Q. F. F. ■ i. $ ..

DISSERTATIO ACADEMICA y

De ' r

N ECESS IT AIDEARGUMENTORUM

IN

ORATIONE DOGENTIUM ,QUAM,

Suffragcmte AmpliJf.FacuPhilofoph,In Regia Academia Ttyfatienft,

P R iE S I D E,CELEBERMMO VIRO,

Mag. P E T R OEKERMAN,

Eloquentiae PROFESSORE R^g. & Ordin.Publico bonorum examini modefte Jubmjttit,

ASMUNDUS SALMODIN,DALIA - VERMELANDUS-

In Audic Carol. Maj. ad d, JtyfcDcccmLAnni MDCCXLVIL

Horbs, ante meridiem, folitis.

UPSAU iE.

v

Nubilifftmo Dominoi

Do mino J O H A N N ILOVENHIELM,Sigtniero iegionis pedeftris maxime ftrenuo,

PA TRONO OPTIMO.

Ajlfi quamcunque arripercm occaßonm gratifftmum^ ^ meum in Te, NobiliJJime Domine, teftfeandi ani-mum, tam ingratus ejjem, quam qui maxime. Tot t-tiim tantaque Tua in me exflant beneficia, ut, quotieseorum vel mukitudinem, vel magnitudinem, mecum per?pendo, (perpendo autem f&pijjime) toties in admirationemfavöris Tut rapiar• Quinque jam anni funt, <7«/*te in Nobiliftmam Tuam domum exceptus, FtliolisTuis egregi* indolis mihique longe tarißimis dux&mo-åerator fwn datus\ fub illo tempore varia novercantis for-tun* tela Utus excepi Zf declinavi, Patere itaque, me,NobiliJJime Domine, /« obfervanti* Zf venerationis tes-feram, prxfentem dijjertationem Nomini Tuo infcribere*Paterefarcinula hac chartacea, indicari animo quam ha¬beo, gratiam, f«?« verbis faciisque agere Ztf referrenequeam; Zf perge, uti pergit, favöre Tuo illum am-pleffi, qui, ob maxima Tua in fe merita, nefcit Pa•tronine, Patrisy nomine [Te veneretur. ZV cétfm?Nobilijjim* Tu* Famili* Zf mihi quam diutißime va-kas t vigeas, floreas ! Sic vovet,fic vovebit

NOBILISSIMI NOMINIS TUl

Cultor & cliens humillimus,ASMUNDUS SALMODIN

V 1 R <9,Admodum Reverendo atque Prtcläriffiim

Mag. ERICO WALL,Ecclefiar. Heflellhogenf. PASTORI meritiffimo &diftridus sdjaeentis PRi^POSITOdignifümo.

*x

Promotori Certiffimo•

ÜEverentia & cultu) efTe illos profequendos, qujnon tantum bene nobis cupiunt, verum infignibus

etjam tribuendis beneficiis nos augent ornantque v do-cet ratio, jubet omnis humanitas. Hinc, quse Tibi,Vir Admodurn Reverende, ego debeam , funt fane plu»rima, maxima. Quod enim non fecuris, non tribulse,non aratri, fed manfvetarurn Mufarum eultor fim fa*#us, hoc Tibi acceptum refero. Domus menfaqueTua,multo honeftiflima, fernper mihi patuit, nec, defuitinformatio perutilis. Verbo: tantam mihi prsertitifiibenevolentiam, ut ipfam rite prsedicare nequeam. Hui«itaque quod reponam, etjamfi nihil mea promittat te-nuitasj at primitias tarnen hafce Aeademicas Tibi eon-fecratas volui, non ut lic aliquid demereri videar,fed ut gratiffimum meura in Te publice teftarer ani-mum, Quod fupereft, pro Tua inoolumitate Tuoqueflore vota nunquam non fundam calidifiima. Ero, dumvixero,

Admodum Reverend* Hominis Tui

Cultor humilümusASMUNDUS SALMODINT.

MONSIEUR.

J7Ötre dijfertation favante, que vous allez dornen anpublique, ii eft qu une preuve tres convaincante

de vos progres dans les ettides. Et eomme nne erudi"tion particulaire y cß feinte fur chaque fage, les ju-fies louanges tie manqueront point, dues a votre me.rite. Et fi mei ne fbis point le premier a les chan-ter, au moins je ne ferai fas le dernier de temoignerma joié , que Vous les avez meritées. ContinuCpMonsieur dans vos defeins loualles, que Le domEuifans vous puife accorder ? pour prix de vos tra-xaux cS de votre vertu, toutes fortes de profperitéset croyez, que plus votre reputation f augmente, plusnura du plaifir Cehti, qui avec la plus gavfaite ti¬mme fira pour toujours

MONSIEUR,

Votre Le plus fineere ami &ferviteur

JEAN NOREEN#

Loquentise prseftantiam, cerfe ad-mirandam, eo minus quis nega-re poteft, quo certius eft, illamin animis hominum capiendis,fleétendis, tantagaudere vi, tan-taq; efficacia, ut nihil fupra. Hacenim peritus quid non efficitO-rator ? Si inflarnmandi funt animi

auditorum; haec ignis eft, flammas fpargens; fi fedan-di; aqua eft, seftum reftingvens: ft compefcendi; fre-num eft, intra limites cohibens: fi deliniendij Sireaeft, blande permulcens; fi docendi & illuftrandi 3 luxeft, tenebras pellens : fi convincendi & perfuadendi 5cornplexus eft rationum , volentibus, nolentibus, aflen-fum extorquentium. Miraberis itaque, unde Eloquen-tix tanta aceedat vis, & fbrtafle exiftimas, lenociniis5c calamiftris verborum, pigmentis & fiofculis Ulisoratoriis, tropis > ftguris , fchematibusque Rhetori-cis, hoc totum, quantum, tribuendum effe: at veroJ* falleris. Largior equidem, h«c omni», ad ap-

A plau-

2 ) O (

plaufum atque afienfum conciliandum multum éonfer-rey tantum tamen abeft, ut, qui, hujusmodi elegan-Iiis folis t tam nobiles vult producere effe&us, finefuo potiatur, ut illo potius excidat, quam qui maxime,nomenque mereatur non eloquentis, fed loquacis, fednugatords, fed blateronis irieptifiimi. Quid itaque re-ftat? nihil omnino, n-ifi ut, quse Örator adhibet, argu¬menta, rriaxime & potiffimum, vim hancce tribuendamefle, fummo jure affirmemus. Ut enim robur eft incorpore & in lacertis, non in externo ornatu, in cas-fide, in plumis, aut armorum fulgore, quse quidemterrere holdem poffunt, fternere antem non poffunt;ita praecipua vis convincendi & perfuadendi in argu-mentis &rationibus,nonin illa fufpenfa hedera, eft qux-renda.

J. II.Argumenta vero non unius funt generis; fed tres

plerumque illorum eonftituuntur claffes;aut enim funteonciliantia., aut permoventia, aut denique docentia.Argumenta, quibus auditoribus fe gratum praebere eos-que déledtare poffit Orator , ad prim am pertinent clas-fem: quibus animos ipforum permovere, & ad gau-dium, triftitiam, fpem, metum, mifericordiam, cete-rasque affeétuum fpecies concitare fölet, ad fecundam:qui¬bus auditores docere eorumque intelledlus de rei ve-ritate, vel falfttate, bonitate, vel pravitate, informareannititur, ad tertiam referuntur. Et hcec ultimae clas-fis argumenta Tunt illa ipfa, quorum in oratione n.e-céffitatem & requifita, in praTenti, quantum ingeniipermiferint vires, delineare conffituimus. Antequamvero ad,rem ififam propius aggredimur, poft impiora-tum/Divinum auxilium, tuum quoque, B. L favorem,benignämque expetimus cenfuram, fi humani quidpaffi fuerimus tüoque iion ex affe fatisfeeerinuis defi-dcrio. §* III*

. ' y, /■ ' ■

<£££ > 0 C <g*2>§. III.

Numen fapientiffimum in producendo & exornan^do hoc mundo manlfeflationem glorioe fuse, &, quam,cum hac ita quidem conjunélam voluit, felicitatem ho*minis, ut neun a fine altera obtineri poffit, tanquamfines, illam yidelicet, ut ultimum > hancvero, .ut ptQ-ixime fubordinatum, intendiffe, res eil extra dubitatio-nis aleam pofita. Quicquid itaque fecit, ad hos finesreferendum voluit, ne, quod diélu impium & blas-»phemum eil, fruftra quid dicendus fit feciiTe. Quhtjtaque Ioquela hos etjam in fines homini aDeofit cqn-peita, eo minus videtur dubitandum, quo certius eil,illam fubfidiorum, quibus homo, & in primario, & fe*pundario illo fine obtinendo, utitur, externoruni efifeaptifiimum. Jam cum ex fine intelligatur agentis vo-luntas, & voluntas De i fit hominum lex, nec lex con*cipi poffit fine obligatione , vel inde perfpicitur, nosobligatos eile ita adhibere loquelam, ut omnia in fi¬nes fupra laudatos dirigantur.

§. IV.Porro hominem, ratione & libere agendi facultate*

inilruélum, id vel maxime decet, ut temere, &, oc-clufts quaii oculis, in fun&iones obeundas nunquamruat, fed euilibet liberse a&ioni certum praefcribat fi-nem, ut, quare hanc, vel illam fufcipiat, probe fciat»Quod liquidem a quolibet in maximas & minimis , infermone, pariter ac in aliis a&lonibus, obfervari debeat,quanto, quasfo, magis idem obfervabit Orator, ornate& fapienter in loquendo qui, nuilo non temporeoe-cupabitur. Etenim, non de eo folum Orator eritfolicitus, ut finem alaquem .fimpliciter fibi habeat prae-fixum , fed et jam, ut licitus, ut ver,us» ut genuinusfit idemille. Talis vero,nifi omnia rne faüunt, eftDeigloria & auditorum felicitas. Oratorem itaque, munus

A i fuum

4 (£*# ) o Cfuum rite impleturum, nofTe oportet,-fibi in eo defu-dandum efTe, ut non modo gloriae Divinoe debitus eon-ftet honos, fed &, quam per orationem fperare fascfl, utilitas in auditores redundet multo uberrima, At-que, fl nervös ingeriii, induflriac, fagacitatis ita con-tendetit, digniflimus erit, qui nomine Oratoris ornetur.

$. V.Felicitas vero hominis obtineri non potefl fine

eognitione veri &amore honefli, hoc eft, nifi verita¬tes utiles fihi habeat perfpe&as &, quse Deo, quae fi-foi, quaeque aliis debet, fedulo exfequatur, officiajaétiones vero, quae gloriae Divinse, fuis, aliorumqueadverfantur, repugnantque perfeélionibus, -wf, omni ftu-dio, fugiat. Quae cum ita fint, oppido patet, totunt,quantum, Oratoris negotium in eo voivi vertique, utveritatem auditoribus infinuet, ur, quae vere bona,quae utilia, quae falutaria fint, ipfis deligenda & fedan-da, qux vero mala , quae noxia, fugienda perfuadeat,Hinc conviétione & perfuafione finemOratoris inter-medium abfolvi, nos contendimus atque flatuimus.Quod nonnifi per argumenta eo adduci quis poflit, utveritati cuidam affenfum prcebeat, ex indofe patet in-tclle&us, quippe qui, vi externa, ad affenfum cogi ne-quit; fed eatenus propofitioni aflfentit, qnoad ejusdemex veris & evidentibus principiis perfpiciat dependen-tiam. Et vel inde fatis inter omnes conflat argumen¬torum ne«eflitas, dum aliquid, ut verum, auditoribusproponere findet Orator. Ut porro aqua nobis nonhaereat, eorundem demonflraturis neceffitatem, in vo-funtate verfus bonum quodpiam fledenda, & a malo a-vertenda; amicurn illum , intelieéhim & voluntatcmInter, confenfum , quo hsec, fine repraefentationibusboni, vel mall ab illo fadlis, nihil appetat, nihil aver-fetur, in anteceflum paucis tangere lubet,•m-.iti \ VE

) O (

§. VIAnimarn noftrani duabus facultatibus ftimmo re~

rum Arbitro exornare plaeuit,quarurn altera intelleétus,altera völuntatis nomine inligniri folet. Definitur it-le per facultatem aninise res diftinfte fibi repnefentan-di; hscc vero per potentiam bonum, vel malum di~ftindte cognitum, appetendi, vel averfandi. Eft itaquellle, quo verum a falfo, bonum a malo diftincte fe-cernere valemus; hacc vero, qua ad omnia, qua: abintelle&u, utbona, nobis fiftuntur, ferimur, aliicimur;mala vTero ab eodem cognita deteftamur, atque aver-famur. Hinc intelleélus \'oIuntatis audit dux, lux,& confiliarius. Obfervari heic meretur, boni & ma-ii repraefentationes rationem effe fufficientem volitio-nis & nolitionis, atque Philofophis vocari motiva vo-iendi & nolendi.

$. VIIOrator vero, virtutum amorem, vitioruinque o-

dium, animis aliorum inftillaturus, nihil proie&o ef-ficiet, nifi voluntatem, ceu adtionum humanarum do-minam, in fuas traxerit partes; nihil autem fieri pot-eit fine ratione fufficiente, adeoque nec voluntas ii«ne illa determinari ad aliquid appetendum, vel aver-fandum; hsec vero dieitur mothiflj»» per §. prseced, Er¬go heec ad voluntatem fle<ftendam funt neceflaria; ab-folvuntur vero illa boni & mali reprtefentationibus;hae vero ex intelle<ftu, non ex voluntate proveniuat.Ergo intelleélus de obje&i bonitate, vel pravitate no-titia & cognitione prius imbuatur, neceiTe eft, quamvoluntas ad appetendum, vel averfandum fledi queat 5,hoc vero fit per argumenta docentia 5 quare horuirüip oratione elucet neceflitas.

I ' ' * ' § vni

$ tfcfe# ) o (

$. VHI.Praeter haec, neminem> qui, vel a limine, palatia

falutavit Eloquentiae, fugere poteft, praecipuis Oratorifofficiis munus annunierari permovendi. Permoveturvero voluntas, quae, fenfu latiori fumta, appetitum &fenfitivum & „rationalem includit, quando efficitnus,ut in bonum inelinet & a malo rechnet 5 neutrumvero fine argumentis moveripofie, jam commonftran-dum. De hoc primum dicam. Si Orator appetitumrationalem* fle&ere debet, (debet autem cqrtifilme) v.o-luptas in mente permovendi prius eft excitanda, eurnille fme hac vix & ne vix quidem concipi poflit (perprincip. Pfychol.) Si voluptas eft excitanda, prius ex-citetur, necefle eft, diitincla boni cujusdam cognitio ,

quce ita comparata erit, ut inteilcctum ad aftentien-dum compellat, effs illud, quod commendatur, potiusbonum, quam malum; intelledtus vero prius aftenfumnon prsebet, quam veritätis convincatur; veritatis au¬tem in hac, vel illa propofitione, tum convincitur,cum nexum ejusdem cum principiis indubitatis videt& fentit; at hoc ipfo artificio abfolvuntur argumenta;quare vel hinc ad ipforum in oratione neceftitatem va¬let conciufiö- Et hoc de cornmotione appetitus ratio-nalis dixitTe fufficiat. Porro ad appetitum fenfitivum& äfte<ftus quod fpe&åb, nec hos fine argumentis mo-veri, perfpicuum erit. Tuncenim affeétus moventur,cum res tam vivide fiftitur, ut non fblum cognofca-tw, fed & quodammodo guftetur & percipiatur. SiJam argumentis deft i tuta eft: oratio, fi nugse, fi men-dacia, fi verba nihil fignificantia, adfunt; qualis, quaefo,quantaque tunc erit vivida illa reprsefentatio ? CerteÄulla. Appetitui rationali&renfitivo,de quihus mentio-nem feci, oppofita eft averfatio jationahs •& fenfitiva ilocus itaque eflet opportunus deharum permotione

non-

}o( iRonnirlla pracipiendi, cum hinc, pariter äc inde, pronoftra adftruenda fententia, arcefli poflint argumenta jCum vero nos brevitati litemus oppofitorumque prae-terea fit ratio oppofifa; qqse de commotione appetitusfenfitivi & rationaiis fy.nt addud;a; ad averfationes,mytatismutandis, faciie referri poterunt. Atque fic ad alla.

$. IX.Sed forte quispiam objiciet, vim omnem coramo-

vendi ex pompa verborum & a&ione oratoria, adeo-que non ex argumentis hauriendam efTe, idque hocinnixus fundamento, quod Demofthenes primum, fe-cundum & tertium in dicendo a&ioni tribuerit. Atex illo turbine non eft, quod navis noftra periculumreformidet ullum. Kam licet vel maxime concedamus,cum ad auriuin voluptatem, tum ad ciendos multosanimi motus, efTe vocis, verborum , gdtuumque vimqüaridäm haud fpernendam; tantum tarnen abeft,utäp-paratui diétionis, geftuum lenocinio, ceterisque oculo-riim, auriumque blandimentis, totam vim commovendiäfflgnemus, ut maximam ejusdem partem rerum ma-jeflati & argumentorum nervis adfcribendam elTe, ple¬no profiteamur ore. Verba enim per fe nihil aliudfunt, quam rerum figna & chara&eres; hi, veneribus& coloribus quantumvis illuminentur, parum tarnen ,

aut nihil 'habent ponderis, nifi a rebus , quas fignifi-cant> id mutuentur. Etjam aaionis dexteritas nihilpraeter hiftrionica & gefticulata continebit, nifi rerum& argumentorum ponderi fuerit conveniens. Sed in-ftas: funt tamen, qui, nuda orationis pompa & aélio-nis pnefidio, in animos auresque rudiorum ita in-fluere pofTunt, utapplaufum confeqnantur. Refponde-mus : ii, qui naris funt emun&ioris, efusmodi phalera-rum buccinatores femper defpicatui habent atque exfi-bilant. Addo longe plurimos efTe , qui fine exquifito

t ) O ( §23 x

illo verborum ornatu, fummaque geftuum , agilitate,argumentorum praecipue poudere & ingenii acumine ,in dicendo valuerunt, magnamque ab aliis iniere gra-tiam.

§. X.Öflenfa fic in genere neeeflitafe argumenforunv

docentium in oratione , jam ad requifita eorundem,_plenius explananda, nos accingimus. Nempe argumen¬ta probabilia non femper fufficiunt pertinache audito-rum frangendsej quare adhrbenda funt c.erta & quae vieonvincendi gaudent. Quam gratum itaque Oratori eftfinem fibi propofitum afifequi , nec varios, forte in-fauftos, «ventus extimefcere, tam feduio caveat, nenubem pro Junone, conje&uras pro maturis fcientiaefru<?cibus, venditet; fed omni in id incumbat nifu, utcertis, ut exploratis, orationern fuperflruat fundamen-tis. Opinioni igitur, vario illi & muitiformi monftro,locus non temere erit ullus concedendus, certitudo,quoad ejus fieri poteft, fe<ftanda, ample&enda: & hocquidem eo magis, quo duriori veritas fubjedta fit fa-to. Homines enim partim erroribus, partim praejudi-eiis, partim fenfuum, imaginationis affe&uumque tur-bine, partim aliis rebus, prsepediti, obruti, fafcinati,tardiffime veritatem amplexantur. Quemadmodum adnavem magnas molis agitandam non parva, nec pau-ca, fufficiunt vela, fed requiruntur, quae magnitudininavis refpondeant; fic ad perducendos homines incognitionem &; agnitionern veritatis minime utendumeft argumentis vilibus, levioribus, & quae opinionemquandam tantum in ipfis generare queant, fed quae ple¬num ipfis aflenlum, velint, nolint, extorqueant. Sicfperare fas eft, fore, ut, quae commendantur, bona, ,avidiffime fe&entur, & expetant , quae vero eulpan-tur mala, omni fugiant cura & folicitudine. Sic in

: finu

) o r $

fmu gratulari fibi poterit Orator, quod in viridiflimafelicitatis prata auditores deduxerit, adeoque iinem,tantopere expetendum, felix fit confecutus.

xi.

Ut h^ec veritas eo firjniori nitatur taloj pro ipfamunienda ex Pfych unum etjam conficere lubet argu¬mentum. Ex antecedentibus patet, Oratori irr id ma¬nibus pedibusqueincumbendurn e/Te, utauditorum promo-veat felicitatem, hsec vero in certis plerumque deli-tefcit adionibus; Oratoris itaque eft efneere , ut \mipfce conftanter ab illis fufcipiantur j quomodo vero idfiat, patebit, dum genefin aétionis accuratius paulo at-tendimus. Ornnis aétio libera appetitum, appetitus vo-luptatem , voluptas cognitionem boni prsefupponit: co-gnitio itaque de bonitate aélionis e/t cau/Ta prima,, curfufcipiatur j eft vero haec aut certa, aut probabilis. Sieft probabilis tantum; facile fieri poteft, ut illam aélio-nem, quam jam, ceu bonam, fibi fiftunt, alio tempore,ut malam, fibi repneféntent, adeoque illam omittant,fugiantj opiniones enim funt mutabiles. Si vero co*gnitio de bonitate aélionis eft certa ; voluptas quoqueinde profluens durabilis fit, nece/Te e/t 5 naiq quam-diu manet cau/Ta, tamdiu manet effeétus; aétio autembona, quam bonam e/Te, certo fcio, talis mihi fempervidebitur; Ergo voluptatem inde femper percipio; Er¬go appetitus in iliam eft durabilis ; Ergo efTeétui fem¬per dabitur, (nam ipfa experientia docet, illis Omni¬bus prasviis & con/ianter confervatis, nos, vi quafi ,trahi ad aétiones bonas fufcipiendas) unde non poteftnoo felicitas gigni auditorum, ad quam promovendam,augendam & confervandam, obligatus eft Orator; Ergö

y vis convincendi in argumentis inefie debet.

B XII.

MO t&X3> ) o C C£*3?

$. XII.E contrario de adtionis moralitate fi dubitat, fi hse-i

litat, minusque convidtus exiftit auditor, attoniti in-ftar, Charybdim ab una parte > Scyiiam vero ab alteravitando» ubi tutiffimus mentem figat & pedem, dubiusomnino fludluat, unde facile fieri poterit , ut fcorias proauro, pannos pro purpura, malumque pro bono am-pledtatur, utcorporeas, ut turpes, ut fcedas voluptateslequatur fenfuum, quse incornmodorum, dolorum ma-lorumque fecundiffimaefane funt genitrices, cuftores fuostanto magis infeliees redditurae, quanto fe miferi feli-ciores putant*

§. XIII.Quamvis vero oratori opinionibus, quantum fieri1

poteft, utendum non fit; faepiffime tarnen cafus inci«-dere folent, ubi, deficiente feientia, verofknili cogni-tione contentos nos effe oportet. In multis enim hu-manis negotiis tot tantaeque funt determinationescon-volutae, tot ex improvifo enatse mutationes, ut, nullahumana prudentia quantalibet, femper & ubique, quid-quid id eft notionum complicatarum, ad caicülum di-Itindle revocare, & ex prsefentibus cum futuris nexum,explorato judicio, animo prsecipere queat. In his itaquenon aliter verfari licet Oratori, quam ut rationes vero-limiles colligat, indeque conelufiones quam maxime pro-babiles formet, quse hadienus pro veris habentur, quiarationes, in eontrariam partern aqu°^ vel magis pro*babiles, perfpicere non datur. Ut de e© nihil jam di-cam, quod in animos rudiorum magis interdum proba-bilia, quam certa, influant argumenta. Longe quidemplurain nobili hacmateria fuperefTent, at fupelledtilis, pa-riter ac temporis, anguftia circumfcriptus, brevitati

Ruders cogor; quare, jam manum de tabula.SOLI DEO GLORIA.