angst is niet hetzelfde als het vuren van de voelen van angst is niet hetzelfde als het vuren van de amygdalaamygdala

Mindfulness; religie of een Mindfulness; religie of een biologisch proces dat biologisch proces dat gezondheid bevordert?gezondheid bevordert?

Bewustzijn of mindful bewustzijn?Bewustzijn of mindful bewustzijn?

COALCURIOSITYOPENACCEPTANCELOVE

De geest is als een oceaanDe geest is als een oceaan

Mindsight Mindsight Daniel Siegel, 2010Daniel Siegel, 2010

Waar kunnen we onze Waar kunnen we onze aandacht op richten?aandacht op richten?

Externe wereld viazintuigen

Innerlijk gevoel van het lichaam,interoceptie Wat de

geest creëertgedachten,gevoelens, etc

Het voelen van connectiesmet anderen

Wheel of awarenessWheel of awareness

Visuele MetafoorPrefrontaleCortex

NeuroplasticityNeuroplasticity We use the mind to rewire te brain…We use the mind to rewire te brain…

TRAINEN VAN SPIEREN VERANDERT JE LIJFTRAINEN VAN DE GEEST VERANDERT HET BREIN

Breinfunctie en geestelijke Breinfunctie en geestelijke activiteiten zijn niet activiteiten zijn niet hetzelfde…hetzelfde…

MIND BRAIN

Aandachtsoefening: de geest stuurt de Aandachtsoefening: de geest stuurt de aandacht op spec. manier, wat spec. aandacht op spec. manier, wat spec. circuits in het brein volgens spec. circuits in het brein volgens spec. patroon activeertpatroon activeert

Neuroplasticiteit ook door mindfulness Neuroplasticiteit ook door mindfulness meditatiemeditatie

Soc Cogn Affect Neurosci. 2008 March; 3(1): 55–Soc Cogn Affect Neurosci. 2008 March; 3(1): 55–

61.61.

Concentratie grijze stof van de mediale prefrontale cortex correleert met de hoeveelheid uren meditatie.

Van ‘’ state’’ naar ‘’ trait’’…

Insula activatie rechts neemt toe na Insula activatie rechts neemt toe na mindfulness meditatie;van belang voor mindfulness meditatie;van belang voor de ‘awareness’ van je lichaamde ‘awareness’ van je lichaam Farb et all, 2007Farb et all, 2007

Left anterior shift in emotion-Left anterior shift in emotion-regulating circuits of the Prefrontal regulating circuits of the Prefrontal CortexCortex

Richard Davidson, 2003Richard Davidson, 2003

Je kweekt een houding van toenadering ipv vermijding aan Je kweekt een houding van toenadering ipv vermijding aan

Sneller herstel van negatieve gevoelens

Patiënte na aanrijding Patiënte na aanrijding beschadiging prefrontale beschadiging prefrontale cortexcortex

BeschadigdIntegratie verminderd

Interpersoonlijke relatie: ouder richt Interpersoonlijke relatie: ouder richt aandacht op de innerljke wereld van aandacht op de innerljke wereld van het kindhet kind

Afstemming op de ander: bevordering veilige hechting

Feeling FeltActiveert:1) regulerende circuits2) integratieve prefrontale vezels

Intrapersoonlijke relatie: het richten Intrapersoonlijke relatie: het richten van de aandacht op de innerlijke van de aandacht op de innerlijke wereld van jezelfwereld van jezelf

Activeert:1) Zelf regulerende circuits2) integratieve prefrontalevezels

Innerlijk afstemmen op jezelf: bevordering veerkracht

Na intensieve Mindfulness training Na intensieve Mindfulness training

en bij veilig gehechte kinderen zijn de en bij veilig gehechte kinderen zijn de zelfde circuits ontwikkeldzelfde circuits ontwikkeldMindsight, Dan Siegel, 2010Mindsight, Dan Siegel, 2010

Neurale circuits in de middelste Prefrontale gebieden nodig voor zelfregulatie en afstemmen op anderen

Functies mPFCFuncties mPFC1)Lichaamsregulatie1)Lichaamsregulatie2)Afgestemde communicatie2)Afgestemde communicatie3)Emotionele balans3)Emotionele balans4)Angst regulatie4)Angst regulatie5)Flexibiliteit van respons5)Flexibiliteit van respons6)Inzicht6)Inzicht7)Empathie7)Empathie8)Intuïtie8)Intuïtie9)Moraliteit 9)Moraliteit

Attachmentstudies

Mindfulnessstudies

ad 4) Angst Regulatie

Prefrontale schors

Amygdala

Middelste Prefrontale Cortex

Remt

The ‘low’ road or ‘high’ road?The ‘low’ road or ‘high’ road?

LeDoux 1996; The emotional brain

Neurale remming van Neurale remming van Amygdala door Prefrontale Amygdala door Prefrontale CortexCortex

GABA

AMYGDALA

Controle over amygdala netwerken?Controle over amygdala netwerken? Welke kant draait de danseres op?Welke kant draait de danseres op?

ad 2) Afgestemde ad 2) Afgestemde communicatiecommunicatie

In de negentiger jaren van de In de negentiger jaren van de twintigste eeuw ontdekte Rizolatti en twintigste eeuw ontdekte Rizolatti en zijn groep de spiegelneuronen *zijn groep de spiegelneuronen *

* Gallese L (1996). Brain 119, 593-609.

I) Afstemmen op gedragI) Afstemmen op gedragspiegelneuronen nemen handeling spiegelneuronen nemen handeling waar waarachter intentie zit. waar waarachter intentie zit.

Sensorische InputWaarneming Motorische

OutputHandelingen

SPIEGELNEURONEN

II) Afstemmen op de innerlijke II) Afstemmen op de innerlijke toestand van de ander toestand van de ander Fase 1: SimulatieFase 1: Simulatie

INSULA SPIEGELNEURONEN

Fase 2: Interoceptie= de perceptie van Fase 2: Interoceptie= de perceptie van wat zich in ons lichaam afspeelt. We wat zich in ons lichaam afspeelt. We worden bewust.worden bewust.

Insula

PFC

1

2

4Cingula

3

ad 7) Empathie:ad 7) Empathie:Door het maken van een ‘kaart’ Door het maken van een ‘kaart’ krijgen we een idee van de interne krijgen we een idee van de interne mentale situatie van de andermentale situatie van de ander

‘Jij’landkaart

We kunnen ons voorstellen wat een gebeurtenis voor hem/ haar betekent…

Ontwikkelen van Ontwikkelen van resonantiecircuitresonantiecircuitdoor mindsightdoor mindsight Cozolino, Cozolino, 20062006

DANK VOOR UW AANDACHT!DANK VOOR UW AANDACHT!