Post on 07-Apr-2018
transcript
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
1/138
T. C.
SLEYMAN DEMREL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
MALYE ANABLM DALI
YEN DZENLEMELER ELNDE YEREL
YNETMLERDE MAL ZERKLK VE MAL
TEVZN
YKSEK LSANS TEZ
Eref AIKGZ
Tez Danman:
Yrd. Do. Dr. . Attila ACAR
ISPARTA, 2007
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
2/138
ii
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
3/138
i
ZET
YEN DZENLEMELER ELNDE YERELYNETMLERDE MAL ZERKLK VE MAL TEVZN
EREF AIKGZ
Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Maliye Anabilim DalYksek Lisans Tezi, 128 sayfa, Eyll 2007
Danman: Yrd. Do. Dr. . Attila Acar
Bu tezin amac yerel ynetimlerde mali zerklik ve mali tevzin kavramlarnnyaplan yeni deiiklikler erevesinde incelenmesidir. Tezin temel noktas malizerklik ve tevzin almalarnn yerel ynetimlerde nasl uygulanddr. Bu konuyutahlil edebilmek asndan yerel ynetimlerde uygulanan maliye sistemleri ve
politikalarnn yeterince anlalmas ve aklanmas gerekmektedir. almada genelolarak yerel ynetimlerde ilevsel mekanizmann nasl alt, yerel ynetimlerdeuygulanan stratejik planlama ve bu ynetim birimlerince uygulanan maliye
politikalar, yeni dzenlemeler eliinde uygulamaya konulan kamu mali ynetimikontrol kanunu ve belediye kanunun kavramsal boyutu yer almaktadr. Sonu olarak
merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki ilikinin en nemli yan, kaynakblm, yani mali konulardr. ki ynetim arasnda grev ve yetki blmnnhemen arkasndan gelir kaynaklarnn paylam gelmektedir. O yzden yenikanunlar ve dzenlemeler erevesinde yerel ynetimlerde uygulanan maliye
politikalarnn iyi anlalmas gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yerel Ynetim, Mali zerklik, Mali Tevzin, Stratejik Planlama,Maliye Politikas.
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
4/138
ii
ABSTRACT
FINANCIAL AUTONOMY AND FISCAL FEDERALISM IN LOCALADMINISTRATIONS IN ACCORDANCE WITH THE NEW
ARRANGEMENTS
EREF AIKGZ
Sleyman Demirel University, The Institute of Social Sciences, The Graduate Thesisof Finance Branch, 128 pages, September 2007
Supervising Professor: Assistant Professor brahim Attila Acar
The aim of this thesis is to analyze the concepts of financial autonomy and fiscalfederalism within the framework of the new arrangements. The main point of thethesis is related to the application of financial autonomy and fiscal federalism worksin local administrations. In order to observe the subject on a deeper basis, it isimportant to thoroughly perceive and explain fiscal systems and policies used inlocal administrations. In the study, the topics that have been taken into considerationare generally the working system of the structural mechanism, the strategic planningapplied in local administrations and fiscal policies applied by such administrativeunits, public fiscal administration law, which has been put into practice in
accordance with the new arrangements, and the conceptual dimension of municipallaws. Consequently, the most important part of the relationship between centraladministrations and local administrations is resource distribution, which is a fiscalissue. What comes right after task and authorization distribution between the twoadministrations is resource distribution. For that reason, it is necessary to perceivethe fiscal policies applied in local administrations within the framework of new lawsand arrangements.
Key Words: Local Administration, Financial Autonomy, Fiscal Federalism,Strategic Planning, Fiscal Policy.
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
5/138
iii
NDEKLER
ZET.............................................................................................................................i
ABSTRACT.................................................................................................................ii
NDEKLER............................................................................................................iii
KISALTMALAR .......................................................................................................vii
TABLOLAR LSTES ..............................................................................................viii
GR............................................................................................................................1
BLM I
YEREL YNETMLERDE MAL ZERKLK VE MAL TEVZN........................4
1.1. Yerel Ynetim Kavramnn Anlam Ve eitleri.............................................4
1.1.1. Yerel Ynetimin Anlam...........................................................................4
1.1.2. Yerel Ynetimlerin Geliimi Sreci .........................................................7
1.1.3. Yerel Ynetim eitleri ..........................................................................12
1.1.3.1. Siyasal Amal Yerinden Ynetim..................................................12
1.1.3.2. Ynetsel Amal Yerinden Ynetim...............................................13
1.1.3.2.1. Hizmet Amal Yerinden Ynetim..........................................14
1.1.3.2.2. Yerel Yerinden Ynetim .........................................................14
1.1.4. Yerel Ynetimlere htiya Duyulmasnn Nedenleri ..............................14
1.2. Yerel Ynetimlerde Mali zerklik.................................................................15
1.2.1. zerkliin Anlam ..................................................................................15
1.2.2. Yerel zerkliin Tanm .........................................................................16
1.2.3. Yetki Genilii / Mali zerklik likisi ..................................................17
1.2.4. Yerel zerkliin Kapsam ......................................................................18
1.2.4.1. dari zerklik ..................................................................................18
1.2.4.2. Mali zerklik ..................................................................................181.2.5. Mali zerkliin Trleri ve Snrlar ........................................................21
1.2.6. Yerel Ynetimlerde Mali zerklik .........................................................22
1.3. Yerel Ynetimlerde Mali Tevzin....................................................................24
1.3.1. Mali Tevzin Kavram..............................................................................24
1.3.2. Mali Tevzinin Konusu ............................................................................27
1.3.3. Mali Tevzinin Sebepleri..........................................................................30
1.3.3.1. Tarihi, Siyasi ve ktisadi Nedenler ..................................................30
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
6/138
iv
1.3.3.2. Kamu Harcamalarndaki Art ........................................................31
1.3.3.3. Vergilendirme Yetkisi .....................................................................32
1.3.3.4. Gelir ve Giderlerin Merkeziletirilmesi ..........................................33
1.3.3.5. Ayn Tr Olmayan Tercihler...........................................................34
1.3.3.6. Hesaplarn Tek Kaynaktan Salamas Zorunluluu .......................34
1.3.4. Mali Tevzin Trleri.................................................................................35
1.3.4.1. Dikey Mali Tevzin ..........................................................................36
1.3.4.2. Yatay Mali Tevzin...........................................................................36
1.3.5. Mali Tevzinin Sistemleri.........................................................................37
1.3.5.1. Rekabet Sistemi...............................................................................37
1.3.5.2. Ayrma Sistemi................................................................................381.3.5.3. Ballk Sistemi...............................................................................39
1.3.5.4. Karma Sistem ..................................................................................40
1.3.5.4.1. Ekleme Sistemi........................................................................40
1.3.5.4.2. Paylam Sistemi .....................................................................41
1.3.5.4.3. Vergi Torbas Sistemi..............................................................41
1.3.6. Mali Tevzinin nemi..............................................................................42
1.3.7. Yardmlarn Mali Tevzindeki Anlam ....................................................43BLM II
DNYADA VE TRKYEDE YEREL YNETM UYGULAMALARI VE
MAL ZERKLK.....................................................................................................45
2.1. Federal Devletlerde Yerel Ynetim Uygulamalar ve Mali zerklik ............45
2.1.1. ABD'de Yerel Ynetim Uygulamalar....................................................45
2.1.2. Almanya'da Yerel Ynetimler ve Mali zerklik ....................................47
2.2. niter Devletlerde Yerel Ynetimler Ve Mali zerklik ................................502.2.1. Fransa'da Yerel Ynetimler ve Mali zerklik ........................................50
2.2.2. spanya'da Yerel Ynetimler ve Mali zerklik ......................................54
2.2.3. ngiltere'de Yerel Ynetimler ve Mali zerklik .....................................58
2.3. Trkiyede Yerel Ynetimler ve Mali zerklik.............................................62
2.3.1. Yerel Ynetim Kuruluu Olarak l zel dareleri ..................................62
2.3.2. Yerel Ynetim Kuruluu Olarak Belediyeler .........................................63
2.3.3. Yerel Ynetim Kuruluu Olarak Ky dareleri ......................................67
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
7/138
v
2.4. Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yaplar................................................68
2.4.1. l zel darelerinde Mali Yap................................................................68
2.4.1.1. l zel darelerinin Gelirleri............................................................68
2.4.1.2. l zel daresinin Giderleri .............................................................70
2.4.1.3. l zel darelerinde Borlanma.......................................................72
2.4.2. Belediyelerde Mali Yap .........................................................................73
2.4.2.1. Belediyelerin Gelirleri.....................................................................73
2.4.2.2. Belediyelerin Giderleri....................................................................76
2.4.2.3. Belediyelerde Borlanma................................................................80
2.4.3. Ky darelerinin Mali Yaps ..................................................................81
2.4.3.1. Ky darelerinin Gelirleri................................................................812.4.3.2. Ky darelerinin Giderleri ...............................................................82
2.5. Trkiyede Uygulanan Mali Paylam Ve Nfus Sorunu...............................84
BLM III
YEN KAMU YNETM REFORMU KAPSAMINDA KAMU MAL
YNETMMZDE VE YEREL YNETMLERMZDE ORTAYA IKAN YEN
DZENLEMELER....................................................................................................87
3.1. Kamuda Yeni Yaplanma Srecinin Gndeme Gelmesi ................................873.2. 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi Kontrol Kanunu .......................................88
3.2.1. Kanunun Amac ......................................................................................89
3.2.2. Kanunun Kapsam...................................................................................89
3.2.2.1. Kanun Kapsam Gelen Deiiklikler ..............................................89
3.2.3. Yeni Kamu Maliyesinin Temel lkeleri ..................................................91
3.2.4. 5018 ile Kamu Mali Ynetimi Alannda Yeni Eilimler ve Kavramlar.91
3.2.4.1. Saydamlk ve Hesap Verme Sorumluluu......................................923.2.4.2. Stratejik Planlama ...........................................................................92
3.2.4.3. Faaliyet Raporlar............................................................................93
3.2.4.4. Performans esasl bte ve ok yll bte uygulamas...................94
3.2.4.5. Tahakkuk Esasl Muhasebe.............................................................95
3.2.4.6. Denetim.......................................................................................96
3.2.4.7. D Denetim ....................................................................................96
3.2.5. Yeni Kamu Ynetiminde Stratejik Planlama..........................................97
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
8/138
vi
3.2.5.1. Kamu Yaklam..............................................................................98
3.2.5.2. Kamuyu Stratejik Plana ten Nedenler............................................99
3.2.5.3. Kamuda Stratejik Planlama Sorunlar...........................................101
3.2.5.4. Stratejik Planlamann Kamuya Salayaca Faydalar ..................102
3.3. 5302 Sayl l zel daresi ve 5393 Sayl Belediye Kanunu le Yerel
Ynetimlerimize Mali zerklik Asndan Getirilen Yenilikler .............103
3.3.1. 5302 l zel daresi Kanunu Tasars'nn Genel Gerekesi ..................103
3.3.2. 5302 Sayl l zel daresi Kanunuyla l zel darelerine Mali zerklik
Asndan Getirilen Yenilikler.................................................................108
3.3.3. 5393 Belediye Kanunu Tasars'nn Genel Gerekesi...........................110
3.3.4. 5393 Sayl Belediye Kanunuyla Belediyelere Mali zerklik AsndanGetirilen Yenilikler ..................................................................................114
SONU ....................................................................................................................116
KAYNAKA...........................................................................................................119
ZGEM..............................................................................................................128
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
9/138
vii
KISALTMALAR
AB Avrupa Birlii
ABD Amerika Birleik Devletleri
age Ad Geen Eser
Agm Ad Geen Makale
BB Bykehir Belediyesi
BBK Bykehir Belediye Kanunu
ev eviren
GFS Analitik Bte Snflandrmas
GSMH Gayr Safi Milli Hasla
K l zel darisi Kanunu
UVKM dare-i Umumiye-i Vilayat Kanunu Muvakkati
KDV Katma Deer Vergisi
KMYK Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu
Md Madde
MYO Meslek Yksekokulu
SGDB Strateji Gelitirme Daire Bakanl
TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
10/138
viii
TABLOLAR DZN
Tablo 1. Genel Bte Vergi Gelirlerinden l zel darelerine Ayrlan Pay...............69Tablo 2. l zel dare Gelirlerinin Genel Bte ve GSMHya Oran ........................70
Tablo 3. l zel dare Harcamalarnn Genel Bte le GSMH indeki Yeri...........72
Tablo 4. Belediye Gelirlerinin Oransal Dalm .......................................................75
Tablo 5. Devlet Gelir Paylarnn Belediye Bte Gelirleri le Karlatrlmas 1970-
2001 (%).......................................................................................................75
Tablo 6. Belediye Gelirlerinin Genel Bte ile GSMH iindeki Yeri (%) ................76
Tablo 7. Belediye Harcamalarnn Gider Trlerine Gre Dalm (%) ....................79Tablo 8. Belediye harcamalarnn genel bte ile GSMH indeki Yeri (%) ............80
Tablo 9. Ky Toplam Gelirlerinin Dalm (%)........................................................82
Tablo 10. Ky Harcamalarnn Genel Bte ve GSMHya Oran (%).......................84
Tablo 11. Ky Harcamalarnn Dalm (2001) ........................................................84
Tablo 12. Trkiyede Krsal ve Kentsel Nfus ..........................................................86
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
11/138
1
GR
Gnmz dnyasnda toplumsal, kurumsal, sosyal yap ve ilikileri etkileyenhzl bir deiim ve dnm yaanmaktadr. Yirminci yzyln son eyreinde
balayan ve tm hzyla devam eden bu deiim ve dnm sreci her alanda
olduu gibi lkemiz kamu ynetimi zerinde de etkilerini gstermitir. Bu balamda
kamu ynetiminde yeniden yaplanma almalar balam ve kamu kurumlarnn
ynetim, bteleme, denetim, hizmet sunumu gibi konularda yeni tartma ve
uygulamalar gndeme getirmitir.
Kamunun rolnn yeniden tanmlanmasna yol aan bu tartmalar, kamuynetiminde yeni anlay ve almlar beraberinde getirmitir. Geleneksel temsil
ynteminin yeterli olmad, daha demokratik, katlmc, hizmet sunumunda aklk
ve effaflk, sorumluluk, hesap verebilirlik, ok yll bteleme ve ynetiim
ilkelerinin hayata geirilmesi gibi yaklam ve uygulamalar bu yeni dnemin
rnleridir.
Kamu mali ynetim sistemimiz 80 yldan uzun bir sre 1050 sayl Muhasebei
Umumiye Kanununa dayal olarak yrtlmtr. Ancak bugne gelindiinde srekli
deien ve gelien toplumsal ve sosyal yapnn taleplerini karlamakta yetersiz
kalmtr. Ayrca tm dnyada kan yeni Kamu Ynetimi anlaynn temelini
oluturan effaflk, sorumluluk, hesap verilebilirlik, saydamlk ve etkin kaynak
kullanm gibi kavramlar bnyesinde bulundurmayan 1050 sayl kanun eletirilerin
oda haline gelmitir. Bunun yannda 1050 sayl kanuna dayal kamu mali
ynetimine ilikin nemli bir eletiri konusu da bte d harcamalara olanak
tanmas ve bte harcamalarnn ve muhasebe sisteminin gerekli analizler iin
uygun yapda olmamasdr. Ortaya kan bu olumsuzluklar sonucunda, Kamu mali
sistemimizde, nemli, gnn artlarna uygun ve Kamu mali ynetimimizi daha
modern bir yapya kavuturacak bir deiim kanlmaz hale gelmitir. Bu balamda
kartlan 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile bu deiim
gerekletirilmeye allmtr. 5018 sayl kanun bu eletirileri byk lde
giderecek niteliktedir.
Bu Kanunla, btenin kapsam geniletilmi, ynetimde saydamln
salanmasna, salkl bir hesap verme mekanizmas ile harcama srecinde yetki
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
12/138
2
sorumluluk dengesinin yeniden kurulmasna, denetim ve danmanlk sisteminin
gelitirilmesine ilikin yaanan gelimelere paralel nemli dzenlemeler yaplmtr.
Ayrca, kamu idarelerinin tm gelir ve giderlerinin btelerinde yer almasna,
ok yll btelemeye, stratejik plana dayal performans bteleriyle, ayrntl
analizleri yapmak asndan gerekli kodlamalar ierecek bir snflama yapsnn
uygulanmasna ynelik nemli deiiklikler gerekletirilmitir.
Kamu harcama sisteminin etkinletirilmesine ynelik harcama srecinin
yeniden dzenlenmesi ve bu srete grev alacak yetkililerle ilgili nemli
deiiklikler yaplmtr. Bu erevede harcama yetkilileri, mali hizmetler birimi,
gerekletirme grevlileri, muhasebe hizmeti ve yetkilisi, muhasebe mutemedine
ilikin dzenlemelere yer verilmi, kamu mali kontrol sistemi yenidenyaplandrlm ve muhasebe sistemi deitirilerek, tahakkuk esasl muhasebe
sistemine geilmitir. denetim ve d denetim gibi kavramlar getirilerek denetimin
etkinlii arttrlm bu balamda hesap verilebilirlik ve saydamlk salanmaya
allmtr.
Genel anlamda merkezi idarede balayan bu deiim ve dnm mahalli
idareleri de etkilemi, gerek tekilat yaplar ile grev ve yetkilerinde gerekse
ynetim anlaylarn da nemli deiiklikler ve yenilikler getirmitir. Bu yenilikler5302 sayl il zel idareleri, 5393 sayl Belediye Kanunu, 5216 sayl Bykehir
belediyesi kanunu olarak uygulamaya konulmutur.
Bu yeni dzenlemelerden nce yerel ynetimler uygulamada baz sorunlarla
kar karya idi. Merkezi idare ve yerel idareler ve ayn yredeki yerel idare
birimleri arasnda koordinasyon eksiklii vard. Mahalli ve merkezi idare arasnda
hizmet ve kaynak dengesi kurulamam, yerinden ynetim ilkesi erevesinde
mahalli idareler glendirilememitir. Yerel nitelikteki hizmetlerin byk ldemerkezi idare tarafndan yerine getirilmesi, halkn ihtiyalar dorultusunda etkili bir
programlama yaplamamas idari etkinlii olumsuz ynde etkilemekte mahalli
idarelerin idari ve mali sorunlarnn zmn merkezi idareden beklemesine yol
amakta idi. Ar merkezileme sonucu grev, yetki, sorumluluk ve kaynak dalm
asndan karmak bir idari, mali ve hukuki yap olumu, yerel hizmetlerde etkinlik
verimlilik ve rasyonel kaynak kullanm gerekletirilememiti. Yerel hizmetlerin
byk lde merkezi idare tarafndan yerine getirilmesi, halkn ncelik ve
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
13/138
3
ihtiyalarnn belirlenememesi, halkn tercihleri dorultusunda etkili bir
programlama yaplamamas, karar alma ve uygulamadaki idari etkinlii ve
verimlilii olumsuz ekilde etkilemekte idi. Mahalli idari hizmetlerinden
yararlananlarn hizmetin bedelini demesi prensibi hayata geirilememitir. Mahalli
idarelerin plan, program, bte ve mali analizlerini yapabilmelerine imkan
salayacak teknikleri kazanmalar konusunda gerekli tekilatlanmaya gidilememiti.
Bunun yannda merkezi idare ile mahalli idareler arasnda hizmetlerin niteliine
uygun bir grev ve kaynak blm yaplm deildi. Yerel nitelikteki pek ok
hizmet, merkezi idare birimlerince yerine getirilmekteydi. Mahalli idareler kamu
hizmetleri ancak ortalama %12sini grmekteydi. Oysa bu oran gelimi lkelerde
ortalama %50 civarndadr.Bu durum kaynak israfna, hizmet maliyetlerinin artmasna, hizmetlerin
gecikmesine, nceliklerinin belirlenememesine, koordinasyonun salanamamasna,
hizmetlerin yrtm ve denetimine, halkn katlmnn gereklememesine ve merkez
brokrasisinin ar derecede bymesine neden olmutur.
lkemizde 1980lerde belediye says ve nfusu hzl bir art gstermitir.
2000li yllara gelindiinde ise belediye says 3000leri am, lke nfusunun
%77ye yakn belediye snrlar iinde yaamaya balam. Bu nfusun %40a yaknda byk ehirlerde toplanmtr. Bu durumda yerel ynetimlerin zaten yetersiz olan
kaynak skntsn daha da artmasna neden olmutur. te tm bu biriken sorun
ynlar yerel ynetimlerde yeni dzenleme yaplmasn zorunlu hale getirmitir.
Bu almay ortaya koymamdaki amacm yerel ynetim sistemimizde
meydana gelen ve reform nitelii tayan bu yeni dzenlemelerin yerel ynetimlerin
yllardr gz ard edilen ve biriken bu sorun ynlarna ne kadar ve ne lde
zmler getirdiini gzler nne sermek bu zmlerin yeterliliini incelemek veyaplmas gereken daha baka ne gibi dzenlemeler olduunu ortaya koymaktr.
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
14/138
4
BLM I
YEREL YNETMLERDE MAL ZERKLK VE MAL
TEVZN
1.1. Yerel Ynetim Kavramnn Anlam Ve eitleri
1.1.1. Yerel Ynetimin Anlam
Yerel ynetim, yerel nitelikteki kamusal hizmetlerin devlet tzel kiilii
dndaki kamu tzel kiilerince gerekletirilebilmesi iin bir ksm kamu glerinin
daha az yetkili bir otoriteye aktarlmas amacyla merkezi otoriteden geri ekilmesini
ifade etmektedir. (Gke ve Bayrak, 2003:5)Yerel idareler Anayasa'nn 127nci maddesinde yer almtr. Buna gre yerel
idare birimleri, il, belediye ve kylerdir. Bunlar yerel ortak ihtiyalar karlamak
iin kurulmulardr. Karar organlar seimle ibana gelirler. Tzelkiilie
sahiptirler. Yarg denetimi ve grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanmas gibi
yine Anayasa'nn 127nci maddesinde aklanan Anayasal gvenceleri vardr.
Baka bir deyile, yerel ynetim topluma sunulacak baz hizmetlerin devlet
merkezinden ve tek elden deil, merkezi ynetim tekilat iinde yer almayan ve
merkezi ynetim hiyerarisine dahil olmayan kamu tzel kiileri tarafndan
yrtlmesidir. (Gke ve Bayrak, 2003:5)
Yerel ynetimler, ulusal snrlar ierisindeki deiik byklklerdeki
topluluklarda yaayan insanlarn, ortak ve yerel nitelikteki gereksinimlerini
karlamak amacyla kurulan ve hukuk dzeni ierisinde oluturulmu olan anayasal
kurululardr. Literatrde youn olarak kullanlan yerel ynetim tanm ise
evrenselletirilerek verilmektedir. Buna gre "Yerel ynetimler belirli bir corafi
alanda yaayan, yerel topluluun bireylerine kendilerini en ok ilgilendiren
konularda hizmet retmek amacyla kurulan, karar organlar yerel topluluka
seilerek greve getirilen, yasalarla belirlenmi grevlere ve yetkilere, zel gelirlere,
bteye ve personele sahip, stlendii hizmetler iin kendi rgtsel yapsn
kurabilen, merkez ynetimi ile ilikilerinde ynetsel zerklikden yararlanan kamu
tzel kiileridir" tanmlamas yaplmaktadr.
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
15/138
5
Devlet, btn kamu hizmetlerini ynetmek iin yetkili bir kudrete sahiptir.
Ancak lke ve vatanda yararlar asndan, bir ksm hizmetlerin zerk baz
kurulular tarafndan yerine getirilmesine rza gstermektedir. Baz hizmetler vardr
ki, btn lkeyi deil, bir blgeyi veya sadece bir ksm vatanda gruplarn
ilgilendirir. Bu tr hizmetlere kar da devletin ilgisiz kalmas beklenemez. Bu,
devletin bu hizmetleri de kendisinin bizzat ynetmesi anlamna gelmez. Devlet kendi
denetimi altnda, bir ksm hizmetleri baka kurululara yaptrabilir. Bu kurulu
otonom, muhtar zerk bir kurulu olabilir. Ayr btesi, tzelkiilii ve mallar
bulunabilir. Bylece yerinden ynetimde, merkezden ynetimde olduu gibi, sadece
yetki verilmekle yetinilmiyor, ayn zamanda tzelkiilii olan ayr bir rgt
kuruluyor. Bu zelliklerin altnda yerinden ynetimi tanmlayacak olursak utanm ortaya kacaktr: "Yerinden ynetim, kamu hizmetlerinin ynetiminin,
merkezden ynetimden ayr zerk kamu hukuku tzelkiilerine verilmesidir. "
lkelerde dinamik bir oluum sonucu yerel ynetimlerin say, isim, fonksiyon
ve mali yaplar devaml bir deiiklik iindedir. rnein Avrupa konseyi yesi
lkelerde mahalli idarelerle ilgili reform zellikle yerel ynetimlerin toplulatrlmas
almalar belirli bir aamaya gelmitir. (stnk ve Yeter, 1998:47)
Yerel ynetim kavram karmak bir kavramdr. nk yerel ynetim kavram
hem yerel otoriteyi ve ayn zamanda yerel ynetim birimini ifade eder. rnein
belediye bakan yerel otoriteyi temsil eder. Ky muhtar da yerel otoriteyi temsil
eder. Ama belediye ve ky birimi yerel idaredir. Belediye bakan ve ky muhtar
yerel temsilcidir. Otorite, temsilci olanlar ile yerel idare birimi birbiri ile sk ilikili
olmasna ramen tam anlam ile e anlaml deildir. Yerel ynetim kavramnn ak
anlam bir idarenin kendi ilerinin ynetimini bizzat kendisinin stlenmesidir.
ngilizcede "Self government" Franszcada "Auto Administration" szckleri ile
ifade edilir.
Yerel ynetim birimi, merkezi ynetimce, kurallar koymaya, akal
ykmllkler getirmeye yetkili klnm yerel meclisin denetimi altndaki bir
ynetim biriminin addr. Bu birimlere Komn ad verilmektedir. Komnler
Fransada olduu gibi kimi lkelerde kentsel ve krsal olmak zere ikiye ayrlr. Kimi
lkelerde ise bu tr bir yaklam szkonusu deildir. Bir rnek vermek gerekirse
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
16/138
6
Trkiyede yerel ynetim Belediyeler, l zel Ynetimleri ve Ky Ynetimleridir
(Karata, 1992:201).
Anayasamzn getirdii ilkeler gz nnde bulundurularak yerel ynetim
kurulularnn zelliklerini yle sralayabiliriz:
Yerel ynetim kurulularnn tzel kiilikleri vardr. Yerel ynetim kurulular yerinden ynetim ilkesine dayanan zerk kurululardr. Yerel ynetim kurulularnn karar organlar seimle ibana gelir. Bunun tek
istisnas l zel daresinin karar organ olan l Genel Meclisinin bakan
durumunda bulunan Valinin seimle deil de merkezi hkmetin atamasyla
ibana gelmesidir.
Yerel ynetim kurulularnn organlarnn, organlk sfatn kazanmalar vekaybetmelerine ilikin denetim yarg yerlerince yaplr. ileri Bakan geici bir
nlem olmak zere grevlerinden dolay soruturma ve kovuturma alan yerel
ynetim organlarn ve organlar oluturan yeleri grevden uzaklatrabilir.
Yerel ynetim kurulularnn grevleri yasa ile belirlenir. Merkezi ynetimin, yerel ynetimler zerinde ynetimin btnln salama,
toplum yararn koruma amac ile vesayet, yetkisi vardr.
Yerel ynetim kurulularna, grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanr. Yerel ynetim kurulular, Bakanlar Kurulunun izni ile aralarnda birlikler
kurabilirler.
Byk yerleim merkezleri iin, yasa ile zel ynetim biimleri getirilebilir(Gke ve Bayrak, 2003:6-7).
Yerel idareler Anayasa'nn 127nci maddesinde yer almtr. Buna gre yerel
idare birimleri, il, belediye ve kylerdir. Bunlar yerel ortak ihtiyalar karlamak
iin kurulmulardr. Karar organlar seimle ibana gelirler. Tzelkiilie
sahiptirler. Yarg denetimi ve grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanmas gibi
yine Anayasa'nn 127. maddesinde aklanan Anayasal gvenceleri vardr. (Tortop,
1996: 263)
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
17/138
7
Yerel ynetimlere dorudan ilikin temel almalara baktmzda, bu alanda
ok snrl alma ve abaya tank oluyoruz. Bu abalarn nemli bir blm de
devlet teorileri zerine yaplan almalarn yerel ynetim birimleri ne uygulama
giriimleridir. Bu giriimler sistematik bir teori oluturma yerine, belirli kavramlarn,
genellemelerin bir araya getirilmesi nitelii tamaktadr. Bu konuda uzman baz
dnrler ise ayr bir yerel ynetim teorisi bulunmadn, yerel ynetimin ne
olmas gerektiini karsayabileceimiz normatif bir genel teorinin; yerel ynetimin
ne olduu konusunda snanabilir hipotezler karabileceimiz pozitif bir genel
teorinin yokluunu ileri srmektedirler (Yldrm, 1990:12). Tm bunlara karn
gnmzde yerel ynetimler bir sre olarak tanmlanmaktadr. Gittike artan
dinamizmini, iinde bulunduklar toplumsal, ekonomik ve politik dizgelerdenalmakta ve bu dizgelerle olan youn etkileimi nedeniyle de deiikliklere
uramaktadr. (Uysal, 1987:27)
Yerel idarelerde yaayan vatandalar ilgilendiren baz iler vardr ki, bunlarn
karlanmasnda orada yaayan vatandalarn kar birlii vardr. Bu kar birlii
onlar birbirine balayan en nemli nedendir. Bu kar birlii ayn zamanda
vatandalarn ulusal dzeydeki ihtiyalarn yerel dzeydeki ihtiyalarndan ayrt
etmeye de yaramaktadr. rnein vatandalarn PTT hizmetleri ile ilikileri ulusal
dzeydeki ihtiyalar ile ilgilidir. Bu ihtiyalar dolaysyla yaknlklar ulusal
dzeydedir. Buna karlk ime suyu veya temizlik ileri ile ilgileri yerel dzeydedir.
Bu ihtiyalar dolaysyla vatandalar birbirleriyle yerel dzeyde dayanma iindedir.
te bu nedenledir ki vatandalar yerel dzeyde rgtlenme ihtiyac duymaktadrlar.
(Tortop, 1996: 263)
1.1.2. Yerel Ynetimlerin Geliimi Sreci
Osmanl Devletinde ve dier az gelimi lkelerde yerel ynetim gelenei
Avrupada olduu gibi uzun sren ehir kltr sonucunda olumu bir kurum
olmayp Bat gibi olabilmek ve paralanmay nleyebilmek amacyla yukardan
aaya ekillenmi bir yapdr. Belirli bir ynetim gelenei olmayan yerel halk
blgeyi ynetmekte tecrbesiz kalm, bu yetkiyi siyasete bulatrmas sonucunda
merkezin oy potansiyeli uzaktan kumanda ynetim birimlerine dnmtr. Bu
yaps ile yerel ynetimler Trkiyede ok nemli projelere imza atamam kendisine
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
18/138
8
den grevleri dahi yerine getiremeyerek zamanla merkezin btesine bal hale
gelmitir. (Aksakal, 1989:22-24).
Toplumun devlete ramen oluturduu, z bakmndan devlet ile srekli
eliki iinde olduu varsaylan bir kurum, toplumun hi talep etmedii bir yer ve
zamanda nasl devlete kurulabilir? Gelenek sylemi, kavramlarn birbiriyle att
bu mantksal elikiyi klasik modernleme yaklamyla ifade eder. Buna gre sre
ierisinde toplumlar geleneksellikten modern topluma doru gei ierisindedir. Bu
srete varlmas gereken nokta kentleme, yksek okuryazarlk, yksek tketim
dzeyi, demokratik katlmadr. Az gelimi lkeler Batda devlete ramen oluan bu
kurumu aynen almakla gelime trendine gireceklerini ve az gelimilikten
kurtulacaklarna inanrlar. Oysa tarihsel gelime ierisinde kentsel demokratik
devrimi yapmam veya tamamlamam blge ve illerde, yerel ynetimlerin kaynak
ve yetkilerini arttrmak, tasfiye edilmeye allan feodal retim ilikilerini
beslemektir. (Kray, 1971:82-85)
Mahalli halkn ya da erafn, padiah karsnda zerk bir stat istemesinin bu
bakmdan meru bir gerekesi yoktu. nk padiah, ynetimi altndakileri "ilahi
emanet" olarak kabul ediyordu. Padiah, ya da merkezi idare, kendi dnda
oluabilecek bir hareketi dinen ve siyaseten gayrimeru gryordu. Bu tr
davranlar, "asilik" ve "hainlikle" sulanyordu. Osmanl siyasi kltr, bu
bakmdan "muhalefet" kurumunu merulatrmad ve dolaysyla Tanzimat'a kadar da
Bat tipi yerel ynetimlere gerek duyulmad. (Erylmaz, 1999:171)
Tanzimat'tan nce Bat tipi yerel ynetim sistemi yoktu, fakat yerel hizmetleri
yrten eitli kurumlar bulunmaktayd. Osmanl Devleti'nin mlki taksimat,
"eyalet", "sancak" (liva), "kaza" ve "ky" esasna dayanmaktayd. Eyalet ve sancak,
daha ok askeri birimlerdi. Eyaletin ve sancan banda bulunan yneticiler, kendi
alanlarnda gvenlii salamak ve askerlerin ynetimi ile ilgilenmek
durumundaydlar. Bunlar, blgeyi ekyadan korumak, blge iinde kale varsa, onlar
gzetmek; gebeleri ve kabileleri itaat altna almak; boalan timar ve zeametleri ehil
kiilere verdirmek; sava zamannda blgedeki askerleri toplayarak birlikte cepheye
gitmek gibi ilerle urarlard. (Ortayl, 1979, 137)
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
19/138
9
Osmanl Devletinde eyalet ynetimi 1864 ylna kadar devam etmitir (Ik,
1993:382) Krm Sava ve 1856 ylnda ilan edilen Islahat Ferman sonucu Rusya,
Fransa ve ngiltere'nin basks neticesinde kurulan komisyon eyalet ynetiminin
yeniden dzenlenmesini istemiti. D devletler ve aznlklarn istekleri artarak 1863
ylna kadar devam etmesi ve bu tarihte Ni blgelerindeki karklklar da
nleyebilmek iin birka eyaletin birletirilmesi yoluna gidilmitir.
Hukuki ve adli konularla, ehir ve kasabalarn gvenlik, asayi ve belediye
hizmetlerini kadlar yrtmekteydi. Kaza, yarg ve ynetim bakmndan belirli
byklkte bir yerleim birimiydi ve kendine bal kasaba ve kylerden
olumaktayd. Kazann banda bulunan kad, hem er'i ve idari yargnn ba, hem
belediye bakan, hem de merkezi ynetimin temsilcisiydi. Kadnn dairesi, bir
mahkeme binas olduu gibi, ayn zamanda belediye hizmetlerinin yrtld bir
yerdi. Devlet, askeri hizmetlerle, sivil ve yarg ilerini birbirinden ayrmt.
Beylerbeyi ve sancakbeyi gibi askeri yneticilerin kad zerinde bir yetkileri yoktu.
Osmanl tara ynetimi, bu bakmdan belirli bir dengeye dayanyordu. (Erylmaz,
1999: 172)
Osmanl Devletinin kuruluundan beri ilk olarak bat lkelerindeki gelimeler
ve aznlklarn durumu gz nne alnarak padiaha yaplan bask sonucu 1876'da
Kanunu Esasi ilan edilerek yrrle konmutur. Bu anayasann 108, 109 ve 110.
Maddelerinde tara tekilatnn yaps ekillendirilmitir. (Sencer, 1986:80-87)
Vilayet merkezlerinde meclislerin olumas Osmanl Devletinde 1840 ylnda
uygulamaya konulan Muhassllk Meclisleri ile balamtr. Daha sonra 1856
ylnda Byk Meclis ve Kk Meclis eklinde deiiklie gidilmi, fakat 1864
ylnda uygulamaya konulan Tuna Vilayet Nizamnamesi ile artk vilayet
merkezinde Vilayet dare Meclisi ve Vilayet Umumi Meclisi olmak zere
yeniden yaplanmaya gidilmitir. Bu yapda Umumi Meclisin hala bamsz yapya
kavumas salanamam ve yeniden yaplanma almalar balatlmtr. 1913
tarihli UVKM ile artk vilayet ynetimi ikiye ayrlmtr; Vilayet daresi ve Vilayet
Umumi daresi. Vilayet daresi ierisinde valinin vilayetteki grevleri ile meclisin
oluumu, grevleri belirtilmitir. 1913 tarihli Vilayet daresi kanununda vilayetin
umumi idaresine yer verilmemi ve dare ksm kanunda ele alnm, valinin
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
20/138
10
grevleri, meclisin oluumu ve grevleri ele alnmtr. 1913 tarihli UVKM iki yeni
karakter tamaktadr. Bunlardan biri, memleketimizde bugnk anlayla tevsii
mezuniyet esaslarna dayanan bir idare kurulmas, dieri ise vilayetlere hkm-i
ahsiyet tannarak mahalli idarenin bir kademesinin oluturulmu olmasdr. 1870
'deki Nizamname de dahil buraya kadar l zel darelerinin tzel kiilii, kendine
zg mali kaynaklar ve btesi yok ve tam bir mahalli idare niteliine sahip deildi.
1913 tarihli Kanun ile vilayetler merkeziyete idari taksimatn bir cz' ve hkmi
ahsiyeti haiz bir Adem-i Merkeziyet idaresi olarak kabul edilmitir. (Yaam,
1982:24-31)
Tanzimat Dneminde vilayet idaresinin talar ylesine salam atlm ki, hala
ou yrrlkte bulunmakla birlikte yeni kanunlarn iskeletini oluturmaktadr.
Ynetim devaml olarak merkeziyeti yapya brndrlerek, a gibi tm lkeye
hakim olunmak istenmitir. Her ne kadar Blge Kurulular ile valilerin yetkileri
kstlanmaya allm ise de, yine gl yetkileri bulunmakla birlikte, politika
nedeniyle nfuzlarn tam olarak kullanamamaktadrlar. Gnmz artlarna gre
gerek l daresi ve gerekse l zel daresi Kanunlar yeniden yaplanarak mali ve
yetki genilii bakmndan glendirilmeleri gerekmektedir. Bu gibi nedenlerden
dolay umumi idare ksmnda da deiiklik yaplmas zaruri grlm ve 1987
ylnda 3360 sayl kanunla baz ksmlarnda deiiklik yaplmtr. Fakat z itibari
ile yine eski halini korumutur. Bu kanun ile artk dare-i Umumiye-i Vilayat
Kanunu Muvakkati'nin ad "l zel daresi" olarak deitirilmitir. (Gnal, 1989:30)
l zel daresi ile ilgili yenileme ve dzenleme almalarna ilk defa 1948,
sonra 1953 ve 12 Eyll dneminde ciddi almalar yaplarak, hkmet tasars
haline getirilmi, fakat TBMM'ne intikal ettirilememitir. 19601980 tarihleri
arasnda birok hizmet merkezi idareye devredilmitir. 1970 ylna kadar bina ve
arazi vergileri zel idarelerce alnrken, 1971 ylnda uygulamaya konulan, emlak
vergisi kanunu ile bu uygulamaya son verilmi ve zel idarelere sadece pay verilir
duruma getirilmiti. zel idarenin gelir kaynaklar sadece kiralar, ta ocaklar ve
orman mahsullerinden alnan pay ile iletmelerden salanan kar ile snrl kalmtr.
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
21/138
11
Osmanl Devletinde ilk belediye idaresi 1856 ylnda stanbulda daha ok
yabanclarn bulunduu ve yabanc sermayenin yer ald Beyolu ve Galatada,
daha sonra yine yabanclarn arlkta olduklar liman kentlerinde kurulmutur. Bu
belediye ynetimleri 1840 ylnda uygulamaya konulan yerel ynetimler ierisine
alnarak btnletirilmitir. (Gler, 1992: 58-59-67)
Cumhuriyet dneminde belediyeler ile ilgili ilk kapsaml dzenleme 1930
ylnda karlan 1580 sayl Belediye Kanunu ile yaplmtr. Bu yasa ile
kapitalistleme zlemi sonucu, kk retici ilikilerinin oluaca mit edilmitir.
Belediyeler mevcut yaplar ile ekonomi ile ilgili olmayan ve daha ok toplumsal
nitelikli hizmetleri yerine yerel ynetim birimleridir. Belediyelerin kapitalist
giriimcinin yerine geerek dorudan retim faaliyetlerine girebilecei alanlar
snrlandrlm, fakat yine de bunlarda dahi inhisar tazammum etmemek artyla
art getirilmitir (un fabrikas kurmak, frnclk, inaat malzemeleri retmek,
belediye konutlar yapmak bu artn dnda tutulmutur) .
Trkiyede yerel ynetimlerin 19291986 yllar arasndaki gelirlerine
baktmzda 1929 ylnda belediye gelirleri genel bte gelirlerinin % 8. 6sn, l
zel dare gelirleri %18ini ve toplam olarak % 27 gibi bir oran oluturmaktadr. Bu
rakam yaklak olarak genel btenin te birini tekil etmektedir ki asla
kmsenemeyecek bir orandr. 1986 ylna gelindiinde lkedeki artan ehirleme
nedeniyle belediyeler %17, 5 oranna ykselirken, l zel dareleri ilevlerini
yitirerek %2, 9 oranna gerilemi ve toplamda da genel bte gelirlerinin %14, 9una
doru bir gerileme ortaya kmtr. Bu durum bize belediye gelirlerinin artmasna
karn merkezi ynetimin yerel ynetimlere kar baskn hale geldiini ve
harcamann tekellemeye doru gittiini gstermektedir. (nder, 1972:186-188)
1980li yllara gelindiinde 1580 sayl kurucu yasa ile herhangi bir hukuk
deiiklie gidilmemesine karn belediyelerin grevleri yeniden tanmlanmtr.
Buna gre salk, eitim, konut, beslenme ve snma, toplumsal gvenlik ve yardm
gibi hizmetler grev alanndan karlmtr. 1985 ylnda emlak vergisi belediyelere
braklm ve bylece gelir oranlar arttrlmtr. Yerel yatrmlarda karardan projeye,
projeden yatrm faaliyetlerine ve yatrmlarn denetimine kadar her aama, dorudan
yerel birimlere-belediyelere braklr. ller bankas ise projelerini gerekletirirken
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
22/138
12
arac firmalara ihale etmekle irketleri finanse etmeye balamas ile birlikte
blgelerde yeni bir i sektr ortaya kmtr. Zaten ller Bankas sadece blgelerde
kurulduundan buralardaki nfuzlu kiilerin sz sahibi olmalar daha da artmtr.
1980lerden sonra kamu harcamalarnn yalnzca grnte deil, gerekten
yerelletii grlr. (Gler, 1992:191-195-205)
1.1.3. Yerel Ynetim eitleri
Baz lkelerde, hizmetler bir yandan devlet tarafndan yerine getirilirken, dier
yandan da il, ky ve belediye gibi tzelkiilie sahip kurulular, yerel nitelikteki
hizmetler yaparlar. Bu kurulular, yaptklar grevler ve yaplar itibariyle devlete
benzerler. Birtakm kurallar ve yasaklar koyarlar. Ayr gelirleri ve bteleri vardr.
Devlet gibi kolluk grevleri yaparlar. Devletin yasama ve yrtme organlarna
benzer grme, karar ve yrtme organlar bulunur. rnein Trkiye'de ky ve
belediyeler, kolluk grevi yaparlar. Belediye bakan ve muhtar gibi yrtme
organlar, Belediye Meclisleri ve Ky htiyar Kurullar gibi karar organlar vardr. l
zel idarelerinin de meclisleri, yrtme organlar ve ayr bteleri vardr.
(Tortop:1996:3)
Yerinden ynetim kurulular Devlete gre daha snrl bir blge zerindehizmet yaparlar ve Devletin denetlemesi altndadr. Yerel yerinden ynetim
kurulularnn yaplar, yetkileri, rgtleri ve memurlarnn atanma usulleri devlet
tarafndan dzenlenir. rnein ky muhtarnn yetkileri ve kyn dier organlar,
belediye bakannn, belediye meclisi ve encmenlerinin kurulu ve grevleri, devlet
tarafndan kanunlarla dzenlenir.
1.1.3.1. Siyasal Amal Yerinden Ynetim
Siyasal yerinden ynetim kavramnnn daha iyi anlalmas iin devletlerin
ve siyasal yaplardaki farkllklarn belirtilmesi gerekmektedir. Bu farkl siyasal
yaplar; niter Devlet Trkiye, Fransa, ngiltere ve Yunanistan, Federal devlet
Amerika, svire ve F. Almanya ve Konfederasyon'dur. Bu kavram siyasal
egemenliin yerleme biimine gre farkl ekillerde aklanr. niter bir rejimde
egemenlik btnyle ulusal meclisin elindedir ve egemenlii siyasi iktidar temsil
eder. Yerel ynetimler niter yapdaki devletlerde birer kamu tzel kiiliidir. Yerel
ynetimlere deiik llerde zerklik verilebilir. Bu zerklik yetki devri veya yetki
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
23/138
13
genilii (delegation) eklinde olabilir. niter yapdaki devletlere rnek olarak
Trkiye, Fransa, ngiltere, Yunanistan, Bulgaristan ve Romanya gsterilebilir.
Federal devlet ise uluslararas kiilii olmayan federe devletlerin oluturduklar bir
devlet eklidir (Nadarolu, 1994:24). Federalizm, dar anlamda politik sistemlerin
srekliliini salayan siyasal entegrasyonu ifade ederken, geni anlamda siyasal bir
hareket tarzdr. Bu hareket tarz, herhangi bir politik sistemi canlandran belli
ekillerdeki ortaklaa ilikileri gerektirir. Dier bir deyile federalizm; otoritenin
anayasa tarafndan ynetsel yetkilerle merkezi ve alt ynetsel birimlere ayrld ve
her ikisinin de asli yetkilerle donatld bir btndr. (Peltason, 1985:17)
Federal devletlerde, federe devletler iinde yer alan yerel ynetimler, geni
lde federe devletlere ya da eyaletlere bamldr. Federal devletlerde, eyaletlerin
yasama ve yarg konularnda bamszlklar olmasna karn yerel ynetimler hibir
zaman bu haktan faydalanamazlar. nk, bu erkler gerek federal, gerekse niter
devlet dzenlerinde, egemenlik hakkna sahip bulunan st organlarca kullanlr.
Bunlar ise federal devlet ya da eyaletlerdir. Yerel ynetimler, yalnzca egemen bir
devletin, ya da yar egemen eyaletin, belli bir alanda yaayanlara kamu hizmeti
salayan ve egemenlik hakk bulunmayan alt corafi birimleridir (Kele, 1994:57).
Bamsz karar alma ve yetkiler sadece belli konular iin salanmtr ve mutlak bir
karar alma srecini ifade etmez. Bu paylam ynetimler arasnda baz dzenlemeleri
gerekli kld gibi yaplacak ilerde koordinasyonu gerektirir. niter devletlerde
yasama ve yarg gleri sadece merkezi ynetim tarafndan kullanlrken, federal
devletlerdeki ye devletler, yasama ve yarg konusunda haklara sahiptir. Federal
devletlere ABD, svire, Almanya, Hindistan rnek olarak gsterilebilir. Devletler
birlii olan konfederasyon, uygulamada hemen hemen kalmamtr. ou kez ortak
savunma amacyla bir araya gelen bamsz devletler topluluu vardr. Buna rnekolarak Sovyetler Birliinin dalmas sonucu oluan Bamsz Devletler Topluluu
gsterilebilir.
1.1.3.2. Ynetsel Amal Yerinden Ynetim
Ynetsel yerinden ynetimde yasama ve yarg erkleri zekte (merkezde)
toplanmtr. Yerel kurululara yalnz yrtmeye ilikin kimi yetkiler tannmtr.
Ynetsel yerinden ynetim kendi iinde ikiye ayrlmaktadr. Bunlardan biri "hizmet
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
24/138
14
ynnden yerinden ynetim" (hizmet adem-i merkeziyeti), dieri ise "yerel yerinden
ynetimdir" (yer ynnden yerel ynetim yada mahalli adem-i merkeziyet).
(Nadarolu, 1988:26)
1.1.3.2.1. Hizmet Amal Yerinden Ynetim
Hizmet ynnden yerinden ynetim; belirli kamu hizmetlerinin, zein
(merkezin) dnda zerk kurulular tarafndan yerine getirilmesini anlatmak iin
kullanlr (Kele, 1992:13). Kimi yazarlarca bunlar "ilevsel yerinden ynetim"
kurulular olarak adlandrlmakta, bir kesimine de "korperatif adem-i merkeziyet
kurulular ad verilmektedir.
1.1.3.2.2. Yerel Yerinden Ynetim
Yerel yerinden ynetim icrai kararlarn merkez tekilatna ve hiyerarisine
dahil olmayan bir takm organlar tarafndan alnmasn tazammun eden (ieren) bir
sistemdir. " (Onar, 1986:610). Baka bir gre gre yerinden ynetim (adem-i
merkeziyet) topluma sunulacak baz idari hizmetlerin devlet merkezinden ve tek
elden deil, merkezi idare tekilat hiyerarisine dahil olmayan kamu tzel kiileri
tarafndan yrtlmesidir". (Gnday, 1982:52)
lkemizde yerel ynetimlerin yasal dayana, anayasamzn 123nc
maddesine dayanmaktadr. Buna gre "dare kurulu ve grevleriyle bir btndr ve
kanunla dzenlenir. darenin kurulu ve grevleri, merkezden ynetim ve yerinden
ynetim esaslarna dayanr "hkm yer almtr. Anayasa hukukumuzda, Anayasa
mahkemesi kararlaryla epeyce netlik kazanm olsa da baz siyaset bilimciler ve
"yerel ynetimciler" bu kavramn ieriini Anayasal ieriinden daha geni
yorumlamakta; merkezi ynetimin tara ve blge kurulularn da adem-i merkeziyet
(decentralization) uygulamasnn bir sonucu olarak grmekte ve bunlara yerinden
ynetim kurulular bal altnda yer vermektedir. Bu yazarlar adem-i merkeziyetin
ikinci trnn gerek anlamda adem-i merkeziyet olduunu (devolution) olduunu
belirtmektedir. (Kele, 1992:11)
1.1.4. Yerel Ynetimlere htiya Duyulmasnn Nedenleri
Yerel ynetimlerin varolu srecini toplum asndan bir ama olarak deil bir
ara olarak kabul etmek mmkndr. Yerel ynetimlerin ortaya klar, lkenin
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
25/138
15
ynetim yaps iindeki yerlerini allar da siyasal ve ekonomik nedenlerden
trdr. Siyasal neden zgrlk demokrasilerin temelinde yerel zgrlklerin
(Libertes Locales) yer almas gerektii yolundaki inan ve buna bal olarak "yerel
kendi kendini ynetim" (Local self Government) ilkesidir. Ekonomik neden ise kt
kaynaklarn optimum etkinlikte kullanlabilmesinin koullarndan biri olan arzn
tketici tercihlerine uydurulmas gereidir (Nadarolu ve Kele, 1991:23-24). Bir
lkede kamu ynetimi rgtlenirken iki zorunluluun gznnde tutulmasnda fayda
vardr. Bunlardan birincisi, lkede yrtlen idari faaliyette asgari bir homojenlik
salanmas, dieri ise lkenin deiik corafya alanlarnn zgl zlemlerinin ve
farkllklarnn ynetime yansmasdr. Ynetim faaliyetlerinde birlik ve homojenlik
salanmas gereksinimine merkezden ynetim, halkn yerel gereksinimlerinikarlama, isteklerini seslendirme, karar alma srecine katlma gibi istemlerine de
yerinden ynetim cevap verebilir (rnek, 1998:83). Bu istemleri gerekletirecek
olan yerel ynetimin anlam ierdii sylenebilir. Bunlardan birincisi yerel
ynetimin kendini yneten topluluk olmas dier bir deyile zerk olmas, ikincisi
yerel nitelikli gereksinimleri karlayan bir rgt olmas, ncs ise merkezi
hkmetin bir alt birimini oluturmasdr (Uysal, 1987:15). Grld gibi yerel
ynetimlerin ortaya klarnda siyasal ve ekonomik nedenlerin ok nemli etkisivardr. Ancak yerel ynetimlerin saylan istemleri yerine getirebilmesi iin, hukuksal
dzenlemelerin varlna gereksinim vardr. Bu ise yerel ynetimlerin varlk
nedenleri incelenirken, ekonomik ve siyasal faktrlerin yan sra hukuksal boyutunu
da ele almay gerektirir.
1.2. Yerel Ynetimlerde Mali zerklik
1.2.1. zerkliin Anlam
Avrupa Konseyi tarafndan kabul edilen zerklik artnn 3 nc maddesinde
zerklik yle tanmlanmtr: "zerk yerel ynetim kavram yerel makamlarn,
kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamu ilerinin nemli bir blmn
kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve
ynetme hakk ve olana anlamn tar. "
Demokrasinin birinci koulu ise, sivil toplumun zerkliini kabul etmektir.
Demokrasi, bir yandan siyasal sistemin zerkliini glendirirken dier yandan
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
26/138
16
siyasal yaamn teki dzeyleriyle iliki kurma yeterliliini salar. Demokrasi
devletten, nce siyasal dizgeye, sonra da sivil topluma doru iner mantnn yerini
aadan yukarya, yani, sivil toplumdan siyasal dizgeye, oradan da devlete doru
kan bir mantn almas anlamna gelir. Bylesi bir durumda ne devletin ne de
siyasal dizgenin zerkliine bir zarar gelmez.
Bir toplumda demokratik hkmet etmeninin gereklemesinde, zerklik insan
hak ve hrriyetlerinin korunmasnda baz kurumlar iin temel bir unsur saylmakta,
baz hizmetlerin bu tr kurumlar aracl ile yrtlmesinde lke karlar ynnden
yarar grlmektedir. zerklik, merkezden ynetimin ve brokratik almann
sakncalarn gidermek veya azaltmak iin dnlen bir ynetim biimidir.
Yetkilerin tek elde toplanmas, kararlarn st dzeylerde merkez organlar tarafndanalnmas, yrtmeyi geciktirmekte ve hizmetleri aksatmaktadr. En azndan
hizmetleri yavalatmakta, gerek uzmanlarn ve iten anlayan kiilerin gr ve
dncelerinin yansmas ve isabetli kararlar alnmas glemektedir.
1.2.2. Yerel zerkliin Tanm
zerklik kurumlarn kendi z sorumluluklar altnda kendi hizmetlerini
dzenleme hakkdr. (Tortop, 1996: 12) zerklik, yerel ynetimlerin kendi
bnyelerindeki ihtiyalar gidermek iin kendi organlar ile karar alabilmesi ve
uygulama hakkna sahip olmasn gerektirir. Yani yerel ynetimlerin zerklii kendi
grev alanlaryla ilgili karar almay, hibir bask altnda kalmadan karar organlarn
oluturabilmeyi ve mali bamszl gerektirir.
Kelee gre yerel zerkliin anlam merkezin ve yerel ynetim birimlerinin
ayr ayr ilevlerinin bulunmas
Yerel ynetimin, mali durumunu glendirici mali nlemlerin alnmas. Merkezin yerel ynetim birimleri stndeki denetimin snrl llere
indirilmesi. (Kele, 2000:20)
Yerel zerklikten ama ise, hizmetlerde kaliteyi arttrmak hizmetlerin basit,
abuk, ucuz grlmesini salamak ve gereksiz personel ve malzeme kullanlmasn
nlemektir. zerkliin snrlar anayasa ve kanunlarla izilir. Bu snrlar iinde
kalmayan zerklik hakk, ktye kullanlabilir ve zerk olmamasna gre daha kt
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
27/138
17
sonular dourabilir. Bu durumda toplum menfaatlerinin yerini kiisel menfaatler
alabilir. (Tortop, 1996, 12)
1.2.3. Yetki Genilii / Mali zerklik likisi
Yerel ynetim, ulusal ve blgesel dzeyden daha kk lekte seilmi
organlarla ynetilen ve ynetim alan ierisinde halkn yerel ihtiyalarn
karlamakla ykml olan bir ynetim trdr. Yani yerel ynetimler, merkezi
ynetimle, kamu grevlerini paylamaktadr. te bu grev paylam sonucunda
yerel ynetimler kendilerine braklan grevleri yerine getirirken, merkez ile yerel
ynetim kurulular arasndaki elikileri nlemek ve devletin birlii ile kamu
hizmetlerinin devamlln salamak amacyla yerinden ynetimlerin yrtme
karalarn denetlemek ve bozabilmek yetkisine, yetki genilii ya da idari vesayet
denilmektedir.(www.yerelsiyaset.com/idarivesayetvemalizerklikiliskili/pdf)
28.07.2007
Kamu grevlerinin yerine getirilmesi ancak belli bir mali kaynakla mmkn
olabileceinden kamu gelirlerinin de paylamn gerekli klmaktadr. nk her
grevin gerekletirilmesi bir gideri gerektirmektedir. Federal devletlerde, bu
paylam anayasa tarafndan garanti edilmitir. niter devlet sisteminde ise merkezi
ynetim, yerel ynetimlerle ilgili grevler ve bu grevleri yerine getirmede
kullanlacak mali kaynaklar yasalarla belirlemektedir. (www. yerelsiyaset. com
idarivesayetvemalizerklikiliskili/pdf) 28.07.2007
Yerel ynetimlerin bu grevleri yerine getirmek iin ayr bir bteye ve karar
mekanizmalarna sahip olmalar yerel zerklik olarak adlandrlmaktadr. Yerel
zerklik idari vesayetle ters orantldr. dari vesayet arttka yerel zerklik
azalmaktadr. zerklik tanmndan anlalabilecei gibi yerel zerklii idari ve mali
zerklik olarak iki adan ele almak mmkndr. dari zerklik zerk idari
kurulularn kendi karar organlar ile serbeste karar almalarn ifade ederken mali
zerklik bu kurulularn yar gelir kaynaklarna sahip olmalarn ve yasal
dzenlemeler erevesinde kendi organlarnn kararlarna dayanarak harcama
yapabilmelerini ngrr. ( www. yerelsiyaset. com idarivesayetvemalizerklikiliskili
/pdf )28.07.2007
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
28/138
18
Yerel Ynetim Vergi Oran ve Matrahlarn belirlerYerel Ynetim sadece vergi orann belirlerYerel ynetim vergi oranlarn merkezin izin verdii
aralklar iinde belirler.Ancak alt ynetim biriminin onay ile gelir paylam
belirlenir.
Yksek Yerel Mali zerklik
Yerel Mali zerklik Yok
Merkezi ynetim yerel vergi oranlarn ve matrahndolaysyla yerel gelirleri belirler.
Kaynak: GNER, Aye, Marmara ni, BF, Maliye Blm, Mali zerklikerevesinde Yerel Ynetimlerin Gelirleri zerine Bir Deerlendirme, 20.Trkiye Maliye Sempozyumu Trkiyede Yeniden Mali YaplanmaPamukkale 23 27 Mays 2005
1.2.4. Yerel zerkliin Kapsam
Yerel zerklik iki ekilde karmza kmaktadr. Bunlar, idari zerklik ve
mali zerkliktir. Bu almamzda bizi ilgilendiren mali ynden zerklik olduu iin,
idari zerklik ok ksa geilecek ve mali zerkliin zerinde durulacaktr.
1.2.4.1. dari zerklik
dari zerklik, ksacas yerel ynetimlerin kendi seilmi organlaryla,
merkezi ynetimin mdahalesi olmakszn serbeste karar alp uygulayabilmesidir.
dari zerkliin iki nemli koulu vardr. Bunlardan biri, yerel ynetim organlarnn
seimle i bana gelmesi, dieri ise bu organlarn serbeste karar verip
uygulayabilmesidir. (zgr, Ksecik, 2005, 281)
1.2.4.2. Mali zerklik
Mali zerklik, yerel ynetimlerin merkezi ynetime muhta olmadan,
kendilerine verilen grev ve sorumluluklarn yerine getirebilecek kadar serbeste
harcayabilecekleri yeterli gelir kaynaklarna sahip olmasdr. Yerel ynetimlerde
etkinlik, sosyal adalet ve tarafszlk bu idarelerin grevlerini yerine getirebilecek
dzeyde gelire sahip olmalaryla salanabilir. (zgr, Ksecik, 2005, 283)
Avrupa yerel ynetimler zerklik artnn mali zerklikle ilgili dzenlemesi
ise u ekildedir.
Yerel ynetmelerin hizmetlerini sunmak iin zgrce tasarrufedebilecekleri z mali kaynaklara sahip olma haklar vardr. Bu mali
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
29/138
19
kaynaklar anayasa ve dier yasalarla belediyelere tannan sorumluluklarla
orantl olmaldr. (Madde 58) denilmitir.
Yerel ynetimlerin yeterli mali kaynaa sahip olabilmeleri iin her eyden
nce merkezi ynetimle yerel ynetimler arasnda iyi bir gelir blm yaplmas
gerekmektedir. Merkezi ynetimle, yerel ynetimler arasnda gelir blm sistemi,
yerel ynetimlerin mali zerkliinin temelin oluturmaktadr.
Hatta Nadaroluna gre yerel ynetimlerin varlklarnn devam merkezi
ynetimle yerel ynetimlerin arasndaki gelir blmnn, makul, rasyonel ve adil
esaslara gre gereklemesine baldr. Merkezi ynetimle yerel ynetimler arasnda
mali kaynaklarn paylalmasnda uygulamada u yntemlerden bahsedilebilir.
Yerel ynetimlere snrsz vergilime yetkisi verilmesi, merkezi ynetim tarafndan
toplanan vergilerin bazlarndan pay verilmesi, munzam kesir ve munzam vergi
yoluyla gelir salama ve merkezi ynetim tarafndan toplanan vergilerden bazlarnn
yerel ynetimlere devredilmesidir. (Nadarolu, 1994, 82 89)
Mali zerkliin koullarn drt balk altnda toplayabiliriz. Bunlar; mali
kaynaklarn ounluunun z gelirlerden olumas, z gelirlerin oranlarn
belirleyebilme, merkezi ynetim yardmlarnn artsz verilmesi ve gelirlerinserbeste harcanabilmesidir.
Mali kaynaklarn ounluunun yerel ynetimlerin istedikleri gibi kapsam,
vergi matrah ve oranlarn belirleyebildikleri ve toplayabildikleri kaynaklar olarak
ifade edilebilecek olan z gelirlerden olumas mali zerkliin en temel koulu
olarak kabul edilir. z gelirlere rnek olarak yerel vergi gelirleri erefiyeler,
harcamalar katlma paylar ve harlar verilebilir. Gelirlerin kaynan daha ok z
gelirlerin oluturmas yerel ynetimlerin merkeze bamlln azaltmakta veseilmi yerel organlarn sorumluluunu arttrmaktr ve merkezi ynetimin deil
halkn isteklerine nem vermelerini salamaktadr. Yerel ynetimlerin z kaynak
gelirlerinin dk olmas bu ynetimlerin merkeze bamlln artrmaktadr. Bu
durum yerel hizmetlerin aksamasna neden olmakta ve yerel zerkliin
kstlanmasna neden olmaktadr. (zgr, Ksecik, 2005, 284)
Mali zerkliin baka bir kouluda yerel ynetimlerin z kaynak gelirlerinin
oranlarn kendi balarna belirleyebilmeleridir. Bu koul yerel ynetimlerin
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
30/138
20
zerkliklerini gerekletirmenin merkezi ynetimin ar basksndan ve
denetiminden kurtarmann vazgeilmez unsurudur. nk yerel ynetimlerin zaman
iinde artan ihtiyalarn karlayabilmeleri ancak ayn dorultuda gelirlerin
artmasyla mmkndr.
Yerel ynetimleri z gelir oranlarnn merkezi idare tarafndan belirlenmesi
halinde ihtiyalardaki art hzna paralel bir gelir art beklenmesi mmkn deildir.
Merkezi ynetimin bu ihtiyalara gerek duymayaca durumlarda gz nne alnd
takdirde, yerel ynetimlerin z kaynaklarnn oranlarn belirleyebilmesin mali
zerklik asndan nedenli nemli olduu grlecektir. Bu sayede yerel ynetimlerin
merkezi ynetimi iknaya uramadan hizmetlerde gecikmeye neden olmadan, z
kaynak gelirlerinin oranlarn da gerekli artlar salayarak, etkin bir hizmet retimi
gerekletirecei aikardr. (zgr, ksecik, 2005, 285)
Mali zerkliin bir dier koulu yerel ynetimlerin z kaynak gelirlerinin
yannda belli bir arta bal kalnmadan milli gelirden pay verilmesi ve yardm
yaplmasdr. lke genelinde yerel ynetimler arasnda eitliin salanmas iin bu
gerekli bir kouldur. Ancak yaplacak bu yardmlarn belli bir arta balanmas yerel
ynetimlerin merkezin isteklerine bal kalmalarna ve zerklikten uzaklamalarna
neden olmaktadr. Bundan dolay yaplacak yardmlarn belli bir arta bal deil de,
blok yardmlar eklinde yaplmas, yani harcama yerini ve eklini yerel ynetimin
inisiyatifine braklmas lazm gelir. Bu durum, mali zerklik asndan olduka
nemlidir. (zgr, Ksecik, 2005, 285)
Yerel ynetimlerde mali zerkliin gerekletirilebilmesi iin, mali
kaynaklarnn z kaynak gelirlerinden salanmas bu gelirlerin oranlarnn yerel
ynetimler tarafndan belirlenmesi milli gelirden pay verilmesi ve artsz merkezden
yardm yaplmasnn yannda yerel ynetimlerin ellerindeki mevcut mali kaynaklar,
yerel hizmetlere ve yerel ihtiyalara gre harcayabilme yetkisinin verilmesi
gerekmektedir. Burada, grev birazda yerel ynetimlere dmektedir, yerel
ynetimlerin kendi iinde mali ynetim srelerini daha etkili bir ekle getirmeleri ve
gelitirmeleri gerekmektedir. Aksi takdirde merkezi ynetimin ar denetimi
nedeniyle gelirlerini harcama serbestliklerinin olmamas yerelde zerkliin
gereklemesini engeller. Bundan dolay yerel ynetimler mevcut kaynaklarn tespit
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
31/138
21
ettikleri hizmetler dorultusunda kendi organlarnn verecekleri kararlarla
harcayabilmeleri zerkliin vazgeilmez bir parasdr. (zgr, Ksecik, 2005, 285)
1.2.5. Mali zerkliin Trleri ve Snrlar
Dnya zerindeki birok lkede yerel ynetimler devletin gelirlerinden ya da
vergilerinden bir blmn paylamaktadr. Merkezi ynetimle yerel ynetimlerin
arasndaki gelir blm farkl lkelerde o lkelerin gerek siyasi gerekse idari
ynetim zelliklerinden kaynaklanan farkllklar gstermektedir. Ancak gelir
blmn de uygulanan bu yntemlerin olumsuz yanlar da yok deildir. Bu
yntemleri ksaca incelersek.
Bamsz vergileme yetkisinin verilmesi; bu yntemde yerel ynetimlerhibir kstlamaya tabi tutulmakszn tam bir vergileme yetkisine
sahiptirler. Bamsz bir vergi yetkisinden anlalmas gereken, yerel
ynetimin kendi bana vergi takdir edebilmesi, bu verginin orann
belirleyip, tahsil edebilmesidir. Bu sistemde yerel ynetimler, mali
ihtiyalarna uygun bir ekilde vergi kayna bulabilmekte ve sunulan
hizmetlerin yerel halkn tercihlerine uygun olmas salanmaktadr. Bu
adan bakarsak bamsz vergi sistemi ile hem yerel ynetimlerin bamszl hem de ekonomik etkinlik salanmaktadr. Bamsz
vergileme yetkisinin bu avantajlarna karlk vergi sisteminde, birlii
bozmas, gelimilik dzeyleri farkl yerel ynetimler arasnda gelir
eitsizliini gidermek iin merkezi ynetimin fona ihtiyac olmas gibi
nedenlerle tam bamsz vergilendirme yetkisinin yerel ynetimlere
verilmesi saknca dourmaktadr. (www. yerelsiyaset. com
idarivesayetvemalizerklikiliskili/pdf) 28.07.2007
Bamllk sistemi; Bu sistemde vergi gelirlerinin byk bir ksmmerkezi ynetimde toplanmakta, yerel ynetimlere sadece kk baz
yerel vergiler ve harlar braklmaktadr. Bu nedenle yerel hizmetlerin
finansman iin yerel ynetimler merkezi idareden gelecek ba ve
yardmlara veya kendilerine tahsis edilecek paylara gereksinim
duymaktadrlar. Dolaysyla byle bir sistemde mali zerklik zayf
dzeydedir ve yerel ynetimlerin merkezi idarenin mdahalesinden uzak
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
32/138
22
faaliyette bulunmalar olduka zordur. Ayrca mali zerkliin
kstlanmasnn yannda bamllk sisteminin ekonomik etkinlik
bakmndan da mahsurlar vardr. Bu sistem de yerel hizmetler merkezden
ayrlan kaynaklarla finanse edildiinden bir blgede oturan vergi
mkellefleri ile bunlarn yararland hizmet miktar arasnda farklar
olumakta kamu hizmetlerinden yararlananlara bu harcamalarn maliyeti
dettirilememektedir. Bu durum yerel idarecilerde poplist harcama
eilimin grlmesine neden olmakta ve kt kaynaklarn etkin
kullanlmasna engel olmaktadr.
Ayrma Sistemi, Bu sistemde her idare kendi gelir kaynana sahiptir ve bu nedenle farkl idarelerin ayn kaynaa bavurma ihtimali yoktur.
Bylelikle yerel ynetimlerin mali zerklii kuvvetlendirilmi olmaktadr.
Ancak bu sistemin uygulanmasnda genellikle merkezi ynetim geliri
yksek vergileri kendi zerine almakta verimi dk vergileri ise yerel
ynetimlere braklmaktadr. te yandan vergi paylamnda vergi trne
gre verginin yerel ynetimlere braklp braklmamas deiiklik arz
etmektedir.
Vergi gelirlerinden pay verilmesi, Bu sistemde gelir kaynaklarnn paylam yerine baz yntemler esas alnarak vergi haslat
paylalmaktadr. Vergi gelirlerinden pay verilmesi sisteminde eitli
yntemler olmakla birlikte en ok kullanlan zellikle Avrupa da en sk
kullanlan yntem ek oran yntemidir. Yntemde, yerel ynetimlere
merkezi ynetim tarafndan tahsis edilen baz vergilere gelirleri
kendilerine ait olmak zere yzde olarak belli bir vergi ilave etme
yetkisinin verilmesidir. lave edilecek tutar yerel ynetimler, tarafndan
saptanrken bu ilave miktarn tahsili merkezi ynetim tarafndan yaplr ve
yerel ynetimlere transfer edilir. (www. yerelsiyaset. com
idarivesayetvemalizerklikiliskili/pdf) 28.07.2007
1.2.6. Yerel Ynetimlerde Mali zerklik
zerk yerel ynetimler, yerel ynetim hizmetleri konusunda karar serbestisi
bulunan ve serbeste toplayp harcayabilecei gelir kaynaklar olan, bu kaynaklarn
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
33/138
23
nemli bir blmn z gelirlerinden salayan kurululardr. Yerel ynetimlerin
zerklii, bu idarelerin merkezi ynetime avu amayacak bir ekilde, grevlerini
yerine getirmesine yetecek dzeyde gelir kaynaklaryla donatlmasna, bu gelir
kaynaklarn serbeste toplayp harcama yetkisine sahip olabilmesine baldr. Yerel
ynetimlere tannan idari zerklik, mali zerklikle de desteklenmedike zerk yerel
ynetimlerden bahsedilemez.
Bilindii zere, son yllarda yerel ynetimlerin hizmetlerine ynelik hizmet
talebi hzla deimektedir. Toplumdaki deien talep ve ihtiyalar, farkl beklentiler
ve ncelikler karsnda ynetim esneklii gereksinimini ortaya karmtr Yerel
ynetimlerin ynetimine esneklik tannmas, yerel halkn talep ve ihtiyalarnn
mahallinde tespit ve takdir edilmesi, yerel idarece hizmetin gtrlmesi ve bukonularda bu idarelere belirli bir hareket serbestisi kazandrlmasyla mmkndr.
Tortop'a gre, yerel ynetimlerde etkinlik, sosyal adalet ve tarafszln
salanmas, yeterli dzeyde gelir kaynaklarna sahip olmalarna baldr. Bu
idarelerde mali kaynaklarn yetersiz olmas, zerkliklerinin snrlanmasna ve
merkezi ynetimin daha ok mdahale etmesine yol amaktadr. Mali yetersizlik
yerel ynetimlerin; faaliyet alanlarnn devlet tarafndan daraltlmasna, baz
faaliyetlerinin devlete engellenmesine ve hatta devlet tarafndan stlenilmesine yolamaktadr. Bunun yannda, mali kaynaklar yetersiz olan yerel ynetimlerin kendi
hizmet alanlarnda olan baz grevleri, merkezi ynetime devretme eilimine
girdikleri grlmektedir. Bu eilim, zellikle salk, eitim, kolluk ve yangn
sndrme hizmetlerinde belirginlemektedir. (Tortop, 1996:7)
Grev-gelir dengesizlii yerel ynetimlerin elini zayflatan, merkezi ynetime
bamll arttran, etkinliklerini azaltarak grev yitirmelerine neden olan ve
neticede yerel zerklii daraltan en temel etmendir. Bu dengesizlik, merkeziynetimin ya dorudan yerel grevleri stlenmesine ya da yerel ynetimlere artan
oranlarda kaynak aktararak mali zerklii snrlamasna neden olmaktadr.
zfatura'ya gre, yerel ynetimlerin z kaynaklara sahip olmas, hizmetlerle
orantl gelir elde etmeleri ve bizzat kendi kaynaklarn kendilerinin yaratmalar, bu
idarelere tam serbestlik tannmas anlamn tamaz. Uygulamada tam serbestliin
tannmas mmkn de gzkmemektedir; nk binlerce mahalli otoritenin
vergilendirme ve ekonomik kaynak yaratmadaki tam serbestlii, birbirinden farkl
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
34/138
24
uygulamalar yaratabilir ve dolaysyla bu durum mali anariye yol aabilir.
(zfatura, 1997:17)
Yerel dzeyde mali zerkliin tannmas durumunda, yerel hizmetlerin etkin
bir ekilde sunulabilecei belirtilmektedir. Kaynak kullanmnda merkezden
yaplacak transferlere olan ar bamllk, yerel hizmetlerin sunumunda yetersizlik
ve dk tketici tatmini yaratabilecei gibi, mali ykmllklerin tketiciler
arasnda datmn etkin olmaktan karmaktadr. (Sakn, 1998:86)
Yerel ynetim zerkliinden ve zerk yerel ynetimlerden maksat, kamu
gcnn merkezden yerel dzeye doru aktarlmasdr. zerk yerel ynetimlerde,
yerel nitelik tayan hizmetlere ilikin yrtme, karar verme, tercihte bulunma,
ncelikleri saptama ve bu hizmetleri finanse etmek iin kaynak yaratma ve icra-ikarar alma yetkisinin belediye meclisine verilmesi gerekir. Genel olarak, yerel
hizmetlerin yetki ve sorumluluunun yerel ynetimlere braklmas gerei vardr.
Yerel politikacya yerel hizmetlerin yetki ve sorumluluu verilirken, bu hizmetlerin
finansmann salayacak finansman bulma sorumluluu da verilmelidir (Yalnda,
1992:53-55). Bu erevede, yerel mali kaynaklar harekete geirebilecek
vergilendirme yetkisi de dhil mali aralarn yerel yneticiler tarafndan da
kullanlmasnda fayda vardr.Mali zerklie etki eden unsurlardan birisi de yerel ynetimlerin denetimidir.
Yerel ynetimler zerindeki merkezi denetim, yerel ynetimlerin icra-i karar alma ve
hareket serbestisini snrlandrmayacak ve bylece zerklie zarar vermeyecek
biimde gerekletirilmelidir. zellikle gelimekte olan ve demokratikleme srecini
tamamlayamam lkelerde, yerel ynetimler zerindeki denetimin hukukilik
denetimi snrn ap, keyfi ve partizanca bir ierik kazanmas sz konusu
olabilmektedir. Denetimin yasal snrlar iinde kalmamas ve bu yasal snrlarndademokratik bir seviyede bulunmamas yerel ynetimlerin zerkliini derinden
etkileyebilir.
1.3. Yerel Ynetimlerde Mali Tevzin
1.3.1. Mali Tevzin Kavram
Tevzin denkletirme, dengeleme, mali tevzin ise mali denkletirme anlamna
gelmektedir.
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
35/138
25
Merkezi ynetim ve yerel ynetimler arasnda grev ve kaynak blm
konusu literatrde mali tevzin kavram ile ifade edilmektedir. Yani merkezi ynetim
ve yerel ynetimler arasndaki grevlerin ve kaynaklarn bllmesine mali tevzin
denir. (Gke ve Bayrak, 2003:33)
Alaybeke gre mali tevzin, kamu hizmetlerini grmek zere ve kamu hukuku
usulleri dairesinde teekkl etmi ve kamu hkmi ahslar (devlet, vilayet, belediye,
gibi kamu idareleri) arasnda, bir yandan hizmetlerin ve dolaysyla bunlarn
gerektirdikleri giderlerinin, br yandan da bu giderleri karlayan gelirin uygun
esaslar dairesinde sistematik bir tarzda bllmesini ifade eden bir mali sistemdir.
(Alaybek, 1961: 7)
Johannes Popitze gre mali tevzin merkezi veya federatif karakterli bir devletde, mali ilikilerin dzenlenmesini konu alan ilikilerin tmdr .
Ernst Reuter ve Necmettin Ergine gre de mali uyuma, devletle mahalli
idare tekilatlar arasndaki mali ilikilerin tanzimi eklinde tanmlanmtr (Reuter
ve Ergin, 1945: 23). Wilhelm Bickel de mali tevzini; Mali tevzin sistemini oluturan
katmanlar arasnda belirli sorunlarn ifas; bu sorunlarn gerektirdii harcamalarn
yaplmas ve btn bunlar iin ihtiya duyulan ykmllklerin ve haklarn
paylalmas olarak tanmlamtr. Nadaroluna gre mali tevzin, kamu hizmetlerini grmek zere ve kamu
hukuku usulleri dairesinde teekkl etmi olan kamu hkmi ahslar (devlet, vilayet,
belediye gibi kamu idareleri) arasnda, bir yandan hizmetlerin dolaysyla bunlarn
gerektirdii harcamalarn, br yandan da bu giderleri karlayan gelirlerin, muayyen
esaslar dairesinde, sistematik bir tarzda bllmesini ifade eden bir sistemdir.
(Nadarolu, 1964:175).
Mali Tevzin teriminin ngilizce karl olarak kullanlan "intergovernmentalfiscal relations" deyimi aslnda federal devletler iin geerli olabilecek, iki kademeli
mali ilikileri kapsayacak anlamda kullanlmtr. Bu terim yerine son dnemlerde
"fiscal federalism" deyimi kullanlrken, ngiltere'de ise gelirin blm "Revenue
Sharing" deyimi kullanlmaktadr.
Nitekim Geray, mali tevzinin hem merkezle yerel ynetimler hem de yerel
ynetimlerin kendi arasnda grev blmn ierdii kadar gelir blmn de
ierdiini belirtmektedir. (Geray, 1999:32)
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
36/138
26
zellikle ulam ve haberlemede meydana gelen hzl gelime, kaynaklarda
merkezilemenin devaml artmasna sebep oldu. Ekonomideki byk verimlilik
artna ramen servet ve bireysel gelirdeki eitsizlik oald. Bu ortaya kan
eitsizlik sadece bireyler arasnda deil, ayn zamanda blgeler arasnda da
hissedildi. Dier taraftan ok verimli alanlarda yksek gelir sahiplerinin kapal bir
ekilde merkezilemesi, bireysel farkllklarn genilemesine etki eden dier bir unsur
oldu. Bu durum ise, kamu hizmetlerini yerine getirme kapasiteleri bakmndan
blgeler aras eitsizlie yol at. (Buchanan, 1991:155-156)
Mali tevzin kavramnn iki boyutu vardr. Bunlardan birincisi, grevlerin yani
kamu hizmetlerinin ynetimler arasnda bllmesi; ikincisi ise, bu grev
blmnn doal sonucu olarak kamu gelirlerinin bllmesidir. Kamuhizmetlerinin, merkezi ynetim ve daha alt dzeydeki ynetimler arasnda
bllm olmas, bu hizmetlerin yerine getirilmesi iin gerekli olan kaynaklarn da
bllmesini gerekli klmaktadr. (Gke ve Bayrak, 2003:33)
Mali tevzin, ynetimler arasnda mali ilikilerin sadece "yukardan aaya
doru dzenlemesini deil, ayn zamanda ayn dzeydeki ynetimler arasndaki mali
ilikilerin de dzenlenmesini gerektirir. Sanayileme, nfus younluu ve
kaynaklarn youn olarak bir blgede toplanmas, baz blgeleri dierlerine oranlaavantajl duruma getirebilir. Yine yakn iliki ierisinde olan blgeler ayn gelir
kaynaklarna bavurabilirler. Bu yzden blgeler aras mali adaletin salanmas
asndan, mali ilikilerin yatay olarak da dzenlenmesi gerekir. (Gke ve Bayrak,
2003:34)
Mali tevzinde idareler aras mali ayarlama sistemi de kullanlabilir. Bu sistem
merkezi hkmetin koyduu gelir vergisinin corafi blgelere gre farkl oranlarda
kullanlmasn gerektirir. Merkezi hkmet eyaletler veya blgeler aras malikapasite farkllklarn gidermek iin gelir vergisi oranlarn farkl olarak tespit
edebilir. Merkezi hkmet tarafndan gelir vergisi sistemiyle yaplan bu mali
ayarlama, merkezi idarenin gelir toplam miktarnda herhangi bir arta ihtiya
duymakszn blgeler aras fon transferine otomatik olarak imkn vermesi
bakmndan byk bir avantaja sahiptir. (Buchanan, 1991:169)
Merkezi ynetim ile yerel ynetimler tarafndan kullanlan gelirler, tek ve ayn
kaynaktan elde edilir. Bu kaynak ulusal servet ve zenginliktir, ulusal kaynaklarn
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
37/138
27
kullanm, ynetim kademeleri arasnda federal esaslara gre rgtlenmi devletlerde
"paylama", niter devletlerde ise merkezi ynetim eliyle "datma" srelerinde
gerekletirilir. Bu srelere ilikin ilkeler ve usuller, asl olarak federalist
terminoloji tarafndan kavramlatrlmtr. Szkonusu terminoloji, federal - niter
devlet ayrm yaplmakszn yaygnlam durumdadr. Bu zellik, gnmzde
srdrlen tartma ve almalarda nemli bir karmaa domasna yol amtr.
(Ergn, 2004:63)
1.3.2. Mali Tevzinin Konusu
Kamu hizmetlerinin ve gelir kaynaklarnn merkezi idare ile yerel
ynetimler arasnda paylam konusuna mali literatrde geni yer verilmitir. Tarihi
geliim sonunda yerel kurulularn birlemesi ile ortaya kan devletlerin bu yaplar,
mali alandaki alanlar bu konuyu btn ayrntlar ile tetkik etmeye itmi ve
sonucunda teorisini de gelitirmilerdir. Amerika Birleik Devletleri, Almanya ve
svire gibi eyalet, vilayet kantonlarn birlemesinden kurulan devletlerde bu sorun
yerel muhtariyetlerle birlikte ele alnm ve gerek gelir toplama gerekse harcama
yapma serbestlii hususlarnda ciddi mcadeleler ortaya kmtr (zer, 1986: 246).
Mali tevzin kavramnn douu ve geliiminde federal - niter farkllklardan
kaynaklanan tartma, Trkiye'de anayasal bir ilke olarak benimsenmi olan mahalli
idarelere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanr hkm zerinde de durmay
gerektirmektedir. (Ergn, 2004:64)
Vergi kaynak ve kazanlarnn merkezi idareyle blgesel idareler arasnda veya
devlet ile mahalli idareler arasnda (ayrca blgesel idareler ile mahalli idareler
arasnda) bllmesi dar anlamda mali tevzinin konusudur. (Ritscht, 1967:103)
Mali tevzin, eitli kamu idarelerinin zerlerine aldklar grevleri yerine
getirebilmek iin ihtiya duyduu mali kaynaklarn bu idarelere salanabilmesi
amacyla, gelirlerin bllmesiyle ortaya kan eitsizliin giderilmesi iin yeniden
kaynak paylamnn gerekletirilmesini salar.
Kamu hizmetlerinin devlet ile yerel ynetimler arasnda paylatrlmas bu
kamu idareleri arasnda sk mali ilikileri de beraberinde getirmitir. Toplumsal
hayatn zorunlu kld ortak ihtiyalarn bir ksmnn tatmini grevi yerel idarelere
verilirken, bunlardan doacak olan kamu yklerini karlayacak aralarn da
kendilerine temin edilmesi gerekmektedir. Dier bir ifade ile kamu hizmetlerinin
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
38/138
28
paylatrlmasna paralel olarak; kamu kaynaklarnn da devlet ile yerel ynetimler
arasnda paylatrlmas gerekir. Kamu hizmetlerinin bir ksmnn yerel idarelere
verilmesi, bu hizmetlerin yaplmas iin gerekli olan mali aralar hangi
kaynaklardan karlayacaklarnn da belirlenmesini getirir. Kamu gelirlerinin merkezi
idare ile yerel ynetimler arasnda mali bir paylama tabi tutulacann belli
kurallara balanmas, zorunluluunu ortaya karr. Aslnda kamu hizmetlerinin
paylam ve datm ile gelir kaynaklarnn paylam ve datm ayn meselenin
idari ve mali iki yann birden dzenlemenin zorunluluunu kendiliinden ortaya
karr. (lkmen, 1960: 3536)
dareler arasnda fon transferleri yaplarak mali tevzinin salanmasnda ulusal
karlar da vardr. Btn lke dzeyinde asgari standartlarda hizmetlerin sunulmassosyal adalet ve barn bir gereidir. Blgeler aras eitsizlikler lke iinde eitli
huzursuzluklara neden olabilir. zellikle eitim, salk gibi hizmetlerde asgari
standartlarn salanmas ulusal karlara hizmet eder.
Devlet ile yerel ynetimler arasndaki mali ilikilerin tanzimini salayacak olan
esas ve kurallarnn snr ve geniliinin ne olaca yani mali tevzinin yalnz mali
sahadaki ilikilerin dzenlenmesini mi, yoksa idari alandaki ilikilerin
dzenlenmesini de iine almasnn gerekip gerekmedii konusu, yazarlar arasndagr ayrlklarna yol amtr. Baz yazarlar, bu paylama kar kma nedeni
olarak yetki paylamna ve snrna atfettii halde, dier bazlar idari yetkileri, yani
grev ve hizmetlerin genilii ve alann da izah etmek zere, geni manada
uygulanmas gerektiini ileri srmlerdir. (lkmen, 1960: 37)
Kamu hizmetlerinin btn vatandalara eit olarak salanmas ile ilgili
almalar, alt kademe idarelerinin kapasite ve ihtiyalar arasndaki tezad meydana
karmtr (Buchanan, 1991:156). Bir ksm idari birimler, belirli standartlardahizmet verebilmek iin daha ar vergileme yolunu seebilirler. Bu idari birimlerin
sakinleri belki dier idarelerle ayn standartlarda hizmet alacaklardr ancak, daha ar
bir vergiyle karlaacaklardr. Oysa, mali kapasitesi dk idarelerde ayn vergi
yk dzeyinde benzer standartlarda hizmet verebilmelidir. Bunun iin de, merkezi
idarenin gelir dalmn dzenleyici etkinliklerde bulunmas gerekir. dareler aras
mali transferler yaplmad takdirde, idareler aras kaynak tahsisinde nemli
dengesizlikler meydana gelir.
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
39/138
29
Eer bir devlette kamu hizmetleri ve kamu gelirleri merkezi idare ile yerel
ynetimler arasnda paylatrlrsa idari ve mali tevzin zorunlu hale gelmektedir. Bir
ksm ortak ihtiyalarn temini grevi yerel ynetimlere verildiine gre, bu grevin
yerine getirilmesine imkan verecek, gelir kaynaklarnn da onlara salanmas yani
mali kaynaklarn merkezi idare ile bu idareler arasnda paylatrlmas ve tabiatyle
byle bir paylatrma ileminin de belirli esaslara, kurallara balanmas
gerekmektedir. (Polat, 1970: 163)
Mali tevzinin hareket noktasn kamu maliyesinin ve ulusal ekonominin birlii
ve btnl anlay oluturur(Polat:164). Mali tevzin denince yalnz devletin mali
bakmdan zayf ile mali ynden gl organlar arasnda yapt dzenleyici
demeler anlalmamaldr. Vergi ve vergi kazanlarnn blmn de bu tanmakatmak gerekir. (Ritscht, 1967:103)
Mali tevzin iki trl tanmlanabilir. Birincisi, dar anlamda mali tevzindir. Bu
tevzin, kamu gelirlerinin, federal ya da merkezi devletlerle, federe devletler ve yerel
ynetimler arasnda bllmesine ilikin ilikilerin dzenlenmesi ve bu
ynetimlerin vergi koyma yetkilerinin kapsamnn ve snrlaman saptanmasdr.
kincisi geni anlamda mali tevzindir. Bundan ise, merkezi ve federe devletler ile
yerel ynetimler arasndaki ilikilerden doan btn idari ve mali sorunlarn zmanlalr. Geni anlamdaki mali tevzinde kamu gelir kaynaklarnn bltrlmesinin
yan sra grev ve etkinlik alanlarnn da snr ve kapsamnn saptanmas yer alr.
(Kele, 1994:297)
dareler aras mali ilikilerin dzenlenmesini ifade eden mali tevzin kavramna
bir ok yazar da kar kmtr. Nitekim Horst Zimmerman, Klaus-Dirk Henke mali
tevzin yerine sorunlarn harcamalarn ve gelir kaynaklarnn ynetim birimleri
arasndaki dalm (Zimmerman ve Henke, 1975: 98) deyimini kullanmaktadrlar.Hans Ritscht ise mali tevzin kavram yerine hizmet veya yetki blm demenin
daha uygun olacan belirtmekte ve tanm olarak da kamu hizmetlerinin gelir ve
giderlerinin devlet ile alt kademeler arasnda bllmesi (Ritscht, 1967: 102)
eklinde tanmlamaktadr.
Mali tevzin sisteminin olumsuz yan, denek tahsis eden idarenin alan idareye
denekleri nerelerde kullanmas gerektii ynnde bask yapabilecei ihtimali ve
alan idarenin veren idareye kar baml hale gelebilecei durumudur. Bu, idarelerin
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
40/138
30
zerklii konusunda saknca yaratabilir. Ancak, alnacak eitli tedbirlerle byle bir
olumsuzluk en aza indirilebilir. Zaten bu olumsuzluklarn giderilmesiyle bu sistem,
mahalli idarelerin zerkliine olumlu katkda bulunur.
1.3.3. Mali Tevzinin Sebepleri
Federal devlet dzenindeki federe devletlerin grev ve yetkileri, niter devlet
yerel ynetimlerinin grev ve yetkilerinden elbet te daha fazla ve daha etkindir. Her
lkenin kendine zg bir tarihi, ekonomik ve sosyal yaps, siyasal ve kltrel dzeyi
bulunduuna gre; yerel ynetimlerin grev ve yetkilerinin her lkede ayn
olmamas tabiidir. Ynetimlerle merkezi hkmetin ilikileri, her lkenin kendi
zelliklerine gre ekillenmektedir. rnein ngiltere' deki yerel ynetimler merkezi
hkmetin kendilerine brakt grev ve yetkileri kendi yaps ve gc erevesinde
bamsz olarak yrtrken, eski Sovyet Rusya rejiminde olduu, gibi merkezi
hkmetin yerel organlar seklinde almamaktadr. (Aydn, 1977: 6)
Kamu gelirlerinin merkezi ynetim ile ynetimler arasnda paylam birok
nedene dayanmaktadr. Ancak, bunlardan balcalar; ekonomik ve mali, siyasal ve
toplumsal nedenler ve ynetim ile ilgili nedenlerdir. (Blbl, 2003: 33)
1.3.3.1. Tarihi, Siyasi ve ktisadi NedenlerMazisi ok gerilere uzanan uluslarda, mali yaplar, merkezi hkmetin
egemen rol oynad, bir imparatorluk ya da ulusallama mcadelesi tarihinin izlerini
yanstmaktadr. ngiltere, Fransa ve Trkiye bu tr bir mali tarihe sahip lke
rneklerindendir. Dolaysyla etkin mali yaplarn gelimesinde gzetilecek ilkeler
saptanrken, bunlarn bir lkede mevcut siyasi ereve ve bu aty belirleyen ve
asrlar boyunca geirilen tarihi geliim sonucu izilmi idari snrlarn iinde bulmak
gerektii unutulmamaldr. (Musgrave, 1991:92)Yerel ynetimlerin hepsi ayn gelime dzeyinde ya da ayn gelime
potansiyeline sahip deildirler. te bu dengesizliklerin giderilmesi ihtiyac, idari ve
mali paylamn nedenlerinden biridir. Merkezi idare ve yerel ynetimler ayn
kaynaktan gelir salamak zorundadrlar. Bu kaynak o lkenin milli geliridir. Bireyler
ve iktisadi teebbsler, devlet ve yerel ynetim gibi iki ayr vergi alacaksn
karsnda bulurlar. Vergilendirilenler ayn bireyler ve teebbslerdir. Sz konusu
olan alacakllarn vergileri nasl tarh, tahakkuk ve tahsil ettirecekleri hususlarnn
8/6/2019 Yeni Duzenlemeler Esliginde Yerel Yonetimlerde Mali Ozerklik Ve Mali Tevzin Financial Autonomy and Fiscal Federalis
41/138
31
belli kur