1

nh k i nam th c l c

p hai

Mã s : 7X385M3

GD - 03

Trung tâm khoa h c xã h i và nhân v n qu c gia

Vi n s h c

Qu c s quán tri u nguy n

Phiên d ch Vi n S h c phiên d ch

I NAM TH C L C

p hai

Phiên d ch : Ngô H u T o, Nguy n M nh Duân, Ph m Huy Giu, Nguy n Danh Chiên,

Nguy n Th t, Tr ng V n Chinh, M ng Kh ng.

Hi u ính : ào Duy Anh.

Nhà xu t b n giáo d c

chính biên

nh k

c n m th 14 [1861] tháng 5, ngày 25, nhà vua d r ng : “Nay c b n T ng tài Qu c

quán là Hi p bi n i h c s l nh L b th ng th sung C m t vi n i th n, sung Kinh

diên gi ng quan, kiêm l nh Qu c t giám s v , kiêm qu n H b n tri n, Phan Thanh Gi n,

Phó t ng tài là Hình b th ng th sung Kinh diên nh t gi ng quan, chuyên qu n Khâm

thiên giám s v , Tr ng Qu c D ng, To n tu là L b H u tham tri, kiêm qu n Hàn lâm

vi n n tri n, Ph m H u Nghi và H ng lô T khanh Lê L ng B t, tâu nói ã so n xong

sách Thánh t Nhân hoàng th c l c chính biên, xin em kh c in, xem t tâu Tr m r t yên

lòng. N c có chính s , ghi chép công t t, l i lâu dài. B i th , các sách Thu t Hán((1)

Thu t Hán : ch nh ng sách S ký, Hán th , ông quán Hán k , thu t l ch s i Hán.1),

Tôn Nghiêu((2) Tôn Nghiêu : Tôn Nghiêu t p c a Tr n Quán i T ng.2), Thánh chính((3)

Thánh chính : sách chép v chính tr c a thánh tri u. Chu T t i i T ng c sai biên

so n v quan ch do “Th`ánh chính” ã nh.3), Nh t l ch((4) Nh t l ch : nh t ký c a s

quan.4) là làm n ch ng l n c a m t i. Nhà n c ta, th n truy n thánh n i, h n 200

m, c ng nh Th ng Chu gây d ng, ngu n g c dài lâu.

2

Th t Cao hoàng ta, m c áo nhung y, d p yên c n c, t o nên thái bình, quy mô d ng

nghi p l u truy n là giúp ng i sau, u chính áng mà không thi u sót.

Hoàng t ta là Thánh t Nhân hoàng , l y t ch t b c th ng thánh, gi v n n c c

hanh thông, thông minh du trí, r c r hành vi, g c công cách trí thành chính((5) Cách v t,

trí tri, thành ý, chính tâm5), suy làm vi c bày s p b thêm, tu th i mà d ng t, u có th

nh t nh. L n thì các vi c Giao Mi u, Tri u ình, g n thì các vi c cung c m con cháu.

t ra b , vi n, t , các ; chia ra t nh, ph , huy n, châu. L nh c r ràng, ph m th c y .

i làm quan châm((1) Quan châm : l i r n b o các quan.1) r n b o ng i ch c v ; nén k

quy n hãnh((2) Quy n hãnh : ng i quy n th , g n g i v i vua2), trong s ch ch n quan

tr ng. nh m u ch c l n bày ph ng pháp làm quan ; ban u d y b o, chính

phong t c dân chúng. C m tuy t d oan tôn sùng o chính ; ban c p sách v gia n s

lâm. t khoa thi l y h c trò mà nhân tài n i d y ; cày ru ng t ch khuyên ngh ru ng mà dân

c no. Phàm khi hai k có lo n thì sai t ng ra quân, ánh d p n i nào, võ công hoàn

o. Tr h t gi c Xiêm thì biên c ng yên n ; t ra Tr n Tây thì b n r ng thêm. Công

c thánh th n, sáng soi tr i t. Giáo hoá lâu ngày, th nh tr ph c. trên noi theo m u

mô r c r c a Th t Cao hoàng ta, làm r ng thêm n tr ch l i cho cháu ch t c a

li t thánh hoàng . Th c ng hoàng thay ! Trong kho ng 21 n m, d ng công vòi v i,

lòng thành kính cung. Th c là nh ng chuy n v vang c a m t th i không th vi t sao cho h t

c. T n m Minh M nh th 2 [1821], t ra S quán sai quan s a so n sách Li t thánh

th c l c nh làm Ti n biên, Chính biên, th tài ngh a l , u do thánh tâm nh t. Bàn l

ngh a, xét v n ch ng, c y. Kính ngh , b c i thánh nhân ch tác, th c chi t

trung nghìn i soi rõ lòng tin c a thiên h .

Hoàng kh o ta là Hi n t Ch ng hoàng , l y t cách thánh mà n i nghi p thánh, tâm

pháp tr pháp((3) Tâm pháp : phép gi lòng cha con truy n cho nhau.

Tr pháp : phép tr n c. 3) tinh vi, ã h p quy c , mà công vi c sáng tác noi theo c ng

thêm th nh l n và sáng s a rõ r t. N m Thi u Tr th 1 [1841], l i m S c c, sai so n

Thánh t Nhân hoàng th c l c chính biên. N m th 4 [1844] làm xong Th c l c ti n biên

Thái t Gia d hoàng và li t thánh hoàng , ã giao kh c in, trang hoàng thành pho

vào kho sách. L n này Th c l c chính biên v Th t Cao hoàng và Th c l c chính biên

Thánh t Nhân hoàng , hi n ng biên so n, chu n nh ch ng trình, d y b o c n k ,

ng cho n m tháng, c t sao cho c hoàn thành. y thánh nhân ý v vi c biên so n, th n

tr ng nh th y.

3

Ta là con nh , ch u c nghi p l n này, nh mãi s khó v sáng nghi p th thành((4) Sáng

nghi p th thành : d ng nghi p m i, gi nghi p s n4), ngh t i c t t v phong hoá công

lao. N m T c th 1 [1848] ã làm xong sách Th c l c chính biên v Th t Cao hoàng

, em ra kh c in, vào kho s c a hoàng tri u.

Kính ngh b n th c l c v hoàng t là Thánh t Nhân hoàng ã c hoàng kh o ta là

Hi n t Ch ng hoàng tr c sau xét nh, o th ng phép l n, c ng ã rõ ràng r i, mà

n ra l nh cho các s quan h t s c biên chép mài g t mà l n l t ã ti n trình b n m u.

Trong ó s tích có m t vài ch nên nghiên c u s a ch a, ta l i kính c n s a i, ã giao

cho b thêm vào, công vi c ã xong. K t n m Thi u Tr th 1 n nay, tr i 20 n m, m i

thành c sách y th này. Ngh Thánh t Nhân hoàng ta, kính tr i b t ch c t , hoà

thu n thân thích, th t t b tôi, quý h c trò, yêu nhân dân, chu ng v n ch ng, xét vi c võ.

Phàm nh ng d u tích hành ng cu n m , v n ã sáng nh m t tr i và tinh tú, rung ng c

trên tr i d i t, th c nên kh c vào b n in, làm g ng v vang cho nghìn thu, thì m i có

th t c lòng ta k t không quên. R i ây l i biên t p xong Th c l c chính biên v Hi n

Ch ng hoàng , kính c n em kh c in thành sách, mà ch a c t, làm cho r ng r công

hoá thánh th n c a n c i Nam ta, mà làm g ng cho v ng nghìn muôn i sau.

y l n này tu s a Th c l c chính biên v Thánh t Nhân hoàng , c bao nhiêu quy n,

p t c cho Thái s ch n ngày t t m c c trong S quán kh i công làm ngay, v n giao

các viên To n tu quán ki m soát nét ch và kho n th c, c t c n tho . Viên T ng tài

i th n quán c ng ph i gia tâm xem xét cho chóng xong b sách l n này. Nhân công

t li u làm, c n dùng th nào thì do h u ty kính c n ng bi n. Các ng i ph i kính theo

này.

*

* *

n th n là T ng tài, Phó t ng tài, To n tu Qu c s quán kính c n tâu lên v vi c so n xong

sách Th c l c chính biên v Thánh t Nhân hoàng , xin em ch m kh c t rõ vi c to

n r c r .

Tr m ngh t x a thánh minh v ng, n i tr i m m i, d y giáo hoá, n thái bình,

thành cu c th nh tr sáng s a c a m t i, c t t công to, t t ph i chép vào sách s l i

i sau mãi mãi. S nghi p cao xa r ng rãi c a nh ((1) Nh : ng Nghiêu và Ngu

Thu n.1) và thói t t thu n phác c a tam v ng((2) Tam v ng : H , Th ng, Chu.

4

(3) n, Mô, Hu n, Cáo : các thiên Kinh Th .2) th y chép các thiên n Mô Hu n

Cáo(3), u là chép th c v l i nói vi c làm và chính s c a v ng. Các vua gi i i Hán,

ng, T ng, Minh, công vi c làm m i i m t khác, i nào c ng có sách s chép vi c

i y.

c An Nam ta, các i inh, Lý, Tr n, Lê d y lên, sách chép hãy còn thi u sót, tìm n

ch thành công cao c , v n ch ng r c r , r ng cho i tr c, l i i sau, ví v i các

ng, ch a có i nào t t p c nh thánh tri u ta c .

Nhà n c ta, d ng n n cõi Nam, th n truy n thánh n i h n 200 n m, n c y r y, ã

sâu l i xa. Th t Cao hoàng ta l y thánh c võ công, d ng nghi p trung h ng, thu c

c Vi t, t mình làm nên thái bình, công cao c l n, t t p không cùng. Thánh t Nhân

hoàng ta, có t ch t th ng thánh làm cho v n n c l i sáng t i, noi theo c tr c, r ng

công x a, n m Minh M nh th 2 t ra S quán, sai quan so n th c l c v các i li t

thánh, nh làm Ti n biên Chính biên, th tài ngh a l t ý ngài quy t nh c . S sách quý

báu c muôn i c a n c i Nam ta, th c kh i u t y.

Hi n t Ch ng hoàng ta, noi theo chí tr c, l i m S c c, sai so n sách Th c l c chính

biên v Thánh t Nhân hoàng , chu n nh ch ng trình, d y b o c n k , l i còn r ng cho

m tháng, c t sao cho c hoàn thành. N m Thi u Tr th 4 [1844] làm xong Th c l c

ti n biên v các i li t thánh, ã tâu xin a kh c in r i.

Nay Hoàng th ng ta, noi theo c tr c, sáng thêm n n v n, n m T c th 1 làm xong

Th c l c chính biên v Th t Cao hoàng , ã tâu lên và c chu n kh c in vào kho

. N m T c th 2 vâng ch d , trong có m t kho n nói r ng : “Th c l c v i hoàng t

ta là Thánh t Nhân hoàng , hi n ng s a ch a, ph i nên s m biên t p xong, cho

hoàn thành b sách quý. Th c l c v i hoàng kh o ta là Hi n t Ch ng hoàng thì so n

chép n i vào, c ng nên k p h n xét ch a, b o cho i sau. Nh ng ph i ngh k r ng : Ba

quy n l n((1) V c trung tam i : ba quy n l n trong t n c ; l i c a C H ng nói “Trong

cõi có ba cái l n, tr i là l n, o là l n, s là l n”.1) trong cõi thì s là m t. Trong n m u

khó((2) N m u khó : Viên S n Tùng, m t s gia i T n, phàn nàn v vi t s có n m u

khó :1) Tài li u b b n mà không hoàn ch nh ; 2) V n chép thô t c mà không trang nhã ; 3)

Sách chép không úng th c l c ; 4) Vi c th ng ph t không úng l ph i ; 5) L i v n chép

không n i b t c ph m ch t c a s vi c (Xem Ph ng ình tu bút, quy n h ).2) c a tác

gi , s là kiêm c . Hu ng chi hoàng t và hoàng kh o ta, tâm pháp truy n trao r t tinh, tr

th ng m d ng r t di u, làm ra th t là thánh, trí thu t l i th t là thông minh, bày v n th thì

5

pháp r t t ng, ghi t s thì góp nh t r t k , xét s a tìm tòi, vi c r t b b n. S th n các

ng i u nên gia tâm kê c u, h t s c chép s a, c t sao cho v n có b ng ch ng, vi c u

ghi c s th t, thì m i làm cho thêm r ng c sáng i tr c, rõ tín s l i i sau.

Ph i kính theo l i d y”. B n th n vâng l i, h t lòng c u xét, l n l t so n chép. Kính xét

Th c l c chính biên nh k v Thánh t Nhân hoàng , hi n thành b n m u c ng 220

quy n, ã l n l t ti n trình, cúi i quy t nh. Trong y có ch nào s tích ch a c rõ

ràng, ch vi t h i có nh m l n, c phê b o, giao cho s a i l i, b n th n ã kính c n

nghiên c u tìm tòi, các kho n nên s a ch a ã l n l t kính c n b vào, ti p t c ti n lên.

Cúi ngh r ng : Qu c tri u ta sau khi d p yên c n c, v n t c xe u ã nh nhau, trong

ngoài u c yên l ng, th c là lúc nên d ng t m i vi c. Thánh t Nhân hoàng , l y

c thánh n i nghi p thánh, m mang tr m vi c, tô m thái bình, l n thì vi c Giao Mi u

Tri u ình, g n thì vi c cung c m con cháu ; t ra b , vi n, t , các, chia ra t nh, ph ,

huy n, châu ; then máy khuôn phép, y rõ ràng. n c nh ng vi c nén k quy n hãnh,

tuy t h n d oan, m m m ng v i ng i xa, gi v ng l y b cõi, không vi c gì là không

phòng, u n n n làm thành phép t c ; tìm d u tích kinh luân c a v ng x a, ch c c ng

không h n c th . K p khi hai k có lo n, sai t ng ra quân, trao cho ph ng l c, quân

tr i ánh ch nào thì nh ch p gi t s m vang, không n vài n m mà ã quét c gi c S n

Âm, bình c gi c nh, tr h t gi c Xiêm, l y l i Phiên An, m t Tr n Tây, võ công

cáo thành, b n thêm r ng. Ngh trong kho ng 21 n m, càn khôn m óng, tr i t v n

xoay, chính tr rõ ràng, o hoá tràn kh p, v công v n c, sáng r i m i n i. Vì th , hoà khí

em m hay, ph c tr i dài thêm mãi ; n c sông ch y thu n, thóc lúa c mùa ; muôn

tu i m lành, tam a chúc ph c. L y c c a thánh nhân, làm nên tr hi u c a thánh nhân,

h ng ph c c a thánh nhân, th nh tr và ph c to, khó mà nói cho rõ c. Hi n t

Ch ng hoàng ta, l i làm sáng r ng và th nh l n thêm. Phàm th y ngôn hành chính s ,

pháp k c ng, nh ng u sáng s a rõ ràng, th t làm g ng soi cho v ng nghìn

muôn i. B n th n u ã vâng m nh, em công vi c t n m Minh M nh th 1 n n m

th 21, xét t ng n m chép lên, theo t ng vi c chép vào, k t n m Thi u Tr th 1 n nay,

tr i 20 n m, l n l t ti n trình xét nh. Tinh th n cu n m làm l ng và ng l i giúp r p

nh nên c a thánh nhân, bày t ra n i ph ng sách, u rõ ràng, y c .

Nay xin dâng b n m u ã xong v Th c l c chính biên nh k v Thánh t Nhân hoàng

, ã c chu n cho ch n ngày t t kh i công ch m kh c. R i sau Th c l c chính biên v

Hi n t Ch ng hoàng so n chép xong, c ng s th t ti n trình, tâu xin em kh c, cho

6

hoàn thành b sách l n mà r ng v sáng lành, c ng a th y s t t v m u mô công li t,

c th nh v v n võ thánh th n, u mãi không bao gi h t c. B n th n mong m i

không bi t ch ng nào. Xin kính c n tâu lên.

Vi t t i n m T c th 14 [1861] tháng 5 ngày 15,

Ký tên :

Th n Phan Thanh Gi n.

Th n Tr ng Qu c D ng.

Th n Ph m H u Nghi

Th n Lê L ng B t.

[Vua phê] : Y l i tâu, kính c n kh i công làm.

*

* *

n th n là T ng tài, Phó t ng tài, To n tu Qu c s quán, kính c n tâu v vi c ã kh c in

xong sách Th c l c chính biên v Thánh t Nhân hoàng .

Hòm ng c m m, sách quý nêu sáng, b n th n th t l y làm vui v , kính c n dâng bi u ti n

lên.

Tr m ngh : M nh l n t tr i cho, ngu n th nh c n m còn mãi ; sách quý nh m t tr i p,

n tr nghìn thu d y lên. c t t r ràng, ch ng sáng gi mãi.

n th n tr m ngh : Thánh nhân làm gì, quy mô th th ng cao h n c tr m vua : th o

th nh, gi ng m i v n ch ng truy n mãi n muôn thu . Cho nên, chính tr c a Nghiêu,

Thu n, V , Thang, V n, V , sách v n còn ghi ; mà v n n Mô, Hu n Cáo, Th M nh,

i noi làm phép. Các i t Hán ng mà xu ng u có thành th ; n c ta là inh Lý

n nay còn nhi u thi u sót. Ph ng chi th c l c ghi chép ã rõ ràng, so v i chính s th tài

có khác. Ban hu n u, l p chính th , nhóm h p ngh a sâu r ng c a các i ; noi ph c t t,

i c hay, r ng r v n ngang d c vùng tr i t. Nhà n c ta, gây n n Nam ph c, óng

ô Xuân Kinh. Truy n n i h n hai tr m n m, i ch ng ph c c ; m t m y nghìn tr m

m, dân theo ng i nhân. Khuôn phép y , rõ h th ng ti n biên ; nhân tr ch sâu dày,

c to cho h u th .

Th t Cao hoàng ta, h p tam linh((1) Tam linh : tr i, t, ng i.1) mà m qu bói, nhân

ng v n((2) Ng v n : kim, m c, thu , ho , th .2) mà ch u c . N i gi n ánh gi c Tây

n, s m sét vang l ng kho ng sông Giang sông Hán ; ón r c có ng i dân t B c, vui

ng ón r c dâng l a huy n l a vàng. ã làm ngh a d p k b o tàn, l i nhân th i mà

7

a sang chính tr . Gây d ng c ng k , giáo hoá m i p ban ra ; thi hành c nhân, ca ng i

hoà bình vang n i. Công to nghi p l n, ã sáng nghi p, l i trung h ng ; vi c t t ti ng hay,

ng t tiên, yên con cháu. Tr th ng muôn n m khuôn phép, y r y m u hay ; chính biên

nh t k chép ghi, l u truy n ti ng c. Là b i, tr i thêm cõi r ng, t L c Hùng tr l i ch a

ng nghe ; i h ng v n minh, khí s th nh lên có t y.

Thánh t Nhân hoàng ta, g m tính sáng khôn, ng v n th nh v ng. Theo c ôn hoà

a Nghiêu , v n võ thánh th n ; n i sáng sâu xa c a V n v ng, nhân t hi u kính. M t

lòng thành v n d ng, ch trai c v r ng hi n, v c l ng s m vang ; ba u thi n tuân theo,

t tr i t m t tr ng tròn, b nhu n sao sáng. Thi n l n ch n t lòng tr i ; sáng l n mình

nh n ngôi báu. Trù th n m d ng cao, có c ng i thánh c th i ng i thánh ; n n muôn

hoá r ng m , l y tâm vua thu n làm chính vua thu n. u t S c c, thu v sách sót b n

ph ng ; chia m nh nho th n, so n chép b n tri u th c l c. D ng xây Th mi u, lòng hi u

ng lên xu ng sân ; th ph ng T cung, ban n kh p trong ngoài dân th . Nh c tám

cung hoà h p, chim muông l i múa nh nh c Ngu ; nh chín chi c úc nên, qu quái s hãi

nh nh H . Kính i ch n Giao àn, vâng c l n nuôi muôn v t ; mình cày ru ng

ch, theo th i ti t mà khuyên nhà nông. Các c a m r ng su t, thông tai m t m i n i ;

hi u n c i m i ra, t t n c nh t th ng. Trang kính i trong cung kh n, gây v ng

hoá theo th Quan th ((1) Quan th : th Quan th , thiên Qu c phong Kinh Thi, nói c

t c a bà H u phi v V n v ng.1) ; thu n hoà x v i h hàng, rõ trung tín nh th Hàng

((2) Hàng v : th Hàng v , thiên Ti u nhã Kinh Thi, nói v o anh em hi u h u v i

nhau.2). t chín khanh c su t công vi c, mà ngh a th a hành giúp phân minh ; chia

các t nh tuyên chính tr dân, mà t áp ch chuyên quy n i h t. Binh có ch 5 ng i

y 2, vi c võ không nhàm mà u tinh ; dân ch cung c p 10 ph n l y 1, thu ã nh mà

th ng c mi n. Nêu cao hi u thu n, h u ãi tu i già, rèn luy n l y thói nhân ngh a o

c ; t nhà h c hi u, m ng khoa c , c ng cho o l nh c thi th . Cân nh c o

ng, tr m vi c u t t ; khoa u lu t l nh, n m hình có dùng. i tu n giúp dân,

mùa thu xem g t, mùa xuân xem cày ; p ê phòng n c l t, nh m t trông th y, nh

mình n n i. Tri u chính không thi u sót u gì, mà h i han t i c ng i c t c ki m c i ;

nhân dân b tai h i m t chút, mà c sáng soi kh p ch n vách nát nhà tranh. Phàm vi c bi n

thông giáo hoá, u là quy n l n sáng t o xây d ng c a thánh nhân ; và vi c lo xa xét nh ,

u là o g c ch tr gi n c c a ng i c . K p lúc hai k có lo n, m t gi n yên dân.

Ch c l m u sâu, ánh âu h n c y ; núi lay bi n ng, b n m y c ng ph i tan. D p

8

gi c Xiêm La, h thành Phiên An, uy linh làm m nh sông núi ; quét gi c S n Âm, bình gi c

nh, thanh giáo thông c Man Lào. Xa l i g n a, không âu ch ng ph c ; công nên tr

nh, sáng h n i x a. H ng n m th ng th y c mùa ; sông trong v n nêu m t t. Tr i

t yên l ng, có c c hoà ; tr ng sao sáng soi, tu i th h ng ph c. S m hôm lo s ,

kính m nh tr i lúc vui yên ; nhân ngh a rõ ràng, v n th n công n i sâu kín. C u n tr

an, lúc nào c ng lo vì tr m h ; tôn thân c ng th , ph c lành chúc t ng m t ng i.

t l m thay ! Tr i m th nh tr , thánh l i tài n ng. C ng m nh th ng ngay mà tinh tuý, th

ki n làm mãi không thôi ; r ng dày cao sáng mà dài lâu, lòng thành r t m c ch ng rõ. o

c , kính tr i b t ch c t ; ch m chính yêu nhân dân. Ngày m i thêm g i là th nh ; có t t

g i là to. c r ng v xét tính v t, bi n tài ng i, m n ch h u, yêu ng i xa. Có ph m vi

mà không quá ; u n n n nên không sót ai. R c r m t sách Chính y u, làm l ng cu n m ,

nh th k càng ; chói l i các t p v n th , nhã t ng âu ca, nghe ra v ng v ng. L i tr ngày

càng i m i, b h t thói gian l u nhân tu n các i g n ; thái hoà l i th y ngày nay, thêm

r ng v n v t thanh danh c a t n c. So v i nh tam v ng, nh cùng m t o ; nên

cùng tam ph n((1) Tam ph n : sách chép v i Ph c Hy, Th n Nông, Hoàng .1) nh

n((2) Là Nghiêu n và Thu n n trong Kinh Th .

(3) Nguy vi tinh nh t : thiên “ i V mô” trong Kinh Th , Ngu Thu n b o H V r ng :

“Nhân tâm duy nguy, o tâm duy vi, duy tinh duy nh t, doãn ch p quy t trung”. 2), truy n

n vô cùng.

Hi n t Ch ng hoàng ta, kính vâng m u x a, noi theo phép l n. i tr c p n n, i

sau d ng c t, th i th nh thêm r ng s a sang ; n th y canh, ng th y t ng, o hi u

th c kiêm k thu t. Bên t ghi l i nói, bên h u ghi vi c làm, công c l ch h ng ngày ;

làm ra g i là thánh, thu t l i g i là minh, s th c làm t g ng nghìn th a. Nh thánh d nêu

ra ngh a l ; s th n h t s c xét tìm. Duy biên chép ph i c k càng, mà r ng m còn

xin ch i.

Hoàng th ng ta, theo chí i tr c, làm r ng m u sâu. Truy n phép tr v nguy vi tinh

nh t(3), n m o trung c a vua Nghiêu((4) o trung c a vua Nghiêu : Nghiêu b o Thu n

ch có m t câu “Doãn ch p quy t trung”, nên g i là o trung c a Nghiêu.4) gi gìn ;

ng nghi p n c v ki n c c c n((5) Ki n, c, c , c n : thiên “V thành” trong Kinh

Th , V v ng nhà Chu có nói “Duy tiên v ng ki n bang kh i th , Công L u kh c c

ti n li t, Thái v ng tri u c v ng tích, V ng Quý k c n v ng gia : Tiên v ng là H u

c m i c phong t Thai nên nói là d ng n c m t ; Công L u là ch t H u T c

9

hay d c lòng vào công nghi p c a H u T c ; Thái v ng là C công n ph n c Mân,

ng i n c Mân i theo, gây c nghi p v ng y ; V ng Quý hay siêng n ng n i

nghi p.5), nh m c t t c a nhà Chu mà theo dõi. Bèn xét nh mà h n công ; s a

ch a cho xong vi c. B t u t n m Canh thìn n n m Canh tý, 21 n m biên chép ; l i t

m Tân s u n n m Canh thân, 20 n m m i thành sách. t vào bao l a vàng, a lên nhà

s . N i ph ng sách((6) Ph ng sách : ván g vuông, khi tr c ch a có gi y, ghi chép gì

vi t vào g vuông. 6)c a các i tr c mà cùng truy n ; h n sách v c a các i x a mà

th nh nh t. Xét không l m, d ng không trái, rõ nh phép bói cho i ; công cao v i, v n

sáng ng i, l n nh tr i không th hình tr ng. t phép hay d ng p t tr c ; r ng

u sâu m giúp v sau.

n th n, may c li t vào nho th n, l m coi biên so n. Thu t ba b s ((7) Tam s : S ký,

Hán th , ông quán Hán ký là ba b s v nhà Hán.7) nhà Hán, t h không ph i tài s a

ch a ông Quán((8) ông Quán : ch tàng th trong cung nhà Hán.8) ; làm m t b kinh

nhà ng, tr m b t ch c l y cách biên t p c a X ng Lê((1) X ng Lê : Hàn D i

ng.1). Ch bi t tìm hàng m nét, s u c u ch ng b gì cho truy n x a ; may nh kh i l

phát phàm((2) Kh i l phát phàm : t ra phàm l noi theo.2), xét nh th y theo g ng

sáng. Th y sách xong mà vui m ng ; nh m nh t t bày t . Cúi mong Hoàng th ng, d c

hi u bi u d ng ; o noi li t thánh. m i gi ng có th n i lâu, p thêm cõi n n nhân h u

; theo phép c mà không sao nhãng, m tô d ng t thái bình. Th nh thay công v m u

n, r c t t vì thêm sáng ; yên nh á bàn núi Thái v ng nghi p l n muôn i. B n

th n vui v không bi t ch ng nào, xin em sách Th c l c chính biên nh k ã kh c in

n này là 220 quy n và 2 quy n m c l c, c ng 222 quy n ti n lên. Kính c n dâng bi u

tâu.

Vi t t i n m T c th 17 [1864] tháng 11 ngày 29.

Ký tên :

Th n Phan Thanh Gi n

Th n Phan Huy V nh

Th n Ph m Huy

Th n Tr n Liên Huy

[Vua phê] : ã xem r i

chính biên

10

nh k Phàm l

1. Trong B n k , t n m th nh t tr v sau, n m nào d i c ng u chua niên hi u nhà

Thanh mà kê c u.

2. Chép vi c thì l y tháng theo mùa, mùa theo n m. Vi c th ng thì không chép ngày, vi c

n thì c n th n mà chép ngày.

3. T Giao, Mi u h ng, Y t l ng là l r t tr ng, th ng n m v n chép. Còn nh các l

tri u h , ban sóc, u chép ti t u, h ng n m l y làm th ng, sau không chép n a.

4. u mùa xuân duy t binh gi ng vi c võ ; gi a mùa h cày ru ng t ch n khuy n

khích vi c ru ng, h ng n m cùng u chép c .

5. Các vi c l n nh l nh c, hình chính, tên quan, ch , t m i d ng ra thì chép là s

[m i, b t u], khi i làm thì chép là c i [ i], nhân c mà làm k thêm thì chép là thân

nh [ nh rõ].

6. Phàm vi c gì ã c l i ch c a vua, chép làm m nh l nh hay làm l th ng, cùng là tâu

lên c vua chu n cho, t y v sau chi u l mà làm, thì u chép là chu n nh.

7. Nh ng ch ng s trong ngoài tâu lên ã c ch chu n cho thì u chép c , duy vi c

nh nh t thì chép s l c thôi.

8. Vi c gì quan h n n l thì u kho n s m c u chép c , là rõ s th c.

9. Vi c gì h p l i chép su t t u n cu i thì vi c tr c dùng ch s [ u là], ch tiên th

[tr c là], ch chí th [ n y] ; vi c sau thì dùng ch t m [r i thì], ch c p [k p], phân

bi t.

10. Em vua, con vua, cháu vua và tr ng công chúa c t n phong t c hi u u chép c .

11. V n t t ph m tr lên, võ t tam ph m tr lên c b th ch c hàm u chép c . Ng

ph m thì ch có ch c c h c là gi vi c h c m t t nh nên c ng chép. Ngoài ra thì tu vi c

mà biên.

12. Thân công, thái tr ng công chúa, tr ng công chúa, công chúa t tr n thì u chép là

ho ng [m t].

13. V n t ph m n quan, võ tam ph m l nh binh tr lên mà qua i thì u chép là t t

[ch t]. V n t ph m, võ tam ph m tr xu ng, ng i nào rõ ràng có công lao, tài n ng, ti t

li t, sau khi ch t c c p tu t và t ng phong, thì tu vi c mà chép, ngoài ra thì không chép.

14. Sách v n, chi u d , có g p ch tên huý thì ho c b thi u m t nét, ho c chi u theo ngh a

n i dùng ch khác. n nh tên t thì ho c theo tên ngày nay, ho c b chi u m t nét,

11

duy ch hoa ( ) cùng ngh a v i ch ba ( ) thì i làm ch ba ( ) ; tên ng i thì u

i dùng ch khác.

15. Tên t, tên ng i có i thì tên t lúc ch a i, v n chép tên c , tên ng i ch b t

u thì vi t ngay tên sau, trong kho ng y có m t vài tr ng i chút ít thì tu ch chua rõ, sau

khi ã chua r i c ng vi t ngay tên sau. (Ví d ti n s Ph m Th L ch sau i thành Ph m Th

Trung, Tr n M n sau i thành Tr n Ti n Thành).

chính biên

nh k - T ng m c (1)

Th c l c v thánh t nhân hoàng

Quy n I. Canh thìn, n m Minh M nh th nh t [1820], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n II. Canh thìn, n m Minh M nh th nh t, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n III. Canh thìn, n m Minh M nh th nh t, mùa h t tháng 5 n tháng 6.

Quy n IV. Canh thìn, n m Minh M nh th nh t, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

Quy n V. Canh thìn, n m Minh M nh th nh t, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n VI. Canh thìn, n m Minh M nh th nh t, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n VII. Tân t , n m Minh M nh th 2 [1821], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n VIII. Tân t , n m Minh M nh th 2, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n IX. Tân t , n m Minh M nh th 2, mùa h t tháng 5 n tháng 6.

Quy n X. Tân t , n m Minh M nh th 2, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

Quy n XI. Tân t , n m Minh M nh th 2, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n XII. Tân t , n m Minh M nh th 2, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n XIII. Nhâm ng , n m Minh M nh th 3 [1822], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n XIV. Nhâm ng , n m Minh M nh th 3, mùa xuân t tháng 3 n tháng 3 nhu n.

Quy n XV. Nhâm ng , n m Minh M nh th 3, mùa h t tháng 4 n tháng 5.

Quy n XVI. Nhâm ng , n m Minh M nh th 3, mùa h t tháng 6 n mùa thu tháng 7

tháng 8.

Quy n XVII. Nhâm ng , n m Minh M nh th 3, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n XVIII. Nhâm ng , n m Minh M nh th 3, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n XIX. Quý mùi, n m Minh M nh th 4 [1823], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n XX. Quý mùi, n m Minh M nh th 4, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n XXI. Quý mùi, n m Minh M nh th 4, mùa h t tháng 5 n tháng 6.

Quy n XXII. Quý mùi, n m Minh M nh th 4, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

12

Quy n XXIII. Quý mùi, n m Minh M nh th 4, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n XXIV. Quý mùi, n m Minh M nh th 4, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n XXV. Giáp thân, n m Minh M nh th 5 [1824], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n XXVI. Giáp thân, n m Minh M nh th 5, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n XXVII. Giáp thân, n m Minh M nh th 5, mùa h t tháng 5 n tháng 6.

Quy n XXVIII. Giáp thân, n m Minh M nh th 5, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

Quy n XXIX. Giáp thân, n m Minh M nh th 5, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n XXX. Giáp thân, n m Minh M nh th 5, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n XXXI. t d u, n m Minh M nh th 6 [1825], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n XXXII. t d u, n m Minh M nh th 6, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n XXXIII. t d u, n m Minh M nh th 6, mùa h t tháng 5 n tháng 6.

Quy n XXXIV. t d u, n m Minh M nh th 6, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

Quy n XXXV. t d u, n m Minh M nh th 6, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n XXXVI. t d u, n m Minh M nh th 6, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n XXXVII. Bính tu t, n m Minh M nh th 7 [1826], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n XXXVIII. Bính tu t, n m Minh M nh th 7, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng

4.

Quy n XXXIX. Bính tu t, n m Minh M nh th 7, mùa h t tháng 5 n tháng 6.

Quy n XL. Bính tu t, n m Minh M nh th 7, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

Quy n XLI. Bính tu t, n m Minh M nh th 7, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n XLII. Bính tu t, n m Minh M nh th 7, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n XLIII. inh h i, n m Minh M nh th 8 [1827], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n XLIV. inh h i, n m Minh M nh th 8, mùa xuân tháng 3.

Quy n XLV. inh h i, n m Minh M nh th 8, mùa h t tháng 4 n tháng 5.

Quy n XLVI. inh h i, n m Minh M nh th 8, mùa h t tháng 5 nhu n n tháng 6.

Quy n XLVII. inh h i, n m Minh M nh th 8, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

Quy n XLVIII. inh h i, n m Minh M nh th 8, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng

10.

Quy n XLIX. inh h i, n m Minh M nh th 8, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n L. M u tý, n m Minh M nh th 9 [1828], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n LI. M u tý, n m Minh M nh th 9, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n LII. M u tý, n m Minh M nh th 9, mùa h t tháng 5 n tháng 6.

13

Quy n LIII. M u tý, n m Minh M nh th 9, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

Quy n LIV. M u tý, n m Minh M nh th 9, mùa thu t tháng 9 n mùa ông tháng 10.

Quy n LV. M u tý, n m Minh M nh th 9, mùa ông tháng 11

Quy n LVI. M u tý, n m Minh M nh th 9, mùa ông tháng 12.

Quy n LVII. K s u, n m Minh M nh th 10 [1829], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n LVIII. K s u, n m Minh M nh th 10, mùa xuân tháng 3.

Quy n LIX. K s u, n m Minh M nh th 10, mùa h t tháng 4 n tháng 5.

Quy n LX. K s u, n m Minh M nh th 10, mùa h t tháng 6 n mùa thu tháng 7.

Quy n LXI. K s u, n m Minh M nh th 10, mùa thu t tháng 8 n tháng 9.

Quy n LXII. K s u, n m Minh M nh th 10, mùa ông tháng 10.

Quy n LXIII. K s u, n m Minh M nh th 10, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n LXIV. Canh d n, n m Minh M nh th 11 [1830], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n LXV. Canh d n, n m Minh M nh th 11, mùa xuân t tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n LXVI. Canh d n, n m Minh M nh th 11, mùa h tháng 4 nhu n.

Quy n LXVII. Canh d n, n m Minh M nh th 11, mùa h tháng 5.

Quy n LXVIII. Canh d n, n m Minh M nh th 11, mùa h t tháng 6 n mùa thu tháng 7.

Quy n LXIX. Canh d n, n m Minh M nh th 11, mùa thu t tháng 8 n mùa ông tháng

10.

Quy n LXX. Canh d n, n m Minh M nh th 11, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n LXXI. Tân mão, n m Minh M nh th 12 [1831], mùa xuân t tháng 1 n tháng 2.

Quy n LXXII. Tân mão, n m Minh M nh th 12, mùa xuân tháng 3.

Quy n LXXIII. Tân mão, n m Minh M nh th 12, mùa h t tháng 4 n tháng 5.

Quy n LXXIV. Tân mão, n m Minh M nh th 12, mùa h t tháng 6 n mùa thu tháng 7.

Quy n LXXV. Tân mão, n m Minh M nh th 12, mùa thu t tháng 8 n tháng 9.

Quy n LXXVI. Tân mão, n m Minh M nh th 12, mùa ông tháng 10.

Quy n LXXVII. Tân mão, n m Minh M nh th 12, mùa ông t tháng 11 n tháng 12.

Quy n LXXVIII. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13 [1832], mùa xuân t tháng 1 n tháng

2.

Quy n LXXIX. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa xuân tháng 3 n mùa h tháng 4.

Quy n LXXX. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa h tháng 5.

Quy n LXXXI. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa h tháng 6.

Quy n LXXXII. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa thu t tháng 7 n tháng 8.

14

Quy n LXXXIII. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa thu tháng 9.

Quy n LXXXIV. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa thu tháng 9 nhu n.

Quy n LXXXV. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa ông tháng 10.

Quy n LXXXVI. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa ông tháng 11.

Quy n LXXXVII. Nhâm thìn, n m Minh M nh th 13, mùa ông tháng 12.

Quy n LXXXVIII. Quý t , n m Minh M nh th 14 [1833], mùa xuân tháng 1.

Quy n LXXXIX. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa xuân tháng 2.

Quy n XC. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa xuân tháng 3.

Quy n XCI. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa xuân tháng 3.

Quy n XCII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa h tháng 4.

Quy n XCIII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa h tháng 4.

Quy n XCIV. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa h tháng 5.

Quy n XCV. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa h tháng 5.

Quy n XCVI. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa h tháng 6.

Quy n XCVII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa h tháng 6.

Quy n XCVIII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa h tháng 6.

Quy n XCIX. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 7.

Quy n C. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 7.

Quy n CI. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 7.

Quy n CII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 8.

Quy n CIII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 8.

Quy n CIV. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 8.

Quy n CV. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 9.

Quy n CVI. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 9.

Quy n CVII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa thu tháng 9.

Quy n CVIII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 10.

Quy n CIX. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 10.

Quy n CX. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 10.

Quy n CXI. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 11.

Quy n CXII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 11.

Quy n CXIII. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 12.

Quy n CXIV. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 12.

15

Quy n CXV. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 12.

Quy n CXVI. Quý t , n m Minh M nh th 14, mùa ông tháng 12.

chính biên

nh k - T ng m c (II)

Th c l c v thánh t nhân hoàng

Quy n CXVII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15 [1834], mùa xuân tháng 1.

Quy n CXVIII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa xuân tháng 1.

Quy n CXIX. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa xuân tháng 2.

Quy n CXX. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa xuân tháng 2.

Quy n CXXI. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa xuân tháng 3.

Quy n CXXII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa xuân tháng 3.

Quy n CXXIII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa xuân tháng 3.

Quy n CXXIV. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa h tháng 4.

Quy n CXXV. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa h tháng 4.

Quy n CXXVI. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa h tháng 5.

Quy n CXXVII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa h tháng 5.

Quy n CXXVIII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa h tháng 6.

Quy n CXXIX. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa h tháng 6.

Quy n CXXX. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa h tháng 6.

Quy n CXXXI. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa thu tháng 7.

Quy n CXXXII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa thu tháng 7.

Quy n CXXXIII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa thu tháng 8.

Quy n CXXXIV. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa thu tháng 8.

Quy n CXXXV. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa thu tháng 9.

Quy n CXXXVI. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa thu tháng 9.

Quy n CXXXVII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa ông tháng 10.

Quy n CXXXVIII. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa ông tháng 11.

Quy n CXXXIX. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa ông tháng 11.

Quy n CXL. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa ông tháng 12.

Quy n CXLI. Giáp ng , n m Minh M nh th 15, mùa ông tháng 12.

Quy n CXLII. t mùi, n m Minh M nh th 16 [1835], mùa xuân tháng 1

Quy n CXLIII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa xuân tháng 1.

16

Quy n CXLIV. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa xuân tháng 2.

Quy n CXLV. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa xuân tháng 2.

Quy n CXLVI. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa xuân tháng 3.

Quy n CXLVII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa xuân tháng 3.

Quy n CXLVIII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa xuân tháng 3.

Quy n CXLIX. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa h tháng 4.

Quy n CL. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa h tháng 4.

Quy n CLI. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa h tháng 5.

Quy n CLII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa h tháng 5.

Quy n CLIII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa h tháng 6.

Quy n CLIV. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa h t tháng 6 n tháng

6 nhu n.

Quy n CLV. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa h tháng 6 nhu n.

Quy n CLVI. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa thu tháng 7.

Quy n CLVII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa thu tháng 8.

Quy n CLVIII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa thu tháng 8

Quy n CLIX. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa thu tháng 9.

Quy n CLX. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa ông tháng 10.

Quy n CLXI. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa ông tháng 11.

Quy n CLXII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa ông tháng 11.

Quy n CLXIII. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa ông tháng 12.

Quy n CLXIV. t mùi, n m Minh M nh th 16, mùa ông tháng 12.

Quy n CLXV. Bính thân, n m Minh M nh th 17 (1836) mùa xuân tháng 1.

Quy n CLXVI. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa xuân tháng 2.

Quy n CLXVII. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa xuân tháng 3.

Quy n CLXVIII. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa h tháng 4.

Quy n CLXIX. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa h tháng 5.

Quy n CLXX. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa h tháng 6.

Quy n CLXXI. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa thu tháng 7.

Quy n CLXXII. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa thu tháng 8.

Quy n CLXXIII. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa thu tháng 9.

Quy n CLXXIV. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa ông tháng 10.

17

Quy n CLXXV. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa ông tháng 11.

Quy n CLXXVI. Bính thân, n m Minh M nh th 17, mùa ông tháng 12.

Quy n CLXXVII. inh d u, n m Minh M nh th 18 [1837], mùa xuân tháng 1.

Quy n CLXXVIII. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa xuân tháng 2.

Quy n CLXXIX. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa xuân tháng 3.

Quy n CLXXX. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa h tháng 4.

Quy n CLXXXI. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa h tháng 5.

Quy n CLXXXII. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa h tháng 6.

Quy n CLXXXIII. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa thu t tháng 7 n

tháng 8.

Quy n CLXXXIV. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa thu tháng 9.

Quy n CLXXXV. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa ông tháng 10.

Quy n CLXXXVI. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa ông tháng 11.

Quy n CLXXXVII. inh d u, n m Minh M nh th 18, mùa ông tháng12.

Quy n CLXXXVIII. M u tu t, n m Minh M nh th 19, [1838], mùa xuân

tháng1.

Quy n CLXXXIX. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa xuân tháng 2.

Quy n CXC. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa xuân tháng 3.

Quy n CXCI. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa h tháng 4.

Quy n CXCII. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa h tháng 4 nhu n.

Quy n CXCIII. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa h t tháng 5 n

tháng 6.

Quy n CXCIV. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa thu t tháng 7 n

tháng 8.

Quy n CXCV. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa thu tháng 9.

Quy n CXCVI. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa ông t tháng 10 n

tháng 11.

Quy n CXCVII. M u tu t, n m Minh M nh th 19, mùa ông tháng 12.

Quy n CXCVIII. K h i, n m Minh M nh th 20 [1839], mùa xuân tháng 1.

Quy n CXCIX. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa xuân tháng 2.

Quy n CC. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa xuân tháng 3.

Quy n CCI. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa h tháng 4.

18

Quy n CCII. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa h tháng 5.

Quy n CCIII. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa h tháng 6.

Quy n CCIV. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa thu tháng 7.

Quy n CCV. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa thu tháng 8.

Quy n CCVI. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa thu tháng 9.

Quy n CCVII. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa ông t tháng 10 n

tháng 11.

Quy n CCVIII. K h i, n m Minh M nh th 20, mùa ông tháng 12.

Quy n CCIX. Canh tý, n m Minh M nh th 21 [1840], mùa xuân tháng 1

Quy n CCX. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa xuân tháng 2.

Quy n CCXI. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa xuân tháng 3.

Quy n CCXII. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa h tháng 4.

Quy n CCXIII. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa h tháng 5.

Quy n CCXIV. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa h tháng 6.

Quy n CCXV. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa thu tháng 7.

Quy n CCXVI. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa thu tháng 8.

Quy n CCXVII. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa thu tháng 9.

Quy n CCXVIII. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa ông tháng 10.

Quy n CCXIX. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa ông tháng 11.

Quy n CCXX. Canh tý, n m Minh M nh th 21, mùa ông tháng 12.

chính biên

nh k

Vâng s c khai chép ch c và tên các s th n :

(Nguyên làm vi c t n m T c th 13 [1860] tr v tr c).

ng tài :

m nh l ng th n, Thái b o, C n chính n i h c s , qu n lý Binh b s v , sung C

t vi n i th n, sung Kinh diên gi ng quan, kiêm l nh Khâm thiên giám, Tuy Th nh qu n

công, th n Tr ng ng Qu .

Phó t ng tài :

Hình b Th ng th , sung Kinh diên nh t gi ng quan, kiêm bi n Khâm thiên giám s v ,

th n Tr ng Qu c D ng.

19

Nguyên th Hình b Th ng th , kim hi n th Long T ng T ng c, th n Tr ng V n

Uy n.

Nguyên Hi p bi n i h c s , l nh L b Th ng th , kim giáng b Binh b T tham tri cách

u, th n Lâm Duy Hi p.

To n tu :

b T Tham tri, th n Tô Trân.

b H u Tham tri, kiêm qu n Hàn lâm vi n n tri n, th n Ph m H u Nghi.

Công b H u Tham tri, kiêm qu n ô sát vi n n tri n, th n Ph m Chi H ng.

Th L i b T Tham tri, th n Bùi Qu .

Nguyên Quang l c T khanh, bi n lý Hình b s v , kim b Hàn lâm vi n Tr c h c s , sung

giám tu Vi t s Phó t ng tài, th n Ph m Huy.

Nguyên th L b H u tham tri, kim hi n th L i b H u Th lang, sung Kinh diên nh t

gi ng quan, th n Quang.

Nguyên H ng lô T khanh, kim b th Lang trung, lãnh nh T ng Tu n ph , kiêm lãnh

chính n tri n, th n Nguy n T ng V nh.

Biên tu :

Nguyên Hàn lâm vi n Th c, kim b th Hình b H u tham tri, th n Phan Huy V nh.

Nguyên Hàn lâm vi n Th gi ng h c s , kim b th Thái b c T khanh, l nh Thái Nguyên B

chính, th n V Công .

Nguyên Hàn lâm vi n Th gi ng h c s , kim b th H ng lô T khanh, sung Vi t s To n tu,

th n Lê Hi u H u.

Nguyên Hàn lâm vi n Th gi ng h c s , kim hi n th H ng Hoá án sát, th n V V n Tu n.

Nguyên Hàn lâm vi n Th gi ng h c s , kim l nh B c Ninh c h c, th n Phan ình D ng.

Nguyên Hàn lâm vi n Tu so n, kim b th L khoa ch ng n C p s trung, kiêm kê h ch

Tôn nhân ph s v , th n Nguy n Huy Phan.

Hàn lâm vi n Th c, th n Nguy n Huy L ch.

Hàn lâm vi n Th c, th n V Ph m Kh i.

Nguyên Hàn lâm vi n Th c, kim b th Nam nh c h c, th n Ph m V n Ngh .

Hàn lâm vi n Th gi ng, th n Nguy n Huy Hu nh.

Nguyên Hàn lâm vi n Tr c tác, kim b th ng Hoà ph Tri ph , th n V Th u.

Nguyên Hàn lâm vi n Tr c tác, kim b th Thu n An ph Tri ph , th n Nguy n ng

Tuy n.

20

Nguyên Hàn lâm vi n Tu so n, kim b th H i Ninh ph Tri ph , th n Huy Di m.

Nguyên th Hàn lâm vi n Th c, kim hi n d Tòng ng ph m l nh Ki n Thu ph Giáo

th , th n Nguy n Xuy n (tr c là Kim Xuy n).

Hàn lâm vi n Tu so n, th n ng Long ng.

Hàn lâm vi n Tu so n, th n Phan Danh.

Nguyên th Hàn lâm vi n Th gi ng, kim b th Hình b Nam Hi n ty, Tòng th t ph m l nh

v , th n Tr nh Xuân Th ng.

Kh o hi u :

Hàn lâm vi n Biên tu, th n Lê Quang Linh.

Hàn lâm vi n Biên tu, th n Nguy n V n L ng.

Hàn lâm vi n Ki m th o, th n Nguy n c ý.

Hàn lâm vi n n b , th n Tôn Th t Th .

ng l c :

Hàn lâm vi n Tòng bát ph m bút thi p th c, th n Tr n Vi t Kh i.

Hàn lâm vi n Tòng bát ph m bút thi p th c, th n Lê V n Chân.

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Tr n Quang Quýnh.

Thu ch ng :

Hàn lâm vi n Chánh bát ph m bút thi p th c, th n Mai V n Trí.

Hàn lâm vi n Tòng bát ph m bút thi p th c, th n Nguy n V n L i.

Hàn lâm vi n Tòng bát ph m bút thi p th c, th n Hoàng H u ng.

Hàn lâm vi n Tòng bát ph m bút thi p th c, th n Nguy n V n D nh.

Hàn lâm vi n Tòng bát ph m bút thi p th c, th n Nguy n H u Th ng

Hàn lâm vi n Tòng bát ph m bút thi p th c, th n Bùi Xuân Hi n.

Chép thêm

(T n m T c th 14 [1861] n n m th 17 [1864] ti t th ti p t c làm)

ng tài :

Hi n bi n i h c s lãnh H b Th ng th , kiêm l nh Qu c t giám, sung C m t vi n i

th n, th n Phan Thanh Gi n.

Phó t ng tài :

Th Hình b Th ng th , kiêm Qu c t giám, th n Phan Huy V nh.

To n tu :

ng lô T khanh, th n Lê L ng B t

21

ng lô T khanh, th n Bùi S Tuy n.

Th H ng lô T khanh, th n Ph m Huy.

Lãnh Quang l c t Thi u khanh, th n Ngô Quang Tu n.

Lãnh Quang l c t Thi u khanh, th n Ngô Phùng.

Lãnh Quang l c t Thi u khanh, th n Tr n Liên Huy.

Biên tu :

Hàn lâm vi n Th c, th n Phan L ch.

Hàn lâm vi n Th gi ng, th n Lê u.

Hàn lâm vi n Th gi ng, th n Cát V n Tu .

Hàn lâm vi n Th gi ng th n Nguy n Vi n.

Hàn lâm vi n Th gi ng, th n Lê C .

Hàn lâm vi n Tr c tác, th n V ng ình Chi u.

Hàn lâm vi n Tr c tác, th n T Kh c Qu n.

Hàn lâm vi n Tr c tác, th n Ph m Huy B nh.

Kh o hi u :

Chánh bát ph m hàm, th n Tr n Nh ng.

Hàn lâm vi n n b , th n Nguy n Kh c Lý.

Hàn lâm vi n n b , th n Tr n Huy Phan.

Hàn lâm vi n n b , th n Cao Duy T

Hàn lâm vi n n b , th n H S nh

Hàn lâm vi n n b , th n Tr n Duy Hoà.

Chánh c u ph m hàm, th n Tr ng H u T

Chánh c u ph m hàm, th n Ph m Quang Kh n

Chánh c u ph m hàm, th n H nh

ng l c :

Chánh c u ph m bút thi p th c, th n ng Phong.

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Nguy n Lý.

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Tr ng Gi ng.

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Tr n Di u.

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Nguy n V n Duyên.

Thu ch ng

Hàn lâm vi n Ki m th o, th n Tôn Th t Nghi.

22

Hàn lâm vi n Chánh bát ph m bút thi p th c, th n Nguy n Di m.

Chánh bát ph m, th n ng V n Tài.

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Hoàng c Tr .

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Lê V n Côn.

Hàn lâm vi n Tòng c u ph m bút thi p th c, th n Lê Thanh.

chính biên

nh k - quy n i

Th c l c v thánh t nhân hoàng

Thánh t , Th Thiên X ng V n Chí Hi u Thu n c V n V Minh oán Sáng Thu t i

Thành H u Tr ch Phong Công Nhân hoàng , tên huý là Hi u, l i huý là m, sinh n m

Tân h i [1791] (n m th 12 sau khi Th t Cao hoàng n i ngôi v ng - Thanh Ki n Long

m th 56), là con th t Th t Cao hoàng . M là Thu n thiên Cao hoàng h u Tr n th .

Tr c khi sinh vua, hoàng h u n m m th y ng i th n dâng m t cái n, s c nh m t

tr i. Vua sinh ra th c ng vào m y.

m Gia Long th 15 [1816], mùa h , tháng 6, ngày K mùi, sách phong l p làm Hoàng thái

, n Thanh Hoà.

m th 18 [1819], mùa ông tháng 12, ngày inh mùi, Th t Cao hoàng b ng, b y tôi

dâng t khuyên ngài lên ngôi, ngài th ng khóc mãi không thôi. Các i th n hai ba l n xin

mãi, ngài m i nghe theo.

Ngày Giáp d n, úc sách vàng.

(Sách v n r ng : c l n c a tr i t là sinh, duy tr c sau không ng ng ; báu l n c a

thánh nhân là v , quý truy n trao c úng. Kính ngh Hoàng thái t ta, tính t t tr i cho,

c sáng ngày m i. Ch n l u r ng th m h i, lòng hi u kính ân c n ; n i cung h c tu t , tình

thân yêu c h u. Thay quy t muôn c , trên vâng lòng vui c a tiên ; giao tin m t c,

i yên mong mu n c a th n dân. Nuôi c n i ti m ((1) Ti m : ch khi ch a

làm vua.1), nay ã 4 n m ; tình ng i kh p c trong ngoài, th y u kính m n. Lúc Tiên

hoàng s p b ng, ã ban di chi u n i ngôi n i l y m i l n. Nay vi c l n ã xong, b n

th n kính c n dâng sách vàng, kính dâng tôn hi u Hoàng . Cúi mong ngh n s phó thác

ng n c a Tiên , cho h p tình mong m i c a b y tôi, n i công vi c, nh n c , lên gi

ngôi vua, noi theo phép l n, u hoà thiên h , cho dài nghi p l n muôn i không cùng).

Ngày t mão, em vi c lên ngôi kính cáo Giao Mi u Xã T c.

23

Ngày Bính thìn, n n Hoàng Nhân, l y ch u n vàng truy n qu c và áo bào “Muôn n m

i ngôi”.

Canh thìn, n m Minh M nh th nh t [1820], (Thanh Gia Khánh n m th 25), mùa xuân,

tháng giêng, ngày m ng 1 M u ng , vua lên ngôi Hoàng n Thái Hoà, t niên hi u

và i xá, ban chi u cho trong ngoài.

Chi u r ng : “Tr m ngh , con hi u th hai thân, ch t t ph ng th a Tôn Mi u ; thánh

nhân u muôn v t, r áo xiêm theo ngh a Ki n Khôn. Cho nên, tr n c quan h m t

ng i ; truy n ngôi v n g c t tam i. M nh tr i âu, ngôi th n v y.

Ngh Thánh t Th n tông, m n n Nam ph c, d ng nghi p kim âu. M u sáng công to, r c r

cho i tr c ; nhân sâu n h u, r ng t i sau. Hoàng kh o ta, vâng nh n m nh l n, l i

ng nghi p to. Ch ng ph vi t ánh k b o tàn, th t d i m gi gìn tr hoá. Nh vi c khai

thác h n 200 n m, võ công h n i tr c ; t mình ch m lo trong 18 n m, c to t y tr i.

c Hiên Viên m i úc xong, mà núi h không kéo l i c ; hoa ng Nghiêu ch t th y

ng, n hang sâu c ng th y au th ng. Th c tr i kia xu ng tai v cho n c ta ; nên hoàng

kh o gánh n ng cho c m n. Tr m t h , là ng i hèn kém, mà gi ngôi này. Ngh g c

cây, c i trên thuy n((1) Ngh g c cây c i trên thuy n : vua ng Thái tông th y thái t

ng g c cây thì b o r ng : Cây g theo dây m c thì th ng, vua nghe l i can là thánh ; th y

thái t c i thuy n thì b o r ng : N c hay ch c thuy n, mà c ng hay l t c

thuy n.1), vi c d y b o theo nh khuôn phép ; v ru ng hoang, làm nhà c a((2) V ru ng

hoang làm nhà c a : vua V V ng nhà Chu b o em là Khang Thúc r ng : “Nh làm ru ng,

ã v hoang r i thì ph i s a sang b cõi ; nh làm nhà, ã làm t ng lu r i thì ph i tô n và

p”.2), vi c dành cho nh m u mô. Ngh gánh vác ch th y khó kh n ; càng au th ng

bi t bao cho h t. Vui không cùng, th ng c ng không cùng, lòng hi u ngh s thêm v

ng n i dõi ; v t t c, danh c ng t t c, l i d n dò há dám tr vi c phó giao. Nay các

c công, các i th n, các quan v n võ trong ngoài, u khuyên tr m tuân theo di chi u,

m lên ngôi vua, theo lòng mong i c a m i ng i. Vì th châm ch c l v n, b t

th ng thu n bi n, l y ngày 27 tháng 12 n m Gia Long th 18 [1819] kính cáo Giao Mi u,

ngày 28 kính y t bàn th , ngày 1 tháng 1 n m nay, lên ngôi n Thái Hoà. Tr m vâng

“m nh sáng” tr i, ch u “m nh sáng” hoàng kh o, v y l y n m nay là n m Canh thìn, làm

m Minh M nh th 1, chính tên hay, rõ m i l n. c cách xu ng ân n g m 16 u

: 1) Nh ng ti n thóc s n v t mà dân còn thi u t n m Gia Long th 18 tr v tr c u tha

mi n c . 2) Thu l ti n thóc s n v t v nhân inh n th , trong n m Minh M nh th 1 u

24

ng mi n c . 3) Em vua và cháu h vua, ai ã c phong t c công thì c p thêm l c h ng

m là 500 quan ti n, 500 ph ng g o. 4) Em bé c a vua ch a c phong t c công thì i

3 n m sau b L bàn tâu s sách phong. 5) Ng i tôn th t ch a làm quan thì c p thêm l ng

ti n. 6) Các quan v n võ, trong t t ph m, ngoài t tam ph m tr lên, u gia m t b c

p. 7) Các quan v n võ, trong t ng ph m, ngoài t t ph m tr xu ng, ã th c th thì

chu c p cho l ng ti n 2 tháng. 8) Cha m các quan trong ngoài, t tam ph m tr lên, u

chi u ph m phong t ng. 9) T tam ph m tr lên u cho t p m m t ng i con cho vào h c

nhà Qu c t giám ; khi tu i ã tr ng thành, có th l c d ng c thì sai i th n c

ng i mình bi t lên r i th t d n lên y t ki n, s tu tài b d ng .10) Các công th n V ng

Các, ho c không có con cháu ngành tr ng mà có con th hay cháu th thì l ng cho quan

c l ng ti n. 11) Công th n ã ch t r i, ho c không con cháu mà có v còn gi ti t, thì

p cho ti n g o nuôi. 12) Tra xét rõ th n k c n c phong t ng. 13) t thêm nhà

thêm phòng Qu c t giám, và u c p l ng ti n. 14) K thi H ng khoa K mão, ai nh

tr ng thì mi n binh dao

3 n m ; nh t tr ng thì mi n 2 n m. 15) T m sáng ngày 1 tháng giêng n m nay tr v

tr c, phàm t i sung quân và t i l u tr xu ng u buông th , t i t thì l ng cho khoan

gi m. 16) Tr m c p ra thú thì u r ng tha.

Ôi ! N i chí noi vi c là hi u, mong bi u d ng ph c l n các thánh c lâu dài ; ban ph c

ra ân v xuân, cho kh p trong ngoài th dân c y ”.

Vua ã lên ngôi. L y Quang Minh ng làm nhà L ng am((1) L ng am : nhà c a vua

khi có tang.1), màn tr ng u dùng v i tr ng, l y T Ph ng ng làm n i ti n n

nghe chính s . L b i giá, phàm tàn l ng c qu t u dùng s c vàng không thêu thùa

trang s c. (Trong ba n m tang thì ti n n nghe chính s , vua mang áo kh n v i tr ng,

các quan u mang áo en kh n v i tr ng ch u).

Ngày K mùi, vua n n Hoàng Nhân làm l n l n. T ngày y tr i m i ngày ba l n

làm l n (l n bu i sáng, l dâng n, l n bu i chi u, vua thân n làm l , ho c

sai thân công làm l ). Ngày mùng m t và ngày r m thì làm l n l n (Vua thân em b y tôi

làm l . Nh g p ngày l Mi u h ng, ngày Ban sóc và ngày t t Nguyên án thì hôm sau

làm l ). Các hoàng thân t c công thay phiên ch u ch c ban êm. Các b y tôi v n võ chia

làm ba ban ch u ch c và ph bái ban ngày. Không ph i ng i n bái và ng i ch p s thì

không c vào.

25

Ngày Canh thân, y t các mi u. Tr c ây vua sai b L bàn v y t ki n các mi u. B L tâu

: “Kính xét sách Th ng th có nói “Kính y t t tiên” và chú thích r ng “Y t ki n t t c các

vua i tr c c a nhà Th ng”. Th “M n d ti u t ” “Chu t ng” chú thích r ng “T

ng((1) T v ng là vua m i n i ngôi.1) n ch u mi u”. Nh th là Tam i ã có l

ki n mi u. T V n nhà Tây Hán v sau, phàm vua m i lên ngôi t t ph i y t ki n mi u

Cao t . T Quang V i ông Hán v sau, vua m i lên ngôi thì y t ki n mi u Cao t và

mi u Th t . Kho ng i L c tri u((2) L c tri u : sáu tri u i là Ngô, ông T n, T ng, T ,

ng, Tr n Trung Qu c.2), gián ho c có i làm. Tiêu Sâm i T bàn r ng : Há có

ng i ng ngôi chính, n i tôn, n i nghi p tr c, vâng m nh tr i, mà không n nhà Thái

mi u y t ki n t tông sao ? i ng T ng tr v sau, u câu n thuy t ba n m có tang thì

không t , r i không làm l y n a, nh th không ph i t lòng thành v i chín mi u mà nh

ng n muôn n c. L i xét Minh n v nghi th c l lên ngôi, thì tr c khi lên ngôi, sai

quan kính cáo mi u ; n ngày lên ngôi, vua thân hành n cáo n Ph ng Tiên, sau khi

lên ngôi không có l ki n mi u n a. Nh th thì tr c khi ch a lên ngôi có m t vi c mà hai

n cáo mi u, l nh th là phi n, sau khi lên ngôi không thân n ch u tôn mi u, l nh

th là thi u. Nay xin theo l Tam i và L ng Hán, sau khi lên ngôi, ch n ngày t t thân y t

các mi u, m i là h p l ”.

Vua nghe theo, li n d r ng t nay tr i, phàm có vi c Thái mi u thì i giá do c a T

Túc, ra c a T oan, vào c a Hi n Nhân, n c a Hi n Th a d ng l i, n mi u làm l .

Vua tang, lòng th ng nh , h ng ngày n bàn th l y khóc, d u ngày rét ngày n ng,

ch a t ng ngày nào thi u. M i khi ra vào ô thành, t t em vi c cáo. T ng i v i b y tôi

khen thu t công c tiên , nh n c m t khóc không thôi. L i b Th ng th Nguy n H u

Th n và L b Th ng th Ph m ng H ng th ng nói xin b t au th ng.

Vua nói r ng : “Tr m v n bi t, th ng mà hu ho i thân th , v t ra ngoài l , n n i

không th tang c n a, l i là b t hi u, nh ng tình th ng nh không th t thôi c”.

ng b o Nguy n H u Th n và Ph m ng H ng r ng : “Hoàng kh o ta có l i giáp

chi n, nón chi n, ai l ng là các khi d p lo n v n dùng, nay tr m trông th y ph ng ph t

nh trông th y ng i, c ng do ó mà bi t công nghi p gian nan b i âu mà nên” (sau khi ã

an táng thì em n Minh Thành). Vua l i a ra m t nh vàng b o r ng : “ nh vàng

này là c a tin c a Hoàng t ((3) Hoàng t : m vua ch t r i g i là Hoàng t .3) lúc còn xiêu

t l i cho ta kh c mà c t i. (Tr c kia kho ng n m Quý mão, Th t Cao hoàng ph i

i ch luôn, m i l y m t nén vàng chia làm hai nh, m t nh a cho h u làm c a

26

tin. K p khi thiên h ã yên, Th t b o h u r ng : “Lúc gian nan c ng không quên c, nên

u l i b o con cháu”. n nay vua ra l nh kh c vào nh vàng y r ng : “Th t h u

Quý mão bá thiên th i tín v t - V t tin c a Hoàng h u vua Th t lúc xiêu d t n m Quý

mão”. Kính c t n Hoàng Nhân).

Cho các k lão trong kinh k b c và c m r u theo th b c.

Thu chép các b tôi c có quân công.

Chi u r ng : “ n n i công vi c là b n ph n c a tôi con ; c t nh c th ng khen là n n

a nhà n c. Nh x a Hoàng kh o ta, m t b nhung y, ánh d p gi c giã, trung th n chí s ,

nh mây h p, nh bóng theo. Trong kho ng y, có nh ng ng i vì n c khó nh c, ra tr n

p công, không th k h t c. Sau khi i nh, ã c khen th ng, t c x ng v i

công, l n nh không sót. T y n nay, ho c có b nh ph i t ch c, ho c vì tu i già ph i

rút lui, ho c v quê quán ngh ng i, ho c vì l m l i m t ch c, y u là s b t c d c , há

y làm yên tâm y âu. Tr m nay m i n i ngôi, c n tìm ng i c , mu n nêu dùng thêm

ng không ai b nén chìm. c chu n cho nh ng ng i vì quân công c b quan vào

kho ng t n m inh mùi tr v sau, n m Gia Long th 18 tr v tr c, ai d có ch sai, ch

truy n, châu s c, châu th và công ng phó, ã t n c v thôn quê, ho c l thu c vào các

nha, có ai tr c m mà nay kh i, tu i già mà s c kho , tình nguy n xin kh i ph c làm

vi c, cùng là ng i có t i b tr n i mà bi t ra trình thú t i, thì u cho v kinh, do b L i

n y t ki n, s tu tài b d ng”.

i d cho các quan Kinh và ngoài ai b x ph t b ng t n m Gia Long th 18 v tr c

thì u c khoan mi n.

l nh cho các quan trong ngoài u c nh ng ng i h c trò có c hi n lành ngay th ng

và có v n h c.

Chi u r ng : “Hi n tài là dùng c a nhà n c, cho nên ngoài khoa m c ra, ph i nh có c

tri, mà ch c ph n c a i th n là ph i em ng i tài c th vua. Tr m m i n i ngôi,

u toan g ng g i, r t mu n trong tri u có nhi u ng i gi i, ngoài n i không sót ng i hi n,

tô m m u to, vang l ng c hoá. V y ra l nh cho các quan trong Kinh, v n t Tham

tri, võ t ô th ng ch tr lên, ngoài thì các quan thành dinh tr n, u c m t hai ng i

có c hi n lành ngay th ng và có v n h c, không k là nhà sang hay nhà hèn, u kê tên tâu

lên”.

t u ch d u quan phòng c p cho v n võ i th n. (Giám Th n sách quân, Ch ng

ng quân, Ch ng H u quân, Ch ng H u quân, Ch ng Trung quân, Ch ng Ti n

27

quân, Ch ng Thu quân và Th ng th sáu b , m i ch c m t d u quan phòng b ng b c.

Thu quân Th ng ch c m t d u quan phòng b ng ng, T tham tri, H u tham tri sáu

, m i ch c c m t d u quan phòng b ng ngà). Tr c ây các quan v n võ tâu ngh thì

dùng n công. n nay sai H u ty ch n quan phòng ban c p, cho khi ph ng l c d ch và

khi tâu ngh thì dùng.

t u t V n th phòng. Sai Thiêm s L b là Nguy n ng Tuân, Tri b N i hàn là

Tr n Công Tuân, Cai h p H a c , Lê Bá Tú, Hoàng Quýnh và Nguy n V n Thu n

sung các ch c Th th , Th hàn, coi gi th ng b o và v n th , ch ng t u, b n, s

sách ; sai Hàn lâm Th gi ng Nguy n C u Khánh và C ng s vi n Nguy n Tr ng Huy sung

ch c Kh i c chú ; u do b c p b ng làm vi c V n th phòng. Sai ch n quan phòng

ng ng c a V n th phòng giao cho các Th th , Th hàn, N i hàn cùng gi .

Chu n nh t nay phàm n m, tháng, ngày, g p ph i “c nh m nh” [là ch ng ], các v n th

a quan dân a lên, giao xu ng thì cho vi t th ng tháng y ngày y, b t t t dùng ch “k ”

(nh tháng 5 thì vi t k t nguy t) cùng nh ng ch “nh t ti n nh t h u” n a.

y V uý v T b o nh t T quân là Nguy n V n Tính làm Khâm sai ch ng c v uý v

Ti n nh t quân Th trung.

Cho Lê Kim Nh ng làm V uý v Minh ngh a T quân, Tr n V n Hãnh làm Phó v uý.

Tri u H u tham tri H b l nh H tào B c Thành là Nguy n T ng Vân, H u tham tri

Hình b hành Ký l c V nh Thanh là Tr n Minh Ngh a, Ký l c Bình nh là Tr n V n Tính

Kinh. L y Hi p tr n S n Nam h là Hoàng V n Di n làm H u tham tri H b l nh H tào

c Thành, Hi p tr n Ngh An là Nguy n Huy Trinh làm Hi p tr n S n Nam h , Tham hi p

là Nguy n Khoa Hào làm Th lý hi p tr n Ngh An, Thiêm s Công b là Nguy n V n

Th c làm Ký l c Bình nh.

Tr n th n Qu ng Ngãi dâng s tâu xin l y ch c cai h p b tri huy n, Th ng th L i b là

Nguy n H u Th n em vi c y lên tâu. Vua nói : “Ch c th n dân thì nên ch n ng i khoa

c làm, t l i không làm ch c y c”. H u Th n xin c C ng s vi n. Vua nói :

“Ch n ng i dùng c thì dùng, ch gây nên cái thói v i vàng c u c nh”.

B y tôi bàn dâng tôn thu i hành hoàng là Khai Thiên Hoàng o L p K Thu

Th ng Th n V n Thánh Võ Tu n c Long Công Chí Nhân i Hi u Cao hoàng , mi u

hi u là Th t .

Vua nói : “Hoàng kh o ta trung h ng kiêm sáng nghi p, công c th nh l m, Cao t và

Quang V nhà Hán, không th h n c, tôn thu nh th thì c ng h u c ch ng”.

28

Vài ngày sau l i d các i th n r ng : “Ta êm n m m th y Hoàng kh o n Trung

Hoà b o ta r ng : a kim sách c a ta l i ây. ý gi vong linh Hoàng kh o trên tr i c ng

ng m nh n tôn thu y”.

R n d th n dân trong ngoài :

Chi u r ng : “Tr m ngh hoàng c c d ng o trung, i th i mà nuôi muôn v t ; vua nói

làm phép t c, ra m nh cáo b n ph ng. Vì ban c ra l nh, làm ph c thi ân, b t u

mùa xuân ; mà ban ch u tr quân, nh n ch c làm phép, u do vi c l . Xét x a, vua tôi

khuyên r n, u là theo l i ng i tr c ; s a sang m u hay, trong y giáo hoá d ng làm.

cho ng i l n có c, ng i nh t o nên. o ph i lâu thì hoá m i nên ; nh l i nói yên

dân chúng. Theo l tr i t giao thái ; chính ngày trên d i i nhau. Giúp khuyên r n

không b thi u, cùng lòng e s mà h p lòng kính cung ; tri u qu n m c thú b t ch c nhau,

p b ng phép t c mà xét b ng tin th c. Còn nh quân s nanh vu t ; t ng tr i chi n tr n gian

nan. M t mùa gi ng võ ba mùa v cày, u theo m nh l nh lui t i ; nghìn ngày ch m nuôi

t ngày em dùng n ch quên gan d trung thành. n nh ông úc c àn, u d i

bao g m che kh p. Cày d t ch b ngh nghi p, rèn nung l y thói ki m c n ; tài n ng gi y

tính tr i, h ng hái ua nhau nhân nh ng. Tr m ch u ngôi báu l n, n i ph c t t x a. Vâng

Tiên hoàng c nghi p n ng, giao vi c khó kh n, v n s hãi nh t i v c sâu, b ng m ng ;

lúc s chính nh ng b ng ch u y, c nh mãn túc, càng gi gìn nh soi g ng sáng n c

trong. Nay nhân bu i ban cho ng c thu ((1) Ng c thu : l ch h u ch u vua, thì ban cho

ng c thu .1) v y em l i d y b o inh ninh. Ôi ! U n n n không sót, ph m vi không qua, ã

nhóm c ph c làm chí o ; d y b o không cùng, dung d ng không h n, kéo l i cu c

th nh i ng. C g ng u lo ; thanh bình cùng h ng”.

Ban cho vua n c Chân L p s c th và g m l a. (G m T ng 10 cây, l a v i u 50 t m, tr u

lông 10 t m).

r ng : “Tr m vâng tr ng trách c a Tiên phó thác cho, ngh tôn th ng n c nhà quan

vào y, ngôi th n khí không th v ng lâu. V a r i, trên tuân di chi u, d i theo lòng

ng i, ngày m ng 1 tháng giêng n m nay n i ngôi Hoàng , ban ph c ra n, tai m t

i ng i u m i. V ng hàng ch c c ng ã lâu, nh Tiên hoàng ta d ng l i n c

cho, ã suy lòng nh t th ng nhân, nên h ng ph c chung cùng thiên h . V y d cho bi t

và ban ph m v t cho v ng, rõ n c bi t. V ng nên vâng theo l i d , kính gi l phiên

th n kh i ph lòng ta, t c là không ph n c che ch c a Tiên hoàng ”

29

L i sai may áo tr ng a n nhà Nhu vi n ban c p cho. Vua d T ng tr n Gia nh

Nguy n V n Nhân r ng : “B n khanh trông coi vi c ngoài kh n, canh phòng ch biên

ng, càng không nên quên n c Chân L p là th n thu c c a b n tri u giáp gi i hai n c

n. Nay Tiên v a b ng, chính giáo i m i, ph i xét k xem h h ng l i quay i th

nào, mà yên i v v , dù có chi phí c ng không nên ti c. V n c Chân L p t khi b n

tri u gây d ng cho n nay, ng i n c Xiêm há không th c m c. Nay ho c gi nhân lúc

c ta có vi c au th ng, m u toan úp l y Nam Vang, c ng không th không phòng b

c. i k biên c ng ó, khanh nên li u k s m i”.

Sai Ch ng T quân Lê V n Duy t ch n các m t có tài có h nh, tâu lên b d ng.

Ngày t s u, vua m c áo tr n n Hoàng Nhân làm l n bu i sáng, l xong i

c áo th ng n làm l tr c bàn th Hoàng t .

Truy c p cho Tham tri Hình b Nguy n Duy Hoà 2 cây g m T ng, 50 l ng b c. (Mùa

ông n m tr c Duy Hoà sung ch c u tr ng thi Th ng Long, tr v m ch t).

Ban g m eo và súng tay cho các quan võ Kinh và ngoài (quan Kinh thì t V uý tr

lên, quan ngoài thì các i viên hai thành). Lê V n Duy t và Nguy n c Xuyên u c

cho thêm s ng tê.

Kinh s giá g o cao. Sai Ký l c Qu ng c là Nguy n V n H ng h i th m dân gian,

có ai mu n mua g o thì gi m giá mà bán cho.

Ban l ch Hi p k n m Minh M nh th 1.

Sai bi n binh các v H u b o nh t, H u b o nh , Trung b o nh t i thú Ngh An, Thanh

Hoa và B c Thành ; cho áo qu n và ti n l ng b ng theo th b c. R i lính thú không quen

thu th , nhi u ng i b m. Vua nghe tin, sai trung s ch y theo ng tr m n xét th m.

cho các quan a ph ng v v th ng xót ; n u có ng i ch t thì c p ti n theo nh l và

p thêm cho m t t m v i.

Cho t t ng s ch t tr n Thi N i. Vua nh l i bu i qu c s trong tr n Thi N i t ng s

nhi u ng i ch t tr n, s c cho H u ty s m s n sinh l và 300 quan ti n, sai Lê V n Duy t

làm àn t .

Bàn t quan thu c ph Tôn nhân. Vua b o Nguy n H u Th n và Ph m ng H ng

ng : “Th h c a nhà n c t vài tr m n m chi phái sinh ra nhi u l m, không th ghi h t

c. Nay nên l y thân thu c hai ba i làm m t s riêng, s ng thì t tên, ch t thì cho thu ,

các l quan hôn tang t thì ân c p theo th b c. c ch c T , H u tôn chính và các ph thu c

coi gi ph h , rõ ngh a luân th ng.”

30

Ngày t h i, úc sách vàng tôn thu . (Dùng 9 t vàng, m i t dài 6 t c 3 phân 4 ly,

ngang 3 t c 5 phân 1 ly).

Ngày Bính tý, xu t binh (trao c ti t mao cho i th n võ ban nh l tr c). Tr c m t

ngày, ra l nh cho 1.000 bi n binh Th trung s p hàng Công th t h u, 1.000 bi n binh Th

i s p hàng hai bên t h u trong c a oan Môn. n ngày thì xu t binh. Xong thì thôi

vi c gi i nghiêm. Ghi làm l .

Cho Ki n An công là ài 2.000 quan ti n.

D r ng : “Nghe th y em không ti n tiêu dùng, v y c p cho ti n. Em ph i ngh y,

nh ng b ng l c y là máu m c a dân. Ph i cung ki m n i nghi p nhà, ng xa x mà h i

c. Ta vì thiên h gi c a há có th th ng dùng c a công làm n riêng mãi c sao ?”.

nh l h u th ng h u u cho các quan Kinh và ngoài b ng mãn.

Vua t ng xem s các quan, d b y tôi r ng : “Tri u ình vì n c ch n ng i, ho c l y t

cách, ho c l y công lao tài n ng, u nên em ra bàn chung, há nên kéo bè t túi. V y nh

u l thi hành”. Bèn chu n nh : Phàm nh ng quan trong ngoài, v n t Chánh tam

ph m, võ t Tòng nh ph m tr xu ng, hi n n l ng b ng ch c ng làm ã y sáu n m

tr lên t c là b ng mãn. (Bàn l ng b ng ch l y ch c th c th hi n nay mà bàn, còn ng i

nào nguyên ã có ch c t tr c, tuy n b ng nhi u n m, c ng không bàn n. L i nh ng i

nào n l ng b ng ã y sáu n m, nhân có tang v ngh , l i c b nguyên ch c c mà

không c th ng, nay tính t khi l i b nguyên ch c n gi , d u ch a y sáu n m c ng

cho li t làm b ng mãn), Th ng ty qu n l nh nên xét ng i y có th làm c vi c thì h ng

m c n tháng xuân làm hai b n danh sách. V n có vi c làm, võ có coi quân, là sách h u

th ng (võ thì Tr n th , L u th l c ng th ), v n không làm vi c, võ không coi quân, là sách

u u, do hai b L i Binh tâu lên, i ch th ng u ( Kinh thì tháng 2, ngoài thì tháng

3, u c trung tu n thì g i cho b ). N u do c ch và do chu n theo ình th n c lên thì

không k niên h n.

L i nh l khai khuy t. Phàm quan ch c có khuy t thì ngay tháng y làm sách g i cho

, b th n l y c sách h u th ng, h u u ti n trình, i ch b khuy t.

Bàn nh ngày ninh l ng. Khâm thiên giám là Hoàng Công D ng cùng Th trung Tr c

c s là Lê Duy Thanh u gi ý ki n riêng. (Công D ng ch n ngày 16 tháng 4 là ngày

Tân s u, gi inh d u, Duy Thanh ch n ngày 29 tháng 3 là ngày t d u, gi inh s u). Vua

phê b o b y tôi r ng : “V n t Thiêm s , võ t Th ng ch tr lên, ph i kính c n bàn k . Vi c

ninh l ng là vi c l n, lâu dài muôn n m, nên ph i h t t t h t p, m i x ng t m lòng hi u

31

a tr m. N u th y ích xác có ch ch a h p thì cho ch ra tâu lên. Nh c b ng tr c thì

theo hùa, sau l i phát l i nói quái ng i nghi ho c thì tr t i n ng”.

M i ng i bàn cho ngày Tân s u tháng 4 c a Công D ng ch n là t t nh t. L i sai các

c công bàn l i, u h p c . L i bàn ã nh t nh r i. Bèn ra l nh cho H u ty s m s a tang

nghi, l y các i th n chia ra trông coi công vi c.

D r ng : “Vi c a ám là l l n, n u m t vi c gì ch a c h t t t h t p thì h i h n

su t i. B n khanh ph i h t lòng trù tính y”.

Vua sáng su t c n th n v chính th . Nh ng ch ng s trong ngoài tâu lên, nh t nh t

xem qua, d t n m t cho các nha ngh ch phê phát, vi c quan tr ng thì ph n nhi u vua t

ngh so n, ho c th o ra, ho c châu phê. Có b n phê b t u t y.

Hi p tr n S n Nam th ng là Tr ng Công V v inh u. L y Th trung Tr c h c s Lê

Duy Thanh thay.

L y Th ng b o khanh là Tr n ình Tr ng làm Cai b Phiên An.

Tri u T ng tr n B c Thành Lê Ch t v Kinh. Sai Phó t ng tr n Lê V n Phong quy n coi

n v B c Thành.

Tr c ây Ch t dâng s tâu xin vào vi ng tang. Vua ngh r ng ph ng B c là n i quan

tr ng, không th t m lìa c, không cho. n nay vua th y l ninh l ng ã nh ngày m i

tri u vào. Sai l y 1.500 ng i trong các v Ng kích thu c ng quân i theo.

G i 2.000 ng i quân Th n sách Thanh Ngh v Kinh (Thanh Hoa 600 ng i, Ngh

An 1.400).

i N i gia làm N i v ph , Ngo i gia làm V Kh . Sai Thiêm s H b qu n N i

gia là Nguy n Công V v n qu n N i v ph , Tri b gia là H H u Th m và Nguy n

Công Khiêm làm Bi n lý N i v ph . H u tham tri Công b qu n gia là Nguy n Khoa

Minh v n qu n V Kh . Sai ch n quan phòng b ng ng c p cho.

L y Cai i Lê V n ý làm Th ng s Phú Qu c. Sai m lính l p 10 i th s , m i

i 50 ng i, cho m i i u làm thuy n l n thuy n nh 3 chi c, nhà n c c p cho khí gi i,

tha cho thu thân và t p d ch sai i tu n bi n.

L y Qu n ph Hà Trung là Tôn Th t T làm Phó v uý v Tín oai th vi c v uý.

L y V uý v Hi u d ng là Tôn Th t Tình l nh Qu n ph Hà Trung và ban cho tri u

ph c. Tình b t , vua d r ng : “Ng i là h tôn th t, không ví nh ng i khác ; Hà Trung là

t thang m c, l i không ví nh ph khác. Ng i nên siêng n ng c g ng thêm lên, x ng

32

áng trách nhi m giao cho. N u làm vi c không kính c n thì không nh ng ph i t i v i tri u

ình mà l i ph i t i v i th ph n a. Phàm ng i ta ph i kính s m i làm nên vi c. Làm

thiên t còn n m n p s trên kiêng d i, không dám cho mình là tôn cao giàu sang mà xa x .

Ng i nên th t t ý tr m, ph i kính s , ph i c n th n nhé”.

Tình cúi u vâng m nh.

L c Hoàn sai s sang c ng ; s gi n Ngh An, xin n Kinh l y ch u. Tr n th n em

vi c tâu lên. Vua y cho. S gi n, cho y t ki n Ti n n, r i cho h u mà b o v .

Tri u Tr n th Bình Thu n là Tr ng V n Chính v Kinh. L y Ch ng c Mai Gia

ng thay l nh ch c Tr n th .

Sai Lê V n Duy t bói ngày t Giao. T y u mùa xuân sai quan bói ngày t Giao,

ng n m l y làm l th ng.

Trí s là Binh b Th ng th Nguy n ng H u vào vi ng tang. ng H u tu i 69, vua

i vào y t ki n u l o, r i cho 100 quan ti n.

Bãi vi c các a ph ng ti n dâng thú r ng.

Theo vi c c thì ngày l k , các dinh tr n nhi u n i dâng thú r ng. Vua b o b y tôi r ng :

“T nhà Tôn Mi u, các món trân tu bày tr u((1) Tr u : th ng th t cúng.1)

u có phép th ng. N u c b n ph ng c ng hi n, m t con chim m t con muông, tuy là

t nh m n, mà quan l i trách l y dân, không kh i khó nh c phi n phí. V y bãi i”.

Ng i Thanh Hoa là Tr n H u B o ào c m t cái n b ng ng, có ch “S c m nh

chi b o” ((2) S c m nh chi b o : cái n óng s c m nh c a vua.2)(Sau l ng kh c “Nguyên

Hoà ng niên t o”. Nguyên Hoà là niên hi u c a Lê Trang Tông). Ng i Qu ng c là H

Quang ào c m t cái n ng c, trong có ch : “Trung hoà v d c” ((3) Trung hoà v d c :

ch sách Trung dung, ngh a là : o c trung hoà thì tr i t yên ngôi (v ), muôn v t sinh

(d c).3). u do quan a ph ng dâng lên. Vua sai th ng b c theo b c khác nhau (Tr n

u B o b c 20 l ng, H Quang 5 l ng).

L y Ký l c Ngô ình Gi i và Lê i Ngh a làm C n Chính n h c s .

Tr n th Cao B ng là Nguy n Bá Xuy n, Hi p tr n là Tr n V n Thái, vì nh ng l m b t i

mi n ch c. L y c u Tr n th Thái Nguyên là Nguy n Công át làm Tr n th Cao B ng,

Tham hi p Kinh B c là Lê ình Khuê làm Hi p tr n, Tri ph ng Hoà là Phùng Kh c Tuân

làm Tham hi p, Hàn lâm vi n Nguy n Bá Tuân làm Tham hi p Kinh B c.

em b c, l a, trâu, r u cho cha Lê V n Duy t là V n To i và m Lê Ch t là ào th và

cho th khen ng i u l o.

33

Cho d ch tr m các dinh tr n 3 tháng l ng. (T Qu ng c tr v Nam n Biên Hoà, v

c n Thanh Bình, c ng 91 tr m, g o 4.995 ph ng).

Ban kính eo m t c a Tây d ng và l d u inh h ng cho b y tôi.

Vua d b y tôi r ng : “ o tr n c chép sách v , không xem r ng xét k không th

bi t h t c. Nay th vi n Thanh Hoà ch a nhi u sách l b n ph ng, b n khanh lúc r i

vi c mà có chí c sách thì m n mà xem”.

Cho công th n V ng Các là Ch ng dinh th ng o h u trí Nguy n Long 30 l ng b c.

Long tr c ây vì tu i già v ngh , n nay nghe tin qu c tang, m n ng không th vào vi ng

tang c, dâng bi u t tr n. Vua th ng, d cho mi n n Kinh mà h u ban cho. Thu c h

là Cai c Cao V n Qu c ng c cho b c 10 l ng.

Th ng vàng b c cho các thân công, hoàng , thái tr ng công chúa, tr ng công chúa,

theo b c khác nhau.

Sai dinh Qu ng c xây lò g ch ngói Vân Cù (tên xã thu c huy n H ng Trà), h ng

tháng c p ti n g o cho ng i làm vi c. Lò làm vào ru ng t c a dân thì n b ng thóc.

Sai b H làm t ng sách ti n thóc. D r ng : “Tiên l i kho tàng cho ta giúp nhân

dân, s thi u không th không bi t c. V y tính kê s ti n thóc xu t nh p trong m t

m, th a c bao nhiêu, làm thành hai b n sách, m t b n dâng n i bàn th , m t b n

ta xem”.

Ch n lính Th trung, ng i có s c m nh b vào m i i Túc tr c, l y c t v t n ng i xa

làm m c th ng c p b c ti n áo qu n. (Cách ch n, l y hai kh i chì m i kh i n ng h n 100

cân, ng i d tuy n m i tay nh c m t kh i i 15 tr ng ; l i cho m t tay nh c m t kh i i

30 tr ng là h ng u ; hai tay nh c i 12 tr ng, m t tay nh c i 24 tr ng là h ng u th ;

hai tay nh c i 10 tr ng, m t tay nh c i 20 tr ng là h ng bình ; hai tay nh c i h n 8,9

tr ng, m t tay nh c i h n 16 tr ng là h ng bình th ; hai tay nh c i 7 tr ng cho n 5

tr ng, m t tay nh c i trên d i 10 tr ng là h ng th ).

Th ng qu n n Uy vi n là Nguy n V n T n ch t. Vua d b L r ng : “Nguy n V n T n

tuy là ngoài giáo hoá, nh ng làm tôi th Tiên , ã nhi u n m v t v , m t lòng trung

thành, r t áng th ng”. Bèn sai quan d t , cho hai cây g m T ng, 20 t m v i, 200 quan

ti n. L y Phó qu n n là Cai c H V n Th t th Chánh qu n n, An ph là Tót làm Phó

qu n n.

34

Biên các i tinh binh n Uy vi n làm c T nh biên, cho Nguy n V n Vì là con

Nguy n V n T n làm Cai i th Chánh qu n c , Cai i Nguy n V n Thành th Phó qu n

.

Vua ã i xá tù ( Kinh tù l u 217 ng i, ngoài t i sung quân và l u 389

ng i), l i lo r ng ho c gi chúng khinh r l i tái ph m, m i d r ng : “Tri u ình th c

hi u sinh c a tr i t mà xá l i tha t i, thì ng i có l ng tri nên c s c h i c i, làm ng i

dân lành, cùng lên cõi nhân th . N u quen n t x u không ch a, l i can vào t i, t c là c ý

không h i c i, thì n c có hình th ng, d u mu n l i c u xin n n c ng không th c

a. B Hình ph i l y ch d này g i kh p cho các a ph ng khi n u bi t c ”.

Sai s báo tang cho n c Xiêm. L y Tham tri L b Bùi c Mân sung Chánh s ,

Thiêm s Công b Tr ng Quang H i và Thu c n i cai i Ngô V n Trung sung giáp t Phó

(T ng Ph t v ng 2 cân k nam, 3 cân nh c qu , 1.000 cân ng phèn, 2.000 cân ng

cát và the sa v i u 100 t m). c Mân n, vua Xiêm kho n ãi r t h u, h i r ng : “T c

c tôi vi ng ám tang l y b thí làm h u, nay mu n sai s em vàng làm ph c có

c không ?” c Mân nói : “Không h i gì”. Khi v , vua qu trách r t d , giao cho b

Hình ngh t i. Tr nh Hoài c và Ph m ng H ng h t s c xin cho m i c kh i t i.

nh l th ng ph t vì chóng hay ch m cho lính tr m t Gia nh và B c Thành n

Kinh. (Thành Gia nh, vi c r t kh n 9 ngày n Kinh, th ng ti n 6 quan, không t i 9 ngày

mà n thì th ng thêm 3 quan ; vi c kh n v a i 10 ngày n thì th ng ti n 4 quan. B c

Thành vi c r t kh n i 4 ngày 6 gi n thì th ng ti n 4 quan ; i không t i 4 ngày 6 gi

n thì th ng thêm 2 quan ; vi c kh n v a i 5 ngày n thì th ng ti n 3 quan. Phàm vi c

t kh n và kh n v a mà i quá h n 1 ngày thì ình th ng, tha t i ; quá h n n 1 ngày 1

gi thì ánh 30 roi, c ch m m t ngày l i thêm 20 roi, t i ch n 90 tr ng là thôi. n nh

i th ng thì Gia nh 12 ngày, B c Thành 6 ngày, quá h n 1 ngày thì tha t i, quá h n 1

ngày 1 gi thì ánh 30 roi, c ch m 1 ngày thì thêm 10 roi, n 50 roi là thôi. T Kinh n

hai thành, l c ng nh th ).

Sau có ti u sai t Gia nh bi u tâu vi c th ng mà c ng i kh n c u th ng, vua

ra l nh không th ng và s c cho hai b L i, H t nay v sau nên xét vi c i, vi c kh n

thì th ng nh l , vi c th ng thì thôi.

Tháng 2 dâng lên Hoàng m u 1.000 quan ti n và 1.000 ph ng g o.

35

Qu ng Nam giá g o h , vua nghe r t vui lòng. Mùa ông n m tr c Qu ng Nam giá

o cao, sai Tham b i Hình b là Nguy n H u Nghi, Thiêm s H b là Ngô Bá Nhân n

phát g o ra bán. n nay g o r , ít ng i l nh g o bán, tri u b n Nghi v .

Tha thu n th cho dân xiêu d t xã Nga Mi (thu c huy n Nông C ng) tr n Thanh Hoa.

y v sau ru ng t c a dân xiêu d t b hoang, s t i em án tâu lên, u mi n thu .

S a H u mi u.

C t sinh Thanh Hoa là Nguy n V n Khuê, Nguy n c Nhu n b vào Hàn lâm

vi n. Tr c ây Lê V n Duy t i kinh l c a ph ng Thanh Ngh , hai ng i y u có

công g i gi c tr n ra u hàng. Duy t em vi c tâu lên tri u ình cho nên có m nh này.

L y Cai i Nguy n V n Ni m làm V uý v T b o nh t, c u Phó qu n c Nguy n V n

ng làm Phó v uý.

B c Thành giá g o cao. D cho các tr n trong thành h t r ng ti n l ng b ng ph i chi v

tháng 3 tháng 4 thì cho chi b ng thóc, gi m giá thóc m i h c tr giá 1 quan ti n.

Dân hai xã An Vân và c S (thu c huy n H ng Trà) dinh Qu ng c tâu xin mi n

cho t p dao 2 tháng ào m ng l y n c t i ru ng. Vua sai dinh th n khám th c, r i y

cho.

Sai Phó ô th ng ch Tôn Th t B nh, T th ng ch Tôn Th t D ch, Chánh giám s n l ng

Tôn Th t o, h n ngày m ng 1 và ngày r m, u m c tri u ph c n các mi u kính

n làm l .

Sai các c a bi n d tr ti n g o c p cho ng i b n n.

Chi u r ng : “Th ng ng i b n n rõ chính sách nhân t . V ng bi n gian hi m,

sóng gió khó l ng, g n ây quan quân dân chúng, ho c i vi c công, ho c i buôn bán, l i

hi m l n sâu, u là b t c d c , gián ho c b ng g p n n gió, ng i s ng thì không n i

ng t a, ng i ch t không ai li m b c, xét soi th y th , r t áng xót th ng. V y h l nh

cho các thành dinh tr n u d tr ti n 100 quan g o 100 ph ng th s c a bi n, khi có

ng i b n n thì xem vi c công hay vi c t , tu b c mà c p. (Phàm ng i i công sai, cai i

phó i tr lên, m i ng i c p ti n 4 quan g o 1 ph ng ; chánh i tr ng, i tr ng thì

ti n 2 quan g o 1 ph ng ; ng i ch t thì s ti n c p g p ôi. Binh lính thì ti n 1 quan g o 1

ph ng ; ng i ch t thì ti n 3 quan. Nhân dân thì c p 5 ti n và 15 bát g o ; ng i ch t thì 2

quan ti n. Không ph i là i công sai thì cai i phó i tr lên ti n 2 quan g o 15 bát ; ng i

ch t thì 3 quan ti n. Chánh i tr ng tr xu ng n quân dân, thì 3 ti n 10 bát g o ; ng i

ch t thì 1 quan ti n).

36

Sai Thiêm s Hoàng Qu c B o, Th hàn Hoàng S nh, N i hàn Lê Bá Tú n Qu ng

Tr phát thóc kho ra bán. Tr c là dân Qu ng Tr nhi u ng i iêu hao, b n B o vâng l nh

phái i th m h i, em h t tình tr ng au kh tâu lên, vua bèn ra l nh phát thóc kho gi m giá

bán ra (Thóc 1 h c tr giá 8 ti n, quân dân u bán cho 1 h c ; k goá v , goá ch ng, cô c

thì bán m t n a).

L i tri u Ký l c Qu ng Tr Lê ng Lý n qu trách r ng : B n các ng i là ng i gi

vi c ch n dân mà cho dân n nh th , ch ng ph i là v v nuôi n ng không úng nên

n th sao ! Ng i làm vi c m i ít ngày, hãy tha cho ; ph i v cùng v i L u th là Bùi V n

Thái h i ng v i phái viên mà làm cho tho áng, cho ti u dân u c nh n, bù l i

i tr c. Còn Cai b Nguy n C Tu n không có tài ch n dân, gi i ch c ngay v Kinh i

ch . L i chu n l i bàn c a ình th n, phàm dinh h t nào nhân dân xiêu d t thì tha b t dao

ch, hoãn thúc gi c thu , dân c th .

B Công tâu xin tr ng thu tr c g thu c a th r ng Qu ng Tr .

Vua nói : “L thu s n v t n m nay, tr c ã có l nh tha, nay m c t chi u ch a khô mà

i tr ng thu thì l y gì cho dân tin c. N u không thì l y ti n công mà mua”.

C m các qu n quân thi n ti n òi lính m tr n thi u.

Vua th y lính ng m không dính dáng n vi c xã dân n c p, th mà g n ây m i khi

có ng i tr n thì ng i cai qu n th ng th ng theo nguyên quán mà òi b t, làm kh cho

dân, nên s c t nay v sau h có lính