Пән бойынша оқытубағдарламасының (Syllabus)
титулдық парағы
НысанПМУ ҰС Н 7.18.3/37
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Филология, журналистика жєне өнер факультеті
050205 «Қазақ филологиясы» мамандығыныңстуденттеріне арналған
«19 ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы»
ПӘНІ БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ
(Syllabus)
Павлодар
Пән бойынша оқыту
бағдарламасын (Syllabus)бекіту парағы
НысанПМУ ҰС Н 7.18.3/38
БЕКІТЕМІН ФЖж¤ факультетініњ деканы
_________ Ж.Т.Сарбалаев « ___» ___________2010 жыл
Құрастырушы: ф.ғ.к., доцент Муталиева Р.М.Қазақ филологиясы кафедрасы
050205- «Қазақ филологиясы» мамандығының күндізгі бөлім
студенттеріне арналған «19 ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы»
пәні бойынша оқыту бағдарламасы (Syllabus)
Бағдарлама 2010__ж. «___» _________бекітілген жұмыс оқу бағдарламасының негізіндеәзірленді.
Кафедра отырысында ұсынылды 20_ж. «___»____________№_____Хаттама Кафедра меңгерушісі ______________ Жүсіпов Н.Қ. 2010__ж. «____» ________
(қолы) (аты-жөні)_______Филология, журналистика және өнер факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды 2010_ж. «_____»____________ №____ Хаттама
ОӘК төрағасы ___________ Жұманқұлова Е.Н. _______ 2010_ж.«_____»___________
(қолы) (аты-жөні)
1Оқытушы туралы мәлімет және байланысу ақпараттарыМуталиева Раушан МамырқызыҚазақ филологиясы кафедрасы _____А1__ корпусында (мекен-жайы), 324- аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны 1255
2 Пән туралы мәліметтер :
«19 ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы» пәні 050205 «Қазақ филологиясы» мамандыѓында 4 семестрде 15 аптада оќылады. Жалпы саѓат саны-135с, дєріс-30с, тєжірибешілік-15 с, СОЖО-22,5с, СӨЖ-67,5с.
3 Пәннің еңбек сыйымдылығы
Сем
естр
Кре
дитт
ар с
аны
Аудиториялық сабақ түрлері бойыншабайланыс сағаттарының саны
Студенттің өздікжұмысының сағат
саны Бақылаутүрлері
барлы-ғы
дәріспракти-
казертха-налық
студия-лық
жеке барлығы СОӨЖ
Бар-лығы
3135 30 15 -
- - 90 22,5 емтихан
4 Пәннің мақсаты және міндеттеріПәнді оқыту мақсаты: «ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы» пәнін жоғарымектепте оқытудың негізгі мақсаты – маман әдебиетшідайындау, оның жалпы қазақ әдебиеті туралы ғылымдыжүйелі түрде меңгеру, игеру міндетімен сабақтас.
Пәннің міндеттері:- өлеңдерді жанрлық, идеялық, құрылыстық жағынан талдай білуі;- жекелеген автордың шығармашылық ерекшеліктерін
танытуда , ақын-жыраулар өлеңдерін жатқа білу;- образдар жүйесіне талдау жасай білу;- шығарманың көркемдік ерекшелігін айқындай білу.
5 Білімге, икемділікке және дағды-машықтарға қойылатын талаптар Студенттер білуі тиіс:
- ақын-жазушылар шығармаларының көркемдік ерекшелігінталдай білуі тиіс;- ақын-жазушылар шығармаларының образдар жүйесін талдайбілуі тиіс;- ақын-жазушылар шығармаларының идеясын аша білуі тиіс.;- ақындар өлеңдерін жатқа білуі тиіс.
Студенттер істей білуі тиіс:-Студенттер тақырып таңдау, материал жинау, конспектіжазуды меңгере біледі.- ақын-жазушылар шығармаларын ажырата алады.- ақын-жазушылар шығармаларының идеялық, эстетикалықмазмұнын аша білуге дағдыланады.- ақын-жазушылар шығармаларынталдаудағы оның табиғатынбіледі.
6 Пререквизиттер- Қазақ халқының ауыз әдебиеті- Ежелгі және одан бергі дәуірлердегі Қазақстан тарихы- Әдебиет теориясы- Түркі халықтарынң әдебиеті
7 Постреквизиттер - Қазақ әдеби тілінің тарихы- Тіл мәдениеті
8 тақырыптық жоспар1-тақырып. Кіріспе
2-тақырып. ХІХ ғ. қазақ тарихы және әдебиет3-тақырып. ХІХ ғ. дәстүрлі айтыс өнері4-тақырып. ХІХ ғ. әдебиетіндегі Қоқан езгісіне қарсылық сарын. Әлеуметтік қайшылықтарға көзқарас баға; қоғамғасын.5-тақырып. ХІХғ. сал-серілер. Ән өлең. Өнерпаздық,сыршылдық ағым6-тақырып Махамбет Өтемісұлы ұлт-азаттық көтеріліскүрескері. Бостандық жыршысы7-тақырып Махамбет және дәстүрлі жыраулық поэзия8-тақырып ХІХ ғ. қисса-дастандар9-тақырып Зар заман поэзиясы. Қазақ әдебиетітарихындағы зар заман ағымы10-тақырып Шортанбай Қанайұлының әдеби мұрасы11-тақырып Дулат Бабатайұлының шығармашылығы
12-тақырып Мұрат Мөңкеұлының ақындық мұрасы13-тақырып Шернияз Жарылғасұлы14-тақырып Алмажан Азаматқызы.Әбубәкір Кердері.Ақмолла Мұхамедиярұлы15-тақырып ХІХ ғ. жаңа жазба әдебиет16-тақырып Шоқан Уәлиханов – қазақ әдебиеттануғылымының негізін салушы (1835-1865)17-тақырып Ыбырай Алтынсариннің ағартушылыққызметі, әдеби мұрасы (1841-1889)18-тақырып Абай Құнанбайұлы (1845-1904)19-тақырып Абайдың ақын шәкірттері20-тақырып ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиетін зерттеудіңөзекті мәселелері, алдағы міндеттері
9 Пәннің қысқаша сипаттамасы 19 ғасыр әдебиетінде айтыскер ақындар, зар заманақындары, жазба әдебиет өкілдерінің шығармаларыталданады.Атап айтқанда, Сүйінбай, Шөже, Мұрат,Дулат, Шортанбай, Ыбырай, Абай, Шоқан, Махамбетшығармалары идеялық-көркемдік тұрғыдақарастырылады.
10 Курстың компоненттеріДәріс тақырыптары1-тақырып КіріспеХІХ ғасырдағы тарихи әлеуметтік-экономикалық
жағдай. Орыс отаршылдығының жаңа, батыл бетбұрыс іс-қимылы. 1822 жылғы әкімшілік билеу жүйесіне енгізілгенөзгеріс. Хандық биліктің жойылуы.
Исатай-Махамбет (1836-1838) бастаған ұлт- азаттықкөтеріліс. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттыққозғалысы (1836-1847) . Хиуа,Қоқан хандығы езгісінеқарсы бас көтерулер. Жанқожа батыр көтерілісі(1856-1857).1868 жылғы «Жаңа низам».Қазақ даласының «Соғысотарынан» «жер отарына» айналуы. Қазақстанның рухани-мәдени тіршілігіндегі жағдайлар. Қазақ даласын, қазақтыңтұрмыс-тіршілік, мінез-құлқын патша үкіметі тарапынанмақсатты түрде зерттеулерге кірісу. Миссионерлік саясат.Жалпы ағарту ісінің, орыс оқуының жандануы. Қазақхалқының әдебиеті, тілі, мәдениеті, тұрмыс тіршілігі, әдет-ғұрып, салт-дәстүрі Батыс Европа, орыс ғалымдарытарапынан зерттеле бастағаны. Қазақ тілінде баспасөздің
пайда болуы, кітап басып шығару. ХІХ ғасыр әдебиетініңдаму барысындағы күрделі өзгерістер, жаңа беталыс,бағыттар. Көркемдік ерекшеліктер. Әдебиеттің мазмұн, түржағынан сан сапада, сан жанрда көрінуі.
ХІХ ғасыр әдебиетінің саяси-әлеуметтік, көркемдікнегіздері. ХІХ ғасыр әдебиетіндегі негізгі сарындар, саясибағыттар мен әдеби-көркемдік ағымдар.
ХІХ ғасырдағы әдебиет үлгілерінің сақталуы, басылымжайы. Қазақ әдебиеті тарихында бұл дәуір әдебиетініңзерттелуі, бағаланып, ғылыми жүйеге түсуі.
Әдебиет тарихында ХІХ ғасыр шығармашылығынхатқа түсіріп, жүйелеп, тұжырымдаудағы Ш.Уәлиханов,Ы.Алтынсарин,Г.Потанин, Ильминский,В.Радлов, Ю. Лютшь,Ә.Диваев, М. Көпеев, Х.Досмұхамедұлы, М.Әуезов,С.Сейфуллин, С.Мұқанов, Ә.Қоңыратбаев, Е.Ысмайылов,Қ.Жұмалиев, Ы.Дүйсенбаев, Б.Кенжебаев, Х.Сүйіншәлиев,С.Қирабаев, Р.Бердібаев, Қ,Сәтбаев,Ә.Дербісалин, М.Мырзахметов,М.Мағауин, С.Дәуітов, т.б.ғалымдар еңбектері.
ХІХ ғасыр әдебиетін әдебиеттану ғылымындабағалаудағы көркемдік-теориялық тұжырымдар. ХІХ ғасырәдебиеттің түрлі атаулармен айғақтаумен бұл әдебиеттіңәдеби үлгісі, көркемдік негіздерінен гөрі мазмұндық, саясимән жағынан берілген жалпы бағаның басым болғаны.Кертартпа романтикалық, сыншыл реалистік, т.б. атауларәдебиет ерекшелігіне қатысты болғанымен, көркемдік-теориялық негіздерден гөрі сырт саясатқа орайайғақталғандығы. Әдебиеттану ғылымында шынды емес,«шын» дегенді айтуға мәжбүр болған кезеңдер. Түрлі саясиқаулы-қарарлардың көркем әдебиетке, әдеби мұраныбағалауға тигізген әсер-ықпалы.
ХІХ ғасырдағы әдебиеттің өзіне шейінгі жасап келгенәдебиетпен сабақтастығы, ерекшелік, айырмашылығы.Алғашқы жазба әдебиет үлгілерінің мұсылманша оқығансауатты ақындардың діни, ғибраттық өлеңдері арқылыкөрінуі.
ХІХ ғасырдың соңына қарай шыққан қазақ тіліндегібаспасөз. «Түркістан уәлаятының газеті», «Далауәлаятының газеті» бетінде әдебиет материалдары, оларғақатысты алғашқы пікір, сыни ойлардың жариялануы.
ХІХ ғасырдың соңын ала Қазан, Петерборда өлең кітап,жеке жинақтардың басылып шығуы. Дулаттың
«Өсиетнамасы», Шортанбайдың «Бала зары», түрліқиссалар.
Әдебиеттің ішкі ісінде , көркемдік шеңберлеріндебайқалған жаңару, өзгеріс, даму тенденциялары. Қазақөлеңінің жаңа түрлері. Дулат әкелген өлеңдегі өзгерістіңАбаймен жалғастығы.Жаңа жанрлардың тууы. Европалықмәндегі жаңа жазба әдебиеттің қалыптасуы. Мысал, сықақ,сатираның жандануы. Поэманың тууы. Лириканың толысуы.Сал-серілер өнерінің шарықтауы. Айтыс мәнінің ,мазмұнының тереңдеуі. Прозаның алғашқы нысандары.Әдеби сын. Публицистика. Көркем аударма. Тарихижырдың тууы.
Зар заман ақындары – қазақ жазба әдебиетінің басы.Бұл туралы М.Әуезов, Х.Досмұхамедұлы, С.Мұқановтұжырымдары.
Қазақ қоғамындағы түрлі саяси күйдің әдебиетке жаңасарындар, әлеуметшілік, азаматтық бағыт әкелгендігі.М.Әуезовтің ХІХ ғасыр әдебиетін тұтастай зар заманәдебиеті атауы. С.Мұқанов ХІХ ғасыр әдебиеті тарихын:
1) ХІХ ғасырдың алғашқы жартысындағы ұлтбостандығын жырлайтын әдебиет;
2) ХІХ ғасырдың 50-70 жылдарында «Зар заман»әдебиеті;
3) ХІХ ғасырдың 70 жылдарынан бастаппросветительдің (мәдениетке үндеуші) әдебиет депжүйеленуі.
ХІХ ғасыр әдебиетінің жанрлық, көркемдік негіздержөнімен зерттелуі. Ш.Уәлиханов, В.Радлов, Т. Потанин, т.б.шығыстанушы зерттеушілер қазақ әдебиеті туралы.
М.Әуезов,А.Байтұрсынов,Х.Досмұхамедұлы,Ә.Бөкейханов, т.б. қазақ әдебиетітарихын жасауды қолға алуы. Әдебиеттің түрі мен тегінебайланысты жанрлық классификация жасауы. Қазақәдебиеті тарихының, қазақ әдебиеті теориясының алғашқыоқулықтары. Олардың құрылым, ғылыми жүйесі.С.Сейфуллин, С.Мұқанов, Ә.Қоңыратбаев, т.б. ғалымдардыңәдебиеттің тарихы, әдебиет теориясына қатыстыеңбектері.
ХІХ ғасыр әдебиетінің ХІХ ғасырдың І жартысындағы ,ІІ жартысындағы әдебиет болып бөлінуі, түрлі ағым-бағыттардың, әдеби әдіс-тәсілдердің сол тұстағыайқындалу жөндері.Әдеби мұраны бағалау жайлы 1957
жылғы қаулы. Қазақ әдебиетінің тарихын дәуірлеумәселесіндегі екі түрлі концепция. Алпысыншы жылдарәдебиеттану ғылымындағы күрделі зерттеулер.Жаңатенденциялар. Әдеби мұраның басылым ісінің жандануы.Жетпісінші, сексенінші, тоқсаныншы жылдарда әдебиетмәселелерінің кең ауқымды зерттеулермен толығуы.Арнайы монографиялық еңбектер.Әдебиеттанудағыақтаңдақтарды толықтыру жөндері. Сол орайда ХІХғасырдағы қазақ әдебиетін зерттеуді ілгері дамытудыңөзекті мәселелері.
ХІХ ғасыр әдебиетін зерттеу, ғылыми жүйелеудіңқазіргі көкейкесті жайлары. Әдеби жанрлардың саралау,көркемдік-саяси ағым, бағыттарды қарастыра, айқындайтүсу. Әдеби мұраға көзқарасымызда уақыт әкелген оңөзгерістер. Кезінде Х.Досмұхамедұлы, М.Әуезов, С.МұқановХІХ ғасыр әдебиет үлгілеріне қатысты жасағантұжырымдардың қазірде тұтастай ғылыми айналымғатүсіп, бүгінгі ғылым жеткен өлшемдермен жалғасуы.
2-тақырып ХІХ ғ. қазақ тарихы және әдебиет
ХІХ ғасыр – орыс отаршылдығының жаңа, батылбетбұрыстар кезеңі. Ішкі Бөкей ордасының құрылуы(1801).1822,1868 жылдардағы реформалар. Хандық биліктіңжойылуы. Жерге мемлекеттік меншік. Исатай-Махамбет,кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттықкөтерілістер.Қоқан, Хиуа хандығы езгісіне қарсы баскөтерулер.Жанқожа батыр.Бекет батырдың жераударылуы.Қазақстанның Ресей империясы қармағынатұтастай өтуі. Миссионерлік саясат. ХІХ ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдайдың әдебиетке әсері. Ел өмірініңшындығы түскен әдеби шығармалардың тууы.Қазақпоэзиясында қазақ қоғамы, ел тұрмысы, оқу-өнер, адамныңмінез-құлық жайларын толғау. Ауызша және жазбашаәдебиет үлгілерінің қатар дамуы.
ХІХ ғасырдағы әдебиеттің өзіне шейінгі жасап келгенәдеби дәстүрлермен сабақтастығы. ХІХ ғасырдағы жаңаәдебиет үлгілері.
Жаңа жазба әдебиет үлгілерінің мұсылманша оқығансауатты ақындардың діни, ғибраттық өлеңдері арқылыкөрінуі. ХІХ ғасырдағы нәзира дәстүрі. Әдебиеттегі діни-ағартушылық ағым.Әдебиеттегі жаңару,өзгеріс, даму
тенденциялары.Қазақ өлеңінің жаңа түрлері.Сал-серілерөнернамасы. Айтыс өзгерістері. Проза нысандары.Көркемаударма. Тарихи жырлар.Қисса-дастан.Публицистика. Жаңажазба әдеби тілдің дамуы.Кітаби тілдің дамуы. Кітабитілдің қазақ тілін шұбарлауына алаңдаушылық.
Қазақ тіліндегі баспасөз.Кітап басып шығару.Ұлтмектептерінің ашылуы.Әдебиет үлгілерін жиыстырыпжариялау.Зерттеу.
3-тақырып ХІХ ғ. дәстүрлі айтыс өнері
ХІХ ғасырдағы айтыстың дәстүрлі сипаты.Қазақәдебиеті тарихындағы айтыс өнерінің ауыз әдебиетіндегіүлгілері мен ХІХ ғасырдағы ақындық айтыс өнерінің өзіндікерекшеліктері.
ХІХ ғасырдағы айтыстың дәстүрлі суырыпсалмаақындық айтыс пен бірге жазба түрде де өрістеуі.Айтыстыңтүрлері.Жанрлық ерекшеліктері.Әлеуметтік сипаты.ХІХғасырдағы әйгілі айтыс ақындары Шөже,Орынбай,Кемпірбай, Балта, Түбек, Сүйінбай,Нұрым,Қашаған, т.б. айтыстарының сөз қолданыс, өлеңайшығы, көркемдік алымы.Әлеуметтік мәні.ХІХ ғасырдағыайтыс ақындарының өзіндік мәнер-машығы, айтыстағыәдіс-тәсілі.Жазба айтыс дәстүрінің дамуы.
ХІХ ғасыр айтыстарының жиналып зерттелужайы.М.Әуезов,А.Байтұрсынов, С.Мұқанов, Е.Ысмайылов,М.Ғабдуллин, Ә.Қоңыратбаев, Р.Бердібаев,М.Жармұхамедұлы, т.б. ғалымдардың айтысты теориялықжағынан зерттеуі.
Айтыс өлең- ХІХ ғасыр әдебиетінің елеулі нұсқасы.Шөже Қаржаубайұлы (1808-1895).Ақынның өмірі.
Өлеңдері мен айтыстарының әлеуметтікмәні.Орынбай,Кемпірбай, Шортанбай, Балта ақындарменайтысы. «Арқадан шығып едім Ноғайға еріп»,«Дәулетімбетке», «Домбыра шыққан тықылдап»,«Бәйтікке», «Ноғайбайға», «Ерденге» арнауөлеңдері.Шөженің «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жырынжырлауы.Ақын жөнінде Ш.Уәлихановтың айтқаны.
Кемпірбай ақын (1834-1895).Ақындық шеберлікқырлары. Өлердегі айтқан сөзі.Өлең өнерінебағасы.Айтыстары.
Орынбай Кертағыұлы (1813-1895). Өмірі.Серәлі,Тоғжан,Шөже, Шортанбай ақындармен айтысы.Арнауөлеңдері.Олжабай батыр туралы жыры.Шоқан Уәлихановқақазақ поэзиясы үлгілерін таныстыруы.
Сүйінбай Аронұлы (1822-1895).Шығармашылықмұрасы.Майлықожа, Қатаған,Қаңтарбай,Уәзипаменайтыстары.Сұраншы, Саурық батырға арналған ерлікдастандары.Тезек төреге айтқаны.Арнаулары.Ақынөлеңдерінің әлеуметтік астары, қозғаған тіршілікиірімдері.Тіл кестесі.Сүйінбай жөнінде Жамбылдың, басқада ақындардың айтқаны.Сүйінбай шығармаларыныңзерттелім,басылым жайы.Ақынның «Ақиық» жинағы.
Бақтыбай.Түбекақындар.Айтыстары.Өлеңдері.Өмірбаян деректері.
Нұрым Жаршағұлұлы(1825-1896).Өмірі.Әдебимұрасы.Жоқтау, естірту,тойбастар,қоштасу, салт өлеңдерімен айтыстары. Өзі туралы термелері.Арнаулары.«Тайсойған», «Бүйрек» толғауларындағы әлеуметтікастар.Нұрым мұрасының зерттелу, басылым жайы.
Қашаған Күржіманұлы(1840-1924).Өмірі. «Топансел басқанда», «Есқали сопыға», «Адай қонысы», «Ізбасқа»,т.б. өлең-толғаулары.Айтыстары.Арнаулары.Олардағызамана қалпы.Қашаған шығармаларының тілшеберлігі.Қашаған ақын мұрасының зерттелуі, басылымы.«Топан» жинағы. «Алқаласа, әлеумет» жинағына енгеншығармалары.
Марабай(1841-1898).Шығармашылығы.Өмірбаяны.Айтыстары. «ЕрТарғын» жырының Марабай нұсқасы. «Қобыланды»жырының Марабай нұсқасы.Марабайдың шығыстанушығалымдар назарына ілінуі.Марабайға Абайдың бергенбағасы.
Сара Тастанбекқызы(1878-1616).Өмірі. «Күрек»,«Тұзақ» толғаулары. Арнау өлеңдері мен көңіл-күй сезімжырлары. «Ел жақсыларына», «Бекіндім», «Қош бол, елім».«Тордағы тоты»(1860), «Ақын Сара»(1985) жинақтарынаенген шығармаларын көркемдік, мазмұндық жақтанқарастыру.Сараның әдебиет тарихындағы орны.Біржанменайтысы болған ба, жоқ па дегенді қозғайтын бұрын-соңдыайтылған пікір-тұжырымдар.
Қалнияз,Серәлі,Қожабай, Сақау,Айсұлу,Ұлбике,Күдері,Сарыбай,т.б. ақындардыңайтыстарына шолу.
4-тақырып ХІХ ғ. әдебиетіндегі Қоқан езгісінеқарсылық сарын. Әлеуметтік қайшылықтарғакөзқарас баға; қоғамға сын.
Мәделі Жүсіпқожаұлы(1816-1888). Мәделінің мысалсөздері.Майлықожа,Құлыншақ ақындармен үндестік,туыстығы. «Қанайға», «Шәріпке», «Датқа-еке», «Бір жанжоқ болыстыққа талас емес» өлеңдері.Мәделінің мысалсөздері. «Төренің түйесімен кеңесі», «Жолбарыс терісінкиген есек». Мәделінің шығармашылық мұрасын зерттеу.Насихаттау.
ҚұлыншақКемелұлы(1831-1892).Өмірбаяндеректері.Шығармаларының зерттелеуі. «Көлбайға»,«Дүйсенбайға» арнаулары. Батырлық ерлік дәстүрді көтережырлап, дәріптеген өлеңдері.Айтыстары. Жазба айтысүлгісін қалыптастырып дамытуы.
Майлықожа Сұлтанқожаұлы (1835-1889). Өмірі.Ақындық мұрасы. Сүйінбай, Құлыншақ, Айман, Гүлханымақындармен айтыстары.Мысалдары. Шығыс әдебиетіүлгілерінен аудармалары,сол негізде туған нәзирашығармалары. «Нақылдар» жинағына енгеншығармалары.Әдеби мұрасының зерттелуі.
Базар Оңдасұлы(1839-1911). Өмірі, мұрасы.Зерттелу, басылым жайы. Адамгершілік, дүние, жаратылыс жайлы үгіт-насихат мәндішығармалары.«Айна-тарақ», «Әмина қыз», «Мақпал-Сегіз» дастандары.Термелері.
Бұдабай Қабылұлы (1842-1912). Өмірі.Шығармаларының зерттелуі. Жоқтау, көңіл айтужанрларын жазба түрде дамытуы. «Қоңырат Қалгезге»,«Қыпшақ Әлтембетке» арнаулары. Қарлығашпен айтысы.
Біржан сал (1831-1897). Өмірі. Біржанның«Жанбота» , «Жамбас сипар», «Ләйлім шырақ», «Қаражер», «Шалқыма» өлеңдері мен әндері. Олардың туутарихы. Біржанның Сарамен айтысы туралы ілгерідегі,кейінгі пікір, тұжырымдар. Бұл айтыстың көркемдік сапасы.
5-тақырып ХІХғ. сал-серілер. Ән өлең. Өнерпаздық,сыршылдық ағым
Сал-серілер, әнші-ақындардың ХІХ ғасыр әдебиеттарихындағы орны.
Сал - серілер, әнші-лирик ақындар мұрасы. Олардыңзерттелу, таралым, танылым жайы. Сал-серілер өнерініңөзіндік ерекшеліктері. Әрі ақындық, әрі сазгерлік, әріорындаушылық өнер. Сал-серілік өнердің қазақ халқыныңрухани өмір, көркемдік таным- талғамындағы орны.
ХІХ ғасырдағы сал-серілік, әншілік дәстүр, әншілікдәстүр, әншілік мектептер жайлы академик А.Жұбановтыңғылыми-теориялық тұжырымдары. Қазақ мәдениеті менәдебиетінің көрнекті өкілдері – сал-серілершығармашылығы Е.Ысмайылов зерттеулерінде. М.Әуезов,Қ.Жұбанов, Т. Әлімқұловтың Абай әндері жайлы пікірлері.
Сегіз сері Баһрамұлы (1818-1854). Өмірі меншығармашылық мұрасы. Өлеңдері, қисса- дастандары.Исатай-Махамбет қозғалысына қатысы. «Орал тау»,«Кеңінен жаяйыншы қанатымды», «Қашқын келбеті»,«Горчаковқа» шығармаларындағы әлеуметтік үн.Сегізсерінің махаббат, ғашықтыққа байланысты толғау,дастандары, өлеңдері. Халық эпосын жырлауы. Түрлендіруі.Арнаулары. Сегіз сері мұрасының зерттеулері. Басылымы.
Ақан сері Қорамсаұлы (1843-1913). Өмірі.Шығармашылық мұрасы. «Сырымбет», «Үш тоты»,«Қараторғай», «Кербез сұлу», «Ақкөйлек», т.б. ән-өлеңдері.Ақынның сезім жырларының көркемдік мәні. Ақан серіөлеңдеріндегі әлеуметтік үн. Ақанның жан қасіреті.«Құлагер», «Жүсіп төреге» өлеңдері.
Жаяу Мұса Байжанұлы (1835-1929). Өмірбаяндеректері. «Ақ сиса», «Сұрша қыз», «Қаулау», «Шолпан»,т.б. ән-өлеңдері қазақ өнерінің үздіктері. Жаяушығармаларындағы жан айқай. Қоғам мен адамортасындағы аярлыққа ауыр үкім. Жаяу Мұса туралыкөркем шығармалар. Ақын мұрасының зерттелуі,басылымы. Халқымыздың рухани өміріндегі Жаяу Мұсашығармаларының орны.Әсет Найманбайұлы (1867-1923). Ырысжанмен айтысы.«Салиха- Сәмен», «Ағаш ат», «Үш жетім», «Пушкин»,«Француз» поэмалары. «Қоштасу», «Әсет» ән- өлеңдері.Аудармалары («Евгений Онегин»).
Мұхит, Балуан Шолақ, Үкілі Ыбырай, Майра, Мәди,Иман Жүсіп әнші- ақындар өнерінен мәлімет.
6-тақырып Махамбет Өтемісұлы ұлт-азаттық көтеріліскүрескері. Бостандық жыршысы
Махамбет Өтемісұлының өмірі (1803-1846). Исатай-Махамбет бастаған ұлт- азаттық көтерілістің тарихи, саясибағалануы. Махамбет және хан Жәңгір. Махамбетпоэзиясындағы азаматтық үн. Ақынның көтерілісалдындағы , көтереіліс барысындағы, көтерілісжеңілгеннен кейінгі толғауларындағы жеңіске үндеу,жеңіліс сарыны.
«Ұлы арман», «Ереуіл атқа ер салмай», «Толарсақтансаз кешіп», «Еңселігім екі елі», «Жәңгірге айтқаны», «Мұнаркүн», «Мен едім», «Қызғыш құс».
Исатай батырдың тарихи тұлғасы мен Махамбетөлеңдеріндегі бейнесі. Батыр бейнесінің эпикалықжырлардағы кейіпкерлермен туыстастығы. Исатайбейнесінің жандылық, нақтылық сипаттары. Исатайғаарнаулардың сөз айшығы.
7-тақырып Махамбет және дәстүрлі жыраулық поэзия
Махамбет – жаугершілік заман күйін толғаған жауынгержырау. Махамбет толғауларындағы жырдың дәстүрліүлгілері. Қазтуған, Доспамбет, Шалкиіз, Ақтамбердіжыраулар үрдісі. Махамбет толғауларындағы дәстүрліқолданыстар. Махамбеттің «Мені».
Махамбеттің жыраулығы жайлы Х.Досмұхамедұлы,М.Әуезов, З.Қабдолов, М.Мағауин, т.б. пікірлері.
Махамбет – қазақ лирикасын жаңа сапаға көтергенсыршыл ақын. Махамбет өлеңдеріндегі замана сыры.Лирикалық қаһарманның жан күйігі, көңіл күйі. Ақынпоэзиясының реалистік, романтикалық сипаты.Махамбеттің өлең құрылысы. Тіл кестесі. Махамбетөлеңдерінің жанрлық сипаты. Дүние заңдылықтарынтолғау. Саяси үгіттік лирика. Тарих өлең. Арнаулар. Элегия.Жоқтау. Махамбет шығармаларының басылым жайы.
«Мұрат ақынның Ғұмар Қазыұғлына айтқаны» (1908).«Шайыр» (1910) жинақтары. Х.Досмұхамедұлының «Исатай- Махамбет» жинағы. Қ.Жұмалиев құрастырған кейінгі
басылымдар (1939, 1948, 1951, 1958, 1962). Махамбетшығармаларының текстологиясы. Махамбет өлеңдерініңалғашқы нұсқалар негізіндегі соңғы басылымы (Арыс,2001).
Махамбет өлеңдерін кейінгіге жеткізушілер. Қуанжырау, Кішкене Қобыланды, Мұрат ақын, ЫғылманШөреков.
Махамбеттің 1908, 1910, 1925 жылдардағыбасылымындағы өлеңдеріне кейіннен табылып қосылғаншығармалар.
Қ.Жұмалиевтің Махамбеттің кейіннен 23 өлеңін табуы.Ақын мұрасын жинақтаудағы Ғ.Зарипов, М.Тілеужанов, Б.Аманшин, Қ. Мырзағалиев еңбектері.
Махамбеттің әдеби мұрасының зерттелуі.Х.Досмұхамедұлы, М. Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев, Е.Ысмайылов, Х. Сүйіншәлиев, З. Қабдолов, Р.Сыздықова, Қ.Өмірәлиев, Ә.Қоңыратбаев, М.Мағауин, Қ.Сыдиықов,Ж.Тлепов, т.б. ғалымдардың махамбеттанудағы еңбектері.Махамбеттану мәселелері. Қазақ поэзиясындағы Махамбетдәстүрі.
ХІХ ғасырдағы ұлт-азаттық күрес батырлары жайлытарихи жырлар
Кенесары- Наурызбай туралы жырлар. Нысанбай ақынтуралы М.Әуезов, С.Мұқанов пікірлері. Шортанбайдың«Ақжолтай – Ағыбай батыр» жыры. «Бекет батыр» жыры.Мұсабай жыраудың «Жанқожа батыр» жыры.
Ығылман Шөрековтің «Исатай - Махамбет», «Досқожаақынның кенесарыға айтқаны» жыры. Тарихи жырдыңжанрлық сипаты. ХІХ ғасырдағы тарихи жырлардың тарихиөлең, тарихи эпоспен туысатын тұсы, өзіндік ерекшелігі.«Кенесары - Наурызбай», «Исатай –Махамбет», «Бекетбатыр» ,т.б. тарихи жырлардың қазақ әдебиетітарихындағы орны, ғылыми бағалануы, зерттелуі, басылымкөруі. Ш.Уәлиханов, А.Байтұрсынов, М.Әуезов ,Х.Досмұхамедұлы, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев, Р.Бердібаев,Ә.Қоңыратбаев, Қ.Өмірәлиев, Е.Ысмайылов, С.Қасқабасов,Е.Тұрсынов тарихи өлең, тарихи жыр туралы.
8-тақырып ХІХ ғ. қисса-дастандар
«Сал-сал», «Зарқұм», «Сейфүлмәлік», «Бозжігіт», «Мұңлық-Зарлық», «Шәкір-Шәкірат», «Жүсіп-Зылиха», «Жұмжұма»,«Зарқұм», т.б. Ежелгі нәзира дәстүрінде қайта жаңғырғанқисса-дастандар (кітаби өлең) ХІХ ғасырдағы діни-ағартушылық бағыттың бір арнасы.
Қисса дастандардағы «Құран», «Мың бір түн»,«Тотынама», «Шахнама» желілері.
ХІХ ғасыр әдебиетіндегі қисса-өлең дәстүрінің ғылыминегізделуі, жүйеленуі. Қисса- дастандардың түрге бөлінуі.Ш.Уәлиханов, В.Радлов, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов,Х.Досмұхамедұлы, М. Әуезов, С.Мұқанов , Ә.Қоңыратбаев,Б.Кенжебаев, З.Ахметов, Ш.Сәтбаева, Р.Бердібай,М.Мырзахметов, Қ.Өмірәлиев, Ө.Күмісбаев,А.Қыраубайқызы, Б.Әзібаева, А.Жақсылықов, З.Сейітжанұлы, У. Қалижанұлы, т.б. қисса-дастандар туралы.
Кітаби-дастаншыл ақындар. Ақылбек иби Сабал, ШәдіЖәңгірұлы, Мәулекей Жұмашев, Жүсіпбек Шайхисламұлы,Ораз молда, Мұса молда, Мәшһүр Жүсіп Көпеев,Кашафуддин бек Шахмардан, Мақыш Қалтаев, Ақмолда,т.б. ғұмырбаян деректері. Шығармашылық мұрасы.
ХІХ ғасырдағы қисса-дастандардың басылымы. Қисса-дастандардың ауызша әдебиет пен жазба әдебиеткеқатысын айқындай түсүдің өзекті ғылыми мәселелері.
9-тақырып Зар заман поэзиясы. Қазақ әдебиетітарихындағы зар заман ағымы
Зар заман – қазақ әдебиеті тарихындағы елеулі ағым.Ресей империясының отаршылдық саясаты туғызған бағыт.Зар заман – қазақ әдебиетінің ауызшадан жазбашағаойысқан өтпелі кезеңнің әдебиеті. М.Әуезовтің қазақәдебиеттану ғылымында зар заман ағымының ғылыминегіздемесін жасаудағы орны. Оның зар заманды 3 кезеңгебөлуі. Зар заман әдебиетінің негізгі сарын, көркемдік сипатжөніне зерттелу, бағалану жайы. Зар заман дәуіріәдебиетінің аса көрнекті өкілдері – Шортанбай, Дулат,Мұрат, Шернияз, Әбубәкір,т.б. шығармашылық мұрасыныңәдебиет тарихындағы орны. Радлов, Алтынсарин,Байтұрсынов, Х.Досмұхамедұлы, С.Сейфуллин, С.Мұқанов ,Ә.Қоңыратбаев, Қ.Жұмалиев, Е. Ысмайылов, т.б. ғалымдарзар заман поэзиясы туралы. Зар заман ағымының көрнекті
тұлғаларының шығармашылық мұрасын қазіргі кезеңдезерттеу. А.Шәріп, Б.Омарұлы, Қ.Раев, Қ.Мәдібай, т.б.зерттеу еңбектері.
10-тақырып Шортанбай Қанайұлының әдеби мұрасы
Шортанбай Қанайұлының өмірі (1818-1881).Шығармашылық мұрасы. Толғаулары, айтыстары. «Ағыбайбатыр» дастаны.Ақынның 1880 жылғы «Бала зары»жинағы. «Зар заман», «Тар заман», т.б. толғауларындағызамана күйі. Ел мінезі. Отаршылдық саясатқа наразылық,қарсылық сарын. Шортанбай өлеңдеріндегі дін, иман жайы.Ақын толғауларының өлең құрылысы, тіл кестесі.
Шортанбай Қанайұлы шығармашылық мұрасының зарзаман әдебиеті аясында зерттеліп, бағалануы. Шортанбайшығармашылығының зар заман ағымының туып,қалыптасуындағы орны жайлы М.Әуезов, С.Мұқанов, т.б.ғалымдардың тұжырымдары. Шортанбай ақынның қазақәдебиеті тарихындағы орны. 11-тақырып Дулат Бабатайұлының шығармашылығы
Өмірбаян деректері (1802-1874). Шығармашылықмұрасының сақөталуы, басылым, жариялану, зерттелужайы. Дулат ақынның «Сүлейменге», «Бараққа»,«Кеңесбайға» арнауларындағы заман күйі, ел мінезі.«Ақжайлау мен Сандықтас», «Ата қоныс Арқадан», «Таудыңжарып арасын» өлеңдеріндегі атақоныс, туған жер сарыны.Өлең, ақындық, сөз өнері жайлы шығармалары. «Тегімдіменің сұрасаң», «Сүлейменге», «Сөзім бар да, көзім жоқ»өлеңдері. «Еспенбет» дастанындағы ерлік, елдік дәстүр.Мысалдары. Дулат және Абай поэзиясы. Дулат Бабатайұлы– Абайға шейінгі қазақ поэзиясының аса көрнекті өкілі.Қазақ поэзиясының дәстүрлі үлгілерін түлетіптүрлендірген, жаңа көкжиектерін көтерген суреткер.Х.Сүйіншәлиев және дулаттану ілімі. Дулаттың өлең өрімі,тіл кестесі жайлы Қ.Өмірәлиев, Р.Сыздықова пікірлері.
12-тақырып Мұрат Мөңкеұлының ақындық мұрасы
Мұраттың өмірбаяны (1843-1906). Ақынның әдебимұрасының негізгі арналары. Арнау өлеңдері. Айтыстар.Эпикалық шығармалар. Толғаулар.
Ақынның заманға, отаршылдыққа наразылықтан туғанжырлары. Батырлыққа, ерлікке, ізгілікке үндеуі. Мұратақынның «Үш қиян», «Сарыарқа» дастандарындағыатамекен зары, елден, жерден айрылу сарыны. «Жалпығаайтқаны» толғауы, «Арғымақ сайлап не керек», «Жігіттікөркем көрсетші», «Айшықты ала ту тіккен», «Жалп-жалпұшқан жапалақ» өлеңдері. Жантолы қызбен айтысы.«Шалгез», «Қазтуған», «Қарасай-Қази» жырлары.
Мұрат – Махамбет және басқа да ақын-жыраулармұрасын сақтап, кейінгіге жеткізуші.
Мұрат Мөңкеұлының шығармашылық мұрасыныңбасылым көру, көркемдік-теориялық жақтан негізделіпзерттелуіндегі Х.Досмұхаметұлы, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев,Х.Сүйіншәлиев, Б.Омарұлы еңбектері.
13-тақырып Шернияз Жарылғасұлы (1807-1867).
Ақынның өмірбаян деректері. Исатай - Махамбеткөтерілісіне қатысы. Өлеңдерінің зерттелуі, жариялануы.Шығармаларының мазмұн-мәні. Өжет те өткір, ащымысқылға құрылған өлеңдері. Баймағамбет сұлтанныңханымы мен ханшаларына арнауы. «Баймағамбеткеайтқаны». Шернияздың көтерілістен кейінгі шер, мұңөлеңдері. Исатайды іздеуі. Шернияз өлеңдерінің көркемдікөрімі, тіл кестесі.
14-тақырып Алмажан Азаматқызы (1823-?).Өмірі туралы деректер. «Жетім қыз» поэмасы.
Шығармаларындағы Исатай-Махамбет көтерілісінің ізі.Әбубәкір Кердері (1861-1965). Өмірбаяны.
Шығармашылық мұрасы. Зерттелуі. Басылым жайы.Ақынның оқытушылық қызметі. «Әдебиет қазақия» жинағы.Ақынның заман, дін, оқу, қазақ тұрмысы жайлыөлең-жыр,толғау-термелері. Айтыстары. Ақмолланың халықты
орысша оқуға үндеуі. Әбубәкір - әдебиет тарихындағыдіни-ағартушылық бағыт өкілі.
Ақмолла (Мұфтахаддин) (1831-1895) Мұхамедиярұлы –қазақ, башқұрт, татар әдебиетіндегі ірі тұлға. Өмірбаяны.Ақынның ағартушылық қызметі. Ақмоллашығармаларындағы замана ағымы, қазақ тұрмысы, оқу-өнер, адамның мінез-құлқы жайлары. «Ақмолланыңтүрмеде жатып жазғаны», «Өзіме», «Көктем», «Жаз»,«Күз», «Топырақ», т.б. өлең – толғаулары. Ақмоллашығармаларының көркемдік сипаты.
15 – тақырып ХІХ ғасырдағы жаңа жазба әдебиет.
ХІХ ғасырдағы оқу-ағарту, баспа ісі. Оның әдебиеттіңдамуына ықпалы. ХІХ ғасыр әдебиетінің даму барысындағыкөркемдік өзгеріс, бетбұрыс, бағыттар. Қазақ өлеңінің жаңатүрлері. Махамбет, Дулат әкелген өлеңдегіерекшеліктердің Абаймен жалғасуы. Жаңа жанрлардыңтууы. Мысал, сықақ, сатираның жандануы. Поэманың тууы.Лирика табиғатындағы еуропалық үрдіс, үлгі. Көркемаударма, көсемсөз.
ХІХ ғасырдағы ұлт оянушылығы және ШоқанУәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев. Олардыңқазақтың жаңа жазба әдебиетінің, жаңа жазба әдебитілінің қалыптасуы, кітаби тілді ығыстыру, тіл тазалығымәселесіндегі орны. Дінге көзқарасы. Дүниетанымнегіздері.
16-тақырып Шоқан Уәлиханов (1835-1865).Өмірі. Шоқан өскен орта. Омбы кадет корпусындағы
жылдар. Проф. И.Березинге хат.Омбы зиялыларыменарақатынасы. Шоқан Уәлихановтың Ресей географияғылымын дамытуға қосқан үлесі. Шоқан Уәлиханов –қазақтың әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мәдениетін, әдебиетін,тарихын зерттеуші. Әдебиет үлгілерін жинаушы. ҒалымныңТәтіқара, Шал ақын, Арыстанбай, Жанақ, т.б. ақын-жыраулар туралы мәліметтері. Едіге жырына назараударуы.
«Манас» эпосына қатысты ғылыми тұжырымдары.Шоқанның жолсапар, күнделік жазбалары.Хаттары.
Олардың көркемдік құндылығы.
Шоқан Уәлихановтың саяси -әлеуметтік ұстанымдары.Қазақ қоғамының көкейкесті мәселелерін қорғауы.
Шоқан Уәлиханов жайлы зерттеу еңбектер. ӘлкейМарғұлан жәнешоқантану ілімі. Шоқан Уәлихановтың қазақтарихындағы орны.
17-тақырып Ыбырай Алтынсарин (1841-1889)Ыбырай Алтынсариннің өмірі, ағартушылық қызметі.
Қазақ балаларына арнап бастауыш, қолөнер мектептерін,қазақ қыздарына арналған оқу орындарын ашуы. Оқулық,оқу-әдістемелік еңбектері. Ыбырайдың қазақ әдебиетүлгілерін жинап бастыруы.
Ыбырайдың «Қазақ хрестоматиясы» оқулығы. «Қазақхрестоматиясының» тарихи мәні. Ыбырай жәнемиссионерлік саясат. Ислам негіздерін ұғындырған«Мұсылманшылықтың тұтқасы» еңбегінің қазаққоғамындағы орны. Ыбырай Алтынсариннің әдебишығармашылық мұрасы. Аудармалары. Өлеңдері. Көркемәңгімелері. Публицистикасы. Хаттары. Қазақ тіршілігін,тұрмыс-салтын көрсеткен этнографиялық жазбалары.Ыбырайдың қазақ тілінің тазалығы үшін жүргізгеншаралары. Қазақтың жаңа жазба әдебиетін қалыптастырыпдамытудағы, қазақтың жазба әдеби тілін жасаудағытарихи еңбегі.
Ыбырай Алтынсарин шығармаларының көркемдікерекшелігі. Жанр, түр, стиль жасаудағы әдеби үлгі-үрдісі.Ыбырай мұрасының зерттелу, басылым жайы.Ыбырайтанудың өзекті мәселелері.
18-тақырып Абай Құнанбайұлы (1845-1904).
Әдеби мұрасының сақталу, басылым жайы.Абай өлеңдерін хатқа түсіру. Ә.Бөкейхановтың Абай
мұрасына қатысты қолжазбалары. Кәкітай Ысқақұлы менТұрағұл Абайұлының Абай шығармаларын бастыруы. 1909жылғы «Абай» жинағының құрылымы.
Абайдың 1922 жылғы Қазан, Ташкент басылымдары.1933,1945,1955 жылғы жинақтары. М.Әуезовтің Абайөлеңдерін жинауы, толықтыруы. Абай қарасөздерініңбасылымы.Абай шығармаларының кейінгі басылымдары.
Абайдың 1916 жылғы «Абай термесі» басылымытуралы тың деректер. Абай шығармаларыныңтекстологиясы.
Абайтану ілімінің қалыптасып, дамуы және қазіргікезеңдегі өзекті мәселелері.
Абай ақындығы туралы ХІХ ғасыр соңындағы, ХХ ғасырбасындағы тұжырымдар. Ә.Бөкейханов, М.Дулатов Абайтуралы. А.Байтұрсыновтың «Қазақтың бас ақыны» (1913)мақаласы. «Абай» журналы. 20 жылдардағы Абайақындығы төңірегіндегі айтыстар. Ғ.Тоғжанов, І.Қабылов,І.Жансүгіров, Ғ.Сағди, Е.Ысмайылов, С.Мұқанов,Ы.Мұстамбаев, Б.Кенжебаев, т.б. Абай туралы.
Қ.Жұбановтың отызыншы жылдары жазылған «Абайқазақ әдебиетінің классигі» мақаласының Абайтанудағыорны.
М.Әуезов және абайтану. С.Мұқановтың абайтанудағызерттеулері. Қ.Жұмалиевтің Абай поэзиясының тілін, жаңатүрін зерттеуі.
З.Ахметов – абайтанушы. З.Қабдоловтың Абайақындығын зерттеуі. С.Қирабаев, Т.Кәкішев,М.Мырзахметов, А.Нұрқатов, Ш.Ысмағұлов, т.б.ғалымдардың абайтанудағы еңбектері.
Академик А.Жұбановтың Абайдың ән өлеңдері жайлытұжырымдары. Тілші ғалымдар Қ.Өмірәлиев пенР.Сыздықованың Абайдың тіл кестесін зерттеуі. Абайдыңөлең құрылысын өлең теориясы тұрғысынан зерттеуі,жетілдіру. Абайтанудың өзекті мәселелері. Абайшығармаларының жанрын, оның ақындық мәселесімен,Абай ақындығының арғы арналарымен сабақтастықтазерттеу міндеттері,т.б.
Абай ақындығының айналасы. Абайдың алдындағықазақ поэзиясы. Ол үйренген ақындық мектеп. Дулат жәнеАбай. Абай және шығыс. Абайдың өлең құрылысына,ақындық әлеміне Шығыс әсері. Абайдың қазақ өлеңінеЕвропа үлгісін енгізуі. Абай және орыстың классикалықәдебиеті. Абайтанудағы Абай ақындығының айналасы,Абайдың ақындық мектебі. Абайдың ақындық дәстүріұғымдарын айқындай, ажырата түсу қажеттігі. Осыорайдағы М.Әуезов, Ғ.Сағди, С.Мұқанов, Қ.Мұхаметханов,А. Нұрқатов,М.Мырзахметов, Ө.Күмісбаев, т.б. ғалымдардыңпікір-түйіндері.
Абай поэзиясының жанрлық қырлары. Өлең құрылысы.Сөз өрнегі.
Абайдың әлеуметтік, көңіл-күй лирикасы. Абайдыңпоэмалары. Нәзира дәстүрі және Абай. Абайдыңқарасөздері.Арнау өлеңдері. Абай шығармаларыныңсатиралық қыры. Абайдың ән өлеңдері. Шешендік толғам,афоризмдері. Абайдың орыс әдебиетінен аудармалары.Абай өлеңдеріндегі ұйқас, буын, ырғақ. Абайпоэзиясындағы ғаруз ұйқасы үлгісіндегі өлеңдер.
Абай қазақ өлеңіне әкелді деген жаңалықтардыңортағасырлық, жыраулық поэзиямен байланыс,сабақтастығы.
Абайдың ән өлеңдерінің құрылым үлгісі. Абайпоэзиясына орыс, батыс әдебиетінен енген үрдіс. Абайдыңқазақ өлеңіне енгізген жаңалық, өзгешелігі туралыА.Байтұрсынов, Ғ.Сағди, І.Жансүгіров, М.Әуезов,С.Мұқанов,Е.Ысмайылов, Қ.Жұмалиев, З.Ахметов, З.Қабдолов, т.б.ғалымдардың пікірлері.
Абайдағы алты буынды, сегіз буынды өлеңдер туралыҚ.Жұмалиев тұжырымдары.
Абай және қазақтың жазба әдеби тілі. Абайдағысөзжасам. Абайдың фразеологизмі. Абай өлеңдеріндегісөздердің орын тәртібі. Сөз құбылту, сөз ойнату тәсілдері.Абай шығармаларының тілін арнайы зерттеудегіҚ.Жұмалиев еңбегі. Абай поэзиясының тіл кестесін ғылыминегіздеудегі Р.Сыздықованың еңбегі.
Абайдың қарасөздері. Абайдағы дін, дүниетанымжайы. Абайдың қарасөздерге келу жайы. Абайдағыисламның ғылыми негіздерін ұғындыру.
Абай шығармаларындағы «Махаббатпен жаратқанадамзаттың», «Алланы сүю», «Алланың өзі де рас, сөзі дерас», «Өлсе, өлер табиғат, адам өлмес» өлеңдері. Абайдың«мені» мен «менікінің», жан мен тән жайлы өлеңдері менқарасөздері. Абайдың 13,38 қарасөздеріндегі дін жайы.Абайдың дүниеге көзқарасына орта ғасырдағы түрікәдебиетінің ықпалы.
19-тақырып Абайдың ақын шәкірттері.Ақылбай Абайұлы (1861-1904).Өмірі. Шығармалары.
Әбдірахман өліміне жазған жоқтау өлеңі. «Дағыстан»(«Қисса Жүсіп»), «Зұлыс», «Жаррах батыр» поэмалары.Ақылбай мұрасының зерттеліп, жариялануы.
Мағауия Абайұлы (1870-1904).Өмірі.Шығармалары.«Медғат-Қасым» поэмасы. Шығармаларыныңбасылым, зерттелу жайы.
Көкбай Жанатайұлы (1863-1927). Өмірбаяны. Абайжәне Көкбай. Көкбайдың «Абай – ақындардың ұстазы»деген естелігі. «Абайға», «Дүтбайға», «Мұсажанға», «Сараңбайға», т.б. арнау өлеңдері. «Сабалақ» дастаны.
Әріп Тәңірбергенов (1856-1924). Өмірі. Қоғамдыққызметі. Әдеби мұрасы. «Қалың мал туралы», «Еңбектуралы», «Ғылым туралы» дейтін өлең толғаулары.«Тәуірбек ьолысқа», «Замандасқа», «Шәкірттеріме»,«Шұғбанға» арнаулары. Адам ғұмырын сипаттауы. Әріптіңшығармашылық өмірбаянындағы шығыс әсері. Әріпақынның «Біржан - Сара» айтысына қатысы.
20-тақырып ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиетінзерттеудің өзекті мәселелері, алдағы міндеттері
ХІХ ғасыр әдебиетінің көрнекті өкілдерінің шығармашылықмұрасын дәстүрлі сипаттар жөнінен, мәтіннамалық тұрғыдазерттеуді жалғастыру. ХІХ ғасыр әдебиетінің жанрлық-стильдік ерекшеліктерін зерттеуді дамыту. ХІХ ғасырәдебиетіндегі жаңа үрдіс, үлгілердің көркемдік табиғатынғылыми – теориялық негіздеудің көкейтесті мәселелерінназарда ұстау.
Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны1-тақырып19 ғасырдағы қазақ тарихы және әдебиет.ХІХ ғасырдағы нәзира дәстүрі
2-тақырыпХІХ ғасырдағы қисса-дастандардың түрлері.Шығу тегі.ХІХ ғасырдағы ұлт-азаттық күрес батырлары жайлы тарихижырлардың жанрлық сипаты, зерттелуі.
3-тақырыпНысанбай жыраудың «Кенесары –Наурызбай » жырыМұсабай жыраудың «Жанқожа батыр» жыры
4-тақырып
ХІХ ғасырдағы дәстүрлі айтыс өнері. ХІХ ғасырдағы суырыпсалма және жазба айтыстар. Айтыстың зерттелуі. Айтысөнерінің ғылыми-көркемдік негіздемесі. «Біржан - Сара»айтысы.
5-тақырыпСал-серілік өнер табиғаты. Ақан серінің ән мұрасы. ЖаяуМұса.Өмірі, шығармашылық мұрасы. ХІХ ғасырдағы әнөлеңнің зерттелуі.
6-тақырыпМахамбет және дәстүрлі жыраулық поэзия. Махамбетшығармаларының жанрлық сипаты.
7-тақырыпШернияз ақынның әдеби мұрасы. Қазақ әдебиетіндегі зарзаман ағымы. Зар заман әдебиетінің зерттелуі. ШортанбайҚанайұлы. Шортанбайдың отаршылық саясатқа наразылықтолғаулары.
8-тақырыпДулат Бабатайұлы – Абайға шейінгі қазақ поэзиясыныңкөрнекті өкілі. Мұрат Мөңкеұлының шығармашылықмұрасы. «Үш қиян», «Сарыарқа» дастандары.
9-тақырыпХІХ ғасыр әдебиетіндегі Қоқан хандығы езгісіне қарсылықсарыны. Мәделі, Құлыншақ, Майлықожа ақын мұрасы.ХІХ ғасыр әдебиетіндегі жаңа жазба, европалық мәндегіәдебиеттің туып дамуының тарихи-әлеуметтікалғышарттары.
10-тақырыпШоқан Уәлиханов – қазақ әдебиеттану ғылымының негізінсалушы. Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметі,әдеби мұрасы.
11-тақырыпАбайдың туысы мен өмірі. Шығармашылық мұрасыныңбасылым, зерттелу жайы. Абайтану тарихы. Абайөлеңдерінің құрылысы, жанрлық сипаты, тіл кестесі.
Абайдың қарасөздеріндегі дүниетаным, дін жайы. Абайақындығының айналасы. Абайдың ақын шәкірттері.4.4 Студенттің өздік жұмысының мазмұны
Студенттердің өздік жұмыстарыПәнді игеру барысында тақырыптық жоспар мен
бақылау шараларының күнтізбелік кестесіне сәйкесстуденттер төмендегі дәрісханадан тыс жұмыстардыорындауы керек:-әрбір тәжірибешілік сабаққа дайындалу керек, яғни, үйтапсырмаларын орындау керек;-дәріс материалына кірмеген, бірақ міндетті болыпсаналатын курстың тақырыптарын меңгеріп, конспектілердайындау керек.
3.4 СӨЖ мазм±ны
№ СӨЖ түрі Есеп беруформасы
Бақылау түрі Сағат көлемі
1 Дәріс сабақтарын өңдеу
Сабаққа қатысу
30 (1х30)
2 Практикалық сабақтарға дайындалу (сабақтың тақырыбыбойынша материалды меңгеру,тапсырмаларды шешу және т.б.)
Жұмыс дәптері
Сабаққа қатысу
15 (1х15)
3 Аудиториялық сабақтың мазмұнынакірмеген қосымша материалды меңгеру
Конспект Коллоквиум 16
4 Семестрлік тапсырманы орындау
Конспект Семестрлік тапсырманықорғау
25
6 Бақылау шараларына дайындалу
4
Барлығы 90
Студенттерге өздігінен оқуға берілетін тақырыптар
1.19ғ. ұлт-азаттық қозғалыстарының тарихи өлеңдер мен дастандарда жырлануы Ұсынылатын әдебиет: [1], [2], [14], [40]2. Дулат Бабатайұлы өлеңдеріндегі адамгершілік-имандылық тәрбие Ұсынылатын әдебиет: [1], [2], [16] ,[17], [40], [44]3. Махамбеттің күрескерлік-жауынгерлік, азаматтық жырлары Ұсынылатын әдебиет: [1] [2], [19] ,[38], [40], [55]4. Махамбет өлеңдерінің бейнелілік жүйесі Ұсынылатын әдебиет: [1], [2] ,[23] ,[52]
5. Махамбет өлеңдеріндегі философиялық-психологиялық ойшылдық
Ұсынылатын әдебиет: [1], [2] 6. Абайдың философиялық өлеңдері Ұсынылатын әдебиет: [1], [2] ,[26] ,[48]7. Ыбырайдың «Мұсылманшылық тұтқасы» кітабының маңызы
Ұсынылатын әдебиет: [1], [2] ,[30] [56]
Қорытынды бақылау және ағымдағы үлгерім түрлері бойынша үлес салмағын бөлуР/С
Қорытынды бақылау түрі Бақылау түрі Үлессалмағы
1. Емтихан Емтихан 0,4Жіберу
рейтингісі0,6
2. Сынақ Сынақ 0,4Жіберу
рейтингісі0,6
3. Курстық жұмыс (жоба) Курстық жұмыс(Курстық жоба)
0,4
Жіберурейтингісі
0,6
Бақылау шараларының күнтізбелік кестесі 1 рейтинг (4 семестр) Барлық
баллАпта 1 2 3 4 5 6 7 8Аптадағы максим. сағат 13 12 13 12 12 18 13 12 100
Дәріс сабағынақатысу
СӨЖ түрі ҮТ 1 ҮТ2 ҮТ3 ҮТ4 ҮТ5 ҮТ6 ҮТ7 ҮТ8 32Бақылауформасы
Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ
Макс.балл
4 4 4 4 4 4 4 4
СӨЖ түрі ҮТ 1 ҮТ2 ҮТ3 ҮТ4 ҮТ5 ҮТ6 ҮТ7 ҮТ 1 34
Үйтапсырмасын
орындау
Бақылауформасы
Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ
Макс.балл
4 4 4 4 4 4 5 5
Ќосымшаматериалдарѓа
дайындыќ
СӨЖ түрі ҚМ1 ҚМ2 ҚМ3 ҚМ4 18Бақылауформасы
К К К К К К К К
Макс.балл
2 2 2 2 2 2 3 3
Семестрліктапсырманы
орындау
СӨЖ түрі СТ СТ СТ 16Бақылауформасы
К К К К К К К К
Макс.балл
2 2 2 2 2 2 2 2
Межелікбақылау
Тақ. № 100Бақылауформасы
МБ
Макс.балл
100
2 рейтинг (4- семестр) БарлықбаллАпта 9 10 11 12 13 14 15
Аптадағы максим. сағат 16 10 16 10 16 16 16 100Дәріс сабағына
қатысуСӨЖ түрі ҮТ 9 ҮТ10 ҮТ11 ҮТ12 ҮТ13 ҮТ14 ҮТ15 28
Бақылауформасы
Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ
Макс.балл
4 4 4 4 4 4 4
‡йтапсырмасын
орындау
СӨЖ түрі ҮТ91 ҮТ10 ҮТ11 ҮТ12 ҮТ13 ҮТ14 ҮТ15 34
Бақылауформасы
Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ
Макс.балл
4 4 4 4 6 6 6
Ќосымшаматериалдарѓа
дайындыќ
СӨЖ түрі ҚМ5 ҚМ6 ҚМ7 ҚМ8 ҚМ9 ҚМ10 ҚМ11 17Бақылауформасы
К К К К К К К
Макс.балл
2 2 2 2 3 3 3
Семестрліктапсырманы
орындау
СӨЖ түрі СМ4 СМ5 СМ6 СМ7 17Бақылауформасы
Р Р Р Р
Макс.балл
2 2 2 2 3 3 3
Межелікбақылау
СӨЖ МБ 100Бақылауформасы
Макс.балл
100
Шартты белгілер: ҮТ1 – үй тапсырмасы №, ,Қ –оқу үрдісіне қатысу, ҚМ –қосымша материал, К-конспект, СМ-семестрлік жұмыс, МБ – межелік бақылау №1.
Курс саясатыОқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу,пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету,топтастарының оқуына әсер ету.
Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады.Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмалардыуақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы балл 100 б.қойылады. Курсты өту барысында төмендегідеймарапаттау ұпайлары қойылады: - 1 дєріске ќатысу – 4 балл.- тєжір. сабаќќа ќатысу – 1 балл.- тєжір. жұмысты орындау – 3,4,5 балл.Тєжірибешілік жұмыстарын орындау барысында- Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру – 2 балл;¤здік жұмыстарын орындау және қорғау барысында:- материалды толық меңгеру – 3 балл.- Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесініңмазмұнын ашу – 2 балл- Лексика-грамматикалық және стилистикалықсауаттылығы – 2 балл.- Материалдың мазмұндалуына шығармашылықкөзқарас және өз ойын айта білу – 2 балл.
Қолданылатын әдебиеттерНегізгі: 1. Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы.Алматы.20062. Қазақ әдебиетінің тарихы: 10 томдық. Т.4. 19
ғасырдың бірінші жартысы (1800-1850). Алматы.2005.3. Сатпаева Ш. Казахско – европейские литературные связи ХІХ и первой половины ХХ века.Т 2- Астана.2007.
Қосымша 4. Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1991
5.Әуезов М., Жолдыбаев М., Қоңыратбаев Ә. ХІХ – ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. 8-класқа арналған оқулық.- Алматы, 19936. Байтұрсынов А. Ақ жол. – Алматы, 19917. Досмұхамедұлы Х. Аламан. –Алматы,19918. Сейфуллин С. Қазақ әдебиеті.- Алматы,1932 9.Мұқанов С. Қазақтың 18-19 ғасырлардағы әдебиет тарихынан очерктер.- Алматы, 1942 10.Ысмайылов Е. Ақындар. Алматы, 1956 11.Жұмалиев Қ. Қазақ эпосы мен әдебиет тарихының мәселелері. 1- том.Алматы, 1958 12. Жұмалиев Қ. 18-19 ғасырлардағы қазақ әдебиеті.- Алматы, 1967
13.Жұмалиев Қ. Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай поэзиясының тілі. Т.2. – Алматы, 1960. 14.Тлепов Ж. Тарих және әдебиет.- Алматы, 2000 15.Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің қалыптасу кезеңдері. – Алматы. 1967. 16.Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. – Алматы. 1998.
17.Кенжебаев Б. Қазақ әдебиетінің тарихының мәселелері. – Алматы, 1973
18.Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы,1989 19.Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. – Алматы: Жазушы, 1994 20.Қоңыратбаев Ә. Тарихи жырлар. Айтыс поэзиясы // Қазақ фольклорының тарихы. – Алматы, 1991. Б. 261-287. 21.Келімбетов Н. Ежелгі дәуір әдебиеті. – Алматы, 1991
22.Әуезов М. Абайтанудан жарияланған материалдар.- Алматы, 1988
23.Әбілқасымов Б. Жанр толгау в казахской поэзий. –Алматы, 1989 24.Ахметов З. Өлең сөздің теориясы.- Алматы,1973 25.Абай тағылымы.- Алматы, 1987 26. Абай. Энциклопедия. – Алматы: Атамұра, 1995. 27.Бекмаханов Е. Казахстан в 20-е 40-е годы ХІХ веках.-Алматы, 1991 28.Бектұров Ж. Художественно –композиционныеособенности поэзий жырау и акынов./ автореферат дисс.На соис. Уч. степени к.ф.н./.- Алматы, 1990 29.Бөкейханов Ә. Шығармалар. –Алматы, 1994 30.Дербісәлин Ә. Ыбырай Алтынсариннің өмірі менжазушылық қызметі.- Алматы,1957 31.Диваев Ә. Тарту.- 1992 32. Дүйсенбиев Ы. Эпос және ақындар мұрасы.- Алматы,1987 33. Жолдасбеков М. Асыл арналар. – Алматы, 1986 34.Кәкішев Т. Кер заманның кереғар ойлары. – Алматы,1993 35.Қирабаев С. Әдебиеттегі ақтаңдақ беттері.-Алматы,1995 36.Марғұлан Ә. Шоқан және Манас.-Алматы, 1971 37. Мағауин М. Ғасырлар бедері.- Алматы, 1991 38. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі.- Алматы,1994
39.Мырзахметов М. Мұхтар Әуезов және абайтанупроблемалары.- Алматы,1982 40.Мырзахметов М. Отаршылдық дәуір әдебиеті.Жұлдыз, № 7, 1993 41. Мұқаметқанов Қ. Абайдың ақын шәкірттері. 3томдық. Алматы, 1995 42. Омарұлы Б. Мұрат Мөңкеұлы.- Алматы, 1993 43. Сейфуллин С. Шығармалар. 6-том. – Алматы,1964 44.Сыздықова Р. Дулатты танып болдық па? // Қазақ әдебиеті, №52, 25.12.1992 45.Сыдиықова Қ. Ақын-жыраулар. Алматы,1974 46.Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегі. – Алматы, 1995 47. Сәтбаева Ш. Шоқан Уәлиханов – филолог.- Алматы, 1995 48.Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі.- Алматы,1964 49. Ахметов З. Лермонтов и Абай. – Алматы, 1953 50.Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы.- Алматы,1994 51. Негимов С. Өлең өрімі.- Алматы,198052.Негимов С. Ақын-жыраулар поэзиясының бейнелілігі.- Алматы,199153. ХІХ ғасырдағы қазақ ақындары. – Алматы: Ғылым, 1988. 54. Радлов В. Алтын сандық .- Алматы,1993
55. Аманшин Б. Махамбеттің тағдыры.-Алматы,1991 56. Қалижанов Қ. Қазақ әдебиетіндегі діни-ағартушылықағым.- Алматы,1998 57. Мұқаметқанов Қ. Абайдың ақын шәкірттері.- Алматы, 1995
Хрестоматия
58.Абай. Екі томдық шығармалар жинағы.- Алматы,1986 59. Айтыс. 1,2,3 томдары.- Алматы,1964 60. Алдаспан.- Алматы, 1971 61. Алтынсарин Ы. Таза бұлақ.- Алматы,1989 62.Антология казахской поэзии.- М.,1958 63. Ай, заман-ай, заман-ай. 2 томдық.- Алматы,1991 64. Ақын Сара.- Алматы,1995 65.Бабатайұлы Дулат. Замана сазы.- Алматы,1991 66. Базар жырау шығармалары.- Алматы,1986
67. Бес ғасыр жырлайды. 2 томдық. –Алматы,1986 68. Билер сөзі.-Алматы, 1991 69.Дастандар.-Алматы, 1998 70. Зар заман. Жыр- толғаулар.- Алматы,1993 71.Махамбет. Ереуіл атқа ер салмай.- Алматы,1989 72. 18-19 ғасырлардағы қазақ ақындарының шығармалары.- Алматы,1962 73. ХІХ ғасыр әдебиеті. Хрестоматия.- Алматы,1992 74. Радлов В. Алтын сандық.- Алматы,1993 75. Шортанбай. Шығармалар.- Алматы, 1993 76.Шоқан Уәлиханов. Таңдамалы.- Алматы,1985 77. Мұрат Мөңкеұлы. Шығармалары. Алматы, 2001 78. Ақан сері Қорамсаұлы. Шығармалары. –Алматы, 1963 79. Төле би. –Алматы, 1991 80. Хан Кене.- Алматы,1993
