Post on 25-Nov-2023
transcript
“มนษยลองหน”: วรรณกรรมคนแอฟรกนอเมรกนกบการเมอง“The Invisible Man”: African Americans’ Literature and Politics
ธเนศ อาภรณสวรรณ
“มนษยลองหน” หรอ The Invisible Man เปนผลงานเลมแรกและเลมเดยวทดงสดของราลฟ เอลลสน (Ralph Ellison, 1914-
1994) นวนยายเลมนนบเปนหนงในสามนวนยายยอดเยยมและสำาคญทสดของวรรณกรรมคนผวดำาหรอแอฟรกน-อเมรกน (คำาเรยกอยางเปนทางการ) ในสหรฐอเมรกา สามเลมคลาสสกทวานนเลมแรกคอนวนยายของโซรา นล เฮอรสตน (Zora Neale Hurston, 1891-1960) เรอง
Their Eyes Were Watching God (1937), เลมทสองไดแกเรอง Native Son (1940) ของรชารด ไรท (Richard Wright,1908-1960)1 และตามมาดวย Invisible Man (1952)
นวนยายยอดเยยมทงสามเรองนจดอยในวรรณกรรมคนผวดำายคสมยใหมหลงสงครามโลกครงท 1 เปนตนมา ยคดงกลาวถอไดวาเปนการเกดใหมของวฒนธรรมและภมปญญาของคนแอฟรกนอเมรกน การเคลอนไหวดงกลาวรจกกนดในนามของ “ขบวนการคนนโกรใหม” (The New Negro Movement) หรอ “การฟ นฟศลปวทยาของคนนโกร” (Negro Renaissance) แตชอทตดตลาดและคนหคนตอมาคอ “ฮารเลม เรเนสซองส” (Harlem Renaissance) โดยเอามาจากชอสถานทของยานคนดำาในมหานครนวยอรกทเลองชอคอฮารเลม ศลปวฒนธรรมสำาคญๆทกอกำาเนดและพฒนาตอมากลายเปนอตลกษณคนผวดำาในสหรฐฯ กคอผลงานและการแสดงในดานดนตร การเตนและวรรณกรรม ลกษณะเดนของวรรณกรรมยคฮารเลมเรเนซองสคอการคนพบหรอการกลบไปหารากเงาของความเปนแอฟรกนในอเมรกา โดยผานวธวทยาทางคตชนวทยา มขปาฐะ ตำานานและเรองเลา ความเชอตางๆ โดยทหลายอยางนนแทบไมนาเชอวายงสามารถ
1 Bernard W. Bell, The Afro-American Novel and Its Tradition (Amherst: The University of Massachusetts Press, 1987), xvi.
1
คนควาเสาะหารวบรวมจากชวตและความทรงจำาของคนนโกรดวยกนเองได ทงในสมยทยงเปนทาสและหลงเลกทาส กระทงนำามาเปนเนอหาหลกในการสรางศลปวทยาการของคนผวดำาในสหรฐฯในยคดงกลาวไดอยางมพลง
The Invisible Man:กำาเนดและเนอเรองกอนทเราจะวเคราะหวจารณนวนยายเอกเรองน ผมคดวาเรา
ควรกลบไปสำารวจดวาคนสมยโนนพดถงหนงสอเลมนวาอยางไร เรอง มนษยลองหน“ ” ของเอลลสนไดรบการสดดอยางสงสง วาไมเคยมวรรณกรรมคนผวดำาเลมไหนเคยไดรบเกยรตสงขนาดน จากการสำารวจความเหนของนกวจารณในวงการวรรณกรรมในสหรฐฯขณะนน ผลทไดคอหนงสอเลมน “เปนงานชนเดยวททรงคณคาทสด” ทมการตพมพในสหรฐฯระหวางปคศ. 1945 และ 1965 นวนยายเรองนมโครงสรางของเวลาทซบซอน มพนทของเรองอนกวางขวาง ตวเอกของเรองเปนคนดำานรนาม บคลกและการปฏบตของตวละครเอกไมเพยงแตเลาเรองหากแตยงมนยและการแสดงออกถงความจรงอกมตหนงในเชงสญลกษณ ทวงทำานองของเรองเปนแบบเสยดส และมการใชภาษาถนตางๆหลากหลายอยางอลงการ ทงหมดนนเหนไดวาเอลลสนไดใชประโยชนจากคตชนพนบานของแอฟรกนอเมรกนอยางมาก ทำานองเดยวกบทเฮอรแมน เมลวลล (Herman
Melville)ใชคตชนยโรป-อเมรกนในวรรณกรรมคลาสสกเรอง “โมบดก” (Moby Dick) ของเขา หรอนยายสำาคญกอนหนานเรอง Native Son ของรชารด ไรทเปนตน
“มนษยลองหน” แบงออกเปนบทๆรวมทงสน 25 บทรวมกบบทกลาวนำาและบทสงทาย นยายเรองนใชกลวธการพรรณาโดยการหวนรำาลกถงประสบการณทผานมาราวยสบปของเดกหนมผวดำาผไรชอ จากการเดนทางซงดำาเนนไปตามความเชออยางซอๆของเขาใน ความฝนแบบอเมรกน“ ” (American Dream) เพอทจะไดไปสการคนพบ
ตนเองและสงคมในสไตลของการตอกยำาความเชอแบบปรชญาแสง
2
สวาง (Enlightenment) ทเนนถงความกาวหนาของมนษยในสงคมสมยใหม เขารำาลกถงความหลงและบทเรยนในชวตทไดรบมา ตอนนเขานำาเอาสปรตและเพลงของหลยส อารมสตรองมาชวยในการเขาถงคำาถามหลกของเขาทวา “What Did I Do to Be So Black and Blue?” “I am an
invisible man” ซงจะกลายมาเปนโมตฟ (motif) หรอใจเรองทปรากฏขนมาซำาแลวซำาอกในการพรรณนาของนวนยายเรองน
เรองทงหมดดำาเนนไปในเวลาเดยวกนและอยางขดแยงกนบนเสนตรงของคตกาลเวลาสมยใหม แตในขณะเดยวกนผเขยนกพรรณนาเรองในลกษณะเสนดงและวงกลมดวย (มโนทศนเรองกาลเวลาของตะวนตกสมยใหมนนเปนแบบเสนตรงและเดนไปสคณภาพทสงขนเรอยๆ ในขณะทมโนทศนเวลาของคนไมใชตะวนตกนนยงเปนแบบวฏจกรหรอเปนวงกลม) เรองราวของคนดำานรนามนเดนจากทศใตถงทศเหนอ จากความมดสความสวาง จากพนใตถนนทสวางไสวในบทกลาวนำาถงพนถนนใตดนทถกทำาใหสวางในบทสงทาย ทงหมดดำาเนนไปอยางวภาษวธ เตมไปดวยความขดแยงอนเขมขน มชวตชวา ผอานรสกถงพลง ความคดและ อารมณ—ชวตทงหมดของผเขยนโลดแลนอยในทกตวอกษรทกบรรทดและทกหนา
เจามนษยผวดำาลองหนผน เรารจากเรอง วาเกดในภาคใต เฉกเชนเดยวกบคนผวดำาทงหลาย เขาเรยนรตงแตเดกๆถงคานยม พธกรรมและสงตองหามนานปการสำาหรบปฏบตตอคนผวขาว ทคนผวดำาอยางเขา “ตองกดทบไมเพยงแตอารมณของเขาเทานน หากตองกดทบความเปนมนษยของเขาไวดวย” ถาจะแสดงออกถงความเปนมนษยของเขา เขาจะตองตระหนกถงความเปนแอฟรกน ในสหรฐฯนนคอการกลบไปหามรดกของคตชนและความเชอแบบแอฟโฟรอเมรกน แลวปฏเสธลทธเหยยดผวของอเมรกนทแทรกซมไปทว (racism) ลทธมองโลกในแงดทไรขอบเขต (optimism) ลทธปจเจกชนนยมทไมอาจตานทานได (individualism)และลทธพาณชยนยม(commercialism) ทแพรหลายกระจายไปทวสงคมอเมรกน ในเรอง
3
นเขาเสนอความคดทกาวหนาของบรรดาปญญาชนคนผวดำา นนคอการตอกยำาปจจยภายในของพวกเขาเอง กลาวคอคนดำานรนามผนไดรบเมลดพชของความคดทจะเปลยนตวเขาดงกลาวน มาจากคำาสงสอนกอนตายของปผเคยเปนทาสมากอน และจากความฝนของเขาเอง
เดกหนมนรนามเขาโรงเรยนในละแวกใกลบาน แนนอนมนเปนโรงเรยนระดบมธยมสำาหรบนกเรยนผวดำาเทานน นนเปนยคของการ แบงแยกแตเทาเทยมกน“ ” (segregate but equal) หมายความวาการทคน
ดำาไมสามารถใชบรการสาธารณะเชนรถเมล รถไฟ ภตตาคาร โรงแรมและอนๆทสงวนไวสำาหรบคนขาว ทางรฐกจะสรางสงสาธารณะเหลานนไวใหบรการสำาหรบเฉพาะคนดำาดวยเชนกน จงไมใชการสราง สองมาตรฐาน“ ” หรออยตธรรมตอคนดำาหรอคนยากจนแตประการ
ใด หากแตสงทรฐและคนขาวทวไปไมใครรกคอ บรรดาบรการสาธารณะสำาหรบคนดำาทงหลายนนมกมคณภาพและประสทธภาพดอยกวาของคนขาว
แตทสำาคญไมใชเรองของการไดทางวตถ หากแตลกลงไปคอการกรดรอยแผลเกาของระบบทาสใหอกเสบมากขนไปอกทบเทาทวคณ ความปวดราวของลทธเหยยดผวแบบนยากทคนนอกจะตระหนกและซาบซงได มแตคนในดวยกนเองเทานนทจะร นคอสภาพสงคมและการกดขอนซบซอนและซอนเงอน ยงกวาสองมาตรฐานเพราะมนลอยตวเหนอมาตรฐานใดๆทงสน ความคบของใจของคนดำาในชวงยคสงครามโลกสองครงททำาใหสหรฐฯกาวขนมาเปนเจาและอภมหาอำานาจในระดบโลก คอการทพวกเขาไมอาจบอกคนผวขาวและคนอนๆทวโลกใหเขาใจถงสภาพและความรสกนกคดของพวกเขาได วาพวกเขากคอมนษยเหมอนกบคนปกตอนๆทวโลก นคอภารกจทางประวตศาสตรและทางการเมองทราลฟ เอลสสนตดสนใจเดดเดยวทจะฝาฟนเพอไปบรรลใหได
4
หลงจากหนมนโกรนรนามไดรบประกาศนยบตรจากโรงเรยนมธยมดงกลาวแลว เขาไดรบเชญใหกลาวสนทรพจนในทประชมของคนขาวผมฐานะสำาคญในเมองนน เขาดใจมากรวมทงผคนทงชมชนซงถอวานเปนเสมอนชยชนะของเขาในโลกคนผวขาว งานวนนนมนเปนพธกรรมแบบ “จม โครว” (Jim Crow)2 ทกระทำากนในภาคใตสมยนน ดวยการทำาใหคนดำาเปนตวตลก เปนเปาของการลอเลยนอยางหยาบโลน รวมถงการกระทำาอะไรกไดทในทสดทำาลายความเปนคนของคนดำาลงไปบนความสนกสนานและภมใจของคนขาว กอนถงการกลาวสนทรพจน มคนเสนอใหเขารวมกจกรรมบนเทงกอน ดวยการรวมรายการมวยชงรางวลเหรยญทองกบเดกนโกรอนๆอกเกาคน เพอสรางความสนกใหมากขน พวกนนถกปดตาแลวพาขนเวทใหชกกนทงหมด หลงจากนนโฆษกประกาศวาจะใหเงนรางวล ซงถกยดไวใตพรมในหองประชม ใหพวกเขาแยงกนเอง ใครแยงไดมากเทาไรกใหเปนรางวลหมดเลย หนมนรนามรางกำายำาสามารถเอาชนะคนอนๆได แตเขากโดนตอยปากแตกเลอดกลบเตมปากเหมอนกน ในทสดโฆษกกใหยตการตอสแบบอนาธปตยลง
รายการตอไปคอการกลาวสนทรพจนโดยนกเรยนทเกงทสดของโรงเรยน เขาแตงตวใหมแลวกาวขนบนเวท ตงใจแสดงสนทรพจนทไดทองและเตรยมมาอยางด เขาสงเกตวาคนฟงไมคอยตงใจฟงการกลาวสนทรพจนของเขามากนก เสยงคนพดคยกนในโตะอาหาร เดนไปมาขวกไขวจอกแจก ควนซการเตมหอง จนถงตอนหนงทเขาไดเอยประโยคอนเปนขอความทกระตกความสนใจของคนผวขาวในหองนนทนท มเสยงตะโกนขนมาใหเขาพดใหมใหฟงชดๆ
2 จม โครว เปนชอทคนผวขาวใชเรยกคนนโกรอยางดถกเหยยดหยาม เปนคำาทใชกนแพรหลายทงในการพดและในการเขยนหลงยคการฟ นฟบรณะประเทศหลงสงครามกลางเมอง กำาเนดในปคศ. ๑๘๓๐ เมอนายโทมส แดดด“ ” ไรซ นกแสดงตลกผวขาวทาหนาดวยถานสดำา แสดงเปนคนนโกรพการ ทำาทาเตนแลวรองเพลงซงลกครบดวยขอความดงนวา "Weel about and turn about and do jis so, Eb'ry time I weel about I jump Jim Crow."
5
เขาพดใหมวา ความรบผดชอบทางสงคมครบ“ ” “อะไรนะ” เสยงตะโกนสวนขนมาจากผฟงซงเปนคนผวขาวทม
ฐานะสงคมสงในเมองนนทงหมด ไมวาครใหญ หมอ ทนาย นกธรกจ นายไปรษณย กระทงหมอสอนศาสนาในเมองนนกมากนเตมหอง
“ความรบผดชอบ—ทางสง-คม” เดกหนมทวนใหมอยางชาๆชดถอยชดคำา
“ไมใชๆ อกคำาทแกเพงพดไป” “สงคม…” “อะไรนะ?” “ความเทาเทยมกนทางสงคม” เขาทวนคำาเดมทไดพดไปกอน
หนานทนใดนนเสยงหวเราะในหองนนหยดกกเหมอนควนบหรหยด
ลอยอยกบท เดกหนมลมตาอยางงนงง เสยงของความไมพอใจกลบหองนน โฆษกวงขนมาบนเวทแลวตะโกนดาเขาดวยขอความทรนแรง เขายงไมเขาใจ ในทสดมชายรางเลกไวหนวดตะโกนบอกเขา
“แกมนไมฉลาดเลยไอหน” ถงตอนนเดกหนมพอเดาไดวาคำาพดอะไรทไมควรพด เขาตองยอมรบวาไดพดผดไป เขาตงใจพดวา “ความรบผดชอบทางสงคม ไมใชความเทาเทยมกนทางสงคม” ถงตอนนพวกนนจงปลอยใหเขากลาวสนทรพจนตอ เขาอยากใหคนฟงไมสนใจเหมอนตอนเรมตนอก เมอกลาวจบเขาแปลกใจมากทคนในหองพากนปรบมอเสยงดงกองไปทงหอง
ครใหญขนมามอบรางวลในกระเปาหนงนนมเอกสารซงระบวาเปนทนการศกษาในวทยาลยสำาหรบคนดำา นนเปนรางวลทเขาดใจอยางลนเหลอ เมอกลบถงบาน ทกคนตางกดใจกบรางวลอนยงใหญของเขาเหมอนกน เขาคดวาคราวนวญญาณปเองกคงพดดาวาเขาไมไดอกตอไปแลว คนนนเขาฝนไปวาไดไปดละครสตวกบป เขาสงสยวาทำาไมปถงไมสนกไมหวเราะเลยกบการแสดง ในทสดปบอกใหเขาเปดกระเปาทไดรางวลทนเรยนตอ ใหอานจดหมายในนน เขา
6
เปดหยบซองจดหมายทมตราของรฐประทบอย เปดออกมาแตพบวาในนนเปนจดหมายอกซอง เปดซองกมจดหมายอกซองตอไปไมหมด จนปบอกวาเปดฉบบน เขาพบขอความขยนดวยอกษรสทอง
“อานๆดงๆ” ปบอก “ถงใครกตามทเกยวของ จงทำาใหเดกนโกรคนนวงไมหยด” (To Whom It May Concern/ Keep
this Nigger-Boy Running”)
ในวทยาลยเดกหนมนรนามพสจนใหครและผอำานวยการเหนวาเขาไมใชดแตพด หากแตมสตปญญาอนลมลกและตองการใฝรเพอการกาวไปสความฝนของอเมรกนใหได ในปทสามเขาไดรบมอบหมายใหเปนผตดตามดแลกรรมการสภามหาวทยาลยผหนง (มร.นอรตน) ซงมาเยยมมหาวทยาลย พรอมกบสญญาวาจะใหทนกอนใหญสำาหรบการดำาเนนกจการ เพอยกระดบคนหนมสาวผวดำาดวยการใหการศกษาทเหมาะสมถกตองไดเปนอยางด เดกหนมพาเขานงรถขบออกไปนอกมหาวทยาลย ดวยความซอและมองโลกในแงด อยากใหเขาไดเหนสภาพแทจรงของชนบทภาคใตอนแรนแคน โดยไมไดตงใจ เขาหลงทางจนกระทงรถแลนผานถนนอนคดเคยวและขรขระกระทงไปพบครอบครวนโกรหนงอาศยอยขางถนนสายนน เดกหนมพอเดาไดวาชายนโกรโกโรโกโสคนนคอใคร เพราะเคยไดยนชาวบานนนทาพฤตกรรมของเขาพอสมควร นอกจากยากจน สกปรกบานรกรงรงแลว ชายนโกรคนนยงมภาษาพดทแทบไมเปนภาษาอเมรกน (ตรงนเอลลสนใหตวละครพดภาษานโกรถน ซงยากทคนขาวจะเขาใจได) แตทชอคความรสกของผทรงคณวฒจากนวยอรก ไดแกการทกระทาชายเจาของบานนนมพฤตกรรมอนนารงเกยจยง นนคอการมเพศวปรตเขาเอาลกสาวในไสมาเปนเมย กระทงเกดลกออกมาอกคน
หลงจากการปฏสงสรรคอนไมคาดฝนนนแลว ซงทำาใหกรรมการสภามหาวทยาลยผใจบญตกใจปากคอสนจนหายใจไมคอยออก เนองจากไมนกวาจะมาเจอคนยากจนทไมมความเปนมนษย
7
แบบทเขารจก เดกหนมพยายามขบรถพาทานกรรมการสภาฯกลบ แตหลงทางไปถงบานทเปนโรงเหลาและบารของคนนโกร ฉากนยงหนกกวาฉากแรกอก คราวนเขาเขาไปเหนสภาพการแสดงตวตนและไดฟงความคดของคนดำาอยางไมมมานบงตาซงคนขาวไมเคยเหนมากอน พวกนนพดถงโลกทเปนของคนดำาทคนขาวไมเคยไดยนเลยวามนมดวยหรอ ทงหมดนนทำาใหกรรมการสภาฯเกดอาการโคมาหายใจไมออกแลวหมดสตไป เดกหนมพาทานผนนกลบมหาวทยาลยไดในทสด พฤตกรรมและความพยายามของเดกหนมนรนาม ผอำานวยการมหาวทยาลยเรยกวาเปนการกระทำาของผมสำานกของความเปนกบฏ ดงนนเขาจงถกไลออกจากมหาวทยาลยในวนรงขน โดยไมไดบอกใหเดกหนมรอยางตรงๆ อนเปนวธการของชนชนสงทกระทำาตอคนชนตำากวา
ผอำานวยการ(ดร.เบลดโซ) ซงเปนคนผวดำาผกาวขนมาในตำาแหนงนไดกดวยอานสงสของการศกษาในระบบและดวยการทำางานรวมและรบใชระบบเปนอยางด (อานถงตรงนโดยทผมยงไมไดอานประวตโดยละเอยดของเอลลสน ผมเดาไดวาผเขยนกำาลงวจารณฐานะและบทบาทของบกเกอร ท. วอชงตน ผนำาคนดำาในการเสนอทางออกใหคนดำาใหตอสในระบบคนขาว เขาไดรบการสนบสนนจากรฐบาลและผนำาการเมองจนกอตงสถาบนทสเกก (Tuskegee Institute) อนโดงดงตอมาขนไดสำาเรจ เปนวทยาลยเทคนคสำาหรบคนดำา) เขาหลอกเดกหนมวาเขาหวงดทใหพกการเรยนสกปหนงไปหางานทำาในนครนวยอรกกอน เสรจแลวคอยกลบมาเรยนตอใหจบ แลวเขากใหจดหมายแนะนำาตวสหาฉบบ จาหนาถงกรรมการสภามหาวทยาลยทอยในนวยอรก เขากำาชบวาอยาเปดจดหมายออกอานเปนอนขาด เอาไปมอบใหกรรมการเอง แลวเขาจะชวยเหลอใหไดงานทำา
ในนวยอรกเขาไปพกอาศยในโรงแรมยานฮารเลม หลงจากทเขาไปหาสำานกงานของทานกรรมการสภามหาวทยาลยทงหลาย เขาไมเคยไดรบคำาตอบกลบมาเลย กระทงฉบบสดทายทเขาแวะไป
8
สอบถามถงททำางาน เขาเจอกบเลขานการ ซงบอกเขาถงความจรงในจดหมายแนะนำานนวา แทจรงแลวจดหมายแนะนำาตวทผอำานวยการใจบญอตสาหเขยนใหเขานน เขยนบอกวาเขาเปนคนทไมนาไวใจ มความคดทกบฏ ตอตานระบบ ดงนนจงอยาใหความชวยเหลอใดๆแกเขา ดวยความสงสาร เลขาฯผนนฝากเขาใหทำางานในโรงงานทำาสกระปอง เขาไดประสบการณของระบบโรงงานอตสาหกรรมและการเอาเปรยบในโรงงาน จนเขาไดรบอบตเหต ทำาใหถกปลดออกโดยไมไดรบการชดใชคารกษาอะไรทงสน นนคอประสบการณของคนดำากบการขดรดของระบบทนนยมอตสาหกรรม
ขณะทความหวงเรมหดหมากขน วนหนงเขาเดนไปพบกบการชมนมของชาวบาน ประทวงการขบไลคนแกคนยากจนออกจากอพารตเมน เพราะตดคาเชาหรออนๆ เขายนฟงการระบายอารมณของผคนอยพกหนง ทนใดนนเขากกระโดดขนบนทสง แสดงวาทะและคำาพดราวกบนกพด แตเตมไปดวยเนอหาของความอยตธรรม การเอารดเอาเปรยบของระบบ เขาพดไดอยางดทำาใหฝงคนมารวมกนมากขน ในทสดกลมประทวงกเขาขดขวางเจาหนาทผกำาลงขนของออกมาจากหอง ขบไลพวกเจาของตกออกไป ฝงชนพากนดใจและมกำาลงใจยงตอชยชนะในการประทวงของพวกตน ไมนานตำารวจกแหกนมา ฝงชนกแตกฮอวงหนกนจาละหวน ทหนไมทนกถกจบลากไปขนรถ เดกหนมนกปลกระดมรบหนขนหลงคาบานขางๆ ในขณะนนเขาสงเกตวามใครคนหนงปนหลงคาตามเขามาดวยเหมอนกน นกวาเปนตำารวจ แตหลงจากพดคยกนจงไดความวา คนทตามเขามาและชวยแนะทางหนจากบรเวณนนใหเขาคอแจกนกจดตงตาเดยวของกลมภราดรภาพ (Brotherhood) อนเปนกลมจดตงทางการเมองทคอนไปทางพรรคคอมมวนสต เปนอนวาเขาจะไมตกงานไมอดตายอกตอไปแลว เพราะแจกชวนเขาไปทำางานใหกลมดวยกน หนาทเขาคอเปนหวหนาจดตงฝายการเมองในยานฮารเลม
9
ในฮารเลมเขาเจอกบราสผเปนเจาพอคมนกเลงหวไมอยในเขตนนกอนแลว วธการของ ราสเรยบงายและตรงไปตรงมา คอใชกำาลงจดการผทไมเหนดวย สมญานามเขาคอ นกปะทะและทำาลาย“ ” อกอยางคอราสมแนวคดของนกชาตนยมผวดำาดวย (Black
Nationalism) นรนามจงตองปะทะตอสทงดวยกำาลงและโตเถยงทางปญญา วาใครกนแนทจะเปนคนบอกวาประชาชนตองการอะไร ใครคอคนทตความใหประชาชนไดถกตองทสด (มากกวาการเปนผแทนของประชาชนดวย)
เดกหนมกลายเปนดาวรงทสวางไสวขององคกรจดตงภราดรภาพหรอพนอง เขาไดรบมอบหมายงานมากมาย ไปปลกระดมทโนน ไปพดประชมกลมยอยทน ไปแสดงสนทรพจนในทประชมชมชน เขยนบทความลงหนงสอพมพขององคกร นำาขบวนสมาชกไปในทตางๆ ภาพและเรองและคำาพดของเขาปรากฏในทกทๆองคกรไปถง กระทงวนหนงเขาพบวา ระหวางเดนทางไปยงททำางาน เขานบไดวามคนทกทายเขาถง ๕๐ ครง จากคนทเขาไมเคยรจกมากอนเลย เขากลายเปนผนำาระดบประเทศไปแลวหรอ ถงจดนเขาเรมคด
“หรอวาตวเขาไดแบงออกเปนสองราง ตวตนเกาซงนอนไมกชวโมงในยามนอน แลวฝนถงป ถง ดร.เบลดโซ และคนอนๆในฮารเลม เปนตวตนทบนโดยไมมปกแลวกรวงลงมาจากทสงเหลานน กบอกตวตนทเปนคนใหมของสงคม (หรอคนของประชาชน) ซงพดในนามของภราดรภาพ และมความสำาคญมากกวาตวตนเกา ซงดเหมอนวงแขงกบตวเขาเอง”เขาชอบงานใหมน เขาเปดหและตาตลอดเวลา “ภราดรภาพ
เปนโลกทอยในโลก และขาพเจาตงใจวาจะคนพบความลบทงหมดของมนใหได และกาวหนาไปใหมากทสดเทาทจะสามารถ ขาพเจามองไมเหนขอจำากด มนเปนองคกรจดตงเดยวในประเทศทขาพเจาสามารถจะไตขนไปถงจดสงสดของมนได ผมตองการไปใหถงจดนนใหได แมจะตองปนขามภเขาของคำาพดอนมากมายกตาม บดน
10
ขาพเจาเรมจะเชอแลววาในคำาพดนนมอำานาจศกดสทธ ไมวารอบๆขางจะมการพดถงวทยาศาสตรมากแคไหนกตาม”
เขาเปรยบชวตของเขากบของเฟรเดอรก ดกลาสส ผหนจากการเปนทาสกระทงไดเปนทตสหรฐฯ กดวยความสามารถในการพดปลกระดมนนเอง เหนออนใดดกลาสสกลายเปนตวเขาเองทแทจรง นยามตวเขาเอง อกแวบหนงคำาพดของปทเคยพดใหฟงบอยๆกปรากฏออกมา “You start Saul, and end up Paul. When you’re a younggun, you Saul, but let life whup your head a bit and you starts to trying to be Paul—though you still Sauls around on the side.”
เขาสรปวาชวตเขาเปลยนแปลงอยางใหญหลวงกดวยคำาพดนเอง การชนะในการแขงขนสนทรพจนในโรงเรยนทำาใหเขาไดรบทนไปเรยนตอในมหาวทยาลยคนดำา และการพดนเองททำาใหเขาไดงานทำากบภราดรภาพ ทำาใหเขาเปนผนำาระดบประเทศไปเชยวนะ โดยท เขาไมไดคดวาจะมาถงตรงนได โลกนมนแปลกถาคณหยดคดถงมน “แตมนกยงเปนโลกทสามารถควบคมไดโดยวทยาศาสตร และภราดรภาพมทงวทยาศาสตรและประวตศาสตรอยภายใตการควบคมของเขา” ขณะนชวตเขาตกอยภายใตภราดรภาพจนหมดสน องคกรไดใหรปลกษณใหมแกโลก และใหบทบาทอนสำาคญยงแกเขา ทกอยางดำาเนนไปอยางเปนวทยาศาสตร “ชวตเปนกระสวนและเปนระเบยบวชา(pattern and discipline) และความงามของระเบยบวชาอยทเมอมนปฏบตได และมนกทำาไดมาเปนอยางด”
เมอหนมนรนามมประสบการณในการจดตงและปลกระดมทางการเมองแกกลาขน เขาเรมมความคดทเปนของตนเองมากขน ตองการสรางงานทเปนอสระจากกลมแตสอดคลองกบชาวบานมากขน ทวาชวตของเดกหนมผวดำาจากรากหญากไมราบรน เขาเรมถกกดกนและวพากษวจารณจากคนในพรรค วนหนงมบตรสนเทหมาถงเขา เตอนใหสำานกวา เขาตองอยในโลกของคนขาว ไมใชโลกของเขาเอง เขาเรมตระหนกถงความขดแยงภายในความคดทแมจะกาวหนาแตกไมพนไปจากอคตและการเหยยดผว ฉากสดทายกอนการตดสน
11
ใจออกจากขบวนการพนอง เมอเขาเหนสหายรวมอดมการณ ทอด คลฟตน ผอยในจดตงกอนเขา มความสามารถและมความคดกาวหนา แตแลววนหนงทอดกหายตวไปจากองคกร
สหายนำาบอกวาทอดเพยงแตสาบสญไป ยงไมตายหรอก วนหนงเขาไปเจอทอดเลนละครหนใหผคนดบนถนนสายหนงเปนหนกระดาษ เขาจบไดวาทอดเรมตงคำาถามในสงทองคกรและจดตงเชอและสงสอนใหพวกเขาทำาตาม วนนนเองทอดกถกฆาตายบนถนนระหวางทตำารวจออกมาสลายการชมนมพวกพวกคนรากหญาผวสในเมอง เขาเหนตำารวจยกปนยงใสทอดจนตายคาท ในตวเขามแคตกตากระดาษ เขาเกบตกตานนไวในกระเปาหนงเกาทเขารกษาตดตวไวตงแตเดนทางออกจากโรงเรยนและภาคใตมายงนวยอรก ในนนมประกาศนยบตรโรงเรยน และใบใหทนเรยนตอระดบมหาวทยาลยอนเปนรางวลจากการกลาวสนทรพจน
เขาตดสนใจหนออกจากขบวนการและยานฮารเลม เวทของการตอสและการไดอำานาจ การปลดปลอยตวตนจากโรงงานและมหาวทยาลย จากชวตของคนในสงคมมหานครนวยอรก ทำาให เขาคนพบชวตใหมทเปนของเขาเอง เขาหลบลงไปหาทพำานกใหมในทอระบายนำาใตดนมหานครนวยอรก ในนนมดมดเพราะไมมแสงสวางใดๆสองลงไปถงได เขาหาไมขดไฟได จดมนขนมา กอนเปลวไฟจะมอด เขาตองการเชอเพลง เขาเปดกระเปาหนงทเขาเกบเอกสารอนเปน ความฝน“ ” ของเขาออกมา แลวบรรจงฉกมนทละใบๆ-- ประกาศนยบตรโรงเรยน ทนการศกษา และตกตากระดาษ-- เพอใสใหเปลวไฟนอยๆนนลกตอไปอก
เขาไมตองการบานสำาหรบอยอกตอไปแลว เพราะเขาคนพบแลววา แทจรงแลวเขาเปนมนษยลองหน เปนคนทไมมใครมองเหนเขา การคนพบตวตนทแทจรงของเขาจงทำาใหเขาตระหนกไดเองวา จรงๆแลวไมมใครหรอกทมองเหนตวเขา ดงนนสถานทสำาหรบเขาจงไมใชบาน(home)หากแตเปนร(hole)
12
คำาพดสดทายของมนษยลองหน(และของเอลลสนเองดวย) คอการอธบายวาทำาไมถงตองเขยนเลาเรองประสบการณของตวเองออกมา ไมเหนจะมเรองราวสลกสำาคญใหญโตอะไรสกหนอย ไมไดมบทบาทถงกบโคนลมรฐบาลหรอเปลยนกฎหมายและระเบยบสงคมอะไรสกฉบบ ใชประวตของเขาเปนเรองเลกๆของคนเลกๆคนหนง แตทเขาจำาเปนตองเขยนมนขนมา เพราะไมตองการใหมนสญหายไปจากความทรงจำาของคน ไมวาจะตำาตอยไรคาเพยงไรกตาม
แมความคดทจะเขยน เขากสบสน ดานหนงกไมเหนดวย อกดานสนบสนน ดานหนงของเขาประณามประสบการณนน อกดานปกปองมน เสยงหนงบอกใช อกเสยงบอกไม เขาประณามเพราะมนทำาความเจบปวดใหกบชวตของเขาอยางมาก มากกระทงทำาใหเขาเปนคนท(คนอน)มองไมเหน เขาปกปองมนเพราะแมจะมดานลบมากมายแตมนทำาใหเขารก กอนจะเขยนมนออกมาไดเขาตองรกมนกอน เรองราวจำานวนมากในชวตของคณจะสญหายไป ความหมายของมนจะหายไป จนกวาคณจะเขาหามนโดยผานความรกพอๆกบทคณผานความเกลยด ดงนนเขาจงเขาหาเรองนโดยผานการแบงแยก
“ดงนนผมประณามมน และผมกปกปองมน และผมเกลยดมน และผมรกมน...”
บางทการกระทำาอยางนอาจทำาใหเขามความเปนมนษยมากขนอกนดอกเหมอนปของเขา ถงตอนนเขาตระหนกแลววา ทเขาเคยคดวาปคงไมสามารถมความคดเรองมนษยภาพได กจะมความคดลกซงไดอยางไรเพราะเขาเปนเพยงทาสนโกรคนหนงเทานน ไมมการศกษา ไมมสทธไมมเสยง (เลยไมถกซอเสยง แตรางกายถกขายไปหมดแลวตงแตเกด)
ไมเปนความจรง ปมความคดของมนษยภาพอยตลอดเวลา คนทไมรคอไอพวกลกหลานทตามมาตางหาก เอลลสนจบในวรรคสดทายดวยการบอกวาการอยใตดนนนเขาเอาชนะไดทกอยาง ยกเวนความคด และความคดทวางแผนใหเขาอยแบบนกตองไมละเลยภาวะ
13
ของความไรระเบยบททำาใหแผนนนเกดขนมาดวย ดงนนจงเปนไปไดวาเขาจะตองออกไป นกเปนความขดแยงในตวเขาอกเชนกน เพราะเพลงดๆของหลย อารมสตรองกมาจากบรรยากาศเลวๆ ถาใหบรรยากาศเลวๆเหลานนหมดไป เรากจะไมไดเพลงดๆออกมา สรปคอเขากบอกไมไดวาแลวเขาจะทำาอยางไรด นอกจากบอกผอานวาอะไรคอเรองจรงทไดเกดขนเมอพวกนนมองผานมน และสงททำาใหเขาหวาดกลวตามมากคอ
“ใครจะรวาภายใตคลนเสยงทตำาน ผมพดแทนพวกคณ”คำาพดสดทายมความหมายนยอนลกซงยง เอลลสนกำาลงบอก
คนขาววา เขาในฐานะของคนดำาจะพดถงความจรงในมนษยภาพของคนดำาแทนคนขาวเอง เพอความหวงวาวนหนงคนผวขาวจะสามารถรบรและเขาถงความจรงนไดดวยตวเอง แตกอนจะถงวนนน ซงไมมใครคาดไดวามนจะกนเวลานานสกเทาใด ขอใหเสยงแผวๆของคนนโกรทำาหนาทนแทนไปกอน
ราก (Roots)
ผมรจกวรรณกรรมคนผวดำาในสหรฐฯอยางจรงๆกเมอไดไปเรยนในสหรฐฯ ไมใชวาผมตงใจจะเรยนเรองวรรณกรรมคนผวดำากหาไม หากแตมาจากบทความหนงในหนงสออานประกอบวชาภาษาองกฤษซงบงคบสำาหรบนกศกษาระดบปรญญาตรของมหาวทยาลยโรเชสเตอรในเมองโรเชสเตอร มลรฐนวยอรก
บทอานชนทวานนคอเรอง Notes of A Native Son (1955) แตงโดยนกเขยนผวดำาชอดง เจมส บอลดวน (James Baldwin 1934-1987) รวมอยในหนงสอประเภทไมใชนวนยาย (non-fiction) เลมแรกของเขาซงรวมบทความ๑๓ ชนทเขาพดถง ปญหาของนโกร“ ” (the Negro problem) จากมมมองและทศนะของนกเขยนซงบงเอญเปนคนผวดำาเองดวย ขอเขยนของบอลดวนมพลงและมลลาการใชภาษาสำานวนและโครงสรางทลกซงซบซอนเตมไปดวยคำาถามซอนคำาถาม แตละคำาถาม
14
เปนขอเทจจรงในสงคมอเมรกน และกเปนความจรงภายนอกสงคมอเมรกนดวย หากผอานตองการจะเบกโลกทรรศนใหกวางไกลออกไป ทาทายใหผอานตองการคำาตอบทผเขยนจะใหในประโยคสดทาย แนนอนแงมมทเขาพดถงมากทสดและมนำาหนกทาทายเชงวพากษวจารณแตกเตมไปดวยชนเชงทางวรรณศลปไดแกการพดถงนวนยายของนกเขยนนโกรสำาคญๆนนเอง ทหลกเลยงไมไดกคอรวมถงวพากษวจารณนยายทคนผวขาวเขยนถงคนผวดำาไวอยางแสบทรวงเหมอนกน เลมทถกวพากษอยางมออาชพไดแก “กระทอมนอยของลงทอม” (Uncle Tom’s Cabin) ของมสแฮเรยต บชเชอร สโตว บอลดวนเปดฉากดวยการวจารณอยางตรงไปตรงมาวา หนงสอเลมนเปนนวนยายทเลวมากๆเลมหนง (Uncle Tom’s Cabin is a very bad
novel…) ประเดนหลกๆของคำาวพากษนน เราจะพดถงในเวลาตอไป ขณะนนผมไมรจกหรอกวาเจมส บอลดวนคอใคร ความรสกกน
ใจทไดจากขอเขยนโดยเฉพาะชนทเปนชอของหนงสอคอ Notes of a
Native Son นนกอนอนคออารมณความรสกถงความโดดเดยวทแฝงความเศราของผเขยน นนอาจเปนตวตนของนกเขยนโดยทวไปกได ทมกมความรสกแปลกแยกจากคนทวๆไป รบรถงความเปนคนนอกของสงคม ถงความอยตธรรมของสงคมใหญ ถงความไมเขาใจทสงคมมตอผเขยนและสงคมของผเขยน ทผอานจบไดไมยากวามความคบของใจและขมขนกบความเปนคนนโกร(ซงเปนคำาทใชกนในงานเขยนและสอมวลชนทวไปในสมยกอนและหลงสงครามโลกครงท ๒) นำาหนกของงานเขยนซงองอตชวประวตของผเขยนเอง จงสะทอนความเศราและความขดแยงเบองลกของผเขยนและคนนโกรในสงคมสหรฐฯ ออกมาคอนขางมาก (อนบงเอญมาพองกบอารมณของนกศกษาไทยยค ฉนจงมาหาความหมาย“ ” ดวยเหมอนกน)
อยางไรกตามเจมส บอลดวนและนกเขยนคนดำาสำาคญๆอกหลายคนโดยเฉพาะราลฟ เอลลสนทจะสะทอนอารมณความรสกดงกลาวในงานเขยนของพวกเขา กไมไดหยดเพยงแคการระบาย
15
อารมณความรสกของตนเองผานหนากระดาษเทานน ถาหากงานเขยนของคนดำามแตความคบของใจและการบรภาษคนขาวและสงคมใหญ วรรณกรรมของคนดำากคงไมมอะไรทจะมาทาทายใหคนอยากอานกนมากเทาไร และคงไมอาจพฒนาสรางความเปนวรรณศลปใหกบการเขยนเหมอนทงานดานดนตรและกฬาทคนผวดำาประสบความสำาเรจในสงคมอเมรกนอยางยง ภารกจทางวรรณกรรมของนกเขยนผวดำาคองานเขยนหรอวรรณกรรมของคนผวดำาตองกาวใหพนการระบายอารมณและความรสกตำาตอยขมขนทงหลายออกไป ซงเปนความจรงและแตละคนแตละเมองในแตละเวลากยงมความแตกตางเหลอมลำา เสรมภาพและเงาของความขมขนของแตละคนใหเดนชดยงขนไปอก ทำาใหคดถงขอความหนงของตอลสตอยทกลาววา คนรวยกมความทกขแบบของคนรวย ซงมกคลายๆกน แตปญหาความทกขยากของคนจนนน ไมมของใครเหมอนกนสกคน เรองของการเหยยดผวและกดขทางเชอชาตระหวางคนขาวกบคนดำา จงเปนเรองทเลากนไมจบ เมออยในมอและปากกาของนกเขยนคนผวดำาเอง นเองทกลายมาเปนโจทยใหญของพวกเขา วานกเขยนผวดำาจะกาวใหพนเพยงแคการทำาใหกระดาษเป อนหมกไดอยางไร
หลงจากไดรจกงานเขยนของเจมส บอลวนดบางแลว ผมไมไดตดตามอานวรรณกรรมอนๆของนกเขยนผวดำามากนก เนองจากผมตองใชเวลาสวนใหญไปกบการศกษาประวตศาสตรของระบบทาสผวดำาในสหรฐฯกอนสงครามกลางเมอง อนเปนวาระสดทายของระบบทาสอเมรกนอยางแทจรง ดวยการทำาลายระบบทาสโดยกำาลงทหารและความรนแรงอยางเตมรปแบบ (ถาพดอยางนกการเมองไทยและชนชนนำาในอำานาจปจจบน กอาจกลาวไดวาเปนการใช “การเมองนำาการทหาร” เหมอนกน) ระหวางนนวรรณกรรมคนผวดำาทผมอานสวนใหญเปนงานเขยนของอดตทาสผเพงหลบหนจากการเปนทาสแลวมาเขยนหนงสอเลาประสบการณของความเปนทาส ในรปของอตชวประวตบาง ในแบบ นวนยายบาง วรรณกรมหรอคำาพรรณนา
16
ดงกลาวนอาจเรยกไดวาเปน วรรณกรรมเพอชวต“ ” ของคนผวดำาไดสบายๆ เพราะทกชนและทกเรอง ลวนกลนกรองมาจากชวตจรงของทาสผวดำาผถกกดขและขดรดจากบรรดานายทาสผวขาว จากระบบรฐและตลาด วรรณกรรมทาสเหลานนจงเนนหนกไปทการวาดภาพของความโหดรายของระบบทาส เพอเสนอขอเทจจรงเหลานนตอผอานซงเปนคนผวขาว และเปนกลมผรกความเปนธรรมและความดงามตามคำาสอนของศาสนาครสเตยน งานดงกลาวจงอาจเรยกไดอกชอวาเปนวรรณกรรมตอตานทาส
การระบถงคณลกษณะของ เพอชวต“ ” ดงกลาวนน ผมสรปมาจากประสบการณการอานของผมเองในงานเขยนหลากหลายประเภทของคนผวดำา จากวรรณกรรมมขปาฐะ มาสวรรณกรรมเรองเลา มาสการแสดงปาฐกถาในทประชมสาธารณะ มาสการเขยนเปนหนงสอ(แตตองปดชอจรง) กระทงในทสดเปนงานวรรณศลปทนกเขยนผวดำาสามารถสรางและเผยแพรไดอยางเตมภาคภมในสงคมอเมรกน งานวรรณกรรมยคแรกรวมอยในสงทเรยกวา “คำาพรรณนาของทาส” Slave Narratives อนไดแกเรองเลาทถกเขยนขนมา(โดยอดตทาสเองหรอผานคนอน)จากเรองของการเปนทาสและการตอสเพอเสรภาพ มกเขยนขนหลงจากผเขยนหลดจากสภาพของการเปนทาส จะดวยการไถตวเองหรอนายใหเสรภาพหรอสดทายจากการหลบหนจากนายทาสกตาม หมายความวาหากยงเปนทาสอย การเขยนนนกไมอาจเกดขนได หมายความวาอะไร
ขอคดและบทเรยนอนสำาคญทผมไดรบจากการอานวรรณกรรมอดตทาส คอความรใหมวาการเขยนหนงสอไมใชกจกรรมปกตธรรมดาทเพยงแคเขาโรงเรยนอานออกเขยนไดแลวกตองเขยนหนงสอไดเลย เหมอนอยางทรฐบาลไทยและผนำาสงคมมกเรยกรองใหคนไทยทงหลายกระทำา หากแตวาการเขยนไมใชเรองทใครกอาจเขยนได หากยงมเงอนไขทางสงคมอนๆประกอบอกไมนอย ทสำาคญประการหนงคอการอาน ใชแลว ถาไมอาน(ดวยตนเอง)กยากทจะ
17
เขยน(เอง)ได ในชวงเวลาทระบบทาสอเมรกนยงดำารงอยอยางถกตองตามกฎหมายและทางศาสนาดวย คอกอนการเลกทาสหลงสงครามกลางเมองโดยรฐบาลประธานาธบดลงคอลน ทาสไมอาจอานและเรยนหนงสอได (ภาษาองกฤษเปนสำาคญ เพราะหากเปนภาษาแอฟรกนถนตางๆกทำาไดโดยผานครอบครว ประเพณ และกจกรรมของชมชนไดโดยไมตองมหองเรยน) กฎหมายทาสหามไมใหทาสอานหนงสอได เพราะเกรงวาจะทำาใหทาสใจแตกและนำาไปสการดนรนเพอเสรภาพตอไป เมอไมมการอาน(อยางถกตอง แตมการอานอยางปดลบในบางครอบครวและบางแหงทนายทาสมเมตตาธรรมมากหนอย) กทำาใหการเขยนของทาสเปนสงททำาไมได นคอเงอนไขประการแรกในพฒนาการของวรรณกรรมคนผวดำา การถกกดทบและปดกนการแสดงออกผานการเขยนโดยระบบทาสและอำานาจรฐของนายทาส(ภาคใต)และนายทน(ภาคเหนอ) ทมตอความคดสรางสรรคของคนผวดำา
อยางไรกตาม แมสภาพและเงอนไขภายใตระบบทาสจะไมเออและสงเสรมการเขยนหนงสอสำาหรบพวกทาส ไมนาเชอวาบรรดาทาสนโกรยงสามารถผลตงานเขยนตางๆออกมาจำานวนมาก และทนาทงอยางยงคอพวกเขาและเธอเขยนไดเปนอยางด โดยเฉพาะชวงเวลาหลงการประกาศเลกทาสอยางเปนทางการแลว มคนประมาณคราวๆวาจำานวนของวรรณกรรมพรรณนาความเปนทาสนนมประมาณหลายพนชน ไมอาจหาตวเลขแนนอนได ตวเลขหลายพนนไดมาจากงานทพมพในวารสารหรอเอกสารของกลมตอตานระบบทาสและจากหนงสอพมพของกลมทำาลายทาส ซงรวบรวมเพอตพมพในชวงศตวรรษท ๑๙ และ ๒๐ เลมทตพมพแลวเชน William Still, The Underground Rail Road (1883), Levi Coffin, Reminiscences (1876), Benjamin Drew, North-Side View of Slavery (1856), Lydia Maria Child, Issac T. Hoper: A True Life
(1854), Wilson Armistead, A Tribute for the Negro (1848). ทงหมดเปนการเลาเรองจากประสบการณของการตกเปนทาสกระทงมาสการเปนไทและเสรภาพแกตนเอง วรรณกรรมเรองเลาของทาสจงหนไมพนทจะ
18
เปนการเลาอตชวประวต เลมทไดรบการยอมรบและถอวาเปนวรรณกรรมเชงอตชวประวตของทาสทยอดเยยมมากไดแก Frederick Douglass, Narratives of the Life of Frederick Douglass, an American Slave (1845), Harriet A. Jacobs, Incidents in the Life of a Slave Girl: Written by Herself (1861) และ James Weldon Johnson, The Autobiography of an Ex-Coloured Man (1912).
เลมทโดงดงทสดคออตชวประวตของ เฟรเดอรก ดกลาสส อดตทาสผกาวขนไปเปนหนงในผนำาของขบวนการตอตานทาสรวมกบนกตอตานทาสผวขาว กอตงหนงสอพมพในเมองโรเชสเตอร สดทายไดรบแตงตงใหเปนทตสหรฐฯไปประจำาประเทศเฮตคนแรกดวย วาไปแลวผมกรจกชอของเฟรเดอรก ดกลาสสตงแตอาทตยแรกๆของฤดใบไมรวงปค.ศ. 1971 (2514) ทไดไปเขาหองเรยนในมหาวทยาลยโรเชสเตอร เพราะตกทพวกเรานกศกษาตองไปกนอาหารทกวนและซอหนงสอและเครองเขยนตางๆจากรานหนงสอมหาวทยาลยนน มชอวาตกเฟรเดอรก ดกลาสส มแผนปายประวตจารกอยหนาตกดวย
หากจะใหกลาวอยางสนๆถงลกษณะเดนของวรรณกรรมคนผวดำาหรอแอฟรกนอเมรกน ผมคดวาคำาตอบทสนและกนความมากทสด ไดแกการใหลกษณะสำาคญของงานดงกลาววาคอวรรณกรรมเพอชวต คณสภา ศรมานนท นกหนงสอพมพคนสำาคญของวงวรรณกรรมไทยเคยยำาวา “ไมใชเพอชวตเฉยๆ แตเพอชวตของประชาชนทดกวาดวย” วรรณกรรมเพอชวตของคนผวดำากเชนกน เปนวรรณกรรมเพอชวตของคนดำาทตอสเพอการมศกดศรและความเทาเทยมกนกบมนษยผวขาว อยางไรกตามผมไมคดวาสตรสำาเรจวาดวยวรรณกรรมเพอชวตในสงคมไทยจะเปนกรอบไมบรรทดในการทำาใหเราซมซบและดดดมงานเขยนคนดำาไดอยางแทจรง วธทดสดคอการอานและหาประสบการณทางอารมณและความคดกนเอาเองจากวรรณกรรมเหลานน โดยไมตองมสมมตฐานอนใดมาชนำา
ลำาตน
19
นบแตงานเขยนของเฟรเดอรก ดกลาสสและแฮเรยต เจคอบสเปนตนมา กลาวไดวาวรรณกรรมของคนผวดำาไดประกาศเจตจำานงแนวแนในการมสองอตลกษณในตวเอง อนแรกคอการเปนอเมรกน อนทสองคอการเปนแอฟรกน ดงนนพวกเขาจงตองเปนแอฟรกน-อเมรกน ไมอาจเปนอยางเดยวได แตปญหาคอการเปนอเมรกนและแอฟรกนอเมรกนนนไมใชสงตายตว หากแตมการเปลยนแปลง สรางและยบ รอสรางและนยามใหมไดในทามกลางกาลเวลาและการเคลอนไหวของสงคมเอง ในศตวรรษท ๑๙ การอางถงความเปนอเมรกน มจดหมายใหญทการแสดงใหคนผวขาวไดเหนและยอมรบถงความสามารถดานวฒนธรรม อนแสดงออกในการผลตวรรณกรรมตางๆออกมา เฉกเชนทคนผวขาวสามารถสรางและบรโภคงานวฒนธรรมและศลปะตางๆได ในระบบทาสสงทบรรดานายทาสคนผวขาวเชอและพดตอหนาทาสนโกรกคอการทพวกนนไมมอารยธรรม ไมมความเจรญในเชอชาตเผาพนธของพวกเขา ดงนนจงไมสามารถสรางงานศลปและวฒนธรรมตางๆได งานเขยนเชงอตชวประวตหลายเรองจงตองลงทายในชอเรองดวยวา “เขยนโดยตนเอง” เพอตอกยำาวาคนผวดำากมความเทาเทยมในทางสตปญญาและความคดสรางสรรคทดเทยมกนคนผวขาวเหมอนกน
การประกาศความเปน อเมรกน“ ” ของคนผวดำามาบรรลเปนอดมการณทวไปของพวกเขาและใหรฐผวขาวรบรดวยกในศตวรรษท ๒๐ หลงจากผานการตอสทรนแรงและดเดอดยอกยอนในชวงสงครามกลางเมองและในยคฟ นฟบรณะประเทศหลงสงคราม กระทงนำาไปสการออกนโยบายเหยยดผวอยางถกตองตามกฎหมายรฐธรรมนญในปลายศตวรรษท 19 ในป 1903 วล เลยม ดบวส (William
E.B. Du Bois, 1868-1963) ปญญาชนผนำาคนสำาคญในการตอสเพอความเทาเทยมกน เปนหนงในผฟ นฟและสรางสรรควฒนธรรม “Harlem
Renaissance” และเปนผรเรมขบวนการสทธพลเมอง (civil rights movement)
ซงจะปะทเปนกระแสคลนการปฏวตสงคมอเมรกนในทศวรรษป 1960
20
ไดตพมพหนงสอเลมสำาคญออกมาคอ The Souls of Black Folk หนงสอเลมนจะกลายมาเปนคมภรและหนงสอทมอทธพลมากทสดตอคนดำาหลงจาก Uncle Tom’s Cabin ขอความทเปนกญแจของหนงสอเลมนคอการเรมอภปรายถงคนดำาในมตใหมวา “คนอเมรกนนโกรมความรสกตลอดเวลาถงทวลกษณในตวเขาเอง การเปนอเมรกนกบการเปนนโกร สองวญญาณ สองความคด สองความพยายามไขวควาทไมอาจเขากนได….ประวตศาสตรของอเมรกนนโกรคอประวตศาสตรของการตอสอนน ของการวาดฝนถงการบรรลจตสำานกของการเปนมนษยทสมบรณ ของการผสานกายทงสองนเขาดวยกนเพอทำาใหมนเปนตวตนทดกวาและจรงกวา….เขาเพยงแตตงความหวงทจะทำาใหมนษยคนนเปนทงคนนโกรและกเปนคนอเมรกน…..”3
ดบวสวเคราะหการตอสเพอเสรภาพของคนดำาในประวตศาสตรวาแสดงออกในสามรปแบบ หนงคอในการกบฏและการแกแคน สองคอปรบปรงและทำาใหความรสกและความคดสอดคลองไปกนไดกบของกลมคนทใหญกวา(คอคนผวขาว) และสามคอความตงใจในการสรางความจรงในตวตนใหปรากฏ(self-realization) หรอการพฒนาตวตน(self-development) ทามกลางสภาพแวดลอมทไมเอออำานวยกตาม ตวอยางของแนวทางแรกไดแกการกบฏและลกฮอของทาสในภาคใตและการประทวงของคนดำาเสรในภาคเหนอในอดต เมอระบบทาสขยายตวในศตวรรษท 19 แนวทางของการประนประนอมกเกดขน เมอนายทาสผวขาวสวนหนงมองเหนวา ทางออกในการรกษาระบบทาส อยทการทำาใหทาสยอมรบฐานะและสภาพดงกลาว แลกกบการมอาหารและชวตตามอตภาพ สวนรปแบบทสามคอการพฒนาตนเองนน ไดแกกลมตอตานทำาลายทาส เชนเฟรเดอรค ดกลาสสเปนตน ภายหลงสงครามกลางเมองโดยเฉพาะเมอฝายอนรกษนยมยดอำานาจรฐกลบคนไป พรอมกบการลดรอนสทธและเสรภาพคนดำาอยางถวนหนา กมาถงยคของการประนประนอมและแสวงหา
3 W.E.B. Du Bois, The Souls of Black Folk (New York, 1961), หนา 17.
21
ทางออกดวยการยอมรบความเหนอกวาและกฎหมายของคนขาวอกตอไป นคอรปแบบทดบวสใชในวพากษขบวนการของบคเกอร วอชงตน ผนำาคนดำาอกสายหนงซงเนนการผสมกลมกลนและยอมรบการทำางานรวมกบอำานาจรฐคนผวขาว นนหมายความวา แนวทางและรปแบบของความคดทดบวสเหนดวยและตองการนำามาใชในการผลกดนการตอสเพอเสรภาพของคนดำากคอ การเนนปจจยภายในของคนดำาเองกอน พฒนาและสรางศกยภาพใหกบตนเอง ไมใชอาศยผานอำานาจ เงนและสถาบนของคนผวขาว หากแตตองมาจากคนดำาเองเปนหลก
ในทางนโยบายรปธรรม ดบวสเหนวา นโยบายในการเคลอนไหวสรางความเปนตวของตวเองนน ตองมสามอยางคอ 1) สทธในการเลอกตง (The right to vote) 2) ความเสมอภาคของพลเมอง (civic equality)
3) ใหการศกษาอยางถงทสดแกคนหนมสาวตามความสามารถ (education of youth according to ability) ปญหาของคนดำาทงหมดนน กลาวโดยรวมในทรรศนะของดบวยสเปนปญหาของเสนสผว (the problem of
the color-line) ซงเขาถงกบเขยนวา มนเปนปญหาของศตวรรษท 20 ไมใชเพยงแคปญหาของอเมรกา หากแตเปนความขดแยงระหวางคนผวสในเอเชย แอฟรกากบคนผวขาวในยโรปและอเมรกาดวย4 คำาตอบของเขาคอสองแนวทาง อนไดแกการผสมผสานระหวางผวและเชอชาตทงหลาย กบความเปนคนนโกร การทคนดำาตองมชวตอยกบการมสองบคลก สองความคด สองอตลกษณ เปนความเจบปวดททรมาน นำาไปสการมจตสำานกทเจบปวด และความลงเลใจในสำานก ทงหมดนลวนเปนอปสรรคตอการสรางความมนใจในตนเอง แตสงทตามมาจากการมชวตสองลกษณะอนขดกนน คอการสรางใหเกดแนวโนมของการเปนคนทหนาไหวหลงหลอก(hypocrisy) หรอไมกเปนคนหวรนแรง(radical)
4 เพงอาง, หนา 23.
22
กงกานและใบผมเลาถงภมหลงและการเตบใหญของภมปญญาและความคด
สรางสรรค ทแตกหนอกงกานและใบใหมๆ ออกมาอยางไมหยด เพราะคดวาการดดซบและสมผสวญญาณของวรรณกรรมชาตหนงๆนนไมอาจทำาไดอยางเตมทหากปราศจากความรในชาตนนๆ แนนอนความงามและศลปะเปนสงสากลทมนษยทกคนในทกทสามารถสมผสรบร ได อนนผมไมเถยง ประเดนทผมกำาลงคดถงมนอยคอผมไมตองการเปนเพยงผสมผสวรรณศลปของคนอนจากภายนอกเทานน หรอไมกจากอารมณความรสกแบบของเราเอง ซงผมเชอวามความแตกตางกนทงในระดบปรมาณและคณภาพ ดงนนหากเราตองการสมผสถงวญญาณของคนอนใหไดมากทสด ซมซบถงกระบวนการตอสขดแยงและขดกนภายใน(Conflict & paradox) กวาจะคลคลายมาเปนผลงานอนเปนความงามทางศลปะ ผมเชอวาเราตองศกษาอยางเหนดเหนอยและเรยนรคนอนอยางจรงจง ถาไมรจกประสบการณของคนอนจากภายในได กยากทจะสรปหาบทเรยนของชวตของเราเองขนมาได
มนษยลองหนของเอลลสนเปนนวนยายการเมองอยางไมตองสงสย แตทสำาคญมนไมใชนยายการเมองแบบทเราคนเคยและทำากนมา หากมนยงเปนนวนยายทกาวพนการเมองไดดวย จดนทำาใหผมกลบไปทำาความเขาใจถงแนวทางและความคดในทศวรรษหลงการปฏวต 14 ตลา 2516 ขณะทปญญาชนนกคดนกเขยนไทยกำาลงตอสผลกดนการสรางงานทเรยกวา วรรณกรรมเพอชวต“ ” หรอทครอบคลมกวาคอ ศลปะเพอชวต“ ” ความคดอนหนงคอการทวรรณกรรมเพอชวตของประชาชนนนจะสามารถใหความหวงและเสนอทางออกใหแกผอนไดดวย หรอดงขอความทเราไดยนกนบอยๆในตอนสมยทศวรรษตลาฯ วา ศลปะตองรบใชประชาชน“ ” แนวคดนเองทเปนหลมพรางและทมาของความขดแยงระหวางนกเขยนกบนกเคลอนไหวและผอาน มการวพากษวจารณงานวรรณกรรมตางๆ
23
อยางดเดอด ทงดานบวกและดานลบ อยางไรกตามปฏเสธไมไดวากระแสคลนของวรรณกรรมเพอชวต ไดนำาไปสการสรางสรรคงานศลปะแบบใหมทเรยกวาแบบปฏวตขนมาอยางมากมาย แตในเวลาเดยวกนคลนใหญของความคดปฏวตกมผลสะเทอนดานลบแกงานศลปะเองดวยเชนกน เพราะเกดความเชอวาการเมองนำาทกอยาง ทงรปแบบและเนอหาไปจนถงความงามอนเปนอตวสยของงาน กตองทำาใหเปนภววสยเสยทงหมด จดนเองทเมอผานการปฏบตไประดบหนง หากไมเขาใจและยดกมการทำางานศลปะและความสมพนธระหวางอตวสยกบภววสยใหเหมาะสมถกตองแลว กมโอกาสอยางมากทการทำางานศลปะทงหลายจะกาวไปสการเปนเครองมอและกระบอกเสยงใหแกการเคลอนไหวและจดหมายทางการเมองไปอยางหมดสน กระทงกลายเปนเครองมอโฆษณาชวนเชอใหแกกลมการเมองหนงๆไปเทานนเอง ผมคดถงบทเรยนและการตอสของหลซนทมกบพรรคคอมมวนสตจนกระทงถงวนสนลม
ทงในหนงสอและในชวตจรง เอลลสนไมยอมสมาทานอยางสดประตใหแกลทธมารกซหรอลทธชาตนยมคนผวดำา เดกหนมผไรตวตนเขารวมในจดตงของขบวนการภราดรภาพ ในนนเขาตองตอสกบแกนนำาและสหายฝายซายหลายตอหลายคน เพอใหยอมรบฐานะและบทบาทในการเปนผนำาทางการเมองของคนผวดำาในฮารเลม ในฮารเลมเขาตองตอกรและปะทะกบราสผเปนตวแทนของขบวนการลทธชาตนยมผวดำา ทายสดเขาคนพบสจธรรมจากการปฏบตทเปนจรง วาทงสองลทธไมใชทางออกทดทสดในการปลดปลอยและสรางความเปนมนษยใหกบคนดำา
ถาเชนนนอะไรคอทางออกทถกเลา นวนยายของเอลลสนไมใชคมอของการปฏวตหรอการสรางการเมองใหมใหแกใครทงนน เขาใหสนทรยภาพแหงความเหนอจรง (aesthetic of surrealism) ในงานชนนเขาพยายามเกบรวบรวมวตถดบทสบสนชลมนเขามาเปนระเบยบทเราเขาใจและซมซบในความงามของมนได ทำาใหเราเหนความขดแยง
24
ระหวางการตดสนใจสวนบคคลกบความจำาเปนของอดมการณ มองกลบไปทงจากประสบการณของคนผวดำาในสหรฐฯและของคนไทยในการเคลอนไหวตอสเพอบรรลจดหมายทสงสงของความเปนคน ผมไดขอคดใหมวางานวรรณกรรมและศลปะเปนการแสดงออกของการเมองอยางหนง แตมนไมใชการเมอง มนไมจำาเปนตองอยภายใตและขนตอหรอรบใชการเมอง ถาจะใหงดงามศลปะและวรรณกรรมควรไมเดนตามการเมอง หากแตตองเดนหนาการเมอง ความสำาเรจและชยชนะของศลปะวรรณกรรมจงไมอาจเปนอยางเดยวหรอเหมอนกบชยชนะของการเมอง
เพราะในทสดหวใจของการเมองคอการไดและใชอำานาจเหนอคนอน ในขณะทศลปะวรรณกรรมคอการมและใชอำานาจเหนอตนเอง
ความพายแพของผชนะหรอชยชนะของผแพชวตของตวละครเอกในนวนยายเอกของเอลลสนดจะไมตาง
จากชวตจรงของเขามากนก ใครจะคดวาชวตหลงการประสบความสำาเรจอนยงใหญทสดในงานวรรณกรรมเลมแรก ในทสดจะนำาไปสทางตนในการดำารงความเปนนกเขยนใหญของสหรฐฯ แรกๆเขาไดรบรางวลและการสดดอยางมากมาย ไดรบเชญไปบรรยายไปสอน มทนใหไปนงเขยนหนงสอในสถาบนใหญๆ เรยกวารบงานไมทนเลยกวาได จากนนเขาเรมวางแผนในการเขยนนวนยายเลมทสอง ซงจะใชบานเกดในรฐโอกลาโฮมาและชวตในวนเดกของเขาเปนภมหลง นยายเลมทวานไมเสรจ แมจะมขาววาเขาไดเขยนตนฉบบไปแลวนบถงสองพนกวาหนา ทวาในป ค.ศ. 1967 เกดเพลงไหมบานของเอลลสนในแมสซาชเสตต ตนฉบบทงหมดถกเผาวอด เขาตองเขยนตนฉบบทงหมดใหมอกครง กระนนนยายเลมทสองกไมสามารถพมพออกมาในระหวางทเขายงมชวต เอลลสนถงแกกรรมดวยโรคมะเรงในป 1994 ดวยอาย 80 ป นยายเลมทสองตพมพในป 1999 มชอวา Juneteenth (New York: Random House) หมายความถงวนท 19 มถนายน 1865 อนเปนวนทบรรดาทาสในเทกซสรวาพวกเขาไดอสระภาพ หลง
25
จากสงครามกลางเมองยตลงราวสองเดอน นนคอเอลลสนตองการเขยนนวนยายทเปนเรองของคนดำาในภาคใตอยางแทจรงอก บทวจารณทมตอนวนยายเลมสดทายของเขาไมเหมอนกบเลมแรก ไมมพวงมาลยและคำาสรรเสรญอนมาจากความประทบใจในผลงานนน มแตคำาถามและคำาถาม วาทำาไมเขาถงใชเวลานานมากๆกวาจะสรางสรรคงานชนทสองออกมาได แลวกเปนงานทไมมอทธพลใดๆในเชงวรรณศลปหรอในมมของการเมองอะไรออกมาดวยเลย
ประเดนทผมสนใจและคดวาอาจมสวนในการกำาหนดการเขยนงานเลมสดทายของเอลลสนกคอเรองของวรรณกรรมและการเมอง เมอพจารณาจากประวตชวตและการทำางานของเขาทงหมด ในบรบทของสงคมอเมรกนและสงคมโลก เอลลสนเปนนกเขยน(แลเชยวชาญดนตรแจซ มากดวย) แตในขณะเดยวกนเขากมจดยนและความคดทางการเมองอยางเตมเปยม เขาไมปฏเสธบทบาททางการเมองของวรรณกรรม เขากลาววา “การประทวงเปนสวนหนงของศลปะทงหลาย โดยทมนไมจำาเปนตองปรากฏในรปแบบทพดเพอจดหมายทางการเมองหรอสงคมอยางหนงอยางใดกได” (protest is an element of all art, though it does not necessarily take the form of speaking for a
political or social program) นอกจากความคดการเมองแลว เขายงมความรสกของการเปนพลเมองอเมรกนอยางเตมทดวย ความเชอนทำาใหเขาอดไมไดทจะพยายามทำาใหตวละครของเขาตองมหนาทของพลเมองทดของสาธารณรฐอกดวย พดอยางเจาะจงกคอ เอลลสนเชอวา นกเขยนควรเกยวของกบการสรางบคลกของตวละครทมสำานกของความเปนประชาธปไตยดวย หากเราเชอมนในระบบประชาธปไตย
ความคดและความสำานกทงสองอยางน ทำาใหเอลลสนมทวลกษณของความเปนคนดำาและเปนอเมรกนทมดกรตางออกไปจากนกคดและปญญาชนคนผวดำารนกอนหนาและรนเดยวกบเขาอยางนาสนใจ ผมกำาลงคดวาในทสดโดยเฉพาะหลงจากทเอลลสนไดรบความสำาเรจในงานเขยนเลมแรกของเขาแลว อดมการณทางการ
26
เมอง(ประชาธปไตยแบบอเมรกน)ของเขาจะมความใกลเคยงและกาวเดนไปกบอดมการณการเมองของคนอเมรกนผวขาวไดคอนขางดมากๆ จงไมแปลกใจทเอลลสนจะถกโจมตและวพากษวจารณจากบรรดานกตอส นกเขยน นกเคลอนไหวตางๆของคนดำาดวยกนเองอยางมาก ทสำาคญคอการโจมตเขาวาไมรวมในการตอสของคนดำาอยางจรงจงและเทาทควรอกตอไปแลว ไมสนบสนนขบวนการทางการเมองตางๆของคนดำา
ในทางตรงกนขามเขากลบไปมสมพนธภาพอนใกลชดและอบอนยงกบคนผวขาว และกเปนคนขาวระดบผนำาหรอคนมชอเสยงในสงคมดวย กระทงดจะมากกวากบคนดำาดวยกนเองเสยอก ถงกบเลากนวาในตนเดอนเมษายน คศ. 1968 เอลลสนไปรวมงานวรรณกรรมกบนกเขยนใหญและดงของสหรฐฯหลายคนในมหาวทยาลยนอรตเตอรเดม ในงานนนมนอรแมน เมลเลอร เคอรต วอนเนกต โจเซฟ เฮลเลอร และวลเลยม บคเลย เปนตน เอลลสนไดรบเชญใหขนพดบนเวทในงานนนดวย วนนนเปนวาระอนสำาคญยง ไมแตสำาหรบเขาและนกเขยนอเมรกน หากแตยงเปนวาระสำาคญของการตอสของคนดำา ประเทศสหรฐฯทงประเทศกำาลงตกอยในภาวะวกฤตอยางไมเคยเจอมากอน สองวนกอนหนาน ดร.มารตน ลเธอร คง จเนยรถกลอบสงหารในเมองเมมฟส คลนของการประทวงโจมตระบาดไปทวเมองตางๆทวประเทศ ความรนแรงปะทขน เหมอนกบฉากสดทายในนยาย “มนษยลองหน” ของเอลลสนนนเอง แตบนเวทเอลลสนไมไดพดถงวกฤตและเหตการณจลาจลาโดยคนผวดำาทกำาลงระเบดขนในอเมรกา ตรงกนขามเขากลบพดถงบทบาทของนวนยายในประชาธปไตยแบบอเมรกน
ราลฟ เอลลสนเปนผใหชวตใหมแกคนผวดำาในการบอกเลาถงภาวะของการไรซงตวตน ทวาในความยอกยอนของชวตจรง เขากลบดเหมอนจะไมสามารถมองเหนตวตนของตวเองได วาระสดทายในคำาอทศทเขาเขยนใหกบนยายเลมสดทาย มขอความวา
27