Countries where the number of people with mental health problems receiving long-term support in the community is greater than the number of people in long-stay hospitals or institutions

Unknown

Countries where the number of people with mental health problems receiving long-term support in the community is lower than the number of people in long-stay hospitals or institutions

Χαρτογραφώντας τον Αποκλεισμό

Ιδρυματικές και Κοινοτικά Προσανατολισμένες Υπηρεσίες στον τομέα της Ψυχικής Υγείας στην

Ευρώπη

Περίληψη στα Ελληνικά

Συγγραφείς της έκθεσης: Agnes Kozma και Gabor PetriΣχεδιασμός και διάταξη: Silvana EnculescuΕλληνική Μετάφραση: Παναγιώτης Χατζημιχαήλ

Η περίληψη στα Ελληνικά βασίζεται στο δημοσίευμα « Mapping Exclusion – Institutional and Community-based services in the mental health field in Europe»(2012), που εκδίδεται από τον Mental Health Europe.Το συνολικό δημοσίευμα παρουσιάζει τα ευρήματα της μελέτης που είναι βασισμένη σε 32 εκθέσεις χωρών, με έμφαση στις Ευρωπαϊκές τάσεις στην ιδρυματική και κοινοτικά προσανατολισμένη φροντίδα στον τομέα της ψυχικής υγείας. Μπορείτε να βρείτε την πλήρη έκδοση στα αγγλικά στην ακόλουθη ιστοσελίδα: http://issuu.com/silvanamhe/docs/mapping_exclusion

Εκδότης της αυθεντικής έκθεσης:

Mental Health EuropeBoulevard Clovis 7 – 1000Bruxelles, Belgium

Η πλήρης έκθεση δημοσιεύτηκε με την στήριξη του Society Foundations Mental Health Initiative.

Mental Health Europe

Συμπεράσματα

Πολλοί άνθρωποι με μακροχρόνια προβλήματα ψυχικής υγείας ζουν σε ιδρύματα που ισχυρίζονται ότι παρέχουν κοινωνική φροντίδα. Ο συντονισμός μεταξύ των συστημάτων κοινωνικής και υγειονομικής περίθαλψης είναι συχνά ελλιπής και ως εκ τούτου αυτά τα ιδρύματα και οι ένοικοί τους έχουν παραμείνει μέχρι τώρα εκτός της μεταρρύθμισης που αφορά την υγεία. Πολλοί άνθρωποι με προβλήματα ψυχικής υγείας εξακολουθούν να νοσηλεύονται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ψυχιατρικά νοσοκομεία και αναγκάζονται να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες των ιδρυμάτων επειδή δεν υπάρχουν κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις στην κοινότητα. Κάποιοι άνθρωποι συχνά συναντούν εμπόδια στο να προχωρήσουν σε ένα πιο ανεξάρτητο καθεστώς στην κοινότητα, διότι αυτό απλά δεν είναι διαθέσιμο.

Πολλές Ευρωπαϊκές χώρες υλοποιούν σήμερα μεταρρυθμίσεις στους τομείς της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας. Ορισμένες χώρες έχουν στρατηγικές αποασυλοποίησης που δημιουργούν διακρίσεις εις βάρος των ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας- τα ιδρύματα ψυχικής υγείας είτε εξαιρούνται από τα προγράμματα αποασυλοποίησης ή είναι σε μειονεκτική θέση με άλλον τρόπο (π.χ. λαμβάνουν λιγότερη χρηματοδότηση κ.λ.π.). Αυτό συχνά συνάδει με τον ισχυρό στιγματισμό που συνδέεται με άτομα με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ορισμένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης επενδύουν μέσω των Διαθρωτικών Ταμείων της ΕΕ στην κατασκευή νέων ιδρυμάτων ή στην ανακαίνιση των υφισταμένων. Η χρήση των Διαθρωτικών Ταμείων της ΕΕ για την ανακαίνιση υφιστάμενων ιδρυμάτων ή για την κατασκευή νέων εγείρει επίσης ανησυχίες για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η ΕΕ έχει επικυρώσει την Σύμβαση Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία (ΣΔΑΑ) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και ως εκ τούτου έχει την ευθύνη να διασφαλίσει ότι η χρήση των Διαθρωτικών Ταμείων είναι σύμφωνη με τις διατάξεις της. Η χρήση των Διαθρωτικών Ταμείων για την κατασκευή ή την ανακαίνιση ιδρυμάτων παραβιάζει τις υποχρεώσεις της ΕΕ που απορρέουν από την ΣΔΑΑ του ΟΗΕ αλλά και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Επιπλέον, η χρήση των κονδυλίων της ΕΕ για την υποστήριξη ιδρυμάτων ισοδυναμεί με έμμεση διάκριση. 1

Οι στρατηγικές αποασυλοποίησης συχνά επικεντρώνονται στην δημιουργία νέων υποδομών και το κύριο μέλημα τους είναι η μετεγκατάσταση των ανθρώπων σε μικρότερα σπίτια – ομαδικές κατοικίες ή άλλες μορφές προστατευμένης στέγασης. Αυτή η πρακτική ενέχει τον κίνδυνο της εκ νέου δημιουργίας ιδρυμάτων σε μικρότερη κλίμακα.

Οι ατομικοί προϋπολογισμοί που επιτρέπουν στους χρήστες υπηρεσιών να αναλάβουν την υποστήριξη τους με ίδια μέσα και να λαμβάνουν τις υπηρεσίες που χρειάζονται για να ζουν ανεξάρτητα στην κοινότητα είναι διαθέσιμοι σε λίγες μόνο χώρες.

Η πλειοψηφία των χωρών στην Ευρώπη έχουν περιοριστικά καθεστώτα κηδεμονίας που εμποδίζουν την ανεξάρτητη διαβίωση στην κοινότητα. Συστήματα ή πρακτικές υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων συνεχίζουν να μην είναι διαδεδομένα.

Η ακούσια εισαγωγή, μια σημαντική αιτία της ιδρυματοποίησης των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, και η αναγκαστική θεραπεία είναι ευρέως διαδεδομένες στην Ευρώπη, καθώς επίσης κάποιες θεραπευτικές πρακτικές οδηγούν συχνά σε σοβαρή βλάβη, ή ακόμη

1 Parker and Clements 2012

3

4

και στο θάνατο των ασθενών. Οι ένοικοι των ιδρυμάτων είναι επανειλημμένα θύματα της κακοποίησησης και ιατρικών πειράματων σε πολλές χώρες. Η χρήση της εντόλης για υποχρεωτική θεραπεία στην κοινότητα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική και οδηγεί σε κοινωνικό αποκλεισμό ακόμη και εκείνους που δεν ζουνε σε ιδρύματα, κάνοντας άνευ νοήματος την μετάβαση από το ίδρυμα στην κοινοτικά βασισμένη φροντίδα. Οι ακούσιες εισαγωγές και η αναγκαστική θεραπεία είναι αντίθετες με την ΣΔΑΑ του ΟΗΕ, και ισοδυναμούν σε διάκριση λόγω αναπηρίας με βάση την νομοθεσία και τις πολιτικές της ΕΕ κατά των διακρίσεων.

Με βάση τα πορίσματα της παρούσας Εκθεσης, ο Mental Health Europe (Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ψυχική Υγεία) απευθύνει τις ακόλουθες συστάσεις προς την Ευρωπαϊκή Ενωση και στις κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη:

Συστάσεις

1. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να βελτιώσουν τον συντονισμό μεταξύ των συστημάτων ψυχικής υγείας και κοινωνικής πρόνοιας και να διασφαλίσουν ότι οι μεταρρυθμίσεις και στους δύο τομείς σχεδιάζονται και υλοποιούνται από κοινού με στόχο την πρόληψη της μακροπρόθεσμης ιδρυματοποίησης των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, και με στόχο να βοηθήσουν αυτούς που βρίσκονται μέσα σε ιδρύματα να επιστρέψουν στην κοινότητα και να λαμβάνουν την κατάλληλη στήριξη. Οπου υπάρχουν ψυχιατρικά νοσοκομεία, υπάρχει πάντα η πίεση να γεμίσουν, και αν υπάρχουν κρεβάτια σε χώρους μακράς διαμονής υπάρχει η τάση να χρησιμοποιηθούν. Επομένως, θα πρέπει να γίνει προτεραιότητα η χρήση των μη ιατρικών προσεγγίσεων, ενώ παράλληλα η δομή και το πλαίσιο της θεραπείας θα πρέπει να οδηγούν τους άνθρωπους το ταχύτερο δυνατό σε μια κανονική ζωή με υποστήριξη. Οι προσεγγίσεις αυτές θα πρέπει να επικεντρωθούν στις ιδιαίτερες ανάγκες και την αποκατάσταση, στην εξατομικευμένη φροντίδα και στην συμμετοχή των χρηστών υπηρεσιών στη λήψη αποφάσεων.

2. Οι κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει να ενισχύσουν την παρακολούθηση των υφιστάμενων προγράμματων, ειδικά την χρήση των Διαθρωτικών Ταμείων μέσω της συμμετοχής των οργανώσεων των (πρώην)χρηστών των ψυχιατρικών υπηρεσιών και άλλων σχετικών οργανώσεων συνηγοριάς, ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις οδηγούν σε αλλαγές στον τρόπο που οι άνθρωποι υποστηρίζονται, και ότι η μακροχρόνια παραμονή σε νοσοκομεία και ιδρύματα αντικαθίσταται από μη ιδρυματικούς κοινοτικούς μηχανισμούς υποστήριξης. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών μεταξύ των χωρών στον τομέα της ψυχικής υγείας.

3. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να στηρίξουν προγράμματα ενάντια στο στιγματισμό. Εκστρατείες και δράσεις ευαισθητοποίησης τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο θα πρέπει πάντα να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των μεταρρυθμίσεων της ψυχικής υγείας, των στρατηγικών αποασυλοποίησης και της υλοποίησης τους.

4. Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να διασφαλίσει ότι τα προγράμματα για το κλείσιμο των ιδρυμάτων που υλοποιούνται με τη χρήση των Διαθρωτικών Ταμείων της ΕΕ συμπεριλαμβάνουν τα ιδρύματα για άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας. Η ΕΕ πρέπει να αναπτύξει δεσμευτική νομοθεσία για τα Διαρθρωτικά Ταμεία για την προγραμματική περίοδο 2014-20 η οποία να περιλαμβάνει τους κανόνες σχετικά με τους όρους για τις επενδύσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί η αυστηρή συμμόρφωση των κρατών μελών προς τις νομικές υποχρεώσεις τους (άρθρο 19 της ΣΔΑΑ ΟΗΕ). Ειδικότερα, οι κανόνες αυτοί θα πρέπει να καθιστούν σαφές ότι:

5

• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη-Μέλη (σύμφωνα με την ΣΔΑΑ ΟΗΕ) έχουν την υποχρέωση να διασφαλίσουν το δικαίωμα των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας να ζουν μέσα στην κοινότητα, μέσω επενδύσεων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία με προγράμματα που προωθούν την ένταξη και την ανεξάρτητη διαβίωσή τους στην κοινότητα.

• Τα έργα που προτείνουν την επένδυση μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων για συντήρηση ή επέκταση ιδρυμάτων είναι αντίθετα προς την ΣΔΑΑ του ΟΗΕ ΟΗΕ, καθώς και προς τις πολιτικές της ίδιας της ΕΕ για τις ίσες ευκαιρίες, την κοινωνική ένταξη και τις διάκρισεις και ως εκ τούτου δεν πρέπει να επιλέγονται για χρηματοδότηση.

5. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εισαγάγουν σχέδια ατομικών προϋπολογισμών για την υποστήριξη της αποασυλοποίησης και της ζωής στην κοινότητα. Τα κράτη μέλη που έχουν ήδη τέτοια σχήματα θα πρέπει να διασφαλίζουν οτι αυτά διατίθενται εξίσου για τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας.

6. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναπτύξουν νόμους και πολιτικές για να αντικαταστήσουν το μοντέλο λήψης αποφάσεων με υποκατάσταση με το αντίστοιχο μοντέλο υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων, που σέβεται την αυτονομία, τις προτιμήσεις και τις επιθυμίες του ατόμου. Θα πρέπει επίσης να εξασφαλίζουν ικανοποιητική εφαρμογή αυτών των νόμων και των πολιτικών, παραδείγματος χάρη με την παροχή κατάρτισης για όλους τους δημοσίους υπαλλήλους και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς.

7. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναθεωρήσουν τους νόμους τους που επιτρέπουν τη στέρηση της ελευθερίας με βάση την αναπηρία, συμπεριλαμβανομένων των προβλημάτων ψυχικής υγείας, και να καταργήσουν τον ακούσιο περιορισμό που συνδέεται με την αναπηρία. Θα πρέπει επίσης να εγκρίνουν διατάξεις που να εξασφαλίζουν ότι οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας βασίζονται στην ενημερωμένη συγκατάθεση του ατόμου. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει επίσης να εισαγάγουν επαρκείς μηχανισμούς ελέγχου και παρακολούθησης, καθώς και ανεξάρτητες υπηρεσιές πληροφόρησης και συνηγορίας για τους ασθενείς

8. Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να ευθυγραμμίσει τη νομοθεσία της σύμφωνα με τα πρότυπα της ΣΔΑΑ του ΟΗΕ και να αναπτύξει νομοθεσία και πολιτικές κατά των διακρίσεων, που να καλύπτουν την αναγκαστική νοσηλεία και την αναγκαστική θεραπεία.

9. Οι κυβερνήσεις πρέπει να εφαρμόσουν ανεξάρτητους μηχανισμούς ελέγχου που διασφαλίζουν τον σεβασμό των δικαιωμάτων των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας που ζουν στην κοινότητα. Θα πρέπει επίσης να αναπτύξουν νομοθεσία σχετικά με την παρακολούθηση (της εφαρμογής), που να είναι σύμφωνη με την ΣΔΑΑ του ΟΗΕ και την σχετική νομολογία της Επιτροπής του ΟΗΕ για την ΣΔΑΑ.

10. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να τεκμηριώνουν τις εισαγωγές σε ιδρύματα και να δημοσιοποιούν τις στατιστικές. Τέτοια στατιστικά στοιχεία θα πρέπει να αναλύονται για να περιέχουν στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των εισαγωγών, το είδος ιδρύματος, τη διάρκεια, τους λόγους για την εισαγωγή, καθώς και δημογραφικά χαρακτηριστικά όπως η ηλικία και το φύλο.

Οσον αφορά όλες τις παραπάνω ενέργειες που συνίστανται, οι κυβερνήσεις και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης πρέπει να σέβονται την διάταξη του άρθρου 4 (3) της ΣΔΑΑ του ΟΗΕ, η οποία απαιτεί τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρίες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, σε όλες τις δράσεις που τους αφορούν, μέσω των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων.

6

Κύπρος

Πληθυσμός: 862 011

Υπογεγραμμένη ΕπικυρωμένηΣΔΑΑ Ναι Ναι

ΣΔΑΑ Πραιρετικό Πρωτόκολλο Ναι Ναι

Γενική περίληψη

Υπάρχει ένα ψυχιατρικό νοσοκομείο στην Κύπρο - το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθαλάσσας έξω από την πρωτεύουσα Λευκωσία - που μειώθηκε σε μέγεθος από 18 θαλάμους με πάνω από 650 ασθενείς στις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε μόλις πάνω από 120 στα μέσα του 2006. Ο αριθμός των ασθενών αυξανόταν από τα μέσα του 2000. Εχουν σημειωθεί κενά στην υποστήριξη της μετάβασης από την νοσοκομειακή περίθαλψη στην ανεξάρτητη διαβίωση στην κοινότητα - οι άνθρωποι με προβλήματα ψυχικής υγείας συχνά τοποθετούνται σε γηροκομεία προσωρινά πριν να μπορέσουν να επιστρέψουν στην κοινότητα. Υπάρχουν πολύ περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με τις υπηρεσίες στέγασης στην κοινότητα

Τύποι υπηρεσιών στέγασης για τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας στην Κύπρο

Είδος Υπηρεσίας Αριθμός των υπηρεσιών

Τυπικό μέγεθος(Μικρότερος-Μέγιστος

αριθμός θέσεων)

Συνολικός αριθμός των

χρηστών υπηρεσιών

Μακράς διαμονής ψυχιατρικό νοσοκομείο

με 3 κλειστές μονάδες και 3μονάδες αποκατάστασης

1 168 96

Ομαδική κατοικία 1 3 3

Προσωπικοί Προϋπολογισμοί Υποστήριξης

Δεν υπάρχουν προσωπικοί προϋπολογισμοί για τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας στην Κύπρο.

Αποασυλοποίηση

Η μεταφορά υπηρεσιών από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία στην κοινότητα αποτελεί δεδηλωμένο στόχο της πολιτικής για την ψυχική υγεία στη Κύπρο, παράλληλα με την ανάπτυξη των κοινοτικών υπηρεσιών.

7

Ακούσια νοσηλεία

Ο νόμος που ρυθμίζει την εκούσια και ακούσια νοσηλεία είναι ο Νόμος περί Ψυχιατρικής Θεραπείας του 1997, (Ν. 77 (Ι) / 1997). Το πεδίο εφαρμογής του καλύπτει την εθελούσια θεραπεία, όπου ο ασθενής το ζητήσει, και τις σοβαρές “ψυχικές διαταραχές” όταν εκδηλώνεται βία και σοβαρή αντικοινωνική συμπεριφορά ή όταν η προσωπική κρίση του ασθενούς έχει επιδεινωθεί σε τέτοιο βαθμό που καθιστά την εισαγωγή του αναγκαία για την προστασία του εαυτού του και των κοντινών προσώπων του. Σοβαρές ψυχικές διαταραχές δικαιολογούν ακούσια νοσηλεία.

Κηδεμονία

Η νομοθεσία παρέχει διατάξεις για τη διαχείριση των υποθέσεων των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας και των ατόμων με διανοητική αναπηρία, εφόσον δεν είναι σε θέση να το πράξουν. Το 1996, μια ειδική νομοθεσία θεσπίστηκε για τη ρύθμιση της διαχείρισης της περιουσίας των ατόμων που δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν την περιουσία και τις υποθέσεις τους. Τα αίτια σχετικά με την ψυχική υγεία που καθορίζουν την νομική ικανότητα των ενηλίκων περιγράφονται στο Nόμο για την Διαχείρηση της Περιουσίας των Ατόμων που Αδυνατούν να Διαχειριστούν την Περιουσία και τις Υποθέσεις τους και είναι τα εξής: διανοητική αναπηρία, κατάχρηση τοξικών ουσιών, αλκοολισμό, εγκεφαλική ή άλλη σωματική βλάβη, ή άλλη κατάσταση ή ασθένεια. Ο νόμος, όμως, δεν αναγνωρίζει διαφορετικούς βαθμούς της ανικανότητας, όπως η ολική στέρηση της ικανότητας, περιορισμό στην εκτέλεση ορισμένων νομικών πράξων, κ.λ.π. Βασιζόμενο σε ψυχιατρική γνωμοδότηση, το Δικαστήριο καθορίζει αν ένα άτομο είναι ή δεν είναι ικανό να διαχειριστεί την περιουσία του και τις υποθέσεις του.

Μέλος ΜΗΕ

Κίνηση Προάσπισης Δικαιωμάτων Ψυχικά Ασθενών (ΚΙ.ΠΡΟ.ΔΙ.Ψ.Α.)Advocacy Group for the Mentally Ill (A.G.M.I.)Φειδίου 12,Κύπρος ,6011, Λάρνακα Τηλ. +357 99-648850Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο: agftmi@cytanet.com.cy

Mental Health Europe