รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก FORMS AND PRINCIPLES OF GOVERNMENT IN THE TIPITAKA

นายนครนทร แกวโชตรง

สารนพนธนเปนสวนหนงของการสอบวดคณสมบต รายวชา สมมนาพระไตรปฎก

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๖

รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก

นายนครนทร แกวโชตรง

สารนพนธนเปนสวนหนงของการสอบวดคณสมบต รายวชา สมมนาพระไตรปฎก

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๖

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

FORMS AND PRINCIPLES OF GOVERNMENT IN THE TIPITAKA

Mr.Nagarin Kaeochotrung

A Thematic Paper Concerning the Qualifying Examination in the Specified in Seminar on the Tipitaka Submitted in Partial

Fulfillment of the Requirement for the Award of the Degree of Doctor of Philosophy

(Buddhist Studies) Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University Bangkok, Thailand

C.E.2013

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ก

ชอสารนพนธ : รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก

ผวจย : นายนครนทร แกวโชตรง

ปรญญา : พทธศาสตรดษฎบณฑต (พระพทธศาสนา)

อาจารยทปรกษาสารนพนธ : ศาสตราจารย ดร.วชระ งามจตรเจรญ ป.ธ.๙, พธ.บ. (ปรชญา) เกยรตนยมอนดบหนง, ศษ.บ. (บรหารการศกษา) เกยรตนยมอนดบหนง, M.A. (Philosophy) เหรยญทอง, อ.ด. (ปรชญา)

วนเสรจสมบรณ : ๒๙ กรกฎาคม ๒๕๕๖

บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง “รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก” มวตถประสงค ๒ ประการ คอ เพอวเคราะหรปแบบของการปกครองในพระไตรปฎก และเพอวเคราะหหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก ผลการวจยพบวา ๑) รปแบบของการปกครองทางการเมองม ๒ รปแบบ ไดแก การปกครองแบบราชาธปไตย ซงผมอ านาจสทธขาดแตเพยงผเดยวในการปกครองรปแบบนคอพระราชา และการปกครองแบบสามคคธรรม ซงอ านาจอยในมอของชนชนสงและมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบการปกครองแบบอภชนาธปไตยในปรชญากรก สวนรปแบบการปกครองในพระพทธศาสนานนมพฒนาการโดยเรมตนจากพระพทธเจาทรงปกครองคณะสงฆในฐานะธรรมราชา จนกระทงพระพทธองคไดทรงมอบใหสงฆเปนใหญในการปกครอง จงเปนรปแบบการปกครองเฉพาะตน ๒) หลกการของการปกครองแบบราชาธปไตย ไดแก หลกธรรมตาง ๆ ซงพระพทธเจาตรสแสดงไวจ านวนมากเพอเปนเครองเหนยวรงในการใชอ านาจของผปกครอง เนองจากผปกครองแบบราชาธปไตยมอ านาจสทธขาดแตเพยงผเดยว และหลกการของการปกครองแบบสามคคธรรมมหลกการปกครองทส าคญคออปรหานยธรรม ซงเปนหลกธรรมเพอสรางความสามคค และหลกธรรมอน ๆ ทเกยวของกบผปกครอง สวนหลกการของการปกครองของคณะสงฆนนมพระธรรมวนยเปนหลกการปกครองส าคญ ซงคณะสงฆจะตองด าเนนกจกรรมตาง ๆ ใหส าเรจเรยบรอยดวยดภายใตกรอบแหงพระธรรมวนย

ข

Thematic Paper Title : Forms and Principles of Government in the Tipitaka

Researcher : Mr.Nagarin Kaeochotrung

Degree : Doctor of Philosophy (Buddhist Studies)

Thematic Paper Supervisor : Professor Dr.Watchara Ngamchitcharoen Pali IX, B.A. (Philosophy) First Class Honor, B.Ed. (Educational Administration) First Class Honor, M.A. (Philosophy) Gold Medal, Ph.D. (Philosophy)

Date of Completion : 29 July 2013

Abstract

This research of Forms and Principles of Government in the Tipitaka is of two objectives namely:- 1) to analyze forms of government in the Tipitaka, and 2) to analyze principles of government in the Tipitaka. From the research, it is found that there are two forms of political government. The first form is a monarchy in which a state is absolutely ruled by a king. The second form is a form of unity in which the people in the highest class of society have power and which is similar to aristocracy in Greek philosophy. The forms of government in Buddhism are gradually developed from the form that the Buddha rules Sangha as a king of Dhamma to the characteristic form that the Buddha gives the right to govern to Sangha. This research shows that the principles of the monarchy are the Teachings of the Buddha, which restrain the political power of the king from his absolute power, that the principles of the form of unity are Aparihaniya-Dhammas, the Teachings for unity, and other Teachings related to the governors, and that the principle of Sangha government is Dhammas-Vinayas, according to which Sangha has successfully continued all activities.

ค

กตตกรรมประกาศ

สารนพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยด โดยอาศยความเมตตานเคราะหจากบคคลหลายฝายดวยกน ซงผวจยรสกซาบซงเปนอยางยง จงขอระบนามเพอเปนการแสดงความขอบคณเปนอยางสงมา ณ โอกาสน ขอขอบพระคณ ศาสตราจารย ดร.วชระ งามจตรเจรญ หวหนาภาควชาปรชญา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร อาจารยทปรกษาซงคอยใหก าลงใจ เสยสละเวลาใหค าปรกษา ใหค าแนะน าในการศกษาคนควา การวจย และการปรบปรงแกไขสารนพนธ ดวยความเมตตามาโดยตลอด ท าใหสารนพนธฉบบนมความสมบรณถกตองมากยงขน และขอขอบพระคณอาจารยไพลน งามจตรเจรญ ซงคอยใหก าลงใจและกระตนใหผวจยมความมงมนในการท าวจยครงนใหส าเรจดวยความเปนหวงเปนใยเสมอมา ขอกราบขอบพระคณพระเดชพระคณพระเทพวสทธกว (เกษม สญญโต ป.ธ.๙), ดร. ในฐานะประธานคณะกรรมการตรวจสอบสารนพนธ และขอขอบพระคณ ผศ.ดร.สรพล สยะพรหม รองอธการบดฝายกจการทวไป มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในฐานะคณะกรรมการตรวจสอบสารนพนธ ซงไดใหค าแนะน าดวยความเมตตาในการปรบปรงแกไขเพมเตมสารนพนธใหมความสมบรณถกตองมากยงขน ขอขอบพระคณและขอบคณทานเจาของผลงานทางวชาการอนทรงคณคาทก ๆ ทานซงผวจยไดน ามาศกษาคนควาและอางองประกอบในสารนพนธฉบบน ขอกราบขอบพระคณพระเดชพระคณพระสธธรรมานวตร (เทยบ สรญาโณ), ผศ.ดร. คณบดบณฑตวทยาลย และขอบพระคณผบรหาร อาจารยประจ าบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และอาจารยพเศษทก ๆ ทาน ซงไดเมตตาอนเคราะหแนะน าสงสอนและใหความรในดานวชาการตาง ๆ แกผวจยดวยความเมตตาเสมอมา ขอกราบขอบพระคณพระเดชพระคณทานเจาคณพระราชปรยตเวท (สชาต กตตปญโญ) เจาอาวาสวดสวรรณารามราชวรวหาร เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร ในขณะเปนเจาอาวาสวดดาวดงษาราม แขวงบางยขน เขตบางพลด กรงเทพมหานคร ซงเมตตาใหผวจยและเพอน ๆ นสตระดบปรญญาเอก สาขาวชาพระพทธศาสนา (แบบ ๒.๑) รนปการศกษา ๒๕๕๑ ไดใชสถานทเพอประชมตดตามความกาวหนาทางการศกษาและใหก าลงใจกนและกน ขอขอบพระคณ รศ.ดร.ชศกด ทพยเกษร ซงกรณาตรวจแกบทคดยอภาษาองกฤษ (Abstract) ให และขอขอบพระคณและขอบคณเจาหนาทบณฑตวทยาลยทกรป/คน หองสมดบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หอสมดแหงชาต หองสมดมหาวทยาลยมหดล

ง

หองสมดแพทยหญง คณอรวรรณ คณวศาล วทยาลยศาสนศกษา มหาวทยาลยมหดล และหอสมดปรด พนมยงค มหาวทยาลยธรรมศาสตร ขอขอบพระคณและขอบคณนสตระดบปรญญาโท -เอก ทกหลกสตร และทกรนปการศกษาทกรป/คน ในฐานะทเปนนสตรวมสถาบนเดยวกน ซงคอยใหก าลงใจและสอบถามความกาวหนาในการศกษาเลาเรยนในระดบปรญญาเอกเสมอมา ขอขอบพระคณและขอบคณเพอน ๆ นสตระดบปรญญาเอก สาขาวชาพระพทธศาสนา (แบบ ๒.๑) รนปการศกษา ๒๕๕๑ ทงฝายบรรพชตและคฤหสถทกรป/คน ซงคอยใหก าลงใจแกกนและกนเสมอมา ไดแก พระมหาวรเดชา อคคโตโช, ดร.พระมหาช านาญ มหาชาโน, พระมหาขนทอง เขมสร, ส.ว.จ านงค สวมประค า, พลตรดฐฐภพ ไกแกว, ร.ต.อ.กษดภฏ บตรมาลา, เรออากาศตรอภชาต พรส , ผศ .ศศธร เขมาภรตน , คณอนทรา นวสมฤทธ , ดร .ภทรนธ วสทธศกด , คณสโรชา คณาธปพงษ , คณสพชฌาย พรพชณรงค, คณสรณย สายศร, คณไพเราะ มากเจรญ, คณปณกา พมพจฑา, คณอนนตธานนทร นามเมอง, คณอนโรจน จนทรวงศ, คณพนพ เกษามา , คณธรวรเวธน เศวตพงศ และคณเสนย โกสยวฒน ขอขอบพระคณคณแมประไพ แกวเพชร ขอขอบคณพชายและพสาวทง ๓ คน ไดแก คณพชต-คณพเชษฐ-คณพนตย แกวโชตรง และคณปฐมรตน สขยามานนท ผเปนภรรยา ซงคอยทมเทแรงกายแรงใจใหการสนบสนนเรองการศกษาและเปนก าลงใจดวยดเสมอมา ความดและประโยชนอนใดทพงมและพงเกดขนจากสารนพนธฉบบน ผวจยขออทศบญกศลใหผมอปการคณทลวงลบไปแลว ไดแก พระคร เทพาภรกษ ( เยอน วณณคต โต ) อดตเจาอาวาสวดล า ไพลและเจาคณะอ าเภอเทพา จงหวดสงขลา คณปยก -คณยา เหยง -คณพอนคม แกวโชตรง และคณตาเอยด-คณยายอม แกวเพชร เปนตน ขออ านาจคณพระศรรตนตรย จงคมครองอภบาลผมคณปการตามทไดระบนามและผทไมสามารถระบนามไดทก ๆ ทาน ใหประสบแตความสขความเจรญ สรสวสดพพฒนมงคลสมบรณพนผล และเจรญดวยอาย วรรณะ สขะ พละ ธนสารสมบตจงทกประการเทอญ

นายนครนทร แกวโชตรง ๒๙ กรกฎาคม ๒๕๕๖

จ

สารบญ เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ จ ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ช บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๒ ๑.๓ นยามศพททใชในการวจย ๓ ๑.๔ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๓ ๑.๕ วธด าเนนการวจย ๘ ๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๘ บทท ๒ รปแบบการปกครองในพระไตรปฎก ๙ ๒.๑ รปแบบการปกครองของรฐ ๙ ๒.๑.๑ รปแบบการปกครองแบบราชาธปไตย ๑๑ ๒.๑.๒ รปแบบการปกครองแบบสามคคธรรม ๒๗ ๒.๒ รปแบบการปกครองของคณะสงฆ ๓๔ ๒.๒.๑ พระพทธเจาทรงเปนผปกครองดวยพระองคเอง ๓๔ ๒.๒.๒ พระสงฆสาวกเปนผปกครอง ๓๘ ๒.๒.๓ สงฆเปนผปกครอง ๔๐ ๒.๒.๔ อปชฌายอาจารยเปนผปกครอง ๕๐ บทท ๓ หลกการของการปกครองในพระไตรปฎก ๕๗ ๓.๑ หลกการส าหรบการปกครองของรฐ ๕๗ ๓.๑.๑ หลกการส าหรบการปกครองแบบราชาธปไตย ๕๘ ๓.๑.๑.๑ หลกการดานการบรหาร ๕๙ ๓.๑.๑.๒ หลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ๖๔ ๓.๑.๒ หลกการส าหรบการปกครองแบบสามคคธรรม ๗๒

ฉ

๓.๑.๒.๑ หลกการดานการบรหาร ๗๒ ๓.๑.๒.๒ หลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ๗๕ ๓.๒ หลกการส าหรบการปกครองของคณะสงฆ ๗๗ ๓.๒.๑ หลกการดานการบรหาร ๗๗ ๓.๒.๒ หลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ๘๐ บทท ๔ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๘๙ ๔.๑ สรปผลการวจย ๘๙ ๔.๒ ขอเสนอแนะ ๙๒ บรรณานกรม ๙๓

ประวตผวจย ๙๙

ช

ค ำอธบำยสญลกษณและค ำยอ อกษรยอแทนชอคมภรตามทปรากฏในสารนพนธฉบบน ผวจยอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก อรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา และพระไตรปฎกและอรรถกถาแปลฉบบมหามกฏราชวทยาลย ก. รปแบบการอางองพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และอรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา จะขนตนดวยอกษรยอชอคมภรแลวตามดวยเลม/ขอ/หนา ตวอยางเชน อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๔๐/๒๐๓. หมายถง องคตตรนกาย ตกนบาต พระไตรปฎกเลมท ๒๐ ขอท ๔๐ หนาท ๒๐๓ ดงน

พระวนยปฎก ว.มหา. (บาล) = วนยปฏกมหาวภงคปาล (ภาษาบาล) ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.ม. (บาล) = วนยปฏก มหาวคคปาล (ภาษาบาล) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) ว.จ. (บาล) = วนยปฏก จฬวคคปาล (ภาษาบาล) ว.จ. (ไทย) = วนยปฎก จฬวรรค (ภาษาไทย) ว.ป. (บาล) = วนยปฏก ปรวารวคคปาล (ภาษาบาล) ว.ป. (ไทย) = วนยปฎก ปรวารวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ท.ส. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกาย สลขนธวคคปาล (ภาษาบาล) ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ม. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกาย มหาวคคบาล (ภาษาบาล) ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกายมหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกาย ปาฏกวคคปาล (ภาษาบาล) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (บาล) = สตตนตปฏก มชฌมนกาย มลปณณาสกปาล (ภาษาบาล) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (บาล) = สตตนตปฏก มชฌมนกาย อปรปณณาสกปาล (ภาษาบาล)

ซ

ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส.ส. (บาล) = สตตนตปฏก สงยตตนกาย สคาถวคคปาล (ภาษาบาล) ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) อง.ตก (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ตกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.ตก (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย จตกกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ปญจก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ปญจกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.ปญจก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) อง.สตตก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย สตตกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) อง.อฏฐก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย อฏฐกนปาต (ภาษาบาล) อง.อฏฐก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต (ภาษาไทย) อง.ทสก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ทสกนปาตปาล (ภาษาบาล) อง.ทสก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต (ภาษาไทย) ข.ธ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ธมมปทปาล (ภาษาบาล) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.อต. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย อตวตตกปาล (ภาษาบาล) ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ (ภาษาไทย) ข.ชา.เอกก. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย เอกกนปาต ชาตกปาล (ภาษาบาล) ข.ชา.เอกก. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เอกกนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.ชา.สตตก (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย สตตกนปาต ชาตกปาล (ภาษาบาล) ข.ชา.สตตก (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตกนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.ชา.นวก. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย นวกนปาต ชาตกปาล (ภาษาบาล) ข.ชา.นวก. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย นวกนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.ชา.อสต. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย อสตนปาต ชาตกปาล (ภาษาไทย) ข.ชา.อสต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อสตนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.จ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย จฬนเทสสปาล (ภาษาบาล) ข.จ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จฬนเทศ (ภาษาไทย)

ฌ

พระอภธรรมปฎก อภ.ว. (บาล) = อภธมมปฏก วภงคปาล (ภาษาบาล) อภ.ว. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย)

อรรถกถำพระสตตนตปฎก ส.ส.อ. (บาล) = สยตตนกาย สารตถปปกาสณ สคาถวคคอฏฐกถา (ภาษาบาล) อง.อฏฐก.อ. (บาล) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ อฏฐกนปาตอฏฐกถา (ภาษาบาล) ข. รปแบบการอางองพระไตรปฎกและอรรถกถาแปลฉบบมหามกฏราชวทยาลยจะขนตนดวยอกษรยอคมภรแลวตามดวยเลม/หนา ตวอยางเชน ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑๒ หมายถง ขททกนกาย ธรรมบทอรรถกถา พระไตรปฎกและอรรถกถาแปลเลมท ๔๑ หนาท ๑๒ ดงน

อรรถกถำพระวนยปฎก ว.มหา.อ. (ไทย) = วนยปฎก สมนตปาสาทกา มหาวภงคอรรถกา (ภาษาไทย) ว.ม.อ. (ไทย) = วนยปฎก สมนตปาสาทกา มหาวรรคอรรถกา (ภาษาไทย) ว.จ.อ. (ไทย) = วนยปฎก สมนตปาสาทกา จฬวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

อรรถกถำพระสตตนตปฎก ท.ม.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน มหาวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย) ส.ส.อ. (ไทย) = สงยตตนกาย สารตถปกาสน สคาถวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย) อง.อฏฐก.อ. (ไทย) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ อฏฐกนบาตอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.ธ.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ธรรมบทอรรถกถา (ภาษาไทย) ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) = ขททกนกาย เอกกนบาตชาดกอรรถกถา (ภาษาไทย)

บทท ๑

บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

การศกษาวจยเรอง “รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก” เปนการยอนกลบไปศกษารปแบบและหลกการของการปกครองของสงคมในอดต โดยการศกษาคนควาจากหลกฐานตาง ๆ ทปรากฏในพระไตรปฎก ซงเปนททราบกนดวา นอกจากพระไตรปฎกจะบนทกหลกธรรมค าสอนตาง ๆ ของพระพทธองคไวแลว ยงไดบนทกเรองราวความรตาง ๆ ทเกยวของกบดนแดนถนตนก าเนดพระพทธศาสนาไวดวย นนกคอดนแดนทเรยกกนวา “ชมพทวป” ซงเปนดนแดนทมอาณาเขตกวางขวาง ในปจจบนเปนทตงของประเทศ ๔ ประเทศดวยกนคอ อนเดย เนปาล ปากสถาน และบงคลาเทศ นอกจากนสงคมชมพทวปยงเปนสงคมทมความหลากหลายทงดานชาตพนธ วฒนธรรม ประเพณ ศาสนา และความเชอ อกทงสภาพการณทางดานการเมองการปกครองกมความหลากหลายเชนเดยวกน เนองจากชมพทวปไดแบงเขตการปกครองออกเปนแควนตาง ๆ หลายแควนดวยกน ซงในปจจบนนค าวา “แควน” หมายถง “รฐ” หรอ “ประเทศ” และในแตละแควนหรอรฐนนกจะมรปแบบของการปกครองทเปนกลไกส าคญในการปกครองบานเมองเปนของตนเอง เพอใหมความสงบสขเปนระเบยบเรยบรอย ซงอาจจะมทเหมอนกนและแตกตางกนไปในแตละแควน ซงนกวชาการสมยใหมมความเหนตางกนในเรองรปแบบน ในสงคมโบราณอยางชมพทวปเมอกวา ๒๕๐๐ ปลวงมาแลวนน การทแตละแควนหรอรฐควรจะมรปแบบของการปกครองแควนหรอรฐของตนดวยรปแบบใดนน สงคมใหความส าคญนอยกวาเรองของตวบคคลทมบทบาทในทางการเมองการปกครอง โดยเฉพาะอยางยงชนชนน าหรอชนชนผปกครองอยางเชนพระราชาหรอพระมหากษตรย เนองจากผปกครองมบทบาทอยางยงตอชวตความเปนอยของผคนทกชนชนวรรณะในสงคมหรอในแควนนน ๆ ซงตองอยภายใตการปกครองของตนเอง ดวยเหตดงกลาว พระพทธองคในฐานะททรงเปนสวนหนงของสงคม กทรงปรารถนาใหสงคมทพระองคทรงด ารงพระชนมชพอยนน มความสงบสขเปนระเบยบเรยบรอยเชนเดยวกบบคคลอนโดยทวไป แตวาพระองคทรงแตกตางจากบคคลอนโดยทวไปตรงททรงเปนพระศาสดาผใหก าเนดพระพทธศาสนา หรออกนยหนงกคอทรงเปนนกบวชหรอสมณะทมผคนมากมายในสงคมชมพทวปทกชนชนวรรณะใหความเคารพศรทธา โดยเฉพาะอยางยงชนชนน าทางดานการเมองการปกครอง จงทรงแสดงหลกการของการปกครองไว เพอใหบคคลตาง ๆ ทมบทบาทส าคญในทางการเมองการปกครองไดน าไปประพฤตปฏบต โดยมจดมงหมายเพอประโยชนสขแกบคคลผน าไปประพฤตปฏบต

๒

เองและเพอความสงบสขเปนระเบยบเรยบรอยของสงคมทบคคลนนอาศยอยดวย เพราะฉะนน หลกการของการปกครองตาง ๆ ทพระพทธองคทรงแสดงไวนนมหลกการอะไรบาง ซงชวยสนบสนนสงเสรมใหบคคลผอยภายใตรปแบบของการปกครองตาง ๆ ในทางการเมองการปกครองไดด าเนนไปสจดมงหมายทถกตองดงามตามหลกธรรมค าสอนของพระองคมากยงขน ซงผวจยจะไดท าการศกษาวจยในงานวจยฉบบนตอไป อยางไรกตาม รปแบบของการปกครองทแควนหรอรฐตาง ๆ ในชมพทวปใชอยนน ตางกเปนรปแบบทมอยแตเดมกอนทพระพทธองคจะตรสร เมอพระองคตรสรแลวเผยแผหลกธรรมค าสอนออกไปไดอยางกวางขวาง เนองจากมผคนศรทธายอมรบน าหลกธรรมค าสอนไปประพฤตปฏบต เปนจ านวนมาก คนบางสวนกขอออกบวชเปนภกษตดตามพระพทธองคไปดวย จากจ านวนนอยกคอย ๆ เพมจ านวนมากขนตามล าดบ เมอเกดกรณภกษบางรปมพฤตกรรมทไมเหมาะสมกบความเปนสมณะหรอกบความเปนสาวกของพระพทธเจา พระองคจงเรมทรงบญญตก าหนดกฎเกณหรอระเบยบแบบแผนขอปฏบตตาง ๆ ออกมา กฎเกณหรอระเบยบทพระองคทรงบญญตขนนนจงเรยกวา “วนย” ซงเปนเครองมอสรางความสงบสขความเปนระเบยบเรยบรอยใหเกดขนแกสาวกของพระองค และการปกครองสาวกของพระพทธองคกคอย ๆ พฒนาปรบปรงมาตามล าดบ จากตนพทธกาลซงพระองคทรงเปนศนยกลางของการตดสนใจในกจกรรมตาง ๆ ของเหลาสาวก ภายหลงพระองคกทรงมอบอ านาจการตดสนใจในกจกรรมตาง ๆ นนใหแกเหลาสาวกทเรยกวา “สงฆ” มากขนเรอยมาจนพระองคเสดจดบขนธปรนพพาน และในทสดกมาเปนรปแบบการปกครองเฉพาะทใชกนในหมภกษผเปนสาวกของพระพทธองคจนถงปจจบน ซงเปนรปแบบทมกกลาวอางกนวาเปนรปแบบการปกครองระบอบประชาธปไตยทเกาแก เพราะฉะนน รปแบบของการปกครองดงกลาวจะเปนรปแบบใด และมหลกการอะไรบางทพระพทธองคทรงแสดงไวเพอใหน ามาใชในการปกครอง จงเปนเรองทผวจยเหนวาควรท าการศกษาวจยในงานวจยฉบบน โดยการศกษาวเคราะหจากหลกฐานตาง ๆ ทปรากฏในพระไตรปฎก ๑.๒ วตถประสงคของกำรวจย

๑.๒.๑ เพอวเคราะหรปแบบของการปกครองในพระไตรปฎก ๑.๒.๒ เพอวเคราะหหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก

๓

๑.๓ นยำมศพททใชในกำรวจย

รปแบบของกำรปกครอง ใชในความหมายเดยวกนกบค าวา “ระบอบการปกครอง” หมายถง แบบแผนของการปกครองแควนหรอรฐในพทธกาลทปรากฏในพระไตรปฎก ซงมรปแบบ วธการ และเนอหาสาระแตกตางกนไปในแตละแควนหรอรฐ ตลอดถงรปแบบการปกครองของคณะสงฆดวย ซงรปแบบของการปกครองถอวาเปนองคประกอบทส าคญของสงคมมนษยทก ๆ สงคม เนองจากมทงกตกาทก าหนดโครงสรางทางการปกครองและกฎระเบยบตาง ๆ ทชดเจนทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางสมาชกในสงคมในการด าเนนกจกรรมตาง ๆ ทางการปกครอง เพอควบคมสงคมนน ๆ ใหอยรวมกนอยางสงบสข หลกกำรปกครอง หมายถง หลกธรรมหรอสาระส าคญของหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนาส าหรบใหบคคลไดยดถอเปนแนวประพฤตปฏบตในดานการบรหารการปกครองและดานคณธรรมและจรยธรรมในการปกครองของแตละรปแบบของการปกครองตามทปรากฏในพระไตรปฎก กำรปกครอง หมายถง การใหความคมครอง การดแล การควบคม การปกปอง การบรหาร และวางระเบยบกฎเกณส าหรบหมคณะหรอสงคม เพอใหหมคณะหรอสงคมมความสงบสขเปนระเบยบเรยบรอย กำรปกครองของคณะสงฆ หมายถง การปกครองตามรปแบบเดมของคณะสงฆดวยหลกธรรมวนยทพระพทธองคทรงบญญตไวตามทปรากฏในพระไตรปฎก

๑.๔ ทบทวนเอกสำรและงำนวจยทเกยวของ

จากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ (Literatures Review) ท าใหผวจยทราบวามเอกสารงานวชาการและผลงานวจยหลายฉบบดวยกนทมเนอหาใกลเคยงกบเรอง “รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก” ของผวจย โดยแยกออกเปนสองกลมคอ เอกสารงานวชาการกบผลงานวจย ดงตอไปน ส าหรบเอกสารงานวชาการคอหนงสอตาง ๆ มเนอหากลาวถงรปแบบการปกครองตาง ๆ ของชมพทวปในอดตหรออนเดยในปจจบนตามทปรากฏในพระไตรปฎก มดงน พระครโสภณปรยตสธ (ศรบรรดร ถรธมโม) ไดกลาวถงรปแบบของการปกครองในพทธกาลไวในหนงสอ “รฐศาสตรในพระไตรปฎก” วาม ๓ รปแบบคอ แบบสมบรณาญาสทธราชย (ราชาธปไตย) คอรฐทใหอ านาจสทธขาดในการปกครองบานเมองขนอย กบกษตรยโดยตรง แบบสามคคธรรม (สหพนธรฐ) คอรฐทมอ านาจสทธขาดในการปกครองมไดอยทประมขของรฐแตเพยงผเดยว จะมสภาหรอสงฆะ เปนผก าหนดนโยบายและมอ านาจตดสนใจเกยวกบกจการบานเมอง และ

๔

แบบจกรวรรดนยม (อดมรฐ) คอรฐทมแสนยานภาพมาก มอ านาจเหนอรฐอน ๆ ผปกครองจะใชค าวา มหาราชาหรอพระเจาจกรพรรด๑ พระมหำธรรมรต อรยธมโม (ยศขน) กลาวถงลกษณะทางการปกครองในสมยพทธกาลไวในหนงสอเรอง “การศกษาเชงวเคราะหหลกรฐศาสตรทมในพระไตรปฎก” วาม ๒ รปแบบ คอ แบบราชาธปไตย พระมหากษตรยหรอพระราชามอ านาจสมบรณในการปกครอง กบแบบสามคคธรรม เปนการปกครองแบบไมมกษตรยเปนประมขทรงอ านาจเดดขาด มแตผไดรบเลอกใหท าหนาทเปนประมขแหงรฐ แลวบรหารงานโดยการปรกษาหารอกบสภา ซงประกอบดวยสมาชกแหงเจาวงศตาง ๆ ซงรวมกนเขาเปนคณะผครองแควน ซงผวจยมองวาเปนระบบประชาธปไตยสมยโบราณ๒ ปรชำ ชำงขวญยน กลาวไวในหนงสอ “ความคดทางการเมองในพระไตรปฎก” วาค าสอนของพระพทธศาสนาไมไดมงทระบบการเมองวาระบบใดดทสด แตเนนการสอนบคคลทเกยวของกบการเมองโดยเฉพาะผมอ านาจ เชน ผปกครองและขาราชการ ใหเปนคนด เพราะฉะนน ในพระพทธศาสนาจงมหลกธรรมค าสอนทสอนผปกครองรฐทงรฐแบบราชาธปไตยและรฐแบบสามคคธรรม และยงมองวาการปกครองแบบสามคคธรรมกบการปกครองของสงฆนน มใชการปกครองแบบประชาธปไตย๓ สวนผลงานวจยมทงทเปนวทยานพนธและสารนพนธ มเนอหากลาวถงรปแบบการปกครองตาง ๆ ของชมพทวปในอดตหรออนเดยในปจจบนตามทปรากฏในพระไตรปฎกเชนกน มดงน พระมหำสรยำ สเมโธ (ดวงตล) ไดท าการศกษาวจยเรอง “กษตรยและรปแบบการปกครองทปรากฏในพระไตรปฎก” พบวา รปแบบการปกครองของแควนตาง ๆ ทปรากฏในพระไตรปฎกมอย ๒ รปแบบ ไดแก ๑) รปแบบราชาธปไตย เปนการปกครองทมกษตรยมอ านาจเบดเสรจ ๒) รปแบบสามคคธรรม เปนการปกครองทไมมกษตรยเปนประมขทรงอ านาจเดดขาด มแตผ ไดรบเลอกใหท าหนาท เปนประมขแหงรฐแลวบรหารงานโดยการปรกษาหารอกบสภาซงประกอบดวยสมาชกแหงเจาวงศตาง ๆ ซงรวมกนเขาเปนคณะผครองแควนโดยเนนหลกความสามคคเปนส าคญ และหลกธรรมทเหมาะสมกบการปกครองรปแบบราชาธปไตย ไดแก ทศพธราชธรรม จก

๑ดรายละเอยดใน พระครโสภณปรยตสธ (ศรบรรดร ถรธมโม), รฐศำสตรในพระไตรปฎก , (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๔๗-๔๘. ๒ดรายละเอยดใน พระมหาธรรมรต อรยธมโม (ยศขน), กำรศกษำเชงวเครำะหหลกรฐศำสตรทมในพระไตรปฎก, พมพเปนทระลกในงานวนคลายวนสถาปนามหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย ๑๖ กนยายน ๒๕๔๓, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๓๘-๔๒. ๓ดรายละเอยดใน ปรชา ชางขวญยน, ควำมคดทำงกำรเมองในพระไตรปฎก , พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๑๗-๗๙.

๕

วตตวตร ตลาการธรรม รฐประศาสนธรรม ปมขธรรม และวตตบทธรรม สวนหลกธรรมทเหมาะสมกบการปกครองรปแบบสามคคธรรม ไดแก อปรหานยธรรม๔ พระไพเรำะ ขนตสำโร (บญนำรกษ) ไดศกษาวจยเรอง “ศกษาเชงวเคราะหหลกการปกครองตามแนวพระพทธศาสนา” และพบวา หลกการปกครองในพระพทธศาสนา หมายถง การใชหลกธรรมเปนหลกในการปกครอง เชน ทศพธราชธรรม จกรพรรดวตร สงหควตถ พรหมวหาร และอคต ตามหลกการปกครองในพระพทธศาสนาผปกครองและผถกปกครองตองเปนผมธรรม มธรรมะคอความถกตองเปนจดหมายปลายทาง และพระพทธศาสนาไมเนนทรปแบบการปกครอง แตเนนทผปกครองจะตองเปนคนดมธรรม การไดมาซงอ านาจและการใชอ านาจจะตองเปนธรรม สามารถสรางประโยชนสขแกประชาชนสวนใหญได๕ พระอธกำรพรชเดช มหำมนตร ไดกลาวถงการเมองการปกครองในสมยพทธกาลไวในวทยานพนธเรอง “หลกธรรมะในพระไตรปฎกกบหลกการและรปแบบการปกครองระบอบประชาธปไตย” วาม ๒ ลกษณะคอ รฐทมการปกครองแบบราชาธปไตยหรอสมบรณาญาสทธราชย ซงมพระมหากษตรยมอ านาจสงสดในการปกครอง เปนเจาของอ านาจอธปไตยหรออ านาจเดดขาดสงสดในการปกครองแตเพยงผเดยว กบรฐทมการปกครองแบบสามคคธรรม ซงม ๒ แบบดวยกนคอแบบสาธารณรฐซงเปนการปกครองแบบสภาของตระกลนน ๆ โดยมประธานสภาเปนกษตรย กบแบบสมาพนธรฐซงมการก าหนดระยะเวลาของการปกครองของพระราชาแตละพระองคเปนคราว ๆ ไป๖ พระมหำวชรวชญ ชยธมโม (โรมแพน) ไดศกษาเรอง “การศกษาวเคราะหเรองประชาธปไตยในพระพทธศาสนาเถรวาท” โดยอธบายไววารปแบบการปกครองในสมยพทธกาลม ๓ รปแบบคอ แบบสมบรณาญาสทธราชยหรอราชาธปไตยคอรฐทใหอ านาจสทธขาดการปกครองบานเมองขนอยกบกษตรยโดยตรง แบบสามคคธรรมหรอประชาธปไตยคอรฐทมอ านาจสทธขาดในการปกครองมไดอยทประมขของรฐเพยงผเดยว แตจะมสภาหรอสงฆะเปนผก าหนดนโยบายและม

๔พระมหาสรยา สเมโธ (ดวงตล), “กษตรยและรปแบบการปกครองทปรากฏในพระไตรปฎก”, วทยำนพนธศำสนศำสตรมหำบณฑต, (บณตวทยาลย: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ก-ข. ๕พระไพเราะ ขนตสาโร (บญนารกษ ) , “ศกษาเ ชงว เคราะหหลกการปกครองตามแนวพระพทธศาสนา”, วทยำนพนธศำสนศำสตรมหำบณฑต, (บณตวทยาลย: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๘), หนา ก. ๖ดรายละเอยดใน พระอธการพรชเดช มหามนตร , “หลกธรรมะในพระไตรปฎกกบหลกการและรปแบบการปกครองระบอบประชาธปไตย”, วทยำนพนธรฐศำสตรมหำบณฑต , (สาขาวชารฐศาสตร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๒), หนา ๕๘-๕๙.

๖

อ านาจตดสนใจเกยวกบกจการบานเมอง และแบบจกรวรรดนยมคอรฐทมแสนยานภาพมาก มอ านาจเหนอรฐอน ๆ ผปกครองจะใชค าวามหาราชาหรอพระเจาจกรพรรด๗ มรกต สงหแพทย กลาวไวในวทยานพนธเรอง “การวเคราะหลกษณะประชาธปไตยในพทธศาสนา” วา ลกษณะการปกครองของปรชญาประชาธปไตยตรงกบหลกการปกครองและบรหารของคณะสงฆในพทธศาสนาดงมหลกฐานในพระวนยปฎก เชนทพระพทธเจาทรงประทานความเปนใหญแกคณะสงฆในการประกอบพธตาง ๆ เชน การอปสมบท รบบคคลเขารวมสงฆมณล หรอพธการอน ๆ ซงใชการประชมของสงฆเปนเกณตดสนพจารณาในประเดนปญหาทงหลาย โดยมตของทประชมตองเปนมตเอกฉนท แนวทางปฏบตดงกลาว จงเขากนไดกบหลกการประชาธปไตย๘ ธนำ นวลปลอด ไดท าการศกษาวจยเรอง “ความคดทางการเมองในสตตนตปฎก” ไดกลาวถงอนเดยในพทธกาลวา รฐปกครองดวยระบอบการปกครอง ๒ ระบอบดวยกนไดแก ระบอบสมบรณาญาสทธราชย ซงพระราชามอ านาจสมบรณโดยไมตองอาศยสภา และระบอบสาธารณรฐ ซงอ านาจการปกครองอยในมอชนชนสงทเปนตวแทน โดยตวแทนจะตองเขาไปประชมในสภาเพอตดสนชขาดในปญหาตาง ๆ และหลกธรรมทผปกครองในระบอบสมบรณาญาสทธราชยพงมคอทศพธราชธรรม จกรวรรดวตรธรรม และราชสงคหวตถธรรม เปนตน สวนผปกครองในระบอบสาธารณรฐพงมคออปรหานยธรรม๙ นร ภวกำนตำนนท ไดท าการศกษาวจยเรอง “การเมองการปกครองในแนวพทธศาสนา: ศกษาจากนกคดและพระไตรปฎก” ไดกลาวถงรปแบบการปกครองในพทธกาลวาม ๒ ระบบ ไดแก ๑) ราชาธปไตย หรอสมบรณาญาสทธราชย ซงสทธขาดอ านาจปกครองขนอยกบผปกครองรฐแตเพยงผเดยว ๒) สมาพนธรฐ คอหลาย ๆ รฐมารวมกน พระราชามไดมสทธขาดแตเพยงพระองคเดยว บางทเรยกระบบนวาสามคคธรรม ส าหรบหลกในการปกครอง พระพทธองคทรงแนะน าใหการปกครองแบบสาธารณรฐใหใชหลกอปรหานยธรรม และส าหรบแบบราชาธปไตย ใหใชหลกทศพธราชธรรม จกกวตตสตร เปนหลกในการประพฤตปฏบต๑๐

๗ดรายละเอยดใน พระมหาวชรวชญ ชยธมโม (โรมแพน), “การศกษาเชงวเคราะหเรองประชาธปไตยในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยำนพนธศำสนศำสตรมหำบณฑต, (บณตวทยาลย: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๙๒. ๘ดรายละเอยดใน นางสาวมรกต สงหแพทย, “การวเคราะหลกษณะประชาธปไตยในพทธศาสนา”, วทยำนพนธอกษรศำสตรมหำบณฑต, (บณตวทยาลย: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๒), หนา ๒๖-๓๕. ๙ดรายละเอยดใน ธนา นวลปลอด, “ความคดทางการเมองในสตตนตปฎก”, วทยำนพนธศลปศำสตร มหำบณฑต, (บณตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๖), หนา ๔๑-๔๓ และ ๘๙. ๑๐ดรายละเอยดใน นายนร ภวกานตานนท, “การเมองการปกครองในแนวพทธศาสนา: ศกษาจากนกคดและพระไตรปฎก”, วทยำนพนธรฐศำสตรมหำบณฑต, (บณตวทยาลย: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๓๐-๓๑.

๗

ประพฒน ปญญำชำตรกษ ไดศกษาวเคราะหและแสดงใหเหนถงรปแบบการบรหารรฐกจในคมภรพระพทธศาสนาไวในวทยานพนธเรอง “การศกษาวเคราะหการเมองการปกครองในคมภรพระพทธศาสนา” ซงอธบายวาระบอบการปกครองทแควนตาง ๆ ในชมพทวปน ามาใชนนคอรปแบบการบรหารรฐกจ ซงในคมภรพระพทธศาสนาแบงเปน ๒ รปแบบ คอ แบบราชาธปไตย และแบบสามคคธรรม โดยการปกครองแบบราชาธปไตยเปนเชนเดยวกนกบระบบการเมองการปกครองของไทยในอดตทเรยกวา “สมบรณาญาสทธราชย” ซงพระมหากษตรยมอ านาจสทธขาดในการบรหารประเทศ เมองทมการปกครองรปแบบนในสมยพทธกาลม ๔ รฐ ไดแก มคธ โกศล วงสะ และอวนต การปกครองแบบสามคคธรรม ปจจบนเรยกวา “ประชาธปไตย” รฐทมการปกครองรปแบบนคอวชช๑๑ วรช กลนสบรรณ กลาวถงแควนตาง ๆ ในสมยพทธกาลวาแบงออกเปนสองประเภท คอพวกทปกครองดวยระบอบราชาธปไตยหรอสมบรณาญาสทธราชย โดยมพระมหากษตรยหรอพระเจาแผนดนเปนผน า โดยท าการปกครองดวยอ านาจเดดขาด สวนอกพวกหนงปกครองดวยการปกครองแบบสามคคธรรม ซงเมอเปรยบเทยบกบรปแบบการปกครองในปจจบนเปนการปกครองในระบอบประชาธปไตยหรอสาธารณรฐ ซงมการปกครองโดยการประชมพจารณาตดสนกรณยกจของแควนในสภาการปกครองทเรยกวาสณฐาคาร เพอสอบถามความเหนจากประชาชนหรอสภาแลวลงมตตดสนใจในเรองตาง ๆ๑๒ อยางไรกตาม เอกสารและงานวจยทเกยวของดงกลาว ยงมปญหาเรองการตความรปแบบการปกครองในครงพทธกาลทตางกน และเอกสารและงานวจยบางสวนกยงไมไดกลาวถงรปแบบและหลกการของการปกครองของคณะสงฆหรอการปกครองในทางธรรม เพราะฉะนน งานวจยของผวจย จงตางจากเอกสารและงานวจยทเกยวของดงกลาว ตรงทจะท าการศกษาวจยทงรปแบบและหลกการของการปกครองทางการเมองหรอการปกครองทางโลก และรปแบบและหลกการของการปกครองของคณะสงฆหรอการปกครองทางธรรมดวย โดยเฉพาะเรองหลกการของการปกครองของทางโลกกบทางธรรมนน ผวจยจะศกษาวเคราะห ใหครอบคลมทงหลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมดวย

๑๑ดรายละเอยดใน นายประพฒน ปญญาชาตรกษ, “การศกษาวเคราะหการเมองการปกครองในคมภรพระพทธศาสนา”, วทยำนพนธพทธศำสตรมหำบณฑต, (บณตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), หนา ๗๐-๙๙. ๑๒ดรายละเอยดใน นายวรช กลนสบรรณ, “การศกษาเปรยบเทยบการปกครองของแควนวชชกบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยปพทธศกราช ๒๕๕๐”, สำรนพนธพทธศำสตรดษฎบณฑต, (บณตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๑๐-๑๑.

๘

๑.๕ วธด ำเนนกำรวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) โดยมขนตอนดงน ๑.๕.๑ รวบรวมขอมลเกยวกบรปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก จากเอกสารทเกยวของกบการวจย ทงขนปฐมภม (Primary Sources) เชน พระไตรปฎกและอรรถกถา และขนทตยภม (Secondary Sources) เชน หนงสอวชาการดานพระพทธศาสนา เอกสารวจย วทยานพนธ ตลอดจนเอกสารวชาการอน ๆ ทเกยวของ ๑.๕.๒ ศกษา วเคราะห ตความขอมลทรวบรวมได ๑.๕.๓ เรยบเรยงและน าเสนอผลการวจย

๑.๖ ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

๑.๖.๑ เพอจะไดทราบรปแบบของการปกครองในพระไตรปฎก ๑.๖.๒ เพอจะไดทราบหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก

บทท ๒

รปแบบการปกครองในพระไตรปฎก

พระไตรปฎกคอทรวบรวมค ำสอนในพระพทธศำสนำ แบงออกเปน ๓ ปฎกดวยกน ไดแก (๑ ) พระวนยปฎกคอแหลงรวบรวมพทธบญญตท เกยวกบควำมประพฤต ควำมเปนอย ขนบธรรมเนยมและกำรด ำเนนกจกำรตำง ๆ ของภกษสงฆและภกษณสงฆ (๒) พระสตตนตปฎกคอแหลงรวบรวมพระธรรมเทศนำ ค ำบรรยำยตำง ๆ ทพระพทธเจำตรสยกเยองใหเหมำะกบบคคลและโอกำส ตลอดจนบทประพนธ เรองเลำ และเรองรำวทงหลำยทเปนชนเดมในพระพทธศำสนำ และ (๓) พระอภธรรมปฎกคอแหลงรวบรวมธรรมและค ำอธบำยทเปนหลกวชำลวน ๆ ไมเกยวดวยบคคลหรอเหตกำรณ๑ พระไตรปฎกนอกจำกจะเปนทรวบรวมหลกธรรมค ำสงสอนในพระพทธศำสนำ ส ำหรบใหพทธศำสนกชนไดศกษำคนควำและน ำไปปฏบตแลว ยงเปนทใหบคคลผสนใจไดศกษำคนควำหำควำมรในดำนอน ๆ ไดอกดวย เชน ควำมรดำนนเวศวทยำ ควำมรดำนสำธำรณสข ควำมรดำนประวตศำสตร ควำมรดำนเศรษฐศำสตร ควำมรดำนจตวทยำ ควำมรดำนภำษำ และควำมรดำนกำรเมองกำรปกครอง โดยเฉพำะอยำงยงควำมรดำนกำรเมองกำรปกครองทมอยในพระไตรปฎกมประเดนทควรท ำกำรศกษำวจย ผวจยจงตงวตถประสงคกำรวจยไววำ เพอศกษำวเครำะหรปแบบของกำรปกครองในพระไตรปฎก เพรำะฉะนน จำกวตถประสงคดงกลำว ผวจยจะศกษำวเครำะหใหเหนถงรปแบบของกำรปกครองในพระไตรปฎก โดยกำรแบงรปแบบของกำรปกครองออกเปน ๒ รปแบบดวยกน ไดแก รปแบบกำรปกครองของรฐกบรปแบบกำรปกครองของสงฆ ดงตอไปน ๒.๑ รปแบบการปกครองของรฐ

ค ำวำ “รปแบบกำรปกครอง” (Forms of Government) ในงำนวจยนใชในควำมหมำยเดยวกนกบค ำวำ “ระบอบกำรปกครอง” ส ำหรบค ำวำ “ระบอบ” ในภำษำไทยเปนศพทบญญตซ งพลตรพระเจำวรวงศ เธอ กรมหมนนรำธปพงศประพนธ ทรงบญญตขน หมำยถง รปแบบกำรปกครองประเทศ เชน ประเทศไทยปกครองดวยระบอบประชำธปไตยอนมพระมหำกษตรยทรงเปน

๑พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท , พมพครงท ๙,

(กรงเทพมหำนคร: มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๔๓), หนำ ๗๖-๗๗.

๑๐

ประมข ตรงกบค ำวำ “regime” ในภำษำองกฤษ๒ ซงมำจำกค ำวำ “régime” ในภำษำฝรงเศส หมำยถง “กฎ, รฐบำล” และมำจำกค ำวำ “régíme” ในภำษำลำตนทมควำมหมำยวำ “กำรน ำ (guidance)”๓

ในพจนำนกรมศพทรฐศำสตรของรำชบณฑตยสถำนไดนยำมควำมหมำยค ำวำ “ระบอบ” หรอ “Regime” นไววำ “แบบอยำงกำรปกครองประเทศในรปใดรปหนง เชน ระบอบรำชำธปไตย ระบอบคณำธปไตย ระบอบประชำธปไตย”๔ และในพจนำนกรมศพทกำรเมองของ เดโช สวนำนนท กไดอธบำยค ำวำ “ระบอบ” หรอ “Regime” ไววำหมำยถง “ระบอบกำรปกครอง หรอระบอบในกำรบรหำรงำน เชน เรำพดวำ ระบอบกำรปกครองในโลกนมอยหลำยระบอบดวยกน ระบอบประชำธปไตยกเปนระบอบหนง”๕

จำกทกลำวมำจงสรปไดวำ “รปแบบของกำรปกครอง” หมำยถง แบบแผนของกำรปกครองประเทศหรอสงคม ซงมรปแบบ วธกำร และเนอหำสำระแตกตำงกนไปในแตละประเทศหรอสงคมจะเลอกน ำไปใชตำมควำมเหมำะสมกบประเทศหรอสงคมนน ๆ

ในพระไตรปฎกคออโปสถสตร องคตตรนกาย ตกนบาต และ วตถตโปสถสตร องคตตรนกาย อฏฐกนบาต ปรำกฏชอชนบทใหญ ๑๖ แควนดวยกน ไดแก (๑) องคะ (๒) มคธะ (๓) กำส (๔) โกสละ (๕) วชช (๖) มลละ (๗) เจต (๘) วงสะ (๙) กร (๑๐) ปญจำละ (๑๑) มจฉะ (๑๒) สรเสนะ (๑๓) อสสกะ (๑๔) อวนต (๑๕) คนธำระ และ (๑๖) กมโพชะ๖ แสดงใหเหนวำชมพทวปหรอประเทศอนเดยในสมยโบรำณนน สภำพกำรณทำงดำนกำรเมองกำรปกครองกอนพระพทธศำสนำจะเกดขน ไดแบงออกเปน ๑๖ แควนดวยกน๗

อยำงไรกตำม ชนบทใหญทง ๑๖ แควนดงกลำว กมกจะปรำกฏชอกระจดกระจำยอยในทตำง ๆ ของพระไตรปฎกและในคมภรอน ๆ หลำยแหงดวยกน และมหลำยแควนทพทธศำสนกชนคนเคยกบชอเปนอยำงด เชน แควนมคธ แควนโกสล แควนวชช แควนกำส แควนมลละ เนองจำกมกจะมเหตกำรณส ำคญ ๆ ซงเกยวของกบพระพทธเจำหรอพระพทธศำสนำเกดขนในแควนนน ๆ

๒ร ำ ช บ ณ ฑ ต ย ส ถ ำ น , ร ะ บ บ -ร ะ บ อ บ , [อ อ น ไ ล น ], แ ห ล ง ท ม ำ : http://www.royin.go.th/th/knowledge/detail.php?ID=2827 [๑๐ ส.ค. ๒๕๕๓]

๓ดร.กรองแกว ฉำยสภำวะธรรม, ศพทค านมทมา, (กรงเทพมหำนคร: ตนธรรม ส ำนกพมพ, ๒๕๔๗), หนำ ๑๔๑.

๔รำชบณฑตยสถำน, พจนานกรมศพทรฐศาสตร, (กรงเทพมหำนคร: อรณกำรพมพ, ๒๕๕๒), หนำ ๒๒๒. ๕เดโช สวนำนนท, พจนานกรมศพทการเมอง, (กรงเทพมหำนคร: บรษท ส ำนกพมพหนำตำงสโลก

กวำง จ ำกด, ๒๕๔๕), หนำ ๒๐๕. ๖อง.ตก. (บำล) ๒๐/๗๑/๒๐๗, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๗๑/๒๘๘.และ อง.อฏฐก. (บำล) ๒๓/๔๒/๒๐๗,

อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๔๒/๓๐๗. ๗T. W. Rhys Davids, Buddhist India, (Delhi: Motilal Banarsidass, 1971), p. 23.

๑๑

นอกจำก ๑๖ แควนดงกลำวทปรำกฏในพระไตรปฎกแลว ยงมแควนอน ๆ ทปรำกฏชออยในทตำง ๆ ของพระไตรปฎก แตไมไดปรำกฏชอเปนหมวดเปนหมเหมอนกบ ๑๖ แควนดงกลำวอก ๕ แควนดวยกน ไดแก สกกะ โกลยะ ภคคะ วเทหะ และองคตตรำปะ๘ เพรำะฉะนน ชมพทวปจงมกำรปกครองแบงออกเปน ๒๑ รฐหรอแควนดวยกนตำมทปรำกฏชอในพระไตรปฎก และเมอกลำวถงรปแบบกำรปกครองกแบงออกได ๒ รปแบบดวยกน ไดแก รปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยกบรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรม มรำยละเอยดดงตอไปน

๒.๑.๑ รปแบบการปกครองแบบราชาธปไตย

รปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยเปนรปแบบกำรปกครองซงมควำมโดดเดนอยำงยงในพระไตรปฎก เนองจำกบทบำทของผปกครองมควำมเกยวของกบพระพทธศำสนำอยำงใกลชดในฐำนะเปนผอปถมภส ำคญทงในพทธกำลและหลงพทธกำล ท ำใหพระพทธศำสนำตงหลกปกฐำนในสงคมชมพทวปหรออนเดยในปจจบนไดอยำงมนคงเปนระยะเวลำหนง จนไดรบกำรเผยแผออกไปอยำงกวำงขวำงทวทงชมพทวป และตอมำภำยหลงพทธกำลยงไดสงเสรมกำรเผยแผพระพทธศำสนำออกไปยงประเทศอน ๆ ทวทงภมภำคเอเชยดวย ค ำวำ “รำชำธปไตย” ในภำษำไทยน พจนำนกรม ฉบบรำชบณฑตยสถำน ไดอธบำยไววำ “รำชำธปไตย” มำจำกค ำวำ รำช+อธปเตยย ในภำษำบำล รำชำธปไตย จงหมำยถง ระบอบกำรปกครองแบบหนงทมพระรำชำเปนใหญ๙ ในภำษำองกฤษ ค ำวำ “รำชำธปไตย” ใชค ำวำ “Monarchy” ซ งมำจำกค ำวำ “monarchia” ในภำษำกรก แปลวำ “ปกครองโดยคนคนเดยว”๑๐ เพรำะฉะนน รำชำธปไตย (Monarchy) กคอ ค ำสำมญทวไปเพอประโยชนในกำรอธบำยรปแบบกำรปกครองใด ๆ ทมกษตรยเปนประมขสงสด ในระบอบรำชำธปไตย บคคลผมพระนำมเปนพระรำชำ คอองคอธปตย (ผมอ ำนำจสงสด) เปนประมขของรฐ๑๑ จำกนยำมควำมหมำยดงกลำว จะเหนไดวำรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยมควำมสมพนธกบผปกครองทเรยกวำ “กษตรย” หรอ “รำชำ” อยำงแยกกนไมออกในฐำนะทเปนผปกครองและมอ ำนำจ และในกำรปกครองแบบรำชำธปไตย ค ำวำ “รฐบำล” และ “รฐ” ม

๘สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, พทธประวต เลม ๑, พมพครงท ๕๓ (กรงเทพมหำนคร: มหำมกฏรำชวทยำลย, ๒๕๔๑), หนำ ๓.

๙รำชบณฑตยสถำน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ .ศ.๒๕๔๒ , (กรงเทพมหำนคร: นำนมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนำ ๙๕๑.

๑๐นำธำเนยล ฮำรรส, ระบอบการปกครอง : ราชาธปไตย, (กรงเทพมหำนคร: บรษท ส ำนกพมพปำเจรำ จ ำกด, ๒๕๕๕), หนำ ๖.

๑๑เรองเดยวกน, หนำ ๖.

๑๒

ควำมหมำยเทำกบค ำวำ “พระมหำกษตรย” เนองจำกพระมหำกษตรยทรงเปนทงผน ำและผคมครองประชำชนในยำมสงครำมและเปนผปกครองในยำมสงบ๑๒ สรปไดวำ รำชำธปไตย หมำยถง กำรปกครองทมพระมหำกษตรยหรอพระรำชำเปนผท ำหนำท เปนทงผน ำและผปกครอง อกท งมอ ำนำจสงสดในกำรปกครองแต เพยงผ เดยว เมอพระมหำกษตรยหรอพระรำชำใชอ ำนำจทมอยนนใหเปนไปบรบรณแตเพยงผเดยว จงเรยกรปแบบนไดอกค ำวำ สมบรณำญำสทธรำชย (Absolute Monarchy)๑๓ รปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยนกลำวกนวำเปนรปแบบกำรปกครองอนเกำแกทสด เนองจำกไมมใครรวำเกดขนมำครงแรกเมอใด แตสนนษฐำนกนวำรำชำธปไตยเกดขนจำกสภำพของสงคมมนษยทมควำมซบซอนมำกขน จงจ ำเปนตองมคนมำท ำหนำทควบคมและจดกำรนนกคอกษตรย ดงท นำธำเนยล อำรรส อธบำยไววำ

ไมมใครรแนชดวำรำชำธปไตยกอตงครงแรกเมอใด แตเปนทเชอวำระบอบนเก ดขนเมอสงคมในยคแรก ๆ เรมมควำมซบซอน เรมมกลมชนผช ำนำญกำร เชน ขนนำง นกรบ นกบวช ชำวนำ ชำวไรเกดขน สงคมเชนนจ ำเปนตองมกำรบรหำรจดกำรมำกขน จงปรำกฏบคคลคนหนงขนมำ เพอมำควบคมและชน ำกลมชนเหลำน คนคนนคอ กษตรย๑๔

ในสงคมอนเดยนน ศำสนำพรำหมณเปนศำสนำซงมอยกอนทพระพทธศำสนำจะบงเกดขน และมบทบำทอยำงมำกตอกำรก ำหนดลกษณะสงคมของอนเดยในทก ๆ ดำน ส ำหรบผปกครองทเรยกวำ กษตรยหรอรำชำตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณ ถกจดอยในวรรณะกษตรยและถกน ำไปยดโยงกบเทพเจำในศำสนำพรำหมณคอพระพรหม ซงแบงบคคลในสงคมออกเปน ๔ วรรณะดวยกน โดยเชอวำแตละวรรณะนนเกดจำกอวยวะตำง ๆ ของพระพรหมและมหนำทแตกตำงกนไป ดงน๑๕ (๑) วรรณะพราหมณ เกดจำกพระโอษฐ (ปำก) ของพระพรหม มสเครองแตงกำยประจ ำวรรณะคอสขำว ซงแสดงถงควำมบรสทธ มหนำทกลำวมนต ใหค ำปรกษำกบพระเจำแผนดน ตลอดจนสอนมนตใหแกคนทวไป สวนพวกทเปนนกบวชกท ำหนำทสอนไตรเพท ประกอบพธกรรมตำง ๆ ทำงศำสนำ และเปนผรบทกษณำ

๑๒ควอรส เวลส, การปกครองและการบรหารของไทยสมยโบราณ , กำญจน ละอองศร และ

ยพำ ชมจนทร แปล, (กรงเทพมหำนคร: มลนธโครงกำรต ำรำสงคมศำสตรและมนษยศำสตร, ๒๕๒๗), หนำ ๑๓. ๑๓เดโช สวนำนนท, พจนานกรมศพทการเมอง, (กรงเทพมหำนคร: บรษท ส ำนกพมพหนำตำงสโลก

กวำง จ ำกด, ๒๕๔๕), หนำ ๒๒๐. ๑๔นำธำเนยล ฮำรรส, ระบอบการปกครอง : ราชาธปไตย, หนำ ๑๓. ๑๕ดรำยละเอยดใน พระญำณวโรดม (ประยร สนตงกรเถร), ศาสนาตาง ๆ , พมพครงท ๖,

(กรงเทพมหำนคร : มหำมกฏรำชวทยำลย, ๒๕๔๓), หนำ ๑๑-๑๒. หรอใน เสฐยร พนธรงษ, ศาสนาเปรยบเทยบ, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพสขภำพใจ, ๒๕๔๒), หนำ ๖๒.

๑๓

(๒) วรรณะกษตรย เกดจำกพระพำหำ (แขน) ของพระพรหม และถอวำสบเชอสำยมำจำกพระอำทตย สเครองแตงกำยประจ ำวรรณะคอสแดง ซงหมำยถงนกรบ ท ำหนำทรบเพอปองกนหรอขยำยอำณำจกร รวมทงเปนนกปกครอง นกบรหำรบำนเมอง (๓) วรรณะแพศย เกดจำกพระเพลำ (ตก) ของพระพรหม มสเครองแตงกำยประจ ำวรรณะคอสเหลอง เปนพวกแสวงหำทรพยสมบต ไดแกพวกพอคำ คหบด เศรษฐ และเกษตรกร (๔) วรรณะศทร เกดจำกพระบำท (เทำ) ของพระพรหม มสเครองแตงกำยประจ ำวรรณะคอสด ำหรอสอน ๆ ทไมมควำมสดใส มหนำทเปนกรรมกร ผใชแรงงำน กำรแบงคนออกเปนวรรณะ ๔ นเปนประเพณทส ำคญและถอกนอยำงเครงครดในสงคมอนเดย จนกลำยมำเปนเครองมอกดกนทำงชนชนและดหมนเหยยดหยำมกน เนองจำกพวกพรำหมณมอทธพลและบทบำทส ำคญในกำรก ำหนดทศทำงของสงคมอนเดยใหเปนไปตำมควำมตองกำรของตนเอง ทง ๆ ทเดมทกำรแบงคนออกเปนวรรณะตำง ๆ นเปนเรองของกำรแบงหนำทและอำชพใหแกคนในสงคม ดงท กรณำ-เรองอไร กศลำศย ไดแสดงควำมเหนไววำ

เดมทระบบวรรณะเปนกำรแบงหนำทและอำชพใหแกคนในสงคม มควำมยดหยนไมเขมงวด แตตอมำไดเสอมควำมหมำยเดม กลำยเปนประเพณทถอกนแบบเถรสองบำตร วรรณะส งเอำรดเอำเปรยบ เหยยดหยำมและเหยยบย ำวรรณะต ำ ทงนดวยเหตทำงผลประโยชนเปนส ำคญประกำรหนง๑๖

หำกกลำวถงเฉพำะวรรณะกษตรยตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณในฐำนะทเกยวของกบรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตย ดงทกลำวมำ จะเหนไดวำวรรณะกษตรยมก ำเนดมำจำกพระพรหมเชนเดยวกบวรรณะอน ๆ ตำงกนตรงทอวยวะทเกดและหนำทเทำนน ในประวตศำสตรสงคมอนเดย แมค ำวำ “กษตรย” จะหมำยถงวรรณะกษตรยหรอบคคลผอยในชนชนปกครองทงหมด ไดแก เชอพระวงศ ขนนำง และขำรำชกำรตำง ๆ มทหำรเปนตน ซงท ำหนำทรบเพอปองกนหรอขยำยอำณำจกร รวมทงเปนนกปกครองนกบรหำรบำนเมอง ตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณดงทกลำวมำ แตค ำวำ “กษตรย” (สนสกฤต) หรออกค ำหนงกคอ “ขตตยะ” (บำล) นเดมทเปนเพยงผปกครองหรอบคคลผด ำรงต ำแหนงเปนหวหนำของกลมชนอำรยนทประกอบอำชพดำนเกษตรกรรม๑๗ และกลมชนอำรยนทรวมตวกนดงกลำว ท ำใหเกดตระกลตำง ๆ จำกตระกลตำง ๆ กพฒนำจนกระทงกลำยเปนรำชวงศ (Dynasty) มำกขน มกำรใหบตรหวปเปนผสบทอดอ ำนำจกำรปกครอง จำกนนจง

๑๖กรณำ-เรองอไร กศลำสย, ภารตวทยา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพศยำม,

๒๕๔๓), หนำ ๒๘. ๑๗ดรำยละเอยดใน เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๑,

(กรงเทพมหำนคร: มหำมกฏรำชวทยำลย, ๒๕๓๙), หนำ ๖.

๑๔

กลำยเปนกำรรวมศนยอยทกษตรย (Kshatriya) ท ำใหเปนผน ำทมอ ำนำจสงสดเพยงผเดยว จะเหนไดวำ กษตรยมพฒนำกำรจำกกำรเปนผน ำตระกลแลวมำเปนผน ำรฐหรอผน ำอำณำจกร (Kingship) ในทสด จงท ำใหค ำวำ “กษตรย” ในทนใชไปตำมนยผน ำสงสด มใชตำมนยวรรณะดงทใชกอนหนำน๑๘ ดงนน ค ำวำ “กษตรย” จงหมำยถงผน ำหรอผปกครองของรฐหรอแควนนนเอง

สวนค ำวำ “รำชำ” กเชนเดยวกน ในประวตศำสตรสงคมอนเดย ค ำวำ “รำชำ” เดมทหมำยถงหวหนำหรอผน ำของเผำหรอโคตรตระกลตำง ๆ ของชำวอำรยนซงอพยพมำอยในอนเดย ครนมำอยในอนเดยแลวเปลยนอำชพจำกกำรพเนจรเลยงปศสตวแยกกนเปนคณะ ๆ หรอตระกลซงเรยกวำ “โคตร” แลวหนมำท ำเกษตรกรรมท ำนำปลกขำว จงไดชอวำ “ขตตยะ”๑๙ จะเหนไดวำ รำชำจำกเดมเปนค ำใชเรยกหวหนำเผำซงมทอยไมเปนหลกแหลง เมอมทอยเปนหลกแหลงและมเขตแดนทชดเจนแลวจงพฒนำมำเปนขตตยะหรอกษตรยนนเอง โดยท ำหนำทเปนผน ำหรอผปกครองของเผำหรอตระกลตำง ๆ ซงเปนเจำของแผนดนหรอเขตแดนตำง ๆ เพรำะฉะนน เมอมองในแงของควำมเปนมำ “รำชำ” จงเปนค ำส ำหรบใชเรยกผน ำหรอผปกครองเชนเดยวกนกบค ำวำ “กษตรย”

อยำงไรกตำม เมอพฒนำมำเปนผปกครองรฐหรอแควนแลว จงท ำใหค ำวำ “รำชำ” ในสงคมอนเดยหรอชมพทวปนหมำยถงอสรยยศหรอต ำแหนงของผปกครองรฐหรอแควนดวย โดยมต ำแหนงจำกเลกไปหำใหญ ไดแก ต ำแหนง “รำชำ” ใชส ำหรบเรยกกษตรยหรอประมขของรฐเลกทสด กษตรยหรอประมขของรฐใหญกวำรำชำเรยกวำ “มหำรำชำ” กษตรยหรอประมของรฐยงใหญโดยมรำชำหลำยพระองคขนอยเรยกวำ “รำชำธรำช” กษตรยหรอประมขของรฐทกวำงใหญมมหำรำชำและรำชำมำกมำยขนอยกเรยกวำ “มหำรำชำธรำช” และกษตรยหรอประมขทแผอ ำนำจยดครองรฐตำง ๆ ไวไดมำกกสำมำรถตงตนเปน “พระเจำจกรพรรด” ได ดงนน อสรยยศของกษตรยในฐำนะประมขของรฐหรอแควนในสงคมอนเดยหรอชมพทวปมล ำดบตำงกนจำกเลกไปหำใหญคอ รำช มหำรำช รำชำธรำช มหำรำชำธรำช และจกรพรรดรำชำธรำช๒๐

สรปไดวำรำชำในสงคมอนเดยม ๒ แบบดวยกนคอ รำชำคอกษตรยซงไมมพระรำชอ ำนำจสทธขำด กบรำชำคอกษตรยซงมพระรำชอ ำนำจสทธขำด รำชำแบบแรก คอกษตรยซงไมมพระรำชอ ำนำจสทธขำดนน เนองจำกในกำรปกครองแบบชนเผำหรอในรฐเลก ๆ ทงปวงนนมรำชำมำกกวำหนง และกำรตดสนใจตำง ๆ ขนอยแกทประชมของโคตรตระกลตำง ๆ เรยกวำ “สภำ” และ “สมต” ส ำหรบสภำนนประกอบดวยเหลำรำชำทงหลำยผเจรญดวยวฒตำง ๆ เชน ชำต วย และคณ

๑๘ดรำยละเอยดใน วรศกด มหทธโนบล, พทธโคดม, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพ openbooks,

๒๕๕๕), หนำ ๘๙-๙๐. ๑๙ดรำยละเอยดใน เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๑, หนำ ๙. ๒๐ดรำยละเอยดใน ปรด พนมยงค, มหาราชและรตนโกสนทร, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหำนคร:

คณะกรรมกำรด ำเนนงำนฉลอง ๑๐๐ ป ชำตกำล นำยปรด พนมยงค รฐบรษอำวโส, ๒๕๔๓), หนำ ๑๑.

๑๕

ซงมำจำกตระกลตำง ๆ สวนสมตนนเปนกำรประชมชนในเผำทวไปหรอหวหนำครอบครวตำง ๆ และบคคลผมต ำแหนงรำชำแบบนท ำหนำทเปนเพยงตวแทนของตระกลหรอกลมผลประโยชน โดยไดรบกำรเลอกตงมำจำกสมำชกในตระกลหรอกลมของตน สวนรำชำแบบทสอง คอกษตรยซงมพระรำชอ ำนำจสทธขำดนน ตำงจำกรำชำแบบแรก เนองจำกเปนกษตรยผปกครองรฐหรอแควนเพยงพระองคเดยวและอ ำนำจตำง ๆ รวมศนยอยทกษตรยพระองคเดยวเทำนน จงสำมำรถตดสนใจด ำเนนกำรกจกรรมตำง ๆ ทำงกำรปกครองดวยพระองคเอง และรำชำแบบนสบทอดต ำแหนงโดยสำยโลหต สวนใหญมกจะใหบตรคนโตสบทอดต ำแหนงแทน๒๑

จำกทกลำวมำ ในเรองกำรแบงชนชนวรรณะตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณนน หำกพจำรณำ “กษตรย” และ “รำชำ” ตำมนยแหงฐำนะหรอต ำแหนงของผน ำหรอผปกครอง ถอไดวำเปนต ำแหนงซงบคคลทวไปใหกำรยอมรบ และหำกพจำรณำตำมนยแหงหนำทควำมรบผดชอบซงจะตองกระท ำคอกำรปกครองปองกนหรอกำรขยำยอำณำจกร กลำวไดวำเปนหนำทส ำคญส ำหรบสงคมหนง ๆ ซงจะตองมผน ำหรอผปกครองคอยควบคมดแลจดระเบยบสงคมใหเปนไปดวยควำมเรยบรอย และสรำงควำมสงบสขใหเกดขนในสงคม เพรำะฉะนน ตำมนยทงสองคอทงเรองต ำแหนงและหนำทควำมรบผดชอบของ “กษตรย” และ “รำชำ” จงสงเสรมใหวรรณะกษตรยมควำมชดเจนมำกขน สงผลให “กษตรย” และ “รำชำ” ถกจดเขำไปอยในชนชนวรรณะกษตรยดวยกน ซงเรยกรวม ๆ วำ “วรรณะกษตรย” ตำมกำรแบงชนชนของศำสนำพรำหมณ และสวนใหญรำชำในสงคมอนเดยมกจะมำจำกบคคลในชนชนวรรณะกษตรยโดยก ำเนดคอทงฝำยบดำและมำรดำเปนชนชนวรรณะกษตรย

อยำงไรกตำม ในสงคมอนเดยปรำกฏวำผทมหลกฐำนด มก ำลงทรพย และก ำลงคนมำกกอำจจะไดรบกำรยกยองใหเปน “รำชำ” ไดเชนเดยวกน๒๒ ดวยเหตน จงเปนไปไดวำบคคลในวรรณะอนทไมใชวรรณะกษตรยหรอผนบถอศำสนำอนซงไมใชศำสนำพรำหมณหรอฮนด แต มฐำนะดมควำมร ำรวยทงดำนทรพยสนเงนทองและบรวำรอำจจะถกเรยกวำ “รำชำ” ได โดยเปนรำชำเฉพำะในกลมคนวรรณะเดยวกนหรอนบถอศำสนำเดยวกน แตไมนยมเรยกวำ “กษตรย” หรอ “ขตตยะ” เนองจำกไมไดเปนผปกครองรฐหรอแควนและไมไดเปนชนชนวรรณะกษตรยโดยก ำเนดอยำงแทจรง เปนแตเพยงผมควำมมงคงร ำรวยเทำนน

นอกจำกน ผทด ำรงต ำแหนงเปน “กษตรย” หรอ “รำชำ” ในฐำนะผปกครองรฐหรอแควนน บำงสมยกมำจำกบคคลผไมไดอยในวรรณะกษตรยกม ดงทยวำหรลำล เนหร กลำวไววำ

๒๑ดรำยละเอยดใน คกฤทธ ปรำโมช, ธรรมแหงอรยะ, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพสยำมรฐ,

๒๕๓๗), หนำ ๙. หรอใน วรศกด มหทธโนบล, พทธโคดม, หนำ ๖๘-๙๙. ๒๒คกฤทธ ปรำโมช, ธรรมแหงอรยะ, หนำ ๙.

๑๖

โดยปกตแลวพระเจำแผนดนกมำจำกวรรณะกษตรย (kshattriyas) แตวำบำงครำวทบำนเมองตกอยในภำวะสงครำมหรอในภำวะคบขน แมแตชนวรรณะศทร (Sudras) หรอสมำชกแหงวรรณะต ำทสดกสำมำรถทจะขนมำด ำรงต ำแหนงกษตรยได หำกวำเขำผนนมควำมเกงกลำสำมำรถอยำงเพยงพอ๒๓

ลกษณะดงกลำว มกรณตวอยำงในพระไตรปฎกคอนทำนชำดกเรองกฏฐหารชาดกของพระพทธศำสนำเลำไววำ พระเจำพรหมทตแหงนครพำรำณสทรงมจตปฏพทธรกใครในหญงตดฟนและไดเสดจไปอยรวมดวย ตอมำนำงตงครรภ เมอกรำบทลใหทรงทรำบ จงพระรำชทำนพระธ ำมรงควงหนงแกนำงแลวตรสวำ หำกบตรในครรภเปนหญง ใหน ำพระธ ำมรงคนนไปขำยเลยงชวต แตหำกบตรเปนชำยใหพำไปหำพระองค เวลำผำนไปนำงไดคลอดบตรเปนชำยและพำกนไปเฝำ แตพระเจำพรหมทตรสกละอำยจงตรสปฏเสธ แมกระทงนำงน ำพระธ ำมรงคมำถวำยใหทอดพระเนตร พระองคกยงไมทรงยอมรบ นำงรสกเสยใจจงกลำวสตยำธฐำนวำ หำกกมำรนอยนเปนโอรสของพระองค กจงลอยอยในอำกำศ หำกวำมใช กขอใหตกลงมำตำยเสยเถด กลำวจบ นำงจบกมำรนอยโยนขนไปบนอำกำศทนท ทำมกลำงควำมตกตะลงของพระเจำพรหมทตและหมอ ำมำตยขำรำชบรพำรทงหลำย ดวยอ ำนำจแหงสตยำธษฐำน รำงของกมำรนอยกลบนงลอยอย ในอำกำศและภำษตคำถำวำ แมคนเหลำอนพระองคทรงชบเลยงได ไฉนจะไมทรงชบเลยงโอรสของพระองคเองเลำ พระเจำพรหมทตทรงตนตนพระทยและทรงยอมรบพระรำชโอรส ไดพระรำชทำนต ำแหนงอปรำชใหแกพระรำชโอรส และทรงแตงตงหญงเกบฟนใหเปนพระอครมเหส ตอมำเมอพระเจำพรหมทตไดเสดจสวรรคต พระรำชโอรสไดครองรำชสมบตสบแทนทรงพระนำมวำ พระเจำกฏฐวำหนะ๒๔ และนทำนชำดกอกเรองหนงคอปทกสลมาณวชาดก เลำเรองบคคลในวรรณะพรำหมณไดด ำรงต ำแหนงเปนกษตรยปกครองบำนเมองวำ พระโพธสตวเสวยพระชำตเปนบตรนำงยกษณผมหนำเหมอนมำ เปนผฉลำดในกำรสะกดรอย แอบพำบดำผเปนพรำหมณหนมำรดำไปแดนมนษย มำรดำตำมมำทน แตไมสำมำรถท ำอะไรไดจงใหเรยนมนตรจนดำมณไวเปนเครองเลยงชวต ตอมำไดเปนพระเจำพรหมทตครองกรงพำรำณสเพรำะมนตรทมำรดำให๒๕

๒๓ดรำยละเอยดใน ยวำหรลำล เนหร, โฉมหนาประวตศาสตรสากล, แปลโดย พระรำชรตนโมล (ดร.

นคร เขมปำล), (กรงเทพมหำนคร: สภำเพอควำมสมพนธทำงวฒนธรรมแหงประเทศอนเดยและมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๔๑), หนำ ๓๗-๓๘.

๒๔ดรำยละเอยดใน ข.ชำ.เอกก (บำล) ๒๗/๗/๒, ข.ชำ.เอกก (ไทย) ๒๗/๗/๓, ข.ชำ.เอกก.อ. (ไทย) ๕๕/๒๑๔-๒๑๖.

๒๕ดรำยละเอยดใน ข.ชำ.นวก. (บำล) ๒๗/๔๙-๕๙/๒๐๑-๒๐๒, ข.ชำ.นวก. (ไทย) ๒๗/๔๙-๕๙/๓๐๙-๓๑๐. หรอใน คณะท ำงำนคมอศกษำชำดก, ประตสชาดก, (กรงเทพมหำนคร: หอไตรกำรพมพ, ๒๕๕๕), หนำ ๔๘.

๑๗

อยำงไรกตำม แมวำบคคลผไมใชวรรณะกษตรยจะไดเปนกษตรยหรอรำชำในฐำนะผปกครองรฐหรอแควน แตกลบไมไดรบกำรยอมรบนบถอวำเปนวรรณะกษตรยจำกสงคมอนเดย เพรำะกำรยดมนถอมนอยำงเขมขนในเรองวรรณะนนเอง ส ำหรบกษตรยผมำจำกวรรณะอนทไมใชวรรณะกษตรยน ตำมทปรำกฏในประวตศำสตรสงคมอนเดยกมกจะไดอ ำนำจมำจำกกำรยดอ ำนำจ ดงปรำกฏกรณตวอยำงดงตอไปน

ในพทธกำล กรณพระเจำวฑฑภะซงเปนพระโอรสในพระเจำปเสนทโกศลกบพระนำงวำสภขตตยำรำชธดำของเจำมหำนำมะแหงศำกยวงศ แตพระนำงวำสภขตตยำประสตจำกพระมำรดำซงเปนทำสชอวำนำคมณฑำ พระนำงวำสภขตตยำจงจดเปนจณฑำลเพรำะเกดจำกพอแมตำงวรรณะกน เมอครงพระเจำวฑฑภะยงทรงพระเยำวไดเสดจไปเยยมศำกยวงศ แตกลบถกดหมนวำเปนบตรของนำงทำส จงทรงอำฆำตพวกเจำศำกยะ เมอยดอ ำนำจจำกพระเจำปเสนทโกศลไดแลว จงทรงยกทพไปฆำพวกศำกยวงศจนแทบจะหมดสน๒๖

หลงพทธกำลประมำณ พ.ศ. ๓๕๖-๓๙๒ ในประวตศำสตรสงคมอนเดยกมบคคลในวรรณะอนโดยเฉพำะวรรณะพรำหมณสำมำรถยดอ ำนำจจำกกษตรยองคกอนแลวด ำรงต ำแหนงเปนกษตรยหรอรำชำไดคอ พรำหมณชอวำ “บปผำมตร” หรอ “ปษยมตร” ซงโคนลมรำชวงศเมำรยะของพระเจำอโศก แลวตงรำชวงศใหมชอวำ “ศงคะ” ขนมำแทน รำชวงศนปกครองแควนมคธอยรำวรอยปเศษกเสอมอ ำนำจลง๒๗

นอกจำกน ในประวตศำสตรสมยกลำงของอนเดย ป พ.ศ.๑๗๔๙-๑๘๓๓ เมออสลำมเขำมำรกรำน ปรำกฏวำ“กตบดดน” หรอ “กตบ อดดน ไอบก” (Kutub-ud-din Aibak) ซงเดมเปนทำสของกษตรยอสลำมชำวอฟกำนสถำนพระนำมวำ “โมหมเมดโฆร” (Mohammed Ghori) แมวำเขำจะเปนทำส แตเปนบคคลผมควำมสำมำรถในกำรรบและชวยโมหมเมดโฆรรบจนไดรบชยชนะ กอนทกษตรยโมหมเมดโฆรจะเสดจกลบไปจงทรงแตงตงเขำใหเปนผส ำเรจรำชกำรปกครองอนเดยแทน แตโมหมเมดโฆรและผสบสนตตวงศไมคอยเขำมำเกยวของบงคบบญชำอะไร กตบ อดดน ไอบกจงเปนกษตรยครองอนเดยภำยใตอสลำมอยำงสมบรณ และไดขยำยอ ำนำจออกไปอยำงกวำงขวำง รำชวงศของกตบ อดดน ไอบกด ำรงอยนำนถง ๑๑๔ ป แตนกประวตศำสตรฮนดซงเครงครดในเรองวรรณะไม

๒๖ดรำยละเอยดใน ข.ธ. (บำล) ๒๕/๔๗/๒๕, ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๔๗/๔๑, ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๒๑-๔๒.

หรอใน ข.ชำ.เอกก.อ. (ไทย) ๕๕/๒๑๓-๒๑๔. ๒๗ดรำยละเอยดใน เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๑, หนำ ๑๐๕.

หรอใน รองศำสตรำจำรยดนย ไชยโยธำ, วฒนธรรมและอารยธรรมสมพนธของอนทวปอนเดยกบนานาประเทศ , (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๕๓), หนำ ๑๘๙.

๑๘

ยอมรบกษตรยกตบ อดดน ไอบกและรำชวงศ จงเรยกพระองควำ “กษตรยทำส” (Slave kings) และเรยกรำชวงศของพระองควำ “รำชวงศทำส” (Slave Dynasty)๒๘

แมวำวรรณะกษตรยจะเปนชนชนสงดวยชำตก ำเนดเชนเดยวกนกบวรรณะพรำหมณ แตเมอพจำรณำตำมควำมเชอของพวกพรำหมณ จะเหนไดวำวรรณะกษตรยมสถำนภำพต ำกวำวรรณะพรำหมณ๒๙ เนองจำกคนทกชนชนวรรณะตำมควำมเชอของพรำหมณนนจะตองปรนนบตรบใช (บ ำเรอ) วรรณะพรำหมณใหเกดควำมพอใจ๓๐ มกำรใหกำรสนบสนนดวยวตถสงของตำง ๆ ทงทมชวตและไมมชวตเพอท ำพธบชำยญเปนตน และคนในสงคมอนเดยกอนพทธกำลและในพทธกำลกมควำมเชอเชนนน ดงมเรองรำวบนทกไวในพระไตรปฎกคออมพฏฐสตร ทฆนกาย สลขนธวรรค ซงไดกลำวถงอมพฏฐมำณพ ผเปนศษยของพรำหมณทชอวำโปกขรสำต ผปกครองหมบำนอจฉำนงคละ เขตเมองอกกฏฐะ ในแควนโกศล ไดโตตอบกบพระพทธเจำเกยวกบเรองวรรณะและกลำวอำงวำวรรณะพรำหมณสงกวำวรรณะอน ๆ๓๑

นอกจำกนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำในสงคมอนเดยกอนพทธกำลและพทธกำล ในฐำนะทเปนผมบทบำทส ำคญในรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตย สวนใหญมควำมเกยวของกบพรำหมณและตำงพงพงอำศยกนและกน เนองจำกพวกพรำหมณเปนผมควำมรและสำมำรถท ำกจตำง ๆ ทเกยวกบเทพเจำทตนนบถอได ดวยเหตน พระมหำกษตรยหรอพระรำชำจงตองอำศยพรำหมณเปนทปรกษำรำชกจตำง ๆ ทำงดำนกำรเมองกำรปกครอง และเปนผน ำในพธกรรมตำง ๆ เชน กำรบชำเทพเจำตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณ จงท ำใหพรำหมณผใกลชดกบกษตรยไดรบกำรแตงตงเปน “ปโรหต” กม เชนทปรำกฏในพระไตรปฎกคอกฏทนตพรำหมณ๓๒ และพรำหมณบำงคนกไดเปนถงมหำอ ำมำตยกม เชน วสสกำรพรำหมณ แหงแควนมคธ๓๓ เพรำะฉะนน กำรทพรำหมณเปนผอยใกลชดและเปนผใหค ำปรกษำค ำแนะน ำแกพระมหำกษตรยหรอพระรำชำทงดำนศำสนำและกำรเมองกำรปกครอง พวกพรำหมณจ ง เปนท เคำรพของคนทกชนวรรณะ เพรำะแมแต

๒๘ดรำยละเอยดใน พลตร หลวงวจตรวำทกำร, ของดในอนเดย, (กรงเทพมหำนคร: บรษทสรำงสรรคบคส,

๒๕๔๑), หนำ ๕๐-๕๒. หรอใน กรณำ-เรองอไร กศลำสย, อนเดยอนทวปทนาทง, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพศยำม, ๒๕๔๓), หนำ ๒๖-๒๗.

๒๙สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, พทธประวต เลม ๑, หนำ ๔. ๓๐ดรำยละเอยดใน ม.ม. (บำล) ๑๓/๔๓๖/๔๒๔-๔๒๕, ม.ม. (ไทย) ๑๓/๔๓๖/๕๔๗-๕๔๘. ๓๑ดรำยละเอยดใน ท.ส. (บำล) ๙/๒๕๔-๒๙๙/๘๗-๑๐๙, ท.ส. (ไทย) ๙/๒๕๔-๒๙๙/๘๗-๑๑๐. ๓๒ดรำยละเอยดใน ท.ส. (บำล) ๙/๓๒๓-๓๕๘/๑๒๗-๑๕๐, ท.ส. (ไทย) ๙/๓๒๓-๓๕๘/๑๒๕-๑๕๐. ๓๓ท.ม. (บำล) ๑๐/๑๓๒๖๕, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๓๒/๗๗.

๑๙

พระมหำกษตรยหรอพระรำชำซงเปนใหญในกำรปกครองกยงตองกลวเกรง ท ำใหมฐำนะรองลงมำจำกพรำหมณ๓๔

ส ำหรบคณสมบตและหนำทของกษตรยตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณนนมมำกมำย แตจะน ำมำกลำวในทนเพยงบำงสวนเทำนน ดงน๓๕

คณสมบตของกษตรยม ๑๑ ประกำร ไดแก (๑) ศรตำ กลำหำญ ไมรจกควำมกลว (๒) วรยะ มควำมเพยร ในกำรเผชญภย (๓) ไธรยะ ควำมมนคง ไมทอถอย (๔) เตชะ มเดช มยศ มเกยรต รจกใชอ ำนำจในทำงทถก (๕) ทำนะ ฝกใฝในกำรให (๖) ทมะ ระงบจตไวได ร ำลกในเมตตำอยเสมอ (๗) กษมำ มควำมอดทน มเมตตำกรณำเปนทตง (๘) พรำหมณภกต ภกดตอพรำหมณ (๙) ปรสนนตำ รำเรงแจมใส ไมรจกวตก (๑๐) รกษภำวะ พรอมจะรกษำประเทศชำต เพอผดงยตธรรม และ (๑๑) สตยะ มควำมเหนอนสจรต ไมคดคดทรยศใคร

สวนหนำทของกษตรยม ๓ ประกำรไดแก (๑) ปำฐนง รบกำรศกษำชนสง (๒) ยชนง ท ำพธบชำตำง ๆ ของตนเอง และ (๓) ทำนง ท ำบญใหทำน

นอกจำกคณสมบตและหนำทดงกลำวแลว ตำมคมภรพระธรรมศำสตร ก ำหนดวำ ในกำลวบตอนญำตใหกษตรยประกอบอำชพอนได เชน อำชพครบำอำจำรย ท ำพธบชำยญ กำรกศล ท ำกสกรรมและคำขำยได ท ำไมไดเหมอนพรำหมณมอยำงเดยว คอรบกำรท ำบญจำกผมศรทธำ

กำรปกครองแบบรำชำธปไตยตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณ พระมหำกษตรยหรอพระรำชำเปนผทมควำมส ำคญทสด เนองจำกทรงเปนผน ำของกลมคนทอยในวรรณะกษตรยและเปนผปกครองประเทศ๓๖ ถงกระนนกตำม แมวำฐำนะดงกลำวจะท ำใหพระมหำกษตรยสำมำรถใชพระรำชอ ำนำจไดอยำงชอบธรรม แตคณสมบตและหนำทตำง ๆ ตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณ ซงก ำหนดใหกษตรยจะตองยดถอและประพฤตปฏบตตำมดงทกลำวมำแลวนน กสะทอนใหเหนวำ แมพระมหำกษตรยหรอพระรำชำในกำรปกครองแบบรำชำธปไตยจะทรงมพระรำชอ ำนำจมำกมำยเพยงใดกตำม แตกตองถกควบคมดวยควำมเชอทำงศำสนำ ตองประพฤตปฏบตตำมหลกเกณฑของศำสนำหรอตำมควำมประสงคของพระผเปนเจำ นนคอตองเปนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำผปกครองบำนเมองดวยธรรมะหรอเปน “พระรำชำโดยธรรม” ตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณ๓๗

๓๔ดรำยละเอยดใน เสฐยรโกเศศ (พระยำอนมำนรำชธน), ศาสนาเปรยบเทยบ , (นครหลวง:

ส ำนกพมพ บรรณำคำร, ๒๕๑๕), หนำ ๑๖๗-๑๗๕. ๓๕พระญำณวโรดม (ประยร สนตงกรเถร), ศาสนาตาง ๆ, หนำ ๑๒. หรอ เสฐยร พนธรงษ, ศาสนา

เปรยบเทยบ, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพสขภำพใจ, ๒๕๔๒), หนำ ๖๓-๖๔. ๓๖ดรำยละเอยดใน ปรชำ ชำงขวญยน , ระบบปรชญาการเมองในมานวธรรมศาสตร ,

(กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพจฬำลงกรณมหำวทยำลย, ๒๕๒๙), หนำ ๓๑. ๓๗ดรำยละเอยดใน ปรชำ ชำงขวญยน, ระบบปรชญาการเมองในมานวธรรมศาสตร, หนำ ๓๑-๓๕.

๒๐

เพรำะฉะนน กำรใชพระรำชอ ำนำจของพระมหำกษตรยหรอพระรำชำ จงตองอยภำยในขอบเขตแหงธรรมเสมอ ควำมเชอเรองวรรณะทง ๔ ในศำสนำพรำหมณ ซงกลำยเปนเรองรงเกยจและดหมนเหยยดหยำมกนในสงคมอนเดยนน ส ำหรบพระพทธศำสนำ พระพทธเจำกลบทรงแสดงควำมไมเหนดวยกบกำรแสดงควำมรงเกยจและดหมนเหยยดหยำมกนดวยเรองวรรณะทง ๔ ของศำสนำพรำหมณไวในทตำง ๆ มำกมำย เชน ในอคคญญสตร พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค ทรงอธบำยถงทมำของวรรณะทง ๔ วำมำจำกกำรประพฤตตนหรอกำรท ำหนำทตำง ๆ ของบคคลในสงคม ใครประพฤตตนหรอท ำหนำทอยำงไร กเรยกบคคลนนไปตำมกำรประพฤตตนหรอตำมหนำทนน ไมใชเรองทจะน ำมำดหมนเหยยดหยำมกนแตอยำงใด กลำวคอ บคคลผท ำหนำทปกครองดแลในฐำนะเจำของแผนดนเรยกวำ “กษตรย” หรอ “รำชำ” บคคลผท ำหนำทสงสอนและท ำพธลอยบำปเรยกวำ “พรำหมณ” บคคลทอยครองเรอนประกอบกำรงำนตำง ๆ กเรยกวำ “แพศย” และบคคลทประพฤตตนโหดรำยท ำงำนต ำตอยกเรยกวำ “ศทร” หำกกษตรย พรำหมณ แพศย ศทรเบอหนำยหนำทของตน ๆ ออกบวชบรรพชำกเรยกวำ “สมณะ” คนจะดหรอเลวจงมใชเพรำะชำตชนวรรณะ แตเพรำะกำรกระท ำของตนเอง๓๘ นอกจำกนหำกมกำรยดมนถอมนกนดวยดวยเรองชำตก ำเนดหรอตระกลตำมควำมเชอของพวกพรำหมณ พระพทธองคกลบตรสยกยองกษตรยไวอยำงชดเจนวำ

ในหมชนทถอตระกลเปนใหญ กษตรยจดวำประเสรฐทสด สวนทำนผเพยบพรอมดวยวชชำและจรณะ จดวำเปนผประเสรฐทสดในหมเทวดำและมนษย๓๙

จำกพทธด ำรสดงกลำว ในคมภรอรรถกถำไดอธบำยไววำ วรรณะกษตรยจดเปนอภชำตซงสงกวำวรรณะทง ๓ คอวรรณะพรำหมณ วรรณะแพศย และวรรณะศทร๔๐ ในบคคลผท ำหนำทตำง ๆ ตำมทปรำกฏในอคคญญสตร พระสตตนตปฎก ทฆนกำย ปำฏกวรรคดงทกลำวมำ ผวจยจะกลำวถงเฉพำะบคคลผท ำหนำทกษตรยหรอรำชำในฐำนะทมควำมเกยวของกบเรองรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตย เนองจำกในอคคญญสตรพระพทธองคไดกลำวถงกำรเกดขนของผท ำหนำทเปนผปกครองซงเรยกวำ “กษตรย” หรอ “รำชำ” ไววำ โลกเมอมมนษยเกดขน เดมยงไมมปญหำใด ๆ แตภำยหลงปญหำตำง ๆ คอย ๆ เกดขน เพรำะควำมตองกำรของมนษยทแตกตำงกน เชน ปญหำกำรลกขโมย ปญหำกำรพดเทจ ปญหำกำรท ำรำยกนและกน

๓๘ดรำยละเอยดใน ท.ปำ. (บำล) ๑๑/๑๓๐-๑๔๐/๗๙-๘๔, ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๑๓๐-๑๔๐/๙๖-๑๐๒. ๓๙ท.ส. (บำล) ๙/๒๗๗/๙๘, ท.ส. (ไทย) ๙/๒๗๗/๙๙.

๔๐ส .ส.อ. (บำล) ๑/๑๑๒/๑๒๗.

๒๑

มนษยจงรวมตวกนปรบทกขเพอแกปญหำทเกดขน เมอปรกษำกนแลวจงลงควำมเหนวำควรพจำรณำเลอกบคคลคนหนงขนมำซงเหนวำนำเลอมใสนำเกรงขำม แลวแตงตงใหท ำหนำทในกำรควบคมจดระเบยบสงคม และมอบอ ำนำจใหลงโทษผทกระท ำควำมผดได จงเกดค ำวำ “มหำสมมต” (อนมหำชนแตงตง) “กษตรย” (ผเปนใหญแหงทนำ) และ “รำชำ” (ผท ำใหชนเหลำอนยนดโดยชอบธรรม) ขนตำมล ำดบ ดงขอควำมในอคคญญสตร พระสตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรควำ

...สตวทงหลำยจงไดประชมกนปรบทกขกนวำ ‘ทำนผเจรญ บำปธรรมปรำกฏในหมสตวแลว คอ กำรถอเอำสงของทเจำของเขำไมไดใหจกปรำกฏ กำรครหำจกปรำกฏ กำรพดเทจจกปรำกฏ กำรถอทณฑำวธจกปรำกฏ ทำงทด พวกเรำควรสมมต (แตงตง) สตวผหนง ซงจะวำกลำวผทควรวำกลำว ตเตยนผทควรตเตยน ขบไลผทควรขบไลโดยชอบ พวกเรำจกแบงปนขำวสำลใหแกสตวผนน ครนแลว สตวเหลำนนจงเขำไปหำทำนทมรปงดงำมกวำ นำดกวำ นำเลอมใสกวำ นำเกรงขำมกวำ แลวจงไดกลำวดงนวำ ‘มำเถด ทำนผเจรญ ขอทำนจงวำกลำวผทควรวำกลำว จงตเตยนผทควรตเตยน จงขบไลผทควรขบไลโดยชอบเถดและพวกเรำจกแบงปนขำวสำลใหแกทำน’ สตวผนนรบค ำแลว ไดวำกลำวผทควรวำกลำว ตเตยนผทควรตเตยน ขบไลผทควรขบไลโดยชอบ และสตวเหลำนนกไดแบงปนขำวสำลใหแกสตวผนน ...เพรำะเหตทสตวนนอนมหำชนสมมต (แตงตง) ฉะนน ค ำแรกวำ ‘มหำสมมต มหำสมมต’ จงเกดขน เพรำะเหตทสตวนนเปนใหญแหงทนำทงหลำย ฉะนน ค ำท ๒ วำ ‘กษตรย กษตรย’ จงเกดขน เพรำะเหตทสตวนนใหชนเหลำอนยนดไดโดยชอบธรรม ฉะนน ค ำท ๓ วำ ‘รำชำ รำชำ’ จงเกดขน ดวยเหตดงกลำวมำน จงไดเกดมแวดวงกษตรยนนขนแกสตวเหลำนนเทำนน ไมมแกสตวเหลำอน มแกสตวพวกเดยวกนเทำนน ไมมแกสตวทมใชพวกเดยวกน มโดยธรรมเทำนน ไมใชโดยอธรรม ตำมค ำโบรำณทเกยวของกบทฤษฎวำดวยตนก ำเนดของโลก กธรรมเทำนนประเสรฐทสดในหมชนทงในโลกนและโลกหนำ๔๑

แมวำในอคคญญสตรจะกลำวถงผทท ำหนำทเปนผปกครอง ซงถกเรยกวำ “มหำสมมต” หรอ “กษตรย” หรอ “รำชำ” แตเรำจะเหนไดวำ รปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยนน จรง ๆ แลวผน ำหรอผปกครองซงเปนผใชอ ำนำจในกำรปกครองโดยด ำรงอสรยยศหรอต ำแหนงเปนรำชำยงไมปรำกฏภำพทชดเจนนก เนองจำกค ำวำ “มหำสมมต” หรอ “กษตรย” หรอ “รำชำ” เปนเพยงค ำส ำหรบใชเรยกบคคลผถกแตงตงใหท ำหนำทในกำรจดกำรกบปญหำตำง ๆ ซงเกดขนในสงคมและท ำใหผคนในสงคมรสกพงพอใจเทำนน ซงบคคลผเปน “กษตรย” หรอ “รำชำ” ดงกลำวนน กไดรบกำร

๔๑ท.ปำ. (บำล) ๑๑/๑๓๐-๑๓๑/๗๙-๘๐, ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๑๓๐-๑๓๑/๙๖-๙๗.

๒๒

คดเลอกมำจำกบคคลธรรมดำ โดยผคนซงเปนสมำชกในสงคมนนเอง ซงตำงกตองกำรเหนควำมเปนระเบยบเรยบรอยในสงคมของตน จงตกลงรวมกนเพอมอบอ ำนำจใหแกบคคลผไดรบกำรคดเลอกขนมำนนท ำหนำทในกำรปกครองดแลสงคมใหเปนระเบยบเรยบรอย ท ำใหบคคลนนมควำมชอบธรรมในกำรใชอ ำนำจในกำรแกไขปญหำควำมขดแยงตำง ๆ ได โดยจะไดรบผลตอบแทนจำกกำรปฏบตหนำทนนเปนขำวสำล เพรำะฉะนน ผทเปน “กษตรย” หรอ “รำชำ” จงมำจำกมตของมหำชนซงตดสนใจรวมกนนนเอง๔๒ และในปรชญำกำรเมองตะวนตกกมทฤษฎหนงไดอธบำยก ำเนดรฐดจเดยวกบอคคญญสตรในพระพทธศำสนำคอทฤษฎสญญำสงคมหรอสญญำประชำคม (Social Contract) ซงเปนรำกฐำนของแนวควำมคดทำงกำรเมองสมยใหมหลำยกระแสดวยกน๔๓ ดงนน ค ำวำ “มหำสมมต” ค ำวำ “กษตรย” และค ำวำ “รำชำ” จงเปนค ำทใชเรยกตำมทมำและกำรปฏบตหนำทของบคคลทไดรบกำรคดเลอกมำเทำนน ดงท พระมหำจรรยำ สทธญำโณ พระภกษนกวชำกำรดำนพระพทธศำสนำและดำนรฐศำสตร กลำวถงค ำทงสำมไววำ

ค ำทใชเรยกผน ำทงสำมค ำน ประชำชนยคบรรพกำลพำกนเรยกขำนตำมหนำททปฏบต และเรยกขำนตำมควำมรสกอนเกดจำกกำรประเมนผลงำนทผน ำท ำใหพวกเขำชนใจ กำรเกดขนของผน ำกด กำรปฏบตภำรกจกด ควำมรกและควำมชอบธรรมทผน ำไดรบจำกประชำชนกด ลวนเปนผลมำจำกกำรทผน ำตงตนอยในธรรมอยำงเครงครดทงสน๔๔

สงคมทมกษตรยหรอรำชำเปนผปกครองน จำกเดมกษตรยหรอรำชำอำจเปนเพยงแคผน ำเผำหรอผน ำของกลมชนตำง ๆ แตละกลมเทำนน๔๕ และจำกเดมจะเหนไดวำอ ำนำจในกำรเลอกและถอดถอนผปกครองหรอผน ำอยทประชำชน สวนผปกครองหรอผน ำนน แมจะมอ ำนำจขนมำไดเพรำะประชำชนเลอกขนมำ แตกเปนเพยงผท ำหนำทตำมทไดรบมอบหมำยมำจำกประชำชนใหถกตองตำมกรอบทตกลงกนไวเทำนน เมอรปแบบกำรปกครองคอย ๆ พฒนำกำรมำจนในทสดกลำยเปนรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยทชดเจนมำกขน ท ำใหอ ำนำจซงเดมทอยกบประชำชนกลบไปอยทชนชนน ำของสงคมหรอบคคลคนเดยวคอกษตรยหรอรำชำเทำนน ซงสำมำรถใชพระรำชอ ำนำจโดยสทธขำดแตเพยงผเดยว สงผลใหสงคมตำง ๆ เปลยนแปลงไปมกำรปกครองทมพระมหำกษตรยหรอพระรำชำเปนผปกครองส งสดของรฐหรอประเทศตำง ๆ จ ำนวนมำกขน เพรำะฉะนน

๔๒ดรำยละเอยดใน พระมหำอทย ญำณธโร, พทธวถแหงสงคม: ปรชญาสงคมและการเมองของพทธศาสนา, (กรงเทพมหำนคร: Buddha’s Path Follower, ๒๕๓๘), หนำ ๑๐๓. ๔๓วระ สมบรณ, รฐธรรมในอดต, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพพม openbooks, ๒๕๕๑), หนำ ๓๕. หรอ ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๘. ๔๔ดร.พระมหำจรรยำ สทธญำโณ, รฐธรรม, (เชยงใหม: สถำบนปญญำนนทะ, ๒๕๔๑), หนำ ๑๕-๑๖. ๔๕ดรำยละเอยดใน บรรจบ บรรณรจ, ประวตศาสตรอนเดยโบราณ, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพสขภำพใจ, ๒๕๕๕), หนำ ๕๗-๖๓.

๒๓

พระมหำกษตรยหรอพระรำชำจงกลำยเปนชนชนน ำของสงคมทไดรบกำรยอมรบ เพรำะกำรมสถำนภำพสงสดทำงสงคมและกำรมบทบำทส ำคญในดำนกำรเมองกำรปกครองในฐำนะเปนศนยกลำงของอ ำนำจ๔๖ ในพระพทธศำสนำ หำกบคคลผอยในกลมชนชนน ำทำงกำรปกครองเหลำน ไมวำจะเปนพระรำชำหรอบคคลผเปนเชอพระวงศ มพระรำชกมำรหรอพระรำชเทวเปนตน มจตใจทดมธรรมะประพฤตปฏบตตนไดอยำงถกตองนำเคำรพนบถอ และไดรบกำรยอมรบจำกประชำชน ชนชนน ำเหลำนกจะไดรบกำรยกยองใหเปน “สมมตเทพ” คอเทวดำโดยสมมต๔๗ ซงเปนกำรยกยองใหเปนเทพหรอเทวดำเพรำะกำรประพฤตปฏบตธรรมตำมแบบพทธ และยอมสงผลท ำใหสงคมเกดควำมสงบสขตำมไปดวย ในทำงตรงกนขำม ชนชนน ำหรอผปกครองเหลำน โดยเฉพำะอยำงยงผด ำรงต ำแหนงเปนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำ หำกไมประพฤตปฏบตตนตำมธรรมหรอตงอยในธรรม กจะไมไดรบกำรยอมรบจำกประชำชนผอยภำยใตกำรปกครอง และยอมจะสงผลกระทบในทำงลบตอสงคมคอควำมทกขเดอดรอนไดอยำงกวำงขวำงเชนเดยวกน ดงทพระพทธเจำ ไดตรส ไว ในอธมมกสตร องคตตรนกาย จตกกนบาตวำ ในเวลำทพระรำชำไมตงอยในธรรม คนอน ๆ มพวกขำรำชกำร พรำหมณ และคหบดเปนตนกไมตงอยในธรรมเชนกน ตรงกนขำมในเวลำทพระรำชำตงอยในธรรม คนอน ๆ มพวกขำรำชกำร พรำหมณ และคหบด เปนตนกตงอยในธรรมเชนกน๔๘ และตรสเปรยบเทยบผปกครองดจโคจำฝงทน ำฝงโคขำมขำมน ำไววำ ถำโคจำฝงน ำไปคดเคยว โคทงฝงกไปคดเคยวตำมกน ถำโคจำฝงไปตรง โคทงฝงกไปตรงตำมกน ในหมมนษยกเหมอนกน ถำผใดไดรบแตงตงใหเปนใหญแลวประพฤตไมเปนธรรม ประชำชนกจะประพฤตไมเปนธรรมตำมไปดวย ซงกอใหเกดควำมทกขเดอดรอนขนในสงคม ถำผใดไดรบแตงตงใหเปนใหญประพฤตชอบธรรม ประชำชนกจะประพฤตชอบธรรมตำมไปดวย ซงจะน ำไปสกำรอยรวมกนอยำงปกตสข๔๙ จำกทกลำวมำ จงสะทอนใหเหนวำ แมผปกครองในระบอบรำชำธปไตยตำมแบบพทธจะมอ ำนำจมำกมำยเพยงใดกตำม แตกถกควบคมเชนเดยวกน และสงทเปนตวควบคมกคอธรรมะ อนเปนหลกกำรส ำหรบน ำไปประพฤตปฏบตของผน ำหรอผปกครอง เพอด ำรงตนใหอยในครรลองอนดงำม แตธรรมะทกลำวไวในพระพทธศำสนำนไมใชสงทมำจำกควำมประสงคของพระผเจำอยำงทศำสนำพรำหมณกลำวไว ซงพระพทธองคตรสแสดงไวเพอใหเปนแบบแผนส ำหรบกำรประพฤตปฏบตของบคคลตำง ๆ เนองจำกทรงเหนวำเปนหลกกำรทดงำมทถกตองและเปนทยอมรบกนโดยทวไป ซงผวจยจะกลำวโดยละเอยดในเรอง “หลกกำรปกครองในพระไตรปฎก” ในบทท ๓ ตอไป เพรำะฉะนน

๔๖ดรำยละเอยดใน วรศกด มหทธโนบล, พทธโคดม, หนำ ๘๙-๙๑. ๔๗ข.จ. (บำล) ๓๐/๑๑๙/๒๓๕, ข.จ. (ไทย) ๓๐/๑๑๙/๓๘๗-๓๘๘. ๔๘ดรำยละเอยดใน อง.จตกก. (บำล) ๒๑/๗๐/๘๕-๘๖, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๗๐/๑๑๔-๑๑๕. ๔๙ดรำยละเอยดใน อง.จตกก. (บำล) ๒๑/๗๐/๘๖, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๗๐/๑๑๕-๑๑๖.

๒๔

ตำมแบบพทธจงเรยกพระมหำกษตรยหรอพระรำชำทปกครองบำนเมองโดยธรรมวำ “ธรรมรำชำ”๕๐ หำกประพฤตไปในทำงตรงกนขำมกอำจจะถกขบไลใหพนจำกควำมเปนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำได จะเหนไดวำแนวคดเรองธรรมรำชำหรอกำรปกครองโดยธรรมน มทงในศำสนำพรำหมณและพระพทธศำสนำ พระมหำกษตรยหรอพระรำชำเหลำน นอกจำกจะตองท ำหนำทจดระเบยบสงคมใหมควำมสงบสขตำมหนำทดงเดมซงไดรบกำรคดเลอกมำจำกสมำชกในสงคมแลว ยงตองท ำหนำทเปนนกรบเพอปองกนอำณำจกรของตนเอง หรอขยำยอำณำจกรของตนออกไปดวยก ำลงหรออ ำนำจซงตนเองมอย เพอครอบครองดนแดนหรออำณำจกรของพระมหำกษตรยหรอพระรำชำอน ๆ ซงพระมหำกษตรยหรอพระรำชำพระองคใด หำกมพระรำชอ ำนำจอยเหนอพระมหำกษตรยหรอพระรำชำอน ๆ และสำมำรถขยำยอำณำจกรออกไปไดอยำงกวำงขวำงและมนคงได กจะไดรบกำรยกยองใหเปน “พระเจำจกรพรรด”๕๑ ซงเปนต ำแหนงยงใหญทสดของกษตรยหรอรำชำในอดมคต ตำมควำมเชอซงปรำกฏทงในศำสนำพรำหมณและพระพทธศำสนำเชนเดยวกน จำกทกลำวมำจงสรปไดว ำ เมอจ ำแนกตำมแนวคดของศำสนำพรำหมณและพระพทธศำสนำ รปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยนม ๒ แบบคอ รำชำธปไตยตำมแบบพรำหมณกบรำชำธปไตยตำมแบบพทธ (๑) ราชาธปไตยตามแบบพราหมณ ผทท ำหนำทในกำรปกครองคอพระมหำกษตรยหรอพระรำชำนน จะไดรบกำรยอมรบและใหควำมเคำรพนบถออยำงมำกดจเทพเจำ จำกผทอยภำยใตกำรปกครอง เนองจำกเชอกนวำกษตรยมทมำหรอก ำเนดมำจำกเทพเจำไดแกพระพรหม เพอใหท ำหนำทเปนนกรบปองกนประเทศในยำมศกสงครำมหรอเปนนกปกครองยำมบำนเมองสงบ ดงนน พระมหำกษตรยหรอพระรำชำซงเปนผปกครองตำมแบบพรำหมณจงเปน “เทวรำช” คอผปกครองซงมำจำกเทพเจำนนเอง ดวยเหตนพระมหำกษตรยจงสำมำรถใชอ ำนำจในกำรปกครองไดอยำงชอบธรรม แมจะมพระรำชอ ำนำจมำกมำยเพยงใดกตำม แตกยงถกควบคมอ ำนำจดวยธรรมตำมควำมเชอของศำสนำพรำหมณหรอตำมควำมประสงคของพระผเปนเจำ (๒) ราชาธปไตยตามแบบพทธ ผทท ำหนำทในกำรปกครองคอพระมหำกษตรยหรอพระรำชำนน เกดขนจำกพฒนำกำรของสงคมมนษยและกำรท ำหนำทของบคคล ซงไดรบกำรคดเลอกและแตงตง (สมมต) ขนมำจำกสมำชกในสงคมทตกลงรวมกนใหบคคลใดบคคลหนงมบทบำทและหนำทส ำคญในกำรเปนผน ำและผปกครอง เพอดแลแกไขปญหำสงคมใหเกดควำมเปนระเบยบเรยบรอย จงเรยกบคคลนนวำ “สมมตรำช” คอผปกครองทถกเลอกและแตงตงขนมำใหท ำหนำทตำม

๕๐ดรำยละเอยดใน อง.ตก (บำล) ๒๐/๑๔/๑๐๔, อง.ตก (ไทย) ๒๐/๑๔/๑๕๔. และ อง.ปญจก. (บำล) ๒๒/๑๓๓/๑๔๐, อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๓๓/๒๑๔-๒๑๕.

๕๑ดรำยละเอยดใน ท.ปำ. (บำล) ๑๑/๘๑-๑๐๖/๔๙-๖๕, ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๘๑-๑๐๖/๖๐-๗๘.

๒๕

มตของสมำชกในสงคม เพรำะฉะนนบคคลนนจงสำมำรถใชอ ำนำจในกำรปกครองไดอยำงชอบธรรม และตำมแบบพทธ หำกพระมหำกษตรยหรอพระรำชำพระองคใดมจตใจทดมธรรมะ ประพฤตปฏบตตนไดอยำงถกตองนำเคำรพนบถอ และไดรบกำรยอมรบจำกประชำชน พระมหำกษตรยหรอพระรำชำพระองคนนกจะไดรบกำรยกยองใหเปน “สมมตเทพ” คอเทวดำโดยสมมต แตไมใชเทพเจำบนสวรรคลงมำเกดเปนมนษยตำมควำมเขำใจของศำสนำพรำหมณ ซงแนวคดนสะทอนใหเหนวำ บคคลธรรมดำถำกระท ำควำมดกอำจไดรบกำรยกยองให เปนเทพได เชนเดยวกน ๕๒ ดงนน พระมหำกษตรยหรอพระรำชำตำมแบบพทธ จงเปนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำทเกดจำกธรรมคอกำรปฏบตตำมหนำทนนเอง ซงเปนหลกกำรทคอยควบคมพระมหำกษตรยหรอพระรำชำใหอยในครรลองอนดงำม ถงกระนนกตำม ลกษณะส ำคญโดยทวไปของรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตย ไมวำจะเปนแบบแบบพรำหมณหรอแบบพทธกตำม คอ ผปกครองซงเปนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำทรงครองแผนดนเปนประมขตลอดพระชนมชพ แมอ ำนำจสทธขำดในกำรปกครองบำนเมองขนอยกบพระมหำกษตรยหรอพระรำชำโดยตรงเพยงพระองคเดยว แตอำจมอบหมำยหรอกระจำยอ ำนำจนนใหแกพระบรมวงศำนวงศ เสนำบด ปโรหต หรอขำรำชบรพำรอน ๆ ซงมควำมจงรกภกดไปปฏบตหนำทแทนได และกำรปกครอบแบบรำชำธปไตยนจะสบรำชสนตตวงศใหแกรชทำยำทเมอพระมหำกษตรยเสดจสวรรคตหรอสละรำชสมบต แมจะมบำงทมกำรเลอกตงผสบทอดต ำแหนงพระมหำกษตรยหรอพระรำชำ แตโดยสวนใหญตำมควำมนยมของรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยจะสบรำชสนตตวงศใหแกรชทำยำททสบสำยพระโลหตโดยตรงกลำวคอ เมอพอตำย ลกกเปนกษตรยแทนพอ๕๓ จงสงผลใหเกดรำชวงศ (Dynasty) ตำง ๆ ตำมมำในสงคมทปกครองดวยรปแบบรำชำธปไตย และอำจเปลยนแปลงรำชวงศไดหำกพระมหำกษตรยพระองคใดถกยดอ ำนำจ หรออำจจะลมรำชวงศหำกไมมผใดในรำชวงศมควำมเหมำะสมพอทจะสบทอดต ำแหนงตอไป ประชำชนกอำจจะคดเลอกผทมควำมเหมำะสมขนมำใหด ำรงต ำแหนงเปนพระมหำกษตรยปกครองบำนเมองตอไป รปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยดงทกลำวมำน อ ำนำจสทธขำดในกำรปกครองอยทพระมหำกษตรยหรอพระรำชำในฐำนะเปนผน ำหรอผปกครองรฐหรอแควน เพรำะฉะนน รฐหรอแควนในชมพทวปในพทธกำลทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตย หำก

๕๒ประสำน ทองภกด และปรชำ หงสไกรเลศ, “บทท ๒ ทฤษฎกำรก ำเนดรฐและระบบกำรเมองของ

รฐ”, ใน คณะอนกรรมกำรด ำเนนกำรศกษำและก ำหนดหลกวชำกำรรฐศำสตร , รฐศาสตรตามแนวพทธศาสตร, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกงำนคณะกรรมกำรวฒนธรรมแหงชำต, ๒๕๒๖), หนำ ๑๗.

๕๓กรณำ-เรองอไร กศลำสย, อนเดยสมยพทธกาล, (กรงเทพมหำนคร: มหำจฬำบรรณำคำร, ๒๕๓๒), หนำ ๕๑.

๒๖

พระมหำกษตรยหรอพระรำชำพระองคใดมสตปญญำหรอมแสนยำนภำพทำงดำนก ำลงทหำรและอำวธยทโธปกรณ กสำมำรถแผขยำยอำณำเขตออกไปไดอยำงกวำงขวำง โดยกำรท ำสงครำมสรบจนสำมำรถยดรฐหรอแควนอน ๆ มำไวในอ ำนำจได ดวยเหตน กำรปกครองแบบรำชำธปไตยจงกอใหเกดกำรเปลยนตวผน ำหรอผปกครองรฐหรอแควนตำง ๆ ทมควำมออนแอกวำไดโดยงำย และยงสงผลใหรฐหรอแควนในชมพทวปทปรำกฏในพระไตรปฎกจำกทงหมด ๒๑ รฐ กลบมปรำกฏอยเพยง ๔ รฐเทำนนทมอ ำนำจมำก ไดแก๕๔ (๑) รฐมคธ มเมองหลวงชอรำชคฤห ภำยหลงยำยไปเมองปำฏลบตร และกษตรยทปกครองรฐนคอพระเจำพมพสำร ภำยหลงพระเจำพมพสำรถกพระเจำอชำตศตรซงเปนพระโอรสจบขงทรมำนจนสนพระชนม พระเจำอชำตศตรจงขนครองรำชยแทนพระรำชบดำ (๒) รฐโกศล มเมองหลวงชอสำวตถ และกษตรยทปกครองรฐนคอพระเจำปเสนทโกศล ตอมำเมอพระเจำปเสนทโกศลสนพระชนม พระเจำวฑฑภะจงไดขนครองรำชยแทน (๓) รฐวงสะหรอวตสะ มเมองหลวงชอโกสมพ และกษตรยทปกครองรฐนคอพระเจำอเทน ซงเปนพระรำชโอรสของพระเจำปรนตปะ (๔) รฐอวนต มเมองหลวงชออชเชน และกษตรยทปกครองรฐนคอพระเจำจนฑปชโชต จำกทกลำวมำจงสรปไดวำ รำชำธปไตยซงมทงแบบพรำหมณและแบบพทธนน ผทมบทบำทส ำคญกคอผปกครองในฐำนะประมขของแควนหรอรฐซงเปนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำ เนองจำกกำรมพระรำชอ ำนำจสทธขำดในกำรเปนผน ำและเปนผปกครองของรฐหรอแควนตำง ๆ ส ำหรบบคคลอน ๆ มขำรำชกำรซงด ำรงต ำแหนงตำง ๆ มปโรหต อ ำมำตย และเสนำบดเปนตน ควำมเชอและพธกรรมทำงศำสนำ ตลอดถงอำณำเขตของรฐหรอแควน จดเปนองคประกอบส ำคญซงมสวนชวยสงเสรมใหรำชำธปไตยในรฐหรอแควนนน ๆ มอ ำนำจหรอมควำมเขมแขงขน อยำงไรกตำม แมวำกำรมพระรำชอ ำนำจสทธขำดของผปกครองจะเปนสงทโดดเดนในกำรปกครองแบบรำชำธปไตย แตสงทท ำใหรำชำธปไตยด ำรงอยไดอยำงมนคง นอกจำกกำรมพระรำชอ ำนำจสทธขำดแตเพยงพระองคเดยวในกำรตดสนใจด ำเนนกำรกจกรรมตำง ๆ ไดอยำงรวดเรวและควำมจงรกภกดของขำรำชบรพำรแลว ยงตองมธรรมเปนสงควบคมในกำรใชพระรำชอ ำนำจดวย ไมวำจะเปนธรรมตำมแบบพรำหมณหรอธรรมตำมแบบพทธกตำม ธรรมเปนปจจยส ำคญซงท ำใหผน ำหรอผปกครองในระบอบรำชำธปไตยไดรบกำรยอมรบและท ำใหด ำรงอยในพระรำชอ ำนำจไดอยำงยำวนำน เนองจำกธรรมคอหลกกำรส ำคญส ำหรบเปนกรอบในกำรปฏบตตนและกำรท ำหนำทของ

๕๔T. W. Rhys Davids, Buddhist India, p. 3. หรอใน ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมอง

ของพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหำนคร: โครงกำรต ำรำ คณะอกษรศำสตร จฬำลงกรณมหำวทยำลย, ๒๕๔๐), หนำ ๔-๕. หรอใน พระมหำดำวสยำม วชรปญโญ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในอนเดย, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหำนคร: หจก. เมดทรำยพรนตง จ ำกด, ๒๕๕๓), หนำ ๕๒-๕๘.

๒๗

ผปกครองไดอยำงชอบธรรม นอกจำกนผปกครองแบบรำชำธปไตยยงจะตองระมดระวงและมสตปญญำควำมรอบคอบในกำรปกครองรฐหรอแควนของตน โดยกำรปองกนกำรรกรำนจำกศตรภำยนอกคอผปกครองรฐหรอแควนอน ๆ ดวย หำกมกำรรกรำนเกดขน กอำจจะสงผลท ำใหสนพระรำชอ ำนำจในกำรปกครองรฐหรอแควนไดเชนเดยวกน

๒.๑.๒ รปแบบการปกครองแบบสามคคธรรม

รปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรม คอรปแบบกำรปกครองซงกลมชนผปกครองมควำมพรอมเพรยงรวมแรงรวมใจกนและมระเบยบวนยเปนเครองด ำรงรกษำควำมสำมคค ไว๕๕ รปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมนเปนรปแบบกำรปกครองอกรปแบบหนงซงมควำมเกยวของกบพระพทธศำสนำอยำงใกลชดเชนเดยวกบรำชำธปไตย และในพทธกำลนยมใชในกำรปกครองของรฐหรอแควนเลก ๆ ทำงตอนเหนอของชมพทวปหรออนเดยในปจจบน๕๖ รปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมน มนกวชำกำรเรยกชอแตกตำงกนออกไป เชน รำมะ ศงกร ตรปถ (Rama Shankar Tripathi) เรยกวำสมำพนธรฐ เนองจำกลกษณะรฐเกดจำกกำรรวมตวกนอยำงหลวม ๆ ของรฐเลก ๆ๕๗ เอ.เอส. อลเตกำร (A.S. Altekar) เรยกวำสำธำรณรฐ เนองจำกลกษณะกำรปกครอง ประชำชนเปนผเลอกผปกครอง๕๘ และรส เดวดส (T. W. Rhys Davids) เรยกวำรปแบบสำธำรณรฐอภชนำธปไตย (Aristocratic republics) เนองจำกลกษณะกำรปกครองทมอภชนจ ำนวนนอยเปนผปกครอง๕๙ แตในแวดวงพทธศำสนกชนในเมองไทยมกจะเรยกรปแบบกำรปกครองแบบนวำแบบสำมคคธรรม เนองจำกมเหตกำรณซงพระพทธเจำตรสถงเหตทท ำใหรฐเหลำนเขมแขง โดยตรสธรรมซงท ำใหเกดควำมสำมคคในรฐคออปรหำนยธรรม๖๐ ซงผวจยจะกลำวโดยละเอยดในเรอง “หลกกำรปกครองในพระไตรปฎก” ในบทท ๓ ตอไป

๕๕ดรำยละเอยดใน พระรำชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหำนคร:

ส ำนกพมพมลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๖), หนำ ๓๓. ๕๖สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, พทธประวต เลม ๑, หนำ ๙-๑๒. หรอใน

พระรำชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย, หนำ ๒๕. ๕๗Rama Shankar Tripathi, History of Ancient India, (Delhi: Motital Banarsidass, 1981),

p. 83. อำงใน ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๕. ๕๘A.S. Altekar, State and Government in Ancient India, (Delhi: Motital Banarsidass,

1958), p. 109. อำงใน ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๕. ๕๙T. W. Rhys Davids, Buddhist India, p. 1. หรอใน ปรชำ ชำงขวญยน, ความคดทางการเมอง

ในพระไตรปฎก, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพจฬำลงกรณมหำวทยำลย, ๒๕๓๘), หนำ ๔๐. ๖๐สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, พทธประวต เลม ๑, หนำ ๙. หรอ ปรชำ

ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๕.

๒๘

ในพทธกำลรฐหรอแควนทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมนสวนใหญจะเปนรฐหรอแควนเลก ๆ ทเปนแควนใหญจรง ๆ มเพยงไมกแควน มแควนมลละและแควนวชชเปนตน เนองจำกแควนมลละและวชชเปนแควนทมชอเสยงทำงดำนมควำมสำมคคและมควำมเขมแขง สำมำรถตำนทำนรฐรำชำธปไตยทมำรกรำนไดยำวนำนทสด แมวำทง ๒ แควนจะถกมองวำมควำมส ำคญในทำงกำรเมองมำกทสด๖๑ แตกก ำลงสญสนอ ำนำจไป เนองจำกแควนใหญทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตย เชน แควนโกศล แควนมคธ ไดขยำยอ ำนำจเพอยดแควนสำมคคธรรมเหลำนไปอยในอ ำนำจ และในทสดแควนสำมคคธรรมทมอ ำนำจนอยกถกรวมเขำไวในอำณำเขตของแควนรำชำธปไตยจนหมดสน๖๒ แควนหรอรฐทมกำรปกครอบแบบสำมคคธรรมมทงหมด ๙ แควนดวยกน ดงน๖๓ (๑) แควนศำกยะหรอสกกะ มเมองหลวงชอกบลพสด (๒) แควนโกลยะ มเมองหลวงชอรำมคำม หรอเทวทหะ (๓) แควนพลหรอพลส มเมองหลวงชออลลกปปะ (๔) แควนกำลำมะ มเมองหลวงชอเกสปตตะ (๕) แควนภคคะ มเมองหลวงชอสงสมำรคระ (๖) แควนมลละ มเมองหลวงชอกสนำรำ ภำยหลงแยกมำเปนปำวำอกเมอง (๗) แควนโมรยะ มเมองหลวงชอปปผลวนะ (๘) แควนวเทหะ มเมองหลวงชอมถลำ (๙) แควนลจฉวหรอวชช มเมองหลวงชอเวสำล ส ำหรบแควนหรอรฐทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมเหลำน ในคมภรของพระพทธศำสนำแสดงใหเหนวำมผปกครองซงเปน “กษตรย” (ขตตยะ) ดงค ำกลำวของพวกเจำลจฉว เจำโกลยะ และเจำมลละวำ “พระผมพระภำคทรงเปนกษตรย แมพวกเรำกเปนกษตรย”๖๔ หรอมผปกครองทเปน “รำชำ” ดงปรำกฏค ำวำ “สกยรำชำ”๖๕ หรอประโยคทแสดงใหเหนวำพระเจำ

๖๑บรรจบ บรรณรจ, ประวตศาสตรอนเดยโบราณ, หนำ ๑๕๗. ๖๒พระรำชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพมลนธ

โกมล คมทอง, ๒๕๒๖), หนำ ๒๕-๒๘. ๖๓Richard A. Gard, Buddhist Political Thought; A Study of Buddhism in Society,

(Bangkok: Mahamakuta University, 1956), pp. 74-75., หรอ ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๖.

๖๔ท.ม. (บำล) ๑๐/๒๓๖/๑๔๔, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๓๖/๑๗๗-๑๗๘. ๖๕ว.จ. (บำล) ๗/๓๓๐/๑๑๓-๑๑๕, ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๐/๑๗๐.

๒๙

สทโธทนะทรงเปนรำชำวำ “มยห ภกขเว เอตรห สทโธทโน นำม รำชำ ปตำ อโหส”๖๖ เปนตน ค ำวำ “กษตรย” ดงกลำวนำจะหมำยควำมวำอยในชนชนวรรณะกษตรยเหมอนกน และค ำวำ “รำชำ” กเปนเพยงต ำแหนงหรอยศเทำนน แตไมใชผปกครองสงสด ดงท สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส ทรงสนนษฐำนเรองต ำแหนง “รำชำ” ไววำเจำหรอชนชนน ำทงในแควนวชช แควนมลละ และแควนสกกะเสมอเหมอนกนหมด ไมมใครมต ำแหนงเปนพระมหำกษตรยหรอพระรำชำ และไมมใครมอ ำนำจเบดเสรจเดดขำดในกำรปกครองรฐหรอแควน หำกมกจใด ๆ เกดขน มกำรสงครำมเปนตน เจำทงหลำยกจะประชมปรกษำหำรอกน เพอลงมตตดสนใจในกจนน ๆ และกำรทมกำรเรยกกนวำ “รำชำ” หรอ “พระเจำ” ในภำษำไทยนน กเรยกกนตำมยศทสบกนมำตำมสกลเทำนน แมจะเปนรำชำ แตไมไดเปนรำชำอยำงพระเจำพมพสำร แหงแควนมคธ หรอพระเจำปเสนท แหงแควนโกศล๖๗ อยำงไรกตำม ในแควนหรอรฐสำมคคธรรมนกมผน ำเพอท ำหนำทเปนประมขแหงรฐ ดงทนกวชำกำรบำงทำนไดอธบำยวำมกำรเลอกบคคลใดบคคลหนงขนมำท ำหนำทเปนผน ำของแควนหรอรฐ เชน กรณำ-เรองอไร กศลำสย อธบำยไววำ “ประชำชนเลอกบคคลทมควำมสำมำรถขนเปนประมขหรอผน ำ ซงอยในต ำแหนงในชวงเวลำทก ำหนดไว เมอครบก ำหนดกมกำรเลอกกนใหม”๖๘ เชนเดยวกบ ปรชำ ชำงขวญยน กไดอธบำยไวท ำนองเดยวกนวำผน ำของรฐเหลำนมำจำกกำรเลอกของประชำชนวำ “รฐยอยซงประกอบกนขนเปนรฐเหลำนประกอบดวยคนเผำ หรอโคตรใหญ ๆ ซงรวมกนเปนชมชนปกครองตนเอง หวหนำมำจำกกำรเลอกของคนในเผำ”๖๙ แต รด เดวดส (Rhys Davids) ไดอธบำยถงเรองนไววำ “ผน ำสงสดซงเรำไมอำจทรำบไดวำมวธเลอกกนมำอยำงไรและใชเวลำเลอกกนนำนเทำใด จะไดรบเลอกใหเปนประธำนทประชมและประมขแหงรฐกรณไมมกำรประชม”๗๐ จำกควำมเหนของนกวชำกำรดงกลำว จะเหนไดวำ นกวชำกำรสวนหนงมควำมเหนตรงกนวำผน ำของรฐสำมคคธรรมนมำจำกกำรเลอกตง แตผวจยเหนดวยกบรด เดวดส (Rhys Davids) ซงกลำววำเรำไมอำจทรำบไดวำมวธเลอกกนมำอยำงไรและใชเวลำเลอกกนนำนเทำใด เนองจำกผวจยยงไมพบหลกฐำนในพระไตรปฎกและคมภรอรรถกถำอน ๆ ซงแสดงใหเหนวธกำรเลอกตงประมขหรอผน ำแหงรฐสำมคคธรรมนวำไดรบกำรเลอกมำจำกประชำชนหรอไดรบกำรเลอก

๖๖ท.ม. (บำล) ๑๐/๑๒/๗, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๒/๖. ๖๗ดรำยละเอยดใน สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, พทธประวต เลม ๑, หนำ

๙-๑๒. ๖๘กรณำ-เรองอไร กศลำสย, อนเดยสมยพทธกาล, หนำ ๕๑-๕๒. ๖๙ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๖. ๗๐T. W. Rhys Davids, Buddhist India, p. 19.

๓๐

มำจำกกลมชนชนน ำทอยในวรรณะเดยวกนคอกษตรย แตมควำมเปนไดวำมำจำกกำรเลอกของกลมชนชนน ำทอยในวรรณะเดยวกนคอกษตรยมำกกวำ เนองจำกรฐสำมคคธรรมเหลำนมชนชนน ำซงอยในวรรณะกษตรยอยจ ำนวนมำก เชน แควนวชชมผน ำหรอหวหนำซงเรยกวำ “รำชำ” ท ำหนำทปกครองในเวลำหนง ๆ บรหำรรวมกนถง ๗,๗๐๗ องค ผลดเปลยนกนเปนประมขตำมวำระ๗๑ ในแควนมลละและแควนสกกะกมบคคลทเปนเจำหรอรำชำจ ำนวนมำกซงเปนกลมชนชนน ำของแควนเชนเดยวกน๗๒ เพรำะฉะนน ในแควนทปกครองดวยรปแบบสำมคคธรรมเหลำน อภชน (Aristocrat) คอกลมชนชนน ำทเปนเจำซงเรยกวำ “รำชำ” มบทบำทส ำคญอยำงยงในทำงกำรเมองกำรปกครองมำกกวำประชำชนโดยทวไป๗๓ เพรำะฉะนน กำรปกครองรปแบบสำมคคธรรมนจงมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบกำรปกครองในปรชญำกรก โดยอำรสโตเตล (Aristotle 384-322 B.C.) นกปรชญำกรกโบรำณไดจดแบงไวคอ “Aristocracy” ในภำษำองกฤษ หรอ “อภชนำธปไตย” ในภำษำไทย ซงเปนกำรปกครองโดยกลมบคคล ซงอำรสโตเตลมองวำเปนรปแบบกำรปกครองทด เนองจำกสงเสรมใหผปกครองใชอ ำนำจเพอประโยชนสวนรวม และอภชนำธปไตยนมงเนนเรองวฒนธรรมและคณธรรมของคนชนสงในสงคมเปนส ำคญ โดยก ำหนดวำชนชนปกครองคอผทมวฒนธรรมสงและมคณธรรมเพอใหท ำหนำทตรวจสอบในกำรใชอ ำนำจซงกนและกน๗๔ นอกจำกน ลกษณะของรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมน ตำงจำกรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยอยำงชดเจนในเรองของกำรใชอ ำนำจทำงกำรเมองกำรปกครอง แมวำจะมกำรเลอกบคคลใดบคคลหนงขนมำท ำหนำทประมขแหงรฐ แตอ ำนำจในกำรตดสนทำงกำรเมองกำรปกครองกขนอยกบมตทประชม หำกทประชมมควำมเหนชอบอยำงไร กตองยอมรบและด ำเนนกำรใหเปนไปอยำงนน เพรำะฉะนน ในกำรปกครองแบบสำมคคธรรมน นโยบำยตำง ๆ ทมผลกระทบตอบำนเมองจงออกมำจำกกำรลงมตในทประชมดงกลำว ในขณะทระบอบรำชำธปไตย แมจะมกำรประชมรวมกนระหวำงพระมหำกษตรยหรอพระรำชำกบขำรำชบรพำร แตสดทำยพระมหำกษตรยหรอพระรำชำกคอผมอ ำนำจตดสนใจสงสดและอำจจะยอมรบหรอไมยอมรบมตของทประชมกได อนงในสมยทรฐหรอแควนทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบรำชำธปไตยมอ ำนำจและก ำลงขยำยอำณำเขตออกไปอยำงกวำงขวำงนน กำรทรฐหรอแควนทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมจะด ำรงอยไดอยำงมนคงนน นอกจำกจะตองอำศยก ำลงทหำรและ

๗๑ส .ส.อ. (ไทย) ๒๕/๓๗๓, อง.อฏฐก.อ. (ไทย) ๓๗/๓๗๒. หรอ พระรำชวรมน (ประยทธ ปยตโต),

พทธศาสนากบสงคมไทย, หนำ ๒๖-๒๗. ๗๒ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๑๒, ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๒๑-๔๐. ๗๓วระ สมบรณ, รฐธรรมในอดต, หนำ ๕๙. ๗๔ดรำยละเอยดใน ศำสตรำจำรย ดร.สมบต ธ ำรงธญวงศ, การเมอง: แนวความคดและการพฒนา,

พมพครงท ๑๙, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพ เสมำธรรม, ๒๕๕๔), หนำ ๘๘.

๓๑

ยทโธปกรณตำง ๆ แลว ยงตองอำศยหลกกำรเรองควำมสำมคคและควำมมระเบยบวนยของผคนในรฐเปนส ำคญ เนองจำกกำรตดสนใจทำงกำรเมองกำรปกครองซงตองอำศยมตทประชมทมควำมเหนทสอดคลองและเปนไปในทศทำงเดยวกน แมก ำลงทำงทหำรและยทโธปกรณตำง ๆ จะดอยกวำรฐทรกรำน แตถำหำกผคนในรฐโดยเฉพำะอยำงยงชนชนน ำยดหลกสำมคคธรรมมควำมพรอมเพรยงเปนอนหนงอนเดยวกนเปนตน กจะกลำยเปนรฐทมควำมเขมแขงสำมำรถด ำรงอยไดอยำงมนคงและสำมำรถสรำงควำมเกรงขำมแกรฐอน ๆ ทคดจะรกรำนได จำกทกลำวมำจะเหนไดวำ องคกรหลกในกำรก ำหนดทศทำงของบำนเมองและตดสนใจออกนโยบำยทส ำคญ ๆ ของรฐหรอแควนทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมน จงไดแกกลมบคคลชนน ำผเขำประชมรวมกนในสภำนนเอง สภำคอสถำนทประชมรวมกนของชนชนน ำของรฐ ซงในคมภรของพระพทธศำสนำ เรยกสถำนทส ำหรบใชในกำรประชมรวมกนนวำ “สนถำคำร” หรอ “สณฐำคำร”๗๕ ซงเปนสงปลกสรำงทมเสำกบหลงคำเปนหลก แตไมมผนงหรอก ำแพงกนแตอยำงใด๗๖ ส ำหรบรำยละเอยดเกยวกบวธกำรประชมน ปรชำ ชำงขวญยน ไดอธบำยไววำ

กจกำรของรฐด ำเนนไปโดยผำนทประชมซงประชมกนในรฐสภำซงเรยกวำสนถำคำร ผทเขำประชมมทงคนหนมคนแกคนรวยคนจน เชอวำสนถำคำรนอำจเปนทมำของรปแบบกำรท ำสงฆกรรม ผจดทนงในทประชมมต ำแหนงเรยกวำ อำสนปญญำปกะ ประธำนทประชมเรยกวำ วนยธร ไมมสทธออกเสยง หนำทเรยกคนเขำประชมใหครบองคเปนของคณปรกะ มกำรเสนอหวขอกำรประชมเรยกวำ ญตต ซงจะตองมกำรประกำศเรยกวำอนสำวน กำรอภปรำยจะด ำเนนไปตำมญตต และตรงประเดน ขอสรปหรอประตชญำจะประกำศตอทประชม หำกทประชมเงยบถอวำมมตรบรองเปนเอกฉนท หำกมผคำนใหออกเสยงโดยเขยนลงในแผนไมทเรยกวำสลำกำ สตำง ๆ ซงแทนควำมเหนตำง ๆ ผรวมคะแนนเสยงเรยกวำสลำกำคำหำปกะ ตองเปนผปรำศจำกอคตตำง ๆ เสยงขำงมำก (เยภยยสกง-ผวจย) จะเปนฝำยชนะ และมเจำหนำทจดบนทกไว เมอลงมตแลวหำมยกขนพดใหมอก๗๗

อยำงไรกตำม จำกรฐหรอแควนทงหมด ๙ แควนดงทกลำวมำในเบองตนวำปกครองกนดวยรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรม แตในพระไตรปฎกและคมภรอรรถกถำปรำกฏเรองรำวท

๗๕ค ำวำ “สนถำคำร” หรอ “สณฐำคำร” มควำมหมำย ๒ นย คอ นยท ๑ หมำยถงอำคำรทสรำงขนเพอเปนทพกผอนส ำหรบมหำชน อำคำรนถกสรำงขนท ใจกลำงเมอง คนทอยรอบ ๆ ทง ๔ ทศสำมำรถมองเหนได คนทมำจำก ๔ ทศจะพกทอำคำรนกอนทจะเขำไปพกในทสะดวกส ำหรบตน นยท ๒ หมำยถงอำคำรทสรำงขนเพอประชมพจำรณำรำชกจส ำหรบรำชตระกล ในทนหมำยถงนยท ๒ (อง.อฏฐก.อ. (ไทย) ๓๗/๓๗๐-๓๗๑. หรอ อง.อฏฐก.อ. (บำล) ๓/๑๒/๒๒๙-๒๓๐.)

๗๖T. W. Rhys Davids, Buddhist India, p. 20 ๗๗ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๗.

๓๒

สะทอนใหเหนถงรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมผำนเหตกำรณตำง ๆ ทเกดขนในรฐหรอแควนตำง ๆ เพยง ๓ แควนเทำนน ไดแก แควนวชช แควนมลละ และแควนสกกะ ซงเหตกำรณตำง ๆ ทปรำกฏในคมภรแสดงใหเหนอยำงชดเจนวำ กำรปกครองแบบสำมคคธรรมน เมอบำนเมองมเรองส ำคญทจะตองตดสนใจ ไมมใครมอ ำนำจสทธขำดตดสนใจไดแตเพยงผเดยว แตตองน ำเรองนนเขำสทประชม เพอปรกษำหำรอกนแลวลงมตตดสนใจ และยงแสดงใหเหนวำอ ำนำจตดสนใจทำงกำรเมองอยในมอของชนชนสงซงอยในตระกลหรอวรรณะเดยวกนเทำนน๗๘ ดงเหตกำรณซงมบนทกไวในคมภรตอไปน (๑) เหตกำรณซงเกดขนในแควนวชช เมอพระเจำอชำตศตรแหงแควนมคธ มพระประสงคจะยดแควนวชชมำไวในพระรำชอ ำนำจ แตเจำวชชทงหลำยถอหลกกำรเรองควำมสำมคคควำมพรอมเพรยงกน ท ำใหแควนวชชเปนแควนทมควำมเขมแขงยำกท ใครจะยดไดดวยก ำลง เมอพระเจำอชำตศตรสงวสสกำรพรำหมณมหำอ ำมำตยไปท ำลำยควำมสำมคคแลว ในทสดจงสำมำรถยดแควนวชชได เนองจำกเจำวชชแตกควำมสำมคคกน๗๙ (๒) เหตกำรณทเกดขนในแควนมลละ เมอพระอำนนทไปแจงขำวกำรเสดจดบขนธปรนพพำนของพระพทธเจำแกพวกเจำมลละผครองกรงกสนำรำ กไปทสณฐำคำร ขณะนน พวกเจำมลละก ำลงประชมพจำรณำดวยรำชกจบำงอยำงอย๘๐ (๓) เหตกำรณทเกดขนในแควนสกกะ เมอพระเจำปเสนทโกศลแหงแควนโกศล มพระประสงคจะเปนญำตกบพระพทธเจำ จงทรงสงทตไปทลขอธดำจำกเจำศำกยะทงหลำย เจำศำกยะจงประชมปรกษำหำรอกนเพอตดสนใจในเรองน ในทสดกลงมตตดสนใจสงนำงวำสภขตตยำซงเปนธดำของเจำมหำนำมทเกดกบนำงทำสไปใหพระเจำปเสนทโกศล๘๑ นอกจำกน รปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมตำมทชำวพทธในสงคมไทยนยมเรยกกนน มกำรมองกนวำ มลกษณะเหมอนหรอคลำยระบอบประชำธปไตยทนยมใชกนอยในประเทศตำง ๆ ในสงคมโลกปจจบน เนองจำกลกษณะของกำรปกครองทมกำรประชมปรกษำหำรอรวมกนในสภำ เพอรบควำมฟงควำมคดเหนแลวกพจำรณำตดสนใจลงมต หำกมตของทประชมวำอยำงไร ทก

๗๘ดรำยละเอยดใน ปรชำ ชำงขวญยน, ความคดทางการเมองในพระไตรปฎก, หนำ ๔๐. ๗๙ท.ม. (บำล) ๑๐/๑๓๑-๑๓๕/๖๕-๖๘, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๓๑-๑๓๕/๗๗-๘๑, ท.ม.อ. (ไทย) ๑๓/

๓๓๗-๓๔๘. ๘๐ท.ม. (บำล) ๑๐/๒๑๑/๑๓๐, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๑/๑๕๙. ๘๑ข.ธ.อ. (ไทย) ๔๑/๒๑-๒๒.

๓๓

คนกจะตองยอมรบและด ำเนนกำรใหเปนไปอยำงนน๘๒ จรง ๆ แลวลกษณะดงกลำวแมจะมในระบอบประชำธปไตย แตกเปนเพยงลกษณะเพยงสวนหนงเทำนน และลกษณะดงกลำวกมอยในระบอบกำรปกครองแบบอนดวยเชนกน ไมไดมเฉพำะแตในระบอบประชำธปไตยเทำนน๘๓ ส ำหรบควำมแตกตำงทเหนไดอยำงชดเจน ระหวำงระบอบสำมคคธรรมกบประชำธปไตยกคอเรอง “อ ำนำจอธปไตย” อนเปนหลกกำรส ำคญทำงกำรเมอง ในระบอบสำมคคธรรมนนจะเหนไดวำอ ำนำจในกำรตดสนใจทำงกำรเมองกำรปกครองมไดอยทประชำชนหรอสำมญชนโดยทวไป แตอยทกลมบคคลเพยงบำงกลมบำงคณะเทำนนคอกลมชนชนสง จะเหนไดวำในทประชมคอสณฐำคำรนนสวนมำกเปนชนชนสงซงเปนรำชำ เมอมองทรปแบบนจงไมใชประชำธปไตย๘๔ ตำงจำกระบอบประชำธปไตยซงประชำชนเปนเจำของอ ำนำจอธปไตยอยำงแทจรง สวนรำยละเอยดในกำรใชอ ำนำจอธปไตยกนอยำงไรนนกมควำมแตกตำงกนไปในแตละสงคมหรอแตละประเทศ เพรำะฉะนน กำรทรฐซงปกครองดวยระบอบสำมคคธรรมใหควำมส ำคญแกคณะชนชนสงซงรวมกนตดสนใจด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ทำงกำรเมองกำรปกครอง ดวยกำรยดหลกกำรเรองควำมสำมคค ควำมพรอมเพรยงรวมใจกน และควำมมระเบยบวนย ระบอบสำมคคธรรมจงมควำมใกลเคยงกบอภชนำธปไตยมำกกวำทจะเปนประชำธปไตย จำกทกลำวมำ ผวจยจงสรปไดวำ รปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมน แมจะมผเปนประมขแหงรฐหรอแควน แตอ ำนำจในกำรตดสนใจเกยวกบเรองตำง ๆ ในดำนกำรเมองกำรปกครองมไดอยทประมขแหงรฐเพยงคนเดยวเทำนน เนองจำกมกำรกระจำยอ ำนำจออกไปยงสมำชกซงเปนชนชนสงของรฐกลมตำง ๆ ซงสวนใหญจะเปนบคคลผอยในวรรณะเดยวกนคอวรรณะกษตรย หรอกลมบคคลซงเรยกกนวำ “รำชำ” หำกมเรองส ำคญใด ๆ ซงจะตองตดสนใจในทำงกำรเมองกำรปกครอง ชนชนสงแตละกลมกจะสงผแทนเขำประชมรวมกนในสภำทเรยกวำ “สณฐำคำร” เพอท ำหนำทตำง ๆ ในสภำและท ำหนำทพจำรณำลงมตตดสนใจในเรองส ำคญนน ๆ หำกทประชมมมตเปนเอกฉนทอยำงไรแลว กจะตองยอมรบและด ำเนนกำรใหเปนไปตำมนน เพรำะไดผำนควำมเหนชอบจำกทประชมแลว ดวยเหตน กลมชนชนสงจงรวมกนเปนผปกครองรฐหรอแควนซงเปนผใชอ ำนำจอธปไตยอยำงแทจรง ดงนน รปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมนจงมควำมโดดเดนในเรองของกำรยด

๘๒ดรำยละเอยดใน วรช ถรพนธเมธ, พทธปรชญาการปกครอง, (กรงเทพมหำนคร: ส ำนกพมพ ดวง

แกว, ๒๕๔๔), หนำ ๘. หรอใน นำยประพฒน ปญญำชำตรกษ, “กำรศกษำวเครำะหกำรเมองกำรปกครองในคมภรพระพทธศำสนำ”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๕๓), หนำ (ข).

๘๓ดรำยละเอยดใน ปรชำ ชำงขวญยน, ความคดทางการเมองในพระไตรปฎก, หนำ ๓๕. ๘๔เรองเดยวกน, หนำ ๓๕.

๓๔

หลกกำรเรองควำมสำมคค ควำมพรอมเพรยงรวมใจกน และควำมมระเบยบวนย ในกำรตดสนใจด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ทำงกำรเมองกำรปกครองรวมกนของชนชนสงในสงคม

๒.๒ รปแบบการปกครองของคณะสงฆ

แมวำคณะสงฆจะเปนสงคมซงรวมผคนไวมำกมำยและมควำมหลำกหลำย เนองจำกสมำชกมำจำกคนทกชนชนวรรณะเชนเดยวกบสงคมโดยทวไป แตมควำมแตกตำงจำกสงคมโดยทวไปกคอสมำชกทงหมดลวนเปนบรรพชตหรอนกบวช ซงผทใหก ำเนดคณะสงฆขนมำกคอพระพทธเจำ คณะสงฆดงกลำวนเกดขนหลงจำกพระองคทรงเผยแผหลกธรรมค ำสอนแลวมผตรสรตำมหรอมควำมศรทธำในหลกธรรมค ำสอนนนแลวออกบวชเปนบรรพชต จำกเดมซงจ ำนวนสมำชกของคณะสงฆยงมจ ำนวนนอย แตภำยหลงเมอหลกธรรมค ำสอนของพระองคไดรบกำรเผยแผออกไปอยำงกวำงขวำง จ ำนวนสมำชกของคณะสงฆกคอย ๆ เพมจ ำนวนมำกขนตำมล ำดบ เพรำะฉะนน คณะสงฆจงไมแตกตำงจำกสงคมโดยทวไปซงเกดรปแบบกำรปกครองขน ซงเดมทรปแบบกำรปกครองของคณะสงฆกเปนแบบตำมธรรมชำตเหมอนพอแมปกครองลก เพรำะพระพทธเจำทรงเปนผปกครองดวยพระองคเอง ดวยควำมทพระองคทรงเปนพระบรมศำสดำผทรงใหก ำเนดสำวกทเปนสมำชกของคณะสงฆ ภำยหลงรปแบบกำรปกครองจงคอย ๆ เปลยนแปลงและพฒนำกำรไปตำมล ำดบตำมจ ำนวนของพระสงฆสำวกซงเพมจ ำนวนมำกขน ตำมสภำพแวดลอมทเปลยนแปลงไป และตำมชวงเวลำทเหมำะสม ซงมรำยละเอยดดงตอไปน

๒.๒.๑ พระพทธเจาทรงเปนผปกครองดวยพระองคเอง

กำรปกครองของคณะสงฆในชวงตนพทธกำล มลกษณะกำรปกครองแบบธรรมชำต เหมอนพอแมปกครองดแลลก เนองจำกพระพทธเจำทรงเปนผปกครองดวยพระองคเอง ดวยควำมทพระองคทรงเปนพระบรมศำสดำผทรงใหก ำเนดสำวกผเปนสมำชกของคณะสงฆ แมจะมพระสงฆสำวกซงเปนพระอรหนตจำรกออกไปเผยแผพระสทธรรมยงสถำนทตำง ๆ ในชมพทวปแลว แตเมอมกจกรรมอนจ ำเปนหรอมปญหำส ำคญใด ๆ เกดขนและอำจกอใหเกดผลกระทบตอสงคม คณะสงฆ หรอตวพระสงฆสำวกเองในสถำนททจำรกไปนน ไมวำจะอยในสถำนททหำงไกลเพยงใดกตำม พระสงฆสำวกเหลำนนกจะตองเดนทำงกลบมำเฝำพระพทธเจำ เพอกรำบทลใหทรงทรำบถงปญหำและใหทรงตดสนพระทยเกยวกบกจกรรมตำง ๆ หรอแกปญหำทเกดขน แมบำงสถำนทจะมพระสงฆสำวกผใหญคอยดแลตดสนใจอยแลว แตกำรตดสนใจในเรองส ำคญกยงตองขนตรงตอพระพทธเจำอย

๓๕

นนเอง๘๕ จงกลำวไดวำพระองคทรงเปนศนยกลำงกำรปกครองและมอ ำนำจสทธขำดในกำรตดสนใจในเรองตำง ๆ ตลอดจนกำรชแนะแนวทำงในกำรด ำเนนกจกรรมทกอยำงของคณะสงฆ๘๖ อยำงไรกตำม ชวงตนพทธกำล ในแงของกำรใชอ ำนำจทำงกำรปกครอง พระพทธเจำกยงมไดวำงระเบยบแบบแผนหรอกฎเกณฑใด ๆ ส ำหรบคณะสงฆ เนองจำกพระสงฆสำวกในชวงตนพทธกำลลวนเปนพระอรหนตทงสน จงด ำรงอยรวมกนเปนสงคมดวยส ำนกแหงธรรมลวน ๆ แตวำเมอพระพทธเจำทรงใหก ำเนดสงคมสงฆขนมำแลว ในเบองตนทรงใชอ ำนำจทำงกำรบรหำรโดยกำรสงออกไปเผยแผพระสทธรรมยงสถำนทตำง ๆ ตำมสมควรเทำนน ในชวงตนพทธกำล เรองกำรรบบคคลเขำมำเปนสมำชกของสงคมสงฆสะทอนใหเหนถงควำมเปนศนยกลำงกำรปกครองของพระพทธเจำไดอยำงชดเจน เมอมกลบตรผมควำมศรทธำตองกำรจะออกบวชเปนพระภกษในพระพทธศำสนำ พระสงฆสำวกซงจำรกไปเผยแผธรรมยงสถำนทตำง ๆ กจะตองพำกลบตรผมควำมศรทธำเหลำนนกลบมำบรรพชำอปสมบทกบพระพทธองค ไมวำพระองคจะประทบอย ณ ทใดกตำม๘๗ โดยจะทรงประทำนกำรอปสมบทใหดวยพระองคเอง หำกบคคลใดไดบรรลเปนพระอรหนตแลวกจะตรสประทำนอปสมบทใหวำ "เธอจงเปนภกษเถด แลวตรสตอไปวำ ธรรมอนเรำกลำวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรรยเถด”๘๘ แตหำกบคคลใดยงไมบรรลเปนพระอรหนตกจะตรสวำ “เธอจงเปนภกษเถด แลวตรสตอไปวำ ธรรมอนเรำกลำวดแลว พวกเธอจงประพฤตพรหมจรรยเพอท ำทสดทกขโดยชอบเถด”๘๙ ซงชำวพทธในสงคมไทยเรยกวธกำรอปสมบทนวำ “เอหภกขอปสมปทำ” ซงเปนกำรบวชทส ำเรจดวยอ ำนำจของบคคลคอพระศำสดำ๙๐ เมออปสมบทเปนพระภกษเรยบรอยแลว กจะทรงใหจำรกออกไปเผยแผพระพทธศำสนำยงสถำนทตำง ๆ ตอไป ในชวงตนพทธกำล สมำชกของสงคมสงฆสวนมำกเปนพระอรหนต จงไมมปญหำเรองกำรประพฤตปฏบตตนทไมเหมำะสม ตอมำเมอพระสงฆสำวกของพระพทธเจำมจ ำนวนมำกขน แตบคคลซงเขำมำเปนสมำชกของสงคมสงฆนมควำมหลำกหลำย เนองจำกมำจำกคนซงมพนฐำนทำงดำนฐำนะ

๘๕ดรำยละเอยดใน เสถยร โพธนนทะ , ประว ตศาสตรพระพทธศาสนา , พมพคร งท ๓ ,

(กรงเทพมหำนคร: มหำมกฏรำชวทยำลย, ๒๕๔๑), หนำ ๒๕-๒๖. ๘๖ดรำยละเอยดใน ดร.อธเทพ ผำทำ, “ก ำเนดและพฒนำกำรรปแบบกำรปกครองแบบสงฆำธปไตย

ของคณะสงฆสมยพทธกำล”, บณฑตศกษาปรทรรศน, ปท ๔ ฉบบท ๒ เมษำยน-มถนำยน ๒๕๕๑ : ๕๙-๖๑. ๘๗ดรำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๓๔/๓๙-๓๐, ว.ม. (ไทย) ๔/๓๔/๔๒. ๘๘ว.ม. (บำล) ๔/๒๘/๒๓, ว.ม. (ไทย) ๔/๒๘/๓๖. ๘๙ว.ม. (บำล) ๔/๑๘/๑๖, ว.ม. (ไทย) ๔/๑๘/๒๕. ๙๐สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑, พมพครงท ๓๙,

(กรงเทพมหำนคร: มหำมกฏรำชวทยำลย, ๒๕๔๑), หนำ ๓.

๓๖

กำรศกษำ อำชพ ชำตตระกล และวรรณะ ตลอดถงควำมเชอแตกตำงกน กำรเขำมำอยรวมกนเปนสงคมสงฆ แมจะไมมกำรแบงชนชนวรรณะแลวเพรำะทกคนเปนสมณศำกยบตรเสมอเหมอนกนหมด๙๑ แตระดบควำมคดจตใจและควำมประพฤตยงคงมควำมแตกตำงกนอย เพรำะฉะนน จงมกจะปรำกฏวำมพระภกษบำงรปหรอจ ำนวนหนงทมพฤตกรรมซงสงคมสมยนนตเตยนและไมกอใหเกดควำมศรทธำแกคนทวไป เมอมเรองรองเรยนมำยงพระพทธเจำ พระองคกจะทรงเรยกประชมสงฆเพอสอบสวนเรองรำวตำง ๆ เหมอนกบกำรใชอ ำนำจตลำกำรในสงคมทำงกำรเมอง เมอสอบสวนแลวทรงเหนวำพฤตกรรมดงกลำวไมเหมำะสมกบพระภกษผเปนสมณศำกยบตร จงจะทรงบญญตพระวนยซงเรยกวำ “สกขำบท” ขนทำมกลำงทประชมสงฆ แลวสงฆกจะน ำไปศกษำและประพฤตปฏบตตำมควำมเหมำะสมกนตอไป เพรำะฉะนน พระวนยจงเสมอนกฎหมำยหรอรฐธรรมนญส ำหรบสงคมสงฆ ซงเปนกรอบหรอแนวทำงในกำรประพฤตปฏบตตนใหถกตอง กำรทพระพทธเจำทรงบญญตพระวนยขนดงกลำว แมวำจะดเหมอนกบกำรใชอ ำนำจทำงนตบญญตในสงคมทำงกำรเมอง แตตำงกนตรงทพระวนยนนไมใชกฎหมำย แตเปนเพยงขอตกลงซงยอมรบรวมกนส ำหรบใช เปนกรอบหรอแนวทำงในกำรฝกฝนอบรมตนเองในสงคมสงฆ และพระพทธเจำไมไดทรงบญญตพระวนยไวลวงหนำโดยพลกำร เนองจำกทรงรบฟงควำมเหนจำกทก ๆ ฝำยในทประชมสงฆกอนแลวจงจะทรงบญญตพระวนยขน อกทงในกำรบญญตพระวนยหรอกำรวำงระเบยบกฎเกณฑตำง ๆ ทกครงพระพทธเจำจะทรงบญญตขนภำยหลงจำกมผกระท ำควำมผดหรอกระท ำสงทสงคมตเตยน เมอพจำรณำสอบสวนทำมกลำงสงฆแลวและเหนวำกำรกระท ำเชนนนไมเหมำะสม จงบญญตพระวนยขนตำมเหตกำรณทเกดขนจำกกรณตำง ๆ เชน ภกษรปใดรปหนงประพฤตหรอกระท ำสงใดสงหนงลงไปแลวเกดควำมเสยหำยแกคณะสงฆ เมอมผรองเรยนมำหรอพระพทธเจำทรงทรำบเรองรำวนน กจะทรงเรยกประชมสงฆและทรงพจำรณำสอบสวนจำกทก ๆ ฝำยแลว เมอทรงเหนวำพฤตกรรมพระภกษนนไมเหมำะสมกบสมณะศำกยบตรจรง ๆ เพอปองกนมใหพระภกษทงหลำยประพฤตหรอกระท ำเชนนนอก จงทรงบญญตวนยขน โดยอำศยอ ำนำจประโยชน ๑๐ ประกำร ดงน (๑) เพอควำมรบวำดแหงสงฆ (๒) เพอควำมผำสกแหงสงฆ (๓) เพอขมบคคลผเกอยำก (๔) เพอควำมอยผำสกแหงเหลำภกษผมศลดงำม (๕) เพอปดกนอำสวะทงหลำยอนจะบงเกดในปจจบน (๖) เพอก ำจดอำสวะทงหลำยอนจะบงเกดในอนำคต

๙๑ดรำยละเอยดใน อง.อฏฐก. (บำล) ๒๓/๑๙/๑๖๖, อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๑๙/๒๕๐.

๓๗

(๗) เพอควำมเลอมใสของคนทยงไมเลอมใส (๘) เพอควำมเลอมใสยงขนไปของคนทเลอมใสแลว (๙) เพอควำมตงมนแหงสทธรรม (๑๐) เพอเออเฟอวนย๙๒ โดยสรปกำรบญญตพระวนยนกเพอใหสงฆอยรวมกนไดดมควำมสงบสข เพอใหสงฆพนจำกมลทนกเลสตำง ๆ เพอท ำใหเกดควำมเลอมใสแกบคคลหรอประชำชนโดยทวไป และเพอสงเสรมกำรประพฤตปฏบตธรรมอนเปนกำรด ำรงพระศำสนำไวใหยงยนนำน เพรำะฉะนน จะเหนไดวำ กำรบญญตพระวนยขนน พระพทธเจำทรงมงประโยชนสวนรวมและมเปำหมำยทดงำม มไดบญญตพระวนยเพอประโยชนสวนพระองคแตอยำงใดเลย ตอมำหำกมพระภกษรปใดละเมดพระวนยหรอสกขำบทซงทรงบญญตไวแลว เมอทรงเรยกประชมสงฆและสอบสวนแลวเหนวำภกษรปนนกระท ำควำมผดจรง กจะทรงลงโทษดวยกำรปรบอำบตแกพระภกษรปนน ตำมควำมผดอนเกดจำกกำรละเมดสกขำบทแตละขอซงทรงทรงบญญตไวแลว โดยโทษม ๓ สถำนคอ อยำงหนกคอขำดจำกควำมเปนภกษ อยำงกลำงคอใหภกษนนอยกรรม คอประพฤตวตรอยำงหนง เพอทรมำนตน และอยำงเบำคอใหประจำนตนตอหนำภกษดวยกน๙๓ จำกทกลำวมำจะเหนไดวำ ในกำรพจำรณำสอบสวนควำมประพฤตทไมเหมำะสมของภกษและกำรบญญตพระวนย แมจะเปนอ ำนำจและสทธขำดของพระพทธเจำแตเพยงพระองคเดยวเทำนนกจรง แตกทรงรบฟงควำมคดเหนจำกทก ๆ ฝำยในทประชมสงฆ ทงจำกผรองเรยนและผทประพฤตตนไมเหมำะสม โดยกำรสอบสวนอยำงโปรงใสและเปดเผย และในทประชมสงฆนน ในบำงกรณกไมไดมเฉพำะแตฝำยพระภกษเทำนน แตยงมฝำยฆรำวำสอกดวย ซงขนอยกบกรณตำง ๆ ซงเกดขนแตกตำงกนไปในแตละครง เมอพระพทธเจำทรงบญญตพระวนยขน จงเปนทยอมรบจำกทงพระสงฆสำวกและฆรำวำสโดยทวไป ดงนน ในกำรปกครองของพระพทธเจำ พระองคทรงมอ ำนำจสทธขำดในกำรบญญตหรอแกไขเพมเตมพระวนย แตพระสงฆสำวกตำง ๆ ไมมอ ำนำจเชนนน เปนเพยงผจะตองน ำพระวนยซงบญญตขนโดยพระพทธเจำนนไปศกษำฝกอบรมตนเอง โดยกำรประพฤตปฏบตตำมใหถกตองในขอททรงอนญำตและละเวนในขอททรงหำมไว ดวยเหตดงกลำว พระวนยจงเปนเครองมอส ำคญของพระพทธเจำในกำรควบคมพฤตกรรมของสมำชกในสงคมสงฆ เพอจะไดอยรวมกนอยำงสงบสข และน ำไปสเปำหมำยอนดงำมในพระพทธศำสนำซงทรงแสดงไวแลว ในขณะเดยวกนยงเปนกำรสรำงรปแบบใหพระสงฆสำวกทงหลำยอยรวมกนเปนหมคณะหรอเปนสงฆ อกทงลกษณะดงกลำวกยงเปนสงซงสะทอนใหเหนถงควำมเปนศนยกลำงกำรปกครองของพระพทธเจำดวย

๙๒ว.มหำ. (บำล) ๑/๓๙/๒๖, ว.มหำ. (ไทย) ๑/๓๙/๒๘-๒๙. ๙๓สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑, หนำ ๑๑.

๓๘

นอกจำกน กำรบรหำรจดกำรคณะสงฆในชวงตนพทธกำล พระสงฆสำวกยงมจ ำนวนนอยและสวนใหญกเปนพระอรหนตซงจำรกออกไปเผยแผพระสทธรรมยงสถำนทตำง ๆ พระพทธเจำจงทรงด ำเนนกำรบรหำรจดกำรคณะสงฆดวยพระองคเอง ทงเรองกำรรบบคคลเขำมำเปนสมำชกของสงคมสงฆ กำรถำยทอดหลกธรรมค ำสอนตำง ๆ กำรสงพระสงฆสำวกใหจำรกออกไปเผยแผยงสถำนทตำง ๆ และกำรแตงตงใหพระสงฆสำวกส ำคญ ๆ มพระสำรบตรและพระโมคคลลำนะในฐำนะพระอครสำวกเบองขวำและซำยเปนตนใหท ำหนำทตำง ๆ แมจะทรงแตงตงพระสำวกส ำคญมำชวยแบงเบำภำระบำงตำมควำมจ ำเปนแลว แตโดยสวนใหญอ ำนำจสทธขำดและกำรตดสนในเรองส ำคญ ๆ กยงคงอยทพระพทธเจำเปนหลก เนองจำกยงทรงไมไดกระจำยอ ำนำจออกไปยงพระสงฆสำวก จำกกำรทพระพทธเจำทรงเปนศนยกลำงของกำรปกครองดงกลำว พระองคจงทรงเปนผปกครองเชนเดยวกบพระรำชำทปกครองประชำชนในสงคมทำงกำรเมอง แตทรงเปนผปกครองในสงคมสงฆเทำนน ในฐำนะททรงเปนผคนพบและเผยแผพระสทธรรมออกไปจนมพระสงฆสำวกจ ำนวนมำกมำย จงทรงสำมำรถตดสนพระทยในกำรปกครองกำรบรหำรคณะสงฆ กำรสอบสวนลงโทษภกษผกระท ำควำมผด และกำรบญญตสกขำบทหรอกำรก ำหนดวำงระเบยบแบบแผนกฎเกณฑตำง ๆ เพอใหพระสงฆสำวกปฏบตใหเปนไปในแนวทำงเดยวกน เพอประโยชนและควำมสงบสขของสงคมสงฆ โดยอำศยอ ำนำจแหงธรรมทพระองคทรงคนพบนนเอง ซงเปนเปำหมำยและเปนหลกในกำรด ำเนนนโยบำยหรอตดสนพระทยในเรองตำง ๆ ในกำรเปนผปกครองคณะสงฆดวยพระองคเอง พระพทธเจำจงทรงเปนธรรมรำชำ คอเปนพระรำชำโดยธรรม หรอเปนพระรำชำแหงธรรม๙๔ ดงนน กำรปกครองคณะสงฆดวยพระองคเองของพระพทธเจำ จงไมมปญหำหรอเกดควำมขดแยงในเรองของกำรใชอ ำนำจดงเชนในสงคมทำงกำรเมอง

๒.๒.๒ พระสงฆสาวกเปนผปกครอง

จำกกำรทพระสงฆสำวกจ ำนวนหนงซงพระพทธเจำทรงสงออกไปเผยแผพระสทธรรมแลวประสบควำมส ำเรจในกำรเผยแผ ท ำใหกลบตรจำกสถำนทตำง ๆ มควำมศรทธำประสงคจะออกบวชเปนพระสงฆสำวกของพระพทธเจำ พระสงฆสำวกแตละทำนจงพำกลบตรเหลำนนเดนทำงจำกสถำนทตำง ๆ มำดวยควำมล ำบำก โดยเฉพำะอยำงยงจำกสถำนททหำงไกลและทรกนดำร เพอใหพระพทธเจำทรงบวชให และพระพทธเจำทรงเหนควำมยำกล ำบำกในกำรเดนทำงของพระสงฆสำวกและกลบตรผมควำมประสงคจะออกบวชซงอยในสถำนททหำงไกลและทรกนดำรเหลำนน จงประทำนอนญำตใหพระสงฆสำวกเหลำนนท ำหนำทบวชกลบตรผอยในสถำนททหำงไกลและทรกนดำรไดดวยกำรใหบรรพชำอปสมบทโดยกำรใหไตรสรณคมนคอกำรถงพระรตนตรยเปนสรณะ๙๕

๙๔พระรำชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย, หนำ ๔๒. ๙๕ว.ม. (บำล) ๔/๓๔/๒๙-๓๐, ว.ม. (ไทย) ๔/๓๔/๔๒-๔๓.

๓๙

ซงชำวพทธในสงคมไทยเรยกกำรอปสมบทดวยวธนวำ “ตสรณคมนปสมปทำ” ซงเปนกำรบวชทส ำเรจดวยอ ำนำจของบคคลคอพระสำวก๙๖ ดวยเหตดงกลำว จงเปนทมำของรปแบบกำรปกครองซงมพระสงฆสำวกเปนผปกครองรองลงมำจำกกำรทพระพทธเจำทรงปกครองดวยพระองคเอง จำกเดมทพระองคทรงเปนศนยกลำงอ ำนำจในกำรตดสนใจทกเรอง ซงรวมถงเรองกำรรบบคคลเขำมำเปนสมำชกของสงคมสงฆดวย แตกำรกระจำยอ ำนำจไปใหพระสงฆสำวกซงจำรกออกไปเผยแผพระสทธรรม ใหมอ ำนำจตดสนใจบวชใหแกกลบตรผมควำมศรทธำจะออกบวชไดแทนพระองค ท ำใหพระสงฆสำวกเหลำนเปนผปกครองซงมควำมชดเจนมำกขน ในฐำนะเปนผใหกำรอปสมบทแกกลบตรผมควำมศรทธำในกำรออกบวช เมอบวชใหแลวกตองเปนผมหนำทดแลกลบตรผทเขำมำเปนสมำชกใหมของสงคมสงฆไดโดยตรงและยงเปนกำรชวยแบงเบำภำระใหพระพทธเจำดวย อยำงไรกตำม แมพระภกษบำงสวนจะไดรบกำรบวชมำจำกพระสงฆสำวกซงพระพทธเจำทรงสงออกไปเผยแผพระสทธรรม แตพระภกษเหลำนนกไมไดตดขำดจำกพระพทธเจำอยำงสนเชง เพรำะวำยงคงอยภำยใตกำรปกครองของพระพทธเจำดวยเชนเดยวกน เนองจำกพระภกษทพระสงฆสำวกตำง ๆ บวชใหนน กยงอยภำยใตพระธรรมวนยอนเดยวกนของพระพทธเจำ จงมควำมเปนพระภกษเสมอเหมอนกบพระภกษทพระพทธเจำทรงบวชใหทกประกำร และพระพทธเจำกยงคงเปนศนยกลำงในกำรด ำเนนกจกรรมทส ำคญตำง ๆ ดงเดม ดงนน แมวำพระสงฆสำวกจะมบทบำทในกำรปกครองแลว แตกมบทบำทในบำงเรองเทำนนคอสำมำรถบวชใหกลบตรไดและคอยปกครองดแลใหด ำรงตนอยไดภำยใตพระธรรมวนยอนเดยวกน จำกทกลำวมำ กำรทพระพทธเจำทรงเปดโอกำสดวยกำรประทำนอนญำตใหพระสงฆสำวกตำง ๆ เขำมำมบทบำทหรอมสวนรวมในกำรปกครอง โดยสำมำรถตดสนใจรบบคคลเขำมำเปนสมำชกของสงคมสงฆไดตำมทเหนสมควรดงกลำว จงสะทอนใหเหนวำ พระพทธเจำทรงพรอมทจะเปลยนแปลงรปแบบกำรปกครองคณะสงฆไปตำมควำมเหมำะสมของเวลำและสภำพกำรณตำง ๆ โดยมไดด ำรจะผกขำดอ ำนำจทกประกำรไวแตเพยงพระองคเดยว แตกลบทรงผอนคลำยไปตำมเวลำและสภำพกำรณตำง ๆ ทเปลยนแปลงไป ทงนเพอใหเกดควำมสะดวกและควำมคลองตวในกำรเผยแผพระสทธรรมออกไปใหไดอยำงกวำงขวำง อนจะกอใหเกดประโยชนแกผคนจ ำนวนมำกตำมวตถประสงคซงทรงวำงไว เพรำะฉะนน พระสงฆสำวกทออกไปเผยแผยงสถำนทตำง ๆ จงเปนก ำลงส ำคญทงในดำนกำรเผยแผพระสทธรรมและกำรปกครองดแลหมคณะใหเปนไปดวยควำมเรยบรอย

๙๖สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑, หนำ ๓.

๔๐

๒.๒.๓ สงฆเปนผปกครอง

ค ำว ำ “สงฆ” หรอ “ส งฆะ” เปนค ำท มอย แล วกอนพทธกำล เม อพระพทธ เจำตรสรแลวเผยแผพระสทธรรมออกไปจนทรงสำมำรถตงกลมคนเพอเปนแบบอยำงส ำหรบผประพฤตธรรมขนได จงทรงน ำค ำวำ “สงฆ” มำใชเรยกกลมคนดงกลำว ค ำวำ “สงฆ” นแปลวำ หม หรอชมชน หมหรอชมชนทจะเปนสงฆ กคอหมหรอชมชนทมกำรจดตงวำงระบบระเบยบเปนอยำงด มอดมคต มจดมงหมำยวำจะอยรวมกนดวยควำมสงบ เพอประพฤตปฏบตกระท ำสงทดงำม อยำงพระสงฆในพระพทธศำสนำกคอชมชนทอยรวมกนเพอเจรญไตรสกขำ เพอจะไดฝกฝนตนใหเจรญงอกงำมขนในศล สมำธ ปญญำ๙๗ หำกพจำรณำค ำวำ “สงฆ” ในพระพทธศำสนำในควำมหมำยซงเขำใจกนโดยทวไปกหมำยถง กลมผสมครเขำมำประพฤตตำมค ำสอนของพระพทธเจำ ถำเปนกลมนกบวชเพศชำยเรยกวำภกษสงฆ ถำเปนกลมนกบวชเพศหญงกเรยกวำภกษณสงฆ๙๘ อยำงไรกตำม ค ำวำ “สงฆ” ยงมควำมหมำยกวำงออกไปอก กลำวคอ ค ำวำ “สงฆ” หมำยถง หมสำวกของพระพทธเจำซงเรยกวำสำวกสงฆ ดงค ำสวดในสงฆคณ ประกอบดวยคบรษ ๔ ค หรออรยบคคล ๘ เรมตงแตพระผตงอยในโสดำปตตมรรค และพระผตงอยในโสดำปตตผลค ๑ พระผตงอยในสกทำคำมมรรค และพระผตงอยในสกทำคำมผลค ๑ พระผตงอยในอนำคำมมรรค และพระผตงอยในอนำคำมผลค ๑ พระผตงอยในอรหตตมรรค และพระผตงอยในอรหตตผลค ๑ สงฆเหลำนรวมเรยกวำ “อรยสงฆ” หรอ “ทกขเณยยบคคล” คอบคคลผควรแกทกษณำ และปรำกฏวำ “อรยสงฆ” เหลำนมทงบคคลผเปนบรรพชตและเปนคฤหสถ และตำงจำก “สงฆ” อกประเภทหนงคอ “ภกขสงฆ” คอหมแหงภกษหรอชมนมภกษหมหนงตงแต ๔ รปขนไป ซงสำมำรถประกอบสงฆกรรมตำง ๆ ไดตำมก ำหนดทำงพระวนย เรยกวำ “สมมตสงฆ”๙๙ จำกควำมหมำยดงกลำว กำรใหสงฆเปนผปกครองจงไมไดหมำยถงกำรใหอรยสงฆ ภกษสงฆ หรอภกษณสงฆเพยงรปใดรปหนงเปนผปกครอง แตกำรใหสงฆเปนผปกครองนน หมำยถง กำรใหกลมบคคลผเปนบรรพชตคอภกษสงฆหรอภกษณสงฆจ ำนวนตงแต ๔ รปขนไป ซงอยรวมกนเปน

๙๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), จดระเบยบสงคม ตามคตนยมแหงสงฆะ , พมพครงท ๑๐,

(กรงเทพมหำนคร: มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๕), หนำ ๓. ๙๘ผศ.ดร.สมทธพล เนตรนมตร, ภาพลกษณของพระสงฆในอรยวนย: วถชวตและบทบาทของ

พระสงฆ, (กรงเทพมหำนคร: สถำบนวจยพทธศำสตร มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๕๓), หนำ ๓๙.

๙๙ดรำยละเอยดใน ท.ปำ. (บำล) ๑๑/๓๓๓/๒๒๔, ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๓๓๓/๓๔๑, อง.อฏฐก. (บำล) ๒๓/๕๙-๖๐/๒๔๒-๒๔๓, อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๕๙-๖๐/๓๕๓-๓๕๔. หรอ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๒๙๕ และ ๓๘๖-๓๘๗.

๔๑

หมเปนคณะในสถำนทตำง ๆ มวดและอำรำมเปนตน เพอด ำเนนชวตตำมหลกธรรมค ำสงสอนของพระพทธเจำนน ไดชวยกนด ำเนนกำรกจกรรมอนส ำคญตำง ๆ ตำมทพระพทธเจำทรงบญญตไวใหส ำเรจเรยบรอยดวยด เนองจำกทรงประสงคจะทรงมอบกำรปกครองคณะไวแกสงฆ ไมทรงประสงคปลอยใหอยกนอยำงเปนอสระ จงทรงอนญำตใหสงฆเปนผด ำเนนกจกรรมตำง ๆ อนเนองดวยกำรปกครองคณะ มกำรบวชใหกลบตรเปนตน๑๐๐ หลงจำกทพระพทธเจำทรงมอบใหสงฆเปนใหญแลว เมอมปญหำเกดขนในภำยหลงกไมทรงแทรกแซงอ ำนำจของสงฆ เพรำะวำนอกจำกจะทรงเคำรพธรรมแลว ยงทรงเคำรพในสงฆดวย ดงทพระพทธเจำตรสไววำ “ภกษทงหลำย กำรทเรำทรำบกำรเชอเชญของพรหมและสกกำระ เคำรพ อำศยธรรมทเรำตรสรแลวนนแลอย เปนกำรสมควรแกเรำ แตเมอใดสงฆประกอบดวยควำมเปนใหญ เมอนนเรำกมควำมเคำรพในสงฆ”๑๐๑ เพรำะฉะนน จำกพระด ำรสน จงสะทอนใหเหนวำพระพทธเจำทรงยอมรบอ ำนำจของสงฆ และอ ำนำจของสงฆนนกมำจำกธรรมและวนยทพระองคทรงแสดงและบญญตไวแลวนนเอง เพอใหสงฆด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ไดดวยตนเอง รปแบบกำรปกครองทพระพทธเจำทรงมอบใหสงฆเปนใหญนคอย ๆ พฒนำกำรขนมำจำกกำรทพระพทธเจำทรงเหนควำมล ำบำกของพระสงฆสำวกผอยในทหำงไกลทรกนดำร และควำมจ ำเปนทจะตองมกำรบญญตพระวนย เนองจำกมภกษบำงรปประพฤตตนไมเหมำะสมจนสงคมตเตยน ซงเปนผลมำจำกกำรขยำยตวของพระพทธศำสนำนนเองซงท ำใหเกดควำมจ ำเปนทจะตองใหพระสงฆสำวกด ำเนนกจกรรมตำง ๆ รวมกนซงเรยกวำ “สงฆกรรม” เนองจำกพระพทธองคมไดเสดจอยในเวลำนนและอำจเปนควำมจ ำเปนซงทรงเลงเหนถงอนำคตของพระศำสนำเมอพระองค เสดจดบขนธปรนพำนแลวดวยกเปนได๑๐๒ ดงนน กำรมอบใหสงฆเปนใหญถอไดวำเปนกำรมอบภำระหนำทใหชวยกนดแลปกครองกนเองและยงตองชวยกนกลนกรองบคคลผจะเขำมำบวชเปนพระภกษแลวอยรวมกนในสงคมสงฆแทนพระพทธเจำดวย สงฆกรรมคอกรรมทสงฆพงท ำหรอกจทพงท ำโดยทประชมสงฆม ๔ อยำง คอ๑๐๓

(๑) อปโลกนกรรม กรรมทท ำเพยงดวยบอกกนในทประชมสงฆ ไมตองตงญตตและไมตองสวดอนสำวนำ เชน กำรแจงกำรลงพรหมทณฑแกภกษ

๑๐๐สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑, หนำ ๒๑๔. ๑๐๑อง.จตกก. (บำล) ๒๑/๒๑/๒๕, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๒๑/๓๔. ๑๐๒ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๙๘. ๑๐๓ว.ป. (บำล) ๘/๔๘๒/๔๔๘, ว.ป. (ไทย) ๘/๔๘๒/๗๐๑. หรอดรำยละเอยดใน สมเดจพระมหำสมณเจำ

กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๓, พมพครงท ๒๕, (กรงเทพมหำนคร: มหำมกฏรำชวทยำลย, ๒๕๓๘), หนำ ๑-๔. หรอดรำยละเอยดใน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๓๑๒.

๔๒

(๒) ญตตกรรม กรรมทท ำเพยงตงญตต ไมตองสวดอนสำวนำ เชน อโบสถและปวำรณำ

(๓) ญตตทตยกรรม กรรมทท ำดวยตงญตตแลวสวดอนสำวนำหนหนง เชน สมมตสมำ ใหผำกฐน

(๔) ญตตจตตถกรรม กรรมทท ำดวยตงญตตแลวสวดอนสำวนำ ๓ หน เชน อปสมบท ใหปรวำส ใหมำนต

อยำงไรกตำม กำรทจะท ำสงฆกรรมแตละอยำงดงทกลำวมำไดนน พระพทธเจำกทรงก ำหนดจ ำนวนภกษทจะรวมกนเปนสงฆแตกตำงกนไป คอ๑๐๔

(๑) ภกษจ ำนวน ๔ รปขนไป ท ำสงฆกรรมไดทกอยำง ยกเวนปวำรณำ ใหผำกฐน อปสมบท และอพภำน เรยกวำ สงฆจตรวรรค

(๒) ภกษจ ำนวน ๕ รปขนไปท ำปวำรณำ ใหผำกฐน และอปสมบทในปจจนตชนบทได เรยกวำ สงฆปญจวรรค

(๓) ภกษจ ำนวน ๑๐ รปขนไป ใหอปสมบทในมธยมชนบทได เรยกวำ สงฆทศวรรค (๔) ภกษจ ำนวน ๒๐ รป ท ำอพภำนได เรยกวำ สงฆวสตวรรค (๕) ภกษเกนกวำ ๒๐ รปขนไป ใชท ำสงฆกรรมไดทกชนด เรยกวำ สงฆอตเรกวสต

วรรค กำรท ำสงฆกรรมทกอยำง สงฆจะตองด ำเนนกำรในเขตแดนทเปนสถำนทส ำหรบใชประชมซงเรยกวำ “สมำ” ซงตองไมเลกเกนไปจนไมอำจใหภกษ ๒๑ รปนงไดและไมใหญเกน ๓ โยชน๑๐๕ นอกจำกน ในกำรท ำสงฆกรรมตำง ๆ นน ตองอำศยมตในทประชมสงฆซงจะตองมมตเปนเอกฉนทคอไมมเสยงคดคำนจำกภกษใดเลย หำกมภกษแมรปหนงคดคำนขน สงฆกรรมนนถอวำไมส ำเรจ ซงแสดงใหเหนวำภกษผเขำประชมทกรปมสทธแสดงควำมคดเหนอยำงเปนอสระจะคดคำนหรอเหนดวยกได ถำไมเหนดวยกใหแสดงอำกำรคดคำนขน แตถำเหนดวยจะใชวธกำรนงนง ในกรณทมผคดคำนกจะตองท ำควำมเขำใจกนจนกวำจะยอมเหนดวย ถำผคดคำนยงคงยนกรำนไมเหนดวย

๑๐๔ว.มหำ. (บำล) ๕/๓๘๘/๑๘๙, ว.มหำ. (ไทย) ๕/๓๘๘/๒๗๖. หรอดรำยละเอยดใน สมเดจพระมหำ

สมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๓, หนำ ๔. หรอดรำยละเอยดใน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๒๖๔.

๑๐๕ดรำยละเอยดใน สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๓, หนำ ๑๒-๑๓.

๔๓

สงฆกรรมนนยอมไมสมบรณ เพรำะฉะนน มตของทประชมจะตองเปนมตเอกฉนท คอเหนสอดคลองพรอมเพรยงกนทกรป๑๐๖ จำกลกษณะดงกลำวจงมองกนวำกำรปกครองของสงฆนมพฒนำกำรมำจำกรปแบบกำรปกครองของรฐตำง ๆ ทปกครองดวยรปแบบกำรปกครองแบบสำมคคธรรมอนมศนยกลำงกำรปกครองอยทกำรประชมของเจำตำง ๆ ในสณฐำคำร ซงไมมบคคลใดเปนผมอ ำนำจสทธขำดแตเพยงผเดยว แตใหยอมรบผลจำกกำรลงมตของทประชม และเปนรปแบบกำรปกครองทพระพทธเจำทรงคนเคย จงทรงน ำมำใชในกำรปกครองของสงฆ๑๐๗ นอกจำกน กำรปกครองของคณะสงฆมองไดวำเขำกนไดหรอสอดคลองกบกำรปกครองในระบอบประชำธปไตยทนยมใชกนอยในปจจบน๑๐๘ อนเนองมำจำกลกษณะหลำยประกำรดวยกนของกำรปกครองของคณะสงฆดงทกลำวมำคอ ควำมเปนใหญของสงฆ มกำรประชมและลงมตตดสนใจรวมกนในสมำเหมอนกบสภำ มสทธเสรภำพในกำรตดสนใจ มควำมเทำเทยมกน เปนตน อยำงไรกตำม ในกำรปกครองของคณะสงฆในครงพทธกำล แมทประชมจะมอ ำนำจในกำรตดสนใจในกำรด ำเนนกจกรรมส ำคญตำง ๆ ใหส ำเรจลลวงไปไดดวยด แตทประชมสงฆตำงจำกกำรปกครองดวยรปแบบสำมคคธรรมและประชำธปไตยตรงทไมสำมำรถตดสนใจเพอก ำหนดทศทำงควำมเปนไปตำง ๆ ของสงคมสงฆหรอออกนโยบำยซงมผลกระทบตอสงคมสงฆได เชน กำรบญญตหรอกำรแกไขเพมเตมพระวนย เนองจำกอ ำนำจดงกลำวยงคงอยทพระพทธเจำ และคณะสงฆเปนผด ำเนนกำรใหกจกรรมตำง ๆ ซงบญญตไวโดยพระพทธเจำใหส ำเรจเรยบรอยดวยดภำยใตกรอบแหงวนยบญญตนน อกทงกำรประชมและลงมตตดสนใจรวมกน กตองลงมตอยำงเปนเอกฉนทคอไมมบคคลใดคดคำนเลย ไมไดถอเอำเสยงสวนใหญตำมแบบกำรปกครองระบอบประชำธปไตย๑๐๙ ส ำหรบกำรประชมสงฆน แมวำในเวลำประชมสงฆ พระภกษทกรปมสทธเทำเทยมกนในกำรแสดงควำมคดเหนอยำงเปนอสระจะเหนดวยหรอไมกไดดงทกลำวมำ แตกตองมผท ำหนำทเปนประธำนในทประชมเพอด ำเนนกำรประชมใหเปนไปดวยควำมเรยบรอยนนกคอผมอำยพรรษำมำกทสด เนองจำกในสงคมสงฆโดยทวไปกำรแสดงควำมออนนอมตอกนเปนธรรมเนยมอนดงำมของคณะ

๑๐๖ประสำน ทองภกด และปรชำ หงสไกรเลศ, “บทท ๒ ทฤษฎกำรก ำเนดรฐและระบบกำรเมองของ

รฐ”, ใน คณะอนกรรมกำรด ำเนนกำรศกษำและก ำหนดหลกวชำกำรรฐศำสตร , รฐศาสตรตามแนวพทธศาสตร, หนำ ๑๕.

๑๐๗ดรำยละเอยดใน ปรชำ ชำงขวญยน, ความคดทางการเมองในพระไตรปฎก, หนำ ๔๐. ๑๐๘ดรำยละเอยดใน นำงสำวมรกต สงหแพทย, “กำรวเครำะหลกษณะประชำธปไตยในพทธศำสนำ”,

วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยำลย: จฬำลงกรณมหำวทยำลย, ๒๕๒๒), หนำ ๒๖-๓๕. หรอใน ประสำน ทองภกด และปรชำ หงสไกรเลศ, “บทท ๒ ทฤษฎกำรก ำเนดรฐและระบบกำรเมองของรฐ”, หนำ ๑๒-๑๖.

๑๐๙ดรำยละเอยดใน ปรชำ ชำงขวญยน, ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา, หนำ ๙๑-๑๐๒.

๔๔

สงฆ พระพทธเจำจงทรงประทำนอนญำตใหแสดงควำมเคำรพกนตำมพรรษำ ดงทสมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส ไดทรงอธบำยไวดงน

อนง กรยำแสดงควำมออนนอมแกกน เปนควำมดงำมของหม พระผมพระภำคเจำทรงพระอนญำตกำรกรำบไหว กำรลกรบ กำรท ำอญชล (คอประณมมอไหว) กำรท ำสำมจกรรม (คอควำมออนนอมอยำงอน อนเปนควำมดงำม) ใหท ำตำมล ำดบผแกพรรษำกวำกน อำสนะและขำวน ำทดกวำ กทรงพระอนญำตใหไดรบตำมล ำดบผแกพรรษำเหมอนกน๑๑๐

ตอมำภำยหลงกอนทพระพทธเจำจะเสดจดบขนธปรนพพำน ไดตรสสงภกษทงหลำยใหเรยก “อำวโส” และ “ภนเต” หรอ “อำยสมำ” กนตำมพรรษำออนแก และใชเปนธรรมเนยมจนมำถงปจจบน ดงพระด ำรสซงตรสสงพระอำนนทไววำ “อำนนท เมอเรำลวงลบไป ภกษไมควรเรยกกนและกนดวยวำทะวำ “อำวโส” เหมอนดงทเรยกกนตอนน ภกษผแกกวำพงเรยกภกษผออนกวำ โดยชอหรอตระกล โดยวำทะวำ “อำวโส” กได ภกษผออนกวำพงเรยกภกษผแกกวำวำ “ภนเต” หรอ “อำยสมำ” กได”๑๑๑ เพรำะฉะนน ผท ำหนำทเปนประธำนในทประชมสงฆสวนใหญจงเปนผมอำยพรรษำมำกทสด นอกจำกสงฆกรรมบำงอยำง ซงตอมำภำยหลงพระพทธเจำทรงก ำหนดคณสมบตผท ำหนำทเปนประธำนไวชดเจนมำกขนวำตองมอำยพรรษำครบหรอเกน ๑๐ พรรษำขนไปนนคอผท ำหนำทเปนอปชฌำยใหกำรอปสมบทแกกลบตร๑๑๒

นอกจำกน กำรแสดงควำมเคำรพควำมออนนอมตอกนดวยวธกำรตำง ๆ ไดแก กำรกรำบไหว กำรลกรบ กำรท ำอญชล และกำรท ำสำมจกรรม กลำวไดวำมนยส ำคญอยำงยงในกำรปกครองของคณะสงฆ เพรำะวำนอกจำกจะเปนธรรมเนยมซงสงเสรมใหเกดควำมเมตตำตอกนและกนแลว ยงสงเสรมใหเกดควำมสำมคคในคณะสงฆและสงผลใหอยรวมกนโดยสงบสข เชน ธรรมเนยมกำรท ำสำมจกรรม ซงเดมทหมำยถงกำรแสดงควำมเคำรพ เชน กำรกรำบไหว กำรลกรบ และประนมมอไหวเทำนน๑๑๓ แตในปจจบนหมำยถงกำรขอขมำโทษกนและใหอภยกนทกโอกำสไมวำจะมโทษขดของหมองใจกนหรอไมกตำมดวย เมอถงโอกำสทควรท ำสำมจกรรมกนแลว ภกษสำมเณรทกรปไมพงละโอกำสเสย จงไดชอวำเปนภกษสำมเณรทดปฏบตชอบตำมระบอบพระธรรมวนย๑๑๔ ส ำหรบโอกำสซงควรท ำสำมจกรรมนนในปจจบนนยมท ำกนในโอกำสดงตอไปน

๑๑๐สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๒, หนำ ๗๔-๗๕. ๑๑๑ท.ม. (บำล) ๑๐/๒๑๖/๑๓๔, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๔-๑๖๕. ๑๑๒ดรำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๗๕/๗๖, ว.ม. (ไทย) ๔/๗๕/๑๐๓-๑๐๔. ๑๑๓ว.มหำ.อ. (ไทย) ๑/๒๒๖. หรอ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบ

ประมวลศพท, หนำ ๓๓๔. ๑๑๔องคกำรศกษำ กรมกำรศำสนำ, ศำสนพธ เลม ๒, (พระนคร: โรงพมพกำรศำสนำ, ๒๕๐๕), หนำ

๑๖.

๔๕

(๑) ในวนเขำพรรษำ ทงภกษและสำมเณรผรวมอยวดเดยวกนควรท ำสำมจกรรมตอกน เรยงตวตงแตผมอำวโสมำกทสดถงสำมเณรรปสดทำยในวด ไมควรเวนเพอควำมสำมคคในวด

(๒) ในระยะเขำพรรษำ เรมแตวนเขำพรรษำและหลงวนเขำพรรษำ ระยะเวลำประมำณ ๗ วน ควรท ำสำมจกรรมตอทำนทเคำรพนบถอ ซงอยตำงวดโดยทวถงกน

(๓) ในโอกำสจะจำกกนไปอยวดอนหรอถนอน นยมท ำตอผทำนผมอำวโสกวำตนในวด และตอทำนทเคำรพนบถอทวไป เปนกำรลำจำกกน๑๑๕

กำรท ำสำมจกรรมในโอกำสตำง ๆ ดงกลำว จดเปนกำรท ำสำมจกรรมแบบขอขมำโทษ นอกจำกนยงมกำรท ำสำมจกรรมอกแบบหนงคอ กำรท ำสำมจกรรมแบบถวำยสกกำระ ซงเปนเรองของกำรแสดงมทตำจตแบบหนง นยมท ำตอบคคลผทตนเคำรพนบถอในโอกำสทบคคลนนไดรบอสรยศกด หรอไดรบยกยองในฐำนนดรศกดเปนกำรแสดงจตใจทพลอยยนดใหปรำกฏ๑๑๖ เมอพระพทธเจำทรงประทำนอนญำตใหสงฆ เปนใหญในกำรปกครองสำมำรถด ำเนนกจกรรมตำง ๆ แทนพระองคแลว พระองคจงทรงงดกจกรรมบำงอยำงซงเคยทรงท ำดวยพระองคเอง เชน กำรรบบคคลเข ำ เปนสมำชกของส งคมสงฆค อ กำรประทำนอปสมบทซ ง เ ร ยกว ำเอหภกขอปสมปทำ และทรงเลกกำรใหอปสมบทของสำวกซงเรยกวำตสรณคมนปสมปทำดวย เนองจำกทรงอนญำตใหสงฆท ำกำรอปสมบทดวยวธซงเรยกวำ “ญตตจตตถกมมอปสมปทำ” แลว ซงเปนกำรอปสมบททส ำเรจดวยอ ำนำจสงฆ แตกยงทรงอนญำตใหเอำวธบวชดวยตสรณคมนปสมปทำมำใชบวชกลบตรผมอำยยงไมครบก ำหนดเปนภกษใหเปนสำมเณรได ดวยอ ำนำจของบคคลคอสำวกหรอภกษผเถระนนเอง เมอเกดมสำมเณรขน กำรบวชจงม ๒ อยำง คอ กำรบวชเปนภกษเรยกวำ “อปสมปทำหรออปสมบท” สวนกำรบวชเปนสำมเณรเรยกวำ “บรรพชำ” และวธทสงฆจะใหกำรอปสมบทแกบคคลใดไดนน จะตองใหกำรอปสมบทแกบคคลผไดรบกำรบรรพชำเปนสำมเณรมำแลวเทำนน๑๑๗ นอกจำกพระพทธเจำจะทรงประทำนอนญำตใหสงฆเปนใหญปกครองดแลกนเองสำมำรถด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ดงทกลำวมำแลว พระองคยงใหสงฆมบทบำทส ำคญซงคลำยกบบทบำทกำรตดสนคดควำมของตลำกำรในสงคมทำงกำรเมอง โดยใหสงฆรวมกนแกไขปญหำทเกยวของกบพระธรรมวนยหรอกำรด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ทเกดขนแลวใหส ำเรจตำมพระธรรมวนย เพอควำมสำมคค

๑๑๕เรองเดยวกน, หนำ ๑๖. ๑๑๖ดรำยละเอยดใน เรองเดยวกน, หนำ ๑๖. -๑๗. ๑๑๗ดรำยละเอยดใน สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑, หนำ ๓-๔.

๔๖

ของคณะสงฆ ดงนน เรองทเกดขนแลวจะตองจดตองท ำหรอเรองทสงฆตองด ำเนนกำร๑๑๘ เรยกวำ “อธกรณ” ม ๔ อยำง ดงน๑๑๙

(๑) ววาทาธกรณ กำรเถยงกนเกยวกบพระธรรมวนย ซงจะตองไดรบกำรชขำดวำถกหรอผด

(๒) อนวาทาธกรณ กำรโจทหรอกลำวหำกนดวยอำบต ซงจะตองไดรบกำรวนจฉยวำจรงหรอไม

(๓) อาปตตาธกรณ กำรตองอำบต กำรปรบอำบต และกำรแกไขตวใหพนจำกอำบต

(๔) กจจาธกรณ กจธระตำง ๆ ทสงฆจะตองท ำ เชน ใหอปสมบท ใหผำกฐน ซงตองท ำใหส ำเรจ

ส ำหรบอธกรณทง ๔ อยำงน โดยเฉพำะอยำงยงววำทำธกรณกบอนวำทำธกรณนน คลำยกบกำรเกดคดควำมตำง ๆ ในสงคมทวไป ซงจะตองอำศยอ ำนำจของตลำกำรหรอศำลในกำรเปนผพจำรณำและวนจฉยตดสนควำมถกผดหรอจรงไมจรง และอธกรณทง ๔ อยำงน พระพทธเจำทรงวำงแนวทำงหรอวธด ำเนนกำรส ำหรบระงบไวดวยวธกำร ๗ ประกำรดวยกนเรยกวำ อธกรณสมถะ มดงตอไปน๑๒๐ (๑) สมมขาวนย วธระงบในทพรอมหนำสงฆ บคคล วตถ (เรองรำวหรอเหตกำรณ) และพระธรรมวนย พรอมหนำสงฆคอภกษเขำประชมครบองคตำมทก ำหนดไวแตละกรณ พรอมหนำบคคลคอคกรณหรอบคคลผเกยวของในเรองนนอยพรอมกน พรอมหนำวตถนน ไดแกยกเรองทเกดขนนนขนวนจฉย พรอมหนำพระธรรมวนย ไดแกวนจฉยถกโดยธรรมถกโดยวนย

๑๑๘สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑ , หนำ ๒๑๒ . และ

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๓๖๒. ๑๑๙ว.มหำ. (บำล) ๑/๓๘๖/๒๙๒, ว.มหำ. (ไทย) ๑/๓๘๖/๔๒๐, ว.ป. (บำล) ๘/๓๔๘/๓๒๓-๓๒๕,

ว.ป. (ไทย) ๘/๓๔๘/๕๒๘-๕๓๐. สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๑, หนำ ๒๑๒. และ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๓๖๒-๓๖๓.

๑๒๐ดรำยละเอยดใน ว.มหำ. (บำล) ๒/๖๕๕/๔๒๗, ว.มหำ. (ไทย) ๒/๖๕๕/๗๓๖. ว.จ. (บำล) ๖/๒๒๘-๒๔๒/๒๕๔-๒๗๓, ว.จ. (ไทย) ๖/๒๒๘-๒๔๒/๓๔๔-๓๖๙, ม.อ. (บำล) ๑๔/๔๗-๕๓/๓๕-๓๘, ม.อ. (ไทย) ๑๔/๔๗-๕๓/๕๕-๕๙. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๓๖๓. หรอดรำยละเอยดใน พระศรวสทธคณ (สฤษด ประธำต ), “กำรศกษำวเครำะหกระบวนกำรแกปญหำในทำงพระพทธศำสนำ: ศกษำเฉพำะกรณอธกรณสมถะ”, สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๔๕), หนำ ๓-๔.

๔๗

(๒) สตวนย วธระงบโดยถอสตเปนหลก ไดแก กรยำทสงฆสวดประกำศใหสมมตแกพระอรหนตวำเปนผมสตสมปชญญะสมบรณ เพอระงบอนวำทำธกรณ ซงมผโจททำนดวยสลวบต ใครจะกลำวใหโทษทำนดวยเรองกำรตองอำบตอยำงใดอยำงหนงไมได (๓) อมฬหวนย วธระงบโดยยกประโยชนใหแกภกษผหำยจำกเปนบำแลว ไดแกกรยำทสงฆสวดประกำศใหสมมตแกภกษผหำยเปนบำแลว เพอระงบอนวำทำธกรณทมผโจทภกษนนดวยควำมละเมดทภกษนนท ำในเวลำเปนบำ ใครจะกลำวใหโทษภกษนนดวยเรองกำรตองอำบตอยำงใดอยำงหนงไมได (๔) ปฏญญาตกรณะ กำรท ำตำมทรบ ไดแกกำรปรบอำบตตำมค ำรบสำรภำพของภกษผตองอำบต เมอมกำรฟองรองและน ำเหตกำรณไปไตสวนสอบสวนตอหนำคณะสงฆ ถำภกษผถกกลำวหำยอมรบ (ปฏญญำ) วำตนเองตองอำบตอะไรดวยควำมสตยจรงกใหปรบอำบตตำมฐำนำนโทษซงทำนตองอำบตนน ๆ เรองนสงฆตองพจำรณำอยำงรอบคอบวำกำรรบสำรภำพของภกษนนเปนธรรมหรอไม (๕) เยภยยสกา กำรตดสนตำมค ำของคนขำงมำก ถำหำกมอธกรณบำงอยำงเกดขน สงฆจะตดสนคดควำมหรอหำขอยตในเรองรำวตำง ๆ ทเกดขนจะตองอำศยกำรลงมตในทประชม ถำมตเสยงขำงมำกในทประชมมออกมำอยำงไร สงฆกจะตองตดสนไปตำมนน (๖) ตสสาปาปยสกา กำรตดสนลงโทษแกผทท ำผดซ ำและผทท ำผดแตไมรบ ภกษผทท ำผดซ ำใหตดสนเพมโทษ และเมอพจำรณำเหนผลของกำรกระท ำตำมขอมลหลกฐำนแลว เหนวำภกษผถกโจทตองอำบตจรง แมจะไมรบ กถอวำผด จงตองปรบโทษตำมสมควรแกควำมผดนนได (๗) ตณวตถารกวนย วธแกปญหำดวยกำรใหทงสองฝำยประนประนอมกน เปรยบเหมอนเอำหญำกลบไว ไมตองช ำระสะสำงควำม วธนส ำหรบใชในเรองทยงยำก และเปนเรองส ำคญอนจะเปนเรองกระเทอนทวไป เชนเรองภกษชำวเมองโกสมพแตกกนเปนตวอยำง อธกรณทง ๔ ประกำรดงทกลำวมำ คณะสงฆจะตองด ำเนนกำรใหระงบดวยอธกรณสมถะแตละอยำงแตกตำงกนไป คอ ววำทำธกรณ ระงบดวยอธกรณสมถะ ๒ อยำงคอ สมมขำวนยและเยภยยสกำ๑๒๑ อนวำทำธกรณ ระงบดวยอธกรณสมถะ ๔ อยำงคอ สมมขำวนย สตวนย อมฬหวนย และตสสำปำปยสกำ๑๒๒ อำปตตำธกรณ ระงบดวยอธกรณสมถะ ๓ อยำงคอ สมมขำวนย ปฏญญำตกรณะ และตณวตถำรกะ๑๒๓ และกจจำธกรณ ระงบดวยอธกรณสมถะอยำงเดยวคอ สมมขำวนย๑๒๔

๑๒๑ว.จ.อ. (ไทย) ๘/๕๗๔. ๑๒๒ว.จ.อ. (ไทย) ๘/๕๘๘. ๑๒๓ว.จ.อ. (ไทย) ๘/๕๙๘. ๑๒๔ว.จ.อ. (ไทย) ๘/๖๐๖.

๔๘

ถงกระนนกตำม ในกำรด ำเนนกำรวนจฉยและระงบอธกรณตำง ๆ ดงทกลำวมำ อธกรณบำงอยำงคณะสงฆสำมำรถด ำเนนกำรเองไดโดยตรง ไดแก กำรระงบอำปตตำธกรณและกจจำธกรณ โดยไมตองอำศยควำมรวมมอจำกคฤหสถ แตอธกรณบำงอยำงตองอำศยควำมรวมมอกนระหวำงคณะสงฆกบคฤหสถ เ พอด ำ เนนกำรวนจฉยและระ งบอธกรณให เปนไปดวยควำมเรยบรอย ไดแก ววำทำธกรณและอนวำทำธกรณ เนองจำกตองอำศยกำรบอกกลำว กำรใหขอมล กำรเปนพยำน กำรโจท และกำรฟอง ในกรณทมโจทกและจ ำเลยในอธกรณนน๑๒๕ นอกจำกน กำรลงโทษถอไดวำเปนสงหนงซงควรกระท ำในกำรปกครองหมคณะ ซงคกบกำรยกยอง หำกขำดสงทควรกระท ำทงสองอยำงนแลว กำรปกครองยอมด ำเนนไปไมได แมในสงคมสงฆกเชนเดยวกน เนองจำกพระพทธเจำเมอทรงบญญตพระวนยกทรงมวตถประสงคไวเชนนนคอ เพอขมบคคลผเกอยำก และเพอควำมอยผำสกแหงเหลำภกษผมศลดงำม เปนตน เพรำะฉะนน หำกมพระภกษรปใดหรอคฤหสถคนใดประพฤตมชอบกอใหเกดควำมเสยหำยแกคณะสงฆ พระพทธเจำกทรงประทำนอนญำตใหสงฆลงโทษแกผนนได๑๒๖ เพรำะฉะนน กำรลงโทษตำมพระธรรมวนย หรอสงฆกรรมประเภทลงโทษผท ำควำมผด จงเรยกวำ นคหกรรม๑๒๗ ส ำหรบนคหกรรมซงพระพทธเจำทรงประทำนอนญำตใหใชลงโทษภกษผกระท ำควำมผด ม ๖ อยำง ดงตอไปน๑๒๘ (๑) ตชชนยกรรม คอสงฆกรรมอนสงฆพงท ำโดยกำรต ำหนภกษผกอควำมทะเลำะววำท ท ำควำมออฉำว กออธกรณขนในสงฆ เปนผมอำบตมำก มมำรยำทไมสมควร เปนผคลกคลกบคฤหสถในทำงทไมสมควร เปนผมศล อำจำระ และทฏฐวบต และเปนผกลำวตเตยนพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ (๒) นยสกรรม คอสงฆกรรมอนสงฆพงท ำโดยกำรปรบใหถอนสยใหมอกหรอกำรถอดยศภกษผมอำบตมำก หรอเปนผคลกคลกบคฤหสถในทำงทไมสมควร แมภกษนนจะเปนพระเถระหรอเปนอปชฌำยำจำรยแลว หำกถกสงฆลงโทษดวยนยสกรรม กตองกลบมำถอนสยใหมอกแมในส ำนกภกษผออนกวำกตำม

๑๒๕ดรำยละเอยดใน พระมหำสทตย อำภำกโร (อบอน), “กำรมสวนรวมของพทธบรษทในสมย

พทธกำลเกยวกบกำรวนจฉยอธกรณ”, สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยำลย: มหำวทยำลยมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๔๕), หนำ ๔๔.

๑๒๖สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๓, หนำ ๑๘๔. ๑๒๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๑๒๕. ๑๒๘ดรำยละเอยดใน สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๓, หนำ ๑๘๕-๑๙๕.

๔๙

(๓) ปพพาชนยกรรม คอสงฆกรรมอนสงฆพงท ำแกภกษผประทษรำยสกล มขำวเซงแซ เลนคะนอง อนำจำร ลบลำงพระบญญต หรอมจฉำชพ อนเปนไปทำงกำยกด ทำงวำจำกด ทงสองทำงกด โดยกำรไลภกษนนออกเสยจำกอำวำส (๔) ปฏสารณยกรรม คอสงฆกรรมอนสงฆพงท ำแกภกษปำกรำยดำวำคฤหสถผมศรทธำเลอมใสในพระพทธศำสนำ เปนทำยกอปฏฐำกสงฆดวยปจจย ๔ เปนทำงจะยงคนผยงไมเลอมใสมใหเลอมใส จะยงคนผเลอมใสอยแลวใหเปนอยำงอนไปเสย โดยกำรบงคบภกษนนใหไปขอขมำเขำ (๕) อกเขปนยกรรม คอสงฆกรรมอนสงฆพงท ำแกภกษผตองอำบตแลว ไมยอมรบวำเปนอำบต หรอไมท ำคนอำบต หรอมทฏฐบำปไมยอมสละ เปนทำงเสยสลสำมญญตำหรอทฏฐสำมญญตำ โดยกำรยกเธอเสยจำกกำรสมโภคกบสงฆ คอ ไมใหฉนรวม ไมใหอยรวม ไมใหมสทธเสมอกบภกษทงหลำย (๖) ตสสปาปยสกากรรม คอสงฆกรรมอนสงฆพงท ำแกภกษผเปนจ ำเลยในอนวำทำธกรณ ถกซกอำบตในทำมกลำงสงฆ แตใหกำรกลบไปกลบมำ ปฏเสธแลวกลบปฏญญำ ปฏญญำแลวกลบปฏเสธ พดถลำกไถล พดกลบเกลอนขอทถกซก พดมสำซงหนำ เปนกำรเพมโทษขนอกสวนหนง ถำภกษเปนอยำงนน สงฆเหนสมควรจะเพมโทษขนอกสวนหนงจำกอำบตทตอง พงท ำตสสปำปยสกำกรรมนแกภกษนน นอกจำกพระพทธเจำจะทรงประทำนอนญำตใหสงฆใชนคหกรรมลงโทษภกษดวยกนแลว ยงทรงประทำนอนญำตใหสงฆใชนคหกรรมลงโทษคฤหสถไดดวย หำกคฤหสถนนเปนผขวนขวำยเพอมใชลำภ ขวนขวำยเพอมใชประโยชน ขวนขวำยเพออยไมไดแหงภกษทงหลำย ดำวำเปรยบเปรยภกษทงหลำย ยยงภกษทงหลำยใหแตกกน กลำวตเตยนพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ สงฆพงลงโทษโดยกำรไมคบดวย คอ ไมรบบณฑบำต ไมรบนมนตหรอไทยธรรมของเขำ จงเรยกวำ “คว ำบำตร” ถำผถกคว ำบำตรนน ละโทษนนเสยแลว กลบประพฤตด สงฆกจะระงบกำรคว ำบำตร เรยกวำ “หงำยบำตร” คอ กลบมำคบดวย มกำรรบบณฑบำต รบนมนตหรอไทยธรรมดงเดม๑๒๙ รปแบบกำรปกครองซงมสงฆเปนผปกครองดงทกลำวมำ จะเหนไดวำเกดจำกระเบยบกฎเกณฑตำง ๆ คอพระวนยซงพระพทธเจำทรงบญญตขน เพอเปดโอกำสใหสงฆมสวนรวมในกำรด ำเนนกจกรรมส ำคญตำง ๆ แทนพระองค ซงเปนทมำของกำรท ำสงฆกรรมทหลำกหลำย และแตละสงฆกรรมซงด ำเนนกำรโดยสงฆนนจะตองอำศยควำมเหนทสอดคลองรวมกนของสมำชกในทประชม ซงไมมบคคลใดบคคลหนงมอ ำนำจสทธขำดแตเพยงผเดยวในกำรตดสนใจ เนองจำกสงฆกรรมทกอยำงตองอำศยมตในทประชมซงลงมตอยำงเอกฉนท โดยไมมบคคลใดบคคลหนงคดคำนเลย

๑๒๙ดรำยละเอยดใน สมเดจพระมหำสมณเจำ กรมพระยำวชรญำณวโรรส, วนยมข เลม ๓, หนำ ๑๙๖-๑๙๘.

๕๐

สงฆกรรมตำง ๆ จงจะสำมำรถด ำเนนกำรส ำเรจได เพรำะฉะนน รปแบบกำรปกครองของสงฆจงสะทอนใหเหนถงกำรปกครองทใหควำมส ำคญแกสมำชกทกคนอยำงเทำเทยมกน สมำชกทกคนมสวนรวมในกำรตดสนใจในกจกรรมตำง ๆ และกำรตดสนใจนนกตองสอดคลองเปนไปในทศทำงเดยวกน กจกรรมตำง ๆ จงจะส ำเรจได ดงนน สงฆกรรมซงพระพทธเจำทรงประทำนอนญำตไวจงเปนเครองมอส ำคญของสงฆ เพอใชด ำเนนกำรกจกรรมตำง ๆ ใหส ำเรจ และเพอปกครองดแลกนเองแทนพระพทธเจำ นอกจำกนยงสะทอนใหเหนถงควำมสำมคคของหมคณะซงเปนหลกส ำคญทสำมำรถขบเคลอนสงคมสงฆใหไปสเปำหมำยทตงไวได นอกจำกน เนองจำกสงคมสงฆเปนทรวมของสมำชกซงมควำมแตกตำงหลำกหลำย แมสมำชกทกคนจะอยภำยใตพระธรรมวนยอนเดยวกน แตกหนไมพนทจะตองเกดปญหำตำง ๆ ตำมมำอนเนองมำจำกเงอนไขตำง ๆ มสตปญญำ เวลำ และสถำนทเปนตน ท ำใหควำมคดควำมเหนหรอกำรประพฤตปฏบตมควำมแตกตำงกนไป เพรำะฉะนน ในกรณทเกดปญหำคออธกรณตำง ๆ ขน พระพทธเจำกทรงมอบหมำยภำระหนำทในกำรระงบอธกรณให แกสงฆ โดยใหสงฆไดรวมกนด ำเนนกำรพจำรณำและวนจฉยตดสนอธกรณทเกดขนดวยวธกำรตำง ๆ ตำมควำมเหมำะสมกบอธกรณดงทกลำวมำ เพอด ำรงรกษำไวซงพระธรรมวนย และประทำนอนญำตใหลงโทษแกผกระท ำควำมผดหรอกอควำมเสยหำยใหเกดขนแกสงคมสงฆไดดวย จำกสงฆกรรม กำรระงบอธกรณตำง ๆ และกำรลงโทษผกระท ำควำมผดดงทกลำวมำ จงสะทอนใหเหนบทบำทส ำคญในดำนกำรปกครองของสงฆ ในฐำนะทเปนผใชอ ำนำจตดสนใจในกำรด ำเนนกำรใหกจกรรมตำง ๆ ส ำเรจลงไดดวยควำมเรยบรอยและบรรลวตถประสงคตำง ๆ ซงพระพทธเจำทรงตงไว ดวยควำมเคำรพในธรรมและวนยซงทรงแสดงและทรงบญญตไวแลวนนเอง ไมวำพระองคจะด ำรงอยหรอไมกตำม ดงพระด ำรสซงตรสสงไววำ “อำนนท บำงทพวกเธออำจจะคดวำ ‘ปำพจนมพระศำสดำลวงลบไปแลว พวกเรำไมมพระศำสดำ’ ขอนพวกเธอไมพงเหนอยำงนน ธรรมและวนยทเรำแสดงแลวบญญตแลวแกเธอทงหลำย หลงจำกเรำลวงลบไป กจะเปนศำสดำของเธอทงหลำย”๑๓๐

๒.๒.๔ อปชฌายอาจารยเปนผปกครอง

กำรปกครองในสงคมสงฆน แมวำในระดบสงคมพระพทธเจำจะทรงประทำนใหสงฆเปนใหญในกำรด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ซงเรยกวำ “สงฆกรรม” และในกำรแกไขปญหำอธกรณตำง ๆ ซงเกดขนใหส ำเรจเรยบรอยดงทกลำวมำแลว แตในระดบสวนบคคล สงคมสงฆกยงประสบปญหำกำรประพฤตปฏบตทไมเหมำะสมของสมำชกในสงคมสงฆซงกอใหเกดควำมเสอมเสยแกหมคณะ ดงนน พระพทธเจำจงทรงบญญตใหสงคมสงฆมบคคลผทท ำหนำทคอยสอดสองดแลภกษดวยกน เพอ

๑๓๐ท.ม. (บำล) ๑๐/๒๑๖/๑๓๔, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๑๖/๑๖๔.

๕๑

ปองกนไมใหเกดควำมเสอมเสยแกหมคณะ และคอยแนะน ำสงสอนใหประพฤตปฏบตตนอยในแนวทำงทถกตองตำมพระธรรมวนย บคคลผทท ำหนำทดงกลำวน เรยกวำ “อปชฌำย” และ “อำจำรย” ซงกลำยเปนกำรปกครองแบบใหมเพมขนมำ๑๓๑ ค ำวำ “อปชฌำย” แปลวำ ผเพงโทษนอยใหญ และหมำยถงผรบรองกลบตรเขำรบกำรอปสมบทในทำมกลำงภกษสงฆ เปนทงผน ำเขำหม และเปนผปกครองคอยดแลผดและชอบ ท ำหนำทฝกสอนอบรมใหกำรศกษำตอไป ส ำหรบอปชฌำยในฝำยภกษณ เรยกวำ ปวตตน๑๓๒ เดมทกำรบรรพชำอปสมบทเปนพระภกษ แมวำพระพทธเจำจะทรงประทำนอนญำตใหสงฆสำมำรถบรรพชำอปสมบทใหแกกลบตรผมควำมศรทธำอยำกจะออกบวชไดแลว แตกยงไมมผใดคอยท ำหนำทปกครองดแลพระภกษใหมซงเพงเขำมำเปนสมำชกของสงคมสงฆอยำงชดเจนโดยตรง เพรำะฉะนน กำรทพระภกษใหมยงไมมผใดคอยปกครองดแลรบผดชอบ จงท ำใหเกดปญหำเรองกำรประพฤตปฏบตทไมเหมำะสมของพระภกษเหลำนน เชน นงหมไมเรยบรอย มมำรยำทไมสมควร เทยวบณฑบำตดวยอำกำรทไมเหมำะสม และสงเสยงดงในโรงฉน ท ำใหคนทงหลำยพำกนต ำหนตเตยนในพฤตกรรมเชนนนของพระภกษเหลำนน เมอพระพทธเจำทรงทรำบถงปญหำทเกดขน พระองคจงทรงเรยกประชมสงฆเพอทรงสอบสวนเรองรำวตำง ๆ แลวจงทรงประทำนอนญำตใหมอปชฌำยขน เพอคอยท ำหนำทปกครองดแลรบผดชอบพระภกษเหลำนนในฐำนะทเปนสทธวหำรกของตนเอง๑๓๓ ดงพระด ำรสซงตรสไว ดงน

ภกษทงหลำย เรำอนญำตอปชฌำย อปชฌำยจกเขำไปตงจตสนทสนมในสทธวหำรกฉนบตร สทธวหำรกจกเขำไปตงจตสนทสนมในอปชฌำยฉนบดำ เมอเปนเชนน อปชฌำยและสทธวหำรกจกมควำมเคำรพ ย ำเกรงประพฤตกลมเกลยวกน จกถงควำมเจรญงอกงำมไพบลยในธรรมวนยน๑๓๔

ดวยเหตดงกลำว ในกำรบรรพชำอปสมบทพระภกษและภกษณจงตองมกำรถออปชฌำยหรอปวตตน เพอใหอปชฌำยหรอปวตตนท ำหนำทเปนผปกครองดแลรบผดชอบพระภกษหรอภกษณผเพงบวชเขำมำใหม และคอยอบรมสงสอนใหมควำมประพฤตปฏบตทถกตองเหมำะสมกบควำมเปนสมณะเชอสำยศำกยบตรตอไป

๑๓๑พระรำชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย, หนำ ๔๔. ๑๓๒พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๔๓๒. ๑๓๓ดรำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๖๔-๖๕/๕๗-๕๙, ว.ม. (ไทย) ๔/๖๔-๖๕/๗๙-๘๑. ๑๓๔ว.ม. (บำล) ๔/๖๕/๕๘, ว.ม. (ไทย) ๔/๖๕/๘๑.

๕๒

นอกจำกน พระพทธเจำยงตรสสอนธรรมเนยมหรอขอปฏบตอนสทธวหำรกจะพงกระท ำตออปชฌำยของตนซงเรยกวำ “อปชฌำยวตร”๑๓๕ ไวดวย เชน เอำใจใสปรนนบตรบใชคอยศกษำเลำเรยนจำกทำน ขวนขวำยปองกนหรอระงบควำมเสอมเสย เชน ควำมคดจะสก ควำมเหนผด เปนตน รกษำน ำใจของทำน มควำมเคำรพ จะไปไหนบอกลำไมเทยวตำมอ ำเภอใจ และเอำใจใสพยำบำลเมอทำนอำพำธ๑๓๖ ในขณะเดยวกนกตรสสอนขอควรปฏบต อนอปชฌำยจะพงกระท ำตอสทธวหำรกซงเรยกวำ “สทธวหำรกวตร” ไวดวย๑๓๗ เชน เอำธระในกำรศกษำ สงเครำะหดวยบำตร จวร และบรขำรอน ๆ ขวนขวำยปองกนหรอระงบควำมเสอมเสย เชน ระงบควำมคดจะสก เปลองควำมเหนผด ฯลฯ พยำบำลเมออำพำธ๑๓๘ อยำงไรกตำม หำกสทธวหำรกไมประพฤตชอบในอปชฌำย เนองจำก (๑) ไมมควำมรกอยำงยงในอปชฌำย (๒) ไมมควำมเลอมใสอยำงยงในอปชฌำย (๓) ไมมควำมละอำยอยำงยงในอปชฌำย (๔) ไมมควำมเคำรพอยำงยงในอปชฌำย และ (๕) ไมมควำมหวงดอยำงยงในอปชฌำย พระพทธเจำกทรงประทำนอนญำตใหอปชฌำยสำมำรถใชอ ำนำจสวนบคคลลงโทษสทธวหำรกดวยกำรประณำมได โดยกำรใหสทธวหำรกรดวยกำย หรอใหรดวยวำจำ หรอใหรดวยกำยและวำจำอยำงนวำ “ฉนประณำมเธอ” หรอ “เธออยำเขำมำทน” “เธอจงขนบำตรและจวรของเธอไป” หรอ “เธอไมตองอปฏฐำกฉน” เมอสทธวหำรกถกประณำมกจะตองขอขมำอปชฌำย หำกไมขอขมำกตองโดนปรบอำบต๑๓๙ สวนค ำวำ “อำจำรย” แปลวำ ผประพฤตกำรอนเกอกลแกศษย หรอผทศษยพงประพฤตดวยควำมเออเฟอ หมำยถง ผสงสอนวชำและอบรมดแลควำมประพฤต๑๔๐ ส ำหรบสำเหตทพระพทธเจำทรงบญญตให มอำจำรยคอยปกครองดแลศษยนน กเนองจำกสำเหตซงคลำยคลงกบสำเหตกำรใหมอปชฌำยคอ กำรทพระภกษไมมผทคอยปกครองดแลรบผดชอบ เนองจำกอปชฌำยสกเสยบำง มรณภำพบำง ไปเขำรตเดยรถยบำง จงท ำใหเกดปญหำเรองกำรประพฤตปฏบตทไมเหมำะสมของพระภกษเหลำนน เชน นงหมไม เรยบรอย มมำรยำทไมสมควร

๑๓๕พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๔๓๒. ๑๓๖พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๔๓๒. หรอด

รำยละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๔/๖๖/๘๒-๘๗. ๑๓๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๓๒๔. ๑๓๘พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๓๒๔. หรอด

รำยละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๔/๖๗/๘๘-๙๒. ๑๓๙ดรำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๖๘/๖๙-๗๑, ว.ม. (ไทย) ๔/๖๘/๙๒-๙๖. ๑๔๐พระพรหมคณำภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนำ ๑๕๙.

๕๓

เทยวบณฑบำตดวยอำกำรทไมเหมำะสม และสงเสยงดงในโรงฉน ท ำใหคนทงหลำยพำกนต ำหนตเตยนในพฤตกรรมเชนนนของพระภกษเหลำนน เมอพระพทธเจำทรงทรำบถงปญหำทเกดขน พระองคจงทรงเรยกประชมสงฆเพอทรงสอบสวนเรองรำวตำง ๆ แลวจงทรงประทำนอนญำตใหมอำจำรยขน เพอคอยท ำหนำทปกครองดแลรบผดชอบพระภกษเหลำนนในฐำนะทเปนอนเตวำสกของตนเอง๑๔๑ ดงพระด ำรสของพระพทธเจำซงตรสไว ดงน

ภกษทงหลำย เรำอนญำตอำจำรย อำจำรยจกเขำไปตงจตสนทสนมในอนเตวำสกฉนบตร อนเตวำสกจกเขำไปตงจตสนทสนมในอำจำรยฉนบดำ เมอเปนเชนน อำจำรยและอนเตวำสกจกมควำมเคำรพย ำเกรง ประพฤตกลมเกลยวกน จกถงควำมเจรญงอกงำมไพบลยในพระธรรมวนยน ภกษทงหลำย เรำอนญำตใหอำศยภกษมพรรษำ ๑๐ อย อนญำตใหภกษมพรรษำ ๑๐ ใหนสสยได๑๔๒

ในคมภรวสทธมรรคซงรจนำโดยพระพทธโฆษำจำรย อธบำยไว ในญำตปลโพธวำมอำจำรย ๔ จ ำพวกดวยกน คอปพพชำจำรย อปสมปทำจำรย นสสยำจำรย และอเทสำจำรย๑๔๓ และในมงคลตถทปน ซงแตงโดยพระสรมงคลำจำรยไดอธบำยควำมหมำยของอำจำรยทง ๔ จ ำพวกไว ดงน๑๔๔

(๑) ปพพชำจำรย คอ อำจำรยผใหสกขำบทในกำรบรรพชำ (๒) อปสมปทำจำรย คอ อำจำรยผสวดกรรมวำจำในกำรอปสมบท (๓) นสสยำจำรย คอ อำจำรยผใหนสสย หรอทำนทตนไปขอถอนสสยเปนอนเตวำ

สก คอยอมตนเปนศษยอยในปกครอง (๔) อเทสำจำรยหรอธรรมำจำรย คอ อำจำรยผใหอเทสหรอผสอนธรรม เปนผสง

สอนใหวชำควำมร โดยหลกวชำกด เปนทปรกษำไตถำมคนควำกด สวนอนเตวำสก ซงเปนผอยในส ำนกหรอขออยรวมส ำนกของอำจำรยนน ในมงคลตถทปน พระสรมงคลำจำรยกอธบำยไววำม ๔ จ ำพวกเชนเดยวกบอำจำรย ดงน๑๔๕

๑๔๑ดรำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๗๗/๗๗-๗๘, ว.ม. (ไทย) ๔/๗๗/๑๐๖-๑๐๗. ๑๔๒ว.ม. (บำล) ๔/๗๗/๗๗-๗๘, ว.ม. (ไทย) ๔/๗๗/๑๐๖-๑๐๗. ๑๔๓มหำมกฏรำชวทยำลย, วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหำนคร:

มหำมกฏรำชวทยำลย, ๒๕๕๐), หนำ ๒๕. ๑๔๔มหำมกฏรำชวทยำลย, มงคลตถทปน แปล เลม ๔, พมพครงท ๑๗, (กรงเทพมหำนคร: มหำมกฏ

รำชวทยำลย, ๒๕๕๒), หนำ ๑๑๘. หรอใน พระพรหมคณำภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนำ ๑๕๙.

๑๔๕มหำมกฏรำชวทยำลย, มงคลตถทปน แปล เลม ๔, หนำ ๑๑๙. หรอใน พระพรหมคณำภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนำ ๔๐๑.

๕๔

(๑) ปพพชนเตวำสก คอ อนเตวำสกในบรรพชำ (๒) อปสมปทนเตวำสก คอ อนเตวำสกในอปสมบท (๓) นสสยนเตวำสก คอ อนเตวำสกผถอนสสย (๔) ธมมนเตวำสก คอ อนเตวำสกผเรยนธรรม

ส ำหรบอำจรยวตร กจอนอนเตวำสกควรจะประพฤตปฏบตหรอกระท ำตออำจำรย กเชนเดยวกบอปชฌำยวตร๑๔๖ เชน เอำใจใสปรนนบตรบใชคอยศกษำเลำเรยนจำกทำน ขวนขวำยปองกนหรอระงบควำมเสอมเสย เชน ควำมคดจะสก ควำมเหนผด เปนตน รกษำน ำใจของทำน มควำมเคำรพ จะไปไหนบอกลำไมเทยวตำมอ ำเภอใจ และเอำใจใสพยำบำลเมอทำนอำพำธ๑๔๗ ในขณะเดยวกนกตรสสอนขอควรปฏบตอนอำจำรยจะพงกระท ำตออนเตวำสกทเรยกวำ “อนเตวำสกวตร” ไวดวยเชนเดยวกบสทธวหำรกวตร เชน เอำธระในกำรศกษำ สงเครำะหดวยบำตร จวร และบรขำรอน ๆ ขวนขวำยปองกนหรอระงบควำมเสอมเสย เชน ระงบควำมคดจะสก เปลองควำมเหนผด ฯลฯ พยำบำลเมออำพำธ๑๔๘ อยำงไรกตำม อนเตวำสกกเชนเดยวกบสทธวหำรกหำกไมประพฤตชอบในอำจำรย เนองจำก (๑) ไมมควำมรกอยำงยงในอำจำรย (๒) ไมมควำมเลอมใสอยำงยงในอำจำรย (๓) ไมมควำมละอำยอยำงยงในอำจำรย (๔) ไมมควำมเคำรพอยำงยงในอำจำรยและ (๕) ไมมควำมหวงดอยำงยงในอำจำรย พระพทธเจำกทรงประทำนอนญำตใหอำจำรยสำมำรถใชอ ำนำจสวนบคคลลงโทษอนเตวำสก ดวยกำรประณำมได โดยกำรใหอนเตวำสกรดวยกำย หรอใหรดวยวำจำ หรอใหรดวยกำยและวำจำอยำงนวำ “ฉนประณำมเธอ” หรอ “เธออยำเขำมำทน” “เธอจงขนบำตรและจวรของเธอไป” หรอ “เธอไมตองอปฏฐำกฉน” เมออนเตวำสกถกประณำมกจะตองขอขมำอำจำรย หำกไมขอขมำกตองโดนปรบอำบต๑๔๙ จำกธรรมเนยมทพงประพฤตปฏบตตอกนและกนระหวำงอปชฌำยกบสทธวหำรกและอำจำรยกบอนเตวำสกดงกลำว จะเหนไดวำ แมวำตำงฝำยตำงกมหนำทอนพงประพฤตปฏบตตอกนและกน แตสทธวหำรกและอนเตวำสกในฐำนะผทอยภำยใตกำรปกครอง กตองมควำมเคำรพย ำเกรงในอปชฌำยและอำจำรยของตนในฐำนะทเปนผปกครองดแลและอบรมสงสอนใหกำรศกษำ เสมอนบดำปกครองดแลบตร ตำมพระด ำรสของพระพทธเจำซงไดตรสไวแลวนนเอง เพรำะฉะนน ธรรม

๑๔๖พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๔๐๕. ๑๔๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๔๓๒. หรอด

รำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๗๘/๗๘-๘๓, ว.ม. (ไทย) ๔/๗๘/๑๐๗-๑๑๒. ๑๔๘พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนำ ๓๒๔. หรอด

รำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๗๙/๘๓-๘๘, ว.ม. (ไทย) ๔/๗๙/๑๑๒-๑๑๖. ๑๔๙ว.ม. (บำล) ๔/๘๐/๘๘-๘๙, ว.ม. (ไทย) ๔/๘๐/๑๑๗-๑๒๐.

๕๕

เนยมอนพงประพฤตปฏบตตอกนและกนซงเรยกวำ “วตร” น มคณคำทงตอเรองควำมสมพนธทดระหวำงบคคลและตอเรองกำรปกครองของคณะสงฆอยำงยง เนองจำกเปนกำรดแลกนและกนเพอใหเกดกำรศกษำหรอกำรฝกฝนอบรมตนเองจนสำมำรถบรรลเปำหมำยทพงประสงคตำมหลกธรรมค ำสอนในพระพทธศำสนำ และมสวนใหพระธรรมวนยของพระพทธเจำไดรบกำรด ำรงรกษำไวและสบตอมำจนถงปจจบน รปแบบกำรปกครองของคณะสงฆดงทกลำวมำ จะเหนไดวำมพฒนำกำรมำตำมล ำดบและด ำเนนไปภำยใตธรรมและวนยทพระพทธเจำทรงแสดงและบญญตไวแลว ซงในชวงตนพทธกำลจะเหนไดวำพระพทธเจำทรงปกครองดวยพระองคเองในฐำนะททรงเปนพระธรรมรำชำ ดวยอ ำนำจแหงธรรมทพระองคตรสรแลวนนเอง แมตอมำจะมอบอ ำนำจในบำงเรองใหแกพระสงฆสำวก แตภำยหลงเมอมพระสงฆสำวกเพมจ ำนวนมำกขน ท ำใหมควำมจ ำเปนทจะตองวำงระเบยบแบบแผนหรอกฎเกณฑตำง ๆ จงตองทรงบญญตสกขำบทคอพระวนยขนส ำหรบสงคมสงฆ และในทสดกทรงกระจำยอ ำนำจไปใหแกสงฆ โดยใหสงฆนนเปนใหญในกำรด ำ เนนกำรกจกรรมตำง ๆ ทส ำคญ ทงสงฆกรรมและกำรตดสนอธกรณตำง ๆ ภำยใตธรรมและวนยซงพระองคทรงแสดงและบญญตไวแลวนนเอง แตในระดบสวนบคคลทรงมอบอ ำนำจกำรปกครองใหแกอปชฌำยและอำจำรยขนอกระดบหนง เพอใหคอยดแลอบรมสงสอนสทธวหำรกและอนเตวำสกของตนเองอยำงใกลชด เพอปองกนไมใหเกดควำมเสอมเสยแกหมคณะ ดวยเหตน รปแบบกำรปกครองคณะสงฆในบำงกรณจงใชอ ำนำจของสงฆด ำเนนกำร เชน กำรบรรพชำอปสมบท กำรตดสนอธกรณ และบำงกรณกใชอ ำนำจสวนบคคลด ำเนนกำร เชน อปชฌำยอำจำรยลงโทษประณำมสทธวหำรกหรออนเตวำส กได ดงนน รปแบบกำรปกครองของคณะสงฆจงมรปแบบเฉพำะตนตำมทพระพทธเจำทรงก ำหนดวำงระเบยบแบบแผนไวใหด ำเนนไปภำยใตธรรมและวนยซงทรงแสดงและบญญตไวแลวนนเอง อยำงไรกตำม แมวำรปแบบกำรปกครองของคณะสงฆจะมรปแบบเฉพำะตน แตใชวำกำรปกครองคณะสงฆจะเปนอสระจำกรฐเสยทเดยว เนองจำกพระพทธเจำทรงเปดชองใหรฐสำมำรถเขำมำเกยวของกบกำรปกครองของคณะสงฆไดบำงในบำงกรณ ดงเชนกรณพระเจำพมพสำรแหงแควนมคธมพระรำชประสงคจะทรงใหภกษทงหลำยเลอนวนเขำพรรษำออกไป เหลำภกษจงน ำเรองนไปกรำบทลใหพระพทธเจำทรงทรำบ และพระองคกตรสอนญำตไววำ “ภกษทงหลำย เรำอนญำตใหคลอยตำมพระรำชำ”๑๕๐ ค ำวำ “พระรำชำ” ในพทธกำลนนเทำกบรฐหรอบำนเมองนนเอง เนองจำกพระบญชำของพระรำชำหรอผปกครองบำนเมองเปนเชนเดยวกบกฎหมำย เพรำะฉะนน พระสงฆในฐำนะเปนสมำชกของรฐ แมจะอยภำยใตพระธรรมวนยซงพระพทธเจำทรงบญญตไวแลว แตมไดหมำยควำมวำ

๑๕๐ดรำยละเอยดใน ว.ม. (บำล) ๔/๑๘๖/๒๐๕, ว.ม. (ไทย) ๔/๑๘๖/๒๙๔-๒๙๕.

๕๖

เปนอสระจำกรฐหรอบำนเมอง เพรำะพระสงฆยงคงอยภำยใตอ ำนำจรฐเชนเดยวกบประชำชนทวไป เชน กำรปกครองของคณะสงฆไทยนอกจำกจะตองปฏบตตำมพระธรรมวนยแลว ยงตองด ำเนนกจกรรมตำง ๆ ใหเปนไปดวยควำมเรยบรอยภำยใตกฎหมำยของบำนเมองดวย มพระรำชบญญตคณะสงฆ รฐธรรมนญ และกฎหมำยอน ๆ ดวยเปนตน เปนไปไดวำพระพทธเจำไมมพระประสงคจะใหคณะสงฆมควำมขดแยงกบรฐหรอบำนเมองโดยเฉพำะอยำงยงกบผทมฐำนะเปนผปกครอง จงทรงอนญำตใหคณะสงฆปฏบตไปตำมนน หรออกดำนหนงกแสดงใหเหนถงควำมมพระหฤทยกวำงของพระพทธเจำ เพรำะทรงเปดโอกำสใหฆรำวำสไดมสวนรวมในกำรปกครองของคณะสงฆได ดงจะเหนไดจำกพระวนยหรอสกขำบทตำง ๆ หลำยขอดวยกนซงทรงบญญตขนจำกกำรทฆรำวำสต ำหนตเตยนภกษสงฆหรอรองเรยนมำยงพระองค เพรำะฉะนน กำรทพระพทธเจำใหคลอยตำมพระรำชำ แสดงใหเหนวำรฐหรอบำนเมองสำมำรถเขำมำเกยวของกบกำรปกครองของคณะสงฆได แตพระพทธเจำกทรงอนญำตใหภกษทงหลำยคลอยตำมไดในระดบหนงเทำนน ดงทอรรถกถำไดอธบำยไววำ เรองทจะใหพระภกษทงหลำยคลอยตำมนนจะตองเปนเรองทชอบธรรม แตไมทรงอนญำตใหคลอยตำมในเรองทไมชอบธรรม ซงอำจกอใหเกดควำมเสอมเสยแกเหลำพระภกษได๑๕๑ ดวยเหตน เพอปองกนมใหเกดควำมเสอมเสยดงกลำวเกดขนแกคณะสงฆโดยรวม คณะสงฆจงตองพจำรณำอยำงระมดระวงและรอบคอบในเรองทจะคลอยตำมบำนเมอง

๑๕๑ดรำยละเอยดใน ว.ม.อ. (ไทย) ๔/๕๑๖.

บทท ๓

หลกการของการปกครองในพระไตรปฎก จากบทท ๒ ในหวขอ “รปแบบการปกครองในพระไตรปฎก” จากการศกษาวเคราะหท าใหทราบวา รปแบบการปกครองทปรากฏในพระไตรปฎกในทางการเมองนนม ๒ รปแบบ ไดแก รปแบบราชาธปไตย ซงผมอ านาจสทธขาดแตเพยงผเดยวในการปกครองคอพระมหากษตรยหรอพระราชา และรปแบบสามคคธรรม ซงชนชนสงเปนผใชอ านาจในการปกครอง สวนรปแบบการปกครองของคณะสงฆนน กมรปแบบเฉพาะของตนเองซงมพฒนาการมาตามล าดบ อยางไรกตาม รปแบบการปกครองทก ๆ รปแบบดงทไดศกษาวเคราะหมานน จะตองมหลกการของการปกครองของตนเอง เพราะฉะนน ในบทท ๓ น ผวจยจะไดศกษาวเคราะห “หลกการของการปกครองในพระไตรปฎก” ตอไป มรายละเอยดดงตอไปน ๓.๑ หลกการส าหรบการปกครองของรฐ

ค าวา “หลกการ” หมายถง สาระส าคญทยดถอเปนแนวปฏบต และในพระพทธศาสนาค าวา “ธรรม” ซงมความหมายมากมาย แตค าวา “ธรรม” มความหมายอยางหนงกคอหมายถง “หลกการ” ดวย ดงทพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) อธบายไววา

“ธรรม” นพดงาย ๆ กอยางทกลาวแลววา คอความจรง ความถกตอง ความดงาม ประโยชนสขทแทจรง รวมทงหลกการทจะใหเกดความดงาม ความถกตองเหลาน การทเราจดตงวางหลกการตาง ๆ เชน หลกการทางรฐศาสตร หลกการทางนตศาสตร หลกการทางเศรษฐศาสตร หรอหลกการในเรองใด ๆ กตาม กเพอใหมเกณฑมมาตรฐานในการทจะด าเนนงานเพอสรางสรรค ท าใหเกดความด ความงาม ความถกตอง และประโยชนสขทแทนน เมอเราตองการความดงามประโยชนสขแกบานเมอง เรากตองยดถอหลกการเหลาน ซงเรยกดวยค าสนทสดค าเดยววา ธรรม๒

ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร: นาน

มบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๒๗ . ๒พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยต โต ), รฐศาสตรและจรยธรรมนกการเมองแนวพทธ ,

(กรงเทพมหานคร: มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๘), หนา ๖๒-๖๓.

๕๘

ในการปกครองทก ๆ รปแบบ ตางกมผปกครองกบผถกปกครองเปนสงทคกน แตในการปกครองทกรปแบบทงแบบราชาธปไตยและสามคคธรรมตามทปรากฏในพระไตรปฎกนน ปรากฏวาผปกครองมบทบาททชดเจนมากกวาผถกปกครอง เนองจากเปนผตดสนใจเกยวกบเรองตาง ๆ ทางการเมองการปกครองซงมผลกระทบตอคนและกลมคนตาง ๆ ในสงคมไดอยางกวางขวาง ทงในฐานะผปกครองเปนตวกลางคอยบรหารและจดสรรแบงปนผลประโยชนใหเปนทยอมรบของทกฝายและในฐานะผด าเนนการการปกครองใหบรรลเปาหมายซงไดตงเอาไว เชน เพอใหบานเมองเกดความสงบสข เพอความเปนระเบยบเรยบรอยในบานเมอง ดงนน ในการด าเนนการการปกครองน ผปกครองจงจ าเปนจะตองมหลกการปกครองส าหรบไวยดโยง เพอเปนกรอบหรอแนวทางในการประพฤตปฏบตตนหรอด าเนนการการปกครองใหบรรลเปาหมายทไดตงเอาไว ซงผวจยไดศกษาวเคราะหหลกการการปกครองในพระไตรปฎกแลวน ามาอธบายไว ดงตอไปน

๓.๑.๑ หลกการส าหรบการปกครองแบบราชาธปไตย

พระมหากษตรยหรอพระราชาเปนประมขหรอเปนผปกครองสงสดส าหรบการปกครองแบบราชาธปไตย และในการปกครองแบบราชาธปไตยนถอไดวาการประพฤตปฏบตตนของพระมหากษตรยหรอพระราชาเปนเรองทมความส าคญ เนองจากมผลกระทบทงตอพระมหากษตรยเองและสงคมในวงกวาง ดงปรากฏเรองราวในพระไตรปฎกคอจกกวตตสตร ซงแสดงใหเหนวา การประพฤตปฏบตตนของพระมหากษตรยหรอพระราชาในฐานะทเปนผปกครอง นอกจากจะมผลกระทบตอพระราชอ านาจของพระองคเองในดานตาง ๆ แลว ยงมผลกระทบตอสงคมหรอบานเมองทพระองคปกครองอยดวย๓ เพราะฉะนน พระมหากษตรยหรอพระราชาในฐานะทเปนผปกครองจงเปนศนยกลางของสงคม เนองจากมผลตอความเปลยนแปลงของสงคม สงคมจะเปลยนแปลงไปในทางทดขนหรอเสอมลงจงอยทผปกครอง หากผปกครองเปนผปกครองทดกยอมจะสงผลใหประชาชนอยดกนดและสงคมมความสงบสข หากเปนผปกครองทไมดกจะสงผลในทางตรงกนขามไดเชนเดยวกน๔ การมพระราชอ านาจสทธขาดแตเพยงผเดยวในการปกครองประเทศของพระมหากษตรยหรอพระราชาทงในดานการบรหาร นตบญญต และตลาการ แมจะท าใหพระองคสามารถตดสนใจในเรองทางการเมองการปกครองไดอยางรวดเรวทนใจ แตยงไมเพยงพอทจะท าใหการปกครองเปนไปดวยความเรยบรอยและบานเมองมความสงบสข หากทรงใชพระราชอ านาจสทธขาดทมอยโดยไมมความชอบธรรม ดวยเหตน พระมหากษตรยหรอพระราชาในฐานะผปกครองแบบราชาธปไตย ควรจะ

๓ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) /๘๐- ๐/๔๙-๖๗, ท.ปา. (ไทย) /๘๐- ๐/๕๙-๘๒. ๔ดรายละเอยดใน ธนา นวลปลอด, “ความคดทางการเมองในสตตนตปฎก”, วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๖), หนา ๖๘.

๕๙

ปกครองโดยการยดหลกธรรมตาง ๆ เปนหลกการในการปกครองหรอในการบรหารบานเมองดวย เพอใหการตดสนใจในทางการเมองการปกครองเปนไปดวยความถกตองชอบธรรม ซงชวยใหเกดการยอมรบและความจงรกภกดขนแกประชาชนหรอผอยภายใตการปกครองได ไดแกหลกธรรมเหลานคอ ราชธรรม ๐ จกรวรรดวตร ๕ ราชสงคหวตถ ๔ และเวนอคต ๔๕ แตหลกการปกครองเหลานจรงๆ แลวไมไดเปนเพยงเรองของหลกการปกครองเพยงอยางเดยว ยงเปนหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของผปกครองดวย (รายละเอยดตาง ๆ ของหลกธรรมเหลาน ผวจยจะอธบายในหวขอ ๓. . .๒ หลกการดานคณธรรมและจรยธรรม) เพราะฉะนน ผวจยจงแบงหลกการปกครองออกเปน ๒ ดานคอ หลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ดงตอไปน

๓.๑.๑.๑ หลกการดานการบรหาร

นกวชาการไดใหนยามความหมายค าวา “การบรหาร” ไวมากมายแตกตางกนออกไป ดงน การบรหาร หมายถง การท างานใหส าเรจโดยอาศยคนอน๖ การบรหาร หมายถง กระบวนการด าเนนงานเพอใหบรรลจดหมายขององคการ๗ การบรหาร หมายถง การจดการองคกรและการใชทรพยากรตาง ๆ ใหบรรลวตถประสงคทไดตงไวบาง การใชสตปญญาความสามารถของมนษยในการวเคราะห วางแผน และควบคมการใชทรพยากรตาง ๆ ใหบรรลวตถประสงคบาง การรจกใชคนอนใหด าเนนการกจกรรมตาง ๆ จนประสบความส าเรจ๘ การบรหาร หมายถง การปฏบตการของบคคลต งแตสองคนขนไป โดยมวตถประสงคอยางใดอยางหนง หรอการกระท าตาง ๆ ของบคคลหลายคนเพอใหบรรลผลส าเรจในสงทประสงค โดยทบคคลทมารวมกนท างานนนมความสมพนธทางสงคมตอกนดวย๙

๕ดรายละเอยดใน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม,

พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: กองทนอรยมรรค, ๒๕๔๕), หนา ๒๗-๓๐. ๖พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), พทธวธบรหาร, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๓. ๗รองศาสตราจารย ดร.วโรจน สารรตนะ, การบรหาร หลกการ ทฤษฎ และประเดนทางการศกษา , (กรงเทพมหานคร: โรงพมพทพยวสทธ, ๒๕๔๒), หนา ๓. ๘ดรายละเอยดใน ไตรรตน จงจตร, “การบรหาร-นกบรหาร”, รฐสภาสาร, ปท ๕ ฉบบท ๕ เดอนพฤษภาคม ๒๕๔๖ : ๒๗. ๙อทย หรญโต, เทคนคการบรหาร, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๒๕), หนา ๓.

๖๐

จากนยามความหมายดงกลาว ผวจยจงสรปไดวา การบรหาร หมายถง การทบคคลรจกใชความสามารถของตนเอง เพอท าใหบคคลอนพงพอใจทจะปฏบตตามความตองการ และสามารถใชทรพยากรทมอยใหเกดประโยชนในการด าเนนการกจกรรมตาง ๆ ใหประสบความส าเรจได ส าหรบการปกครองรปแบบราชาธปไตย พระมหากษตรยหรอพระราชานอกจากจะเปนผปกครองสงสดแลวยงเปนผบรหารสงสดดวย เพราะจะตองเปนผด าเนนการใหกจกรรมตาง ๆ ประสบความส าเรจทงดวยตนเองและโดยการอาศยบคคลอน ๆ ดวย และจากหลกธรรมตาง ๆ ไดแก ราชธรรม จกรวรรดวตร ราชสงคหวตถ และเวนอคต ซงถอวาเปนหลกการปกครองตามหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนานน ผวจยไดประยกตหลกการปกครองใหเปนหลกการดานการบรหาร โดยแยกออกเปน ๓ ดานดวยกน คอ หลกการดานการบรหารตน หลกการดานการบรหารคน และหลกการดานการบรหารงาน ๐ มรายละเอยดดงตอไปน (๑) หลกการดานการบรหารตน ส าหรบบคคลผจะเปนผปกครองได ไมวาจะเปนการปกครองรปแบบใดกตาม หลกการทส าคญอนดบแรกกคอจะตองมความสามารถในการบรหารตนเองได หากไมมความสามารถในการบรหารตนเองได กยากทจะบรหารบคคลอนหรอองคกรใด ๆ ใหประสบความส าเรจได เนองจากไมมใครรจกตนเองไดดเทากบตนเอง โดยเฉพาะอยางยงในเรองของจตใจ เพราะฉะนน จากทศพธราชธรรมคอ ทาน ศล การบรจาค ความซอตรง ความออนโยน ความเพยร ความไมโกรธ ความไมเบยดเบยน ความอดทน และความไมคลาดธรรม ผปกครองจะตองมหลกการดานการบรหารตนแยกออกเปน ๒ ดานดวยกนคอ ดานกายวาจากบดานจตใจ ดงน ในดานกายวาจา ผปกครองจะตองบรหารตนใหเปนผ มศล คอรจกควบคมพฤตกรรมทางกายและวาจาของตนเองใหสจรต อวหงสา คอ ไม เบยดเบยนท ารายบคคล อน และอวโรธนะ คอไมพฤตตนผดจากธรรม สวนในดานจตใจ กลาวไดวาเปนเรองส าคญของคนเรา เนองจากการทคนเราจะพดหรอท าในเรองดหรอชวนนอยทจตใจเปนส าคญ ๒ เพราะฉะนน ผปกครองจะตองบรหารตนใหม อาชวะ คอมจตใจซอตรงและจรงใจไมหลอกลวงประชาชน มททวะ คอมจตใจออนโยนซงจะท าใหแสดงออกมาเปนผมอธยาศยดไมเยอหยง ตปะ คอไมยอมใหกเลสตณหาเขามาครอบง าจตใจได อกโกธะ คอไมยอมใหความโกรธอยเหนอจตใจ และขนต คอมความอดทนอดกลนตอภารกจทตนตอง

๐การแบงหลกการดานการบรหารออกเปน ๓ ดานคอ การบรหารตน การบรหารคน และการบรหารงานน ผวจยแบงตามแนวทางการอธบายของ พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต) ซงสามารถดรายละเอยดไดใน พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), พทธวธบรหาร, หนา ๔๘.

ดรายละเอยดใน ข.ชา.อสต. (บาล) ๒๘/ ๗๖/๗๒, ข.ชา.อสต. (ไทย) ๒๘/ ๗๖/ ๒. ๒ดรายละเอยดใน ข.ธ. (บาล) ๒๕/ -๒/ ๕, ข.ธ. (ไทย) ๒๕/ -๒/๒๓-๒๔.

๖

รบผดชอบความทกขยากล าบากทางกายและใจ และอดทนตออ านาจของอคตคอความล าเอยงตาง ๆ ได ดงนน หลกการดานการบรหารตน จงมวตถประสงคเพอใหตนเองสามารถตรวจสอบตนเองได โดยการตรวจเรองความประพฤตทางกายวาจาและจตใจ เพอจะไดประพฤตปฏบตหรอด ารงตนอยในแนวทางทถกตองและเหมาะสมในฐานะทตนเปนผปกครอง กลาวโดยสรปกคอสามารถครองตนได เมอครองตนไดกสามารถบรหารคนอนได ดงขอความทปรากฏในพระไตรปฎกวา

สวนผใดตรวจดศล ปญญา และสตะในตน ผนนยอมประพฤตประโยชนทง ๒ ฝาย คอ ทงตนและผอน เพราะเหตนน นกปราชญพงตรวจดตน เหมอนตรวจดศล ปญญา และสตะ แลวบรหารหมคณะบาง ปฏบตอยล าพงผเดยวบาง ๓

(๒) หลกการดานการบรหารคน ส าหรบคนกลาวไดวาเปนทรพยากรทมคามากทสดในการปกครองไมวาจะเปนรปแบบใดกตาม เพราะฉะนน ผปกครองทมความรความสามารถในดานการบรหารจะตองรจกใชทรพยากรทมอยคอคนใหเขาสามารถใชศกยภาพอยางเตมทเพอด าเนนกจกรรมตาง ๆ ไดจนบรรลวตถประสงคทไดตงไว แตการทผถกปกครองจะทมเทแรงกายแรงใจด าเนนกจกรรมตาง ๆ ใหผปกครองไดนน พระมหากษตรยหรอพระราชาในฐานะผปกครองจะตองรจกหลกการดานการบรหารคนทอยภายใตการปกครองของตนเอง ซงมทงทเปนขาราชการและเปนราษฎรโดยทวไป ดวยการสรางสมพนธทดตอกนดวยการปฏบตทศพธราชธรรมและประกอบราชสงคหะ ดงน ผปกครองควรเรมตนจากปฏบตธรรมบางสวนในทศพธราชธรรม ไดแก ทาน คอการบ าเพญตนเปนผให หรอท างานเพอใหผถกปกครองได มใชเพอจะเอาจากเขา และปรจจาคะ คอการเสยสละประโยชนสขสวนตน เพอประโยชนสขสวนรวม นอกจากทานและปรจจาคะในทศพธราชธรรมแลว ผปกครองทตองการบรหารคนยงตองประกอบราชสงคหะ คอหลกการสงเคราะหประชาชนของผปกครองดวย ๔ ม ๔ ประการ ไดแก ( ) สสสเมธะ คอการดแลประชาชนรากหญาทประกอบอาชพเกษตรกรรมดวยการบ ารงพชพนธธญญาหาร (๒) ปรสเมธะ คอการสงเสรมคนดมความสามารถใหไดรบราชการและจดสวสดการท

๓ข.ชา.สตตก. (บาล) ๒๗/๖๖-๖๗/ ๗๐, ข.ชา.สตตก. (ไทย) ๒๗/๖๖-๖๗/๒๖๖. ๔ดรายละเอยดใน ส .ส. (บาล) ๕/ ๒๐/๙ -๙๒, ส .ส. (ไทย) ๕/ ๒๐/ ๓๘- ๓๙.

๖๒

เหมาะสมให (๓) สมมาปาสะ คอการสรางสมพนธทดระหวางประชาชนกบประชาชนทประกอบการงานอาชพตาง ๆ และ (๔) วาชไปยะ คอการใชวาจาสรางสรรคประสานประโยชนและสรางความสมานฉนทระหวางคนในชาต ดงนน หลกการดานการบรหารคน จงมวตถประสงคเพอสรางความสมพนธทดตอกนระหวางผปกครองกบผถกปกครอง เพอยดเหนยวจตใจใหผถกปกครองมความจงรกภกดและพรอมทจะทมเทแรงกายแรงใจท างานตาง ๆ ใหแกผปกครองไดเตมก าลงความสามารถ กลาวโดยสรปกคอสามารถครองคนได (๓) หลกการดานการบรหารงาน ส าหรบงานเปนกจกรรมทผปกครองไมวาจะปกครองดวยรปแบบใดกตามจะตองด าเนนการใหประสบความส าเรจ แตความส าเรจกอนทจะไดมานนจะตองประสบกบปญหาหรออปสรรคตาง ๆ บางเปนเรองปกตโดยทวไป แตในการกาวขามปญหาหรออปสรรคตาง ๆ ผปกครองกตองเลอกบรหารงานของตนดวยวธการทถกตองชอบธรรม เนองจากการบรหารงานยอมมความเกยวของและมผลกระทบตอหลายฝายทงตอตนเองและบคคลอนทอยภายใตการปกครองหรอไมกตาม เพราะฉะนน ในการปกครองรปแบบราชาธปไตย พระมหากษตรยหรอพระราชาในฐานะผปกครองกจะตองมหลกการดานการบรหารงานตามหลกธรรมในพระพทธศาสนาคอ การบ าเพญจกรวรรดวตรและการละเวนอคต ส าหรบการบ าเพญจกรวรรดวตรนนกคอการปฏบตหนาทของนกปกครองผยงใหญทเรยกวา จกรวรรดวตร (ธรรมเนยมหรอหนาทประจ าของจกรพรรด ) ๕ ประการ ๕ ไดแก ( ) ธรรมาธปไตย คอการยดถอหลกการความถกตองหรอกฎกตกาต าง ๆ ทชอบธรรมเปนใหญในการด าเนนงาน (๒) ธรรมมการกขา คอการรกษาคมครองคนทอยภายใตการปกครองของตนใหอยเยนเปนสขมใหไดรบผลกระทบจากการท างานของตนเอง (๓) มา อธรรมการ คอการปองกนมใหการด าเนนงานของตนเกดความผดพลาดหรอผลเสยแกบคคลตาง ๆ หรอการปองกนมใหบคคลอนท างานผดพลาดและสรางความเสยหายแกสงคมดวยเชนกน (๔) ธนานประทาน คอการแบงปนผลประโยชนแกบคคลตาง ๆ ไดอยางทวถง และ (๕) ปรปจฉา คอการปรกษาหาความรจากผทรงคณวฒหรอทรงคณธรรม เพอตรวจสอบตนเองและด าเนนงานตาง ๆ ไดอยางถกตองชอบธรรม ๖

๕ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) /๘๔/๕ , ท.ปา. (ไทย) /๘๔/๖๒. หรอใน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๗๙.

๖ดรายละเอยดใน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๒๙-๓๐.

๖๓

นอกจากนในการบรหารงาน สงทผปกครองจะตองระมดระวงกคออคต คอความล าเอยง ๗ ม ๔ ประการ ไดแก ( ) ฉนทาคตคอล าเอยงเพราะชอบ (๒) โทสาคตคอล าเอยงเพราะชง (๓) โมหาคตคอล าเอยงเพราะหลง และ (๔) ภยาคตคอล าเอยงเพราะกลว ๘ ดงนน หลกการดานการบรหารงาน จงมวตถประสงคเพอใหการด าเนนงานเปนไปโดยราบรน ปราศจากปญหาหรออปสรรคตาง ๆ หรอมปญหาหรออปสรรคนอยทสด โดยวธการทถกตองชอบธรรม และผลอนเกดจากการประสบความส าเรจในการด าเนนงานกเปนทพงพอใจของทกฝาย กลาวโดยสรปกคอสามารถครองงานได เมอพระมหากษตรยหรอพระราชาผปกครองตามรปแบบราชาธปไตยบรหารงานไดดกจะประสบความส าเรจ ดงขอความในพระไตรปฎกกลาวไววา

สรยอมละคนโงผไมจดแจงการงาน มความคดเลวทราม มปญญาทรามไปเหมอนงลอกคราบเกาทง

กษตรยผทรงจดแจงการงานด ทรงขยนตลอดกาล ไมเกยจคราน โภคะทงปวงยอมเจรญโดยยง เหมอนฝงโคทมโคอสภะเปนจาฝง ๙

จากทกลาวมาจงสรปไดวา ในการบรหารไมวาจะเปนการบรหารตน การบรหารคน และการบรหารงาน พระมหากษตรยหรอพระราชาในฐานะผปกครองในการปกครองรปแบบราชาธปไตยจะตองยดถอธรรมเปนใหญ ซงเปนหลกการหรอเปนแกนหลกในการบรหารทก ๆ ดาน ซงชวยใหการด าเนนการปกครองเปนไปในแนวทางทถกตองดงาม และจะไมเอนเอยงหรอเขวออกไปสแนวทางทตรงกนขาม ซงอาจจะสงผลกระทบและสรางความเสยหายใหแกทงผปกครองเองและสงคมได อกทงผปกครองเองกจะกลายเปนผทขาดหลกการไรจดยนและไมมความเปนธรรม กลายเปนผยดถอตนเองเปนใหญหรอผลประโยชนเปนใหญ ดงทพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) กลาวไววา

ถาคนเราไมถอเอาธรรมเปนใหญ คอไมถอหลกการ ไมเอาความจรง ความถกตอง ความดงาม ประโยชนสขทแทเปนมาตรฐาน เปนใหญ หรอเปนทยดถอ กจะเอนเอยงหรอเขวออกไป กลายเปนยดถอเอาตวตนเปนใหญ เอาผลประโยชนเปนใหญ หรอคะแนนนยมเปนใหญ เปนตน๒๐

ส าหรบหลกการดานการบรหารตน คน และงานดงกลาวมาน ผวจยไดสรปเพอใหเหนภาพรวมทงหมดไวในตาราง ดงตอไปน

๗ท.ปา. (บาล) /๓ /๒๐๓, ท.ปา. (ไทย) /๓ /๒๘๘. ๘พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๓๐. ๙ข.ชา.ตสต. (บาล) ๒๗/๓๔๐-๓๔ /๔๒๓, ข.ชา.ตสต. (ไทย) ๒๗/๓๔๐-๓๔ /๕๘๙. ๒๐พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), รฐศาสตรและจรยธรรมนกการเมองแนวพทธ, หนา ๖๓.

๖๔

การบรหาร หลกการหรอธรรม วตถประสงค การบรหารตน ราชธรรม ๐ แบงออกเปน ๒ ดาน คอ

( ) ดานกายวาจา ไดแก ศล อวหงสา และอวโรธนะ (๒) ดานจตใจ ไดแก อาชวะ มททวะ ตปะ อกโกธะ และขนต

ครองตน

การบรหารคน ( ) ราชธรรม ๐ ไดแก ทาน และปรจจาคะ (๒) ราชสงคหะ ๔ ไดแก สสสเมธะ ปรสเมธะ สมมาปาสะ และวาชไปยะ

ครองคน

การบรหารงาน ( ) จกรวรรดวตร ๕ ไดแก ธรรมาธปไตย ธรรมมการกขา มา อธรรมการ ธนานประทาน และปรปจฉา (๒) เวนอคต ๔ ไดแก ฉนทาคต โทสาคต โมหาคต และภยาคต

ครองงาน

๓.๑.๑.๒ หลกการดานคณธรรมและจรยธรรม

ค าวา “คณธรรม” ราชบณฑตยสถานไดอธบายไววา หมายถง สภาพคณงามความด๒ ซงเปนสงทดหรอลกษณะทดซงมอยภายในจตใจของบคคล จนกลาวไดวาเปนคณสมบตของจตใจของบคคล สวนค าวา “จรยธรรม” ราชบณฑตยสถานไดอธบายไววา หมายถง ธรรมทเปนขอประพฤตปฏบต๒๒

ส าหรบพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ไดอธบายความหมายของค าวา “จรยธรรม” ไววา

จรยธรรมในทนมใชหมายถงจรยธรรมในความหมายแคบ ๆ ตามทเราใชกนปจจบนแบบตะวนตกซงเนนทพฤตกรรมทางสงคม แตจรยธรรมในความหมายทางพระพทธศาสนา ไดแก การด าเนนชวตหรอกระบวนการแหงชวตทด าเนนไปทงหมด คอความเปนอย การแสดงออก ความรสกนกคด และคณสมบตตาง ๆ ทงจตใจ ทงปญญา ทงพฤตกรรม๒๓

นอกจากนทนพนธ นาคะตะ ไดอธบายวาค าวา “คณธรรม” กบค าวา “จรยธรรม” น บางครงสามารถใชแทนกนไดดงน

๒ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖), หนา ๒๕๓. ๒๒เรองเดยวกน, หนา ๒๙ . ๒๓พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), รฐศาสตรและจรยธรรมนกการเมองแนวพทธ, หนา ๕๔.

๖๕

จรยธรรมเปนเรองของหลกแหงความประพฤตในทางทดทชอบ เปนเรองเกยวกบมาตรฐานแหงการประพฤตปฏบต หรอเปนหลกปฏบตทไดรบการยกยองวาเปนสงทถกทควร ในบางครงกใชแทนค าวา คณธรรม ซงถงคณงามความด หรอแทนค าวาศลธรรมได อาจกลาวโดยสรปไดวา จรยธรรมเปนเรองของระบบความเชอ เกยวกบสงทถกตองดงามของสงคม ซงมสวนก าหนดพฤตกรรมของบคคลแตละคนตามบทบาทตาง ๆ จรยธรรมซงเปนหลกปฏบตนน จะกลาวถงสงทดและไมด สงใดถก สงใดผด สงทควรและไมควรไวดวย เมอมการปฏบตตามกจะไดรบการยกยองสรรเสรญ แตถามการละเมดกจะไดรบการต าหนตเตยน หรอถกลงโทษจากสงคม๒๔

จากค าอธบายดงกลาว ผวจยจงสรปไดวา หลกการดานคณธรรมและจรยธรรมกคอสงทดงามทควรยดถอใหเปนคณสมบตภายในใจและใหเปนขอปฏบต เพอการประพฤตตน ในการด าเนนชวตของตนเองและด าเนนการปกครองผอน มหลกธรรมในพระพทธศาสนาเปนตน หลกธรรมในพระพทธศาสนาน บางหมวดธรรมกเปนเรองของคณธรรมคอคณสมบตภายในใจอยางเดยว บางหมวดธรรมกเปนเรองของจรยธรรมคอการแสดงออกมาภายนอกเปนพฤตกรรม และบางหมวดธรรมกเปนไดท งคณธรรมและจรยธรรม และหลกธรรมในพระพทธศาสนาส าหรบผปกครองซงปกครองดวยรปแบบราชาธปไตยควรจะน าไปใชเปนหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมนนมมากมาย ไมไดมแตเฉพาะจรยธรรมพนฐานซงทกคนมอยแลวอยางการมศล ๕ เปนตนเทานน๒๕ แตยงมคณธรรมและจรยธรรมอน ๆ อกมากมายทเกยวของกบการปกครอง ดงทพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) กลาวไววา “ทจรง ธรรมะของผปกครองตามหลกพระพทธศาสนา ทานแสดงไวมากมาย มทงค าสอนแบบบรรยาย ทงขอความสน ๆ เปนคตอยางทเราเรยกกนวาสภาษต และหลกธรรมทจดเปนหมวด ๆ ตามจ านวนขอธรรมในแตละชด”๒๖ อยางไรกตาม ผวจยจะน ามาอธบายไวในงานวจยฉบบนแตเพยงบางสวน ซงเหนวาเปนหลกธรรมทผปกครองจ าเปนจะตองม ไดแกหลกธรรมตาง ๆ ซงกลาวมาแลวในเบองตนในเรองหลกการดานการบรหาร คอ ราชธรรม ๐ จกรวรรดวตร ๕ ราชสงคหวตถ ๔ และเวนอคต ๔ และเพมเตมหลกธรรมส าคญอน ๆ ดวยไดแก อธปไตย ๓ พรหมวหาร ๔ สงคหวตถ ๔ เปนตน ตาม

๒๔ทนพนธ นาคะตะ, การเมองการบรหารไทย: ภาระของชาต, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๓), หนา ๒๘๐-๒๘ . ๒๕พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), รฐศาสตรและจรยธรรมนกการเมองแนวพทธ, หนา ๕๔. ๒๖พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), ธรรมาธปไตยไมมา จงหาประชาธปไตยไมเจอ (จดบรรจบ: รฐศาสตรกบนตศาสตร), พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร: มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๙), หนา ๔๐.

๖๖

รายละเอยดซงพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายไวในหนงสอ “ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม” ดงตอไปน๒๗ ทานผเปนใหญในแผนดน ผน า และผปกครองรฐ ตงตนแตพระเจาจกรพรรด พระมหากษตรย ตลอดจนนกปกครองโดยทวไป มหลกธรรมทเปนคณสมบต และเปนขอปฏบต ดงน ก. ทรงทศพธราชธรรม คอมคณธรรมของผปกครองหรอราชธรรม (ธรรมของพระราชา) ๐ ประการ๒๘ ดงน

. ทาน ใหปนชวยประชา คอ บ าเพญตนเปนผให โดยมงปกครองหรอท างานเพอใหเขาได มใชเพอจะเอาจากเขา เอาใจใสอ านวยบรการ จดสรรความสงเคราะห อนเคราะห ใหประชาชาราษฎรไดรบประโยชนสข ความสะดวกปลอดภย ตลอดจนใหความชวยเหลอแกผเดอดรอนประสบทกขและใหความสนบสนนแกคนท าความด

๒. ศล รกษาความสจรต คอ ประพฤตดงาม ส ารวมกายและวจทวารประกอบแตการสจรต รกษากตตคณ ประพฤตใหควรเปนตวอยาง และเปนทเคารพนบถอของประชาราษฎร มใหมขอทผใดจะดแคลน

๓. ปรจจาคะ บ าเพญกจดวยเสยสละ คอ สามารถเสยสละความสขความส าราญ เปนตน ตลอดจนชวตของตนได เ พอประโยชนสขของประชาชนและความสงบเรยบรอยของบานเมอง

๔. อาชชวะ ปฏบตภาระโดยซอตรง คอ ซอตรงทรงสตยไรมารยา ปฏบตภารกจโดยสจรต มความจรงใจ ไมหลอกลวงประชาชน

๕. มททวะ ทรงความออนโยนเขาถงคน คอ มอธยาศย ไมเยอหยงหยาบคายกระดางถอองค มความสงาเกดแตทวงทกรยาสภาพนมนวลละมนละไม ควรไดความรกภกด แตมขาดย าเกรง

๖. ตปะ พนมวเมาดวยเผากเลส คอ แผดเผากเลสตณหา มใหเขามาครอบง าจต ระงบยบยงขมใจได ไมหลงใหลหมกมนในความสขส าราญและการปรนเปรอ มความเปนอยสม าเสมอหรออยอยางงาย ๆ สามญ มงมนแตจะบ าเพญเพยรท ากจในหนาทใหบรบรณ

๒๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: กองทนอรยมรรค, ๒๕๔๕), หนา ๒๗-๓๐. ๒๘ข.ชา.อสต. (บาล) ๒๘/ ๗๖/๗๒, ข.ชา.อสต. (ไทย) ๒๘/ ๗๖/ ๒.

๖๗

๗. อกโกธะ ถอเหตผลไมโกรธา คอ ไมเกรยวกราด ไมวนจฉยความและกระท าการดวยอ านาจความโกรธ มเมตตาประจ าใจไวระงบความเคองขน วนจฉยความและกระท าการดวยจตอนสขมราบเรยบตามธรรม

๘. อวหงสา มอหงสาน ารมเยน คอ ไมหลงระเรงอ านาจ ไมบบคนกดข มความกรณา ไมหาเหตเบยดเบยนลงโทษอาชญาแกประชาราษฎรผใดดวยอาศยความอาฆาตเกลยดชง

๙. ขนต ช านะเขญดวยขนต คอ อดทนตองานทตรากตร า อดทนตอความเหนอยยาก ถงจะล าบากกายนาเหนอยหนายเพยงไร กไมทอถอย ถงจะถกยวถกหยนดวยถอยค าเสยดสถากถางอยางใด กไมหมดก าลงใจไมยอมละทงกจกรณยทบ าเพญโดยชอบธรรม

๐. อวโรธนะ มปฏบตคลาดจากธรรม คอ ประพฤตมใหผดจากประศาสนธรรม อนถอประโยชนสขความดงามของรฐและราษฎรเปนทตง อนใดประชาราษฎรปรารถนาโดยชอบธรรม กไมขดขน การใดจะเปนไปโดยชอบธรรม เพอประโยชนสขของประชาชน กไมขดขวาง วางองคเปนหลกหนกแนนในธรรม คงท ไมมความเอนเอยงหวนไหว เพราะถอยค าดรายลาภสกการะหรออฏฐารมณอนฏฐารมณใด ๆ สถตมนในธรรม ทงสวนยตธรรม คอ ความเทยงธรรม กด นตธรรม คอ ระเบยบแบบแผนหลกการปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณอนดงาม กด ไมประพฤตใหเคลอนคลาดวบตไป๒๙

ข. บ าเพญกรณยของจกรพรรด คอ ปฏบตหนาทของนกปกครองผยงใหญทเรยกวา จกรวรรดวตร (ธรรมเนยมหรอหนาทประจ าของจกรพรรด) ๕ ประการ๓๐ คอ

. ธรรมาธปไตย ถอธรรมเปนใหญ คอ ยดถอความจรง ความถกตอง ความดงาม เหตผล หลกการ กฎกตกาทชอบธรรม เปนบรรทดฐาน เคารพธรรม เชดชธรรม นยมธรรม ตงตนอยในธรรม ประพฤตธรรมดวยตนเอง

๒. ธรรมการกขา ใหความคมครองโดยธรรม คอ จดอ านวยการรกษาคมครองปองกนอนชอบธรรม แกชนทกหมเหลาในแผนดน คอ คน

๒๙พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๒๗-๒๘. ๓๐ท.ปา. (บาล) /๘๔/๕ , ท.ปา. (ไทย) /๘๔/๖๒. จกรวรรดวตรในพระไตรปฎกมเพยง ๔ หวขอใหญ แตพระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) ทานจดเปน ๕ โดยการแยกขอ เปน ๒ ขอ เพอใหดงายขน ดรายละเอยดใน พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๗๙.

๖๘

ภายในหมายถงพระมเหส โอรส ธดา ขาราชการในพระองค หรอคนในครอบครวและในปกครองสวนตวซงพงคมครอง ขาราชการฝายทหาร ขาราชการฝายปกครอง ขาราชการพลเรอน นกวชาการ และคนตางอาชพ เชนพอคาและเกษตรกร ชาวนคมชนบทและชนชายแดน พระสงฆและบรรพชตผทรงศลทรงคณธรรม ตลอดจนสตวเทาสตวปก อนควรสงวนพนธทงหลาย

๓. มา อธรรมการ หามกนการอาธรรม คอ จดการปองกนแกไข มใหการกระท าทไมเปนธรรม การเบยดเบยนขมเหง และความผดความชวรายเดอดรอน เกดมขนในบานเมอง ชกน าประชาชนใหตงมนในสจรตและนยมธรรม รวมทงจดวางระบบทกนคนราย ใหโอกาสคนด

๔. ธนานประทาน ปนทรพยแกชนผยากไร มใหมคนขดสนยากไรในแผนดน เชน จดใหราษฎรทงปวงมทางหาเลยงชพ ท ามาหากนไดโดยสจรต

๕. ปรปจฉา ไมขาดการสอบถามปรกษา แสวงหาปญญาและความดงามยงขนไป โดยมทปรกษาททรงวชาการทรงคณธรรม ผประพฤตด ประพฤตชอบ ผไมประมาทมวเมา ทจะชวยใหเจรญปญญาและกศลธรรม หมนพบปะพระสงฆและนกปราชญ ไถถามหาความรหาความดงามหาความจรง และถกขอปญหาตาง ๆ อยโดยสม าเสมอตามกาลอนสมควร เพอซกซอมตรวจสอบตนใหเจรญกาวหนา และด าเนนกจการในทางทถกตองชอบธรรม ดงาม และเปนไปเพอประโยชนสขอยางแทจรง๓

ค. ประกอบราชสงคหะ คอ ท านบ ารงทวยราษฎร ใหประชาชาตด ารงอยในเอกภาพและสามคค ดวยหลกธรรมทเรยกวา ราชสงคหวตถ (หลกการสงเคราะหประชาชนของพระราชา) ๔ ประการ๓๒ คอ

. สสสเมธะ ฉลาดบ ารงธญญาหาร คอ ปรชาสามารถในนโยบายทจะบ ารงพชพนธธญญาหาร สงเสรมการเกษตรใหอดมสมบรณ

๓ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๒๙-๓๐. ๓๒ส .ส. (บาล) ๕/ ๒๐/๙ -๙๒, ส .ส. (ไทย) ๕/ ๒๐/ ๓๘- ๓๙.

๖๙

๒. ปรสเมธะ ฉลาดบ ารงขาราชการ คอ ปรชาสามารถในนโยบายทจะบ ารงขาราชการ ดวยการสงเสรมคนดมความสามารถ และจดสวสดการใหด เปนตน

๓. สมมาปาสะ ผกประสานปวงประชา คอ ผดงผสานประชาชนไวดวยนโยบายสงเสรมอาชพ เชน จดทนใหคนยากจนยมไปสรางตนในพาณชยกรรมหรอด าเนนกจการตาง ๆ ไมใหฐานเหลอมล าหางเหนจนแตกแยกกน

๔. วาชไปยะ มวาทะดดดมใจ คอ รจกพด รจกชแจงแนะน า รจกทกทาย ไถถามทกขสขราษฎรทกชน แมปราศรยกไพเราะนาฟง ทงประกอบดวยเหตผล เปนหลกฐาน มประโยชน เปนทางแหงการสรางสรรค แกไขปญหาเสรมความสามคค ท าใหเกดความเขาใจด ความเชอถอ และความนยมนบถอ๓๓

ง. ละเวนอคต นกปกครอง เมอปฏบตหนาท พงเวนความล าเอยง หรอความประพฤตคลาดเคลอนจากธรรม ๔ ประการ๓๔ คอ

. ฉนทาคต ล าเอยงเพราะชอบ ๒. โทสาคต ล าเอยงเพราะชง ๓. โมหาคต ล าเอยงเพราะหลงหรอเขลา ๔. ภยาคต ล าเอยงเพราะขลาดกลว๓๕

จ. รหลกอธปไตย คอ รหลกความเปนใหญทเรยกวา อธปไตย ๓ ประการ๓๖ ดงน . อตตาธปไตย ถอตนเปนใหญ คอ ถอเอาตนเอง ฐานะ ศกดศร

เกยรตภมของตนเปนใหญ กระท าการดวยการปรารภตนและสงทเนองดวยตนเปนประมาณ ในฝายกศล ไดแก เวนชว ท าด ดวยเคารพตน

๒. โลกาธปไตย ถอโลกเปนใหญ คอ ถอความนยมของชาวโลกเปนใหญ หวนไหวไปตามเสยงนนทาและสรรเสรญ กระท าการดวยปรารภจะเอาใจหมชน หาความนยม หรอหวนกลวเสยงกลาววาเปนประมาณ ในฝายกศลไดแก เวนชว ท าดดวยเคารพเสยงหมชน

๓๓พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๓๐. ๓๔ท.ปา. (บาล) /๓ /๒๐๓, ท.ปา. (ไทย) /๓ /๒๘๘. ๓๕พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๓๐. ๓๖ท.ปา. (บาล) /๓๐๕/ ๙๗, ท.ปา. (ไทย) /๓๐๕/๒๗๔.

๗๐

๓. ธรรมาธปไตย ถอธรรมเปนใหญ คอ ถอหลกการ ความจรง ความถกตอง ความดงาม เหตผลเปนใหญ กระท าดวยปรารภสงทไดศกษาตรวจสอบตามขอเทจจรง และความเหนทรบฟงอยางกวางขวางแจงชดและพจารณาอยางดทสด เตมขดแหงสตปญญาจะมองเหนไดดวยความบรสทธใจ เปนไปโดยชอบธรรม และเพอความดงามเปนประมาณอยางสามญ ไดแก ท าการดวยความเคารพหลกการ กฎ ระเบยบ กตกา

เมอรอยางนแลว ถาตองการรบผดชอบตอรฐประชาธปไตย พงถอหลกขอ ๓ คอ ธรรมาธปไตย๓๗

ฉ. มพรหมวหาร คอ ธรรมประจ าใจของผประเสรฐหรอผมจตใจยงใหญกวางขวางดจพระพรหม ๔ อยาง๓๘ ตอไปน

. เมตตา ความรก คอ ความปรารถนาด มไมตร ตองการชวยเหลอใหทกคนประสบประโยชนและความสข

๒. กรณา ความสงสาร คอ อยากชวยเหลอผอนใหพนจากความทกข ใฝใจทจะปลดเปลองบ าบดความทกขยากเดอดรอนของคนและสตวทงปวง

๓. มทตา ความเบกบานพลอยยนด เมอเหนผอนอยดมสข กมใจแชมชนเบกบาน เมอเหนเขาท าดงามประสบความส าเรจกาวหนายงขนไป กพลอยยนดบน เทงใจดวย พรอมทจะชวยสงเสรมสนบสนน

๔. อเบกขา ความมใจเปนกลาง คอ มองตามเปนจรง โดยวางจตเรยบสม าเสมอ มนคง เทยงตรงดจตาชง มองเหนการทบคคลจะไดรบผลด หรอชวสมควรแกเหตทตนประกอบ พรอมทจะวนจฉย วางตน และปฏบตไปตามหลกการ เหตผล และความเทยงธรรม๓๙

ช. บ าเพญการสงเคราะห คอ ปฏบตตามหลกการสงเคราะห หรอธรรมเครองยดเหนยวใจคน และประสานหมชนไวในสามคค ทเรยกวา สงคหวตถ ๔ อยาง๔๐ ดงตอไปน

๓๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๒๕. ๓๘ท.ม. (บาล) ๐/๓๒๗/๒ ๓, ท.ม. (ไทย) ๐/๓๒๗/๒๕๖. ๓๙พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๒๐. ๔๐ท.ปา. (บาล) /๒ ๐/ ๓๒, ท.ปา. (ไทย) /๒ ๐/ ๗๐- ๗ .

๗

. ทาน ใหปน คอ เออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน ชวยเหลอ สงเคราะห ดวยปจจยส ทน หรอทรพยสนสงของ ตลอดจนใหความรความเขาใจ และศลปวทยา

๒. ปยวาจา พดอยางรกกน คอ กลาวค าสภาพ ไพเราะ นาฟง ชแจงแนะน าสงทเปนประโยชน มเหตผล เปนหลกฐาน ชกจงในทางทดงาม หรอค าแสดงความเหนอกเหนใจ ใหก าลงใจ รจกพดใหเกดความเขาใจดสมานสามคค เกดไมตร ท าใหรกใครนบถอและชวยเหลอเกอกลกน

๓. อตถจรยา ท าประโยชนแกเขา คอ ชวยเหลอดวยแรงกาย และขวนขวายชวยเหลอกจการตาง ๆ บ าเพญสาธารณประโยชน รวมทงชวยแกไขปญหาและชวยปรบปรงสงเสรมในดานจรยธรรม

๔. สมานตตตา เอาตวเขาสมาน คอ ท าตวใหเขากบเขาได วางตนเสมอตนเสมอปลาย ใหความเสมอภาค ปฏบตสม าเสมอกนตอคนทงหลาย ไมเอาเปรยบ และเสมอในสขทกข คอ รวมสข รวมทกข รวมรบร รวมแกไขปญหา เพอใหเกดประโยชนสขรวมกน๔

การทหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของผปกครอง โดยเฉพาะอยางยงผปกครองซงปกครองดวยรปแบบราชาธปไตยปรากฏมากมายในพระไตรปฎกนน เนองจากพระมหากษตรยหรอพระราชาซงเปนผปกครองมความใกลชดกบพระพทธศาสนา ในฐานะพทธบรษทผใหความอปถมภบ ารงพระพทธศาสนาในดานตาง ๆ ทงดานปจจย ๔ และการเผยแผหลกธรรมค าสอน จงท าใหมธรรมะมากมายซงพระพทธเจาทรงแสดงแกผปกครองผเปนพระมหากษตรยหรอพระราชาเหลานน และเรองเลาหรอชาดกมากมายซงพระพทธเจาทรงน ามาเลาประกอบการแสดงธรรมของพระองค กมหลายเรองดวยกนมความเกยวของกบผปกครองผเปนพระมหากษตรยหรอพระราชา หรอเกยวของกบผปกครองหรอผน าทางสงคมอน ๆ ซงไมไดเปนพระมหากษตรยหรอพระราชา ไมวาจะเปนผปกครองหรอผน าในสงคมมนษยหรอสงคมสตวกตาม นอกจากน การทพระพทธเจาทรงแสดงหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมซงเกยวของกบผปกครองผเปนพระมหากษตรยหรอพระราชาไวมากมาย กเนองจากพระมหากษตรยหรอพระราชาแบบราชาธปไตยนมพระราชอ านาจสทธขาดแตเพยงผเดยว และมกจะใชพระราชอ านาจไปเพอความยงใหญหรอเพอประโยชนของตนเอง แตสงซงจะเปนเครองเหนยวรงเพอใหใชพระราชอ านาจดงกลาวไปในทางทถกตองชอบธรรมและเพอประโยชนสขของประชาชนไดกคอคณธรรมและ

๔ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๒ .

๗๒

จรยธรรมนนเอง๔๒ ดงนน จากหลกธรรมตาง ๆ จงแสดงใหเหนวาพระพทธศาสนาใหความส าคญแกเรองคณธรรมและจรยธรรมของผปกครองมากกวาเรองความยงใหญหรอการมอ านาจของผปกครอง เนองจากหลกธรรมตาง ๆ เปนเครองควบคมการใชอ านาจของผปกครอง หากผปกครองใดยงปฏบตตามหลกธรรมตาง ๆ อย ผปกครองนนกจะด ารงอยในอ านาจได แตหากผปกครองใดไมปฏบตตามหลกธรรมตาง ๆ ผปกครองนนกจะคอย ๆ เสอมจากอ านาจและหมดอ านาจไปในทสด

๓.๑.๒ หลกการส าหรบการปกครองแบบสามคคธรรม

เนองจากการปกครองแบบสามคคธรรม อ านาจสทธขาดมไดอยทบคคลคนเดยว แตในการตดสนใจเกยวกบการเมองการปกครองอยทกลมชนชนสงของสงคมผเปนตวแทน ซงเปนผเขารวมประชมเพอปรกษาหารอกนแลวลงมตตดสนใจทางการเมองการปกครองรวมกน ดวยเหตน ในการปกครองแบบสามคคธรรมจะใหตดสนใจอยางรวดเรวฉบไวอยางรปแบบการปกครองแบบราชาธปไตยไมได เพราะตองอาศยมตของทประชมในการตดสนใจเรองตาง ๆ รวมกนนนเอง แตในการปกครองแบบสามคคธรรมกตองมหลกการดานบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมเชนเดยวกน ดงตอไปน

๓.๑.๒.๑ หลกการดานการบรหาร

จากหลกฐานในพระไตรปฎก พระพทธเจาทรงมองวารฐหรอแควนทมการปกครองแบบสามคคธรรมสามารถด ารงอยไดอยางมนคง แขงแกรง และสามารถตานทานการรกรานจากแควนอน ๆ ได โดยเฉพาะการรกรานจากแควนทปกครองดวยรปแบบราชาธปไตย กเพราะแควนทปกครองดวยรปแบบสามคคธรรมนยดหลกการดานการบรหารแบบรวมกนรบผดชอบทจะชวยปองกนความเสอมซงเรยกวา “อปรหานยธรรม” คอธรรมอนไมเปนทตงแหงความเสอม๔๓ ซงชาวพทธในสงคมไทยมกเรยกกนวา “สามคคธรรม” นนเอง เนองจากหลกการดานการบรหารดงกลาวน าไปสเปาหมายกคอความสามคคของผคนในแควนหรอรฐ มทงหมด ๗ ประการดวยกน ดงน ( ) หมนประชมกนเนองนตย พบปะปรกษาหารอกจการงาน (ทพงรบผดชอบตามระดบของตน) โดยสม าเสมอ (๒) พรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม พรอมเพรยงกนท ากจทงหลายทพงท ารวมกน

๔๒ดรายละเอยดใน พระราชวรมน, พทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมลนธโกมลคมทอง, ๒๕๒๖), หนา ๓๗-๔๒. ๔๓ท.ม. (บาล) ๐/ ๓๔/๖๖-๖๘, ท.ม. (ไทย) ๐/ ๓๔/๗๘-๘๐, อง.สตตก. (บาล) ๒๓/๒ -๒๒/ ๔- ๙, อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๒ -๒๒/๓ -๓๖.

๗๓

(๓) ไมถออ าเภอใจใครตอความสะดวก บญญตวางขอก าหนดกฎเกณฑตางๆ อนมไดตกลงบญญตวางไว และไมเหยยบย าลมลางสงทตกลงวางบญญตกนไวแลว ถอปฏบตมนอยในบทบญญตใหญทวางไวเปนธรรมนญ (๔) ทานผใดเปนผใหญมประสบการณยาวนาน ใหเกยรตเคารพนบถอทานเหลานน มองเหนความส าคญแหงถอยค าของทานวาเปนสงอนพงรบฟง (๕) ใหเกยรตและคมครองกลสตร มใหมการขมเหงรงแก (๖) เคารพบชาสกการะเจดย ปชนยสถาน อนสาวรยประจ าชาต อนเปนเครองเตอนความทรงจ า เราใหท าด และเปนทรวมใจของหมชน ไมละเลย พธเคารพบชาอนพงท าตออนสรณสถานเหลานนตามประเพณ (๗) จดการใหความอารกขา บ ารง คมครอง อนชอบธรรม แกบรรพชตผทรงศลทรงธรรมบรสทธ ซงเปนหลกใจและเปนตวอยางทางศลธรรมของประชาชน เตมใจตอนรบและหวงใหทานอยโดยผาสก๔๔ จากหลกการบรหารแบบรวมกนรบผดชอบทจะชวยปองกนความเสอมซงเรยกวา “อปรหานยธรรม” หรอ “สามคคธรรม” ดงกลาว สามารถแบงลกษณะของการบรหารออกเปน ๒ ระดบดวยกน คอ การบรหารระดบภายใน (ขอ -๔) และการบรหารระดบภายนอก (ขอ ๕-๗)๔๕ ดงน (๑) การบรหารระดบภายใน เปนเรองทเกยวของกบบคคลผมสวนรบผดชอบในการบรหารบานเมองและกรอบกตกาหรอกฎเกณฑตาง ๆ ของบานเมอง โดยด าเนนการใหเปนไปดวยความเรยบรอยและประสบความส าเรจ การบรหารระดบภายในนจะเหนไดวาขอ -๔ ในอปรหานยธรรม เปนเรองทมความเกยวของกบผน าของแควนโดยตรงในฐานะผบรหารบานเมอง เนองจากในการบรหารบานเมองเพอใหบรรลเปาหมายนน ผบรหารจ าเปนตองอาศยการประชมปรกษาหารอกนภายในระหวางผน าดวยกนเอง เพอรวมกนลงมตตดสนใจอยางใดอยางหนงในทางการเมองการปกครอง เพราะฉะนน การหมนประชมกนเนองนตยนน หากมปญหาซงจะตองรบชวยกนแกไข กจะไดชวยกนแกไขปญหาไดอยางทนทวงท โดยไมปลอยใหเวลาลวงเลยหรอนานออกไป หากปลอยใหเวลาผานไปเนนนาน อาจจะท าใหปญหาเลกกลายเปนปญหาใหญได และในขณะเดยวกนการพรอมเพรยงกนด าเนนกจกรรมตาง ๆ กยงแสดงใหเหนถงความมระเบยบวนยและความมเอกภาพหรอความเปนน าหนงใจเดยวกนของผบรหารดวย

๔๔พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๒๖. ๔๕ดรายละเอยดใน ดร.บญทน ดอกไธสง, การบรหารเชงพทธ (กระบวนการทางพฤตกรรม), (กรงเทพมหานคร: บรษท บพธการพมพ จ ากด, ๒๕๒๘), หนา ๓๐๗.

๗๔

นอกจากน การมระเบยบวนยน เมอด าเนนกจกรรมตาง ๆ แมจะตองการใหไดรบผลทดหรอเพอบรรลเปาหมายทไดตงเอาไว แตกตองด าเนนการใหอยภายในกรอบกตกาหรอกฎเกณฑตาง ๆ ซงไดตกลงบญญตรวมกนไว โดยทกคนจะตองยดถอและเคารพกฎเกณฑนนเชนเดยวกน ดวยการไมละเมดหรอท าอะไรตามอ าเภอใจ และในการท างานรวมกนนน แมวาจะมเกยรตยศศกดศรเทาเทยมกน แตกควรเคารพและใหเกยรตบคคลผเปนผใหญมประสบการณยาวนาน เพราะบคคลเหลาน หากบานเมองประสบกบอปสรรคหรอมปญหาใด ๆ เกดขน จากประสบการณของผใหญ กสามารถขอค าปรกษาเพอใหสตปญญาหรอชวยชแนะแนวทางแกไขอปสรรคหรอปญหานน ๆ ได (๒) การบรหารระดบภายนอก เปนเรองท เกยวของกบบคคลอน ๆ ผอยนอกเหนอจากผบรหาร ซงอาจจะไดรบผลกระทบจากการบรหารบานเมอง โดยจะตองด าเนนการใหบคคลเหลานนไดรบการดแลอยางถกตองเหมาะสม และใหความเคารพนบถอทงตอบคคล และสถานททมบญคณหรอสญลกษณตาง ๆ ทแสดงถงความดงามของสงคม การบรหารระดบภายนอกนจะเหนไดวาขอ ๕-๗ ในอปรหานยธรรม เปนหลกการซงตองการใหคนในแควนหรอรฐสามคคธรรมปฏบตตอสงแวดลอมภายนอก ไมวาจะเปนบคคลหรอสงตาง ๆ ทดงามในสงคมกตาม ดวยการใหเกยรตและดแลสตรทงภายในและภายนอกคอ สตรทงทอยภายในการปกครองดแลของตนเองและไมไดอยในการปกครองดแลของตนเอง และคอยตกเตอนจตใจของตนเองใหระลกถงผมบญคณหรอบคคลผควรยกยองเคารพบชา ดวยสถานทหรอสงทเปนสญลกษณส าคญคบานคเมองของชาต ไมปลอยปละละเลยตอผท าความดแกชาตบานเมอง และนอกจากนจะตองชวยกนพทกษดแลผมคณธรรมศลธรรม เชน บรรพชตหรอนกบวช โดยการชวยเหลอ ใหการอดหนน หรอใหการอปถมภบ ารงบคคลเหลานใหไดท าหนาทอยางเตมท เพอปลกฝงคณธรรมศลธรรมแกประชาชน เปนตวอยางทดของประชาชน และเพอความสงบสขของบานเมอง แควนหรอรฐทประสบความส าเรจในการใชอปรหานยธรรมเปนหลกการดานการบรหารดงทกลาวมา ตามทปรากฏหลกฐานในพระไตรปฎกกคอแควนวชช เนองจากการยดหลกอปรหานยธรรมนเอง ท าใหแควนวชชแมจะเปนแควนเลก ๆ มก าลงนอย แตกลบมความมนคงและแขงแกรง ส ามารถตานทานการรกร านจากแควน ใหญอยา งแควนมคธ ซงปกครองดวยรปแบบราชาธปไตยไดเปนเวลานาน จนกระทงความสามคคของชาววชชถกท าลายลง ดวยแผนการอนชาญฉลาดของวสสการพราหมณผเปนอ ามาตยจากแควนมคธซงแทรกซมเขาไปแลวคอย ๆ ยแหยสรางความแตกแยกท าลายความสามคคลงได จงท าใหแควนวชชตกอยในอ านาจของแควนมคธในทสด สวนแควนอน ๆ ไมปรากฏหลกฐานชดเจนวายดหลกการดานการบรหารใด

๗๕

๓.๑.๒.๒ หลกการดานคณธรรมและจรยธรรม

หลกการดานคณธรรมและจรยธรรมส าหรบผปกครองในรปแบบสามคคธรรมน แมวาพระพทธเจามไดตรสแสดงหลกธรรมใด ๆ ไวเลยนอกจากอปรหานยธรรม ๗ ประการ แตจรง ๆ แลวหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมส าหรบผปกครองในรปแบบสามคคธรรมไมไดมความแตกตางไปจากหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของผปกครองในรปแบบราชาธปไตยเลย เนองจากหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของผปกครองในรปแบบราชาธปไตยดงทกลาวมาแลวในเบองตน ไดแก ทศพธราชธรรม จกรวรรดวตร ราชสงคหวตถ พรหมวหารธรรม และเวนอคตเปนตน ผปกครองไมวาจะปกครองดวยรปแบบการปกครองแบบใดกตาม สามารถน าไปเปนแนวทางปฏบตตนไดทงนน อยางไรกตาม จากหลกอปรหานยธรรม ๗ ประการดงทกลาวมา ผวจยไดสรปเปนหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของการปกครองแบบสามคคธรรมได ดงน (๑) มความเพยร การเปนผปกครองทก ๆ รปแบบตางกมภารกจมากมายซงจะตองรบผดชอบ เพอดแลสขและทกขของผอยภายใตการปกครอง เพราะฉะนน จงตองอาศยความเพยรเปนคณสมบตตดตวในการประกอบหนาทการงานตาง ๆ เชน การประชมปรกษาหารอรวมกนสม าเสมอ เพอใหภารกจตาง ๆ ผานพนไปไดดวยด (๒) มความสามคค การประกอบการงานตาง ๆ ในบางเรองตองอาศยความรวมมอรวมใจจากหลาย ๆ ฝายมาชวยกนด าเนนการจงจะประสบความส าเรจ เพราะฉะนน ความพรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม พรอมเพรยงกนท ากจทงหลายทพงท ารวมกน จงแสดงใหเหนถงความสามคคของหมคณะในระบอบสามคคธรรมและทก ๆ ระบอบ (๓) มระเบยบวนย การมระเบยบวนยเปนคณสมบตส าคญในการอยรวมกนเปนหมคณะหรอเปนสงคม เนองจากสงคมใดไรระเบยบวนย ตางคนตางท าตามอ าเภอใจ สงคมนนกจะออนแอ ความขดแยงและลกลนกจะเกดขน ยงมากคนกยงมากเรอง ไมมความสงบสข การงานทท าอยกจะเกดผลเสยหาย เพราะฉะนน การอยรวมกนเปนหมคณะหรอเปนสงคมในระบอบสามคคธรรมหรอระบอบอน ๆ กตาม จงตองมระเบยบวนยเปนคณสมบตอยางหนง เพอใหหมคณะหรอสงคมนนไมวนวาย มแตความสงบและเปนระเบยบเรยบรอย (๔) มความออนนอมถอมตน การอยรวมกนเปนสงคมนน เปนเรองปกตธรรมดาในการมทงผใหญและผนอยอยรวมปะปนกน และสวนใหญแลวผใหญจะมประสบการณมาอยางยาวนานและมากกวาผนอย การใหเกยรตเคารพนบถอและมองเหนความส าคญแหงถอยค าของทานเหลานนวาเปนสงอนพงรบฟงเปนสงทมคณคา ยอมจะมสวนชวยใหสงคมเกดความเจรญกาวหนาและความสงบสขได เพราะฉะนน ผทจะเปนผปกครองหรอผบรหารทยงใหญ ไดรบการยกยองนบถอจากผอนดวยความจรงใจนน จะตองเปนผมความออนนอมถอมตน ถาขาดคณธรรมขอนแลว แมจะ

๗๖

ไดรบการแตงตงใหด ารงยศหรอต าแหนงใด ๆ กจะอยไดไมนาน เพราะการเปนคนแขงกระดาง อวดดอถอดดถกดหมนคนอน เปนผลเสยอยางใหญหลวง ทงตอตนเองและหมคณะ โดยทบคคลนนกคาดไมถงวาจะมโทษมากถงเพยงนน (๕) มจรยธรรม การมจรยธรรมน แมจะเปนเรองทกวางขวางครอบคลมถงเรองการประพฤตหรอการปฏบตตนในหลาย ๆ ดาน ตลอดถงความรสกนกคดภายในจตใจ แตผปกครองในฐานะทเปนผปกครองดแลบานเมองและสงคม จ าเปนตองเปนตวอยางหรอเปนแบบอยางทดใหแกสงคม เนองจากคนโดยทวไปตางกมองไปทผปกครองในฐานะทเปนผน าหรอศนยกลางของสงคม ซงการประพฤตตนของผปกครองนนจะสะทอนใหเหนสภาพการณของสงคมไดดวา สงคมนน ๆ เปนสงคมเชนใด กลาวคอ หากผปกครองมจรยธรรม กสะทอนใหเหนวาผคนในสงคมนนกมจรยธรรมดวย ในขณะเดยวกนหากผปกครองไมมจรยธรรม กจะสะทอนใหเหนวาผคนในสงคมนนกไมมจรยธรรมดวยเชนกน ผปกครองจงตองมมาตรฐานทางจรยธรรมหรอทางการประพฤตตนทสงกวาประชาชนโดยทวไป เพราะฉะนน ผปกครองในระบอบสามคคธรรมจงตองมจรยธรรม อยางนอยทสดกคอการใหเกยรตและคมครองกลสตร ซงเปนผทออนแอกวา มใหมการขมเหงรงแกได เพอความสงบสขของสงคม (๖) การบชาบคคลหรอสงทควรบชา นอกจากจะเคารพออนนอมถอมตนตอผหลกผใหญของบานเมองแลว สงอน ๆ นอกเหนอจากตวบคคล ซงอาจจะเปนสถานทหรอสงกอสรางกได เชน เจดย ปชนยสถาน อนสาวรยของชาต ในฐานะผปกครองบานเมองกควรแสดงความเคารพบชาตอสงเหลานนดวย เนองจากสงเหลานนเปนเครองเตอนความทรงจ า เราใหท าคณงามความด และเปนทรวมใจของประชาชน เพราะฉะนน การบชาบคคลหรอสงทควรบชา จงเปนคณสมบตประการหนงของผปกครองในระบอบสามคคธรรมหรอระบอบอน ๆ กตาม (๗) การสงเสรมคนด โดยการจดการใหความอารกขา บ ารง คมครอง อนชอบธรรม แกบรรพชตผทรงศลทรงธรรมบรสทธ ซงเปนหลกใจและเปนตวอยางทางศลธรรมของประชาชน เตมใจตอนรบและหวงใหทานอยโดยผาสก เพราะฉะนน การสงเสรมคนด จงเปนคณสมบตประการหนงของผปกครองในระบอบสามคคธรรมหรอระบอบอน ๆ กตาม จากหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของการปกครองแบบสามคคธรรม ซงผวจยไดสรปมาจากอปรหานยธรรมทง ๗ ประการ แมวาจะเปนหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของการปกครองแบบสามคคธรรม แตจรง ๆ แลวหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมดงกลาว ในการปกครองทกรปแบบนน ผปกครองสามารถน าไปเปนแนวทางในการประพฤตปฏบตตนไดทงนน เชนเดยวกบหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของการปกครองแบบราชาธปไตยนนเอง

๗๗

๓.๒ หลกการส าหรบการปกครองของคณะสงฆ

การทพระพทธเจาทรงมอบใหสงฆเปนใหญดวยทรงเลงเหนถงความจ าเปนและสภาพการณตาง ๆ ทเปลยนแปลงไป เมอทรงมอบใหสงฆเปนใหญในการปกครองดแลกนเองแลว สงทพระองคทรงสามารถวางพระหฤทยไดวา คณะสงฆซงพระองคเปนผกอตงขนมานจะสามารถด าเนนการปกครองดแลกนเองไดดวยความเรยบรอยกคอหลกการตาง ๆ ททรงวางไวเปนแนวทางส าหรบการปกครองคณะสงฆนนเอง เพราะฉะนนหลกการส าหรบการปกครองคณะสงฆน ผวจยจะแยกอธบายออกเปน ๒ ดานเชนเดยวกบหลกการการปกครองแบบราชาธปไตยและสามคคธรรมดงทกลาวมาแลวในเบองตนคอ หลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ซงมรายละเอยดดงตอไปน

๓.๒.๑ หลกการดานการบรหาร

ส าหรบหลกการดานการบรหารในการปกครองของคณะสงฆน จากการทพระพทธเจาทรงแสดงและบญญตหลกธรรมค าสงสอนไวมากมาย ผวจยจงสรปหลกการดานการบรหารทส าคญ ๆ ได ๕ ประการ คอ มพระธรรมวนยเปนใหญ มการกระจายหนาท มความสามคค มความเปนเอกภาพ และมความเสมอภาค มรายละเอยดดงตอไปน (๑) มพระธรรมวนยเปนใหญ ในการปกครองของคณะสงฆน สมยทพระพทธเจายงทรงพระชนมชพอย แมวาพระองคจะทรงเปนพระศาสดาในฐานะททรงท าหนาทเปนประมขปกครองคณะสงฆ แตกคอย ๆ ทรงมอบภาระหนาทตาง ๆ ใหพระสงฆสาวกตาง ๆ และคณะสงฆด าเนนการกนเองมาตามล าดบ เมอพระองคจะเสดจดบขนธปรนพพานกมไดทรงมอบใหพระสงฆสาวกรปใดรปหนงเปนพระศาสดาในฐานะผปกครองแทนพระองค แตทรงมอบใหพระธรรมวนยทพระองคแสดงและบญญตไวแลวนนเองเปนพระศาสดาแทนพระองค ดงพระด ารสซงตรสสงไววา “อานนท บางทพวกเธออาจจะคดวา ‘ปาพจนมพระศาสดาลวงลบไปแลว พวกเราไมมพระศาสดา’ ขอนพวกเธอไมพงเหนอยางนน ธรรมและวนยทเราแสดงแลวบญญตแลวแกเธอทงหลาย หลงจากเราลวงลบไป กจะเปนศาสดาของเธอทงหลาย”๔๖ เพราะฉะนน ในการปกครองของคณะสงฆน คณะสงฆจะด าเนนการกจกรรมใด ๆ กตาม มสงฆกรรมตาง ๆ เปนตน จะตองตดสนใจและด าเนนการกจกรรมนน ๆ ภายใตกรอบแหงพระธรรมวนยเปนหลก ดงนน พระธรรมวนยจงเปนหวใจส าคญในดานการบรหารของการปกครองของคณะสงฆ (๒) มการกระจายหนาท จากการทพระสงฆสาวกของพระพทธเจาโดยเฉพาะอยางยงทเปนบรรพชตมจ านวนเพมมากขนตามล าดบ และไดจารกกระจายกนออกไปอยตามสถานทตาง ๆ ทวทงชมพทวป มทงแบบทปลกวเวกอยเพยงล าพงผเดยวและแบบทอยรวมกนเปนหมเปน

๔๖ท.ม. (บาล) ๐/๒ ๖/ ๓๔, ท.ม. (ไทย) ๐/๒ ๖/ ๖๔.

๗๘

คณะ เพราะฉะนน เพอความเปนระเบยบเรยบรอยและความสงบสขของหมคณะ พระพทธเจาจงทรงก าหนดใหพระสงฆสาวกซงอยกนเปนหมเปนคณะนนตางกมหนาทรวมกนรบผดชอบ โดยการพจารณาตามคณสมบตและความสามารถของแตละบคคลวามความเหมาะสมกบหนาทอะไร เชน อปชฌาย อาจารย ซงเปนการแบงเบาภาระในการปกครองดแลคณะสงฆของพระพทธเจาไดเปนอยางด เนองจากหนาทและคณสมบตของผท าหนาทตาง ๆ นนพระพทธเจาไดทรงบญญตไวเพอประโยชนและความสงบสขของคณะสงฆ เพราะฉะนน ในการปกครองของคณะสงฆจงตองมการกระจายหนาทไปยงพระสงฆสาวกตาง ๆ เพอใหรวมกนรบผดชอบปกครองดแลกนไดอยางทวถง (๓) มความสามคค ส าหรบสงคมสงฆซงพระพทธเจาทรงเปนผใหก าเนดมาน เปนสงคมทรวมผคนซงมาจากภมหลงทแตกตางกนทงทางดานฐานะ ชาตตระกล ชนชนวรรณะ ความเชอ และการศกษา และสงทชวยใหสงคมสงฆด ารงอยไดนน นอกจากจะตองด าเนนกจกรรมตาง ๆ ภายใตกรอบแหงพระธรรมวนยแลวกคอความสามคคของสมาชกในสงคมสงฆ และหลกการปฏบตทมงใหเกดความสามคคนกคออปรหานยธรรม ซงพระพทธเจากไดตรสสอนภกษทงหลายไวเชนเดยวกบหลกการปกครองของแควนวชช ดงน

“ภกษทงหลาย เราจะแสดงอปรหานยธรรม ๗ ประการแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสดงนวา “ภกษทงหลาย . ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงหมนประชมกนเนองนตย ประชมกนมากครง ๒. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงพรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม และพรอมเพรยงกนท ากจทสงฆจะพงท า ๓. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงไมบญญตสงทเรามไดบญญตไว ไมลมลางสงทเราไดบญญตไวแลว ถอปฏบตมนตามสกขาบททเราบญญตไวแลว ๔. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงสกการะ เคารพ นบถอ บชาภกษผเปนเถระ เปนรตตญญ บวชมานาน เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก และส าคญถอยค าของทานเหลานนวาเปนสงควรรบฟง ๕. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงไมตกอยในอ านาจแหงตณหากอใหเกดภพใหมทเกดขนแลว ๖. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยง เปนผมงหวงเสนาสนะปา

๗๙

๗. ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงตงสตไวในภายในวา ‘ท าอยางไร เพอนพรหมจารทงหลายผมศลงามทยงไมมา พงมา ทานทมาแลว พงอยอยางผาสก’ ภกษทงหลาย ภกษพงหวงไดแตความเจรญอยางเดยว ไมมความเสอมเลย ตราบเทาทภกษยงมอปรหานยธรรมทง ๗ ประการนอย และใสใจอปรหานยธรรมทง ๗ ประการนอย๔๗

ผลทเกดขนจากความสามคคของคณะสงฆกคอความสข ดงพทธด ารสของพระพทธเจาซงตรสแกภกษทงหลายไววา “ความสามคคของหม เปนเหตน าสขมาให”๔๘ ดวยเหตนพระองคจงทรงสรรเสรญสามคคธรรมวาเกดขนเพอเกอกล เพอความสข และเพอประโยชนแกคนหมมาก เพราะฉะนน ในการปกครองของคณะสงฆ หากพระสงฆสามคคกน ความขดแยงแตกแยกกนกจะไมเกดขน และความสามคคยงท าใหคนทยงไมเลอมใสในสงฆ กเลอมใส สวนคนทเลอมใสแลว กเลอมใสยง ๆ ขนไป๔๙ และไดตรสเปนคาถาประพนธไววา

ความสามคคแหงสงฆ เปนเหตใหเกดสข และบคคลผอนเคราะหสงฆผสามคคกนแลว ผยนดในความสามคคกน ตงอยในธรรม ยอมไมพลาดจากธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ ยอมบนเทงในสวรรคตลอดกป เพราะสมานสงฆใหสามคคกน๕๐

(๔) มความเปนเอกภาพ การด าเนนกจกรรมส าคญตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงในการท าสงฆกรรมของคณะสงฆ เมอคณะสงฆจะตองตดสนใจลงมตในการท าสงฆกรรมตาง ๆ นน สมาชกในทประชมสงฆจะตองลงมตอยางเปนเอกฉนทคอไมมเสยงคดคานจากสมาชกในทประชมเลย หากมสมาชกแมเพยงบคคลใดบคคลหนงคดคานขน สงฆกรรมนนถอวาไมส าเรจ โดยคณะสงฆจะตองหนกลบมาเรมพจารณาและท าความเขาใจกนใหม จนสมาชกทงหมดสนความสงสยคลางแคลงใจแลวจงลงมตตดสนใจอกครง ดวยเหตน สงฆกรรมตาง ๆ จะส าเรจไดกตอเมอสมาชกทกคนในทประชมมความความเหนทสอดคลองเปนอนหนงอนเดยวกนแลวเทานน ดงนน การปกครองการบรหารของคณะสงฆนน เมอมการตดสนใจลงมตเหนชอบในเรองตาง ๆ คณะสงฆจะตองมความเปนเอกภาพคอความเปนอนหนงอนเดยวกน ไมมความคดเหนทแตกแยกกน

๔๗ท.ม. (บาล) ๐/ ๓๖/๖๙-๗๐, ท.ม. (ไทย) ๐/ ๓๖/๘๒-๘๓. ๔๘ข.ธ. (บาล) ๒๕/ ๙๔/๕ , ข.ธ. (ไทย) ๒๕/ ๙๔/๙๓. ๔๙ดรายละเอยดใน ข.อต. (บาล) ๒๕/ ๙/๒๔๓, ข.อต. (ไทย) ๒๕/ ๙/๓๖๒-๓๖๓. ๕๐ข.อต. (บาล) ๒๕/ ๙/๒๔๓, ข.อต. (ไทย) ๒๕/ ๙/๓๖๓.

๘๐

(๕) มความเสมอภาค สงคมอนเดยมการแบงคนออกเปน ๔ วรรณะดวยกนคอกษตรย พราหมณ แพศย และศทร ตามความเชอของศาสนาพราหมณ ซงกอใหเกดการรงเกยจกนและกนระหวางวรรณะ ตอมาเมอพระพทธเจาตรสรแลวเผยแผพระธรรมค าสอนออกไป ท าใหผคนมากมายมความศรทธาอยากออกบวชเปนพระสงฆสาวกในพระธรรมวนยของพระองค จงทรงตงสงคมสงฆขนมาและกลายเปนทรวมของผคนทมาจากชนทกชาตชนวรรณะ แตทกคนกด ารงตนอยในสงคมสงฆนไดอยางเสมอภาคเทาเทยมกนหมดภายใตพระธรรมวนยอนเดยวกน ไมวาจะมภมหลงมาจากวรรณะหรอชนชนใดกตาม เมอบวชเปนพระสงฆแลวกมความเปนพระสงฆสาวกของพระพทธเจาเสมอเหมอนกนหมด ไมมใครเปนกษตรย พราหมณ แพศย และศทรเหลออยอกเลย และมโอกาสในเรองการศกษาพระธรรมวนยอยางเทาเทยมกน ซงเรยกวา “สมณศากยบตร” ดงทพระพทธเจาตรสไววา

วรรณะ ๔ เหลาน คอ กษตรย พราหมณ แพศย ศทร ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตในธรรมวนยทตถาคตประกาศแลว ยอมละชอและโคตรเดมของตน รวมเรยกวา ‘สมณศากยบตร’ ทงสน เหมอนมหานททกสาย คอ คงคา ยมนา อจรวด สรภ มหไหลลงสมหาสมทรแลว ยอมละชอและโคตรเดมของตน รวมเรยกวา ‘มหาสมทร’ ทงสน๕

อยางไรกตาม แมจะเสมอภาคกน แตในการปฏบตตอกนและกน พระพทธเจาทรงใหเคารพกนตามอายพรรษาแทนการเคารพกนเพราะชนชนวรรณะหรอฐานะทางสงคม เพอพระสงฆสาวกจะไดอยรวมกนอยางสงบสขและเปนระเบยบเรยบรอย นอกจากความเสมอภาคกนในฐานะเปนพระสงฆสาวกแลว ยงมความเสมอภาคกนในเรองการตดสนใจด าเนนการกจกรรมส าคญๆ มสงฆกรรมตาง ๆ เปนตน กใหโอกาสทกคนอยางเทาเทยมกนในการพจารณาตรวจสอบและการลงมตตดสนใจ เพอรวมกนรบผดชอบในการปกครองดแลกนเองของคณะสงฆ

๓.๒.๒ หลกการดานคณธรรมและจรยธรรม

จากทกลาวมาแลวในเบองตนวา การปกครองของคณะสงฆในพทธกาลเปนการปกครองซงภกษสงฆทงหลายรวมกนปกครองดแลกนเอง โดยสวนรวมการปกครองของคณะสงฆจงมพระธรรมวนยเปนทงพระศาสดาแทนพระพทธเจาและเปนหลกการดานการปกครองทส าคญ แตในแงของปจเจกบคคล ภกษสงฆแตละรปในฐานะทเปนสมาชกของสงคมสงฆกมบทบาทส าคญในการทจะชวยกนด ารงรกษาคณะสงฆไวมใหเกดความเสอมเสย เนองจากแตละรปเปนผมสวนรวมในการปกครองของคณะสงฆ แมการปฏบตบางอยางจะเปนเรองเฉพาะบคคล แตกมผลกระทบตอสวนรวมไดเชนเดยวกน เพราะฉะนน หากภกษสงฆรปใดยงมไดเปนพระอรยสงฆ การมคณธรรมและจรยธรรม

๕ อง.อฏฐก. (บาล) ๒๓/ ๙/ ๖๖, อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/ ๙/๒๕๐.

๘

จงเปนสงทภกษสงฆแตละรปควรท าใหมหรอใหเกดขนในตนเอง นอกเหนอจากการประพฤตตนใหเครงครดในศลหรอพระวนยบญญตตาง ๆ เพราะภกษสงฆหากไมมคณธรรมและจรยธรรมแลวกยากทจะด ารงตนเพอรกษาศลหรอพระวนยบญญตตาง ๆ เอาไวได และยงสงผลกระทบท าใหการปกครองของคณะสงฆตองประสบกบปญหาความยงยากตาง ๆ มความไมสามคคเปนตนไดดวยเชนกน อยางไรกตาม เนองจากหลกธรรมค าสอนซงเปนหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของภกษสงฆนน พระพทธเจาตรสแสดงไวมากมายเชนเดยวกน ผวจยจงน าหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของภกษสงฆในฐานะทเปนสมาชกของสงคมสงฆมาแสดงไวในงานวจยนเพยงบางสวนเทานน โดยการจดเปนหมวดธรรมได ๓ หมวด คอ ธรรมเพอความดงามในฐานะเปนภกษ ธรรมเพอความดงามในฐานะเปนสมาชกแหงสงฆ และธรรมเพอความดงามความส าเรจในฐานะเปนผสงสอนและผรบการสงสอน๕๒ ดงตอไปน (๑) ธรรมเพอความดงามในฐานะเปนภกษ การเปนภกษสงฆในพระพทธศาสนา ในแงของปจเจกบคคล พระพทธเจากตรสสอนใหภกษสงฆรกษาและด ารงตนใหเหมาะสมกบความเปนสมณะหรอนกบวชดวยหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ดงตอไปน ก. ภกขอปรหานยธรรม คอธรรมอนไมเปนทตงแหงความเสอม เปนไปเพอความเจรญฝายเดยว ส าหรบภกษทงหลาย ม ๗ ประการ ดงน๕๓

. น กมมารามตา ไมมวเพลนการงาน คอไมหลงเพลดเพลนหมกมนวนอยกบงาน เชน การเยบจวร ท าบรขารตาง ๆ เปนตน จนเสอมเสยการเลาเรยนศกษาบ าเพญสมณธรรม

๒. น ภสสารามตา ไมมวเพลนการคย ๓. น นททารามตา ไมมวเพลนการหลบนอน ๔. น สงคณการามตา ไมมวเพลนการคลกคลหมคณะ ๕. น ปาปจฉตา ไมเปนผมความปรารถนาลามก ๖. น ปาปมตตตา ไมเปนผมบาปมตร ๗. น อนตราโวสาน ไมถงความหยดยงนอนใจเสยในระหวาง ดวยการ

บรรลคณวเศษเพยงชนตน ๆ๕๔

๕๒หลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของภกษสงฆในงานวจยน ผวจยปรบปรงและน าหลกธรรมบางสวนมาแสดงตามแนวทางการประมวลธรรมของ พระพรหมคณาภรณ (ป . อ . ปยต โต ) , ดรายละเอยดใน พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยต โต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม , พมพคร งท ๖, (กรงเทพมหานคร: บรษท เอส.อาร.พรนตง แมส โปรดกส จ ากด, ๒๕๕ ), หนา ๘- ๙. ๕๓ดรายละเอยดใน ท.ม. (บาล) ๐/ ๓๗/๗๐-๗ , ท.ม. (ไทย) ๐/ ๓๗/๘๓-๘๔. ๕๔พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒ ๓-๒ ๔.

๘๒

ข. ภกขอปรหานยธรรม อกหมวดหนง . มศรทธา ความเชอทมเหตผล มนใจในหลกทถอและในการดทท า ๒. มหร ความละอายใจตอการท าความชว ๓. มโอตตปปะ ความเกรงกลวตอความชว ๔. เปนพหสต ไดศกษาเลาเรยนมาก รหลกพระธรรมวนย มความร

ความเขาใจกวางขวางลกซง ๕. ปรารภความเพยร ขยนหมนประกอบสงนนดวยความพยายาม

เขมแขง อดทน เอาธระ ไมทอถอย ๖. มสตตงมน ความมสต รจกก าหนดจดจ า ระลกการทท าค าทพดไวได

เปนอยอยางไมประมาท ๗. มปญญา ความรความเขาใจถองแทในเหตผล ดชว ถกผด คณโทษ

ประโยชน มใชประโยชน รคด พจารณา และรทจะจดท า๕๕ ค. นวกภกขธรรม คอธรรมทควรฝกสอนภกษบวชใหมใหประพฤตปฏบตอยางมนคง ม ๕ ประการ ดงน๕๖

. ปาตโมกขสงวร ส ารวมในพระปาฏโมกข รกษาศลเครงครด ทงในสวนเวนขอหาม และท าตามขออนญาต

๒. อนทรยสงวร ส ารวมอนทรย มสตระวงรกษาใจ มใหกเลสคอความยนดยนรายเขาครอบง าเมอรบรอารมณดวยอนทรยทง ๖ มเหนรปดวยตาเปนตน

๓. ภสสปรยนตะ พดคยมขอบเขต คอ จ ากดการพดคยใหนอย รขอบเขต ไมเอกเกรกเฮฮา

๔. กายวปกาสะ ปลกกายอยสงบ คอ เขาอยในเสนาสนะอนสงด ๕. สมมาทสสนะ ปลกฝงความเหนชอบ คอ สรางเสรมสมมาทฏฐ๕๗

(๒) ธรรมเพอความดงามในฐานะเปนสมาชกแหงสงฆ การอยรวมกนเปนสงคมเปนธรรมชาตของมนษย เนองจากมนษยไมสามารถด ารงตนอยไดเพยงล าพง ภกษสงฆทงหลายกเชนเดยวกนไมไดอยเพยงล าพง เนองจากบคคลใดเมอบวชเขามาแลว กถอวาบคคลนนเปนสมาชกของสงคมสงฆดวย แมวาในแงของการปฏบตธรรมของแตละบคคลจะมเปาหมายเพอประโยชนสงสด

๕๕ดรายละเอยดใน ท.ม. (บาล) ๐/ ๓๘/๗ -๗๒, ท.ม. (ไทย) ๐/ ๓๘/๘๔-๘๕. ๕๖ดรายละเอยดใน อง.ปญจก. (บาล) ๒๒/ ๔/ ๒๘- ๒๙, อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/ ๔/ ๙๒- ๙๓. ๕๗พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๖๕- ๖๖.

๘๓

คอนพพาน แตกตองไมทงประโยชนความดงามของสวนรวมดวย เพราะฉะนน ภกษสงฆในฐานะทเปนสมาชกของสงคมสงฆกตองมหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมเพอความดงามของคณะสงฆ ดงตอไปน ก. สาราณยธรรม คอธรรมเปนทตงแหงความใหระลกถงกน ท าใหเปนทรก ท าใหเปนทเคารพ เปนไปเพอความสงเคราะหกน เพอความไมววาทกน เพอความสามคคกน เพอความเปนอนเดยวกน ดงน๕๘

. เมตตากายกรรม ตงเมตตากายกรรมในเพอนพรหมจรรย ทงตอหนาและลบหลง คอ ชวยเหลอกจธระของผรวมหมคณะดวยความเตมใจ แสดงกรยาอาการสภาพ เคารพนบถอกนทงตอหนาและลบหลง

๒. เมตตาวจกรรม ตงเมตตาวจกรรมในเพอนพรหมจรรย ทงตอหนาและลบหลง คอ ชวยบอกแจงสงทเปนประโยชน สงสอน แนะน าตกเตอนดวยความหวงด กลาววาจาสภาพ แสดงความเคารพนบถอกน ทงตอหนาและลบหลง

๓. เมตตามโนกรรม ตงเมตตามโนกรรมในเพอนพรหมจรรย ทงตอหนาและลบหลง คอ ตงจตปรารถนาด คดท าสงทเปนประโยชนแกกน มองกนในแงด มหนาตายมแยมแจมใสตอกน

๔. สาธารณโภคตา ไดของสงใดมากแบงปนกน คอ เมอไดสงใดมาโดยชอบธรรม แมเปนของเลกนอย กไมหวงไวผเดยว น ามาแบงปนเฉลยเจอจาน ใหไดมสวนรวมใชสอยบรโภคทวกน

๕. สลสามญญตา มศลบรสทธเสมอกนกบเพอนพรหมจรรยทงหลาย ทงตอหนาและลบหลง คอ มความประพฤตสจรตดงาม ถกตองตามระเบยบวนย ไมท าตนใหเปนทนารงเกยจของหมคณะ

๖. ทฏฐสามญญตา มทฏฐดงามเสมอกนกบเพอนพรหมจรรยทงหลาย ทงตอหนาและลบหลง คอ มความเหนชอบรวมกน ในขอทเปนหลกการส าคญอนจะน าไปสความหลดพน สนทกข หรอขจดปญหา๕๙

๕๘ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) /๓๒๔/๒ ๖-๒ ๗, ท.ปา. (ไทย) /๓๒๔/๓๒ -๓๒๒. ๕๙พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๐๐-๒๐ .

๘๔

ข. ภกขอปรหานยธรรม คอธรรมอนไมเปนทตงแหงความเสอม เปนไปเพอความเจรญฝายเดยว ส าหรบภกษทงหลาย ม ๗ ประการ ดงน๖๐

. หมนประชมกนเนองนตย ๒. พรอมเพรยงกนประชม พรอมเพรยงกนเลกประชม พรอมเพรยง

กนท ากจทสงฆจะตองท า ๓. ไมบญญตสงทพระพทธเจาไมทรงบญญต ไมลมลางสงทพระองค

ทรงบญญตไว สมาทานศกษาอย ในสกขาบททงหลายตามทพระองคทรงบญญตไว

๔. ภกษเหลาใดเปนผใหญ เปนสงฆบดร เปนสงฆปรณายก เคารพนบถอภกษเหลานน เหนถอยค าของทานวาเปนสงอนควรรบฟง

๕. ไมลอ านาจตณหาคอความอยากทเกดขน ๖. ยนดเสนาสนะปา ๗. ตงสตระลกไวในใจวา สพรหมจาร (เพอพรหมจาร) ทงหลายผมศล

งาม ซงยงไมมา ขอใหมา ทมาแลว ขอใหอยผาสก๖ ค. เถรธรรม คอคณธรรมทท าใหพระเถระอยส าราญในททกสถาน ม ๐ ประการ ดงน๖๒

. เปนรตตญญ เปนผใหญ บวชมานาน รเหนกจการ ทรงจ าเรองราวไวไดมาก

๒. เปนผมศล เครงครดในสกขาบททงหลาย ๓. เปนพหสตทรงความร ทรงสตะ สงสมสตะ เปนผไดฟงมากซงธรรม

ทงหลายทมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง มความงามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ บรบรณครบถวน ทรงจ าไวได คลองปาก ขนใจ แทงตลอดดดวยทฏฐ

๔. ทรงจ าปาตโมกขทงสองไดด คอภกขวภงควาดวยสกขาบทในปาตโมกขฝายภกษ ๒๒๗ ขอ และภกขนวภงควาดวยสกขาบท ๓ ขอฝายภกษณ จ าแนกไดด ใหเปนไปไดดโดยพสดาร วนจฉยไดดโดยสตร โดยอนพยญชนะ

๖๐ดรายละเอยดใน ท.ม. (บาล) ๐/ ๓๖/๖๙-๗๐, ท.ม. (ไทย) ๐/ ๓๖/๘๒-๘๓. ๖ พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒ ๒-๒ ๓. ๖๒อง.ทสก. (บาล) ๒๔/๙๘/ ๖๒, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๙๘/๒๓ -๒๓๒.

๘๕

๕. เปนผฉลาดในการระงบอธกรณทเกดขน ๖. เปนผใครธรรม รกความร รกความจรง รจกรบฟงและรจกพด ท า

ใหเปนทชนชมสนทสนมสบายใจ นาเขาไปปรกษาสนทนา และชอบศกษา ยนดปรดาในหลกธรรมหลกวนยทยง ๆ ขนไป

๗. เปนผสนโดษดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชชบรขารตามแตจะได

๘. เปนผนาเลอมใสในการกาวไปและถอยกลบ เปนผส ารวมดในการนงในละแวกบาน

๙. เปนผไดฌาน ๔ อนมในจตยงซงเปนเครองอยเปนสขในปจจบนตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมล าบาก

๐. ท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน๖๓

(๓) ธรรมเพอความดงามความส าเรจในฐานะเปนผสงสอนและผรบการสงสอน ในการปกครองของคณะสงฆดงทกลาวมา ในระดบสงคมพระพทธเจาทรงมอบใหสงฆเปนใหญในการปกครองดแลกนเองและรวมกนตดสนใจในการด าเนนกจกรรมตาง ๆ สวนในระดบสวนบคคล สงคมสงฆจ าเปนทจะตองมบคคลผท าหนาทสอดสองดแลภกษสงฆดวยกนอยางใกลชด เพอปองกนมใหเกดความเสอมเสยแกคณะสงฆและเพอคอยแนะน าสงสอนใหประพฤตตนอยในแนวทางทถกตองดงามตามพระธรรมวนย เพราะฉะนน ภกษสงฆผท าหนาทปกครองดแลและคอยอบรมสงสอน จงควรมหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ขณะเดยวกนภกษสงฆผอยภายใตการปกครองดแลและไดรบการอบรมสงสอนนน กควรมหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมดวยเชนเดยวกน ภกษสงฆผท าหนาทปกครองดแลและคอยอบรมสงสอน เชน อปชฌาย อาจารย ควรมหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ดงตอไปน ก. กลยาณมตรธรรม คณสมบตของมตรดหรอมตรแท คอทานทคบหรอเขาหาแลวจะเปนเหตใหเกดความดงามและความเจรญ ในทนมงเอามตรประเภทครบาอาจารยหรอพเลยงเปนส าคญ ม ๗ ประการ ดงน๖๔

. ปโย คอนารก ในฐานเปนทสบายใจและสนทสนม ชวนใหอยากเขาไปปรกษาไตถาม

๒. คร คอนาเคารพ ในฐานประพฤตสมควรแกฐานะ ใหเกดความรสกอบอนใจ เปนทพงได และปลอดภย

๖๓พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๓๖. ๖๔อง.สตตก. (บาล) ๒๓/๓๗/๒๙, อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๓๗/๕๗.

๘๖

๓. ภาวนโย คอนาเจรญใจ หรอนายกยอง ในฐานทรงคณคอความรและภมปญญาแทจรง ทงเปนผฝกอบรมและปรบปรงตนอยเสมอ ควรเอาอยาง ท าใหระลกและเอยอางดวยความซาบซงภมใจ

๔. วตตา จ คอรจกพดใหไดผล รจกชแจงใหเขาใจ รวาเมอไรควรพดอะไรอยางไร คอยใหค าแนะน าวากลาวตกเตอน เปนทปรกษาทด

๕. วจนกขโม คออดทนตอถอยค า คอพรอมทจะรบฟงค าปรกษา ซกถาม ค าเสนอ และวพากษวจารณ อดทนฟงไดไมเบอไมฉนเฉยว

๖. คมภรญจ กถ กตตา คอแถลงเรองล าลกได สามารถอธบายเรองยงยากซบซอนใหเขาใจ และใหเรยนรเรองราวทลกซงยงขนไป

๗. โน จฏฐาเน นโยชเย คอไมชกน าในอฐาน คอไมแนะน าในเรองเหลวไหล หรอชกจงไปในทางเสอมเสย๖๕

ข. การท าหนาทอปชฌายอาจารยตอศษย นอกจากธรรมเนยมหรอขอปฏบตทเรยกวา “สทธวหารกวตร” และ “อนเตวาสกวตร” ซงอปชฌายอาจารยพงกระท าตอสทธวหารกและอนเตวาสกแลว ยงมธรรมทอปชฌายอาจารยควรจะปฏบตตอศษยคอสทธวหารกและอนเตวาสก โดยอนเคราะหตามหลกธรรมเสมอนเปนทศเบองขวา ตามทปรากฏในสงคาลกสตรคอเรองทศ ๖ ดงน๖๖

. แนะน าฝกอบรมใหเปนภกษสงฆทด ๒. สอนใหเขาใจแจมแจง ๓. ถายทอดความรใหอยางสนเชง ๔. ยกยองใหปรากฏในหมคณะ ๕. ท าความปองกนในทศทงหลาย คอสอนใหรจกด ารงตนอยดวยด

และรบรองความประพฤตใหเปนทยอมรบของหมคณะ๖๗ ส าหรบภกษสงฆในฐานะผอยภายใตการปกครองดแลและไดรบการอบรมสงสอนจากอปชฌายอาจารย เชน สทธวหารก อนเตวาสก ควรมหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ดงตอไปน ก. มอทธบาท คอคณธรรมทน าไปสความส าเรจแหงผลทมงหมาย ม ๔ ประการ ดงน๖๘

๖๕พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๐๔. ๖๖ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) /๒๖๘/ ๖๔- ๖๕, ท.ปา. (ไทย) /๒๖๘/๒ ๓. ๖๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม, หนา ๖๕. ๖๘ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) / ๐/๖๖-๖๗, ท.ปา. (ไทย) / ๐/๘๐-๘ , อภ.ว. (บาล) ๓๕/๔๓ -๔๔๓/๒๖๐-๒๖๕, อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๔๓ -๔๔๓/๓๔๒-๓๔๗.

๘๗

. ฉนทะ ความพอใจ คอ ความตองการทจะท า ใฝใจรกจะท าสงนนอยเสมอ และปรารถนาจะท าใหไดผลดยง ๆ ขนไป

๒. วรยะ ความเพยร คอ ขยนหมนประกอบสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน เอาธระ ไมทอถอย

๓. จตตะ ความคดมงไป คอ ตงจตรบรในสงทท าและท าสงนนดวยความคด เอาจตฝกใฝไมฟงซานเลอนลอยไป อทศตวอทศใจใหแกสงทท า

๔. วมงสา ความไตรตรอง หรอทดลอง คอ หมนใชปญญาพจารณาใครครวญตรวจตราหาเหตผลและตรวจสอบขอยงหยอนในสงทท านน มการวางแผน วดผล คดคนวธแกไขปรบปรง เปนตน๖๙

ข. การท าหนาทศษยตออปชฌายอาจารย นอกจากธรรมเนยมหรอขอปฏบตทเรยกวา “อปชฌายวตร” และ “อาจรยวตร” ซงศษยคอสทธวหารกและอนเตวาสกพงกระท าตออปชฌายและอาจารยแลว ยงมธรรมซงศษยคอสทธวหารกและอนเตวาสกควรจะปฏบตตออปชฌายอาจารย โดยอนเคราะหตามหลกธรรมเสมอนเปนทศเบองขวา ตามทปรากฏในสงคาลกสตรคอเรองทศ ๖ ดงน

. ลกขนยนรบ ๒. เขาไปคอยรบใช ๓. เชอฟง ๔. ดแลปรนนบต ๕. ศกษาเลาเรยนโดยเคารพ๗๐

ส าหรบวธดแลปรนนบตหรอรบใชอปชฌายอาจารย ซงศษยคอสทธวหารกและอนเตวาสกควรจะปฏบต มปรากฏในธรรมอกหมวดหนงวา

. เดนไมหางนก ไมใกลนก ๒. รบบาตรหรอของในบาตร ๓. เมอพระอปชฌายหรออาจารยพดใกลอาบตกหามเสย ๔. เมอพระอปชฌายหรออาจารยก าลงพดอยกไมพดแทรกขน ๕. มปญญา ไมโงเขลา ไมเปนคนเซอะ๗

๖๙พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๖๐. ๗๐ดรายละเอยดใน ท.ปา. (บาล) /๒๖๘/ ๖๔- ๖๕, ท.ปา. (ไทย) /๒๖๘/๒ ๓. ๗ ดรายละเอยดใน อง.ปญจก. (บาล) ๒๒/ ๒/ ๒๗- ๒๘, อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/ ๒/ ๙ .

๘๘

จากทกลาวมาจะเหนไดวา แมวาพระพทธเจาจะเสดจดบขนธปรนพพานไปแลว แตการปกครองของคณะสงฆกยงสามารถขบเคลอนไปได เนองจากภกษสงฆรวมกนด าเนนกจกรรมตาง ๆ ภายใตกรอบแหงพระธรรมวนยตามทพระพทธเจาทรงแสดงและบญญตไว และรากฐานส าคญของการปกครองคณะสงฆกคอการรวมมอรวมใจกนด ารงหลกการปกครองตาง ๆ ไว มพระธรรมวนยเปนตน โดยการรกษาและปฏบตตามทงหลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมดงทกลาวมา ดวยเหตน แมวาสงคมสงฆจะผานกาลเวลามาอยางยาวนานและประสบกบสภาพการณความเปลยนแปลงตาง ๆ ทางดานสงคม เศรษฐกจ และการเมอง แตสงคมสงฆกสามารถด ารงอยได จนถงปจจบน กลาวโดยสรป จากหลกการปกครองในพระไตรปฎกดงทกลาวมา แสดงใหเหนวาแมรปแบบการปกครองจะมหลากหลายรปแบบซงสงคมตาง ๆ ไดน าไปใชในสงคมของตนเองตามความเหมาะสม เชน การปกครองดวยรปแบบราชาธปไตยและสามคคธรรมดงทกลาวมาในเบองตน แตไมวาสงคมนน ๆ จะเลอกปกครองกนดวยรปแบบการปกครองรปแบบใดกตาม กตองมหลกการปกครองส าหรบใหผปกครองไดใชเปนแนวทางในการด าเนนการปกครองเพอใหบรรลเปาหมายทไดตงเอาไว แมแตการปกครองของคณะสงฆกเชนเดยวกน และหลกการปกครองตามทปรากฏในพระไตรปฎกน แมจะมมากมายหลายหมวดธรรม ดงทผวจยไดน าเสนอใหเหนแลววามทงหลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม แตสามารถสรปไดวา ไมวาจะเปนการปกครองดวยรปแบบใดกตาม ผปกครองตองมธรรมนนเองเปนหลกการในการปกครอง ทงในดานการปฏบตตนและในดานการปกครอง หากขาดหลกการคอธรรมเสยแลว กยากนกทผปกครองจะด าเนนการปกครองใหเปนไปดวยความเรยบรอยและประสบความส าเรจ

บทท ๔

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๔.๑ สรปผลการวจย

จากการศกษาวจยเรอง “รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก” น ท าใหทราบวา รปแบบของการปกครองในพระไตรปฎก หากพจารณาในทางการเมอง มรปแบบการปกครองรฐ ๒ รปแบบดวยกน ไดแก รปแบบการปกครองแบบราชาธปไตย และรปแบบการปกครองแบบสามคคธรรม เมอจ าแนกตามแนวคดทปรากฏในอนเดย รปแบบการปกครองแบบราชาธปไตยนน มทงตามแบบพราหมณและแบบพทธ และผทมบทบาทส าคญกคอผปกครองทเปนพระมหากษตรยหรอพระราชา เนองจากการมพระราชอ านาจสทธขาดในการเปนผปกครองของรฐหรอแควนตาง ๆ แตเพยงพระองคเดยว ส าหรบบคคลอน ๆ มขาราชการซงด ารงต าแหนงตาง ๆ มปโรหต อ ามาตย และเสนาบดเปนตน ความเชอและพธกรรมทางศาสนา ตลอดถงอาณาเขตของรฐหร อแควน จดเปนองคประกอบส าคญซงมสวนชวยสงเสรมใหราชาธปไตยในรฐหรอแควนนน ๆ มอ านาจหรอมความเขมแขงขน อยางไรกตาม แมวาการมอ านาจสทธขาดของผปกครองจะเปนสงทโดดเดนในการปกครองแบบราชาธปไตย แตสงทท าใหราชาธปไตยด ารงมนคงอยได นอกจากการมอ านาจและความจงรกภกดของขาราชบรพารแลว ยงตองอาศยการมธรรมะดวย ไมวาจะเปนธรรมะตามหลกค าสอนของศาสนาพราหมณหรอธรรมะตามตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนากตาม ซงเปนปจจยส าคญทท าใหผน าหรอผปกครองในระบอบราชาธปไตยไดรบการยอมรบและสามารถด ารงอยในอ านาจไดอยางยาวนาน ส าหรบรปแบบการปกครองแบบสามคคธรรม แมจะมผเปนประมขแหงรฐหรอแควน แตอ านาจในการตดสนใจเกยวกบเรองตาง ๆ ในดานการเมองการปกครองมไดอยกบประมขแหงรฐเพยงคนเดยวเทานน เนองจากมการกระจายอ านาจออกไปยงสมาชกซงเปนชนชนสงของรฐกลมตาง ๆ ซงสวนใหญจะเปนบคคลผอยในวรรณะเดยวกนคอวรรณะกษตรย หรอกลมบคคลซงเรยกกนวา “ราชา” หากมเรองส าคญใด ๆ ซงจะตองตดสนใจในทางการเมองการปกครอง ชนชนสงแตละกลมกจะสงผแทนเขาประชมรวมกน ในสภาท เ รยกวา “สณฐาคาร” เพอท าหนาทตาง ๆ ในสภาและท าหนาทพจารณาลงมตตดสนใจในเรองส าคญนน ๆ หากทประชมมมตเปนเอกฉนทอยางไรแลว กจะตองยอมรบและด าเนนการใหเปนไปตามนน เพราะไดผานความเหนชอบจากทประชมแลว ดวย

๙๐

เหตน กลมชนชนสงจงรวมกนเปนผปกครองรฐหรอแควนและเปนผใชอ านาจอธปไตยอยางแทจรง นอกจากน รปแบบการปกครองแบบสามคคธรรมน ยงมความโดดเดนในดานคณธรรมจรยธรรมเรองของความสามคค ความพรอมเพรยงรวมใจกน และความมระเบยบวนย ในการตดสนใจด าเนนกจกรรมตาง ๆ ทางการเมองการปกครองรวมกนของชนชนสงในสงคม ดวยเหตน การปกครองรปแบบสามคคธรรมน จงมลกษณะใกล เคยงกบรปแบบการปกครองแบบอภชนาธปไตย (Aristocracy) ในปรชญากรก สวนรปแบบการปกครองของคณะสงฆในพระพทธศาสนาเปนรปแบบการปกครองเฉพาะตน มพฒนาการมาตามล าดบและด าเนนไปภายใตพระธรรมวนยทพระพทธเจาทรงแสดงและบญญตไวแลว ในชวงตนพทธกาล พระพทธเจาทรงปกครองดวยพระองคเองในฐานะททรงเปนพระธรรมราชา ดวยอ านาจแหงธรรมทพระองคตรสรแลวนนเอง แมตอมาจะมอบอ านาจในบางเรองใหแกพระสงฆสาวก แตภายหลงเมอมพระสงฆสาวกเพมจ านวนมากขน ท าใหมความจ าเปนทจะตองวางระเบยบแบบแผนหรอกฎเกณฑตาง ๆ จงตองทรงบญญตสกขาบทคอพระวนยขนส าหรบสงคมสงฆ และในทสดกทรงกระจายอ านาจไปใหแกสงฆ โดยใหสงฆนนเปนใหญในการด าเนนการกจกรรมตาง ๆ ทส าคญ ทงสงฆกรรมและการตดสนอธกรณตาง ๆ ภายใตพระธรรมวนยอนพระองคทรงแสดงและบญญตไวแลวนนเอง แตในระดบสวนบคคลทรงมอบอ านาจการปกครองใหแกอปชฌายและอาจารยขนอกระดบหนง เพอใหคอยดแลอบรมสงสอนสทธวหารกและอนเตวาสกของตนเองอยางใกลชด เพอปองกนไมใหเกดความเสอมเสยแกหมคณะ ดวยเหตดงกลาว รปแบบการปกครองคณะสงฆในบางกรณจงใชอ านาจของสงฆด าเนนการ เชน การบรรพชาอปสมบท การตดสนอธกรณ และบางกรณกใชอ านาจสวนบคคลด าเนนการ เชน อปชฌายอาจารยลงโทษประณามสทธ วหารกหรออนเตวาสกได ดงนน รปแบบการปกครองของคณะสงฆจงมรปแบบเฉพาะตน ตามทพระพทธเจาทรงก าหนดวางระเบยบแบบแผนไวใหด าเนนไปภายใตธรรมและวนยททรงแสดงและบญญตไวแลวนนเอง รปแบบการปกครองของคณะสงฆนมลกษณะบางประการเทานนทเขากนไดหรอสอดคลองกบการปกครองแบบสามคคธรรมและระบอบประชาธปไตยทนยมใชกนอยในปจจบน มการประชมปรกษาหารอเพอลงมตตดสนใจรวมกน หรอความเสมอภาคเทาเทยมกนของภกษสงฆเปนตน แตจรง ๆ แลวอ านาจในการก าหนดทศทางความเปนไปตาง ๆ ของสงคมสงฆและการบญญตพระวนยอยทพระพทธเจาแตเพยงพระองคเดยว สวนคณะสงฆเปนเพยงผด าเนนการใหกจกรรมตาง ๆ ซงบญญตไวในพระวนยโดยพระพทธเจาใหส าเรจเรยบรอยดวยดภายใตกรอบแหงวนยบญญตนน และการประชมเพอลงมตตดสนใจรวมกนนน กตองลงมตอยางเปนเอกฉนทคอไมมบคคลใดคดคานเลย ไมไดถอเอาเสยงสวนใหญตามแบบการปกครองระบอบประชาธปไตย นอกจากน ในการศกษาวจยยงท าใหทราบวา หลกการของการปกครองของแตละรปแบบในพระไตรปฎกนนกคอธรรมะตาง ๆ ซงพระพทธเจาตรสแสดงไวแลวนนเอง หลกการดงกลาวจดเปน

๙๑

กรอบแนวคดส าคญส าหรบใหผปกครองและผถกปกครองไดน าไปประพฤตปฏบตตน และจดเปนเครองมอชวดส าคญวาผปกครองหรอผถกปกครองเปนผมคณธรรมและจรยธรรมหรอไม โดยการพจารณาจากการประพฤตตนหรอไมประพฤตตนตามหลกการตาง ๆ นนเอง ผวจยจงไดแบงหลกการปกครองออกเปน ๒ ดานคอ หลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม หลกการปกครองส าหรบการปกครองแบบราชาธปไตย มทงหลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม ซงพระพทธเจาทรงแสดงไวมากมาย เนองจากผปกครองแบบราชาธปไตยคอพระมหากษตรยหรอพระราชามพระราชอ านาจสทธขาดแตเพยงผเดยว และมกจะใชอ านาจไปเพอความยงใหญหรอเพอประโยชนของตนเอง ดวยเหตดงกลาว สงทจะเปนเครองเหนยวรงเพอใหผปกครองใชอ านาจดงกลาวไปในทางทถกตองชอบธรรมและเพอประโยชนสขของประชาชนไดกคอหลกธรรมตาง ๆ นนเอง ดงนน จากหลกธรรมตาง ๆ ทปรากฏมากมายในพระไตรปฎก จงแสดงใหเหนวาพระพทธศาสนาใหความส าคญแกธรรมของผปกครองมากกวาเรองความยงใหญหรอการมอ านาจของผปกครอง สวนหลกการส าหรบการปกครองแบบสามคคธรรม กเชนเดยวกนกบหลกการส าหรบการปกครองแบบราชาธปไตย มทงหลกการดานการบรหารและหลกการดานคณธรรมและจรยธรรม แตหลกการทมความโดดเดนทสดในการปกครองแบบสามคคธ รรมกคออปรหานยธรรมหรอสามคคธรรมนนเอง เนองจากมสวนท าใหแควนหรอรฐทปกครองแบบสามคคธรรมสามารถตานทานอ านาจจากแควนหรอรฐทปกครองดวยรปแบบราชาธปไตยซงมารกรานไดเปนเวลายาวนาน อยางไรกตาม ส าหรบชนชนสงในฐานะผมสวนรวมกนปกครองในการปกครองแบบสามคคธรรมน กตองมธรรมหรอหลกการอน ๆ ดวยดงเชนหลกธรรมตาง ๆ ทพระพทธเจาทรงแสดงแกผปกครองทเปนพระมหากษตรยหรอพระราชา ส าหรบหลกการส าหรบการปกครองของคณะสงฆ จากการทพระพทธเจาทรงแสดงและบญญตหลกธรรมค าสงสอนไวมากมาย ผวจยจงสรปหลกการดานการบรหารทส าคญ ๆ ได ๕ ประการ ไดแก (๑) มพระธรรมวนยเปนใหญ (๒) มการกระจายหนาท (๓) มความสามคค (๔) มความเปนเอกภาพ และ (๕) มความเสมอภาค สวนหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของภกษสงฆในฐานะทเปนสมาชกของสงคมสงฆม ๓ หมวดดวยกน ไดแก (๑) ธรรมเพอความดงามในฐานะเปนภกษ (๒) ธรรมเพอความดงามในฐานะเปนสมาชกแหงสงฆ และ (๓) ธรรมเพอความดงามความส าเรจในฐานะเปนผสงสอนและผรบการสงสอน และจากหลกการส าหรบการปกครองของคณะสงฆดงกลาวสามารถสรปลงไดในพระธรรมวนยนนเอง เพราะเปนหวใจหลกของการปกครองของคณะสงฆ ท าใหคณะสงฆด ารงอยไดจนถงปจจบน

๙๒

๔.๒ ขอเสนอแนะ

ส าหรบขอเสนอแนะเพอการศกษาวจยตอไปนน จากการศกษาวจยเรอง “รปแบบและหลกการของการปกครองในพระไตรปฎก” น ยงมประเดนทนาสนใจอกมากมาย ผวจยจงขอเสนอใหมการศกษาวจยในประเดนตาง ๆ ดงตอไปน

(๑) คณคาและประโยชนของ “วตร” ในพระพทธศาสนาเถรวาท (๒) การปกครองดวยหลกสามคคธรรมของคณะสงฆในพระพทธศาสนาเถรวาท (๓) อ านาจและการใชอ านาจในทศนะของพระพทธศาสนาเถรวาท (๔) เปรยบเทยบแนวคดธรรมราชาในศาสนาพราหมณกบในพระพทธศาสนา

สวนขอเสนอแนะทวไป เนองจากคนในสงคมสวนใหญในปจจบน ตางกพยายามพฒนาปรบปรงรปแบบการปกครองตาง ๆ ซงใชกนอยในสงคมของตนเองใหเปนรปแบบการปกครองทดและสมบรณมากทสดดวยวธการตาง ๆ เพอใหรปแบบการปกครองนน ๆ มความเหมาะสมกบสงคมของตนเองหรอเพอใหสงคมของตนเองมความเปนอยทดขน เพราะการปกครองดวยรปแบบการปกครองนน ๆ ถงกระนนกตาม แมวาคนเราจะเพยรพยายามพฒนาปรบปรงรปแบบการปกครองกนอยางไร ส าหรบคนจ านวนหนงกอาจจะพงพอใจในรปแบบการปกครองเดมอยแลว แตคนอกจ านวนมากมายในสงคมอาจจะไมคดเชนนน เพราะมองวารปแบบการปกครองเดมนนยงไมเปนรปแบบการปกครองทดทสดอยนนเอง ผวจยจงขอเสนอวา นอกจากคนในสงคมจะหาวธการพฒนาปรบปรงรปแบบการปกครองตาง ๆ ใหเหมาะสมกบสงคมของตนเองหรอพฒนาปรบปรงใหเปนรปแบบการปกครองทดทสดเพอท าใหทกคนพงพอใจแลว คนในทก ๆ สงคมควรจะใหความส าคญในเรองหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมของตนเองดวย เนองจากไมวาสงคมจะมรปแบบการปกครองรปแบบใดกตาม หากคนผอยภายใตรปแบบการปกครองใดยงไรคณธรรมและจรยธรรมอย ยอมจะสงผลเสยตอรปแบบการปกครองนน ๆ ซงคนน ามาใชในสงคมของตนเองไดทงสน เพราะผทด าเนนกจกรรมตาง ๆ ใหเปนไปตามหลกการของรปแบบการปกครองกคอคนผอยภายใตรปแบบการปกครองนน ๆ นนเอง ดงนน เรองหลกการดานคณธรรมและจรยธรรมน สงคมตาง ๆ ควรจะตระหนกในคณคาและใหความส าคญอยางยง เพอจะไดด าเนนกจกรรมทงหลายภายใตรปแบบการปกครองตาง ๆ ใหเปนไปดวยความเรยบรอยและส าเรจประโยชนไดตามทมงหมายไว

บรรณานกรม ๑. ภาษาไทย: ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕. _________ . พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. _________ . อรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๒. มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฎกและอรรถกถาแปล. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕. ข. ขอมลทตยภม (๑) หนงสอ: กรองแกว ฉายสภาวะธรรม, ดร. ศพทคานมทมา. กรงเทพมหานคร: ตนธรรม ส านกพมพ, ๒๕๔๗. กรณา-เรองอไร กศลาสย. ภารตวทยา. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพศยาม, ๒๕๔๓. _________ . อนเดยสมยพทธกาล. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาบรรณาคาร, ๒๕๓๒. _________ . อนเดยอนทวปทนาทง. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพศยาม, ๒๕๔๓. คณะท างานคมอศกษาชาดก. ประตสชาดก. กรงเทพมหานคร: หอไตรการพมพ, ๒๕๕๕. คณะอนกรรมการด าเนนการศกษาและก าหนดหลกวชาการรฐศาสตร. รฐศาสตรตามแนว พทธศาสตร. กรงเทพมหานคร: ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, ๒๕๒๖. ควอรส เวลส. การปกครองและการบรหารของไทยสมยโบราณ, กาญจน ละอองศร และ ยพา ชมจนทร แปล. กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและ มนษยศาสตร, ๒๕๒๗. คกฤทธ ปราโมช. ธรรมแหงอรยะ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสยามรฐ, ๒๕๓๗. ดนย ไชยโยธา, รองศาสตราจารย. วฒนธรรมและอารยธรรมสมพนธของอนทวปอนเดยกบ นานาประเทศ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๕๓. เดโช สวนานนท. พจนานกรมศพทการเมอง. กรงเทพมหานคร: บรษท ส านกพมพ หนาตางสโลกกวาง จ ากด, ๒๕๔๕.

๙๔

ทนพนธ นาคะตะ. การเมองการบรหารไทย: ภาระของชาต. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๓. เนหร, ยวาหรลาล. โฉมหนาประวตศาสตรสากล. แปลโดย พระราชรตนโมล (ดร.นคร เขมปาล). กรงเทพมหานคร: สภาเพอความสมพนธทางวฒนธรรมแหงประเทศอนเดย และมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๑. บรรจบ บรรณรจ. ประวตศาสตรอนเดยโบราณ. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสขภาพใจ, ๒๕๕๕. บญทน ดอกไธสง. ดร. การบรหารเชงพทธ (กระบวนการทางพฤตกรรม). กรงเทพมหานคร: บรษท บพธการพมพ จ ากด, ๒๕๒๘. ปรชา ชางขวญยน. ความคดทางการเมองในพระไตรปฎก. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๘ _________ . ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร: โครงการต ารา คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๐. _________ . ระบบปรชญาการเมองในมานวธรรมศาสตร. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙. ปรด พนมยงค. มหาราชและรตนโกสนทร. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: คณะกรรมการ ด าเนนงานฉลอง ๑๐๐ ป ชาตกาล นายปรด พนมยงค รฐบรษอาวโส, ๒๕๔๓. พระญาณวโรดม (ประยร สนตงกรเถร). ศาสนาตาง ๆ. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๓. พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต). พทธวธบรหาร. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต). จดระเบยบสงคม ตามคตนยมแหงสงฆะ. พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร: มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๕. _________ . ธรรมนญชวต: พทธจรยธรรมเพอชวตทดงาม. พมพครงท ๑๔. กรงเทพมหานคร: กองทนอรยมรรค, ๒๕๔๕. _________ . พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต). ธรรมาธปไตยไมมา จงหาประชาธปไตยไมเจอ (จดบรรจบ: รฐศาสตรกบนตศาสตร). พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๙. _________ . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๖. กรงเทพมหานคร: บรษท เอส.อาร.พรนตง แมส โปรดกส จ ากด, ๒๕๕๑.

๙๕

_________ . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๖. กรงเทพมหานคร: บรษท เอส.อาร.พรนตง แมส โปรดกส จ ากด, ๒๕๕๑ _________ . รฐศาสตรและจรยธรรมนกการเมองแนวพทธ. กรงเทพมหานคร: มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๘. พระมหาจรรยา สทธญาโณ. ดร. รฐธรรม. เชยงใหม: สถาบนปญญานนทะ, ๒๕๔๑. พระมหาดาวสยาม วชรปญโญ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในอนเดย. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: หจก. เมดทรายพรนตง จ ากด, ๒๕๕๓. พระมหาธรรมรต อรยธมโม (ยศขน). การศกษาเชงวเคราะหหลกรฐศาสตรทมในพระไตรปฎก. พมพเปนทระลกในงานวนคลายวนสถาปนามหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย ๑๖ กนยายน ๒๕๔๓. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๓. พระมหาอทย ญาณธโร. พทธวถแหงสงคม: ปรชญาสงคมและการเมองของพทธศาสนา.

กรงเทพมหานคร: Buddha’s Path Follower, ๒๕๓๘. พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต), พทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมลนธ โกมลคมทอง, ๒๕๒๖ มหามกฏราชวทยาลย. มงคลตถทปน แปล เลม ๔. พมพครงท ๑๗. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๒. _________ . วสทธมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒. พมพครงท ๑๑. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชนส, ๒๕๔๖. _________ . พจนานกรมศพทรฐศาสตร. กรงเทพมหานคร: อรณการพมพ, ๒๕๕๒. วรศกด มหทธโนบล. พทธโคดม. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ openbooks, ๒๕๕๕. วรช ถรพนธเมธ. พทธปรชญาการปกครอง. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ ดวงแกว, ๒๕๔๔. วโรจน สารรตนะ, รองศาสตราจารย ดร. การบรหาร หลกการ ทฤษฎ และประเดนทางการศกษา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพทพยวสทธ, ๒๕๔๒. วระ สมบรณ. รฐธรรมในอดต. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: ส านกพพม openbooks, ๒๕๕๑. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. พทธประวต เลม ๑. พมพครงท ๕๓. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑. _________ . วนยมข เลม ๑. พมพครงท ๓๙. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑. _________ . วนยมข เลม ๓. พมพครงท ๒๕. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

๙๖

สมบต ธ ารงธญวงศ, ศาสตราจารย ดร. การเมอง: แนวความคดและการพฒนา. พมพครงท ๑๙. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ เสมาธรรม, ๒๕๕๔. สมทธพล เนตรนมตร, ผศ.ดร. ภาพลกษณของพระสงฆในอรยวนย : วถชวตและบทบาทของ

พระสงฆ. กรงเทพมหานคร : สถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓.

เสฐยร พนธรงส. ศาสนาเปรยบเทยบ. พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพสขภาพใจ, ๒๕๔๒. เสฐยรโกเศศ (พระยาอนมานราชธน). ศาสนาเปรยบเทยบ. นครหลวง: ส านกพมพ บรรณาคาร, ๒๕๑๕. เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๑. _________ . ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค ๑. กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๙. หลวงวจตรวาทการ, พลตร. ของดในอนเดย. กรงเทพมหานคร: บรษทสรางสรรคบคส, ๒๕๔๑. องคการศกษา กรมการศาสนา. ศาสนพธ เลม ๒. พระนคร: โรงพมพการศาสนา, ๒๕๐๕. อทย หรญโต. เทคนคการบรหาร. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๒๕. ฮารรส, นาธาเนยล. ระบอบการปกครอง : ราชาธปไตย. กรงเทพมหานคร: บรษท ส านกพมพปาเจรา จ ากด, ๒๕๕๕. (๒) บทความ: ไตรรตน จงจตร. “การบรหาร-นกบรหาร”. รฐสภาสาร. ปท ๕๑ ฉบบท ๕ เดอนพฤษภาคม ๒๕๔๖ : ๑๒๗. อธเทพ ผาทา, ดร. “ก าเนดและพฒนาการรปแบบการปกครองแบบสงฆาธปไตยของคณะสงฆสมย พทธกาล”. บณฑตศกษาปรทรรศน. ปท ๔ ฉบบท ๒ เมษายน-มถนายน ๒๕๕๑ : ๕๙-๖๑. (๓) วทยานพนธและสารนพนธ: ธนา นวลปลอด. “ความคดทางการเมองในสตตนตปฎก”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต.

บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๖. นางสาวมรกต สงหแพทย. “การวเคราะหลกษณะประชาธปไตยในพทธศาสนา”. วทยานพนธ

อกษรศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๒. นายนร ภวกานตานนท. “การเมองการปกครองในแนวพทธศาสนา: ศกษาจากนกคดและ พระไตรปฎก”. วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๘.

๙๗

นายประพฒน ปญญาชาตรกษ. “การศกษาวเคราะหการเมองการปกครองในคมภร พระพทธศาสนา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. นายวรช กลนสบรรณ. “การศกษาเปรยบเทยบการปกครองของแควนวชชกบรฐธรรมนญแหง ราชอาณาจกรไทยปพทธศกราช ๒๕๕๐”. สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒. พระไพเราะ ขนตสาโร (บญนารกษ). “ศกษาเชงวเคราะหหลกการปกครองตามแนว พระพทธศาสนา”. วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๘. พระมหาวชรวชญ ชยธมโม (โรมแพน). “การศกษาเชงวเคราะหเรองประชาธปไตยในพระพทธศาสนา เถรวาท”. วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๓. พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน). “การมสวนรวมของพทธบรษทในสมยพทธกาลเกยวกบการ วนจฉยอธกรณ”. สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕. พระมหาสรยา สเมโธ (ดวงตล). “กษตรยและรปแบบการปกครองทปรากฏในพระไตรปฎก”. วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๘. พระศรวสทธคณ (สฤษด ประธาต). “การศกษาวเคราะหกระบวนการแกปญหาในทาง พระพทธศาสนา: ศกษาเฉพาะกรณอธกรณสมถะ”. สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕. พระอธการพรชเดช มหามนตร. “หลกธรรมะในพระไตรปฎกกบหลกการและรปแบบการปกครอง ระบอบประชาธปไตย”. วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชารฐศาสตร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๕๒. ๒. ภาษาองกฤษ: Altekar, A.S. State and Government in Ancient India. Delhi: Motital Banarsidass,

1958. Davids, T. W. Rhys. Buddhist India. Delhi: Motilal Banarsidass, 1971. Gard, Richard A. Buddhist Political Thought; A Study of Buddhism in Society. Bangkok: Mahamakuta University, 1956.

๙๘

Tripathi, Rama Shankar. History of Ancient India. Delhi: Motital Banarsidass, 1981. ๓. สออเลกทรอนกส: สาระสงเขปออนไลน (Online) ราชบณฑตยสถาน. ระบบ-ระบอบ. <http://www.royin.go.th/th/knowledge/detail.php?ID=2827> ๑๐ ส.ค. ๒๕๕๓.

๙๙

ประวตผวจย

ชอ-นามสกล : นายนครนทร แกวโชตรง

วนเดอนปเกด : ๑๐ สงหาคม ๒๕๑๗

สถานทเกด : เลขท ๕๑ หม ๘ ต าบลล าไพล อ าเภอเทพา จงหวดสงขลา ๙๐๒๖๐

การศกษา : ระดบปรญญาโท พ.ศ.๒๕๔๘ ศลปศาสตรมหาบณฑต (พทธศาสนศกษา) คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

: ระดบปรญญาตร ๑. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พ.ศ.๒๕๔๔ พทธศาสตรบณฑต (ปรชญา) รนท ๔๖/๒๕๔๒ ๒. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ.๒๕๕๖ ศลปศาสตรบณฑต (สารสนเทศศาสตร)

พ.ศ.๒๕๕๕ นเทศศาสตรบณฑต พ.ศ.๒๕๕๑ ศลปศาสตรบณฑต (ไทยคดศกษา) พ.ศ.๒๕๕๐ รฐศาสตรบณฑต (ความสมพนธระหวางประเทศและ การเมองการปกครองเปรยบเทยบ) พ.ศ.๒๕๔๙ รฐศาสตรบณฑต (ทฤษฎและเทคนคทางรฐศาสตร)

: การศกษาอน ๆ พ.ศ.๒๕๓๙ มธยมศกษา (ม.๖) ศนยบรการการศกษานอกโรงเรยนอ าเภอเมอง อ าเภอเมองสพรรณบร จงหวดสพรรณบร พ.ศ.๒๕๓๘ เปรยญธรรม ๔ ประโยค (ป.ธ.๔) วดใหมพเรนทร ส านกเรยนวดอรณราชวราราม เขตบางกอกใหญ กรงเทพมหานคร พ.ศ.๒๕๓๒ นกธรรมเอก (น.ธ.เอก) วดหงษประดษฐาราม ส านกเรยนคณะจงหวดสงขลา อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา พ.ศ.๒๕๓๐ ประถมศกษา (ป.๖) โรงเรยนวดปรก หมท ๘ ต าบลล าไพล อ าเภอเทพา จงหวดสงขลา

ปทเขาศกษา : พฤษภาคม ๒๕๕๑

ทอยปจจบน : เลขท ๙๕๔/๙ ถนนพรานนก แขวงบานชางหลอ เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร ๑๐๗๐๐