Adölesan Sağlığına İlişkin Son 10 Yılda Yapılan Sistematik Derlemeler

transcript

ADÖLESAN SAĞLIĞINA İLİŞKİN SON 10 YILDA YAPILAN SİSTEMATİK DERLEMELER1

SYSTEMATIC REVIEWS ABOUT ADOLESCENCE HEALTH IN LAST 10 YEARS

Hatice YILDIRIM SARI1, Esra ARDAHAN1, Nuray EGELİOĞLU ÇETİŞLİ1

1İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü

Özet: Amaç: Bu çalışmanın amacı adölesan sağlığına ilişkin son 10 yılda yapılan sistematik derlemeleri gözden geçirmek, adölesan sağlığının ana unsurları konusunda mevcut bilgilerin hangi düzeyde olduğunu ve boşlukları belirlemektir. Yöntem: Çalışmada 2004-2014 yılları ara-sında Pubmed veritabanında “Adolescent Health” anahtar kelimesiyle, İngilizce olarak yayınlanmış, tam metnine ulaşılabilen sistematik derlemeler ve meta analizler taran-mıştır. Toplam 206 adet sonuç görüntülenmiş, bunların 113’üne tam metin olarak ulaşılmış ve 86 sistematik derleme değerlendirme dışı bırakılmıştır. İncelenen 27 sistematik derleme Sağlıklı İnsan 2020 Adölesan ve Genç Sağlığı Çekirdek Göstergeleri’ne göre sınıflandırılmıştır. Sağlıklı İnsan 2020’de 7 ana gösterge 41 alt gösterge mevcuttur. Bulgular: İncelenen 27 sistematik derlemeden 8’i cinsel sağlık, 6’si sağlıklı gelişim, 2’si sağlık bakımı, 2’si şiddet, 1’i obezite, 1’i sigara kullanımı, 1’i alkol kullanımı, 1’i mental sağlık ile ilişkilidir. 2 sistematik derleme hem mental sağlık hem sağlık bakımı ve cinsel sağlık çekirdek göstergeleri ile ilişki bulunmuştur. 3 sistematik derleme çekirdek gös-tergeler arasında yer almayan sağlık araştırmaları, sokakta yaşayan gençler ve sağlık tutum davranışları-spiritualite/dindarlık ile ilişkilidir. Sonuç: Sağlıklı İnsan 2020 Çekir-dek Göstergeleri’nde belirtilen her ana göstergeye ilişkin sistematik derlemeye ulaşılmasına rağmen, adölesan sağlığı için önemli ve sorun oluşturan yaralanmaların önlenmesi, ağız sağlığı, işitme, fiziksel aktivite, adölesan sağlık kont-rolü, uyku, fiziksel şiddet, intihar girişimi, ilaç ve madde kullanımı gibi konularda yapılmış sistematik derlemelere ulaşılamamıştır.

Anahtar Kelimeler: Adölesan Sağlığı, Sistematik Derleme, Sağlıklı İnsan 2020 Göstergeleri

Abstract: Objective: This study was made to determine the level and gaps of the present knowledge about the adolescence health in the literature. Method: Literature review made on systematic reviews and meta-analysis in Pubmed database that has the “Adolescent Health” keyword. Studies published in English through 2004-2014 were reviewed. Totally 206 article were resulted in the search but only 113 of them were full text and also 86 systematic review excluded in the study. 27 systematic review clas-sified regarding Healthy People 2020 Core Indıcators for Adolescent and Young People. There are 7 main indicators and 41 sub-indicators in Healthy People 2020. Results: In the study 8 of the systematic reviews examined were about sexual health, 6 of them were about healthy development, 2 of them were about health care, 2 of them were about violence and others were about obesity, smoking, alcohol drinking and mental health. 2 systematic review were found to be related about both mental health, health care and sexual health indicators. 3 systematic review were about health researches, rough-sleeping youngs and health behavior attitudes - spirituality and excluded in the study. Conclusion: However systematic reviews found about all of the main indicators given in the Healthy People 2020 Core Indicators, there were no systematic reviews about some important indicators for adolescence health such as oral health, hearing, physical activity, adolescence health control, sleeping, physical violence, suicide and abuse drugs.

Key Words: Adolescence Health, Sytematic Review, Healthy People 2020 Indicators

Doi: 10.17367/JACSD.2014019293

1. Bu çalışma, 28-29 Kasım 2014 tarihleri arasında düzenlenen 5. Ulusal Ergen Sağlığı Kongresi’ nde Poster Bildiri olarak sunulmuştur.

JACSD ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ

International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health

ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİInternational Refereed Journal of Gynaecology and Matenal Child HealthEylül / Ekim / Kasım / Aralık 2014 Sayı: 01 Cilt: 01 Yaz Sonbahar Dönemi

September / October / November / December 2014 Issue: 01 Volume: 01 Summer Fall SemesterID: 19 K: 47

www. jacsdergisi.com(ISO 9001-2008 Belge No: 12879 & ISO 14001-2004 Belge No: 12880)

ULUSLARARASI AĠLE ÇOCUK VE EĞĠTĠM DERGĠSĠ

International Journal of Family, Child and Education Ağustos – Aralık 2014 Sayı: 04 Cilt: 02 Yaz KıĢ

August-December 2014 Issue: 04 Volume: 02 Summer Winter ID:57 K:81

www.aceddergisi.com

PSĠKĠYATRĠ POLĠKLĠNĠĞĠNE BAġVURAN ÇOCUKLARDA

ĠÇE YÖNELĠM VE DIġA YÖNELĠM SORUNLARI ĠLE ĠLĠġKĠLĠ BAZI SOSYO-DEMOGRAFĠK VE KLĠNĠK DEĞĠġKENLERĠN

ĠNCELENMESĠ

THE INVESTIGATION OF SOME SOCIO-DEMOGRAFIC AND CLINIC VARIABLES RELATED TO INTERNALIZING AND

EXTERNALIZING PROBLEMS OF CHILDREN WHO APPLĠED PSYCHĠATRIC

OUTPATIENT UNITS

1Halime ġenay GÜZEL, 2Haluk ARKAR

1Psikolog Doktor (Klinik Psikolog) Madalyon Psikiyatri Merkezi 2 (Klinik Psikolog) Ege Üniversitesi Psikoloji Bölümü

Özet Amaç: Bu çalışmada çocuğun ve ebeveynlerin hangi özelliklerin içe yönelim ve dışa yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu incelenmiştir. Yöntem: Ankara Dışkapı Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları HOEAH Psikiyatri polikliniğine başvuran 157 çocuk ve ebeveyni çalışmaya alınmıştır. Ebeveynler genel bilgi alma formu ve 6-18 Yaş Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği‟ni (ÇDDÖ/6-18) doldurmuştur. Bulgular: Çok değişkenli varyans analizi sonuçlarına göre, içe yönelim sorunları kız çocuklarında, dışa yönelim sorunları erkek çocuklarında daha çok görülmektedir. Ayrıca ebeveynin psikiyatrik tedavi almasının ve ailenin son 6 aydır stresli yaşam olayı yaşama durumunun sadece içe yönelim sorunları üzerinde etkili olduğu bulunmuştur. Fiziksel istismara uğrama, dışa yönelim sorunları üzerinde etkili bulunmuştur. TartıĢma: Bu çalışmanın bulguları içe yönelim-dışa yönelim sorunları için riskli grupların belirlenmesinin yanı sıra koruyucu ruh sağlığı açısından da tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: İçe Yönelim Sorunları, Dışa Yönelim Sorunları,

GİRİŞ

Adölesan dönemi 12-18, geniş sınırlarda 10-24 yaşları kapsayan çocukluktan, yetişkinliğe adım atmak için gerekli bilgi, beceri ve tutumların kazanıldığı; pubertedeki biyolojik değişikliklerin yanı sıra birçok gelişimsel görevin başarılması gereken bir dönemdir (Viner et al., 2012:1641-52).

Adölesanlar sıklıkla sağlıklı bir grup olarak algılanmaktadır, ancak birçok adölesan kaza ve yaralanmalar, intihar girişimi, şiddet, gebelikle ilgili komplikasyonlar, önlenebilir ve tedavi edilebilir hastalıklar gibi riskler ile karşı karşıya kalmaktadır. Bunun yanı sıra yetişkinlik döne-minde görülen pek çok ciddi hastalık adölesan dönemindeki riskli sağlık davranışları nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Örneğin sigara kullanımı, HIV ve cinsel yolla bulaşan diğer hastalıklar, kötü beslenme ve egzersiz alışkanlıkları yaşamın ileriki dönemlerinde hastalıklara ve erken ölümlere yol açmaktadır. Adölesan dönemi özellikle riskli sağlık davranışları açısından kritik bir dönemdir. Adölesan dönemi için tanımlanan altı riskli sağ-lık davranışı bulunmaktadır. Bunlar istenmeyen yaralanmalar ve şiddet, tütün kullanımı, alkol ve diğer ilaçların kullanımı, istenmeyen gebelik ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar, sağlıksız beslenme alışkanlıkları ve yetersiz fiziksel aktivitedir. (Kim, 2011:205-9; Anonim, 2012).

Adölesan dönemindeki önlenebilir sağlık sorunla-rının ve adölesan döneminden köken alan kronik hastalıkların uzun dönemde maliyetlerinin yarattığı ekonomik yük büyüktür. Örneğin 18 yaşından

itibaren başlayan sigara içmenin yarattığı maliyet yıllık 193 milyon dolardır. Bunun yanında çeşitli ırk ve etnik gruplara mensup adölesanlarda farklı sağlık sorunları da görülebilmektedir. Örneğin Amerika’da yaşayan, Afrikan Amerikan, Hint ya da İspanyol kökenli adölesanlarda yoksulluk, obezite, adölesan gebelik ve diğer sorunlar daha sık görülebilmektedir (Anonim, 2012).

Adölesanların riskli sağlık davranışlarını etkileyen birçok unsur bulunmaktadır. Yapılan araştırma-larda adölesanın cinsiyeti, yaşı, aile yapısı gibi sosyodemografik faktörler ve öz yeterlilik, ben-lik saygısı gibi psikososyal faktörlerin adölesan sağlığını etkilediği belirtilmiştir (Shin and Kang 2014:150-7). Kişisel, ailesel, toplumsal ve ulusal düzeyde birçok sosyal faktörde adölesan sağlığını etkilemektedir. Adölesanların sağlığı ülkenin gelir düzeyi, gelir dağılımındaki eşitsizlikler ve eğitime erişimden etkilenmektedir. Güvenli ve destekle-yici aile, okul çevresi ve akranlar adölesanların yetişkinliğe geçişini olumlu yönde etkiler (Viner et al., 2012:1641-52).

Adölesan Sağlığı’na 2010 yılı Birleşmiş Milletler Hedeflerinde de değinilmiştir. Adölesanlar ve Sağlıklı İnsan (Adolescents and Healthy People) 2020’de adölesan sağlığı önemli bir konu olarak yer almıştır. Bu raporda adölesan sağlığı geniş bir bakış açısı ile ele alınmış, adölesan sağlığı ile ilgili öncelikli alanlar belirlenmiş, adölesan sağlığını geliştirmek için 11 yeni amaç ve 41 öncelikli amaç belirlenmiştir (Anonim, 2012).

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

Bu çalışma, adölesan sağlığına ilişkin son 10 yılda yapılan sistematik derlemeleri gözden geçirmek, adölesan sağlığının ana unsurları konusunda mevcut bilgilerin hangi düzeyde olduğunu ve boşlukları belirlemek amacıyla yapılmıştır.

YÖNTEM

Bu çalışmada 2004-2014 yılları arasında Pubmed veritabanında “Adolescent Health” anahtar kelime-siyle, İngilizce olarak yayınlanmış, tam metnine ulaşılabilen sistematik derlemeler ve meta analizler taranmıştır. Şekil 1’de görüldüğü gibi toplam 206 adet sonuç görüntülenmiş, bunların 113’ üne tam

metin olarak ulaşılmıştır. Yapılan inceleme so-nunda 86 sistematik derleme (34’ü derleme, 29’u adölesan dönemi dışında çocukluk ve erişkinlik dönemlerini kapsayan sistematik derleme, 13’ü araştırma, 7’si rehber, 1’i geri çekilmiş makale, 1’i henüz tamamlanmadığı için ve 1’i yöntemi açık olmadığı için) değerlendirme dışı bırakıl-mıştır. İncelenen 27 sistematik derleme Sağlıklı İnsan 2020 Adölesan ve Genç Sağlığı Çekirdek Göstergeleri’ne (Healty People 2020 Core Indi-cators for Adolescent and Young Adult Health) göre sınıflandırılmıştır. Sağlıklı İnsan 2020’de 7 ana gösterge 41 alt gösterge mevcuttur (Tablo 1).

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

Şekil 1. Sistematik İncelemeye Dâhil Edilen ve Edilmeyen Çalışmaların Seçim Şeması

ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ İnternational Refereed Journal of Gynaecology And Matenal Child Health

Eylül / Ekim / Kasım / Aralık 2014 Sayı: 01 Cilt: 01 Yaz Sonbahar Dönemi September / October / November / December 2014 Issue: 01 Volume: 01 Summer Fall Semester

ID:19 K:47 www. jacsdergisi.com

(ISO 9001-2008 Belge No: 12879 & ISO 14001-2004 Belge No: 12880)

Şekil 1. Sistematik İncelemeye Dâhil Edilen ve Edilmeyen Çalışmaların Seçim Şeması

Veri tabanı

(Pubmed)

Anahtar sözcük

“Adolescent Health”

Ulaşılan çalışma sayısı

Tam metin olarak ulaşılan çalışma sayısı

Değerlendirmeye alınmayan çalışma sayısı

34 Derleme 29 Yaş Dönemi Uygunsuzluğu

13 Araştırma 7 Rehber 1 Geri Çekilmiş Makale 1 Henüz tamamlanmamış çalışma

1 Açık Olmayan Yöntem

Değerlendirmeye alınan çalışma sayısı

8 çalışma Cinsel Sağlık 6 çalışma Sağlıklı Gelişim 2 çalışma Sağlık Bakımı 2 çalışma Şiddet 1 çalışma Obezite 1 çalışma Sigara Kullanımı 1 çalışma Alkol kullanımı 1 çalışma Mental Sağlık 2 çalışma Mental Sağlık&Cinsel Sağlık 3 çalışma ise çekirdek göstergeler arasında yer almayan Sağlık Araştırmaları, Sokakta Yaşayan Gençler ve Sağlık Tutum Davranışları-Spiritualite ile ilişkilidir.

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

Tablo 1. Adölesan ve Genç Yetişkinler İçin “Sağlıklı İnsan 2020” Çekirdek Göstergeleri

SAĞLIK BAKIMI YETİŞKİNLİKTE KRONİK HASTALIKLARIN ÖNLENMESİ AĞIZ SAĞLIĞI İŞİTMEOBEZİTEFİZİKSEL AKTİVİTETÜTÜN

SAĞLIKLI GELİŞME

YARALANMA VE ŞİDDETİN ÖNLENMESİ YARALANMANIN ÖNLENMESİ ŞİDDETİN ÖNLENMESİ

RUH SAĞLIĞI

MADDE BAĞIMLILIĞI

CİNSEL SAĞLIK AİLE PLANLAMASI CİNSEL YOLLA BULAŞAN HASTALIKLAR HIV

BULGULAR

İncelenen 27 sistematik derlemeden 8’i cinsel sağlık, 6’sı sağlıklı gelişim, 2’si sağlık bakımı, 2’si şiddet, 1’i obezite, 1’i sigara kullanımı, 1’i alkol kullanımı, 1’i mental sağlık ile ilişkilidir. 2 sistematik derleme ise hem mental sağlık hem sağlık bakımı ve cinsel sağlık çekirdek göstergeleri

ile ilişki bulunmuştur. Sistematik derlemelerin üçü ise çekirdek göstergeler arasında yer almayan sağlık araştırmaları, sokakta yaşayan gençler ve sağlık tutum davranışları-spiritualite ile ilişkilidir. Tablo 2’de Sağlıklı İnsan 2020 göstergeleri ve incelenen sistematik derlemelerin ilişkili olduğu alanlar gösterilmiştir.

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

Tablo 2. İncelenen Sistematik Derlemelerin Özellikleri ve Sağlıklı İnsan 2020 Çekirdek Göstergelerinde İlişkili Olduğu Alanlar

Yazarlar ve Yıl Araştırma Yöntemi Yaş Grubu Sonuç Çekirdek Göstergeler

1 Anderson JE, Lowen CA, 2010.

1972-2007 yılları arasında adölesanlar için sağlık ve ruh sağlığı hizmetlerine erişim konusunda PubMed, Ovid MEDLINE, Web of Know-ledge, ve Sociological Abs-tracts (CSA Illumina) veri tabanlarında yayınlanmış makaleler taranmıştır. Kanıt düzeyi 1, 2, 3 olan 24 makale ile sistematik derleme yapıl-mıştır.

12-25 yaşlar arası

Bu çalışma gençlerin sağlık ve ruh sağlığı hizmetlerine erişimini destek-leyen sağlık bakım modellerini belir-lemek amacıyla yapılmıştır. Gençler sağlık ve ruh sağlığı sorunları ko-nusunda, öncelikle aileleri ve aile hekimleri ile iletişime geçmektedir-ler. Madde kullanımı, cinsel sağlık, duygusal sorunlar ve üreme sağlığı sorunları olduğunda aile hekimine başvurmamaktadırlar. Kırsal alanda yaşan ve yoksul gençler aile hekimi-ne daha az başvurmaktadır. Okul ya da toplum temelli sağlık bakım mer-kezlerinin geleneksel muayenehane tarzı merkezlerden daha etkili olduğu görülmektedir. Hizmetlerin esnek sa-atlerde verilmesinin önemli olduğu belirtilmiştir.

SAĞLIK BAKIMI

2 Bloom SR, Kuhlthau K, Cleave JV, Knapp AA, Newacheck P, Perrin PM, 2012

Medline, PsycINFO, Cu-mulative Index of Nursing, Allied Health Literature ve Social Sciences Citation Index’te 1986-2010 yılları arasında yayınlanmış 15 çalışma incelenmiştir.

25 yaş altı adölesan ve genç yetiş-

kinler

Özel sağlık bakım gereksinimi olan gençlerin yetişkinliğe daha iyi bir şe-kilde geçmelerinde etkili olan kanıt-ları belirlemek amacıyla yapılmıştır. Özel sağlık bakım gereksinimi olan gençlerin çoğunun yetişkinliğe başa-rılı şekilde geçtiği ancak sinir siste-minin etkilendiği bazı kompleks du-rumlarda yetişkinliğe geçiş sürecinin daha kötü olduğu belirlenmiştir.

SAĞLIK BAKIMI

3 Solberg LI, Nordin JD, Bryant TL, Kristensen AH, Maloney SK, 2009

2009 yılı itibariyle ABD Sağlık Hizmetleri’nde adöle-sanlar için A ve B kanıt düze-yinde önerilen dört aşı değer-lendirilmiştir. Bunun yanında 2007 yılına kadar PubMed’de yayınlanmış olan makaleler “Clinic Preventive Service- önleyici hizmetler” anahtar kelimesiyle taranmış, bulu-nan 24 makaleden 10’unun A, B ve D düzeyinde kanıt içer-diği belirtilmiştir.

11-17 yaş grubu

Araştırma adölesanlar için kanıta da-yalı klinik önleyici hizmetleri belir-lemek, kanıtlardaki boşlukları ortaya çıkarmak amacıyla yapılmıştır. Tüm adölesanlar için meningokok aşısı, Tdap ve influenzanın önerildiği; hu-man papillomavirus (HPV) aşısının kız adölesanlar için önerildiği belir-tilmiştir. Pnömokok ve hepatit A aşısı riskli gruplar için önerilmiştir. Adöle-san sağlığını korumaya yönelik ön-leyici hizmetlerle ilgili çalışmaların kanıt düzeylerinin düşük olduğu ve sağlığı koruyucu hizmetlerin etkinli-ği hakkında yeterli kanıt bulunmadığı belirtilmiştir.

SAĞLIKLI GELİŞME

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

4 Ambresin AE, Bennett K, Patton GC, Sanci LA, Sawyer SM, 2013

2000-2011 yılları arasında İngilizce ve Fransızca ola-rak Medline, Embase ve CINAHL veri tabanlarında yayınlanmış makaleler taran-mış, kriterlere uyan 23 maka-le değerlendirilmiştir.

10-24 yaş-lar arası

Bu çalışma gençlerin sağlık bakımına bakış açılarını ve genç dostu sağlık bakımının göstergeleri ve etkilerini tanılamak amacıyla yapılmıştır. Adö-lesanların olumlu bakım deneyimleri arasında sekiz unsurun öne çıktığı; bu unsurların sağlığa erişebilirlik, sağlık profesyonellerinin tutumu, iletişim, tıbbi yeterlilik, kılavuz temelli ba-kım, yaşa uygun çevre, gencin sağlık bakımına katılımı ve sağlık sonuçları olduğu belirtilmiştir. Sağlık profes-yonellerinin tutumunun evrensel ola-rak kabul gören saygı ve samimiyeti içerdiği, adölesana uygun çevrenin ise temiz ve daha özel bir yapıyı işa-ret ettiği ifade edilmiştir.

SAĞLIKLI GELİŞME

5 Burrus B, Leeks KD, Sipe TA, Dolina S, Soler R, Elder R, Barrios L, Greenspan A, Fishbein D, Lindegren ML, Achrekar A, Dittus P, 2012

PubMed, Cochrane, CI-NAHL, ERIC, SOCIOFILE, PsycInfo veri tabanları taran-mıştır. Ocak 1980- Ağustos 2007 tarihleri arasında İn-gilizce yayınlanmış, Dünya Bankası tarafından ekonomisi gelişmiş olarak tanımlanan ülkelerde yapılmış olan ça-lışmalar incelenmiştir ve 16 çalışmaya ulaşılmıştır.

13-18 yaş grubu

Ergenlerin riskli-koruyucu davra-nışlarını değiştirmek için yapılan girişimlerin etkinliğini ve bakım vericilerin ebeveynlik becerilerini geliştirerek elde edilen sağlık so-nuçlarını değerlendirmek amacıyla 16 çalışma incelenmiştir. Adölesan-ların ebeveynlerine birebir verilen eğitimlerin, adölesanın riskli sağlık davranışını azaltmada etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

SAĞLIKLI GELİŞME

6 Daykın N, Orme J, Evans D, Salmon D, Mceachran M, Brain S, 2008

Çalışmada 17 veri tabanı ta-ranmış, 1994-2004 yılları ara-sında yayınlanmış 14 çalışma incelenmiştir.

11-18 yaş grubu

Gençlerin sağlığını geliştirmede sah-ne sanatlarının etkinliğini değerlen-dirmek amacıyla incelen 14 çalışma-da, dramaya odaklanılmıştır. Drama-nın riskli davranışlar gösteren gençler arasında pozitif davranış değişiklik-lerine neden olduğu belirtilmiştir.

SAĞLIKLI GELİŞME

7 Bradley BJ, Greene AC, 2013

PubMed, ERIC ve Ovid (PsychInfo) veri tabanlarında 1985-2010 yılları arasında yayınlanmış, kriterlere 122 çalışma incelenmiştir.

6-18 yaş grubu

Bu çalışmada adölesanlarda risk-li sağlık davranışları ile akademik başarı arasındaki ilişki incelenmiş-tir. Çalışmaların %96.6’sında riskli sağlık davranışlarının (şiddet, tütün kullanımı, alkol ve ilaç kullanımı, istenmeyen gebelik ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara sebep olan cin-sel davranışlar, uygunsuz fiziksel aktivite, sağlıksız diyet davranışları) akademik başarı ile ilişkili olduğu saptanmıştır.

SAĞLIKLI GELİŞME

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

8 Goldfarb S, Tarver WL, Sen B, 2014

Social Sciences Full Text, So-ciological Abstracts, PsycIn-fo ve PubMed/ MEDLINE veri tabanları taranmış, Ocak 1990- Eylül 2013 tarihleri arasında Amerika’da İngiliz-ce olarak yazılmış olan 14 çalışma incelenmiştir.

11-18 yaş grubu

Aile yemeklerinin adölesan sağlık davranışları ile ilişkisini incelemek amacıyla yapılan çalışmada; aile ye-mekleri ile ergen sağlık davranışları arasındaki anlamlı ilişki saptanmıştır. Aile üyelerinin birlikte yemek yeme-si (kahvaltı, öğle yemeği, akşam ye-meği), aile üyeleri arasında iletişim, fikir alışverşi, duyguların tartışılma-sına, ailenin çocuğunun yaşamının nasıl gittiğini anlamasına olanak sağ-lamakta, adölesanın aileden uzakta geçirdiği zamanı azaltmaktadır.

SAĞLIKLI GELİŞME

9 Akers AY, Holland CL,Bost J, 2011

OVID/Medline, PsychInfo, ERIC, Cochrane Review, Communication and Mass Media, Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literature veri tabanları ta-ranmış, 1980- Temmuz 2010 tarihleri arasında İngilizce ya-yınlanmış, kriterleri karşıla-yan 12 çalışma incelenmiştir.

11-18 yaş grubu

Ergenler ile ebeveynlerinin cinsellik konusunda iletişimini geliştirmek için yapılan girişimlerin incelendi-ği 12 çalışmada, kontrol grubuyla karşılaştırıldığında; deney grubunda yer alan ailelerde; iletişim sıklığı, kalitesi, rahatlık ve öz-yeterlilik pa-rametrelerinde gelişme olduğu görül-müştür.

SAĞLIKLI GELİŞMECİNSEL SAĞLIK

10 Gavin LE, Catalano RF, Ferdon CD, Gloppen KM, Markham CM, 2010.

Pozitif gençlik gelişimi ile ilgili Medline, PsychInfo, CINAHL, Sociological Abs-tracts, Social Services Abs-tracts, LILACS, Cochrane ve ERIC veri tabanları in-celenmiş, 1985-2007 yılları arasında yayınlanan, Pozitif Gençlik Gelişimi hedefleri ile ilgili olan ve araştırma kriter-lerini karşılayan 30 program saptanmış, bunlardan adöle-san cinsel sağlığı ve üreme sağlığı ile ilgili olan 15 tanesi incelenmiştir.

20 yaş altında genç

ve adöle-sanlar

Pozitif gençlik gelişimi programla-rından, adölesanların cinsel sağlık ve üreme sağlığını geliştiren program-ları belirlemek amacıyla yapılmıştır. Programın etkilerinin orta-iyi düzey-de olduğu saptanmıştır. Programın hedefleri; sosyal bağlanmaya teşvik, bilişsel, sosyal ve duygusal yeterlilik, geleceğe inanç ve özerkliğin başarıl-masıdır. Okul yaşamını güçlendirme ve destekleyici bir atmosfer yarat-maya yönelik programlar daha etkili bulunmuştur. Beceri oluşturma, bağ-ları geliştirme, aileyi güçlendirme, gerçek roller ve aktivitelerle gençleri meşgul etme, gençliği güçlendirmeye yönelik programlar, gençlerin nispe-ten uzun ömürlü olmalarını destekle-mektedir.

CİNSEL SAĞLIK

11 Moran VH, 2007 Ovid Medline, CINAHL, British Nursing Index, Pro-quest Nursing Journals, The Cochrane Library, EBSCO veri tabanları ile Journal of the American Dietetic Asso-ciation ve British Journal of Nutrition dergileri taranmış, 1980-2006 yılları arasında yayınlanmış 9 çalışma ince-lenmiştir.

13-20 yaş grubu

Endüstrileşmiş ülkeler için önemli bir halk sağlığı sorunu olan adölesan gebelerin diyetlerine ilişkin mevcut kanıtları değerlendirmek amacıyla incelenen 9 çalışmada, adölesan ge-belerin enerji, demir, folat, kalsiyum ve E vitamini açısından düşük yiye-cekler ile beslendikleri belirlenmiş-tir. Adölesan gebelerde beslenmenin geliştirilmesi için kurumlar arasında multidisipliner işbirliklikleri sağlan-malıdır.

CİNSEL SAĞLIKAile Planlaması

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

12 Harden A, Brunton G, Fletcher A, Oakley A, 2009

PubMed, Embase, CINAHL, ERIC, SocAbs, ASSIA, PsycInfo, Bibliomap, NRR, CENTRAL, HPLS, Health Promis veri tabanları taran-mış, 1994-2004 yılları ara-sında yayınlanmış 15 çalışma incelenmiştir.

20 yaşın altındaki gençler

Araştırma İngiltere’deki gençlere yö-nelik sosyal dezavantajların adölesan gebelikler üzerine etkisi ve girişim-lerin uygunluğunu değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Çalışmaların 10 tanesi deney- kontrol gruplu, 5 tanesi ise kalitatif çalışmadır. Kontrol gruplu çalışmaların hepsinde erken çocukluk dönemi müdahaleleri ve gençlik gelişim programları değer-lendirilmiştir. Erken çocukluk dö-nemindeki müdahalelerin adölesan gebelik riskini azalttığı görülmüştür. Erken çocukluk dönemi girişimleri, dezavantajlı ailelerin çocuklarında sosyal gelişimin güçlendirilmesi, yoksul çocuklarda bilişsel beceriler ve uyumsal davranışların güçlendi-rilmesi, aile davranışlarını güçlen-dirme, fiziksel agresif davranışların azaltılmasına yönelik olarak yürü-tülmüştür. Gençlik programları ise yüksek riskli gençlerde akademik ba-şarıyı, sosyal becerileri arttırmak ve adölesan gebelikleri önlemek konula-rına yönelik olarak yapılmıştır. Ka-litatif araştırmalara göre erken yaşta ebeveyn olmaya okulu sevmeme, mutsuz çocukluk dönemi, ve gelecek beklentisinin az olmasının yol açtığı saptanmıştır.

CİNSEL SAĞLIK Aile Planlaması

13 Blank l, Baxter SK, Payne N, Guillaume LR, Pilgrim H, 2010

Medline ve Web of Scien-ce veri tabanları taranarak, 1998-2005 yılları arasında İngilizce yayınlanmış 29 ça-lışma incelenmiştir.

19 yaş ve altı

Gençlere okul temelli sağlık bakım merkezlerinde verilen kontraseptif hizmetlerin etkinliğini değerlendir-mek amacıyla 29 çalışma incelenmiş-tir. Sosyal hizmet görevlilerinin okul temelli yürüttükleri olgu yönetimi gi-rişiminin, adölesan gebeliklerin tek-rarlanmasını önlediği saptanmıştır. Kontraseptif yöntemlere ulaşılbildi-ğinde, okul temelli sağlık bakım mer-kezlerinde verilen hizmetlerin çok etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

CİNSEL SAĞLIK Aile Planlaması

14 Draucker CB, Mazurczyk J, 2013

Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literatu-re, PubMed, ve PsychInfo veri tabanları taranmış ve 2002-2012 tarihleri arasıında İngilizce yayınlanmış olan araştırmalar incelenmiş ve kriterlere uyan 29 çalışmaya ulaşılmıştır.

10-25 yaş grubu

Çocukluk döneminde maruz kalınan cinsel istismarla adölesan çağındaki madde kullanımı-riskli cinsel iliş-ki arasındaki ilişkiyi inceleyen 29 çalışmada, çocukluk çağında cinsel istismara uğrayanlarda ergenlik dö-neminde madde kullanımı ve riskli cinsel ilişki arasında bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

CİNSEL SAĞLIK

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

15 Denno DM, Chandra-Mouli V, Osman M, 2012

PubMed, EMBASE, Popline, CINAHL, WHO veri taban-ları taranmıştır. Mart 2010 tarihinden önce yayınlanmış olan çalışmalar dil kısıtlaması olmaksızın incelenmiş ve kri-terleri karşılayan 20 çalışma-ya ulaşılmıştır.

10-24 yaş grubu

Üreme sağlığı hizmeti kullanımının HIV görülme sıklığı ile ilişkisini be-lirlemek amacıyla incelenen 20 ça-lışmada, üreme sağlığı hizmeti alın-masıyla HIV sıklığının azaldığı so-nucuna ulaşılmıştır. HIV konusunda en başarılı yaklaşımlar Hollanda’da mail tabanlı klamidya taraması, Louisiana’da sosyal yardım olarak kondom dağıtımı, Malawi’de ev merkezli HIV danışmanlığı ve çeşitli ülkelerde post-koital acil kontraseptif yöntemlere erişimin teşvik edilmesi-dir.

CİNSEL SAĞLIKHIV

16 Tsu VD, Cernuschi T, S LaMontagne S, 2014

PubMed ve Popline veri ta-banları “immünizasyon prog-ramı”, “HPV aşısı”, “pilot program”, “demonstrasyon”, “aşı tanıtımı” anahtar sözcük-leri kullanılarak taranmıştır. 2007-Eylül 2013 tarihleri arasında yayınlanmış olan 11 çalışma incelenmiştir.

9 ve üstü yaş grubu

Düşük ve orta gelirli ülkelerde HPV aşısı kullanımını değerlendirmek amacıyla incelenen 11 çalışma, 2 ana kategoriye odaklanmıştır: Hizmet sunum işlemleri ve toplumsal sefer-berlik. Ülke genelinde; HPV aşısının uygulanması için okullar aracılığıyla adölesanlara ulaşılması etkili bir yön-tem olarak bulunmuştur.

CİNSEL SAĞLIKHIV

17 Mmari K., Blum RW. 2009

ETR Associates veri tabanı taranmış, 1990-2004 tarihleri arasında evlilik öncesi cinsel ilişki öyküsü, kondom kul-lanımı, gebelik, cinsel yolla bulaşan hastalık ve HIV ko-nularıyla ilgili yayınlanmış 61 çalışma incelenmiştir.

10-24 yaş grubu

Gelişmekte olan ülkelerde adölesan cinsel sağlığı ve üreme sağlığına iliş-kin risk faktörlerini ve koruyucu fak-törleri belirlemek amacıyla incelenen 61 çalışmadan 7’ sinde iki ebeveynle birlikte yaşamanın cinsel ilişki ya-şamada koruyucu faktör olduğu, 2’ sinde ise olmadığı bulunmuştur. 4 ça-lışmada sigara kullanımının HIV için risk faktörü olduğu, 3 çalışmada ise olmadığı saptanmıştır.

CİNSEL SAĞLIKAile PlanlamasıHIV

18 Mason-Jones AJ, Crisp C, Momberg M, Koech J, Koker P, Mathews C, 2012.

Pubmed, Psychinfo, Psychnet, Cochrane CENT-RAL ve Web of Science’da 1990-2012 yılları arasında İn-gilizce yayınlanan makaleler taranmış, kriterlere uyan 27 makale sistematik derlemeye dahil edilmiştir.

Ortaokul ve lise öğren-

cileri

Bu çalışma okul temelli sağlık ba-kımının etkinliğini, gençlerin bu programları kullanmasını etkileyen faktörleri, bu programların oluşturul-masını kolaylaştıran ve engelleyen unsurları belirlemek amacıyla yapıl-mıştır. Bir çalışma hariç diğerleri Ku-zey Amerika’da yapılmıştır. Sadece üç çalışma okul temelli sağlık bakımı ile ilgili olarak adölesan cinsel sağlı-ğı, üreme sistemi ya da mental sağlık sonuçlarını ölçmüştür ve çalışmaların hiçbiri randomize kontrollü çalışma değildir. Kalan çalışmalarsa servis ve klinik kullanımının ulaşılabilirli-ğini araştırmış ya da ilgili faktörleri tanımlamıştır. Okul temelli sağlık bakımının adölesanların ruh sağlığı ve cinsel sağlığı açısından önemli ol-duğu, maliyet etkili olduğu, sağlıkta eşitsizliği azalttığı, ikincil düzeydeki bakıma geçişi kolaylaştırdığı saptan-mıştır.

RUH SAĞLIĞI CİNSEL SAĞLIK

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

19 Wilson SJ, Lipsey MW, 2007

Psychological Abstracts, Dis-sertation Abstracts Interna-tional, ERIC, United States Government Printing Office, National Criminal Justice Re-ference Service ve MedLine veri tabanları taranmış, 1950 yılından sonra yayınlanmış 249 çalışma incelenmiştir.

12. sınıfa kadar olan öğrenciler

Agresif-yıkıcı davranışları azaltma-da okul temelli psikososyal önleme programının etkinliğini değerlendir-mek amacıyla incelenen 249 çalışma-da, olumlu müdahalelerin saldırgan ve yıkıcı davranışlar üzerine etkili ol-duğu vurgulanmıştır. En sık kullanı-lan ve en etkili programların seçilen çocukları hedefleyen evrensel prog-ramlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Evrensel rpogramlar; okulda tüm öğrenciler sınıftayken sürdürülen programlardır. Çocuklar özel olarak seçilmezler. Genellikle sosyoekono-mik durumu kötü ve/veya suç oran-ları yüksek bölgelerdeki çocuklara yönelik programlardır. Bu tür programların saldırgan-yıkıcı davranışlarda azalma sağladığı görül-müştür. Farklı tedavi yöntemlerinin (davranışsal, bilişsel, sosyal vb) et-kileri büyük ölçüde benzer olup, iyi uygulanan programlarda ve saldırgan davranışlar için risk taşıyan öğren-cilerde bu programların etkilerinin daha geniş olduğu belirtilmiştir.

RUH SAĞLIĞI

20 De Koker P, Mathews C, Zuch M, Bastien S, Mason-Jones AJ, 2014.

PUBMED, CINAHL, Scien-ce Direct, EMbase, PsychLIT, ISI Web of Science, Scopus, ve Cochrane veri tabanlarında Şubat 2013’e kadar İngilizce olarak yayınlanmış makaleler taranmış, kriterlere uyan 9 makale incelenmiştir.

11-26 yaş-lar arası

Adölesanlarda, cinsel partnerler arasındaki fiziksel, cinsel ve psiko-lojik şiddeti azaltmaya yönelik giri-şimlerle ilgili randomize kontrollü çalışmaların gözden geçirilmesi amacıyla yapılmıştır. Cinsel partner şiddeti uygulayan ya da mağduru olan adölesanlara yönelik uzun süreli ve adölesanların kendi çevrelerinde gerçekleştirilen girişimlerin olumlu sonuçları olduğu saptanmıştır.

YARALANMA VE ŞİDDETİN ÖNLENMESİŞiddetin Önlenmesi

21 Romana N V, Frantzb JM, 2013

Medline, CINAHL, PsyAr-ticles, DOAJ, Project Muse, BioMed Central veri tabanla-rı ve Lancet, JSTOR dergileri taranmış, 2002-2012 yılları arasında, Afrika kıtasında ya-pılmış, İngilizce yayınlanmış olan 7 çalışma incelenmiştir.

18 yaş ve üstü

Afrika kıtasında partner şiddetinin sıklığı ve adölesanların şiddete ma-ruz kalma durumlarını belirlemek amacıyla incelenen 7 çalışmada, Afrika kıtasında partner şiddetinin %26.5-48 arasında olduğu, en yüksek oranın Zambiya’da olduğu görülmüş-tür. Tüm çalışmalar çocukluk çağında fiziksel istismara maruz kalındığını göstermektedir. Çocukluk çağında şiddete maruz kalmanın yetişkinlikte fiziksel sonuçları olmaktadır. Bu sağ-lık sonuçlarının genellikle anksiyete problemleri olduğu bulunmuştur.

YARALANMA VE ŞİDDETİN ÖNLENMESİŞiddetin Önlenmesi

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

22 Whittemore R, Chao A, Popick R, Grey M, 2013

Medline, CINAHL, and PsycInfo veri tabanları ”adö-lesan”, ”obezite /önleme”, “okul/okul temelli”, “bilgisa-yar temelli önleme”, ”inter-net/ teknoloji/ medya” anah-tar sözcükleri kullanılarak taranmıştır. Kontrol grubu ve örneklem özellikleri verilmiş olan ve Ocak 2005-Ağustos 2012 tarihleri arasında İngi-lizce yayınlanmış 12 çalışma incelenmiştir.

12-18 yaş grubu

Adölesanlarda okul-internet temelli obezite önleme programının etkin-liğini inceleyen 12 çalışmada, okul tabanlı obezite önleme programının 3-6 aylık kısa dönemde sağlık dav-ranışlarını geliştirmede etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

YETİŞKİNLİKTE KRONİK HASTALIKLARIN ÖNLENMESİObezite

23 Robinson LM, Vail SR, 2011

CINAHL, Cochrane Library, Cochrane Clinical Trials Re-gister, Psychological Abs-tracts, Sociological Abstracts veri tabanları taranmış, Ocak 1999-Haziran 2009 tarihleri arasında İngilizce yayınlan-mış, adölesanlarda sigara kullanmayı bırakıma ile ilgi-li Transtheoretical Model of Change- Transteorik Değişim Modeli kullanılmış, randomi-ze kontrollü ya da gözlemsel 6 çalışma incelenmiştir.

13-19 yaş grubu

Transteorik Değişim Modeli kullanı-mının adölesanlarda sigarayı bırakma üzerine etkilerini belirlemek amacıy-la incelenen 6 çalışmada, modelin kullanıldığı gruplarda sigara bırakma oranının kontrol gruplarına göre daha yüksek olduğu ve her iki grup ara-sında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunduğu saptanmıştır.

YETİŞKİNLİKTE KRONİK HASTALIKLARIN ÖNLENMESİSigara Kullanımı

24 Stolle M, Sack PM, Thomasius R, 2009

Ovid Medline veri tabanı ile, 1998-2008 yılları arasında yayınlanmış 140 çalışma in-celenmiştir.

12-17 yaş grubu

Adölesanlarda aşırı alkol tüketimi-ne ilişkin epidemiyolojik veriler ve klinik sonuçları belirlemek amacıyla 140 çalışma incelenmiştir. Aşırı alkol tüketiminin sadece somatik kompli-kasyonlarla değil, aynı zamanda tra-fik kazalarıyla, şiddet davranışlarıyla ve intihar girişimleriyle de sonuç-lanabileceği belirtilmiştir. Adölesan ne kadar çok alkol tüketiyorsa ve ne kadar gençse alkolle ilişkili hastalık (kötüye kullanım ve bağımlılık) ge-lişme riskinin o denli arttığı belirtil-miştir. Avrupa ülkeleri arasında Al-manya, Hollanda ve Danimarka’nın içki tüketiminde en üst sıralarda yer aldığı, Güney Avrupa ülkelerinde (Türkiye, Portekiz vb ) ise diğer ül-kelere göre çok daha az alkol tüketil-diği belirtilmiştir. Amerika’da küçük motivasyonel müdahalelerin içki kul-lanımı ve komplikasyonları üzerine yararlı etkileri olduğu görülmüştür. Motivasyonel girişimler; empatik tu-tumu sürdürme, güveni sağlama, gen-cin tutarsızlıkların farkına varması ve değişim istemesi, açık uçlu sorularla gencin kendi hakkında konuşması-na teşvik edilmesi, olumlu yönlere yönelik gence geribildirim verme ve öneriler sunma gibi yaklaşımları içer-melidir.

MADDE BAĞIMLILIĞI

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

25 Connolly JA, Joly LE, 2012

PsycINFO, ERIC, Social Sci-ences Abstracts, LGBT Life @ Scholar’s Portal ve Pub-Med veri tabanları taranmış, 1990-2010 yılları arasında yayınlanmış 42 çalışma ince-lenmiştir.

12-25 yaş grubu

Sosyal yardım programları ile sokak-ta yaşayan gençler arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla incelenen 42 çalışmada, sokakta yaşayan gençlerin %63’ünün sosyal yardım program-larında yer aldıktan sonra sunulan hizmetlere katıldıkları sonucuna ula-şılmıştır. Sosyal yardım kuruluşu ça-lışanları ile gençler arasında güçlü bir bağ olması, sosyal yardımın etkinliği için önemli bir strateji olduğu vurgu-lanmıştır.

SOKAKTA YAŞAYAN GENÇLER ile ilgilidir. Göstergelerde bulunmamaktadır.

26 Rew L, Wong YJ, 2006

CINAHL, ERIC, Dissertation Abstracts International, Med-line, PsycINFO ve Sociologi-cal Abstracts veritabanların-da, 1998-2003 yılları arasında yayınlanmış 43 çalışma ince-lenmiştir.

15-19 Yaş grubu

Adölesanlarda dindarlık ve mane-viyatın sağlık tutumları ve sağlık davranışları ile ilgili literatürün sis-tematik olarak gözden geçirilmesi amacıyla yapılmıştır. Dindarlık ve maneviyatın adölesan sağlık tutum ve davranışları üzerine etkili olduğu belirtilmiştir.

SAĞLIK TUTUM DAVRANIŞLARI-SPİRİTUALİTE ile ilişkilidir. Göstergelerde bulunmamaktadır

27 Azzopardi PS, Kennedy EC, Patton GC, Power R, Roseby RD, Sawyer SM, Brown AD, 2013

MEDLINE, ERIC, CINAHL, EMBASE, ATSIhealth, PsycINFO, the Cochrane Library and the Australian Indigenous HealthInfoNet veri tabanları taranmış, Ocak 1994- Ocak 2011 tarihleri arasında, sağlık ve iyilik ile ilgili İngilizce yayınlanmış 360 çalışma incelenmiştir.

10-24 yaş grubu

Avusturalyalı gençlerin sağlık ve iyiliğine ilişkin kanıtların kapsamını ve kalitesini değerlendirmek amacıy-la incelenen 360 çalışmada, genç-lerin sağlığına ilişkin kanıt temelli çalışmaların yetersiz olduğuna işaret edilmiştir. 1994-2010 yılları arasında yerli genç insanlarla yapılan çalışma-ların bulaşıcı hastalıklar, ağız sağlığı ve madde kullanımına odaklandığı, madde kullanımı, fiziksel aktivite, diyet, adölesan gebeliklerle ilgili iyi kalitede çalışmaların var olduğu belirtilmiştir. Kentlerde yaşayan bi-reylerin sağlığına ilişkin çalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir. Özellikle mental sağlık veya yaralan-malar ile ilişkili ve kentlerde yaşayan bireylerle ilgili daha büyük çalışma-ların yapılması gerektiği vurgulan-mıştır.

SAĞLIK ARAŞTIRMALARI ile ilgilidir. Göstergelerde bulunmamaktadır.

TARTIŞMA

Adölesan sağlığının ana unsurları hakkındaki araş-tırmaların gözden geçirildiği bu çalışmada “Sağlıklı İnsan 2020” göstergelerinde yer alan cinsel sağlık, sağlıklı gelişim, sağlık bakımı, şiddet, obezite, sigara kullanımı, alkol kullanımı, mental sağlık konularında araştırmalara ulaşılmıştır. Adölesan sağlığı için önemli ve sorun oluşturan yaralan-

maların önlenmesi, ağız sağlığı, işitme, fiziksel aktivite, adölesan sağlık kontrolü, uyku, fiziksel şiddet, intihar girişimi, ilaç ve madde kullanımı gibi konularda yapılmış sistematik derlemelere ulaşılamamıştır.

Anderson ve Lowen (2010:778-84) adölesanların madde kullanımı, cinsel sağlık, duygusal sorunlar ve üreme sağlığı sorunlarında birinci basamak sağlık

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

hizmetlerinden yararlanmadıklarını ortaya koymuş-tur ve okul temelli yaklaşımların etkili olduğunu belirtmiştir. Ambresin ve ark. (2013:670-81) ise adölesanlar için başarılı bir sağlık bakımı sistemi için sağlığa erişimin, sağlık profesyonellerinin tutumunun, iletişimin, yaşa uygun çevrenin etkili olduğunu belirtmiştir. Benzer şekilde Adölesan gebeliklerin önlenmesi ve adölesanların riskli cinsel yaşamdan korunmaları üzerine yapılan girişimsel çalışmalarda da okul temelli, akademik başarı ve sosyal becerileri arttırmaya yönelik girişimlerin etkili olduğu belirtilmiştir (Harden et al., 2009:42-54; Blank et al., 2010:341-51; Gavin et al., 2010:75–91; Mason-Jones et al., 2012:1-49; Tsu et al., 2014:209-16). Bu araştırma sonuçları dikkate alınarak gençlerin sağlığını koruma ve geliştirmeye yönelik toplum temelli, okul temelli yaklaşımlar, modellerin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması önerilebilir.

Adölesan sağlığı açısından aile oldukça önem-lidir. Yapılan araştırmalarda ebeveynlerinin bil-gili olmasının (Burrus et al., 2012:316–26), aile üyelerinin birlikte yemek yemelerinin (Goldfarb et al., 2014:53–66) adölesan sağlığına olumlu et-kileri olduğu belirlenmiştir. Adölesanlara yönelik girişimlerin aileyi de kapsamasının, programların başarısını arttıracağı söylenebilir. Bunun en iyi göstergesi Akers ve arkadaşlarının (2011:494-510) çalışmasında görülmektedir. Adölesan ve ailesinin iletişimini geliştirmeye yönelik girişimsel programların başarılı olduğu görülmüştür.

Dünya Sağlık Örgütü’nün yayınlarına göre her yıl yaklaşık 18 yaş altındaki 950.000 çocuk ve adölesan yaralanma veya şiddet nedeniyle haya-tını kaybetmektedir (Harvey et al., 2009:390-4). Adölesan ölümlerinin ise %80’den fazlasının yaralanmalar nedeniyle ortaya çıktığı, bunların büyük çoğunluğunun önlenebilir durumlar nede-niyle görüldüğü belirtilmiştir. Adölesan dönemdeki her 10 ölümden yedisinin motorlu araç yaralan-malarından kaynaklandığı, ölüme yol açmayan yaralanmaların hastanede yatış ve diğer sağlık girişimleri nedeniyle ortaya çıkardığı maliyetin 25 milyon dolara yakın olduğu belirtilmektedir (Santoro et al., 2010). Adölesanlarda yaralanma ve yaralanmaların önlenmesine yönelik çalışma-ların arttırılması ve bu konuda kanıt düzeyinde bilgilerin sağlanmasının gerekliliği görülmektedir.

Adölesan sağlığı açısından önemli olan diğer bir konuda diş sağlığıdır. Amerikan Pediatrik Diş Hekimliği Akademisi tarafından yayınlanan rehbere göre adölesanların günde iki kez florlu diş macunu ile dişlerini fırçalamaları gerektiği, risk durumuna göre flor tedavisi uygulanabilece-ği, günlük flor alımının gerekliliği belirtilmiştir. Adölesan beslenmesinin diş sağlığı ile yakından ilgili olduğu, yüksek kalorili rafine karbonhidrat ve asitli içeceklerin tüketiminin adölesanlarda diş çürüklerine neden olduğu belirtilmekte ve adölesanların diyetlerinin diş sağlığı açısından da gözden geçirilmesi önerilmektedir. Tütün kulla-nımı ve psikososyal sorunlarında adölesanların diş sağlığını etkilediği bilinmektedir. Özellikle psikososyal faktörler diyet değişikliklerine, sigara,

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

alkol kullanımına, oral hijyeni yerine getirme motivasyonunun azalmasına, travmatik yara-lanmalara, adölesanın öz bakım sorumluluğunu almamasına neden olarak diş sağlığını olumsuz etkileyebilmektedir (Anonim, 2010).

Hallal ve ark. (2006:1019-30) tarafından fiziksel aktivite konusunda yapılan sistematik derlemede, adölesanların fizik aktivite yapmalarının uzun dönemde kemik sağlığını geliştirdiği, meme kanseri ve sedanter yaşam biçimini önlediği, astım gibi bazı hastalıkların tedavisinde etkili olduğu, benlik saygısını geliştirdiği belirtilmiştir.

Görüldüğü gibi diş sağlığı konusunda adölesanların uyması gereken ilkeler ve fizik aktivitenin yararları açık ve net bir şekilde literatürde belirtilmiştir. O halde mevcut bilgilerin hemşireler tarafından adölesanlarla paylaşılması ve girişimlerin arttırıl-ması yönünde ilerlemek yararlı olacaktır.

Amerika’da 2005-2006 yıllarında yapılan bir araştırmada adölesanların %16’sının işitme kaybı yaşadığı bu oranın her geçen yıl arttığı bildirilmektedir. İşitme kayıplarının sorumlusu olarak ise yüksek sesle Mp3 çalar ve kulaklıkla müzik dinleme gösterilmektedir (Moreno et al., 2011:1141). Teknolojik gelişmeler adölesan sağlığını birçok açıdan etkileyebilir. O nedenle teknolojik ürünler veya diğer risk unsurlarının çok iyi değerlendirilmesi ve adölesanların risk unsurları konusunda bilgilendirilmesi gereklidir.

Adölesanlar için en iyi uyku süresinin dokuz saat olduğu ancak adölesanların olması gerekenden

daha az uyuduğu belirtilmektedir (Owens and Witmans, 2004:154-79). Adölesan dönemde uyku ve uyanmayı kontrol eden homeostatik mekanizmalar, cinsiyet hormonlarındaki ve me-latonindeki değişimler nedeniyle etkilenmekte, sirkadyen ritimde değişiklikler ortaya çıkmaktadır (Carskadon, 2002:1-20; Owens and Witmans, 2004:154-79). Literatürde açıkça belirtilmektedir ki yeterli uyku adölesanların optimal bilişsel ve duygusal performansı üzerine etkilidir ve uyku süresinin az olması adölesanların akademik başa-rıyı, duygu durumunu, günlük yaşam aktivitelerini etkilemektedir (Asarnow et al., 2014:350-6).

Bir kişinin kendi yaşamına son vermesi olarak bilinen intihar önemli bir halk sağlığı sorunudur ve 10-24 yaş arası gençlerde ölüm nedenleri arasında üçüncü sırada gelmektedir. Amerika’da 9. ve 12. sınıflar arasında okuyan adölesanların %16’sının intiharı düşündüğü, %13’ünün bir plan yaptığı, %8’inin ise son bir yıl içine intihar girişiminde bulunduğu saptanmıştır. Kültürel etkenlerin önemli rol oynadığı intihar açısından bazı risk grupları bulunmaktadır. Bunlar; önce-den intihar girişiminde bulunmak, ailede intihar öyküsü olması, alkol-ilaç kullanma, stresli yaşam olayları, intihar yöntemlerine kolay ulaşabilme, başkalarının intihar daranışına tanıklık etme olarak belirtilmektedir (Anonim, 2014).

SONUÇ

Elde edilen bulgulara göre Sağlıklı İnsan 2020 Çekirdek Göstergelerde belirtilen her ana göster-geye ilişkin sistematik derlemeye ulaşılmasına

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

rağmen alt göstergelerin tümü ile ilgili sistematik derleme bulunmamaktadır. Özellikle adölesan sağ-lığı için önemli ve sorun oluşturan yaralanmaların önlenmesi, ağız sağlığı, işitme, fiziksel aktivite, adölesan sağlık kontrolü, uyku, fiziksel şiddet, suicid, ilaç ve madde kullanımı gibi konularda yapılmış sistematik derlemelere ulaşılamamıştır.

Bu araştırmada sadece Pubmed’de yer alan sis-tematik derlemeler incelenmiş diğer veritabanları incelenmemiştir. Gelecek çalışmalarda diğer veri tabanlarının da incelenmesi ve adölesan sağlığına ilişkin yeterli araştırma olmayan alanlardaki boşlu-ğun tamamlanması için kanıt temelli araştırmaların yapılması önerilmektedir.

Adölesanların sağlığını, sağlık risklerini, sağlık hizmetlerinden yararlanmasını kültürel unsurlar ve her ülkenin kendi sağlık sistemi, eğitim sistemi de etkileyebilir. Hatta çalışan adölesanlar açısın-dan iş yasaları da önem kazanabilir. O nedenle evrensel riskler yanında yerel riskler ya da riskleri etkileyen yerel unsurlarda göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle adölesanlar için ulusal stratejiler ve ulusal rehberlerin yayınlanması yararlı olabilir.

KAYNAKLAR

AKERS, A.Y., HOLLAND, C.L., & BOST, J., (2011). “Interventions to Improve Parental Communication About Sex: A Systematic Review” Pediatrics, 127 (494-510)

AMBRESIN, A.E., BENNETT, K., PATTON, G.C., SANCI, L.A., & SAWYER, S.M., (2013). “Assessment of Youth-Friendly Health Care:

A Systematic Review of Indicators Drawn From Young People’s Perspectives” Journal of Adolescent Health, 52 (670-681)

ANDERSON, J.E., LOWEN, C.A., (2010). “Connecting Youth With Health Services” Canadian Family Physician, 56 (778-784)

ASARNOW, L.D., MCGLINCHEY, A., & HARVEY, A.G., (2014). “The Effects of Bedtime and Sleep Duration on Academic and Emotional Outcomes in A Nationally Representative Sample of Adolescents” Journal of Adolescent Health, 54 (350-356)

AZZOPARDI, P.S., KENNEDY, E.C., PATTON, G.C., POWER, R., ROSEBY, R.D., SAWYER, S.M., & BROWN, A.D., (2013). The Quality of Health Research for Young Indigenous Australians: Systematic review” Medical Journal of Australia, 199 (57-63)

BLANK, L., BAXTER, S.K., PAYNE, N., GUILLAUME, L.R., & PILGRIM, H., (2010). “Systematic Review and Narrative Synthesis of the Effectiveness of Contraceptive Service Interventions for Young People, Delivered in Educational Settings” Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology, 23 (341-351)

BLOOM, S.R., KUHLTHAU, K., VAN CLEAVE, J., KNAPP, A.A., NEWACHECK, P., & PERRIN, M.J., (2012). “Health Care Transition for Youth with Special Health Care Needs” Journal of Adolescent Health, 51 (213–219)

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

BRADLEY, B.J., & GREENE, A.C., (2013). “Do Health and Education Agencies in the United States Share Responsibility for Academic Achievement and Health? A Review of 25 Years of Evidence About the Relationship of Adolescents’ Academic Achievement and Health Behaviors” Journal of Adolescent Health, 52 (523-532)

BURRUS, B., LEEKS, K.D., SIPE, T.A., DOLINA, S., SOLER, R., ELDER, R., BARRIOS, L., GREENSPAN, A., FISHBEIN, D., LINDEGREN, M.L., ACHREKAR, A., & DITTUS, P., (2012). “Person-to-Person Interventions Targeted to Parents and Other Caregivers to Improve Adolescent Health A Community Guide Systematic Review” The American Journal of Preventive Medicine, 42 (316–326)

CARSKADON, MA., (2002). Adolescent Sleep Patterns: Biological, Social, and Psychological Influences, Cambridge University Press, ss.1-20.

CONNOLLY, J.A., & JOLY, L.E., (2012). “Outreach With Street-Involved Youth: A Quantitative and Qualitative Review of the Literature” Clinical Psychology Review, 32 (524–534)

DAYKIN, N., ORME, J., EVANS, D., SALMON, D., MCEACHRAN, M., & BRAIN, S., (2008). “The İmpact of Participation in Performing Arts on Adolescent Health and Behaviour

A Systematic Review of the Literature” Journal of Health Psychology, 13 (251-262)

DE KOKER, P., MATHEWS, C., ZUCH, M., BASTIEN, S., & MASON-JONES, A.J., (2014). “A Systematic Review of Interventions for Preventing Adolescent Intimate Partner Violence” Journal of Adolescent Health, 54 (3-13)

DENNO, D.M., CHANDRA-MOULI, V., & OSMAN, M., (2012). “Reaching Youth with out-of-Facility HIV and Reproductive Health Services: A Systematic Review” Journal of Adolescent Health, 51 (106–121)

DRAUCKER, C.B., & MAZURCZYK, J., (2013). “Relationships Between Childhood Sexual Abuse and Substance Use and Sexual Risk Behaviors During Adolescence: An Integrative Review” Nursing Outlook, 61 (291-310)

GAVIN, L.E., CATALANO, R.F., DAVID-FERDON, C., GLOPPEN, K.M., & MARKHAM, C.M., (2010). “A Review of Positive Youth Development Programs that Promote Adolescent Sexual and Reproductive Health” Journal of Adolescent Health, 46 (75–91)

GOLDFARB, S., TARVER, W.L., & SEN, B. (2014). “Family Structure and Risk Behaviors: The Role of the Family Meal in Assessing Likelihood of Adolescent Risk Behaviors” Psychology Research and Behavior Management, 7 (53–66)

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

“Anonim” (2010) “Guideline on Adolescent Oral Health Care” http://www.aapd.org/media/Policies_Guidelines/G_Adoleshealth.pdf, 30.11.2014

HALLAL, P.C., VICTORIA, C.G., AZEVEDO, M.R., & WELLS, J.C., (2006). “Adolescent Physical Activity And Health: A Systematic Review” Sports Medicine, 36, (1019-1030)

HARDEN, A., BRUNTON, G., FLETCHER, A., & OAKLEYA., (2009). “Teenage Pregnancy and Social Disadvantage: Systematic Review Integrating Controlled Trials and Qualitative Studies” British Medical Journal, 339 (42-54)

HARVEY, A., TOWNER, E., PEDEN, M., SOORI, H., & BARTOLOMEOS, K., (2009). “Injury Prevention and the Attainment of Child and Adolescent Health” Bulletin of the World Health Organization, 87 (390-394)

“Anonim” (2012) “Healthy People 2020 Core Indicators for Adolescent and Young Adult Health” http://www.healthypeople.gov/sites/default/files/AYAHCoreIndicators.pdf, 06.11.2014

KIM, Y.H,. (2011). “Adolescents Health Behaviours and Its Associations with Psychological Variables” Central European Journal of Public Health, 19 (205–209)

MASON-JONES, A.J., CRISP, C., MOMBERG, M., KOECH, J., DE KOKER, P., & MATHEWS, C., (2012). “A Systematic Review of the Role of School-Based Healthcare in Adolescent

Sexual, Reproductive, and Mental Health” Systematic Reviews, 1-49

MMARI, K., & BLUM, R.W., (2009). “Risk and Protective Factors that Affect Adolescent Reproductive Health in Developing Countries: A Structured Literature Review” Global Public Health, 4 (350-366)

MORAN, V.H., (2007). “A Systematic Review of Dietary Assessments of Pregnant Adolescents in Industrialised Countries” British Journal of Nutrition, 97 (411–425)

MORENO, M.A., FURTNER, F., & RIVARA F.P., (2011). “Preventing Hearing Loss Among Children and Adolescents” Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 165 (1141)

NEWMAN, K., HARRISON, L., DASHIFF, & C., DAVIES, S., (2008). “Relationship Betwwen Parenting Styles and Risk Behaviors in Adolescent Health: An Integrative Literature Review” Rev Latino-am Enfermagem Janeiro-fevereiro, 16 (142-150)

OWENS, J.A., & WITMANS, M., (2004). “Sleep problems” Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care, 34 (154-179)

REW, L., ED, D., & WONG, A.Y., (2006). “A Systematic Review of Associations Among Religiosity/Spirituality and Adolescent Health Attitudes and Behaviors” Journal of Adolescent Health, 38 (433–442)

www.aceddergisi.com

ĠNCELENMESĠ

OUTPATIENT UNITS

ROBINSON, L.M., & VAIL, S.R., (2011). “An Integrative Review of Adolescent Smoking Cessation Using the Transtheoretical Model of Change” Journal of Pediatric Health Care, 26 (336-345)

ROMANA, N.V., & FRANTZB, J.M., (2013). “The Prevalence of Intimate Partner Violence in the Family: A Systematic Review of the Implications for Adolescents in Africa” Family Practice, 30 (256–265)

SANTORO, K., SCHOENMAN, J., SCHMİDT, E., & SHEPPARD, M., (2010). “Preventing Adolescent Injury: The Role of Health Plans.” CSN/NIHCM Issue Brief. http://www.nihcm.org/pdf/InjuryIssueBrief.pdf, 30.11.2014

SHIN, Y.H., & KANG, S.J., (2014). “Health Behaviors and Related Demographic Factors among Korean Adolescents” Asian Nursing Research, 8 (150-157)

SOLBERG, L.I., NORDIN, J.D., BRYANT, T.L., KRISTENSEN, A.H., & MALONEY, S.K., (2009). “Clinical Preventive Services for Adolescents” American Journal of Preventive Medicine, 37 (445-454)

STOLLE, M., SACK, P.M., & THOMASIUS, R., (2009). “Binge Drinking in Childhood And Adolescence” Deutsches Ärzteblatt International, 106 (323–328)

TSU, V.D., CERNUSCHI, T., & LAMONTAGNE, D.S., (2014). “Lessons Learned from HPV Vaccine Delivery in Low-Resource Settings And Opportunities for HIV Prevention, Treatment, and Care Among Adolescents” Journal of Acquir Immune Deficiency Syndrome, 66 (209-216)

VINER, R.M., OZER, E.M., DENNY, S., MARMOT, M., RESNICK, M., ADESEGUN, F., & CURRIE, C., (2012). “Adolescence and the Social Determinants of Health” The Lancet, 379 (1641-1652)

“Anonim” (2014) “Violence Prevention” http://www.cdc.gov/violenceprevention/pub/youth_suicide.html, 06.12.2014

WHITTEMORE, R., CHAO, A., POPICK, R., & GREY, M., (2013). “School-Based Internet Obesity Prevention Programs for Adolescents: A Systematic Literature Review” Yale Journal of Biology and Medicine, 86 (49-62)

WILSON, S.J., & LIPSEY, M.W., (2007). “School-Based Interventions for Aggressive and Disruptive Behavior: Update of A Meta-Analysis” The American Journal of Preventive Medicine, 33 (130–143)

Adölesan Sağlığına İlişkin Son 10 Yılda Yapılan Sistematik Derlemeler

Documents