ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΩΤΗ

“Σύμφωνα με τον O’Brien πολιτιστική πολιτική είναι ‘το

σύνολο των θέσεων και πρακτικών που αφορούν τη θέση των

τεχνών και των καλλιτεχνώ [αλλά, όπως είδαμε, και της

πολιτιστικής κληρονομιάς] στη νεωτερικότητα, όπως κυρίως

αυτή εκδηλώνεται στα κράτη και στις αγορές’. Επομένως το

μοντέλο πολιτιστικής πολιτικής πουν ακολουθεί κάθε κράτος

καθορίζει και τη διαχείριση του κάθε τομέα πολιτισμού.

Από τα κράτη ‘πάτρωνες’, στα κράτη ‘διευκολυντές’,

‘αρχιτέκτονες’ και ‘μηχανικούς’, αλλά και ανάλογα με τον

κοινωνικό ρόλο ενός τομέα πολιτισμού, κάποιοι τομείς

παίζουν κεντρικό ρόλο στην πολιτιστική πολιτική ενώ άλλοι

απλά περιφερειακό. Καθοριστική είναι επίσης η δράση άλλων

φορέων, όπως ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, ΜΚΟ, κ.α. Ο ρόλος κάθε τομέα

πολιτισμού εκδηλώνεται σε διάφορα επίπεδα, π.χ.

οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, νομικό - θεσμικό, κτλπ.

Επιλέξτε τον τομέα του πολιτισμού της αρεσκείας σας

(π.χ. πολιτιστική κληρονομιά, εικαστικές τέχνες, κιν/φος,

ΜΜΕ, βιβλίο κτλπ.) και αναλύστε τους τρόπους με τους

οποίους εντάχθηκε είτε στο μοντέλο πολιτιστικής πολιτικής

της Ελλάδας ή της Κύπρου είτε στην πολιτιστική πολιτική

ενός άλλου φορέα, τους κύριους παράγοντες που διαμόρφωσαν

την πολιτιστική αυτή πολιτική και τη σχέση της με τη

δημιουργική οικονομία είτε της Ελλάδας ή της Κύπρου είτε

του φορέα, τον ρόλο του συγκεκριμένου τομέα σε

προγράμματα αναβίωσης, εφόσον συνέβαλε, τυχόν διεθνείς

φορείς και τον ρόλο τους στην πολιτιστική πολιτική του

συγκεκριμένου τομέα είτε στην Ελλάδα ή την Κύπρο είτε στα

πλαίσια της δράσης του φορέα που έχετε επιλέξει.

_______________________________________________________

_____________________

2

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΤΖΙΚΟΣ

2/11/2014

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΠΑ 512

ΤΜΗΜΑ : ΑΘΗ 1

ΟΝΟΜΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΑΔΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………..……………..……4

Α΄ ΜΕΡΟΣ: Πολιτιστική Πολιτική: ιστορική αναδρομή,

μοντέλα πολιτιστικής

πολιτικής………………………………………………………………………..…….4

Β΄ ΜΕΡΟΣ: 1) Τρόποι ένταξης της αρχαιολογίας στο

μοντέλο πολιτιστικής πολιτικής της

Ελλάδας………………………………………………………………..6

3

2) Οι κύριοι παράγοντες διαμόρφωσης αυτής της

πολιτιστικής πολιτικής και η σχέση της με τη δημιουργική

οικονομία της Ελλάδας…………………………..…...7

3) Ο ρόλος της αρχαιολογίας σε προγράμματα

αναβίωσης……………..……….12

4) Ο ρόλος διεθνών φορέων στην πολιτιστική πολιτική της

αρχαιολογίας στην

Ελλάδα………………………………………………………………………………..14

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………………………..….17

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………………...18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

4

Η Ελλάδα διαθέτοντας το ιστορικό βάθος χιλιετιών στον

πολιτισμό, έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει την πολύτιμη

κληρονομιά της Αρχαιότητας και του Βυζαντίου ως ένα

πολύτιμο εργαλείο κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης

αλλά και στήριξης της οικονομίας με την προώθηση του

πολιτιστικού τουρισμού και την παραγωγή νέων

«πολιτιστικών προϊόντων».

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η εξέταση της

θέσης της πολιτιστικής κληρονομιάς και συγκεκριμένα του

τομέα της αρχαιολογίας, στο μοντέλο πολιτιστικής

πολιτικής της Ελλάδας. Ζητούμενο είναι η ανάλυση 1) των

τρόπων με τους οποίους εντάχθηκε στο μοντέλο πολιτιστικής

πολιτικής της Ελλάδας, 2) των κύριων παραγόντων που

διαμόρφωσαν την πολιτιστική αυτή πολιτική και τη σχέση

της με τη δημιουργική οικονομία της Ελλάδας, 3) του ρόλου

του συγκεκριμένου τομέα σε προγράμματα αναβίωσης και 4)

του ρόλου διεθνών φορέων στην πολιτιστική πολιτική του

συγκεκριμένου τομέα στην Ελλάδα.

A ΄ ΜΕΡΟΣ

Πολιτιστική Πολιτική: ιστορική αναδρομή, μοντέλα

πολιτιστικής πολιτικής

Ιστορική αναδρομή

5

Η πολιτιστική πολιτική γεννήθηκε στο δεύτερο μισό του

20ου αιώνα. Ήταν απότοκο των συνθηκών που επικράτησαν στη

δυτική Ευρώπη μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο «πολιτισμός»

του κοντινού παρελθόντος, που σχετιζόταν με τις

εθνικιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις έπρεπε να

ξεχαστεί και να απομονωθεί. Τώρα υιοθετούνται νέες ιδέες

όπως αυτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της εθνικής

ισοτιμίας. Το κράτος πρόνοιας, η οικονομική ανάπτυξη, η

γενίκευση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και τα

πολιτισμικά δικαιώματα είναι μερικοί από τους παράγοντες

που δημιουργούν το κλίμα μέσα στο οποίο γίνεται θεσμός η

κουλτούρα και επινοείται η πολιτιστική πολιτική ως νέα

δημόσια πολιτική. Επίσης, και άλλοι παράγοντες όπως η

συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα - λόγω της

παγκόσμιας μετανάστευσης - καθώς και η πολιτισμική

διάσταση του Ισλάμ, έκαναν φανερή τη σύνδεση της

κουλτούρας με τη δημόσια σφαίρα. Στη Γαλλία του 1959

γεννιέται για πρώτη φορά – και επισήμως - η δημόσια

πολιτιστική πολιτική. Ο στρατηγός Ντε Γκωλ αναθέτει στον

Αντρέ Μαλρώ τη διεύθυνση του νεοθεσμοθετημένου υπουργείου

Πολιτισμού της Γαλλίας (Ζορμπά, 2014:62-64).

Μοντέλα Πολιτιστικής Πολιτικής:

Α) Ως προς το ρόλο του Κράτους

6

Η πολιτιστική πολιτική όπως είδαμε και στην εκφώνηση,

είναι, σύμφωνα με τον ορισμό του O’Brien, «το σύνολο θέσεων

και πρακτικών που αφορούν τη θέση των τεχνών και των καλλιτεχνών στη

νεωτερικότητα, όπως κυρίως αυτή εκδηλώνεται στα κράτη και στις αγορές».

Για να διαχειριστεί ένα κράτος κάθε τομέα πολιτισμού

ακολουθεί ένα μοντέλο. Ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του

20ου αιώνα η Σοβιετική Ένωση υιοθετεί ένα μοντέλο

πολιτιστικής πολιτικής, όπου ο πολιτισμός βρίσκεται στην

υπηρεσία του κυρίαρχης ιδεολογίας (Engineer). Στο δεύτερο

μισό του 20ου αιώνα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Αγγλία,

Γαλλία, Γερμανία), καθώς και οι Η.Π.Α. υιοθετούν άλλα

μοντέλα: το αγγλικό μοντέλο «Κράτος ως πάτρωνας» ήταν ως

το 1992 προσηλωμένο στη στρατηγική των «ανεξάρτητων»

φορέων διαχείρισης που έχουν σχετική αυτονομία από το

κράτος («Arm’s length principle»). Από το 1992 αποτέλεσε

θεσμική υπηρεσία στους κόλπους της κυβερνητικής

λειτουργίας. Το κράτος δεν έχει ουσιαστικό έλεγχο του

περιεχομένου της πολιτιστικής πολιτικής. Στις Η.Π.Α το

κράτος λειτουργεί ως διευκολυντής (Facilitator)

στηρίζοντας την εταιρική και ατομική δωρεά προς τις

τέχνες με αντάλλαγμα φοροαπαλλαγές. Τέλος, η Γαλλία, η

Ιρλανδία, καθώς και η Ελλάδα και η Κύπρος, υιοθετούν το

μοντέλο όπου το κράτος λειτουργεί ως Αρχιτέκτονας

(Architect - "top-down") και την ευθύνη για τον πολιτισμό

και τις τέχνες έχει το εκάστοτε Υπουργείο Πολιτισμού

(Ζορμπά, 2014:56).

Β) Ως προς τη χρηματοδότηση

7

Στα προαναφερθέντα μοντέλα πρέπει να προστεθούν αυτά

που διαχωρίζονται μεταξύ τους λόγω της χρηματοδότησης.

Έχουμε, λοιπόν, αυτά όπου η κύρια πηγή χρηματοδότησης

είναι το κράτος και αυτά όπου ο ιδιωτικός τομέας αποτελεί

τον κύριο χρηματοδότη [αγορά, χορηγίες, φιλανθρωπία,

πατρωνία, διαδικτυακή μικροχρηματοδότηση (crowdfunding)].

Β΄ ΜΕΡΟΣ

1) Τρόποι ένταξης της αρχαιολογίας στο μοντέλο

πολιτιστικής πολιτικής της Ελλάδας

Τα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα, το μοντέλο όπου το

κράτος λειτουργεί ως Αρχιτέκτονας (Architect - "top-

down") έχει δώσει τη θέση του σ’ ένα μικτό μοντέλο όπου

το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠ.ΠΟ.Α.), που

είναι ο κατεξοχήν υπεύθυνος κρατικός φορέας για τη χάραξη

της πολιτιστικής πολιτικής στη χώρα, συνεργάζεται με τα

Υπουργεία Εσωτερικών και Παιδείας, καθώς και με

εποπτευόμενους φορείς, για τον σχεδιασμό και της εκτέλεση

της πολιτιστικής πολιτικής. Βασικός στόχος της πολιτικής

αυτής είναι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από

τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, και η υποστήριξη της

ανάπτυξης του σύγχρονου πολιτισμού (Χαμπούρη-Ιωαννίδου,

2002:19).

8

Το ΥΠ.ΠΟ.Α. ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 1971 ως «Υπουργείο

Πολιτισμού και Επιστημών»1 και εξέφρασε την οριστική

μετάβαση στην περίοδο του κρατικού παρεμβατισμού. Οι

κύριες διευθύνσεις του ΥΠ.ΠΟ.Α. που είναι αρμόδιες για

τον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, και συγκεκριμένα

για την αρχαιολογία, είναι η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων

και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και η Γενική Διεύθυνση

Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Έργων. Στις Γενικές

Διευθύνσεις υπάγονται και οι Κεντρικές – Περιφερειακές -

Ειδικές Περιφερειακές υπηρεσίες (όπως οι Εφορείες

Αρχαιοτήτων). Εκτός από αυτές τις διευθύνσεις,

αρχαιολογικό έργο παράγουν και εποπτευόμενοι οργανισμοί

και φορείς από το ΥΠ.ΠΟ.Α. (μεγάλοι οργανισμοί,

αρχαιολογικά ιδρύματα και ινστιτούτα) καθώς και οι ξένες

αρχαιολογικές σχολές (Χαμπούρη-Ιωαννίδου, 2002:44). Πιο

συγκεκριμένα, οι κύριοι φορείς που είναι υπεύθυνοι για

την παραγωγή αρχαιολογικού έργου είναι η Αρχαιολογική

Υπηρεσία (Εφορείες Αρχαιοτήτων), η Εν Αθήναις

Αρχαιολογική Εταιρεία, οι πανεπιστημιακές σχολές

αρχαιολογίας, οι ξένες αρχαιολογικές σχολές και

ινστιτούτα και τα μουσεία. Όλων οι δραστηριότητες

επιβλέπονται από το κράτος, ενώ η λειτουργία τους

καθορίζεται από τον αρχαιολογικό νόμο (ν.3028/2002 της

28.6.2002) (Χαμηλάκης, 2012:59). Το προσωπικό που είναι

υπεύθυνο για την πραγματοποίηση του αρχαιολογικού έργου1 Μέχρι τότε, οι φορείς που ασχολούνταν με τα θέματα του

πολιτισμού ήταν: το Υπουργείο Παιδείας, η Γενική Διεύθυνση

Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων καθώς και άλλες δημόσιες ή ημικρατικές

υπηρεσίες και ιδρύματα (Χαμπούρη-Ιωαννίδου, 2002, σελ. 26)9

είναι οι μόνιμοι (ή αορίστου χρόνου) και έκτακτοι

αρχαιολόγοι.

Το αρχαιολογικό έργο, περιλαμβάνει: 1) τη διατήρηση,

προστασία, ανάδειξη, οργάνωση, διαμόρφωση διαχείριση των

αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και ιστορικών τόπων, 2) τη

διενέργεια σωστικών αρχαιολογικών ανασκαφών, 3) την

αρχαιολογική μελέτη και παρακολούθηση των τεχνικών έργων

και των έργων συντήρησης πλησίον μνημείων, 4) την

επιστημονική μελέτη και παρακολούθηση κινητών και

ακίνητων αρχαιολογικών ευρημάτων που έρχονται στο φώς

κατά τη διάρκεια δημόσιων ή ιδιωτικών έργων, 5) την

εκπόνηση προγραμμάτων ανάδειξης, προστασίας, συντήρησης

και αποκατάστασης αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, 6)

την οργάνωση και λειτουργία των αρχαιολογικών μουσείων

και τέλος, 7) την παραχώρηση αρχαιολογικών χώρων και

μνημείων για την πραγματοποίηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων

(Π.Δ. 191/2003).

2) Οι κύριοι παράγοντες διαμόρφωσης αυτής της

πολιτιστικής πολιτικής και η σχέση της με τη δημιουργική

οικονομία της Ελλάδας

Οι Lewis και Miller (όπως αναφέρεται στο Ζορμπά, 2014)

διαπιστώνουν πως υπάρχει σχέση ανάμεσα στην κατανόηση της

πολιτιστικής πολιτικής και στον ορισμό της κουλτούρας.

Και ο ορισμός της κουλτούρας εξαρτάται από σύνθετους

παράγοντες όπως: οι ιστορικές συνθήκες διαμόρφωσης της

10

εθνικής ταυτότητας, το πολιτισμικό κεφάλαιο μιας χώρας

και η ιεραρχική δόμησή του, οι θεσμοί και οι δομές του

πολιτισμού, οι κυρίαρχες πεποιθήσεις, οι ιδεολογίες, ο

ρόλος των διανοούμενων, η κυρίαρχη κουλτούρα, κ.α.

(Ζορμπά, 2014:166).

Η συγκρότηση του έθνους

Η Αρχαιολογική Υπηρεσία της Ελλάδας ιδρύθηκε με

Βασιλικό Διάταγμα στις 3/15 Απριλίου του 1833 και

αποτελεί την παλαιότερη αρχαιολογική υπηρεσία εθνικού

κράτους στην Ευρώπη (Χαμηλάκης, 2012:60). Η ίδρυσή της

πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο πολιτικών ανακατατάξεων

στην Ευρώπη, όπου η ανάδυση των εθνικών κρατών τα

οδηγούσε στην ανάγκη να παράξουν εθνική αρχαιολογική

μαρτυρία μέσα από την ανάπτυξη της αρχαιολογίας. Από τότε

μέχρι την ίδρυση του ΥΠ.ΠΟ. πέρασαν 138 χρόνια, οι

πολιτικές συνθήκες άλλαξαν, όμως η σημασία της

αρχαιολογίας στην διαδικασία «κατασκευής» του έθνους δεν

έχει υποβαθμιστεί στο ελάχιστο. Αυτό γίνεται φανερό και

από τον αρχαιολογικό νόμο του 2002 όπου δεν έχουμε αλλαγή

εθνικού πλαισίου απ’ αυτό του παρελθόντος, αλλά μετάπλαση

ώστε να μπορεί να πραγματοποιηθεί ο συμβιβασμός της

εθνικής ταυτότητας με τους κανόνες του βάζει η αγορά

(Χαμηλάκης, 2012:80).

11

Η διαδικασία συγκρότησης του έθνους βασίζεται στη

δημιουργία εικόνων και υλικών οροσήμων που καθορίζουν τον

κοινό τόπο του. Επίσης, ο κοινός τόπος δεν είναι

στατικός, αλλά πρέπει να παράγεται συνέχεια. Τα

αρχαιολογικά κατάλοιπα αποτελούν τα υλικά ορόσημα που

καθορίζουν τον κοινό τόπο της Ελλάδας και η ανανεωνόμενη

παραγωγή τους μέσω της αρχαιολογικής ανασκαφής βοηθά στη

συνεχή παραγωγή του κοινού τόπου (Χαμηλάκης, 2012:41-42).

Εξάλλου, η αρχαιότητα για το ελληνικό έθνος αποτελεί ένα

είδος κοσμικής θρησκείας, ενώ τα μουσεία αποτελούν τους

ναούς του (Χαμηλάκης, 2012:50).

Ο Αρχαιολογικός Νόμος 3028/2002: Οι αρχαιότητες ως προτεραιότητα

πολιτιστικής πολιτικής

Ο βασικότερος νομικός παράγοντας που διαμορφώνει την

πολιτιστική πολιτική της Ελλάδας σχετικά με την

αρχαιολογία είναι ο τελευταίος αρχαιολογικός νόμος

(Ν.3028/2002) ο οποίος «προστατεύει τις αρχαιότητες και

εν γένει την πολιτιστική κληρονομιά». Από την αρχή

γίνεται φανερή η διαφορετική αντιμετώπιση που έχει το

κράτος απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά – και

συγκεκριμένα στις αρχαιότητες – και στον σύγχρονο

πολιτισμό δείχνοντας μια φανερή εύνοια προς την πρώτη.

Μέσω του νόμου το κράτος επιδιώκει να διαφυλάξει και να

αξιοποιήσει επικερδώς τις αρχαιότητες, οι οποίες

αποτελούν εξάλλου το κυριότερο συμβολικό κεφάλαιο της

12

Ελλάδας, μιας χώρας που θεωρείται υπερδύναμη στο χώρο του

πολιτισμού (Χαμηλάκης, 2012:76).

Ο νέος αρχαιολογικός νόμος ρυθμίζει θέματα όπως: το

πλαίσιο προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, τι

περιλαμβάνουν οι έννοιες «πολιτιστικά αγαθά» και

«μνημεία», «αρχαιολογικοί χώροι», «ιστορικοί τόποι» και

«άυλα πολιτιστικά αγαθά», τη διαχείριση και προστασία των

ακίνητων μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων, τις

επεμβάσεις στα ακίνητα μνημεία και στους περιβάλλοντες

χώρους τους, τις χωρικές ρυθμίσεις (οριοθετήσεις

αρχαιολογικών χώρων, ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι, ζώνες

προστασίας), τις απαλλοτριώσεις, τη διαχείριση και

προστασία των κινητών μνημείων, τις υποχρεώσεις των

ιδιωτών συλλεκτών και αρχαιοπωλών, και τέλος, την

εισαγωγή και εξαγωγή των πολιτιστικών αγαθών. Επιπλέον,

εναρμονίζει τα εθνικά συμφέρονται με τις διεθνείς

υποχρεώσεις (συνθήκες ΕΕ και ΟΗΕ) της χώρας.

Η εκστρατεία για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα

Ένας δεύτερος νομικός - και ταυτόχρονα πολιτικός -

παράγοντας διαμόρφωσης της πολιτιστικής πολιτικής της

Ελλάδας είναι η εκστρατεία για την επιστροφή των μαρμάρων

του Παρθενώνα που χρονολογείται ήδη από το 1842, όταν ο

Αλέξανδρος Ραγκαβής, γραμματέας της εν Αθήναις

Αρχαιολογικής Εταιρείας, διατύπωσε την προσδοκία

επιστροφής των διαρπαχθέντων γλυπτών και κορυφώνεται το

1982 όταν στη Γενική Διάσκεψη της UNESCO για την

13

Πολιτιστική Πολιτική στο Μεξικό, η τότε Υπουργός

Πολιτισμού και Επιστημών, Μελίνα Μερκούρη προέβαλε το

αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των

γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Ήδη από την 3η

παράγραφο της πρώτης σελίδας του αρχαιολογικού νόμου,

γίνεται φανερή η πρόθεση του ελληνικού κράτους να δώσει

νομική επικύρωση στην εκστρατεία για την επιστροφή των

μαρμάρων του Παρθενώνα.

Αρχαιότητες: Τέχνη και Κυρίαρχη Κουλτούρα

Οι αρχαιολόγοι μέσω της ανασκαφικής έρευνας βοηθούν

στην παραγωγή μνημείων, χώρων και αντικειμένων τα οποία

αντιμετωπίζονται από τη μεγαλύτερη πλειοψηφία των

ανθρώπων ως έργα τέχνης (Χαμηλάκης, 2012:65). Η ηθική

αυθεντία της κλασικής (κυρίως) αρχαιότητας όπως αυτή

επιβάλλεται καθημερινά με διάφορες - υλικές ή μη - όψεις

του παρελθόντος (βλ. Ακρόπολη) αποτελεί το μέτρο

σύγκρισης για το διαχωρισμό του καλόγουστου και του

ακαλαίσθητου, του αυθεντικού – πιστού αντιγράφου και του

κιτς αντιγράφου, της υψηλής και της χαμηλής τέχνης. Αυτός

ο διαχωρισμός επεκτείνεται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα

και o Merriman (όπως αναφέρεται στο Χαμηλάκης, 2012)

θεωρεί πως η ενασχόληση με την αρχαιολογία αφορά κυρίως

την ανώτερη και μεσαία τάξη κάτι που συμβαίνει σε πολλές

14

χώρες της Ευρώπης και του κόσμου. Έτσι, παρατηρείται το

φαινόμενο τα κατώτερα ή μεσαία κοινωνικά στρώματα να

επιδιώκουν να προσεγγίσουν τα «υψηλά» γούστα των ανώτερων

μέσω των επισκέψεων σε μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους

(Χαμηλάκης, 2012:68). Τελικά, βλέπουμε πως οι

αρχαιότητες, ως το συμβολικό κεφάλαιο του συνόλου του

έθνους, έχουν προκαλέσει τη δημιουργία μιας κυρίαρχης

κουλτούρας η οποία διαχέεται σε όλη την κοινωνία.

Πρέπει να σημειωθεί, επίσης, η μεγάλη σημασία της

τέχνης, γενικότερα, στην επιμόρφωση, την εκπαίδευση και

την ψυχαγωγία του ντόπιου κοινού, καθώς και των

επισκεπτών. Μέσω της επαφής με τα μεγάλα επιτεύγματα των

ανθρώπων του παρελθόντος, δίνεται στον επισκέπτη το

έναυσμα για μια περαιτέρω μελέτη και ένα πιο προσωπικό

κυνήγι της γνώσης.

Πολιτισμός: Η Βαριά Βιομηχανία της χώρας. Η σύνδεση με τη δημιουργική

οικονομία

Η θέση που κατέχει η Ελλάδα σε σχέση με τον πολιτισμό

είναι διεθνώς αναγνωρισμένη και αυτό αντικατοπτρίζεται

στα εκατομμύρια των τουριστών που επισκέπτονται κάθε

χρόνο τη χώρα για να θαυμάσουν από κοντά κινητά ή ακίνητα

αρχαία μνημεία, και αρχαιολογικούς χώρους, τα περισσότερα

ήδη γνωστά από κάποιο Μ.Μ.Ε., το διαδίκτυο ή από κάποιο

εκπαιδευτικό ίδρυμα. Το πολιτιστικό κεφάλαιο της Ελλάδας

που αφορά τις αρχαιότητες είναι ανυπολόγιστης αισθητικής

και εκπαιδευτικής αξίας και αποτελεί ένα σοβαρό κίνητρο

15

για κάποιον να επισκεφθεί τη χώρα. Για τους παραπάνω

λόγους η νέα στρατηγική του ΥΠ.ΠΟ.Α. για το μέλλον

περιλαμβάνει την αλλαγή του μοντέλου «ήλιος-θάλασσα» και

την επικέντρωση στον πολιτιστικό τουρισμό ως μια από τις

βασικές μορφές εναλλακτικού τουρισμού. Στη στρατηγική

αυτή συμπεριλαμβάνονται δράσεις όπως: δίκτυα θεματικών

πολιτιστικών διαδρομών (φυσικές ή εικονικές – ψηφιακές),

πολιτιστικά φεστιβάλ και εξειδικευμένες εκδηλώσεις σε

σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους (ΥΠ.ΠΑΙΔ. και ΥΠ.ΠΟ.Α.,

2013).

Τα έσοδα το 2013 - μόνο από τα εισιτήρια στους

αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία - ανήλθαν σε 47

εκατ. ευρώ, ενώ οι επισκέπτες ήταν 15,3 εκατ. (ΕΛ.ΣΤΑΤ.),

ενώ δεν συμπεριλαμβάνονται τα έσοδα από καταβολή τελών

στο Τ.Α.Π.Α. (Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και

Απαλλοτριώσεων) για: α) πραγματοποίηση πολιτιστικών

εκδηλώσεων σε αρχαιολογικούς χώρους, β) την παραγωγή,

αναπαραγωγή και διάδοση στο κοινό με οποιοδήποτε μέσο,

εκμαγείων, αντιγράφων ή απεικονίσεων αρχαίων μνημείων με

σκοπό το άμεσο ή έμμεσο κέρδος, γ) την παραγωγή,

αναπαραγωγή και χρήση των προαναφερθέντων προϊόντων για

καλλιτεχνικούς, εκπαιδευτικούς ή επιστημονικούς σκοπούς

(ν.3028/2002 της 28.6.2002). Από την άλλη, το ποσοστό του

προϋπολογισμού που αφορούσε τον πολιτισμό, για το 2013,

16

ανήλθε στο 0,23% με έξοδα που ανήλθαν στα 2902 εκατ. ευρώ

(Υπουργείο Οικονομικών).

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Σ.Ε.Τ.Ε. (Σύνδεσμος

Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων), το 2013 επισκέφθηκαν

την Ελλάδα 20 εκατ. τουρίστες. Ένας μεγάλος αριθμός από

αυτούς επισκέφθηκε κάποιο μουσείο ή αρχαιολογικό χώρο,

χωρίς να μπορούμε, προς το παρόν, να προσδιορίσουμε τον

ακριβή αριθμό. Παρόλα αυτά, είναι διαπιστωμένη η μεγάλη

προσφορά του πολιτιστικού τουρισμού στην οικονομία μιας

χώρας. Όπως αναφέρει, για παράδειγμα, η Baniotopoulou

(2001), το 60% των τουριστών που επισκέπτονται τη

Βρετανία, το κάνουν για τα μουσεία και τις γκαλερί της.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί πως μεγάλο ποσοστό της

τουριστικής κίνησης αφορά τον ντόπιο πληθυσμό της χώρας.

Αυτή η τουριστική κινητικότητα, λοιπόν, που έχει ως

κίνητρο και τον πολιτισμό, είναι δεδομένο ότι προκαλεί

μια τάση βελτίωσης των τουριστικών εγκαταστάσεων και

παροχών, ενώ εκτός από τα οικονομικά οφέλη για τους

ιδιοκτήτες τουριστικών καταλυμάτων και εμπορικών

καταστημάτων, δημιουργεί και νέες θέσεις εργασίας.

Εκτός από τις θέσεις εργασίας που δημιουργούνται λόγω

και του πολιτισμικού τουρισμού, υπάρχουν και αυτές που

αφορούν τους υπαλλήλους της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας

(μόνιμους και έκτακτους). Οι οργανικές θέσεις είναι

λιγότερες από χίλιες, ενώ ο αριθμός των εκτάκτων, παρόλο

2 Από αυτά, τα 30 εκατ. αφορούν έργα που χρηματοδοτήθηκαν από το

κράτος και περιλαμβάνουν και όσα σχετίζονται με το Υπουργείο

Αθλητισμού.17

που αυτή την περίοδο είναι αρκετά μεγάλος λόγω των

δημοσίων έργων που πραγματοποιούνται σε ολόκληρη τη χώρα,

δεν μπορεί να προσδιοριστεί.

3) Ο ρόλος της αρχαιολογίας σε προγράμματα αναβίωσης

Στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα το φορντικό

μοντέλο των μεγάλων βιομηχανιών και της μαζικής παραγωγής

προϊόντων αντικαθίσταται από το μετα-φορντικό, όπου οι

νέες τεχνολογίες παίζουν το σημαντικότερο ρόλο, ενώ

χαρακτηρίζεται από την ευέλικτη εργασία και τη στροφή

προς νέα προϊόντα και υπηρεσίες (O’ Brien, 2014:22-24). Η

αποβιομηχάνιση προκαλεί σημαντικές αλλαγές στην εικόνα

των αστικών κέντρων των μεγαλουπόλεων της Δύσης ήδη από

τη δεκαετία του ʼ70. Τα μεσαία στρώματα κινούνται προς τα

προάστια, όπου δημιουργούνται μεγάλα εμπορικά κέντρα, με

αποτέλεσμα την εγκατάλειψη και την υποβάθμιση των αστικών

κέντρων.

Αυτές οι αλλαγές συνέπεσαν με την «πολιτιστική στροφή»

στην πολιτική της αστικής αναγέννησης με αποτέλεσμα τα

πολιτιστικά θέματα να κατέχουν σημαντική θέση στους

σχεδιασμούς για αστικές αναπλάσεις και αστική ανάπτυξη

(Κυριακάκης, 2014:16).

Όσον αφορά την αρχαιολογία στην Ελλάδα, έπαιξε και

παίζει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση και πραγματοποίηση

προγραμμάτων αστικής αναβίωσης, κυρίως σε κέντρα μεγάλων

πόλεων. Στο πλαίσιο αυτών των προγραμμάτων εκτελούνται

έργα με προσανατολισμό τις παρεμβάσεις στα ιστορικά

18

κέντρα πόλεων για τη βελτίωση της ποιότητας του αστικού

περιβάλλοντος (βλ. Αθήνα, Θεσσαλονίκη, μεσαιωνική Ρόδος,

Καβάλα, Ιωάννινα, Κομοτηνή, Χανιά, κ.λπ.).

Πραγματοποιούνται δράσεις αποκατάστασης και ένταξης

μνημείων (αρχαίων, βυζαντινών και νεώτερων) στον

πολεοδομικό ιστό των πόλεων, με σκοπό την ανάδειξη της

ιδιαίτερης φυσιογνωμίας και ιστορίας τους, με ταυτόχρονη

δημιουργία ελεύθερων δημόσιων χώρων (πεζοδρομήσεις, χώροι

πρασίνου, κ.λπ.) και δικτύου αστικών – πολιτιστικών

διαδρομών. Τα αποκατεστημένα μνημεία προσφέρονται στη

συνέχεια, ύστερα από την απαραίτητη άδεια από το

ΥΠ.ΠΟ.Α., για τη φιλοξενία ποικίλων πολιτιστικών

δραστηριοτήτων (μουσικών, θεατρικών παραστάσεων, εκθέσεων

κ.λπ.). Σε όσες από τις παραπάνω δράσεις σχεδιάζονται και

υλοποιούνται από την Αυτοδιοίκηση, υπάρχει άμεση

συνεργασία με το ΥΠ.ΠΟ.Α. (Αρχαιολογική Υπηρεσία). Αυτές

οι δράσεις συμβάλλουν στην προσπάθεια ανάπλασης των

πόλεων, στον ορθολογικό πολεοδομικό σχεδιασμό και στην

βελτίωση του επιπέδου της ποιότητας ζωής των κατοίκων

τους (ΥΠ.ΠΑΙΔ. και ΥΠ.ΠΟ.Α., 2013:35-36).

Πρόγραμμα Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας

Η Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας3, κοινό

πρόγραμμα των Υπουργείων Πολιτισμού και Περιβάλλοντος,3 Η ΕΑΧΑ Α.Ε. (Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων και Αναπλάσεις Α.Ε.,

μελετητική και κατασκευαστική εταιρεία του Δημοσίου) καταργήθηκε τον

Ιανουάριο του 2014 και πλέον το έργο της μεταφέρθηκε στο ΥΠΕΚΑ, και

συγκεκριμένα, στη Διεύθυνση Ειδικών Εργων Αναβάθμισης Περιοχών. 19

Χωροταξίας - Δημοσίων Έργων, αποτελεί μία από τις πιο

σημαντικές παρεμβάσεις για την αναβάθμιση του Ιστορικού

Κέντρου της Αθήνας. Οι δράσεις περιλαμβάνουν μεγάλο

αριθμό παρεμβάσεων σε έξι περιοχές του ιστορικού κέντρου

της Αθήνας. Οι νέοι πεζόδρομοι και οι αναπλάσεις πλατειών

και δρόμων συνέδεσαν αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία

μεταξύ τους, έτσι ώστε να δημιουργηθεί στον επισκέπτη η

εντύπωση μιας αίσθησης «Ανοικτού Μουσείου». Παράλληλα, οι

παρεμβάσεις των αρμόδιων εφορειών του ΥΠ.ΠΟ.Α. εντός των

μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων, τα κατέστησαν πιο

ευανάγνωστα στο κοινό (Πρόγραμμα Ενοποίησης Αρχαιολογικών

Χώρων της Αθήνας).

Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Ακρόπολης

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικής αστικής

αναβίωσης είναι η ανέγερση του Νέου Αρχαιολογικού

Μουσείου της Ακρόπολης το οποίο άνοιξε τις πύλες του για

το κοινό στις 20/6/2009 και αποτελεί ένα μοναδικό

σύγχρονο αρχιτεκτόνημα, το οποίο αναβαθμίζει περαιτέρω το

ιστορικό κέντρο της Αθήνας αισθητικά, οικονομικά και

ποιοτικά. Τα εκατομμύρια των ανθρώπων που το

επισκέπτονται (1,1 εκατ. το 2013, σύμφωνα με την

ΕΛ.ΣΤΑΤ.) αναζωογονούν την οικονομία που βρίσκεται σε

ύφεση και δίνουν κίνητρα σε νέους επαγγελματίες να

δραστηριοποιηθούν στο κέντρο της πόλης.

20

4) Ο ρόλος διεθνών φορέων στην πολιτιστική πολιτική

της αρχαιολογίας στην Ελλάδα

Ο ρόλος που παίζουν οι διεθνείς φορείς στη χάραξη της

πολιτιστικής σχετικά με τον τομέα της αρχαιολογίας στην

Ελλάδα είναι πολλαπλός. Πέρα από το ότι δημιουργούν ένα

πλαίσιο προστασίας των πολιτιστικών αγαθών μέσω της

νομικής οδού και όχι μόνο, τα αναδεικνύουν και τα φέρνουν

πιο κοντά το κοινό.

Unesco

Η UNESCO ιδρύθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1945, έχοντας

μόνιμη έδρα το Παρίσι και είναι ο Οργανισμός των Ηνωμένων

Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό

(United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization). Προωθεί δηλαδή τη διεθνή συνεργασία μεταξύ

των 193 κρατών μελών και των 6 συνδεδεμένων μελών της

στους τομείς της Εκπαίδευσης, της Επιστήμης, του

Πολιτισμού και της Επικοινωνίας (Unesco-Hellas).

Με τη Συνθήκη για την προστασία της Παγκόσμιας

Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς που υιοθετήθηκε από

τη Γενική Συνέλευση της UNESCO4 στις 16 Νοεμβρίου 1972 στο

Παρίσι, για όσα τα κράτη την υπογράφουν, αναγνωρίζεται

4 Επίσης, η Γενική Διάσκεψη της Unesco στις 2/11/2001 στο Παρίσι

κατήρτισε συνθήκη για την προστασία της υποβρύχιας πολιτιστικής

κληρονομιάς. 21

ότι οι χώροι που βρίσκονται στην εθνική επικράτειά τους

και έχουν εγγραφεί στον Κατάλογο της Παγκόσμιας

Κληρονομιάς, αποτελούν, με κάθε επιφύλαξη της εθνικής

κυριαρχίας και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, παγκόσμια

κληρονομιά για την προστασία της οποίας είναι υπεύθυνη η

διεθνής κοινότητα5. Τα μέσα προστασίας της πολιτιστικής

κληρονομιάς είναι: η δημιουργία συστημάτων ελέγχου από τα

κράτη, όπου θα αναφέρουν σε τακτική βάση την κατάσταση

στην οποία βρίσκονται οι χώροι παγκόσμιας κληρονομιάς

στην επικράτειά τους, η παροχή τεχνικής βοήθειας,

επαγγελματικής εκπαίδευσης καθώς και έκτακτης οικονομικής

βοήθειας σε χώρους που βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. Τα

μνημεία που συγκαταλέγονται στον Κατάλογο της Παγκόσμιας

Κληρονομιάς6 επιλέγονται και εγκρίνονται βάσει της αξίας

τους ως τα καλύτερα παραδείγματα της δημιουργικής ευφυΐας

του ανθρώπου. Μετά την ένταξη κάποιου μνημείου στον

κατάλογο, θα πρέπει να πραγματοποιείται συνεχής έλεγχος

και συντήρησή του από τις τοπικές αρχές (π.χ.

Αρχαιολογική Υπηρεσία) και τους υπεύθυνους διαχείρισης

του μνημείου (Unesco-Hellas).

Με την ένταξη ενός αρχαιολογικού χώρου ή μνημείου της

χώρας στον Κατάλογο της Unesco, πιστοποιείται η διεθνής

αναγνώριση και προστασία του και ενισχύονται οι

5 Η Ελλάδα έχει συνυπογράψει από το 1981 τη Συνθήκη της UNESCO για

την προστασία των μνημείων και χώρων παγκόσμιας κληρονομιάς

(ΥΠ.ΠΟ.Α.)6 Από το 1986 ως το 2007 έχουν ενταχθεί 23 μνημεία από την Ελλάδα

στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco

(ΥΠ.ΠΟ.Α.). 22

προσπάθειες ένταξης περισσοτέρων μνημείων σ’ αυτόν, με τη

δημιουργία νέας λίστας προς ένταξη μνημείων. Βλέπουμε,

λοιπόν, πως μέσω του υλικού αποθέματος που παρέχει η

αρχαιολογία και των δυνατοτήτων προστασίας και ανάδειξης

αυτού του αποθέματος που παρέχει η Unesco, η Ελλάδα

χαράσσει μια εξωστρεφή πολιτιστική πολιτική που

συμβαδίζει με τις διεθνείς συνθήκες.

Συμβούλιο της Ευρώπης

Το 1969 υπογράφθηκε στο Παρίσι η Διεθνής Σύμβαση για

την Προστασία της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς. Το 1992 στη

Βαλέτα της Μάλτας πραγματοποιήθηκε αναθεώρηση της πρώτης

σύμβασης που τίθεται σε εφαρμογή στις 25/5/1995. Τα κύρια

σημεία της αφορούν την προστασία της αρχαιολογικής

κληρονομιάς μέσω: της παρεμπόδισης της παράνομης

κυκλοφορίας πολιτιστικών αγαθών, των οδηγιών σχετικά τη

διενέργεια ανασκαφών για την αποτροπή των λαθρανασκαφών

και της αρχαιοκαπηλίας, καθώς και της παροχής πλαισίου

για μια πανευρωπαϊκή συνεργασία στα ζητήματα

αρχαιολογικής κληρονομιάς (CoE). Η Ελλάδα κύρωσε τη

σύμβαση με τον Ν.1127/81.

23

Σύμβαση Unidroit7

Η σύμβαση υπογράφθηκε στη Ρώμη στις 24/6/1995 και

αφορά τα κλαπέντα ή παρανόμως εξαχθέντα πολιτιστικά

αγαθά. Η Ελλάδα κύρωσε τη σύμβαση με τον Ν.3348/2005.

Ο Χάρτης της Βενετίας8

Αποτελεί ένα αναγνωρισμένο κείμενο δεοντολογίας που

ακολουθούν πολλές χώρες από το 1964. Περιέχει τις βασικές

αρχές συντήρησης, αποκατάστασης και διαχείρισης των

αρχιτεκτονικών μνημείων, ως έργων τέχνης και ιστορικών

μαρτυριών (Κρανιάς, 2010:53).

Κώδικας Επαγγελματικής Δεοντολογίας Μουσείων (ICOM)

Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) ιδρύθηκε τον

Νοέμβριο του 1946 ως μη κυβερνητικός οργανισμός. Στους

βασικούς στόχους του περιλαμβάνεται ο αγώνας κατά της

παράνομης διακίνησης των πολιτισμικών αγαθών, ενώ εκδίδει

ειδικά τεύχη για τις ανά τον κόσμο συλήσεις αρχαιοτήτων

7 Το Διεθνές ινστιτούτο για την ενοποίηση του Ιδιωτικού Δικαίου

είναι ανεξάρτητος διακρατικός οργανισμός και ιδρύθηκε του 1926 με

έδρα τη Villa Aldobrandini στη Ρώμη. 8 Καταρτίστηκε κατά τη διάρκεια του δευτέρου Διεθνούς Συνεδρίου

Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών των Ιστορικών Μνημείων, που

πραγματοποιήθηκε στη Βενετία στις 25-31 Μαΐου 1964 και διοργανώθηκε

από το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS).24

και έργων τέχνης. Το ελληνικό τμήμα του ιδρύθηκε το 1983

(ICOM) .

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Ελλάδα, μετά την ίδρυση του Υπουργείου Πολιτισμού,

εισέρχεται στην περίοδο του κρατικού παρεμβατισμού σε

σχέση με την πολιτιστική πολιτική. Το ΥΠ.ΠΟ. θα

αποτελέσει τον κύριο φορέα άσκησης αυτής της πολιτικής,

είτε ως άμεσα είτε έμμεσα, ως εποπτεύων φορέας.

Η διαρκής ανάγκη για παραγωγή εθνικού τόπου, οι

νομοθετικές ρυθμίσεις (αρχαιολογικός νόμος), η διαχρονικά

επίμονη εκστρατεία για την επιστροφή των μαρμάρων του

Παρθενώνα, οι ίδιες οι αρχαιότητες ως ανεξάντλητες πηγές

αισθητικής και παιδευτικής αξίας και κουλτούρας, καθώς

και ο οικονομικός παράγοντας, θα αποτελέσουν τους

βασικούς παράγοντες για τη διαμόρφωση της πολιτιστικής

πολιτικής στην Ελλάδα σχετικά με τον τομέα της

αρχαιολογίας.

Η αρχαιολογία ύστερα από τις κοινωνικο-πολιτικές

αλλαγές του τέλους του 20ου αιώνα (αποβιομηχάνιση,

25

εγκατάλειψη των αστικών κέντρων), θα παίξει σημαντικό

ρόλο στην αναβίωση των αστικών κέντρων μέσω προγραμμάτων

ανάπλασης που στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας της

ζωής των ανθρώπων.

Διεθνείς φορείς όπως η Unesco, το Συμβούλιο της

Ευρώπης, το Unidroit, το ICOMOS και το ICOM, θα θέσουν

πλαίσια μέσω των οποίων θα προστατεύεται με ποικίλους

τρόπους και διεθνώς η πολιτιστική κληρονομιά,

αναβαθμίζοντας, παράλληλα, τη σημασία του πολιτιστικού

κεφαλαίου των κρατών και επανακαθορίζοντας την

πολιτιστική τους πολιτική.

Βιβλιογραφία:

Baniotopoulou, E., (2001), «Art for Whose Sake?

Modern Art Museums and their Role in Transforming

26

Societies: The Case of the Guggenheim Bilbao», Institute

of Archaeology, University College London

Ζορμπά, Μ., (2014), Πολιτική του Πολιτισμού,

Αθήνα: Πατάκη

Κυριακάκης, Ι., (2014), «Οδηγός Μελέτης για: Dave

O’ Brien, 2014, Cultural Policy. Management, value and

modernity in the creative industries, Routledge»,

Λευκωσία: ΑΠΚΥ

Ν. 3028 της 28.6.2002, «Για την Προστασία

των Αρχαιοτήτων και εν γένει της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς», ΦΕΚ 153/Α/ 28

Ιουνίου 2002

O’ Brien, D., (2014), «Cultural Policy. Management,

value and modernity in the creative industries», London,

New York: Routledge

Π.Δ. 191 της 13.6.2003, περί Οργανισμού του

Υπουργείου Πολιτισμού, ΦΕΚ 146/Α/ 13 Ιουνίου

2003

Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων,

Πολιτισμού και Αθλητισμού, Γενική Γραμματεία

Πολιτισμού, (2013), «Πρόταση για τη διαμόρφωση

Πολιτικής Τομέα Πολιτισμού 2014-2020», Αθήνα

Χαμηλάκης, Γ., (2012), «Το Έθνος και τα ερείπιά

του», Αθήνα: Εκδόσεις του 21ου

Χαμπούρη – Ιωαννίδου Α., (2002), «Οι διαστάσεις

των Πολιτιστικών Φαινομένων, Πολιτιστικό Πλαίσιο»,

Τόμος Β, Πάτρα: ΕΑΠ

27

Πηγές από το διαδίκτυο:

Council of Europe (Επίσημη Ιστοσελίδα),

European Convention on the Protection of the

Archaeological Heritage (Revised),

(http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treati

es/html/143.htm, ημερομηνία προσπέλασης:

1/11/2014)

Ελληνική Στατιστική Αρχή – ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Επίσημη

Ιστοσελίδα), Μουσεία και Αρχαιολογικοί Χώροι

(Επισκέψεις-εισπράξεις, 2013),

(http://www.statistics.gr/portal/page/portal

/ESYE/PAGE-themes?p_param=A1802, ημερομηνία

προσπέλασης: 30/10/2014),

Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας Α.Ε.

(Επίσημη Ιστοσελίδα), Πρόγραμμα Ενοποίησης

Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας,

(http://www.astynet.gr/static.php?c=4,

ημερομηνία προσπέλασης: 1/11/2014)

ICOM (Επίσημη Ιστοσελίδα ελληνικού

τμήματος), Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων ελληνικό

τμήμα, (http://network.icom.museum/icom-

greece/plirofories/ti-einai-to-icom/,

ημερομηνία προσπέλασης: 1/11/2014)

28

Κρανιάς, Γ., (2010), Το ισχύον διεθνές νομικό

πλαίσιο για την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς,

Διπλωματική εργασία, Θεσσαλονίκη:

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,

Σχολή Νομικών Οικονομικών και Πολιτικών

Επιστημών,

(http://invenio.lib.auth.gr/record/125870/fi

les/GRI-2011-6277.pdf?version=1, ημερομηνία

προσπέλασης: 1/11/2014)

Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων

(Επίσημη Ιστοσελίδα), Τουρισμός – Στατιστικά,

(http://sete.gr/_fileuploads/entries/Statist

ics/Greece/International%20Tourist

%20Arrivals%20(Non-Residents)/catID48/GR/

140416_Afikseis%20Mi%20Katoikon-Ellada

%202000-2013_new%20layout.pdf, ημερομηνία

προσπέλασης: 30/10/2014)

Υπουργείο Οικονομικών (Επίσημη Ιστοσελίδα),

Κρατικός Προϋπολογισμός 2014, Κεντρικές Υπηρεσίες,

( http://www.minfin.gr/content-api/f/binaryCh

annel/minfin/datastore/7a/b5/de/

7ab5dea0f3e0feaf04bee1189ca5171cb530b5c2/

application/pdf/%CE%9A%CE%95%CE%9D%CE%A4%CE

%A1%CE%99%CE%9A%CE%95%CE%A3++%CE%A5%CE%A0%CE

%97%CE%A1%CE%95%CE%A3%CE%99%CE%95%CE

%A3+2014.pdf, ημερομηνία προσπέλασης:

30/10/2014),

29

Υπουργείο Οικονομικών (Επίσημη Ιστοσελίδα),

Κρατικός Προϋπολογισμός 2014, Κεντρικές Υπηρεσίες,

Δημόσιες Επενδύσεις, (http://www.minfin.gr/content-

api/f/binaryChannel/minfin/datastore/d3/f4/f2/

d3f4f22c5658b1e1ab57bd24affb1d322a01d2ec/

application/pdf/%CE%A0%CE%A1%CE%9F%CE%A5%CE

%A0%CE%9F%CE%9B%CE%9F%CE%93%CE%99%CE%A3%CE

%9C%CE%9F%CE%A3+%CE%94%CE%97%CE%9C%CE%9F

%CE%A3%CE%99%CE%A9%CE%9D+%CE%95%CE%A0%CE

%95%CE%9D%CE%94%CE%A5%CE%A3%CE%95%CE%A9%CE

%9D+2014.pdf, ημερομηνία προσπέλασης:

30/10/2014)

Unesco – Hellas (Επίσημη Ιστοσελίδα), Τι είναι

η Unesco; Τι κάνει η Unesco; (http://www.unesco-

hellas.gr/gr/1_1.htm, ημερομηνία

προσπέλασης: 1/11/2014)

Unesco – Hellas (Επίσημη Ιστοσελίδα),

Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά Unesco,

(http://www.unesco-hellas.gr/gr/3_5_1.htm,

ημερομηνία προσπέλασης: 1/11/2014)

Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού

(ΥΠ.ΠΟ.Α.), (Επίσημη Ιστοσελίδα), Ελληνικά

Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς,

(http://odysseus.culture.gr/h/2/gh21.html,

ημερομηνία προσπέλασης: 1/11/2014 )

30