Date post: | 07-Jul-2018 |
Category: |
Documents |
Upload: | manticora-patiens |
View: | 273 times |
Download: | 7 times |
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 1/158
Himnos de la antigua liturgia hispanica
Edicion critica, traduccion y fuentes*
por
CAsTROSANCHEZ
Cordoba)
El presente artIculo estudia una serie de himnos de la liturgia
hispanica, la mayor parte del Proprium de Sanctis, alguno de
Tempore, e los siglos VIII y lXI, tomando como referencia a edici6n
de los himnos de Clemens Blume2. Nos ha parecido que estaselec-
ci6n de himnos podria resultar significativa tanto par el hecho de
que el estudio de estoshimnos esta practicamente concluido como
par las correcciones que se proponen a la edici6n de Blume.
.Este estudio es una pequefia muestra de la edici6n critica de los himnos de la
liturgia hispanica que estamos preparando.
Agradecemos al profesor Emilio Garcia Ruiz la lecrura de este trabajo y sus
observaciones.
I Para la dataci6n de los himnos de la liturgia hispanica c£ U. CHEVALIER,
Repertorium Hymnologicum, Leipzig, 1901; reprint 1971. W. M. WHITEHILL-
J. PEREZDE URBEL,Los manuscritosdel RealMonasterio de SantoDomingo de Silos,
Madrid, 1930. M. C. DfAZ Y DfAZ, Index Scriptorum Latinorum Medii Aevi
Hispanorum, 2 v., Salamanca-Madrid, 1958-1959. J. SZOVERFFY, berian
Hymnody, Worcester, Mass., 1971. A. MUND6, La datacion de los codicesirurgi-
CDSisigoticos oledanos, n Hispania Sacra, 18, 1965, p. 1-25. Segtin SZOvERFFY
op. cit. pp. 44, 45, 53, 55), los himnos Ad sanctaeAgathae virginis; Christe lux
/ucis, Deus; Exsulta nimium, turba fidelium; 0 beatemundi auctor; 0 Dei verbum
parris ore; 1t deprecamul; Domine; Vrbis Romuleae am toga,se habrian compues-
to en el s. VIII. Los demas, Adrtantes pariter sexusomnigenus; Christe, tu rerum
opifexque operum; Clementis tstum celebratur hodie; Festum nsigne prodiit corus-
cum; Festum Christe rex per orbem; Fons Deus aeternaeparis, lux; Gaudet caterva
nobilis; Lucis auctor clemens umen; 0 caelorum alme princeps; 0 rerum domine,
conditor omnium; 0 secerdotum nclita corona; Sollemne tstum plebs benigna; Ecce
micantia veluti sidera; 1t decet mnus in Sion, omnipotens,en el s. IX.
1C. BLUME, Hymnodia Gothica. Die Mozarabischen Hymnen desalt-spanischen
Ritus, Leipzig, 1897, AH XXVII.
EPOLSe
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 2/158
124
CASTRO sANCHEZ
Parece oportuno recordar aqui las enormes dificultades que el
estudio de la himnologia de nuestra liturgia plantea al investigador
y 10 nseguro que resulta transitar pOT stecampo. Yello pOTa esca-
sa tradicion manuscrita para algunos himnos, pOTel mal estado de
conservacion de algunos de los codices, que hace muy dificil su
lectura, y tambien, a veces, pOT a mala factura de su escritura. A
estasdificultades, de orden formal, hay que afiadir las referentes al
contenido, como son el recurso al resumen pOTparte del autor, lle-
vado a vecesa extremos que hacen ncomprensible el texto (dificul-
tad que a veces puede obviarse recurriendo a la Fuente correspon-
diente); la gran cantidad de faltas, que, mas que en una sintaxis y
morfologia ya averiadas , hacen pensar en un copista que, en no
pocas ocasiones, no entendia 10 que estaba escribiendo; y final-
mente la inseguridad en la datacion de algunos de los manuscritos
conservados.
Teniendo como referencia a citada edicion de Blume, la prime-
fa, y la unica completa, de los himnos, y teniendo en cuenta las edi-
ciones anteriores y posteriores a el y los estudios sobre la himno-
logia de nuestra liturgia3, hacemosuna nueva lectura de los manus-
critos en los que se encuentran estos himnos, los codices ME Z L
0 B D F Q y x, que describimos mas abajo.
El estudio, marcado pOT un deseo de fidelidad a la tradicion
manuscrita, tiene cuatro partes: texto, aparato critico, traduccion y
fontes/loci similes. En cuanto al texto, hemos tratado de respetar al
m:iximo la lectura de los codices, hasta el punto de que en algun
caso, 10 reconocemos, nuestra propuesta puede resultar forzada.
Tambien en la grafia tratamos de seT ieles a las Fuentesmanuscri-
tas, segun criterio hoy comunmente aceptad04.Pero no resulta facil
aplicar este criterio cuando hay mas de un manuscrito y alguno de
ellos es ademasde datacion no segura. Porque ~que grafia adoptar
cuando un himno esta recogido en varios codices, cuando ademas
3B. THORSBERG, tudes sur l'hymn%gie, Upsala, 1962. M. C. DiAZ Y DiAZ,
Estudios sobre fa antigua literatura refacionada con Santiago el Mayor, in
Compostellanum, 11, 1966, p. 457-502. J. GIL, EI himnario gtftico, in Habis, 7,
1976, p. 187-211. A. DE ALMEIDA MATOS,Hinos do Temporal Hisp/inico ate a
invas/io mufUlmana. Estudo histtfrico-critico, Coimbra, 1977.
4J. GIL, Para fa edicitfn de /os textos visigodos, n Habis, 4, 1973, p. 193 ss. 10.
Corpus scriptorum muzarabicorum, Madrid, 1973, p. LV ss.J. FONTAINE, sidore de
Seville. Traite de fa nature, Burdeos, 1960, p. 86-103.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 3/158
125
IMNOS DE lAANnGUA UTURGIA HISPf.NICA
en un mismo codice, separados tan solo par dos palabras, nos
encontramos cum y quum con el mismo valor? En la necesidadde
teller que adoptar un criteria 10 mas coherente y homogeneo
posible, si bien abiertos a la posibilidad de modificarlo en el futu-
ro, seguimos a grafla del manuscrito considerado mas antiguo. Los
himnos aparecenen el orden que tienen en la edicion de Blume y
se resaltan con cursiva y negrita las lecturas que proponemos.
El aparato Crltico es, en general, negativo. Hemos de afiadir que
se ban subsanado numerosos fallos de lectura cometidos par
Blume. Cuando las variantes propuestas par el a la leccion de los
codices se refieren a la grafla, regularizada en su edicion, no se
recogensiempre en nuestro aparat05.
El texto va acompafiado de una traduccion. Segunnuestra nfor-
macion, la primera que se hace. Asumimos el enorme riesgo que
siempre compacta abrir camino, sabre todo en un campo tan inse-
guro como este, como declamos antes.A pesarde ella, 10hacemos
en beneficia del lector, que de este modopodra comprender mejor
nuestras propuestas, al que pedimos desde aqlli que haga extensiva
esa comprension a los fallos que hayamos cometido. La traduccion
se presenta en parrafos numerados, correspondientes a las estrofas
de cada himno. En ella los corchetes, como es habitual, encierran
palabras no existentes en el texto latino, pero convenientes para su
mejor comprension.
Finalmente, y siguiendo a grandes rasgos a llnea de otros traba-
jos, especialmente el de Thorsberg, afiadimos una seleccionde tex-
tos, que guardan relacion mas 0 menDs estrecha con el texto del
himno y que, en algun caso ha podido inspirar a su autor. Son tex-
5Las cifras que aparecen allado de las siglas de Ios codices en cada himno se
re6eren a folio para los manuscritos, entre los que incluimos X a columna para
la PatT%gia Latina, y a pagina, para la edicion de Blume.
A vecesse distingue entre PL1 y PL2 para referirnos a las Iecturas de los codices
35.1 y 33.3, respectivamente, contenidas en la PatT%gia Latina, en la que se
recogen os himnos: Lucis auctor clemens,umen inmensum; Festum nsigneprodiit
coruscum; 0 sacerdotum nclita corona; 0 beate mundi auctor atque rerum condi-
tor; Clementis istum celebratur odie; Xriste, lux lucis, deus ange/orum; 1e decet
ymnus in Syon, omnipotens; Gaudet caterba nobilis; 0 rerum, domine, conditor
omnium; 0 dei uerbum,patTis ore proditum; Xriste, tu rerum opifexque operum; 0
cae/orum alme princeps, Micael potissime; Solemne istum, plebs benigna, promite;
Festum,Xriste rex, per orbem inluxit almificum; Exsulta nimium, turba fidelium;
Vrbis Romulee am toJ[acandida.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 4/158
126
CASTRO ANCHFZ
tos de la correspondiente pasi6n 0 misa del santo de las Sagradas
Escrituras de los Santos Padres6.
De los c6dices colacionados el Myel L contienen las colec-
ciones mas importantes de himnos de nuestra liturgia. Ambos tie-
nen un nucleo comun de himnos y se complementan en la parte no
comun.
M = Psalmi Cantica Hymni. Es mas rico que el L pero plantea una serie de
problemas referidos sobre todo a su origen y fecha de composici6n que por
10generalse situa entre los siglos X y x si bienA. Mund6 la retrasaalII 007.
Tiene 172 folios en pergamino de 230 x 250 mm. ados columnas de 29
lineas en minuscula visigoda de la segundamitad del IX 0 principios del x.
La numeraci6n del s. XVIII esta hecha por paginas. Una primera parte en
numeros arabigoshasta a rag. 215 contiene salmos y cinticos. La segunda
parte en romanos hasta a 123 contiene los himnos. Perteneci6al Archivo
catedral de Toledo donde llev6la signatura35.1 y de alii pas6ala Biblioteca
Nacional de Madrid donde lleva la signatura 10001. Blume 10 designa con
la sigla MT8.
E = Antifonarium. Es uno de los c6dices mas perfectos de cuantos nos haD
legado os monjes copistas seglin Ferotin9. Escaescrito en minuscula visig6-
tica del norte de la Peninsula en folios de 280 x 170 mm. de caja en una sola
columna de 23 a 26lineas en as paginasque s6lo tienen texto y de 12 a 13
en as que s610 ienen precescon notaci6n musical. Fue escrito en a segunda
mitad del siglO X por una sola mano y lleva anotacionesposteriores en los
folios 87 116 149.
Es un Antifonario con oracional festivo himnario y Liber fretUm. Su esta-
do de conservaci6nes amentable por efecto de la humedad y el vandalismo.
6 C£ B. THORSBERG tudes cit. n. 4. Acta Sanctorum quotquot toto orbe colun-
tu7: Edic. Socii Bollandiani Pans 1863 ss. F. CABROL H. LECLERCQ M.
FEROTIN Ie liber Mozarabicus Sacramentorum Paris 1912. A. FABREGA
Pasionario Hispdnico 2 Y. Barcelona-Madrid 1953 y 1955. La abreviatura Pass.
de las fuentes hace referencia al Pasionario Hispanico.
7 Cf. J. ENCISO El Breviario Mozdrabe de fa Biblioteca Nacional in £Studios
Biblicos 11 1943 p. 189-211; A. MUND6 La datacion cit. n. 2 p. 1-25. J. PEREZ
DE URBEL Los himnos mozdrabes. Congreso nternacional de £Studios mozdrabes
Toledo 1975. p. 135-162.
8Contiene los himnos: Lucis auctor clemens umen inmensum; Festum nsigneprodiit
coruscum; 0 sacerdotum nclita corona; 0 beate mundi auctor atque rerum
conditor; Clementis estum celebratur odie; 1e decet mnus in Syon omnipotens; 0
rerum domine conditor omnium; 0 dei uerbum patris ore proditum; Xriste tu
rerum opifexque operum; Festum Xriste rex per orbem inluxit almificum; Exsulta
nimium turba fidelium; Vrbis Romulee am toga candida.
9F. CABROL H. LECLERCQM. FEROTIN e liber Mozarabicus cit. n. 7 col.
893.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 5/158
127
IMNOS DE LAANnGUA Ln URGIA HISPANICA
Su parecido con el Antifonario de Leon ha permitido reconstruir con cierta
facilidad sus numerosas agunas. El himnario es practicarnente gual a los
himnarios de Silos (ms. 30851 del Museo Britanico, en nuestra edicion L) y
de Toledo (ms. 35.1 en nuestra edicion M). Hoy seencuentra en a Biblioteca
de la Real Academia de la Historia de Madrid con la signatura Aemilianensis
30. Blume 10 designa con la sigla MClo.
Z = Officia et Missae.El codice tiene 199 folios a lInea tirada de 27lfneas, en
caja de 230 x 135 mm. Esta ncompleto al principio y al final y tambien en
el medio. SegunMundo, es de finales del siglo X y principios del XI. SU etra
visigotica no tiene trazosanchoscomo la toledana-andaluza, ino que es bas-
tante fina, como la de los codices del norte. Pudo haber sido escrito en
Toledo. Fue utilizado por Ortiz y luego paso a la Catedral de Toledo, donde
lleva la signatura35.6. Blume 10designa con la sigla T ClIo
L = PsalteriumHymni. El codice, ormado probablementeen Castilla a partir
del mismo rondo visigotico que el M, se data en el siglo XI y escl incomple-
to. Esta escrito en folios de 400 x 310 mm., ados columnas, con amplios
margenesmuy fragiles por efecto de la humedad. Especialmenteen los him-
nos hay glosasde fechasdistintas y dudosas.Procedentedel Archivo monas-
tico de Santo Domingo de Silos, boy seencuentra en a Biblioteca del Museo
Britanico con la signaturaAdd. 30851. Blume 10designacon la sigla Lsd12.
0 = Manuale Antiquissimum, Rituale, Horae diurnae et nocturnae.El c6dice,
escrito en letra visigotica del s. XI, comprende dos libros diferentes: un
Misticus (fr. 1-30), con notacion musical del norte de la Peninsula,y un Liber
horarum (fr. 31-42), escrito probablementeantes del 1080. Sus olios son de
245 x 160 mm., con 16 lfneas. Le faltan algunos folios. Se encuentra en el
monasterio de Santo Domingo de Silos, donde lleva la signatura Silos 7. Su
10Editado pOTM. S. GROSS PUJOL,El Liber Misticus de San Milldn de fa
Cogolfa (Madrid, Real Academia de la Historia, Aemil. 30), Barcelona, 1984.
Contiene los pimnos: [Ad sancte A]gathe uirginis; Clementis estum celebratur
odie; Xriste, lux lucis, deus angelorum; Adstantespariter sexusomnigenus; Solemne
festum, plebs benigna,promite; Exsulta nimium, turba fidelium.
II Editado pOT . JANINI, Liber Missarum de 1Oledo, . II, Toledo, 1983, p. 151-
229. Contiene solo el himno: 0 beate mundi auctor atque rerum conditor.
12Fue editado pOT . P. GILSON, The MoMrabic Psalter (ms. British Museum,Add.
30.851), Londres, 1905. La edicion fue revisada pOTH. M. BANNISTER.
Contiene los himnos: 1e deprecamul; domine; Lucis auctor clemem, umen inmen-
sum; 0 sacerdotum nclita corona; 0 beate mundi auctor atque rerum conditor;
C/ementis estum celebratur odie; Eccemicantia ueluti sidera; Adstantes ariter sexus
omnigenus; Fom, deus,eteme paris, lux, origo luminis; 0 rerum, domine, conditor
omnium; 0 dei uerbum,patris ore proditum; Xriste, tu rerum opifexque operum; 0
caelorum alme princeps, Micael potissime; Festum, Xriste rex, per orbem inluxit
almificum.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 6/158
128 CASfRO sANCHEZ
arquetipo, en opini6n de Ferotin 3, no puede remontarsemas alia del s. IX y,
segtin el, rue utilizado For Ortizl4.
B = Officia et Missae.El c6dice tiene 177 folios de 400 x 320 mm. Incluye
un Misticus propiamente dicho (ff. 1-172v) del s. XI, procedentede la mitad
norte de la Peninsula Iberica, run fragmento del Liber Canticorum (ff. 173-
177v) del s. x. Esta escrito en minuscula visig6tica, ados columnas,de 22 a
24 lineas. Procede del Archivo monastico de Santo Domingo de Silos y boy
se encuentra en la Biblioteca del Museo Britanico, donde lleva la signatura
Add. 30844. Blume 10designa con la sigla Lsa15.
D = Alia Officia 1iJietana. iene estec6dice 161 folios de 365 x 254 mm. Esta
escrito ados columnas, con notaci6n musical del norte de la Peninsula.Los
trazos de su grafia estan muy desdibujadosy son de mala factura. Los folios
1-7v, ados columnasde 31lineas, en etra visig6tica de finales delX. Los folios
8-159v son del siglo XI, ados columnas de 27 lineas (a veces29). Los folios
89-92v son posterioresy aftadidos. Procededel Archivo monastico de Santo
Domingo de Silos y boy se encuentra en la Biblioteca del Museo Britanico,
donde lleva la signaturaAd. 30845. Blume 10designa con la sigia Lsb 6.
F = Officia et Missae.Este c6dice tiene 175 folios de 285 x 221 mm. Esta
escrito en minuscula visig6tica de varias manos, en la mitad norte de la
Peninsula, en el siglo XI. Las piezasde canto escin en visig6tica menor. El
c6dice, ya mutilado a finales del s. XV, rue manejado For el can6nigo Ortiz
para la edici6n de su Breuiarium Gothicum.Guarda relaci6n con los manus-
critos 35.4 y 35.6. Procede del Archivo monastico de Santo Domingo de
Silos y boy se encuentra en la Biblioteca del Museo Britanico, donde lleva la
signaturaAdd. 30846. Blume 10 designa con la sigla LsCI7.
Q = Officia et Missae.El c6dice, primorosamente decorado, iene 177 folios
de 345 x 278 mm, ados columnas de 27 lineas, en caja de escritura de 283
x 222 mm. Su notaci6n musical es a toledana del ultimo periodo. Los folios
176 a 177v pertenecena ottO c6dice. Su letra es a visig6tica redonda, bas-
tante fina, de mediados del XI. SegunMund6, es del siglo XII-XIII. Procedede
col.
. CABROl, H. LECLERCQ,
:tROllN, Le liber Mozarabicus,it. n.
842.
14 ditado por J. JANINI, Liber Horarum de Silos, n Anales Valentinos,12, 1986,
p. 17-73. Contiene s61o el himno: Lucis auctor clemens,umen inmensum.
15Editado por J. JANINI, Officia Silensia. Liber Misticus I, in Hispania Sacra,
29, 1976, p. 3-57. Contiene los himnos: Adstantespanter sexus omnigenus;
Festum,Xriste rex,per orbem inluxit almificum.
16Editado pOT . JANINI, Officia Silensia. Liber Misticus II, in Hispania Sacra,
30, 1977, p. 59-143. Contiene los himnos: 0 beate mundi auctor atque rerum
conditor,. Gaudet caterba nobilis; 0 rerum, domine, conditor omnium.
17Editado pOT . JANINI, Officia Silemia. Liber Misticus III, in Hispania Sacra,
31, 1978, p. 147-273. Contiene el himno: Vrbis Romulee am toga candida.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 7/158
129
IMNOS DE LA ANllGUA UTURGIA HISpANlCA
la parroquia de santa Eulalia de Toledo, rue utilizado por el can6nigo Ortiz y
luego pas6 a la libreria de la Catedral de Toledo, donde lleva la signatura
35.418.
X = Con esta sigla, que nosotros mantenemos,designaBlume el Breuiarium
Gothicumsecundum egulambeau sidori. Es una edici6n llevadaa cabo por el
can6nigo Alfonso Ortiz enToledo en 1502 por encargodel cardenalCisneros
con el fin de proporcionar a las parroquias de Toledo los textos necesarios
para la celebraci6n del culto en el rito mozarabe'9.No conocemos odos los
c6dices de que se sirvi6 Ortiz para esta edici6n, aunque se piensa que no
todos los c6dicesutilizados por el hall llegado a nosotros. SegunBlume, aquI
radica su importancia2°.
A continuacionpresentamos n tabla sinoptica os incipit de los
himnos aqui editados,asicomo os mss.y folios de los mismosen
que seencuentran.
'8 Editado par J. JANINI, Liber Missarum de Toledo, . II, Toledo, 1983, p. 9-
145. Contiene el himno: Vrbis Romulee am toga candida.
19El Breuiarium de Ortiz rue editado par F. A. Lorenzana, en Madrid en 1775.
Edici6n que rue recogida en J.-P. Migne, Patrologiae Cursus Completus, Series
Latina, Tomus LXXXVI, Parisii, 1891. Cf. L. BROU,EtUdessur le misselet le bre-
viaire mozarabes mprimes, in Hispania Sacra, 11, 1958, p. 349-398.
20Contiene los himnos: Lucis auctor clemens, umen inmensum; Festum nsigne
prodiit coruscum; 0 sacerdotum nclita corona; 0 beate mundi auctor atque rerum
conditor; Clementis tstum celebratur odie; Xriste, lux lucis,deus angelorum; Gaudet
caterba nobilis; 0 rerum, domine, conditor omnium; 0 dei uerbum, patris orepro-
ditum; 0 caelorum alme prin ;'eps,Micael potissime; Solemne tstum, plebs benigna,
promite; Festum,Xriste rex, per orbem inluxit almificum; Exsulta nimium, turba
fidelium; Vrbis Romulee am toga candida.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 8/158
130 JoCASTROSANCHEZ
,
iON.t-.it~~~or-lDo"'O\ "'~ID~~"'~O\""
~ ~ ::;~ ~ ~ ~..'~ ~,~ ~ ~ ~ ~ ~ ~,~ I't ~;pj ~;;~
~ ~
I ..'c ~ t. I, "0-
)
" c", ",.. ,(
"'4:~,cc"'~,,".Jr co" '~""c"cnoi,"';o'
;" ., ,
...i~ 1~~~~ j ) ~ ~~~i~ ~
~ I"~ ~.. [;'i &~ ~ ~ ~ b ~ 1:' I;, i', S i ~ ~ i 5 J ;.
If; ~~~~ i..' 1.""" ...,...,
", '" f1 4 ,;
, "'
I'" , C .,
C1 i ..,.,.1"" 'A
..
.\
" I' "'" , ., '"' ,
ci"";';jc,:)bi~ t.(\t It,ji} i 11 , cc,'.\c'~
" " ,
~ ~
Q ~ c' f ~ ~
I fcc
~ .~
0 8 '.
-
~~~ ~,,~ ~~~ ~~;::
f
"f c 1 j
or- : t N
181 ...A-" ..-
N
~ = ;t,,~-o" co ~~g =~~
~'?;"' '.c,,1 ""':i c:'I'-;c aa'
" e;, 'ft c;) "...: K. K. e I
I ,,~. fl~ 4.c'it. i'" f :§ ~ ~ ~, ~
,cc 'c ~ :e:t 'I ~ ~ ~ ~
j M H H o~ ~ £ ~ ~ Oil o~ c oJ ,=
§ ~ ~ j Co °5 1 15oc t; -<:s ~ -g o~ e 'l g
o~ I. I. ,- o~ E .p .p 1 ~ ~ '": ,- 8 I to ~ ~ j .= e-
II <: <:; ~ .j Q Q ~ ~ 5 ° a '5 ~I~ ~ tJ5 f-o f-o.s
o~ } ~ g °8 ] 0] g g g g ~ ~ ~ ~ °g °g °g °g °g °e os
°2 13 .i i i i i i i i = = ~ ..a a a a a a i
It~.s.s.s.s.s.s.s.s .s.s.s~.s.s.s.s.s.s.s.s
~ ~ .~ J: o's~ ::'~ ,~ : ~ ~ ~ ~ ~ ;1 ~ ~ ,~
:0,-- -\
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 9/158
131
IMNOS DE LA ANnGUA ilTURGIA HISpANICA
Abreviaturas tilizadas
into
n.
om.
p.
pot.
punct.
ras.
scrip.
SIgn.
supt:
uirg.
= ante
= ceteri
= codex
= codices
= erasit
= expunxit
= incipit
= infra
= inseruit
= linea
= legi
= manu
a.
celt.
cod.
caddo
eras.
expo
Inc
in
1m.
t.
leg.
m.
= inter
= non
= omisit, omiserunt
= post
= potest
= punctum, puncta
= rasura
= scripsit
= signum
= supra
= uirgulam
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 10/158
132
CASTRO ANCHEZ
46. Feria ertia.:
Te deprecamur, omine,
misericordem t pium,
propter nomen uum, domine,
estonobis propitius.
5 Sollicitudinemnostram
super e, deus, actamus;
nisi misertus ueris,
in llano lauorabimus.
Ea, que tibi displicent,
10 te adiubanteuincamus;
saluasti os uigilantes,
custodinos dormientes,
Vt in pace n idipsum
secun equlescamus,
15 exsurgentesiluculo
sobrie e adoremus.
Peccata ostra dilue
et miserere, omine,
qui regnas n perpetuum,
20 adestonostrisprecibus.
46: cod.: L 164)
cd. Blume 100)
1 deprecamur]perfruamur Blume domine] dominum in ras.a domine) L
Almeida 3 domine] deus Blume domine+ Gilson 5 sollicitudinem nos-
tram] nostram sollicitudinemAlmeida 6 iactamus] acimusAlmeida p. iac-
ramusuirg. scr.Blume 10 te adiubante]adiuuante eAlmeida uincamus]uin-
cemusAlmeida p. uincamusuirg. SC7:lume 11 nos uigilantes]uigilantesnos
Almeida 12 nos dormientes]dormientesnos Almeida p. dormientes unct.
SC7: lume 13 ut in pace]Banniste1;n pace L, in pacenunc BlumeAlmeida
in idipsum] id im.) L Almeida, n hoc ipsum Blume 14 requiescamus]
requiescemus lmeida 16 sobrie te adoremus] e sobrie adorabimusAlmeida
17 dilue] a. ras.)L Almeida,ablue in ras.)L Blume 18 et misereredomine]
a. ras.) Almeida,miserere obis deus in ras.) Blume
21Este himno fue objeto de una comunicacional IV CongresoAndaluz de
Estudios Clasicos, elebradoen Cordoba en septiembredel 2002. El himno ha
sido editado por A. DE ALMEIDAMATOS, inosdo Temporal,it. n. 4, p. 110.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 11/158
133
IMNOS DE IA ANnGUA uruRGIA HISPANICA
Qui es unus potentia,
dele nostra cirografa,
ut tuarn semper loriarn
cuncta audemusper secla.
23 tuam...gloriam] ua...gioria Lt tua+...gloria+Gilson
46. El martes.
1. Te rogamos, senor misericordioso y bueno, par tu nombre, senor, SenDS
proplclo.
2. En ti, Dios, abandonamos nuestra angustia; si no te compadecieras,en
vano trabajaremos.
3. Que con tu ayuda venzamos 10que te desagrada;nos salvasteen la vigi-
lia, guardanos en el sueno.
4. Que en seguida nos durmamos sin peligro y en paz y, levantandonos al
alba, sobrios, te adoremos.
5. Lava nuestros pecados y ten misericordia, Senor, tu que reinas par
siempre, atiende nuestras suplicas.
6. Tu que eresunico par tu poder, borra la sentencia que pesasabre noso-
tros, para que siempre alabemos tu gloria par todos los siglos.
Fontes / Loci similes:
£1 himno, como dice Perez de Urbel22,es una oraci6n de la noche inspi-
raJa fundamentalmente en 10ssalmos, aunque tambien hay algunas refe-
rencias a otros libros de las SagradasEscrituras.
uu. 1-4
Hym.182,4
huius adclines,domine,f te deprecamur, recibus,fetherea onsortia,fcelsa
dona fastigia
Hie,; C. loan. col. 408, in. 10
"tuae uero sanctimoniae, ro optima uoluntate quasiad finem usque per-
ducta sit, deprecamurdominum in sanctis ocis nocte ac die, ut ei reddat
perfectammercedem, t coronamuitae argiatur."
Aug. Ep. 140, 7
cum itaque non exaudimurad temporaliabona retinenda uel adipiscenda,
quandopro his deprecamur eum, n eo,quod nos non exaudit,derelinquit
nos; sedad potiora, quae uult, Ut intellegamus t praeferamus t concupis-
camus,non nos derelinquit.
22 . PEREZDE URBEL,Origen de os himnos mozdrabes,n Bulletin hispanique,
23, 1926, . 240.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 12/158
134 J. CASTROANCHEZ
Ps.24 11
Propter nomen tuum Domine propitiaberis peccato mea; multum est
enim.
Ps.78 9
Et propitius estopeccatisnostris propter nomen uum.
PI. 142 11
Propter nomen tuum Domine uiuificabis me; in aequitate ua educes e
tribulatione animarn mearn;
uu. 5-8
Petro 5 7
omnemsollicitudinemuestram roicientes n eum quoniarn psi cura estde
uobis
PI. 54 23
Iacta super Dominum curarn tuam et ipse e enutriet; non dabit in aeter-
num fluctuationem usta
Ps. 126;1
Nisi Dominus aedificaueritdomum in uanum aboraueruntqui aedificant
earn; nisi Dominus custodieritciuitatem rustra uigilauit qui custoditearn.
uu. 9-12
PI. 4 9
In pace n id ipsum dormiarn et requiescam.
PI. 56; 9
Exsurge loria mea; exsurge salteriumet cithara; exsurgarn iluculo.
uu. 17-20
Iilb. 8 10
dixit itaque Sara: misererenobis Domine misererenobis et consenesca-
musarnbo pariter sani.
uu.21-24
Col. 2 14
delensquod adversum os erat chirografumdecreti quod erat contrarium
nobis et ipsum tulit de media adfigens llud cruci.
Sed.Scot.Eph.p. 118 1
id est ut laudemus loriarn gratiae psius.
Sed Scot.Eph.p. 120 16
quos redimendosuo sanguineadquisiuit ut etiam n hoc laudemus loriarn
eius quod non cleosed audatoribusprosit non cesso ratiasagens.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 13/158
135
IMNOS DE LA ANTIGUA UTURGIA HISPANICA
76. Ad Completorium.
Lucis auctor clemens,umen inmensum,
lumen cuius fulget sanctus ternus
Xristus, cum quo regnat,quum ipso in unum
et sanctus piritus,una potestas.
5 Tetre noctis huius caliginempelle
serpentisqueraudem, quesumus,uga,
nos armatos rucissignaculosalua,
sacrosanctouo nomine dita,
Quos peccatimole graui depressos
10 suamilleformis fraude decepit
se uictoremgaudens quoquese uictum
cognoscat irtute omnipotentis.
Pater nmortalis, omnium pastor,
inuidentem hostem lange fuscantem,
15 lumen nobis Plebeperhennede fonte,
tenebroso alle non pabeamus.
76: codd.: M (118), L (165), 0 (106), X (304v)
edd.PL1 (930), PL2 (966), Blume (112)
1 inmensurn] mmensumX PLl-2 BlumeAlmeida 3 Xristus] Christus PLl-2
BlumeAlmeida anini Flort s cum quo regnat] cum regnatX quo cum regnas
Almeida quurn] cum LX PL2 BlumeAlmeida anini Flort s 4 et sanctus pi-
ritus] spiritus et sanctusAlmeida 5 caliginem] calliginem 0 Janini 6 frau-
dem] raude MLOX PLl, fraudesPL2 fraude+Gilson 7 signaculosalua] alua
signaculoAlmeida salua]salba0 Janini 8 p. dita punct. SeT.lume 9 graui
depressos]rauide pressit0 Flort s, rauidepressos PLl-2 Blume anini 10
milleformis] mille formis OX PI1 BlumeAlmeida anini Flores 11 p. gaudens
uirg. SeT.lume 12 cognoscat] gnoscat O Almtida Flores uirtute] uirtutem
MLO PLl Florts uirtUtequeAlmtida uirtutem+ Gilson uirtuteque agnos-
cat Almtida 13 inmortalis] immortalis X PLl-2 BlumeAlmeida 14 frange
fuscantem] onfringe saluator O Florts, range peccantemX 15 perhenne]per-
enneX PL2 Blume Flores, erene0 Janini de Fonte]Gi£ de sancto MLOX PL
Blume anini Flores, FonteAlmeida 16 tenebrosocalle non pabearnus] os
eterneuite reddebeatosLO Janini Flores,enebroso alle non paueamus PLl-
2 BlumeAlmeida nos+... beatos+Gilson
23El himno ha sido editado pOTA. DE ALMEIDA MATOS, Hinos do Temporal
cit. n. 4, p. 109-10 Y pOT . J. FLORESMCAS, Las horas diurnas del Liber Horarum
de Silos. ntroduccion y edicion crltica (Cod. Silos, Arch. Monast., 7), Abadia de
Silos, 1997, p. 185-86.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 14/158
136
J. CASTROSANCHEZ
Redemtorexcelse,exomnis terre,
delictorumpius gemitusadtende,
insidiantemhostemconfringe,saluator,
20 nos eterneuite reddebeatos.
Noctem nobis stam dona quietam,
inimicum hostem uga a nobis,
crucis signum uincat omne inicum,
te, Xriste, rogamus:manenobiscum.
25 Gloria et honor,potestas t uirtus
ingenito cleogenitoqueXristo
spirituque simul paraclito sancto,
cuius uerbo clarentsecula uncta.
17 redemtor] redemptor -p- ins.) LOX PL2 Blume Almeida Flores excelse] eter-
ne MX PLl-2 18 adtende] attende Blume Almeida Flores 19 insidiantem hos-
tern confringe saluator] MX PLl-2 Blume £range)Almeida, lumen nobis prebe de
fonte ffonte 0) perenne L Janini Flores lumen+...perenne+ Gilson 20 nos
eterne uite redde beatos] tenebroso calle non pabeamus LO Janini paueamus
Flores) tenebroso+...pabeamus+ Gilson 22 fuga] M ras. intr. g-a) LX PLl-2
Blume Almeida Janini Flores, ugat 0 fuga hostem Almeida 23 crucis] cricis
0 Janini omne] et omne et ins.) L Flores, et orne 0 inicum] iniquum LX
PL2 Blume Flores, nimicum PLl Almeida, inicuum Janini 24 Xriste] Christe
PLl-2 Blume Janini Flores Christe te Almeida 25 et honor] atque honor
Almeida potestas et uirtus] deitati trino LO Flores,potestas et uirtutis X; tri-
nae deitati Almeida trino+ Gilson 26 ingenito deo genitoque] MLX PLl-2
Blume genito Almeida) Janini, genito a deo genitoque 0 Xristo] Christo PLl-
2 Blume Almeida Janini, nostto 0 Flores 27 spirituque simul] spirituique X
PLl-2, paraclito simul Almeida paraclito sancto] paraclitoque -que ins.) sanc-
to L, spiritu sancto Almeida paraclitoque+ Gilson 28 clarent] claret LO
cuncta] regnans in ras.) L
76. A completas.
1. Creador bondadoso de la luz y luz infinita, cuya luz, Cristo, brilla eter-
namente santo, con quien reina, y junto con el Espiritu Santo, poder
unico.
2. Aleja las tinieblas de esta negra noche y ahuyenta, te pedimos, a la
engafiosa serpiente; armados con el signo de la cruz, salvanos y enrique-
cellOScon tu sacrosanto nombre a nosotros,
3. A quienes engafi6 y humiU6 con la pesadacarga del pecado el que tiene
mil formas, alegrandosede su victoria; que reconozca que tambien el ha
sido vencido por el poder del todopoderoso.
4. Padre inmortal, pastor universal, quebranta al enemigo embustero y
envidioso, danos la luz de la fuente eterna, que no temamos en la senda
tenebrosa.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 15/158
137
IMNOS DE LAAN11GUA UfURGIA HISP .NlCA
5. Redentor excelso, ey de toda la tierra, ore piadoso eilianto de los peca-
dares, vence, salvador, al enemigo que acecha y a nosotros haznos eterna-
mente bienaventurados.
6. Danos estanoche tranquila, aleja de nosotros al Enemigo hostil, que el
signa de la cruz venza toda injusticia; a ti, Cristo, te pedimos: quedate
con nosotros.
7. Gloria y honor, poder y virtud aDios ingenito y a Cristo engendrado
y al Espiritu Santo paraclito, par cuya palabra resplandecen todos los
siglos.
Fontes Loci similes:
En el himno, en nuestraopinion, puedeapreciarse na nfluencia emati-
ca de 10sextosque presentamos.
uu. 1-4
Prud. Peri. 10,316
Intemporalis,antequam rimus dies, esse t fuissesemper nus obtinet; /
lux ipseuera ueri et auctor uminis, / cum lumen essetumen effudit suum,
/ ex uce fulgor natushic est ilius. /
Aug. Eu. 10.39, 3
trinitas unus deus; trinitas, una aeternitas, na potestas, na maiestas; res,
sed non dii.
uu. 5-8
Sacram.Gello.2112
Gratiasagimus nennarrabilepiaetati[s] uae omnipotens <deus>qui nos,
depulsanoctis caligine,ad diae<i>huius principium perduxisti et, abiecta
ignorantiaececitate, d cultum tui nominis adquestientiam euocasti; nla-
be sensibus ostrisomnipotens pater ut <in> preceptorum uorum luce[m]
gradientes e ducem sequamur t principem.
Isid. Sent.3, 660, 25
Inter easpoenasquas ustus n corpore patitur, atque easquas mente per
fraudem diaboli tolerat multum interest.
Ambr.Parad. 12,58
et ideo diaboli fraudesuel in hac legimus ectione uel prophetia,ut disca-
mus quemadmodumacreseius cauerepossimus;cognoscenda unt enim
temptamenta illS non ut sequamur, ed ut docti instructiquecaueamus.
Bed.Mund. 4, 3, 1
Sanctae rucis signaculo/tuosacratocorpore/defendenos ut filios,/omnes
rogamus, ndique.
uu. 9-12
Ambr. ob. 1, 3, 7
Quid enim estaliud peccatumnisi sarcina, uod huius saeculionerat uia-
torem graui depressumascedelicti?
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 16/158
138
J. CASTRO SANCHFZ
uu. 13-16
Aug. Serm.30BA, 43
lucernarnergo dixit Iohannem,accensarne fonte luminis, ut testimonium
perhiberetueritati.
Apoc.21, 6
et dixit mihi: factum est:ego suma et co: nitium et finis: ego sitienti clabo
de fonte aquae ivaegratis
uu.21-24
Sacram. ug. 1366;1
Quaesumus omine deusnosterdiei molestias octis quiete[m] sustenta t
necessari<a>emporumuicisitudine succedente ostra reficiatur nfirmitas:
per dominum nostrum.
Sacram. ng. 1904,1
QuaesumusDomine Deus noster,diei molestiasnoctis quiete sustenta,ut
necessariaemporum uicissitudinesuccedente,ostra reficiatur nfirmitas.
Lc. 24, 29
Et coegerunt lium, dicentes:Mane nobiscum,quoniarn aduesperascit,t
inclinata est arn dies. Et intrauit cum llis.
88. In sanctaeAgathae 4
[Ad sancte A]gate uirginis
festum sacratum sanguine
[n]unc, plebs pia, concurrite
Xristoque uota reddi[te].
[H]ec uirgo digna germine,
sed passione [digni]or,
mundi refellit noxia,
adepta est celestia.
5
88. cod: E (21.5)
ed. Blume 127)
1 [ad sancteA]gate scrips;, ...]gateE, [ad sanctae ]gathaeBlume 3 [n]unc]
scrips;,...]unc E, nunc Blume 4 reddi[te] scrips;, eddi[...]E, eddite Blume 5
[h]ec scrips;, ...]ec E, haec Blume 6 [digni]or] Blume, ...]or E p. [digni]or
u;rg. scrips;
24 stehimno fue objeto de una comunicacional IV Congreso nternacional
de Poesia atina Me~ieval,celebradoen Santiagode ~ompostela en septiembre
del 2002. Paraestehlmno cr. B. THORSBERG,tudes, lt. n. 4, p. 152-3.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 17/158
139
IMNOS DE IAANnGUA IlTURGIA HISpANICA
[Qu]e nauiter Xristum arnans
10 ipsumquesolumpredicans
est emta iussupresidis,
artatur ima carceris.
Temtatamultis narn prius,
ut imolaret dolis,
15 seduirgo sancta mpiis
libare rennuit aris.
Tunc trux tyrannusacrius
urit puellarn cedibus,
pectuspapilla tollitur
20 castumque orpus unditur.
MagnusqueXristi senior
tunc claustra upit carceris,
reddetpapillarn ntegram
curatqueomni uulnera.
25 Sic,sic puella sanctior
tanto adeptapremio
genuorando flectitur
funditque celo spiritum.
Max namqueuir clarissimus
30 scribtarn ab ellamportat],
mentemsacrampronuntians
defens[ionem atrie].
9 [qu]e] scripsi, ...]e E, haec Blume nauiter] grauiter Blume Xristum]
Christum Blume 12 ima] imo Blume 13 temtata] emptataBlume 14 imo-
laret] immolaret Blume 16 rennuit] renuit Blume 17 tunc] turn Blume
trux] Git, trox E, atrox Blume 18 cedibus] edibusBlume 19 p. tollitur uirg.
scr.Blume 21 Xristi] Christi Blume 22 cupit] rumpit Blume 23 redder]
reddit Blume reddet= reddit)25 24 omni] omnia Blume omni uulnera26 26
adepta]adepto Blume 30 scribtam]scriptam Blume tab[ellam portat] scrip-
si, tab[...] E, tabell[am deferens]Blume 31 sacr.lm]sanctamBlume 32
defens[ionem atrie] scripsi, efens[...]E, defens[ionem atriae]Blume
25Cf. M. C. DfAZ Y DfAZ, Movimientos foneticos en latin visigodo, n Emerita,
25, 1957. 10., Ellatin de la Pen/mula Iberica, cit. n. 12, 17955. J. GIL, Notas sobre
fonetica dellatin visigodo, n Habis, 1, 1970, 54.
26 . GIL, Miscellanea Wisigothica, Sevilla, 1972, p. 17 is. 10. El himnario, cit.
n. 4, p. 189.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 18/158
140
J. CASTRO sANCHEZ
Nam mantis Etne incendium
dum cu[rsu rapidissimo]
35 pronum ad urbem lectitur,
claret puellemeritum].
Tunc e sepulcromartyris
uelum s[acrumplebs] deferet,
cuius piapresentia
40 mox flamm[e uis extinctaest].
lam uirgo nunc sanctissima,
plebi fi[deli proroga]
pro horum indulgentia
pacis ed[dendocommoda].
45 Que enim concibes uos
magnaab [igne eruis],
[tu] reddenos am li[ueros]
iugo remo[to pessimal.
Sit functis et fidelibus
50 locusquiete abtior,
presta utelam orfanis
subsidiumque iduis.
Oeo patri [sit gloria
eiusquesoli filio
55 cum spiritu paraclito
in sempiterna ecula].
33 Erne]AernaeBlume 34 cu[rsu rapidissimo]Blume, u[...] E 35 pronum]
pronusE 36 claret puellaemeritum] Blume, ...] E 38 s[acrumplebs] Blume,
s[...] E deferet]deferunt Blume deferet= defert)27 40 flamm[e uis extincta
est] scrips;, lamm[...] E, flamm[ae uis exstinctaest] Blume 41 p. sanctissima
u;rg.scrips; 42 fideli] Blume, i[...] E proroga] Blume, ...] E 43 pro horum]
probrorum Blume indulgentia] ndulgentiamBlume 44 red[dendo] Blume,
red[...] E commoda] Blume, [...] E 45 que] scrips;,qui E, quae Blume
concibes] onciuesBlume 46 ab [igne eruis] Blume,ab[...] E 47 tu] Blume,
[...] E li[ueros] scrips;,i[...] E, li[beros] Blume 48 remoto] Blume, emo[...]
E pessimo]Blume, ...]E 50 abtior] aptior Blume 51 orfanis] orphanis
Blume 53 cleopatri...secula] crips;, leopatri. E, cleopatri...saecula lume
88. En honor de santaAgueda.
1. Acude ahara,pueblo piadoso, la fiestade a virgensantaAgueda, an-
tificada par su sangre, dirige tus suplicasa Cristo.
27
GIL, El himnario,cit. fi. 4, p. 189.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 19/158
HIMNOS DE LAAN1lGUA lJTURGIA HISpANICA
2. Esta virgen lustre For su nacimiento pero mas lustre For su pasion
rechazoos malesdel mundo y alcanzoos bienesdel cielo.
3. Ella que amaba elosamente Cristo y que a el solo predicaba sapre-
sadaFor orden del magistrado encadenada n 10masprofunda de una
circel.
4. Fue primero tentadaFor muchasparaque sacrificara los idolos pero
la santavirgen rechazohacersacrificios los impios altares.
5. Entoncesel cruel tirano quemaviolentamentea la joven con teas; e
sonarrancadosos pewnesde su pecha y su castocuerpoesazotado.
6. Y entoncesun noble ancianode Cristo rompe os cerrojosde a circel
devuelvea integridada suspezones Ie cura de todassusheridas.
7. La santa oven despues e conseguir si an grande ecompensa obla
su rodilla orando y entregasu alma al cielo.
8. Despuesun varon resplandeciente uestrauna tabla escritaprocla-
mando que su santo corazonera a proteccionde a patria.
9. Plies cuando el fuego del monte Ema en rapidisimacarreracarre en
direcciona la ciudad brillan los merecimientos e a joven.
10. Entoncesdel sepulcrode la martir el pueblo arrancael sagrado ela
con cuyapresencia iadosa ronto seapago a violenta lama.
11. Y ahara virgen sancisima uegaFor el pueblo fiel devolviendoleFor
su Ferdonel bien de la paz.
12. Tu que a tus conciudadanosos preservaste el fuego destructor u
haznos a lib resa nosotrosy aleja el yugo malvado.
13. Tengan os fielesdifuntos ellugar apropiadopara su descanso a tu
protecciona los huerfanosy a lasviudasapoyo.
14. A Dios padre y a su unico hijo con el espiritu paraclito sea a gloria
For os siglosde los siglos.
Fontes/Loci similes:
Las estrofas narrativas del himno igual que el himno 90 Festum nsigne
prodiit coruscum parecen inspiradas en la pasion de la santa martir de
Catania Agueda. Esta pasion entro en Espana no antes del siglO IX segun
Fabrega28.
UU.5-8
Pass.2
Hec enim nobilissimisorta paremibuserat mente et specieualde pulcher-
rima. Nam quum in eandemCatiniensium ciuitatem uirtutibus plenam
gereretuitam acDeo dicatam uirginitatemab neunte crate ancteet pudi-
ce uiuens ...
p. 184; v. II 220-232.
8A. FABREGA Pasionario cit. fi.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 20/158
142 J. CASTRO sANCHEZ
UU. -16
Pass.
His itaque et huiuscemodi uriis conprehensus eatamAgathem ubet a
suis apparitoribusquoartari atque earncuidam matrone Mrodisie nomine
precepit radi; que Mrodisia nouem filias turpissimashabebat sicut erat
materearum.Hoc autem deo fecit ut per dies riginta quotidie blandiren-
fur ei et si possent aliqua ratione eius animum conmutarent.Mrodisia
autem accipiensearn adiunctis secum iliabus suis modo inlicita promit-
tendo modo a spemdeterrendo perabat e mentemsanctam osse bono
proposito reuocari.Quibus sanctaAgathe ibera uoce dicebat: Mens mea
superpetre solidatama Christo fundata est: uerbauestrauemi sum; pro-
missionesuestrepluuie sum; retraces lumina sunt que quantumuis in
pugneadomus mee fundamemum non poterit cadere undata enim est
superpetram.
UU.17-20
Pass. 6
Et confestim iussit testasacutas spargi et subtus testascarbones gnitos
mitri et ibidem Agathemsanctissimam uda corporeuolutari.
Pass. 1
Furens terum Quimianus iubet earn n mamillam torqueri et diutissime
facta eademmamillam iussitabscidi.
UU.21-24
Pass. 2
Quumque uirgo beata n carcerem uisset nclusa eccecirca media nacre
uenit subito senes uidam ante quem fortiter luminis ambulabat erens n
manu suadiuersamedicamenta.
Pass. 4
Tunc beata Agathe in hoc gaudens ac se in oratione proiciens dixit:
Gratias ibi ago Domine IesuChriste qui memor factuses mici et misisti
ad me apostolum tuum qui me confortauit et recreauit uiscera mea.
Quumque conpleret orationem suam espiciens n celum seuad omnes
maculascorporis sui uidit quod salua acta eram omnia membra eius et
recuperata ratmamilla eius.
UU. 5-28
Pass. 7
[Domine] te deprecor ut accipiasspiritum meum modo quia iam tempus
est: quod me iubeasseculum stum derelinquere t ad tuam gloriam per-
uenire.Hec quum in conspectu lurimorum magnauocedixisset tatim ut
flexit genua emisitspiritum.
UU.29-32
Pass. 8
Factumest autem dum aromatibusac pigmemis uariis rota diligemia cor-
pus sancte uirginis condiretur aduenit subito preclarusquidam iuuenis
indutus uestibussericiis quem sequebamur mplius quam centum pueri
omnes omati et pulchri quem nemo umquam in ilia ciuitate uiderat uel
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 21/158
143
IMNOS DE LA AN11GUA UTURGIA HISpANlCA
posteauidit, sednec quisquam nuentus est,qui se diceret, lIum aliquando
uidisse,uel nosse.Veniensergo, ngressus st ocum ubi corpus sacratissi-
mum condebatur, ortans abulam enemex marmorescribtam.Quumque
corpus n novo sarcofago oneretur,posuit et ille tabulam continenshoc:
Mentem sanctam pontaneam,Dei honorem et patrie iberationem.
UU.33-40
Pass. 0
Vt autemsctibtura ilIa, quam Dei angelusposuerat,euidentiusprobaretur,
transactoanni circulo, in ipso die anniuersariiejusdem enerabilisuirginis,
mons Ethenuseructuauit ncendium; et eccequasi luuius torrens ta uehe-
mentissimus gnis, saxa et terra liquefaciens,magno impetu ueniebatad
Catiniensium ciuitatem. Tunc grandis multitudo paganorum,de monte
fugientes, escenderunt, t ueneruntad locum ubi posita eratbeataAgathe;
et arripientes nde uelum, uncle erat coopertumsepulctumeius statuerunt
illut contra ueniente<m>ncendium,et confestim n eadem ora stetit gnis
diuin<us>; inquoueratenim gnis pridie kalendas ebruarias, t cessauit ie
nonas ebruarias, ui estdies sepultureeius.
90. In sanctaeAgathae 9
In Laudibus.
Festum nsigneprodiit coruscum,
uoces n aula resonent unctorum
deo dicata,plebsalumna rota,
pandite uota.
Hec uirgo sanctagermineque lara
seculicuncta respuitcaduca,
Xristum secutaacriori pelle
subdidit membra.
5
3 alumna]alternaX
5 sancta]
90. codd.:M (34),X (347v)
edd.PI (1094), Blume (129)
1 prodiit] prodit PI 2 resonent] esonetX
sacraX 7 pene]pena M
29Este himno fue objeto de una comunicacion al IV Congreso Internacional
de Poesia Latina Medieval, celebrado en Santiago de Compostela en septiembre
del 2002. Para algunas estrofas de estehimno cf. B. THORSBERG, tudes,cit. n. 4,
p.152-153.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 22/158
144
J. CASTRO ANCHFZ
Iudex inicus ipse Quintianus
10 uirginem sanctam Agatem cum uidit,
decem malignis feminis obscenis
tradi precepit.
Quam cum uidissent, blandiuntur uerbis:
audi preceptum iudicis monentis,
15 adora deos et lucrare uitam,
premia multa.
Set fide plena nobilis puella
execrat cuncta uanitatum uerba
spemque defixam refiner in Xristo
20 semper inuicta.
Quam Quintianus presentari iubens
idola uana cogit adoranda;
fonis puella retinet in Xristo
fidem perfectam.
25 Iratus judex siuilat crudelis,
tonores suos excitat in malis,
torqueri iubet delicatum corpus
puelle sacrum.
Penas nlatas uiriliter portal,
30 corpus intactum domino conseruat,
fide, qua credit, omnia tormenta
fortiter uincit.
Additur pena crudelis et selia,
uirginis sacre torquitur mammilla
9 inicus] niquus X PI Blume 10 Agatem]AgathamX PI Bume 13 quam]
X PI Blume,qu[...]M 15 adoral adorareM 16 premia multa] premiaque
multaX PI 17 set]sedX PI Blume 18 execrat]exsecratXPL Blume 19
defixam] lXamX PI Xristo] Christo X PI Blume 20 semper] pemqueBlume
inuicta] inuitam M, inuictam Blume, n uita Gil 21 iubens] ubet X 22 idola]
ydola X p. adorandauirg. SC7: lume 23 retinet in Xristo] Xristum estpro-
fessaX Blume 24 fidem perfectam] ide perfectaMX Blume 25 siuilat] sibi-
lat X PI Blume 26 in malis] n mammillis X, inmanis PI Blume 28 sacrum]
sacreX 29 inlatas] llatas PI Blume 34 torquitur] torqueturX PI Blume tor-
quirur = torquetur)30 mammilla] mamilla PI Blume p. mammilla uirg. SCI:
Blume
30Cf. M. C. DfAZY ofAZ, Movimientos, it. n. 26, Io. Ellatin de a Pen/mula
Iberica, n Enciclopedia ingitisticaHispdnica, , Madrid, 1959,p. 179 s. J. GIL,
Notassabre onetica, it. n. 26, 54.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 23/158
145
IMNOS DE LAAN11GUA UTURGIA HISpANICA
35 diuque torta abscidiprecepit
uberasacra.
Tunc uirgo sancta in carcere trusa
fortis in Xristo facta est alleta,
cuius e celis angelica cura
40 sanat mammillam.
Splendor cum sanctus enebras inlustrat,
per totam noctem lux e celis micat,
pabore multo tertiti custodes
fugiunt omnes.
45 Furore plenus ultroneus tortor
testas acutas, gnitos carbones
corpus sacratum uolutari iubet
latere nudo.
En terremotus actusest nmanis
50 merorquecunctos erruit tortores,
unum oppressit, omine Siluanum,
parsparietis.
Omnis conuentus lle ciuitatis
tremoreuiso sic concurtunt omnes
55 iudicem seuumuolentesoccidi,
fugiit ipse.
Postuirgo leta ergastulis lausa
expanditmanusdominum exorans,
sacrameffiauit animam n celos
60 toga cum sancia.
35 abscidi]abscindiPI Blume 38 alleta] athletaX PI Blume 39 e] n Blume
40 mammillam] mamillam PI Blume 41 cum om. X sanctus] anctis M
Blume inlustrat] illustrat PI Blume 42 micat] emicatM 47 uolutari] uoli-
tariM 49terremotus] erraemotusPI Blume inmanis] mmanisXPIBlume
p. inmanis uirg. SCI: lume 50 merorque]moerorquePI cunctos]cunctis M
55 p. occidipunct. et uirg. scy.Blume 56 fugiit] fugit X; [au]fugit Blume fugiit
= fugiuit)31 59 celos]coelosPI, celoX p. animam uirg. SCI: lume 60 toga]
lata Blume sancta] anctisM PI Blume,sancrusGil toga cum sancta32
31C£ M. C. DiAZ Y DiAZ, Et lat/n de Ia Pen/mula berica, it. n. 31 p. 182;
J. GIL, Et himnario,cit. n. 4, po. 89.
32 sa metonimico de toga,c£ togamonachorumcongre~ci6nde monies,Ap.
Pez.)
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 24/158
146
J. CASTRO sANCHEZ
Angelusdei descendit e celo
corpusque anctumcumu/at bonorum,
tabula signataureis scripta
literis sacram.
65 Iudex nicus nunquam erubescens,
uolens nquiri eius facilitates,
pessimamorte morsibusequorum
neceuastatur.
Mira tam satisprodierunt signa,
70 anni uertentis acta comprobantia,
Etheneuspsemons eructuabit
ignemardentem.
Videntes cuncti rogum uenientem,
uelum sepulcrisimul expandentes,
75 ignis ~tetit honorificandum
corpusbeatum.
Deus,qui tanta tribuisti dona
uirgini tile, celestia egna,
nobis ndignis ob honoremeius
80 dilue culpas,
Ob cuius laudemclerusdecantatur;
precibuseius tibi sit acceptum
ratumque reddatpleuis tile uictum
honore sacra.
62 corpusquesanctum]corporis sancti Thorsberg cumulat] Gil, tumula M,
tumulat X PL Blume, umulum Thorsberg p. tumulat uirg. scr.Blume cumu-
laf3 bonorum] honoris X; honorans Thorsberg p. bonorum uirg. scripsi 63
tabula...scripta] abulas...scriptas L 64 literis] litteris X Thorsberg sacram]
sacrisPL 65 inicus] niquus X PL Blume 66 uolens nquiri] uoluens nqui-
fit X PL 69 mira tam] miratam X; mira turn Blume 70 comprobantia]com-
probaris M, comprobareGil 71 Etheneus]AethneusPL Blume eructuabit]
eructauit X PI, eructuauit Blume 74 expandentes] xpandentemM 80 p.
culpaspunct. SC7:lume 81 decantatur]decantans PL Blume (decantatur=
decantat)34 p. decantans irg. scr.Blume 82 acceptum]acceptusBlume p.
acceptus irg. SC7:lume 84 sacco] acrumMX PL
33Cf. J. GIL, El himnario, cit. n. 4, p. 195. Tarnbien ThLL IV 1382, 62.
34Variante deponente de decantat. Cf. P. FWBERT, Les verbesdeponents atins
desoriginesa Charlemagne,Paris, 1975, p. 264. J. GIL, Apuntessobre morfologfade
Albaro de C6rdoba, n Habis, 2, 1971, p. 203.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 26/158
148
J. CASTRO sANCHEZ
7 El cruel magistrado grita airado incita a sus verdugos en media de los
castigos y les ordena torturar el cuerpo fragil y sagrado de la joven.
8. Soporta virilmente los castigosque Ie infligen conserva ntacto su cuer-
po para el senor vence con valentia todos los tormentas con la fe con la
que cree.
9. Se anade un castigo cruel y despiadado: los senosde la santa virgen son
lacerados y despues de lacerados mucho tiempo ordena que sus santos
pechos Ie sean arrancados.
10. Despues la santa virgen fue encarcelada haciendose en Cristo una
valiente atleta cuyos senos cura el cuidado de un angel bajado del cielo.
11. Un sagrado resplandor ilumina las tinieblas una luz brilla desde el
cielo toda la noche y los guardianes huyen todos llenos de reroof.
12. El diligente verdugo enfurecido ordena que su sagrado cuerpo sea
desnudado y se Ie haga radar sabre tiestos en punta y carbones encendi-
dos.
13. He aquf que se produjo un enorme tertemoto y la tristeza y el temor
se apoderaron de todos los verdugos y a uno de elIas llamado Silvana 10
aplast6 un trow de pared.
14. El pueblo todo que se habfa reunido despuesde ver el temblor co-
rren rodas queriendo matar al cruel magistrado pero el huy6
15. Despues a virgen que habfa sido encarcelada lena de alegria extien-
de sus manos suplicando al senor; exhal6 su santo espfritU a os cielos con
el cora de los santos.
16. Un angel de Dios baja del cielo y honra el cuerpo sagrado; una tabla
escrita con letras de ora senala a la santa.
17. EI inicuo magistrado sin avergonzarseen ningun momenta querien-
do averiguar las propiedades de la santa es destrozado a bocados par sus
caballos con una muerte tristisima.
18. Aparecieron de forma clara extranas senates ara probar los sucesosdel
aDo terminado incluso el monte Etna arroj6 llamas ardientes.
19. Cuando todos vieron el fuego corriendo bacia elIas extendieron al
punta el vela del sepulcro y las llamas se detuvieron para honrar el cuer-
po santo.
20. Oh Dios que a tu virgen otorgaste el don inmenso del reino cdestial
a nosotros indignos lfbranos de nuestros pecados par el merecimiento de
aquella
21. En cuya alabanza canta el clero; que par sus suplicas a vida de tu pue-
blo te sea grata y se vea aprobada par sus sagradosmeritos.
22. Que el sacerdote se distinga par su vida que para ti este adornado de
buenas costumbres para que dignamente pueda sacrificar tu sagrado
cuerpo.
23. Y que nos alegremos con tus santos en el cielo gracias a aquella en
cuya festividad carla aDO e alabamos y glorificamos.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 27/158
149
IMNOS DE IA ANnGUA UTURGIA HISpANICA
24. Que el que enton6 en honor de la santavirgen estoscantosy cont6
susmartirios por tu don seaherederoen el cielo con el coro de tus san-
tos.
25. Gloria a ti padre glorioso y a Jesucristo uestroredentor ue conti-
go reina con el espiritusanto por siempre.
Fontes I Loci similes:
A 10 dicho al hablar de las fuentes del himno n° 88 hay que afiadir que la
parte narrativa de estehimno es mas extensa y en ella se cuentan con todo
detalle los padecimientos de la santa.
UU.5-8
Pass.
Hec enim nobilissimisorta parentibuserat mente et specieualde pulcher-
rIma.
UU. -12
Pass.
Nam quum in eandemCatiniensium ciuitatem uirtutibus plenam gereret
uitam ac Oeo dicatam uirginitatem ab ineunte elate sancte et pudice
uiuens n omnibus perornaretQuintianus quidam sceleratissimusonsula-
cis Sicilie audienssancteuirginis opinionem multifaria intentione satage-
bat ...
Pass.
His itaque et huiuscemodi uriis conprehensus eatam Agathem ubet a
suis apparitoribusquoartari atque earncuidam marrone Mrodisie nomine
precepit radi; que Mrodisia nouem filias turpissimashabebat sicut erat
materearum.
UU.13-16
Pass.
Hoc autem deo fecit ut perdies riginta quotidie blandirenturei et si pos-
sent aliqua ratione eius animum conmutarent.Mrodisia autem accipiens
earn adiunctis secum iliabus sills modo inlicita promittendo modo a
sperodeterrendo perabat e mentemsanctam osse bono proposito reuo-
carl.
UU.17-20
Pass.
Hoc autemdicens lebatquotidie et orabat et sicutsitiens n ardorem olis
nonnisi fluenta fontium concupiscit ta ilia nicil aliut desiderabat isi ad
martyrii coronamperuenire.
Pass.
Ego gemaset ornamenta nsignia uestimentaauto texta obtuli; egodomos
et prediasuburbana epromisi; ego uarium ornamentumdomus; ego fami-
lias diuersi sexus tatis exhibui; sed ilia quasi terram quam suis pedibus
conculcat ta ilia omnia pro nicilo habuit et despexit.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 28/158
150
J. CASI ROsANCHEZ
UU.21-24
Pass.
Hoc audiensQuintianus ira comotus, ussit earnconfestimad suum secre-
tarium duci.
Pass.
Quintianus dixit: Elige tibi unum quodcumque consilium, aut diuersas
penas nter damnaticiosquasistulta incurrere,aut quasisapienset nobilis,
quod teneaturabsquedubitationem aliquam molare.Vnde nunc accede t
sacrificadiis omnipotentibus,quos uerosdeosesse iuinitas demonstrauit.
Pass.
Quintianus dixit: Quid mici uerborum superfluumcursum?Aut sacrifica
diis, aut faciam e uariis interiri suppliciis.Agathedixit: Quibus me suppli-
ciis terres?Si feras mici inmittas, audita Christi nomine, mansuescent; i
ignesadhibeas, e celo mici saluificum os angeliministrabunt; si plagaset
uerbera ngeras, abeo ntra me Spiritum Sanctum,per quem uniuersa ua
tormenta despiciam... unc iratus Quintianus, iussit earncelerius rahi ad
carcerem, uia cum uocepublica confundebat.
Pass. 0
Sequenti gitur die impiissimusQuintianus earnsuisaspectibusussit abta-
ri. Cui et dixit: Quid tractasti circa salutem tuam? Agathe ueneranda
respondit: SalusmeaChristus est.
uu. 25-28
Pass. 1
Tunc comotusuehementissime uintianus iussitearn n eculeosuspendi t
torqueri.
uu. 29-32
Pass. 1
Agathe respondit: Ego in his penis ta delector,sicut qui bonum nuntium
audit, aut sicut qui uidet quem diu desiderauit,aut qui inuenit thesauros
multos: ita et ego delector n his penis corporalibusposita.
uu. 33-36
Pass. 1
Furens terum Quintianus, iubet earn n mamillam torqueri, et diutissime
tona, eademmamillam iussitabscidi.
uu. 37-40
Pass. 2
TunccrudelissimusQuintianus iussit earn terum in carcerem ecipi et pre-
cepit ut nulli medico um ad earnuenire penitus icuisset,et neque panem,
nequeaquamab aliquo ministrari. Quumque uirgo beata n carceremuis-
set nclusa,ecce ircamedianacre uenit subito senes uidam ante quem or-
titer luminis ambulabat, erens n manusuadiuersamedicamenta;...
Pass. 3
Tunc subridensseniordixit: Et me ipse misit ad fe, nam et ego apostolus
eius sum,sedscito te in eius am nomine esse aluatam.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 29/158
151
IMNOS DE LAANllGUA UTURGIA HISP.J..NICA
uu. 41-44
Pass. 4
Ita autem per coramnoctem n illo carcere ancte ux splendidacircumful.
sit ut pauorecustodes erriti effugerent et carcerem pertum eliquissent.
uu. 45-48
Pass. 6
Et confestim iussit testas acutas spargi et subtus testas carbones ignitos
mitti et ibidem Agathem sanctissimam nudo corpore uolutari.
uu. 49-52
Pass. 6
Quumque hoc fieret ecce ubito terremotusgrandis actusest et ocus pse
in quo sancteuirginis [corpus] uolutabatur exagitatusest et pars parieti5
ipsius cecidit et oppressit onsiliariumQuintiani nomine Siluanum ...
UU. 53-56
Pass. 16
Omnis etiam Catiniensium ciuitas nimia terremotus concussa est in tan-
turn ut omnes populi ad secretarium Quintiani concurrerent atque ingen-
ti tumultu clamarent: Quod quia ipse sanctam Dei Famularo mpiis crucia-
tibus ageret idcirco ipsi periculum sustinerent. Tunc nefandissimus
Quintianus fugiens ex uno latere terremotum timebat ex alio autem sedic-
tionem populi formidabat.
uu.57-60
Pass. 7
Beatissima ero Agathe ngressaterum in carcere xpanditmanussuasad
Dominum et dixit: Domine Deus meus qui me creasti et custodistiab
infantia mea et fecistime in iuuentute uiriliter agere ui tulisti a me amo-
rem seculihuius qui corpusmeuma pollutione liberasti qui fecistime uin-
cere tormenta carnificum ferrum ignem et uincula qui mici inter tor-
quentes uirtutem et patientiam tribuisti; te deprecor ut accipiasspiritum
meum modo quia jam tempusest: quod me ubeasseculum stum derelin-
quere et ad tuam gloriam peruenire.Hec quum in conspectu lurimorum
magnauoce dixisset statim ut flexit genua emisitspiritum.
uu. 61-64
Pass. 8
Factum est autem dum aromatibus ac pigmentis uariis tota diligentia cor-
pus sancte uirginis condiretur aduenit subito preclarus quidam iuuenis
indutus uestibus sericiis quem sequebantur amplius quam centum pueri
omnes ornati et pulchri quem nemo umquam in ilIa ciuitate uiderat tiel
postea uidit sed nec quisquam inuentus est qui se diceret ilIum aliquando
uidisse tiel nosse. Veniens ergo ingressus est locum ubi corpus sacratissi-
mum condebatur portans tabulam lenem ex marmore scribtam. Quumque
corpus in nouo sarcofago poneretur posuit et ille tabulam continens hoc:
Mentem sanctam spontaneam Dei honorem et patrie liberationem.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 30/158
152
J. CASTRO sANCHEZ
uu. 65-68
Pass. 9
Quod audiens nsipientissimusQuintianus, atripuit iter cum suo officio,
pergens nuestigarebeate uirginis facultates,ac, si quos de eius parentela
fuisse cognosceret,erocitate propria terruisset. udicio autem Dei, dum
uadit in medio itinere interiit. Dum enim per flumen, nauemsedens,ran~
situm faceret, uo equi in eadempositi, fremitum contra se dances, t calces
aduersusnuicem mittentes,unus ex illis Quintianum morsu uastauit,alius
autem calcibus eum tundens, n flumine proiecit, et ex ilia hora non est
inuentum corpuseius...
uu. 69-72
Pass. 0
Vt autemscribtura lIa, quam Dei angelusposuerat, uidentiusprobatetur,
transactoanni circulo, in ipso die anniuersariiejusdem enerabilisuirginis,
mons Ethenuseructuauit ncendium;
uu. 73-76
Pass. 0
et eccequasi luuius torrens ta uehementissimusgnis,saxaet terra iquefa-
ciens, magno impetu ueniebatad Catiniensium ciuitatem. Tunc grandis
multitudo paganorum,de monte fugientes,descenderunt, t uenerunt ad
locum ubi posita frat beataAgathe; et arripientes nde uelum, uncle frat
coopertumsepulcrumeius,statuerunt llut contra ueniente<m>ncendium,
et confestim n eademhora stetit ignis diuin<us>; inquouerat enim ignis
pridie kalendas ebruarias, t cessauit ie Donasebruarias, ui estdies sepul-
ture eius. Quod ideo gestumest celesticlementia,ut merita sancteuirginis
manifesta,et probata,omnes habuissent, uia de periculo mortis et incen-
dii eiussuffragiamattyris liberasset, perantediuina uirtute, que sanctis uis
gloriam semper ribuit et honorem.
94. In sanctiBabilae.
0 sacerdotumnclita corona
atquecoruscuseuitarum ordo,
clero adscitoprecinamus mnum
mentebenigni.
94. codd.: M 30), L 126: uu. 1-51), X 342v)
edd.PL 1079), Blume 134)
2 coruscus] oruscumM PL 3 adscito]ascito Blume
PL Blume 4 benigni] benignaX PL
yrnnum] hymnum X
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 31/158
153IMNOS DE LA ANTIGUA uruRGIA HISpANlCA
5
FormamexempliBabilasantestis
nobis tenendamdimicans npressit,
ne templi dei hostiapandamus
callido hosti.
Hic uir uirtute fidei munitus
10 Antiocenamdum regeretarcem,
sprebitprofanumatriis a sanctis
Numerianum.
Ilico captUS istitur tiranno
infola uerusXristo immolandus,
5 uersutiosa bdicatasserta
uerautendo.
20
Reputans amquedogmataperuersa
rerum fatetur omnium auctorem,
celsiparentisquoeternumprolem,
orbemcreasse.
Aris ortatur demonum itare,
spernens rtatur uaciscatenarum,
colla grauaturpondere boiarum,
compede ede.
5 antestis] ntistesX PL Blume 6 inpressit] mpressitX Blume 7 templi] tem-
plum L templum+ Gilson hostia]ostia X PL Blume 8 callido] callidi ML
callidi+ Gilson hosti] ostis M, hostis L hostis+Gilson 9 hic uir] uir hic L
p. munitus uirg. SC1:lume 10 antiocenam]antiochenamX PL Blume dum
regeret] egeretX, regeretdum Blume 11 sprebit] spreuitX PL Blume atriis
a sanctis]matriis sanctisM, atriis sanctisPL 13 ilico] yiico L, illico X tiran-
no] tyranno PL Blume 14 nfola uerus] nfula uero X infola+ Gilson immo-
landus] nmolandus M 15 uersutiosa] ersutioraBlume uersutiosa+Gilson
16 uera] ueram ML, uerum Blume ueram+ Gilson 17 reputans] efutans
Blume 19 quoeternum]coeternamX PL Blume quoeternum+Gilson p.
prolem uirg.scripsi prolem36 21 ortatur] abtatur L, hortatur PL Blume 22
spernens] pernesL spernes+Gilson artatur] arctatur PL uacis] ace X;
bacisBlume catenarum]cathenarumX 23 collo] colla L Gil, colo PL boia-
rum] bolarum ML PL Blume 24 compedepede]compede n pede X
36Para el uso de prolescomo masculino,ampliamentedocumentadoen 105
himnos 85, 6; 96, 1; 113,66; 155,59; 164,52), cf. J. GIL, El himnario,cit. n.
4, p. 188-89.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 32/158
154 J. CASTRO sANCHEZ
25 Fit gregi pastormagnumdocumentum,
urbi monstraturueluti contemtus,
hinc obansdefertXristo uota laudum
uictor insignis.
Fictile uicit ratiocinando,
30 uanas erdocensiberatesartes,
indicit sensum otius disertum
trium puerorum,
Suboles equens enetrix,quos mittit
agonizandos resulecum almo,
35 qui alapatipattern et magistrum
eundemdicunt.
Hic quippe parensuerusut Abraham est,
hostiaqui se ribus cum pueris
obtulit sacra tipitis in ara
40 regi polo um.
Inter insontes otis ulnis ambit
sacrumaltarestipite elatus;
dira dum perfert uincla uel tormenta
comitans ocet.
45 Simul confessi omen rinitatis
sustinentsimullacerantumhictus,
sed capuere b hoste ropeum
dono diuino.
25 gregi] gregeM 26 urbi] urbis ML contemtus]contemptusPL Blume,
contentusX p. contemtus una. et uirg. SC1:lume 27 obans]OUallS PL
Blume 29 fictile] fictilem MLX PL ratiocinando] ratiocinandwnL 30
uanas]uanansM perdocens] erdocetM PL Blume liberalesacres] cresibe-
calesBlume 31 disertum] desertumM 32 p. puerorum unct. SC7:lume 33
suboles] ubolensML, sobolesX PL p. sequens irg. scr. Blume genetrix]
genitrix X PL p. genetrix uirg. scripsi 34 alma] multo M agonizandos]
agonizandoX 35 qui alapati]qualia pari PI, qui pari patternX 37 Abraham]
Abraam MX PL 38 hostia] hostiam Blume cum pueris] cum puris X 39
obtulit] obstulit PL stipitis] stipiti PL ara] aram L 41lotis ulnis] lotus
undasX 42 stipite] stipiti MX PL elatus]delatusX p. elatusuirg. SC1:lume
43 dum SUp7:. L 44 comitans]comites Blume 46 sustinent] sustinet M
lacerantum] aceratum ras. nto a-t) M, laceratus , lacerantem L hictus] ctus
X PL Blume 47 sed]set M capuere]apuereBlume capuere cepere)37 tro-
pewn] tropheum LX, trophaeumPI, tropaeumBlume
37 r. Liber Sacramentorum,. 538, 5 y J. GIL, Hi himnario,cit. n. 4, p. 189.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 33/158
155
IMNOS DE LA AN11GUAuruRGIA HISpANICA
Ad perimendumpostmodumproducti
50 alacres ergum carmenprecinentes
tipudii ultricem quadragenum
uocesonora.
Tunc presulplebemcontestans ffatur,
ita ut esset inclis oneratus,
55 ad confundendum udicem profanum
sepeliretur.
ParuulosquoqueBabilas itandos
patri adsignat nseuerberandos,
quorum agonem ulcrius consummat
60 sanguine uso.
Quique consepti uma sepulcralJ
uigent perenni memoria passi,
sede promissa potiti in arce
diademati.
65 Bino in ipsismunere per psos
obtines missos, iuitas,quesita,
nimium gaudeglorians n Xristo
iubilo magna.
Hic obsequendamembra ediuiba
70 possidet ursumanimasuictrices,
stolis ndutas candidis, ulgentes
palmasgerentes.
lnde, redemtor,cernede supernis
ratem redemtigregis ncubantem
51 tripudii] Gi£ tripudi salmi M, tripudi cett. om.) L, tripudii almi X tripudi
psalmi PI, tripudi psalmumBlume ripudii38 ultricem] ultrice M, ultra Blume
52 uoce sonora]uoceshonora M, uoce honorant X 54 uinclis] uinculis M
oneratus]honeratumM 58 adsignat]assignat lume 59 pulcrius] pulchrius
PL Blume 61 consepti]consceptiX sepulcrali]sepulcrariX 63 sedepro-
missa]sedes romissasM arce]arcemMX PL 64 diademati]diademateX
PL 66 obtines]obtinensX ciuitas quesita] iuitasqueta X p. ciuitas uirg.
scripsi 67 gaude]gaudetMX 68 iubilo] iubili M 70 possidet]possident
X Blume p. possidetuirg. scr.Blume 73 redemtor] redemptorX PL Blume
74 redemti] redemptiX PL Blume
30C£
:;IL, El himnario,cit. fi. 4, p. 198.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 34/158
156
J. CASTRO sANCHEZ
75 secli in mare, turbine impulsam
temtationum.
Dextere cue auxilium prebe
eamque cunctis a malis defende,
tecum uicturam ueens in supernis
80 euo perenni.
Gloria summa, Xriste, tibi semper
simul cum patre spirituque sancto
sit nunc et semper, soli tibi cleo
trino et uno.
75 turbine] torbina t- sup. ., -a in ras.e -f) M, turbina PL impulsarn emta-
tionum] scripsi,npulsantem emtationum tem-sup. I.) M, impulsarn emptatio-
num X; impulsantem tentationum PL, impulsam tentationum Blume
78 a malis] a mali M
94. En honor de san Bcibilas.
1. Dh ilustre asambleade sacerdotesy brillante orden de diciconos,convo-
cado el clero, cantemos este himno con corazon bondadoso.
2. El obispo Bcibilas, uchando, nos clio un ejemplo que nosotros debemos
mantener [en el recuerdo], para que no abramos las puertas del templo de
Dios al astuto enemigo.
3. Este varon, protegido con la fortaleza de su fe, cuando presidia la sede
de Antioqufa, alejo del atria santo al impfo Numeriano.
4. AI instante es apresado y llevado a presencia del tirano cual verdadera
vfctima que va a seT nmolada a Cristo, mas con la verdad rechaza las
engafiosasafirmaciones.
5. rues discute las perversasdoctrinas y confiesa que el aurar de todas las
cosas,hijo coeterno del padre altfsimo, creoel mundo.
6. Es exhortado a sacrificar en el altar de los fdolos; par negarsees enca-
denado, su cuello es cargado con el peso de las cadenas y sus pies con
grilletes.
7. El pastor se convierte en precioso ejemplo para su rebafio; es presenta-
do al pueblo como despreciable, mas despues,claro vencedor, lleno de
gow, ofrece a Cristo alabanzas.
8. Vencio la falsedad con la razon, ensefia que son vanos los estudios libe-
fales, dice que es mas elocuente el sentir de los tres nifios.
9. Sigue a madre a sushijos y los envfa a padecer el martirio junto al santo
obispo, al que llaman padre y maestro mientras son golpeados.
10. Como Abraham, ciertamente esverdadero padre el, que junto con los
tres nifios, se ofrece como vfctima al fey de los cielos en el sagrado altar
de lefios.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 35/158
157
IMNOS DE lA ANTIGUA UfURGIA HISpANICA
11. Con sus manos lavadasentre los inocentes evantado sobre los lenos
rodea el altar sagrado; mientras soporta sus crueles ataduras y tormentos
acompafiandolos los instruye.
12. Confesando con una sola voz el nombre de la trinidad juntos sopor-
tan los golpes de sus verdugos mas por la gracia de Dios arrebataron el
trofeo al enemigo.
13. Conducidos despuesala muerte caminan aprisa entonando con voz
sonora un canto de gozo el vengador [salmo] cuadragesimo.
14. Entoces el obispo se dirige al pueblo pidiendo ser enterrado asi car-
gado como estaba de cadenas para confundir al impio magistrado.
15. Destina tambien Bibilas a los ninos para que fueran atravesadospor
la espaday ofrecidos como victimas al padre mas su padecimiento termi-
na hermosamente al derramar su sangre.
16. Encerrados en la urna sepulcral despuesde padecer el martirio flore-
cell en el eterno recuerdo coronados de diademas y duenos de la sedepro-
metida en el alcazarceleste.
17. Tu ciudad logras 10 que deseascon doble presente por medio de tus
enviados y en ellos mismos; alegrate sobremanera y glociate en Cristo con
profundo jubilo.
18. [Esta ciudad] posee aqui sus miembros que tras la resurrecci6n
seguirin al cielo a sus almas vencedoras vestidas de blancas tunicas lle-
vando resplandecientespalmas.
19. Por eso redentor mira desde el cielo la nave de tu grey redimida
zarandeada en el mar del siglo y empujada por las olas de las tentaciones.
20. Aytidala con tu diestra defiendela de todos los males levala para que
contigo viva en el cielo por los siglos eternos.
21. Sea a ti Cristo siempre la gloria suma y al padre y al espiritu santo
ahora y siempre a ti solo Dios uno y trino.
Fontes Loci similes:
Como hace notarJ. Perez e Urbel al comienw de estehimno a diferen-
cia de la mayor parte de los himnos no se nvita al pueblo sino que se
requiere a presencia el clero. En su opini6n en estehimno hay remi-
niscencias e la misa dedicadaal santo en la liturgia mozarabe:i9.si
mismo puedeseguirse 10 argo de todo ella influencia de la pasi6ndel
..
santo.
uu.5-8
Pass.
...Babylas nobis prestat exemplum: ...
39 . PEREZDE URBEL Origen cit. n. 23 p. 130.
40 . FABREGA asionario cit. n. 7 v. II p. 196 55.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 36/158
158
J. CASTRO sANCHEZ
uu. 9-12
Pass.
Nam quum Numerianus imperator nouis sacrificibus hure redundans
necdum nluuie sordidi nidoris ablutus acto impetu ingredi pararetecle-
siam ut locum ilIum uenerationedignissimumprofanauiolatione calcaret
Babylas episcopus llius et ciuitatis et temporibus conuocatis omnibus
christianis ubi hoc primum comperit quid agere deberet ostendit hac
omnes atione confirmans...
Pass.
Hoc sermoneconpleto eclesieanua repugnaturusobsedit epellens due-
nientem regem ncrepationenon modica qua diceret: Hic non licet intrare
pollutum.
Sacram.122
...aditumquedomus ue Numeriano ocum sanctum alcareuolenti eximius
palestra epugnaturus bstrusit...
A.S. Ian. XXIV 889
Ipse uero egressus oras expectabat Numerianum. Adueniente uero
Numeriano et uolente ingredi ecclesiamDomini habensmanus pollutas
ui ingredi conabatur.At uero farnulus Dei Babylas epellenseum dixit:
lam dixi tibi EcclesiamDomini non potesthomo sacrilegus t immundus
introire. Videns uero iduciam uiri Numerianus imens etiam amam maxi-
mam qua: eratde eo iussit eum in crastinumcustodiri.
uu. 13-16
Pass.
Alia die quum in excelsa alatii sui residisset ede exhibitum eum iussit
induci et presentibus unctisait: Quis te nfelicissimehominum insipien-
tie error nuasit...
I Co7:8 6
...et unus Dominus lesusChristus per quem omnia et nos per ipsum.
uu.21-24
Pass.
Numerianus air: Scribture uestre plene mendacio sunt nostre ueritate
nituntur. Quare sacrifica e per tormenta moriaris...
Pass. 1
Numerianus air: Amplius tuam contumaciamFerrenon possum. Quin
ceruix boiarum ponderibus grauata desideat pedesuincula altiora susci-
piant...
Sacram. 22
...quod pro roo nomine boiarum ponderibus nligatus pedibusque euinc-
tus in rota...
Sacram.124
...boiarumponderibusadicitur uinculis arctioribus nligatur eculeoque us-
penditur...
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 37/158
159IMNOS DE LA AN"nGUA UfURGIA HISpANICA
uu. 25-28
Pass. 3
His Victorinus auditis, BabylamFerroonustum, ut ab omnibus discipulis
cerneretur, ota iussit urbe monstrari. Qui exultans etitia, gratiasDomino
precesqueundebat,et gloriabaturuirtutem suamab omnibus prespici.
Sacram. 22
...quasi uiturus quod professusuerat, ubetur urbe monstrari: quo potius
plus nde sumeretgaudii, quod pro tuo nomine dignus esset ontumeliam
patio
A.S. Ian. XXIV 889
Numerianusdixit Victorino duci: Babylam nsipientium doctorem ormen-
tis subiice. gitur iubeo imponi torquem erream olla eius,similiter et pedi-
bus eius compedes erreosad turpitudinem suam et gentis su;]:...Duxautem
imposuit Babyl;]: orquem ferream n ceruicem,similiter et in pedeseius
compedes:et dimisit cum subcustodibus n propatulo ut ab omnibus uide-
retur. Babylasuero eleuansoculos SUDSd aelum, dixit: Deo mea gratias
ago, qui me ad tantum perduxit honorem, per confessionem ominis sui.
Christo autemmea credo,et fiduciam in eo habeo, uoniam dabit mihi for-
titudinem et tolerantiamaduersusnsidias uestras, t patris uestri nstigan-
tis satan;]:.
uu. 29-32
Pass. 4
Numerianus ait: Sacrifica ergo, si tibi cordis est lux ista, quam conspi-
cis,...Babylasespondit: Vis scire, quia perfecta sapientia non semper n
etate consistat?Habeo tres disci ulos infantes: accersireeos precipe, et
aduertes uanta in illis plenitudo timoris Dei, quanta sit gratia...
Sacram. 23
Dux quippe preuius atque magisterBabilas ttium puerorum presentiam
expetiit, per quam confutaretur niusta uerbositasNumeriani.
uu. 33-36
Pass. 4
...Ad hec nfantuli, Babylamsibi pattern,Babylamdominum, Babylamdoc-
torem esse ixerunt.
Pass. 5
Induci post hec precepitet mattem...
Pass. 6
Imperator iratus cedi iussit alapis nfantes,et uerberatos ub custodia uta
seruar .
Sacram. 123
Qui dum cum matre accersiti uenerunt, interrogati una cum matre,
Babilam sibi patternesse estatisunt... Quin etiam mattempersequensuror
ante filios, quos non agnosceret erberarialapis mandat; sed una ttium
infantium societasuoce clamabat,quod Babilas sibi essetdominus atque
pater,pro quo forum mater alia sustineret.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 38/158
160
J. CASTRO ANCHEZ
uu. 41-44
Sacram. 24
Is igitur ueri pontificatusperagens ursum, otis inter innocentesmanibus,
uerum diuino sacrificium litauit altario: dum se cum his quos nutrierat
salutarem ictimarn per gladii animaduersionem btulit Christo Domino et
Redemptorieterno
uu. 49-52
Pass. 4
...Babylas grediens ortam, hymnum Domino pro gratiarumactionepre-
cesque undebat,dicens: Liberastienim nos exafIligentibusnos, et eos,qui
nos oderunt, confudisti. Eundem psalmum et infantes dicebant, dulcem
magistrumetiam in morte conmitantes.
uu. 53-56
Pass. 4
Ad hec imperator iratus, Babylam cum infantibus refire giadio iubet.
Babylas uero, egrediens ctus, circumadstantesam feriendus adloquitur,
obtestans ingulosper Dominum IesumChristum, ut cum omnibus uincu-
lis, que uel pedibuserant igata uelcollo eius, n tumulo poneretur; et tyran-
nus lugeretextinctus,quum intellegeretd pro honore haberi,quod fecerat
pro dolore.
uu. 57-60
Pass. 5
Qui quum interficiendi essent, abylas ogabat,ut anteoculoseius decolla-
rentur infantes, et sic demum pse am securus bcumberet.Quod quum
carnifex annuisset,Babylas nfantes dextra euaque conplectens, it: Ecce
ego et filii mei, quos a Domino acceperam, omino rursusadsigno; ..
101 In sanctiChristophori:
0 beatemundi auctoratque rerum conditor,
qui non es acceptor mnis persone ec munerum,
sed n his qui te requirunt ades lementissimus.
101. codd...M (70), Z (160v), L (136) [uu. 1-4J,D (38), X (387v)
edd.PL (1166), Blume(143)
1 atque]adqueZD 2 omnis] omne Z 3 sed n his qui te requirunt] setdum
quisque e requirit M (sed)X PL p. sed et requirunt uirg. SC1:lume ades]
adhesZ
.1 C£ B. THORSBERG,tudes, it. n. 4, p. 153-54.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 39/158
HIMNOSDE AANnGUA UTURGIAHIspANIa
161
Qui beatumceli ciuem, Xristoforum martirem,
5 eximensa cenulento imo praui germinis,
glorioso uo nutu presciendo dtrais,
Spretaquoqueuir deuotusgeneris lagitia
ueritatis sequeretur romtior uestigia
hac proinde tuam, Xriste, potiretur gratiam.
10 Oeciusquemperator captuma comitibus
necti suishunc beatumnititur militibus,
quem uirilem prorsusesse ello adprobaberat.
Eligansquestatura,mente eligantior,
uisu fulgens, ordeuibrans et capillis rutilans,
15 ore Xristum, corde Xristum Xristoforus nsonat.
Iste nempe ingue nostrenesciens loquia,
Xristi in uirtute dari sibi patrem nprecans,
ilico cleo abente oquebaturomnia.
4 qui beatum celi ciuem Xristoforum] MZ (cibem) DX PL (Christophorum)
Blume,qui beatumXristoforurn celi cibem L cet.om. L martirem] marty-
rem Z PL Blume 5 a cenulento]atenulentoDX limo] uino X praui] prabi
ZD p. germinis uirg. scripsi 6 nutu] nuto Z presciendo] recinendoM
adtrais]adtrahisZX PL Blume 7 spretaquoque uir deuotus]secreta uos uide-
batur Z, secretasui deuotusD, spretaqueuir deuotusX, spretasui uir deuotus
Blume quoque (= quo-que)42 flagitia] effiagitat Z, flagitie X 8 ueritatis] ut
ueritatisX PL sequeretur-re- sub. .) D promtior] protior M, promptior X
PL Blume 9 hac proinde tuarn] adque nde tuam D, ac proinde tua X PI, ac
proinde tuam Blume Xriste] Christe Z PL Blume gratiam] gratia ZX PI,
grati- (cet.nonpot. leg.)D 11 12 in D necti suis]nectissuis Z 12 11 in
D quem uirilem prorsus]quemuirile prorsusMD, quem uirili prorsusZ, quem
uiti leprosusX adprobaberat] dprobaberitZ, approbauerat , adprobauerat
PL Blume 13 eligansque] liganshic ZD, elegansque PI, elegans ic Blume
eligantior] eleganciorX; elegantiorPL Blume 14 uisu] uiso Z corde]corda
D uibrans] ibrans ZD rutilans] rutillans X 15 ore Xristum cordeXristum]
Xristum mente seculumD Xristoforus] ChristophorusPL Blume 16 iste]
ste D 17 Xristi] Xriste D dari sibi] sibi dare D inprecans] npetrat D,
imprecansBlume 18 ilico] iloco Z, illico X fabente] auenteX PL Blume
42 que (como -ue en 115,42; 124,42) tiene un valor puramente expletivo (=
101,10yI3; 113,10; 155,7, 27, 63y74; 164,28).
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 40/158
162 J. CASTROSANCHEZ
Tunc deinde aulamXristi precaturus diens
20 postulata npetrabit uirgamsuam rondere;
uirtute con-oboratusn agoneproficit.
Veritatisplena ide insequens estigia
militum se persequentumracmina multiplicat
quo aberentsaturatiplena cuncti saccula.
25 Ad fidem Xristi proinde conuocatimilites
quum beatoXristoforo fonte alma labacri
expiati gestiebantudimento gratie.
Vnde tunc beatum stum conligantesmilites
una uoluntate sistunt Oecii conspectibus
30 quem diro sermone anctus rotinus adgreditur.
Nec moratus ex crudelis uribundus acriter
sanctum ubet Xristoforum pensumcadi ungulis
denudatiseiuscostiscarnibusexcerperent.
19 aularn]aula ZD Xristi] Christi PL Blume adiens]aderensM adsistitD
audiensX adhaerens L 20 posrulata npetrabit] posrulata mperabit Z pos-
rulabit inpetrare D posrularus npetrauit X; posrulata npetravit PI posrulata
impetravit Blume p. inpetrabit uirg.scripsi uirgarn suarn]uirgarnsuaD p.
frondereuirg. scr.Blume 21 corroborarus] ua rouorarusZ; quam roboratusD
qua roborarusX Blume 23 se persequenrum] empersequentem se perse-
quentium X fracmina] ragmina ZDX PL Blume 24 quo aberent]quo uehe-
rent M PI quod habereX plena cuncti] cuncti plena Z plenacuncta D plena
cunctis X saccula] colaX 25 Xristi] Christi PL Blume proinde] deinde
D conuocati]euocatiM PI prouocati D 26-28 om. Z quum] cum DX
PL Blume Xristoforo] Christophoro PL Blume fonte almo labacri] onte agni
labacrisD 27 rudimento] rudimentaD Blume gratie] idei Blume 28 uncle
tUnc] uatemhunc MX PI unclehunc Blume p. hunc uirg. SC1: lume bea-
rum] deinde MX PL Blume isrum] isti M PI istos X Blume conligantes]
conligarumM PI conligatosX Blume 30 quem diro] quemduro ZX Thorsberg
quem suo D qui duro Blume anini sancrus] anctosM PL Blume adgredi-
rur] aggredirurBlume 31 nec morarus]nec morarum M memorarus D Blume
p. crudelis uirg. scripsi acriter] agriter Z p. acriter uirg. scripsi 32
Xristoforum] Christophorum PL Blume cadi ungulis] rudis ungulus X 33
denudatis fillS costis] denudatis donec costis Z Blume denudate eius coste X
excerperent] xerperent discerperentD Blume excerperet
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 41/158
163
IMNOS DE lA ANnGUA UTURGIA HISpANICA
Aquilinam tunc deindesanctamqueGallenicam
35 uehementerenis actasditat Xristo martires;
pugione consecrauitmemoratosmilites.
19nibuspost hoc beatumdeputat atrocibus,
attigit sed nusquam lIum flammepirus ualidus,
non secusut aurum ulgens utilans adgreditur.
40 Sociisdehinc ad astradecemmisss milibus,
quos pro Xristo desecauit ladius irannicus,
ense dem uerberatus therisproueitur.
lode omnes e precamur, ponsor6delissime,
ut rue promissionis ederanon abneges,
45 que cum sanctoXristoforo pepegistidulciter,
Sedper eum mereamuradsequi elestia,
amputataprorsusnobis omnia piacula,
fulgeatperennisdeus n eternasecula.
34 Aquilinarn] M -m n. pot. kgz)D PL Blume,Aquilina ZX; Aquillinarn Janini
Gallenicam]MZ -m n. pot. kgz)D PL Blume,Gallonicam X 35 uehementer
penis actas] uehementer enis hactas Z, penis actas seuienterD Blume,uehe-
menterpenis actarnX, uehementer enisactosPL ditat Xristo martires]dicans
Xristo martyrem Z, dicat Xristo martiresD, seuienter icant Christo martyresX,
litat Christo martyresBlume 36 consecrauit] onsecrabit D 37 post hoc]
post hec X PL Blume atrocibus] atrociter M 38 attigit sed nusquarn]atti-
gissenusquamM, adtingit sed nusquamZ, adtegisse usquamD, attigit sensus
postquamX, adtigit nusquamPL ilium] ille X pirus] rictus MD, sputuSX,
pyrus PI, pyrsusBlume ualidus]ualidis Z 39 non secus]Darn ecusMD PI,
Darnsicut Z ut am. D adgreditur]am. D, egrediturBlume 40 sociis]socii
ZX dehinc ad astra]dilatat astra M, dehic ad astraD, dehinc dilatant castraX
decemmissis]decemmissosD, decemmilia X milibus] milites MDX 41
Xristo] Christo PL Blume desecauit] esecabit D, dessecauit L tirannicus]
tyrannicus ZX PL Blume 42 uerberatus] erueratusZ; uerberatiX etheris]
ethere Z, ethera X PL proueitur] prouoluitur D, prouehuntur X, prouehitur
Blume 43 am. D sponsor]pater X, Christe Blume 6delissime]clemen-
tissimeX 44 ut rue] et rue X federa] edereX non abneges] on negesX,
adneges L 45 que] quarn ZD, qua M, quo X Xristoforo] Christophorum
D, Christophoro PL Blume pepegisti]pepigisti DZX PL Blume p. dulciter
punct. scr:Blume 46 am. D sed] set M, sic X adsequi]assequi L Blume
celestia -a supr: .) Z 47 prorsusnobis]prorsusa nobis MD PL piacula]pec-
camilla D 48 fulgeat] et fulgeatX PL perennisdeus]perenne idus Z, per-
enne deusX
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 42/158
164
J. CAsrRO SANCHEZ
101. En honor de san Crist6bal.
1. Oh santo autor del mundo y principio de las cosas que no hacesacep-
ci6n de personas ni de ofrend as sino que lleno de clemencia estaspre-
sente en aquellos que te buscan
2. Que sacando al martir Crist6bal santo ciudadano del cielo del cena-
goso lodo de su envilecido origen pOT u gloriosa voluntad 10 atraesbacia
ti predestinandolo
3. Para que el celoso varon menospreciando las ignominias de su origen
siguiera con decision los pasosde la verdad y pOT anto Cristo se apode-
Tarade tu gracia.
4. El emperador Decio se esfuerzaen uniT a sus soldados a este santo cap-
turado de entre sus compafieros y cuya valentia habia probado en la lucha.
5. Distinguido pOTsu estatura y mas distinguido aun pOTsu espiritu de
rubios cabellos de brillante mirada y de corazon ardiente Cristobal hace
resonar a Cristo en su corazon y en su boca.
6. Pues aunque el desconocia nuestra lengua pidiendo al padre que Ie sea
dada pOTel poder de Cristo al punto con la ayuda de Dios 10 hablaba
todo.
7. Entonces acerclndose al templo de Cristo para orar consiguio 10 que
redia que su vara floreciera; fortalecido pOTeste milagro venci6 en el
combate.
8. Siguiendo los pasosde la verdad con fe plena multi plica los pedazosde
pan de los soldados que Ie perseguian de manera que todos saciados le-
naron sus bolsas.
9. Llamados despues os soldados ala fe de Cristo purificados junto con
el santo Cristobal en las santas aguas del bautismo se alegraban con las
primicias de la gracia.
10. Atando entonces los soldados al santo se detienen con un solo deseo
en presencia de Decio a quien el santo al instante ataca con Juras pala-
bras.
11. Sin demora el cruel fey fuera de sf ordella que cuelguen al santo
Cristobal y 10 despellejen violentamente con garfios que descubran sus
costillas y las arranquen de las carnes.
12. Luego [el fey] inmola a Cristo como maTricesa las santasAquilina y
Galenica despues de hacerles padecer crueles tormentos; con la espada
consagro a los soldados recordados.
13. Despues manda al santo a la tertible hoguera pero en ninguna parte
Ie toca la llama del fuego devorador 10 mismo que ataca al oro dandole
brillo y resplandor.
14. Son enviados a los cielos diez mil compafieros a quienes degollo pOT
Cristo la espada del tirano; despues tambien el es golpeado pOT a espada
y llevado a los cielos.
15. POT sto todos te suplicamos garante fidelisimo que no reniegues del
pacto de tu promesa que gustosamente sellaste con san Crist6bal
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 43/158
165IMNOS DE LA ANTIGUA UTURGIA HISPANlCA
16. Sino que por el merezcamos alcanzar 10scielos y que, arrancada de
nosotros en adelante toda maldad, Dios eterno resplandezcapor 10s iglos
perdurables.
Fontes I Loci similes:
En opinion de Fabrega43, erez de Urbel dejo ya suficientemente probada
la dependencia inmediata de este himno de la pasi6n del santo, 10 mismo
que la misa que se Ie dedica en el Liber Sacramentorum, 10 mas bello del
Sacramentario 44.
u.2
Act.10,34
aperiensautem Petrusos dixit: in veritate conperiquoniam non estperso-
narum acceptorDeus.
Par. 19, 7
sit timor Domini vobiscum et cum diligentia cuncta facile: non est enim
apud Dominum Deum nostrum iniquitas nec personarumacceptio nec
cupido munerum.
Rom.2,11
non est enim personarum cceptioapud Deum.
Ephes. ; 9
et vos domini eadem acile illis remittentesminas: scientes uia et illorum
et vesterDominus est n caelis: et personarum cceptionon estapud cum.
Col. 3, 25
qui enim iniuriam facit recipiet d quod inique gessit; et non est persona-
rum acceptioapud Deum.
uu. 10-12
Pass.
Quidam autem uir, cum esset lienigena egioniscorum, qui hominesman-
ducabant,qui habebat erribilem uisionem,et quasicanino capite, n bello
conprehensus ste comitibus temporibus llius, et perductusestad regem.
Probauitautem lium in numero armarianorum,qui adsistebant d manum
regls.
uu. 16-18
Pass.
Quum autem proponeretur mpiisimum edictum a judice, hic ei beatissi-
mus non polecat oqui nostre ingue sermonem.Corde autemperturbaban-
fur uiscera iusualde.Egrediens utemde palatio foris, proiecitse n faciem,
deprecansDeum dari sibi oquelam per uirtutem Christi. Deusautem,dili-
genshumanum genus,non distulit, sedstatim adstitit in similitudinem uiri
43 . FABREGA, asionario, cit. n. 7, v.I, p.221 55.;V. II, p. 299-309.
44 . PEREEZDE URBEL,Origen, cit. n. 23, p. 465 55.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 44/158
166
CASfRO sANCHEZ
fulgentis,dicens:Surge.Et adprehendens i manum, erexiteum, et aperiens
os eius, nsuffiauit in eum, et dedit ei spiritum intellectus,et loquebatur
omnia quecumqueuolebat.
UU. 13-15
Pass.
Quid uidisti? Dic. Et air: Quod uidi renuntio meo domino; caputeius ter-
ribile ita ut canis est: capilli capitis eius nimium expansi, utilantes sicut
aurum.
19-21
Pass.
Hec eis cogitantibus, beatUs Rebrebus ingressus domum Domini, ante alta-
re fixit uirgam suam contra fenestram, et procidens in faciem suam, ado-
rauit, dicens: Domine Deus meus, fac uirgam istam frondescere, si uere
uocasti me ad meditanda eloquia tua. Et statim uirga fronduit, et fides
uirum confortauit.
UU.22-30
Pass.
Nunc autem, si tibi non placet uenire nobiscum, remane. Et dixit eis:
Audite meam uocem,et manducabitisbona. Milites autempromto animo
dixerunt: Quid est quod uis? Dic nobis. Et dixit illis: Deponite ea, que
superaueruntuobis, et orabo pro uobis ad Dominum meum, et uidebitis
uirtutem Dei mei.
Pass.9
Exaudiuit Dominus deptecationem serui sui, et mittens angelum, benedixit,
et multiplicati stint, ita ut omnes satiarentur, et sacculos suos impleuerunt.
Et glorificauerunt Deum et dixerunt: Vere magnus est Deus christianorum,
et exaudit eos, qui sperant in eum. Et nos credimus in eum per quem has
uirtutes facis, quia potens est saluare nos. Beatus autem Rebrebus cepit psal-
lere, dicens: Ecce nunc benedicite Dominum, omnes serui Domini.
Respondebant autem milites. Conpleto uero psalmo, inclinantes genua sua
adorauerunt. Et surgentes accersierunt presbyterem sancti loci, nomine
Petrum. Veniens autem babtizauit milites, similiter autem et beatum
Rebrebum, et uocauit nomen eius Christophorus, id est Christum induens.
Pass. 0
Babtizatis autem eis, exultantibus in Domino, cepit beatusChristofotus
exhortare os,...Hecautemeo dicente,properabant d ciuitatem. Et dicit cis
beatusChristoforus: Fratresmei, ligate me, ne forte ut quis uidet me non
ligatum, accuser os, et inueniamini culpabilespropter me. Illi autempro-
tulerunt preparatam atenam. pseuero post tergum aciensmanus, igaue-
runt cum sicut arietemelectum ex magna grege, n sacrificiumDeo para-
turn; et ita prolatus estregi.
Pass. 1
Rexuero uidens uultum eius,properauitcadere e sede ua. Dixit autemei
athleta ortissimusChristi: 0 infelicissimum egnum,et corruptibilem Si
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 45/158
167
HIMNOS DE LAAN11GUA UTURGIA HISP}..NICA
me seruum Dei ita timuisti Deo rationem quomodo redditurus es?Punire
enim te Deus habet er exiget de manibus tuis animas quas perdidisti.
uu.31-33
Pass. 2
Tunc rex ratus iubet eum suspensum ungulis radioHoris autem multis tran-
sactis sanctus martyr non respondit quicquam sed tantummodo Domino
loquebatur et deprecabatur. Iterum iubet eum torqueri fortiter. Et quum
denudate fuissent coste eius ministri dicunt ei: Miserere tibi ipsi et nostri
et sacrificare.
uu.34-36
Pass. 3
Tunc dicit officium: Sunt due mulieres meretrices in hac ciuitate. Has iube
adduci et pretiosissimis uestimentis induantur et uariis unguentis et sic
precludarnus eum in domicilio paruo una cum ipsis et blandiantur ei et
inclinent eum ad nostros libitus. Placuerunt autem regi sermones sti.
Pass. 9
Tunc nimium iratus est rex et iussit subulam adferri et terebrari calcaneum
eius ut usque ad scapularn penetraret et sic earn suspendi et duos lapides
molares adpendi ad pedes eius et unum in collo eius...Et quum consum-
mala fuisset hec beatissima iussit tyrannus serua[re] corpora beatissimarum
martyrum ut incenderet ea. Consummate sunt autem octauo kalendas
iulias.
Pass. 1
...Nos autem ex quo cognouimus setuum Dei perfectissimum solidam
escam accipientes et Christo Domino credentes ignem et tormenta
contemnimus. Tunc iratus tyrannus dixit: Ne forte et alii accedant ad illos
hii celerius interficiantur. Iubet ergo capita corum amputari.
UU. 37-39
Pass. 2
Iratus rex iussit fieri scamnum ereum aduersus statum hominis et poni in
medium ciuitatis et clauis confingi sanctum desuper in scamno. Et quum
factum fuisset iussit adferri copiam lignorum et nucleum oliuarum mul-
turn nimis et decem et octo mensuras olei et picem multum inponi super
ligna et ita subposuerunt ignem a tribus partibus. Calefactum autem pice
et oleo decutrebat fluuius igneus per circuitum flamme ita ut multitudo
gentilium perirent. Volumtate autem Dei uentus flauit et minauit flam-
mam contra domas que proxime fiebant et succendit cas et ruerunt tri-
ginta domos.
uu. 40-42
Pass.24
Hec audientes populi clamauerunt dicentes: Vnus est Deus in quo credit
sanctus Christoforus. Vere non frustra laborauit; scit enim ad quem confu-
giit. Et nos tibi credimus qui pores saluare sperantes in fe Domine Deus.
Et simul decem milia crediderunt et clamauerunt dicentes: Omnipotens
Deus tibi credimus...Si enim non fugieris forsitan et tu morieris. Decem
milia enim unanimes crediderunt in Christo et querunt te interficere.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 47/158
169
IMNOS DE LAANllGUA LnVRGIA HISpANICA
Hic predicandoXristi euangelium
et conuocando aterbasidelium
Traiani ussuducitur exilium
trans Pontum mare n preruptumeremum;
15 ibi peregit nsignemiraculum.
Aquarum uenasex abissoeduxit
et satiabitsitientes ncolas,
qui per metalla excidebantmarmora
et estuebantabe et siti ualida
20 pro Xristi nomenportantessupplicia.
Quos ubi cernit beatusa ter binD
poculum fetre sibi miliario,
ortatur cunctospredicandumdominum,
ut suis fontem aperiret aticum
25 sacrissalubremmire confessoribus.
Quorum oblata dum litaret mmolans
sacer ntistes,meritis insignior,
agnumadstare ernit sibi dominum
signantem ocum, quem ut idem pupugit,
30 elicit undam affluentem n fluuium.
Hec fama cunctasper girum prouincias
complens unc plebesad credendumexcitat,
que confluentes uscepto aptismate
capiunt normam fidei catholice,
35 condiunt edesquindecenas uinquies.
11 Xristi] Christi PL Blume 12 caterbas] aterbasEL, cateruasPL Blume
katerbas los.L turbas 13 Traiani]Traiano L exilium] exsiliumL, in exilium
PL exsiliumglos.L damnatione 14 trans Pontum] transpontumX ere-
mum] heremumEX 15 ibi om.X peregit nsigneglos.L fecit magnum 16
aquarumuenas]MLX PL Blume, ...] E abisso] byssoE eduxit] protulit X
17 satiabit] satiauitX PL Blume incolas]MLX PL Blume, ...] E 18 qui per]
MLX PL Blume, ...] E excidebant los.L exardescebant 19 et estuebant]M,
[...]nt E, et satiabit L, et extuabantX et aestuabant L Blume satiabit Gilson
tabe et siti] MX, [...]t tabe E, tabe siti L PL Blume 20 Xristi] Christi PL Blume
nomen] nomine X, nomini PL portantes]MLX PL Blume,por[...] E 21-35
om.MEL beatusa ter bino] Thorsberg it; beatus terbino X beatuspaterbino
Blume 23 ortatur] hortatur PI Blume predicandum] cripsi, d predicandum
X PI, praedicandumBlume 24 p. laticum uirg. scr.Blume 28 adstare]asta-
re PL Blume 29 pupugit] pupungit X 30 affiuentem]adfluentemBlume 31
girum] gyrum PL Blume 32 complens unc plebes] omplensplebesX, com-
plens [mox] plebesBlume 34 capiunt] cupiunt PL p. catholiceuirg. scripsi
35 condiunt edes]condunt et edesPL Blume quinquies]quinquis X
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 48/158
170
CASTRO sANCHEZ
Ob hoc crescenteemula inuidia
profundo mari mergitur cum ancora;
ibi humatur sepulcrali camara
in qua receptus; extat nunc eclesia,
40 ubi fideles confluunt per secula.
Qui cursu anni tectus aqua ualida
alto in mari subtus undas latitat;
cuius recurrens annua fesriuitas,
recedensmare fere tria milia
45 per septem dies uias prebet fulgidas.
Cuius sepulcrum uelut aurum rutilat,
ancora colli ut argentum emicat;
fiunt uirtutes per fideles petitas
agentescleo gratias multimodas,
50 qui prestat sanctis tanta mirabilia.
Te ergo, Clemens, martir alfie, supplice1
agonis tui celebrantes gaudia
te odierno poscimus cum fletibus,
ut reis adsis, succurras labentibus,
55 hac per te culpe careamus cumulo.
Exemplo tuo uersi a peioribus
ad meliora adtendamus iugiter,
36 inuidia] MIX PL Blume, ...]E 37 prof undo] profundum L Blume pro-
fundum+ Gilson maTi]maris EIX Blume ancora]anchoraX PL 38 ibi] ubi
X humatur] MX PL Blume, ...]atut E, umatur L sepulcrali]sepulchraliE
PL camara] ameraX Blume 39 in qua receptus] n qua fundata X extat]
exstatBlume nunc] MIX PL Blume, ...]nc E eclesia]ecclesia PL Blume
41 cursu] cursusML, cursis?Gil qui cursu] MIXPLBlume, [...] E 42 undas]
unda E 43 recurrens]MIX PL Blume, ...] E p. festiuitasuirg. scripsi 44
recedens]eceditEL mare] ponti X tria milia] tria miliaria X PL 45 per
septem]MIX PL B ume, ...] E prebet]prefectL 46 sepulcrum]sepulchre
E uelut aurum] MIX PL Blume,uel[...] E 47 ancora]anchoraEX PL emi-
cat] MIX PL Blume,em[...] E 48 fiunt] MIX PL Gi£ [...] E, facit Blume
fiunt+ Gilson 49 gratiasmultimodas]MIX PL Blume,gr[...]dasE 50 mira-
bilia] MIX PL Blume,mira[...] E 51-60 om.EL 52 p. gaudiauirg. scr.Blume
53 odierno] hodie X, hodierno PL Blume 54 adsis] apsisX; assisBlume 55
hac] ac X PL Blume culpe] culparumX, culpae Blume cumulo] cumulum
M 57 adtendamus] ontendamusX Blume 58 obtimiora] optimiora Blume,
optima X PL p. ambientesuirg. scripsi dignius] et nos dignius PL
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 49/158
HIMNOS DE LA ANllGUA LITURGIA HISpANICA
obtimiora ambientes, ignius
mandatauite seruemus,elicius
60 ut post sanctorumadunemurcetibus.
Xristum rogemus,uerbumpatris unicum,
et obsecremus lmumque spiritum,
ut mundi procul auferat actantiam,
uirtutum nobis donet abundantiam,
65 per quam eternammereamur loriam.
Gloria patri, gloria sit filio,
gloria sanctoprocedentispiritu,
qui deus unus regit mundi macinam,
disponit cuncta reuolbendoempora
70 tenetqueregnum perpetim per secula.
61 Xristum] LX Blume, psum M PI, x[...] E rogemus]LX PL Blume, ogue-
mus M, [...]ge[...] E 62 et obsecremus]MLX PL Blume,et adorem[...]E spi-
ritum] spirituum L 63 mundi] MLX PL Blume, ...]ndi E iactantiam]LX
PL Blume, actantia M, iactant[...]E 64 uirtutum] MLX PL Blume, ...]tutum
E abundantiam]habundantiamEL 65 per quam] per quod M, per quemX
eternam]MLX PL Blume,etern[...] E mereamur]habeamusMX PL 66 glo-
ria patri] sit trinitati M (cet. om.) M prestaquesumusunita potentia X PL
67 procedenti] precedentiL precedenti+Gilson replensque lobi cunctam
solusmachinamX PL 68 macinam]scripsi,macinaEL, machinamBlume uir-
cute firmans ingens adestogloria X PL 69 reuolbendo] resolbendiE, reuo-
luenda Blume eterna cuius aus et clementiaX PL 70 perpetim] perpetuum
E et honor iugis affatim per seculaX PL
102. En honor de san Clemente.
1. Hoy se celebra a festividad de Clemente,venid, fieles,y veneradal
sucesor e Pedro, ap6stol del senor, ercerobispo de la sede omana,al
que Cristo consagr6 omo martir para S1.
2. Cuando vivia en a ciudad de R6mulo y anunciabaal senorJesucristo,
Teodora,al mismo tiempo que en su oraci6n ve y reconocea Pedro,
devolvi6 a vista a Sisinio; asicrey6 y fue bautizadopor Clemente.
3. Porquepredicabael evangelio e Cristo y reunia a los fieles,por orden
de Trajano [Clemente]esconducidoal exilio al otro lado del mar Negro,
a un desiertoescarpado; lIi hiw un extraordinariomilagro.
4. De las profundidades ac6arteriasde aguay saci6a sussedientos abi-
tantesque en las minas cortabanmarmolesy se monan por la enferme-
dad y la falta de agua,soportando os castigosen nombre de Cristo.
5. Cuando el santove que ellos traen el aguadesde eismillas, os exhor-
ta a todos a alabaral senor,para que milagrosamente iciera brotar una
Fuente e aguasaludable ara sussantos onfesores.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 50/158
172
CASfRO sANCHFZ
6. Mientras el santo obispo insigne por sus meritos consagraba y pre-
sentaba as ofrend as de estos ve junto a si al cordero del senor senalando-
Ie un lugar; cuando 10 golpe6 hiw salir de el un manantial de abundan-
te agua.
7. Esta noticia se extiende por todos los pueblos de alrededor y pronto
lleva a creer a las gentes que confluyen alIi y despuesde recibir el bautis-
roo roman la fe cat6lica y lrvantan setenta y cinco templos.
8. Crece por esto la emula envidia y Clemente es sumergido con un ancla
en la profundidad del mar; alIi esta sepultado en la camara sepulcral en la
que rue recibido; ahora hay una igiesia adonde los fieles van por siempre.
9. Durante todo el afio esta cubierto por la masa de agua y sepultado bajo
las ondas en la profundidad del mar; alilegar su festividad cada ano el
mar se retira casi tres millas durante siete dias ofreciendo caminos llenos
de luz.
10. Su sepulcro brilla como el oro el ancla atada a su cuello brillacomo
la plata se producen los milagros que piden los fieles y de muchas formas
ellos clan gracias a Dios que confia a sus santos tan grandes maravillas.
11. A ti pues Clemente santo martir al celebrar los gows de tu pasi6n
boy suplicantes te pedimos con lagrimas que ayudes a los reos socorras a
los debiles y que por ti nos veamos lib res de nuestras nnumerables culpas.
12. Que alejados del mal con tu ejemplo sin descanso endamos a 10
mas bueno y aspiremos a 10 mejor observando dignamente los manda-
mientos de vida para que despues elizmente seamosunidos al grupo de
tus santos.
13. Roguemos a Cristo verbo unico del padre y pidamos al santo espiri-
tu que aleje la vanidad de este mundo que nos de abundantes virtudes
por las que merezcamos a eterna gloria.
14. Gloria al padre gloria al hijo gloria al espiritu santo que procede
Dios unico que gobierna la maquina del mundo ordena todas las cosas
hace rodar los tiempos y posee el reino siempre por los siglos.
Fontes I Loci similes:
En nuestra opini6n el himno 10 mismo que la misa que se Ie dedica en
el Liber Sacramentorum esta nspirado todo el en las Actas de la pasi6n46
uu.3-4
Pass.
<In> tempo rib us illis <te>rtius romane <Eclesi>e prefuit episcopus
<Cle>mens qui <dis>ciplinam <apos>toli Petri se<qu>utus ita morum
ornamenta pollebat ut a iudeis et gentibus et omnibus christianis parulis
amarerur.
v. II 40-46.
. FABRE
Pasionario cit. fi.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 51/158
173IMNOS DE IAANnGUA UTURGIA HISpANICA
uu. 8-9
Pass.
Orante autemTheodora et flente ecce ubito ad uesperumapparuit ei uir
[clarissimus anitie] uenerandus ixitque ei: Per e sanuserit Sisinnius ut
impleatur quod dixit FratermeusapostolusPaulus: Sanctificabituruir infi-
delis per mulierem idelem. Et quum hec dixisset protinus ab aspectu ius
abscessit. nde non est dubiurn illi beatum Petrum apostolumapparuisse.
Denique statim clamauitad se SisinniusTheodoram et dixit: Obsecro e
ut rogesDominum ruum ne irascaturmici; zelo enim tui ductus adi post
te eclesiam;et durn uolui uidere que ag<eb>antur t audire que diceban-
tur amisi et auditum et uisum.
Pass.Hec et his similia multa dicente Sisinnio gaudiummagnum actum est cre-
diditque cum omni domo sua; et Jato nomine proximo Pascha uturum
babtizatusest.
uu. 13-14
Pass. 1
Cui imperator Traianus huiusmodi rescribtum ransmisit: Traianus cesar
Mamertino prefecto urbis Rome debere Clementem episcopum que
Romaneurbis populus ob criminis sacrilegiiadcusandurn onqueritur per-
suadendum ut sacrificiadeorum nostrorum ibare aut Transpontummare
in eremo quod adiacetciuitati Cersone ubireexilium.
uu. 18-25
Pass. 3
Quum peruenissent d locum exilii inuenerunt bi in ergastulis d secanda
saxa duo milia christianosdiuturna religatione damnatos qui uidentes
sanctum ac nominatum Clementemurbis Rome episcopum omnes una
uoce cum gemitu proruperunt et fletu. Quos quum cognouisset anctus
Clemens pro Dei nomine religatos dixit: Non inmerito me ad uos
Dominus misit sed huc ad uestramcoronam adduxit ut particeps actus
passionisuestre tiam consolationis fficiar. Et quum multa tis consolatio-
nis et patientieuerba ntimasset didicit ab tis quod a sextomiliaria aquam
sibi humeris suis adportarent. Tunc Clemens sanctus dixit: Oremus
Dominum nostrum IesumChristum ut confessoribusuis orsitan ontis in
isto oco uenas periat: et qui percussit etram n desertoSynay t fluxerunt
aque n satietatem pse aticemnobis affiuentem npertiat ut eiusbeneficiis
gratulemur.
uu. 26-30
Pass. 4
Quumque oratione conpleta hinc inde conspiceret idit agnum stantem
qui pede dextro erecto quasi locum sancto Clementi ostenderet.Tunc
sanctusClemens ntellegensDominum Iesum Christum esse uem solus
ipse respiceret t preter psealius non uideret perrexitad locum et dixit: In
nomine Parris et Filii et Spiritus Sancti n isto loco percutite. Sed quum
omnes per girum rastris effoderent et non ipsum ocum in quo agnussta-
bat contingerent acceptobreui sarculo sanctusClemens eui ictu locum
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 52/158
174
J. CASfRO SANCHEZ
subpede agni percutiens, ontem affiuentibusuenis ornatum apparuit,quo
suo impetu euomens, luuium fecit. Tunc uniuersis gaudentibusbeatus
Clemens esponsurium edit: Fluminis impetus etificat ciuitatemDei.
uu.31-35
Pass. 5
Ad istam autem amam confluxit omnis prouincia, et uenientesuniuersiad
doctrinam sancti Clementis, conuertebantur ad Dominum Iesum
Christum. Ita ut in [una] die quingente anime seu amplius, babtizati in
nomine Patri et Filii et Spiritus Sancti,et confirmati in fide, christiani abs-
cedebant.Per otam autem prouinciam ntra unum annum a credentibus
septuagintaet quinque eclesie undate <sunt> et omnia templa dextructa
sunt, omniaque dola confracta sunt. Omnis locus per trecentamilia in
forum girum incisi, et euersi unt.
uu. 36-45
Pass. 6
Postannos autem res,paganis nsistentibus, am inuidiosa relatio cucurrit
ad imperatoremTraianum, ut dicerent bi per Clementem nnumerabilem
populum christianorumadcreuisse: t missusest dux, Orfidianus nomine,
qui multos christianorum urmis diuersispenis afficeret. Et dum uideret
Orfidianus omnesgentesad passionem ccedere audentes, essitmultitu-
dini, et solum Clementemepiscopumcogebat d sacrificandum.Et quum
uideret lIum sic fixum in Domino, ut mutari penitus non posset,dixit ad
suos: Perducatur d mare et ligetur ei ad collum ancora,et precipitetur n
medio mari, ut non possint sti populi christiani hunc pro Deo colere. Et
quum factum fuisset,omnis multitudo christianorumad litus cepit stareet
flere, et, flentibus illis, dixerunt Cornelius et Fidius, discipuli eius: Audite,
fratres,omn~ unanimesoremus,ut ostendatnobis Dominus martyris sui
excubias.
uu. 36-45
Pass. 7
Orantibus autem populis, recessitmare in sinu suo per fere tria milia. Et
irtgressiper siccum populi, inuenerunt in modum templum marmoreum
habitaculuma Deo preparatum,et ibi in arcasaxea orpussanctiClementis
episcopipositus, Petri discipulus; ita et ancora cum qua missusest uxta
eum esse osita. Posthec reuelatumest autemdiscipulis llius, ut non inde
tollerentcorpuseius: quibus hoc etiam intimatum est,quod omni anno die
passioniseius recedatmare, et per septemdies aduenientibussiccum ter
preparet.Quod ad laudemnominis sui facit Dominus usque n hodiernum
diem. Hoc autem acto,omnesgentesper girum crediderunt n Christo, ubi
nullus gentilis,nullus iudeus,nullus prorsus nuenitur hereticus.
uu. 48-50
Pass. 8
Fiunt ibi omni anno, die natalis eius, multa beneficiaorationibus sancti
Clementi, Domino protegente:ceci nluminantur, demoneseffugantur,et
omnes nfirmi saluantur,qui illic potuerint peruenire.Et est bi pax Dei, et
laus Domini cum omni gaudio, et benedicitur llic Christus Filius Dei, qui
cum Patte egnat n unitate Spiritus Sancti n seculaseculorum men.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 53/158
175
IMNOS DE LAANnGUA LITURGIA HISpANlCA
110. In sanctaeDorotheae.
Ad Vesperas.
Xriste. lux lucis. deusangelorum.
uita sanctorum.salus nnocentum.
plebisconuentuscelebrantis estum
accipeuotum.
5 En tua uirgo Doroteasancta
te sequens emper uro cordeamat.
et suumcorpus ibi castumserbat
menteque asta.
Duplicis portat meriti choronam,
10 dum mallet uirgofuditet beatum
sanguinem ro te proprium. ad mortem
ultro deuicta.
Iudicis iussucapitur cruenti
sicque lagelliscruciatur diris,
15 sed manetconstans iridendo nigra
idola muta.
Turn duas grabi deditas n lapsu,
unam Xristetemsuamet sororem
pacemCallistem, ibi conquisibit
20 igne piatas.
110. codd...E 218), X 348)
edd.PI 1096), Blume 155)
1 Xriste] X Christe)PI Blume, ...] E lucis deus] ucis uera deusX PI 2
salus]X PI Blume, ...]alusE 3 plebisconuentus elebrantis estum]plebspia
optat celebraTeestum X PI 5 en tua] X PI Blume, ...] tua E p. en uirg.scr.
Blume Dorotea] Dorothea X PI Blume 6 puro] X PI Blume, ...]ro E 7
serbat]optat X; seruatPI Blume 8 mentequecasta]mentequepura X PI 9
duplicis] scripsi, uplici EX PI Blume meriti choronam]merito coronam X PI
Blume 10 fudit] fundit Blume 11 sanguinem ro te proprium ad mortem]
sanguinem rompte proprium uolendo X PI 12 ultra deuicta] Gil, ultra deui-
ta E, uincere mortem X PI, ultra deductaBlume deuicta = deuecta)48 13
judicis] iudici E 15 diridendo] deridendo X PI Blume 16 idola] ydola X
17 turn duas grabi deditas in lapsu] E tunc) Blume, urn duas lapsu grauiter
ruentesX PI 18 unam Xristetemsuametsororem]una Cristetes ocitata soror
X, una Crystetesuocitassaror PI 19 parem Callistem] siue CalistesX, siue
CallistesPI 20 piatas]pietasX PI
GIL, El himnario,cit. n. 4, p. 200.
8 Cf
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 54/158
176
CASfRO ANCHFZ
Tenditur posthinc n catastamartir
sustinens enasdiu uerberata;
sic deo dignam animam donabit
sanguine uso.
25 Teufilo mittit nibeum puerum
tribus cum rosis othidemque me/is;
uidit et stupet nimium sagacem
munus et dignum.
Hic fide plenusuocitando Christum
30 intimae credi; patuit tyranno
caput abscissummeruit choronam
etherisaula.
Nunc fabe uirgo precibus uorum
seruulisdona ueniam malorum
35 fac tuos nobis sociospatronos
longum in euum.
Simus et nostro placidi amore
festaqui digno colimus honore
pacis ruamur pariter conexi
40 muneredigno.
Pestisabscedatugiatque anguor
premit quod iugum populos depelle
sit quies unctis medicinaegris
uitaqueabta.
22 p. penasuirg. SC1:lume 25 Teufilo] TheophiloXPL Theufilo Blume mit-
tit] mitit X 26 tribus cum rosis tothidemque] cum rosis tribus totidemque
Blume melis] malis PL Blume p. melis duo punct. scr.Blume 27 sagacem]
sagace PL 28 dignum] aptum X PL Blume 29 uocitando]uocinandoPL
Christum] Xristum X 30 intimat credi] ntima credit E Blume p. credi uirg.
SC1:lume patuit] potuit X PL tyranno] tiranno X 31 caput abscissum]
uertexabscissa ; uertexabscissus L meruit] meruitqueX meruisse L cho-
ronam] scripsi horona E clarum X; claram PI coronam Blume 32 aula]
aulamX PL 34 dona] prebe X; praebePL 36 p. euum punct. et uirg. scr.
Blume 37 et] ut X PL Blume nostro] uestroX PL 38 Festa ui] festoque
E 39 pacis ruamur] pacisutamur X conexi] connexiPL 41 languor] an-
goTX 42 premit quod jugum] Thorsberg rem[...] jugum E quod jugum pre-
mil X PI jugum quod premit Blume 43 quies functis] quiesdefunctisX PL
44 p. abtapunct. et uirg. SC1:lume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 55/158
177
IMNOS DE LA ANnGUA UTURGIA HISPANICA
45 Simul ut tecum,Dorothea sancta,
aularn celorum enearnus rnplarn,
nostrasic Xristo prebeantplacentem
ora chanorem.
45 Dorothea]DoroteaX 46 aulam]aulaE 47 nostrasicXristo prebeantpla-
centem]nostra sint Xristo reboantiaX, nostraqueChristo sint reboantiaPI 48
chanorem]canoraX, canoremPI Blume
110. En honor de santa Dorotea. A visperas.
1. Cristo, luz de luz, Dios de los angeles,vida de los santos, salud de los
inocentes, recibe las suplicas de la asambleade tu pueblo, que celebra esta
festividad.
2. He aqui que tu santa virgen Dorotea, siguiendote siempre, te ama con
puro coraron y guarda para ti su cuerpo limpio y su alma casta.
3. Lleva una corona de doble merito, ya que permanece virgen y derrama
For ti su santa sangre,siendo arrastrada a una muerte voluntaria.
4. Es apresada For orden del cruel magistrado y castigada con crueles
azotes,pero permanece firme burlandose de los negros y mudos idolos.
5. Entonces, a sus dos hermanas, Cristeta y Calista, que habian caido en
grave pecado, as conquisto para ti, tras ser purificadas For el fuego.
6. Despues de esto la martir es estirada en el potro de tortura, y, azotada
largo tiempo, soporta los castigos; asi, derramando su sangre, entrego a
Dios su alma digna.
7. Hace llegar a Teofilo un nino vestido de blanco con tres rosas y tres
manzanas; [aquel] contemplo maravillado el muy sutil yapropiado rega-
10.
8. Entonces lleno de fe, pregonando a Cristo, proclama que cree; quedo
claro al tirano, fue decapitado y merecio la corona en el alcazar del cielo.
9. Ahora, virgen, sepropicia a las suplicas de los tuyos, da a tus siervos el
Ferdon de sus pecados y haz a tus compafieros patronos nuestros para
slempre.
10. Que siempre For nuestro amor te seamosgratos quienes celebramos
tu festividad con digno honor y que gocemos, igualmente unidos, del
digno regalo de la paz.
11. Que se aparte la peste y huya la enfermedad, aleja el yugo que opri-
me a los pueblos, que haya descansopara los muertos y para los enfermos
medicina y una vida apropiada.
12. Que junto contigo, Dorotea santa, poseamos el resplandecientepala-
cio de los cielos y que nuestros labios ofrezcan a Cristo un canto grato.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 56/158
178
CASTRO sANCHEZ
Fontes I Loci similes:
En cuanto a la dataci6n de este himno la vacilaci6n de Fabrega48ue 10
situa en el siglo VIII 0 en el IX es precisada por Perez e Urbe149 ue 10situa
en el siglo IX mientras que Swverffy como vimos mas arriba opina que
rue compuesto en el siglO VIII. En opini6n de Fabrega l himno esta calca-
do de un relato escrito del martirio de la santa.50
UU.9-10
Pass.
Que in tantum extitit in caritate Christi perfecta ut ad eius thalarnumper-
ueniret dupplicauit sui sancti cerrarninispalmarn; et unarn uirginitatis
coronarn enens lterarnmartyrii cum gaudio peruenitad Christum.
uu.17-20
Pass.
Tunc Sabricius ussit earn duci ad duas sororesChris[te]tem et Callistem
que nuper apostatauerant t comendauitearn llis Sabricius icens: Sicut
liDS elicta imitate et supprestitione hristiana diis sacrificastisnuictis et
remunerari eci uos;
Pass. 0
Tunc miserunt sead plantaseius lentesac deprecantes t oraretpro eis;
Pass. 1
Errauimus et satis nique egimus imentes penaset dolo es transitorios
quia sacrificauimusdolis uanis: et deo rogauimusearn et dedit nobis peni-
tentiarn ut possimus d Christi indulgentiarnuenire.Tunc Sabriciusscidit
uestimentasua et in furore nimio accensus ussit ut dorsum ad dorsum
ligate mitterentur in cupa si statimsacrificare oluissent.At ille clarnabant
dicentes: Domine Iesu Christe accipe penitentiam nostrarn et da nobis
indulgentiarn uarn.
Pass. 2
In his uerbis et in ista confessione urantes n cuparnmissesunt et incen-
se n conspectu ancteDorothe.
uu.21-24
Pass. 3
Tunc Sabriciusussit sanctamDorothearn n catastaeuari. Quumque leua-
ta esset anto gaudioexhilarataest ut probareturuirgo ad desideratum er-
uenisse uedeuotioniseffectum.
Pass. 4
Item depositade catasta ecit earndiu in faciempalmis cedi dicens: Ipsa
facies cedatur que mici insultat. Quumque diu multumque cesa terum
gauderet et cedentes arn atigati deficerent hoc ordine Sabriciusdictauit
..A. FABREGA asionario it. n. 7 v. I p. 206-7; v.II p. 226-32.
49 . PtREZDEURBEL rigen it. n. 23 p. 133-4.
50 . SzovtRFFY berian cit. n. 2 p. 44.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 57/158
179
IMNOS DE lAANnGUAUTURGIA HISPAN CA
sententiam, icens: Dorotheam superbissimam uellam,que sacrificare iis
inmortalibus noluit, ut uiueret, sed uoluit absolute mori propter nescio
quem hominem, qui dicitur Christus, iussimus giadio percuti. Ad hec
Dorothea cum clamoredixit: Gratias ibi ago,amatoranimarum,qui me ad
paradisum uum uocasti,et ad thalamum uum inuitasti.
uu. 25-28
Pass. 16
Quum autemhec narraret,et inrideret promisioni,eccepuerante cum cum
orario, in quo ferens ria mela mirifica et tres rosas loridissimas, t ei dixit:
Eccesicut petenti tibi promisit uirgo sacratissima orothea, ransmisit ibi
de paradisosponsisui.
uu. 29-32
Pass. 17
Tunc Theufilus, accipiens,exclamauituoce magna,dicens: Verus Deus
Christus, et non estulla simulatio in eo.
Pass.24
Quumque et tortores,et ipsa ormenta deficerent, anc presesmpiissimus
dictauit sententiamdicens; Theufilus, qui nunc usque diis inmortalibus
sacrificauit,et cultor ipsorum extitit, nunc uero preuaricator nuentus est,
ita ut ab cis discederet, t secte e traderetchristiane,ussimus apiteplecti.
Ill. In sanctaeDoromeae.\
5
Te decet ymnus in Syon, omnipotens,
dum quisque reddit uotum in lherusalem
fideque sumens in uoto constantiam
expellit sesecunctis ab inlecebris,
ut te sequatur crucem sibi baiulans.
Hoc documento priores apostoli
egerunt, actu fidei probabiles
hoc predicando fundabere eclesiam,
111. cod.:M(36)
edd.PL (894), Blume 156)
1 ymnus] hymnus Blume Syon] Sian Blume 2 lherusalem] erusalemBlume
3 fideque] ide M PL, fidei Thorsberg 4 inlecebris] llecebrisBlume 6 p. pro-
babilesuirg. SC7: lume 7 egeruntactu] egerumcactuM 8 fundabere] un-
dauereBlume eclesiam] cclesiam lume
Cf. B. THORSBERG, tudes,cit. n. 4, p: 43 55.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 58/158
180
CASTROSANCHEZ
mater queuerapersistensncolumis
10 enixasponsoprofert alma pignora.
In infolatis agmina potissima,
nectareosqueructus in martiribus,
in confessoreert donum uberrimum,
dum gloriatur in regniscelestibus
15 sepercepturaopes neffabiles.
Hinc odierno bis binis in testibus
resultansuictrix transmittit regalia
tibi, rex poli, abta tiel suabia
munera,uereualde perobtissima,
20 que tuo idem lucrauit ex sanguine.
In Dorotea igustrumambroseam
liliorumque hac rosarumdestinat
tiel in CallisteXristetequeuiolas
oppletasualdeadore gratissimo
25 tiel pretiosum erculum n Teufilo.
Quorum certatrisDorotea prior est
duplici comta aureaprefulgida,
uirginitatis nempehac martirii,
adepta ructum in lucro consortium
30 sororumduum tertium tiel Teufili.
9 mater que] scrip~i,materqueM P - Blumt' 10 sponso]sponsumM PL p.
pignora duo punct. scr. Blumt' 11 infolatis] scripsi, nfolatus M PI, infulatis
Blumt', nfolatos Thorsbt'rg 13 confessore]onfessores PL 15 perceptura]
percepturamBlumt' 16 odierno] hodierno Blume 18 abta uel suabia]apta
uel suauiaPL Blume 19 ualde perobtissima] aldeprobatissimaPI, ualde per-
optissima Blumt' 20 idem] pridem Blume 21 Dorotea] Dorothea Blumt'
ligustrum] Thorsbt'rg,igustra M PI, ligustri Blumt' ambroseam]Thorsberg,
ambroseaM PI, ambrosiamBlumt' 22 hac] ac Blume p. destinatuirg. scr.
Blume 23 Calliste] Callistem M PL Xristeteque]scripsi,XristetemqueM,
ChristetemquePL, ChristetequeBlumt' 24 p. gratissimouirg. scr.Blumt' 25
pretiosum]preciosumPL Teufilo] Theufilo Blumt' 26 certatrisDorotea] cer-
tatrix Dorotea PI, certatrixDorothea Blume certatris sc.certatrix)'2 28 hac]
ac Blume martirii] martyrii Blumt' 29 adepta]adeptamM PL 30 duum]
duplum Blume p. duplum uirg. SC7:lume tertium] tertii Thorsberg TeUfili]
scripsi, eufilo M PI, Theufili Blume
52Evoluci6n del grupo -cs (= x) a -s en final de palabra en latin vulgar.
Documentada ya en inscripciones. C£ B. THORSBERG, tudes,cit. n. 4, p. 62. M.
BASSOLS E CLIMENT, Fonetica Latina, Madrid, 1962, p. 231.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 59/158
181
IMNOS DE LAAN11GUAUfURGIA HISPANICA
Cappadocene esaree uitans
hec ciuis orta summa n presidio
specimenurbi prebet mitabile,
fide prepollens, ita morum enitens,
35 martiriale triumfum expediens.
Opinione huius sacreuirginis
infanduspreses ompertaSabricius
discutiendam isti sibi precipit,
temtatur blandisac suadellisdecipi,
40 idem deterrit minis perasperrimis.
Quam ut prespexitpresesmperterritam,
furenscatasta rucidandamsublimat,
set nsonspenam ncunctanterperferens
elatauoce nomen Xristi predicat
45 unum cum patre ore h« paradito.
Huius ad fidem eneruandam allidus
Xristetemsimul cum Calliste prouocat,
sibimetipsisparilem ut faciant,
set mox correcte er ipsam credidere,
50 que facta esset eleps am augustior.
Quis enarrare ua, Xriste, ualeat
miraculorumopera nsignia,
que agis pse,dum sanctos lorificas?
nam stanti adespresulad custodiam,
55 cum corruentes orrigasclementi s.
Afflata cuiusuirgo sancta lamine
fert iam elapsis alutem ororibus
restauransmen ern ortamentis idei;
31 auitans]Garcia, iuitas M PI Gil, nclita Blume, iuibus Thorsberg 32 ciuis]
ciues M PI, uirgo Thorsberg 33p. imitabile duopunct. scr.Blume 35 marti-
riale] scripsi,martiriali M PI, martyriale Blume triumfum] triumphum Blume
36 opinione] opinionem M PI 37 Sabricius]SarnbriciusM, FabriciusBlume
38 sisti sibi] sibi sisti Blume p. precipitpunct. et uirg. SC1: lume 39 temta-
tur] tentatur Blume ac]hanc Thorsberg suadellis] uadelisBlume 40 deter-
fit] deterretBlume perasperrimis] er asperrimisBlume 41 prespexit]pers-
pexit Blume imperterritam] mperterrita M PI 43 set] sedBlume 44 p.
predicatuirg. scr.Blume 45 hac] ac Blume 46 fidem] finem M PI 47
Calliste] Callistem M PI 48 sibimetipsis]sibimetipsiM PI p. faciant unct.
et uirg.SC1:lume 49 set]sed Blume per ipsamcredidere] redidere er ipsarn
Blume 50 celeps] aelebs lume augustior]angustiorM 54 ades]alesM
PI 56 affiata] adflataBlume 58 ortarnentis]hortarnemisBlume p. fidei
uirg. scr.Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 60/158
182
CASrRO sANCHEZ
in his ferborem ecreatmartirii
60 quo properarenthinc ad palmamalacres.
lnlusum ita sedolensSabricius
arnbarumcenser rtuscupa urere;
quarum ex necedum ulcisci nititur
uictrices ecit etheraconscendere
65 ad obtinendadiadema egia.
Gauisacelepsdum ex hoc presisteret
luendapenis sublimaturstipite;
dilaniatur flagrisadqueungulis
libenter perfert aces n lateribus
70 ad palmasuultu properanslarior.
Atrocitatemsupergressaresidis
spiculatoriperimenda raditur
nubtura sponsurn am quoheresmartirurn;
sibi petentiTeufilo scolastico
75 muneremisso aureatur anguine.
E paradisodestinatamunera
Teufilus sumensadmiraturstupidus
trium melorum iel rosarumsuabium
quorum affiatu renobatus iuido
80 credendo audatXristum dei filium.
Quum esset lim crucis Xristi derisor
confessoractus epentepotissimus
diffuso ore crucifixum predicans
59 martirii] martyrii Blume 60 quo] Thorsberg uod M PI Blume hinc]
Thorsberg ic M PI sic Blume 61 inlusum] illusum Blume Sabricius]
SapriciusPI FabriciusBlume 62 cupa] cupam M PI 65 obtinendadiade-
ma regia]obtinendam diademam egiam Thorsberg 66 celeps] aelebsBlume
presisteret] ersisteret lume presisteret\3 67 p. stipite uirg. SCI: lume 68
flagris] fragil M adque]atque PI Blume p. ungulispunct. et uirg. scr.Blume
69 faces]aciesM PI 70 uultu] uultum PI properans] roperasM PI ila-
rior] illarum PI n p. traditur uirg. scr.Blume 73 nubtura] nuptura Blume
p. sponsumuirg. scripsi quoheres] oheresBlume martirum] martyrum
Blume p. martirum uirg. scr.Blume 74 Teufilo scolastico] heufilo scholas-
rico Blume 77 Teufilus]Theufilus Blume 78 melorum] malorum Blume 79
affiatu] scripsi fHatusM PI adflatu Blume renobatus]scripsi enobatur M
renouatur PI renovatusBlume 81 quum] cum Blume
GIL Notassabreonetica it. n. 26 p. 78 55.
f
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 61/158
183IMNOS DE lAAN11GUA UfURGIA HISpANlCA
simulacrorum mposturam nfamans
85 funestamcoram presideprenuntiat.
Tunc furens udex hunc sistit eculeo
afficieridumpenis noxialibus,
quem ut aduertit uultu imperterritum
hac pertinacem n fide persistere,
90 perimit ensemox effectummartirem.
Ob hoc, redemtor, upplicesexposcimus,
ut, quique horum congaudemus eritis
et diem festumuotibe excolimus,
ab his defensi areamus itiis
95 expiemurque unctis a deliquiis.
Hii quoque nostri abendomiseriam
compatiendoqueecessitatibus
cunctis adsistant atroni assidui,
ut nunc ereptosab aduersitatibus
100 uicturos secum rofeant ad premium.
Presta,quesumus,rinitas, potentia
summa,qui regisseculorumsecula,
ut te fruamussine ine tempora,
lux angelorumet diesperennius
105 sol pse nobis uigeasperpetuus.
84 infamans] Gil, in flammas M PL Blume 85 funestam] Gil, funestaM
PI, funesto Blume, unestum Thorsberg preside]presidemThorsberg 89 hac]
ac Blume 90 effectum]effectaM PL 91 surplices]surplice PL 92 quique]
queque M 93 uotibe] botibe PI, uotiue Blume 96 hii] hi Blume nostri]
Garcia,nostris M PL Blume, nostram Thorsberg fabendo] auendo Blume
miseriam]miseriis Blume 97 compatiendoque] t compatiendoBlume 98
adsistant]assistant lume 100 profeant] profean PI, prouehantBlume 101
quesumus] uaesumma Blume trinitas] Thorsberg,nitas M PL Blume 102
qui] quae Blume 103 ruamus] ruamur Blume tempora] emporum Blume
104 dies]die Blume p. angelorumuirg. S(7:Blume
111. En honor de santaDorotea.
1. A ti, omnipotente,sedebealabanza n Si6n,mientras odos dirigen su
suplica en Jerusalen , teniendo par Ia fe confianzaen su suplica, e apar-
tan de todas as entaciones araseguirtea i Ilevandosu cruz.
2. Con estaensenanzaivieron Ios primeros ap6stoles, ignosde alaban-
za par su acto de fe, predicandoesto fundaron a igiesiaque, cual verda-
dera madre,manteniendosenc6lume,da a Iuz y ofrecea su esposo an-
tos presentes.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 63/158
HIMNOS DE I.AANnGUAUTURGIA HISPANICA 185
15. Sobreviviendo ala crueldad del magistrado, es entregada a un verdu-
go para que surra la muerte, pronta a unirse a su esposo y coheredera ya
con los martires; es laureada con su sangre, enviandose al magistrado
Teofilo el presente que pedia.
16. Teofilo, lleno de admiracion y estupor, toma el presente de tres man-
zanas y tres rosas olorosas enviado desde el paraiso, y renovado por su
fuerte aroma, cree y alaba a Cristo, hijo de Dios.
17. Aunque antes se habia burlado de la cruz de Cristo, convertido de
pronto en valiente confesor, predica a grandes voces al crucificado y en
presencia del magistrado denuncia el fatal engafio de .las estatuas,
difamandolas.
18. Entonces el magistrado, fuera de sf, manda ponerlo sobre el potro,
para que sea torturado con crueles castigos; cuando advierte que resiste
con rostro imperterrito y fe inmutable, en seguida 10atraviesa con la espa-
da, dandole el martirio.
19. Por esto, redentor, suplicantes pedimos que cuantos nos alegramos
con sus meritos y les damos culto devotamente en su festividad, defendi-
dos por ellos, estemos libres de pecados y seamos purificados de todas
nuestras faltas.
20. Que tambien ellos, cuidando de nuestras miserias y compadeciendo-
se de todas nuestras necesidades, os ayuden como patronos permanente-
mente, para que arranclndonos de las adversidadesde ahora nos arrastren
a la recompensa de la vida junto a ellos.
21. AyUdanos te suplicamos, trinidad, poder sumo, que gobiernas los
siglos de los siglos, para que gocemos de ti sin limite de tiempo y reines
en nosotros eternamente, tli, luz de los angeles,dia y sol perpetuo.
Fontes I Loci similes:
Seglin Fabrega54,el himno es del siglo VIII-IX, fecha precisada por
SzOverffy55,ue 10 sitlia en el siglO IX. En opinion de Fabrega, anto este
como el himno Xriste, lux lucis,Deus angelorum,escln inspirados en gran
parte en un relato escrito de la pasion de la santa.
uu. 1-5
Pi. 64, 2
Te decet hymnus, Deus, in Sion, et tibi reddetur votum in Hierusalem.
Luc.14,27
et qui non baiulat crucem suam, et venit post me, non potest essemeus dis-
cipulus.
54 . FABREGA, asionario, cit. n. 7, v. I, p. 206-7; v. II, p. 226-32.
55 . SzovtRFFY, Iberian, cit. n. 2, p. 55.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 64/158
186
CASTRosANCHu
UU.26-35
Pass.
<I>n diebus llis in prouincia Cappadocie pud Cesarearn iuitatem erat
quedarnDei puella nomine Dorothea. Hec quotidianis diebus n castitate
et sobrietate n humilitate et mansuetudine n ieiuniis et orationibus nsis-
tebat. Erat autem ta prudentissima ut uix earn mitari possentuiri pauci.
Dmnes autem qui earnnossepoterant magnificabantnomen Domini nos-
tri Iesu Christi qui talem haberet amularn; cuius et aspectus ratus uita
sanctaet sapiefltia nconparabiliserat et nmaculatauirginitas. Que in tan-
turn extitit in caritateChristi perfecta ut ad eius halamumperueniret up-
plicauit sui santti certaminispalmarn; et unarn uirginitatis coronarn enens
alterammartyrii cum gaudio peruenitad Christum.
36-38
Pass.
Quumque fama <sanctita>tis ius per aureshominum curre<ret> peruenit
ad presidis persequutoris auditum. Qui ingressus ciui<tatem>
Cappadociam d est Cesar<eam>amosissimam hristianorum<precepit>
Dorotheam Dei famulam coa<rtari>.
UU. 41-43
Pass.6
Quumque hoc diceret Sabricius uehementer iratus est et conuersus ad tor-
tares SUDSixit: Sistite earn in catasta ut uidens se constitutarn in penis uel
sic conserniat diis se exhiberi cultricem. Dei uero famula quum se uidisset
erectam in catasta constanter irnrepida et non interrogata air ad iudicem:
Quid me tricas Sabrice? Fac quod facturus es ut passim cum uidere pro
cuius arnore mori non timeD et torqueri non palleD. Sabricius dixit: Et quis
est quem desideras? Dorothea respondit: Christum Filium Dei uiui.
Sabricius dixit: Vbi est Christus? Dorothea respondit: QuantUm ad omni-
potentiarn eius rectifier ubique est; quantum autem ad humanam capaci-
tatem sensushumane fragilitatis uanum pucar quod non in loco aliquo esse
didicerit et ideo confitemur Filium Dei ascendisse n celum et sedere ad
dexterarn Parris sui Dei omnipoternis: quiunitatem deitatis obtinens cum
Patre et Filio et Spiritu Sancto inuiiat nos ad paradisum deliciarum Dei.
UU. 46-50
Pass.
Tunc Sabricius ussit earn duci ad duas sororesChris[te]tern et Callistern
que nuper apostatauerant t cornendauitearn llis Sabricius icens: Sicut
uos elicta uanitate et supprestitione hristiana diis sacrificastisnuictis et
rernunerari eci uos; adhuc rnelioribus donis honorari uos faciarn si istarn
potueritis ab hac stultitia reuocare.
Pass. 0
Tunc miserunt se ad plantas eius lentes ac deprecantes t oraretpro eis
quatenuspossent uampenitentiam per psamDeo offerre ut indulgentiarn
diuinam acciperent.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 65/158
187
IMNOS DE LA ANTIGUA UTURGIA HISpANICA
uu. 61-62
Pass. 1
Tunc Sabriciusscidit uestimentasua et in furore nimio accensusussit ut
dorsum ad dorsum igate mitterentur in cupa si statim sacrificarenoluis-
sent. At ille clamabant icentes:Domine Iesu Christe accipepenitentiam
nosttam et da nobis ndulgentiam uam.
UU.66-70
Pass. 2
In his uerbis et in ista confessione durances n cuparn misse sunt et incen-
se in conspectu sancte Dorothe. Gaudebat autem Dorothea in hora exitus
earum et clamabat eis dicens: Antecedite me secure de indulgentia crimi-
nis uestri et scitote palmarn martyrii quarn perdideratis sine dubio inue-
nisse. Occurret in arnplexu uestro Pater qui in filio perdito et recuperato
letatur.
Pass. 3
Tunc Sabricius ussit sanctamDorotheam n catastaeuari. Quumque leua-
ta esset anto gaudioexhilarataest ut probareturuirgo ad desideratum er-
uenisse uedeuotioniseffectum.
Pass.13
At uero Dorothea magis ac magis faciem suam hilarem et insultantem
ostendens iudici dicebat ei: <Miser > ad nicilum redactus es cum idolis tuis.
71-80
Pass.14
Item deposita de catasta fecit earn diu in faciem palmis cedi dicens: Ipsa
facies cedatur que mici insultat. Quumque diu multumque cesa iterum
gauderet et cedentes earn fatigati deficerent hoc ordine Sabricius dictauit
sententiarn dicens: Dorothearn superbissimarn puellarn que sacrificare diis
inmortalibus noluit ut uiueret sed uoluit absolute mori propter nescio
quem hominem qui dicitur Christus iussimus gladio percuti. Ad hec
Dorothea cum clarnore dixit: Gratias tibi ago amator animarum qui me ad
paradisum tuum uocasti et ad thalarnum tuum inuitasti.
Pass. 5
Et quum egrederetur retorium judicis dicit ad earn quidarn aduocatus
nomineTheufilus: Eia tu sponsaChristi mitre mici de paradisosponsi ui
melasaut casas.Et Dorothea respondit: Planequia ita faciarn. Quum ergo
uenissetn ictu percussoris ogauit carnificem ut modicum earnpermitte-
retur Grafe.Que dum complesset rationem eccesubito Fuel ante earn
apparuit erens n orario tria metaobtima et trescasas.Cui ilia ait: Obsecro
te ut feraseas heufilo scholastico t dicasei: Eccequod me oblasti ut tibi
de sponsi mei paradiso ransmitrerem. psa autem percussagladio cum
triumpho martyrii perrexitad Christum. Cui est honor et gloria in secula
seculorum.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 66/158
188
CASTRO sANCHEZ
UU. 81-85
Pass. 9
Quumque hec et his similia diceret, ngressiStint quidam, et dixerunt ad
presidem: ScholasticusCUtiS heofilus, qui usquehodie postulabatcontra
chriscianos, t persequebaturosusquead mortem, hic pro foribus uocife-
ratur, audanset benedicens omen llius nesciocuius IesuChristi, et multi
creduntpredicationieius.Tunc presesussitcum introduci ad se.Quo intro-
misso air: Quid est, quod Faris oquebaris?Theufilus dixit: Laudabam
Christum feliciter,quemusquehodie infeliciterdenegabam. icit ei preses:
Miror te uirum prudentem,hoc nomine tiel nominare uoluisse, uod nunc
usque quicumque nominauit persequutus s. Dicit ei Theufilus: In hoc
apparetuerum esseDeum, qui me conuertit ab errore ad uiam rectam,et
fecit me cognoscere,uia ipse estuerusDeus.
UU. 86-90
Pass. 3
Infelix, parcecarnibus uis. Cui Theufilus respondens,ir: Tu infelix, parce
anime cue.Ego enim carnibusmeis temporaliternon parco, ut anime mee
in eternum parcatur.Tunc in furore ductus preses, ngulis latera [eius]
adtrectariprecepit,et lampadibus rdentibusexuri. At uero Theofilus nicil
aliut in tormenta clamabat, nisi hoc: Christe, Filius Dei, te confiteor;
adiungeme in numero seruorum uorum.
113. In sanctaeEuphemiae.56
Eccemicantia ueluti sidera
nostreEufimie certatrix trophea
seuoluensaduexitanni rotatile
cursunobis am celeri.
Vota cum gaudiis,crimina lacrimis
mixta perpandere unc omnes quoimus,
5
113. cod.: L 143v)
ed.Blume 160)
1 p. ecceuirg. SC7: lume 2 certatrix rophea]certantis ropaeaBlume certa-
trix57 6 perpandere] erpendereBlume quoimus] Thorsberg,uo imus L,
cogimur Blume
56Cf. B. THORSBERG, tudes,cit. n. 4, p. 7 SS.
57 orma de genitivo probablemente debida a una confusi6n del autor. Aunque
tambien podria explicarse par razones foneticas. Cf. B. THORSBERG, tudes,cit.
n. 4, p. 22-23. Para certatrix referido a Eufemia cf. Liber Sacramentorum, ol. 427,
25 Y 32.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 67/158
189
IMNOS DE LA ANnGUA UTURGIA HISPANICA
causapiaculi uenite prepetes
Xristo regi persolbere
laudum excubia,dollar qui copiam
10 uirtutis, dimicent utque uiriliter,
eum querentium psum ceupropter
animo/as omperdere.
Hoc talis exemplumuirgo nam insequens
siue cum socios ui auentia
15 teatra respuens, risti concremata
amoris am igniculo,
Gliscunt precordiaoppido uirginis
celestem rincipis adire alamum;
reppulit orridi ab hoc edictio
20 Priscinempeproconsuls,
In omnem qui iubet jure prouinciam
suum obseruantem reconem onare,
talis cum ussioagnita fuerit
tube uoxque,ut ilico
7 causa]causarnBlume p. persolbere unct. ScT. lume 9 qui] quae Blume
10 dimicent] Thorsberg i~ dimicet L Blume utque] usqueBlume utqueS8
p. uiriliter uirg. scripsi 11 propter] praepetes lume 12 animolas]animabus
Blume comperdere] omprendereBlume 13 hoc] oc BlumeThorsbtrg calis]
Gil, tali L Blume, ale Thorsberg p. insequens irg. ScT. lume 14 siue] ibens
Blume socioseui] Thorsberg,ocio seuiL, socio saecliBlume lauentia] aben-
ria Blume 15 teatra] heatraBlume' 16 jam] sanctiBlume' p. igniculo uirg.
scripsi 18 talarnum] thalamum Blume 19 orridi] horrida Blume' ab hoc]
obhoc L edictio (sc.edictum)S9 20 proconsulis]praeconsulis lume' p.
proconsulispunct. scr.Blume' 21 jure] re Blume',ura Thorsbe'rg 22 suum]
sua Thorsbtrg p. tonareduo punct. SC7:lume 23 calis] ali L
58 que expletivo. Para og versos 10-12 cf. B. THORSBERG, tUdes, it. n. 4, p.
25-6 Y J. GIL, El himnario, cit. n. 4, p. 187-8. Preferimos la interpretaci6n del
profesor Gil que supone dog anastrofes (Um...propter y ipsum...ceu (= ut).
Pensamos sin embargo que tal vez se pueda entender querentium como tal geniti-
vo dependiendo de uirtutis ( ...que da en abundancia el valor de quienes desean...
= ...a quienes desean...).
59Cf. J. GIL, El himnario, cit. n. 4, p. 193. Entiende edictio como un nomina-
tivo anquilosado (= edictionem) al tiempo que corrige la lectura de L obhoc en ob
hoc.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 68/158
190
J. CASTRO ANCHEZ
25 Vsquese npronanshumi confinia
dei uestigiisMartis sit prostrata,
conlaudans doret,uenerans xcolat
libamenqueexibeat.
Sicque epperitur stiussanctio
30 legis uiolatrix ore Eufimia
inquiens icitum neueexistere
fas Marti turificare.
Hec ubi factum estpate proconsuli,
suis mox adfore ubet obtutibus
35 coram Eufimiam nquiens: quur eui
data neclegisulgida?
Cedenssi placidemeo ntenderis
salubri ortamine,hoc a proposito
discedesenaci, ungi eximiis
40 merebisnam honoribus.
Rennuensetrico damnaturcarceris
seuiergastulocum sibi conpares;
distincti numero septeni epties
Xristo pro mori nitentes.
45 Ita cruentior upo ingrediens
sanctamab agmine sanctorumeripiens,
25 confinia] confinium Thorsberg 26 dei] dii L uestigiis]uestigia Blume
Martis] mattir L prostrata]scripsi, rostratusL Blume,prostratum Thorsberg
27 conlaudans] ollaudansBlume excolat]excolans 28 exibeat]exhibeat
Blume 29 repperitur] reperitur Blume sanctio] sanctior Gilson Thorsberg
sanctio sc.sanctionis)60p. sanctiouirg. SC7:lume 30 fore] fortis Blume 31
neue]neque Thorsberg existere] xsistere lume 32 Marti] Thorsberg, artir
L, Martis Blume turificare] Thorsberg,urifica L, turificia BlumeGil 33 hec]
hoc Blume p. estuirg. scr.Blume pate] pater Blume 35 p. inquiens uirg.
SC7: lume quur] cur Blume 35-36 cui data] ThorsbergGil, euitata L, leuis
temneretBlume 36 neclegis]Thorsberg,ec egis L, legis Blume 38 ortami-
fie] hortamini Blume 39 discedes] iscedensGil tenaci] Blume, enui L 41
damnatur]damnatusL 42 seui] Thorsberg,erui L, saeuiBlume p. ergastu-
10uirg. scr.Blume p. conpares unct. et virgoscripsi 43 distincti] distenti
Thorsberg septeni]septemL 44 Xristo pro] pro Christo Blume nitentes]
scripsi, itens L, niten[te]s Blume 45 p. ingrediensuirg. ICY. lume 46 eri-
piens] eripit Thorsberg
60 Cf.
GIL, El himnario,cit. fi. 4, p. 193.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 69/158
191
IMNOS DE LA ANTIGUA l111JRGIA HISPANICA
passer uod, opinans,hanc or sam ragili
sexu andem nlicere.
Vt quam obstinantem rospexitmilitem
50 proconsulmox Xristi, rotarum fieri
ita compositumargumentum ubet,
per quod rita occuberet.
Hec postper alia uirgo pertolerans
penarumgeneraadscitur expirans
55 celi agminibus,brabium perpetim
regnaturapercipiens.
Ob hoc te cernuacoors idelium
cuncta expostulatmente,piissima
patrona,diluas errorum ut notas
60 tuis omnium meritis.
Pax sit tiel coria, sanctadeifica,
orbem per terrarum omnemecclesia
diffusa redundet,prabasit odiens
cuncta probaqueamplectens.
65 Prestare ignare,pater ngenite,
prole cultl genito regnansque erpetim
sanctocum spiritu, affine per seculum
sustentans ie condita.
47 forsam] Gil fonsamL, sponsamBlume Thorsberg 48 inlicere] llicere Blume
49 ut quam] quam ut Blume obstinantem] Thorsberg,btinantem L, obtinen-
tern Blume militem] militiam L 50 proconsulmox Xristi] Christi proconsul
mox Blume p. Christi uirg. S(7:Blume 52 per] pro Blume quod] Gilson,
quo L Blume occuberet]occumberetBlume Thorsberg 53 per alia] pericula
Blume,parilia Gil 54 adsciturexpirans]ascitisexspiratBlume 57 ob hoc]
obhoc L Thorsberg cernuacoors]cernuicohorsBlume 58 p. menteuirg. scrip-
si etp. piissimauirg. erasi 59 errorum ut notas] ut notis [reatus]Blume 60
meritis] miseransBlume 61 pax sit tiel copia] Gil passis iel copiam L, pacis
tiel coria Blume Thorsberg p. sanctauirg. SC7:lume 62 omnem] DroneL
63 sit] Thorsberg, tint L, ut Blume 65 dignare]digneris Blume p. ingenite
uirg. scripsi 66 prole6 67 p. seculumuirg. SC7:lume
113. En honor de santaEufemia.
1. He aqul que la rueda del ano girando en rapida carreranos trajo ya,
como estrellas esplandecientes,os trofeosde nuestraguerreraEufemia.
61Cf. cit. n. 37.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 70/158
192
CASTRO ANCHFZ
2. Acudimos ahora todos a descubrir coq alegria nuestras plegarias y con
lagrimas nuestros pecados; para vuestra purificacion venid presto a rendir
el tributo de alabanza en honor de Cristo fey,
3. £1 cual da valor en abundancia, para que luchen virilmente, a quienes
buscan dar su vida For el, como el [la clio For nosotros].
4. Siguiendo pues la santa virgen esteejemplo y rechazando unto con sus
compafieros el engafioso teatro del mundo, abrasadaya For la llama del
amor de Cristo,
5. Su coraz6n ansia profundamente partir a la morada del principe celes-
tial; de esto pretende apartarla el edicto del terrible proconsul Prisco,
6. Que ordella mediante ley que un pregonero atruene toda la provincia
que obedecesus ordenes, [diciendo] que cuando se haya oido el sonido de
la trompeta y tal orden haya sido dada, que al punto
7. Sus habitantes se inclinen ~n tierra y se postren a los pies del dios
Marte, 10 adoren colmandole de alabanzas,10 honren venerandole y Ie
presenten of rend as.
8. Y asi se descubre que £ufemia viola la sanci6n de esta ley, diciendo que
no estabapermitido ni era licito ofrecer incienso a Marte.
9. Cuando esto se descubrio al proconsul, ordella que £ufemia inmedia-
tamente se presente ante el, preguntandole: ~por que no escoges os
brillantes clones del mundo?
10. Si accediendo de buen grado escuchasmi saludable consejo y te apar-
tas de tu obstinado prop6sito, sin duda mereceras gozar de los mas
glandes honores.
11. Por negarsea ello es condenada al sombrio castigo de una terrible cir-
cel junto con sus compafieros; estan encarceladoscuarenta y nueve, los
cuales pOllen su empefio en morir For Cristo.
12. Asi, mas deseosode sangre que un lobo, entra y arranca a la santa del
grupo de los santos, creyendo que al fin tal vez podria seducirla For su
debil sexo.
13. Cuando el proconsul vio a esta soldado de Cristo resuelta,ordella que
se prepare el porro de tortura For el que ella extenuada muriera.
14. Despues de esto, soportando la virgen basta el final otros tipos de cas-
tigo, tras expirar, es acogida en el ejercito del cielo, recibiendo el premio
del reino eterno.
15. Por esto la corte de los fieles postrada te ride con todo su coraz6n,
santisima patrona, que por tus meritos borres las manchas de todos sus
pecados.
16. Que haya paz en abundancia, santa obra de Dios, que la iglesia crez-
ca difundiendose por todo el orbe de la tierra. que odie todos log males y
abrace todos los bienes.
17. Dignate ayudarnos, padre ingenito, reinando siempre con tu hijo y
con el espiritu santo, conservando con bondad todo 10 creado por todos
los siglos.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 71/158
193
IMNOS DE LA ANnGUA UTURGIA HISPAN CA
Fontes / Loci similes:
Aunque realmente es muy diffcil saber con seguridad cuaI fue la Fuente
utilizada par el poeta para la composicion de este himno, creemos que
puede seT e utilidad presentar os siguentes extos de la pasion62.El acros-
tico del comienzo de las ocho primeras estrofas nos da el nombre de
Eulogio, que podrfa seTsu autor.
UU.19-28
Pass.
Placuit hic sermo proconsuli Prisco ad subuersionem nimarum perdita-
rum; uncleet edicta scribens,erribilia in publicis ocis et festiuisproposuit,
ita designans:Viri amici Calcidonenses,mnibus notum sit, ut purificemus
nos diebus octo, et decretum regis custodientes, molemus magno cleo
Marti; si quis autemneglegens, ut alteriussectecultor inuentus uerit, tor-
mentis pessimispunietur. Est autem signum hoc sacrificii: ut quacumque
bora tuba personauerit, mnessimul ad templum Marti conuenientes, la-
criter sacrificemus,epropitiantesnobis magnumdeum Martem.
uu. 29-30
Pass.
Erant autem et qui deum habebant n animo in domo una in superiora
inclusi, et instabantorationibus; assidue utemad illos frat sanctaEufimia,
filia Filofronis sen[a]toris, uius materTheodora [frat]. Ascendebat utem
Dei cultrix, facienselemosynam, xpectans e celo mercedem uperuentu-
ram sibi. Appellianusautem,discipulusdiaboli, dixit ad proconsulem:Sunt
hic uiri aliqui, qui se n superioradomus incluserunt,qui nec mperatoris
decreto,nec rue potestatisprecepto,obedireuolunt.
uu. 33-40
Pass.
Hoc audito, proconsul ussit eos adduciad Sf. Qui quum adducerenturn
medio corum, frat sanctaEufimia, gratissimum abensuultum et habitum,
pudica superomnes,qui erant cum ea nluminans continentia et pudicitia
sua aciesuidentium. Quumque uenissent t stetissent nte tribunal, dicit
ad eos proconsul: Obedite omnes pariter decreto mperatoris,et imolate
magno cleoMarti. Illi autemomnessimul cum sanctaEufimia sicutab uno
ore dixerunt: Notum tibi sit, proconsul,quod nos seruimusmagno et per-
petuo regi, qui seder n celis,... Proconsulautem Priscus, oc audito, dicit
ad eos ... Propterquod obedite mperatori, et sacrificiisdeorum fruemini,
ex quibus magni potestisesseamici, et cogniti regis,necnon et ducatum
uobis et principatum adquiritis.
uu. 41-48
Pass.
...et iussiteos mini in carcerem, onec mitteret eosad regem.
Pass.
Erant autem sanctinumero quadragintaet nouem, cum quibus frat sancta
Eufimia. Qui quum ducerentur n carcerem, enit quasi upus in gregem, t
p. 212; v. II, p. 338 55.
2 . FABREGA, asionario, cit. fi. 7, v.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 72/158
194
CASTRO ANCHEZ
arripuit magnamet beatamEufimiam, extimanshoc, quod sicut pse nfir-
mus et inutilis frat, infirmum uas nueniret.
49-52
Pass.
Tunc Priscus roconsul ratusquod amuliere uinceretur, ussitargumentum
rotarum fieri, et in medio illam inponi, ut extensaet contrita, [cito] spiri-
turn redderet.
115. In sanctaeEugeniae.63
Astantes pariter sexus omnigenus,
eras cum senibus, uirgo et anula,
infantes, iubenes, ambitus affiuens
Xristi quos placidus sanguis emaculat,
5 Gaudete sobrie gaudia maxima,
reddentes domino uota salubria;
exstant Eugenie Festaceleb ia,
quo celi meruit scanderepatriam.
Hec martyr nitidis acta parentibus
10 plene studuit dogmata artium,
Pauli sed subito normam dum attigit,
mundi mox arida gaudia orruit.
Nam patTernpenitus matremue deserens,
fratres et propriam omnem familiam,
115. codd... (134), L (121v),B (86v, om. 22-79)
ed.Blume(164)
1 astantes] dstantes B omnigenus] Thorsberg;nigenosE (uni- in ras.)LB,
unigenaeBlume 2 eros]herosL Blume 3 iubenes] uuenesBlume ambi-
tus] ambitu Blume affiuens]afluensL 6 p. salubtiauirg. scr.Blume 7 exs-
tant] extantL 8 quo] quaeBlume 10 studuit] studuit L, et studuit EB, estu-
duit Blume,stUduit+Gilron dogmata]docmataB 11 sed]setL normam]
norma B attigit] adtigit L 12 orruit] horruit Blume 13 matremue]mate-
rue E, materqueB 14 propriam] propria B omnem] omne ELB, omne+
Gilron familiam] familia B
GIL,El him-
3 ara est himno c£ B. THORSBERG, tudes,cit. n. 4, p. 156-63
nario, cit. n. 4, p. 192, 200.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 73/158
195
IMNOS DE lAAN1lGUA uruRGIA HISPANICA
15 aurum et lapides,abitus serichos,
ad Xristum nam uiam querit ut deaf.
Cui mox, qui uia est,se uiam exibet,
per quam Eugeniamadsociat uis
Xristus am famulis atquemonasticis
20 sponsam lArificam et sibi copUlat.
Nam cum conspicere redia properat,
audit xristicolaspsallere elica:
omnesdemonia sunt dii gentium,
nam celosdominus fabricatopifex.
25 Eunuchisprecipit Proto acintoque
tondant cesariem i et ambulent,
uasternamuacuam roperedeserunt,
ad sanctosdomini ilico transeunt.
Nulli nam profitensse ore feminam,
30 soli magnificopapesetEleno,
a quo post auacro incta renascitur,
adesit ociisuirgo monasticis.
Et ita domini fulta presidio,
ut omnessuperetnfra biennium;
35 nam, quod canonicinunc libri continent,
adesitanimo Xristi puellUle.
Abbasad dominum post ria tempora
migrat, continuo preuiam eligunt
fratresEugeniam, uosea mox reget
40 affectupatrio rectecenobio.
15 abitus] abitu B, habitus Blume serichos] ericos Blume, erichoB 16
adeat]audearEB, adueharBlume 17 uia] uita Thorsberg exibet] exhibet
Blume 18 adsociat]adsocietB, associatBlume 20 clarificam] clarificat EL
Blume copulat] copulet B 21 cum] quum L conspicere]Gilson, onspi-
ceretELB Blume properat]prosperaBlume 22 audit hinc usque d opes,uers.
79, om. B xristicolas]xristicola E 25 eunuchis]eunucisL lacintoque]
lacinthoque Blume p. lacintoque uirg.scr.Blume 26 cesariem i] cesariemei
E p. ambulent uirg. scripsi 27 uasternarn] isternarnBlume p. uacuam
punct. et uirg. SC7:lume propere] Gilson Gil, proprie L, propria E Blume 29
fore] fori L, fori+ Gilson 30 set] Gil et EL Blume Eleno] Heleno Blume
311auacro] abacroL 32 adesit]adhaesitBlume 36 adesit]adhaesitBlume
37 post tria] postria L, postria+ Gilson 38 preuiam] praeuiamBlume 39 p.
Eugeniam unct. et uirg. SC1: lume ea mox reget]earn mox regetE, cum mox
regeretBlume 40 p. cenobio uirg. scr.Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 74/158
196
CASTRO sANCHEZ
Tanta a cleoestcessa atismata,
ut cecisoculos curetue anguidos,
pellat demoniamulta a corpora,
omnes nualidossanitas dsequat.
45 Matrona uidua,dicta Melantia,
quartanoualido fuit tipo saucia,
quam dum Eugeniaoleo linuit,
omnem nigredinem ellis euomuit.
Sedmox decipitur per eligantiam,
50 sexumducit uiri, non ore feminam;
quam Xristi famula uerbis ut increpat,
inmitis meretrix udicem ncitat.
Estseuus ubenis, air, in cenobio,
fallax opinio quem medicum uocat,
55 a quo, ut mederer, um peto languida,
fedareuoluit membra iuidine.
Sedem ubliciter presidispreparat,
mandatpernicitersanctosegredere,
stant et carnifices, ui caput amputent
60 iactent et canibussancta adauera.
Ad hec,nigredinis dicta, Melantia
ancillam obicit testem anaticam,
sed mox Eugeniauestedeposita
sexumemineum iudici comprobat.
41 carismata] harismataBlume 42 oculos]oculis E curetue] Gil, curet uel
EL Blume languidos+Gilson, ui legit anguidis 43 corpora (= corporibus)64
44 adsequat] ssequat lume 45 Melantia] Melania Blume 46 fuit] fit Gilson
tipo] typha Blume 48 omnem nigredinem]affine nigredineE 49 eligantiam]
elegantiamL Blume 50 ducit] Gil dicit EL Blume fore] esseBlume 51
famula] domini L 52 inmitis] immitis Blume 53 est seuus]astseuusEL
iubenis] uuenis Blume air] art L cenobio]coenobioBlume 54 medicum
(-c- sup. l.) L uocat] uocantE 56 fedare] oedareBlume liuidine] libidi-
ne Blume 57 publiciter] publicitus E presidis]presidesL, praesidi Blume,
presides+Gilson preparat]E (-rat in ras.)L, praeparantBlume,preparat+
Gilson 61 Melantia] Melania Blume p. hec etp. dicta uirg. scripsi 64 sexum
femineum] scripsi, exu emineo EL Blume iudici] (sup. .) E, iudicem L Blume
comprobat]conprobatL
64Cf. J. BASTARDAS ARERA,Particu/aridades sintdcticas del Latin Medieval,
Barcelona, 1953, p. 20-23, 86-87. J. GIL, Apuntes sabre morfologia, cit. n. 35.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 75/158
HIMNOS DE LAANnGUA UfURGIA HISPANICA
197
65 Agnoscit am pater materque iliam
fratrescongratulantatque familia
ornantesabitu testileaureo
adtolluntque rona earn n arduo.
Tanta n populo gratia ingruit
70 ut omnescolere am deum ndicent;
sanctiad propria redeuntatria
plebs estcatholica eddita iuera.
Prefectusauacro lico tingitur
cum Xristo placidaconiugeClaudia
75 et cum pigneribusatque amilia
papascontinuo idem eligitur.
Hic postquampopulum ad fidem imbuit
post offert domino pura libamina
post dat pauperibusnnumerasopes
80 Xristi martyrium in paceperficit.
Ad sedesemeatClaudiaproprias
Abito pariter Sergio iliis
et cum Eugenia Proto Iacintoque;
manetxristicolaomnis familia.
85 Quibus siderea ratia presti it
ut multe uidue Claudiam adsequant
sic et Eugeniamnobiles innube
et Protum ubenessimul Iacincthumue.
Inter quos gitur uirgo egregia
90 BasilIa epulit sponsumet omnia
65 materque]materue L Blume 67 abitu testile] habitu textili Blume 68
adtolluntque]attolluntque Blume trono] throno Blume 70 p. indicent uirg.
SC7:lume 72 liuera] ibera L Blume 73 lauacro] abacroL tingitur] tin-
guitur L 75 pigneribus]pignoribus Blume familia] familiis L Blume 77
postquam]post quam L imbuit] inbuit L 79 p. opes rursus nc. B 80
Xristi] Xristo L martyrium] martirium L 81 ad sedes...proprias]d
sedem...propriam Blume 82 Abito] Auito B Blume Sergio]SerigioEB p.
pariter uirg. scr. Blume p. filiis uirg. scripsi 83 lacintoque] acintoue L
lacinthoue Blume p. lacintoque uirg. scr.Blume 84 manet] nam et EB
omnis] omne EB 85 gratia] gratiam B 86 Claudiam] Claudia EB adse-
quant] adsequiEB assequant lume 87 innube] Thorsbergnnupte L Blume
innubte EB 88 et] sedL Blume iubenes] uuenesBlume lacincthumue]
lacintumue L lacinthumue Blume 90 pepulit] reppulit Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 76/158
198
CASTRO ANCHEZ
mallenssegladio ferbido plectere
quam sponsi auido copulo radere.
Tempestas ritur Selia irannidis,
sanctosperniciter cedit et interit;
95 ad hec Eugeniauirginesammonet,
ut summa studio secleopreparent.
BasilIagladio plectitur ili<;o
necnonet sociiProtus acintusue,
postquos Eugeniamad aram mperant
100 cultu demonico ut tufa offerat.
Sedmox ad Dominum palmasut erigit,
templum continuo pulberi traditur;
innexo apideTiberi gurgite
in precebslubio uirgo dimergitur.
105 Nec mergi patitur rupta funabula,
uadit per aticessupra natatibus,
nam, Petro n pelagoqui fuit obuius,
nouit iampopulus esse um innuba.
Se nil proficerecernit ut inpius,
110 mandat ornacibusmittere celibem;
fornax frigidior mox nibe facta est,
nec gnis ibidem uisus est terum.
Post n carcereoubrico truditur
nec defit radians ux ibi martiri;
115 morte per gladium am caro fungitur,
uadit siderea d loca spiritus.
91 mallens]malensBlume ferbido] feruido L Blume 92 sponsi]sponsoEB
rauido] rabidi Bl,tme copulo] copulaeBlume 93 tirannidis] tyrannidis B
Blume 95 ad hec] adhecLB, ad haec Blume ammonet] admonetL Blume
96 ut summo] summo ut L Blume 97 BasilIa]BassillaB 98 lacintusue]
lachinctusueB, lacinthusue Blume 99 post quos] post quam B imperant]
inperant L, inpetfant B 102 pulberi] pulbere E, pulueri Blume p. traditur
punct. scr.Blume 103 innexo] scripsi, n nexu L, innexu EB, nnexa Blume, n
nexu Gilson lapide] lapidi Blume 104 precebs] raeceps lume flubio]
fluuio Blume dimergitur] demergiturBlume 105 nec] hec EL, hec Gilson
106 natatibus] ThorsbergGil, natantibusELB Blume 107 obuius] UillSL
108 populus]populis Blume innuba] nnubis Blume 111 nibe] nine Blume
113 p. truditur uirg. SC7: lume 114 martiri] scripsi,martiris EL, martyri B
Blume 115 monel scripsi,mortis EL Blume,moni B 116 nadir] uadetB
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 77/158
199
IMNOS DE LA AN11GUA UTURGIA HISpANlCA
Ad cuius tumulum Claudia acrimans
adest,Eugeniamatri seobicit:
mater,gaude, art, te deusaspicit,
120 sanctorumgremio ungerisocius;
Manda pigneribusnam lUis, ut colant,
sicut didicerunt, Xristum et ambiant;
matercontinuo uolat ad ethera
ac demumsubolespostplura tempora.
125 lam, Xristi famula, abe ugentibus,
jam nunc, Eugenia, rige supplices,
Ihesuscunctipotensprotegatexules,
uitam percipiantcuncta amilia.
Ab egrisperimens e uis aboleat,
130 sit functis requiesampla fidelibus,
iugum, quod estdurum, auferatocius,
bellum aufugiat,pacemet inferat.
Maternum gremiumparuulos nstruat,
pascatet populos ectio euidens,
135 purget et facinusomnibus ocius,
regnumconcilietsecla n omnia.
Sit trino domino gloria unico,
patti cum genito atque paraclito,
qui solusdominus rinus et unus es,
140 seclorumualidesecula ontinens.
117p. lacrimans una. etuirg. SC7:lume 118p. adestuirg. scripsi p. Eugenia
uirg. scr.Blume obicit] ouicit L 119 art] ait B Blume 120 ocius]occius
EB p. ociuspunct. scr.Blume 121 pigneribus]pignoribusBlume 124 plura]
multa Blume 125iam Xristi] nam Xristi B fabe] aue Blume 126 Eugenia]
sanctissima B 127 Ihesus] esuE, IhesuB, IesusBlume cunctipotens] onti-
nuo L, cuncti potensE, cunctispotens 129 se uis] Gil sebusL, seuisEB, sce-
Ius Blume, ebris Thorsbcrg aboleat]E (-1- n ras.)LB Blume,aborreatGilson
Thorsberg 130 sit] sint L 131 jugum q.e.durum] durum q.e.iu~m B
ocius]occiusB, ocius+ Gilson 132 bellum] uellum L bellum in ras.B 133
paruulos]parbulosLB 135 ocius]occiusB 139 es]estB Blume 140 seclo-
rum] sanctorumEB
115. En honor de santaEugenia.
1. Fielespresentes e uno y otro sexo,adultos y ancianos, oncellasy
ancianas, ifios y j6venes, cudiendoen masa os del contorno,a quienes
purifica la Juice sangre e Cristo,
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 78/158
200 CASTRO ANCHFZ
2. Participad con moderaci6n de esta gran alegria, ofreciendo al senor
saludablesalabanzas; comienza a celebrarse a festividad de Eugenia el dia
en que mereci6 subir a la patria celestial.
3. Esta martir, nacida de padres ilustres, estudi6 profundamente las
ensenanzas e las ciencias, pero cuando conoci6 el ejemplo de Pablo, al
punta rechaz6 os mezquinos goces de este mundo.
4. Pues dejando completamente a su padre y a su madre, a sus hermanos
y a todos sus criados, el ora, las piedras preciosas y los vestidos de seda,
busca un camino para marchar a Cristo.
5. El que es el camino enseguida se muestra a ella como el camino, par el
cual Cristo reune a Eugenia con sus siervos y monjes, y la une a si como
esposa esplandeciente.
6. Pues cuando se acerca aver su hacienda, ore a los cristianos entonar
cantos celestiales: Todos los dioses de los gentiles son espiritus del mal,
pues el senor es el aurar de los cielos.
7. Ordena a sus eunucos Proto y Jacinto que Ie carteD el pelo y caminen,
rapidamente abandonan la litera dejandola vacia y al punta se unen a los
santos del senor.
8. Sin confesar a nadie que es una mujer salvo al ilustre prelado Eleno, de
cuya mana renace bafiada par el bautismo, la doncella se uni6 a sus com-
paneros de cenobio,
9. Y se apoy6 en la ayuda del senor de tal maDera que en menos de dos
anos aventaja a rodas, pues qued6 grabado en el coraz6n de la jOyeDde
Cristo 10 que contienen los libros sagrados.
10. Tres afios despues el abad marcha junto al senor, sin demora los her-
manos eligen a Eugenia como guia, y ella pronto, con afecto paternal, los
conduce par el camino recto en el cenobio.
11. Tan glandes clones e haD sido concedidos par Dios, que a los ciegos
cura sus ojos sin vida, del cuerpo arroja muchos demonios y la salud llega
a todos los enfermos.
12. Una matrona viuda, llamada Melantia, estaba afectada par una grave
hinchaz6n de cuatro dias, y cuando Eugenia la ungi6 con 61eo vomit6
toda la negrura de su hiel.
13. Mas despueses seducida par la bellezade Eugenia, cree que es hombre
y no mujer; cuando la sierva de Cristo la reprende, la orgullosa mujer-
zuela la acusaante el magistrado.
14. Hay , dice, en el cenobio un malvado jOyeD,al que una falsa fama
llama medico; cuando yo, enferma, Ie pedi que me curara, quiso manchar
mi cuerpo con su pasi6n .
15. Se prepara publicamente el tribunal del gobernador, que ordena a los
santos salir inmediatamente del convento; tambien estan presentes los
verdugos, para que les carteD la cabezay arrojen a los perras sus sagrados
cadaveres.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 79/158
201
IMNOS DE LA ANTIGUA UfURGIA HISpANICA
16. Melantia, nombre de 10negro, presenta omo testigo anaticade su
acusacion una criada,pero inmediatamenteEugenia,despojandosee
su vestido,muestraante el magistradosu condicionde mujer.
17. Padrey madre reconocen ntonces su hija, sushermanos susser-
vidoresse alegrany, vistiendola con un vestidode oro, la colocan en un
alto sitial.
18.Tan grande ue a graciaque descendio oble el puebloque todospro-
clamanque ya clanculto aDios; los santos uelvena sus emplosy el pue-
blo catolico recobra a libertad.
19. AI punto el prefectoes bafiado pOl el aguabautismal unto con su
esposaClaudia, grataa Cristo, y sushijos y susservidores; in demoraes
elegidoobispo.
20. Despues e instruir al pueblo en a fe, ofreceal senor impias ofren-
das,da a los pobressusabundantesiquezas padece l martirio en a paz
de Cristo.
21. Vuelve Claudia a su casa unto con sus hijos Avito y Sergio y con
Eugeniay con Proto y Jacinto; toda a familia permanece ristiana.
22. La gracia divina les concedio que muchasviudas sigana Claudia,
noblesdoncellas Eugeniay jovenesa Proto y Jacinto.
23. Asi pues,entre ellos a ilustre doncellaBasila echazo su prometido
y todos sus bienes,prefiriendo morir pOl la ardiente espadaantesque
entregarse la desenfrenada nion de su prometido.
24. lnicia el tirano una cruelpersecucion; apidamente xterminay mata
a los santos;ante esto Eugeniaaconseja las doncellasque se prepareD
para Dios con el mayorcelo.
25. AI punto Basilaesherida de muerte pOl a espada tambiensusami-
gosProto y Jacinto; mandana Eugeniaque,despues e estos, nte el ala
ofrezca nciensoal culto demornaco.
26. Mas despues e levantarsusbrazosal senor, nmediatamente l tem-
plo quedaconvertido en polvo; atadaa una piedra, a doncellaessumer-
gida de cabeza n a corriente del rio Tiber.
27. La cuerdase ompe y no permite que se sumerja, a pOl as aguaslo-
tando y el pueblo sabeentonces ue esta con a jOyeD quelque sali6 al
encuentrode Pedroen el mar.
28. Cuando el mpio ve que Dadaconsigue, rdella metera la santaen un
homo; enseguida l homo qued6masheladoque a nievey allf no sevol-
vi6 a vel fuego.
29. Despues sencerrada n una 16brega risi6n y no Ie falta allf a la mar-
tic la radiante uz; entonces u cuerpomuere pOl a espada su espiritu
marchaa los parajes elestes.
30. Ante su rumba esta lorando Claudia; Eugenia eaparece su madre
y Ie dice: Madre, alegrate,Dios te mira, pronto te uniras al cocode los
santos;
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 80/158
202
CASTRO sANCHEZ
31. Manda, pues,a tus'hijos que, como aprendieron,horneD y sigana
Cristo en sussuplicas"; nmediatamentea madrevuela al cielo y final-
mente,despues e mucho tiempo, sushijos.
32. Ayuda ya, siervade Cristo, a los que loran; levantaya, Eugenia, los
que suplican; que Jesusodopoderosonos proteja en nuestro destierro,
que toda esta amilia seapart(cipede la vida.
33. Que de los enfermosdesaparezcal poderde a muerte,que os fieles
difuntos tenganeterno descanso,ue Uestis] partepronto el duro yugo,
que aleje a guerray traiga a paz.
34. Que el regazomaterno nstruya a los pequenos, ue a los pueblos os
alimente a lecturadigna de fe, que pronto limpie de todos el pecado, ue
nos traiga el reino parasiempre.
35. Sea a gloria al senoruno y trino, al padre con el hijo y d paraclito,
que eresel solo senoruno y trino, abrazando strechamenteos siglosde
los siglos.
Fontes I Loci similes:
El himno debe seTcontemporaneo de la entrada en Espana de la pasion
de la santa,10 que, en opinion tanto de Fabregacomo de SZOVerffy'5,iene
lugar en el siglO X. Pareceque el auto del himno debio conocer a pasion,
si bien es muy diffcil determinar que version. No obstante hemos creido
de alguna utilidad recoger os siguientes textos de la pasi6n.
uu. 1-4
Prud. Pel: 6; 148
Circumstetchorusex utroque sexu,/heros irgo puer senexanulla,/uestrum
psallite rite Fructuosum /laudans Augurium resultet hymnus/mixtis
Eulogium modis coaequans,/reddamusaribuspares arnenas.
PI. 60, 9
sic canamnomini tuo iugiter reddensuotamea per singulosdies.
Nah. 1, 15
ecce super montes pedeseuangelizantiset adnuntiantis pacem. Celebra,
Iuda, estiuitates uaset redde uota tua quia non adicietultra ut pertranseat
in te Belial: uniuersus nteriit.
u. 8
Prud. Cath. 5, 109
Fessoslle uocat pet freta saeculi discissispopulum turbinibus regens iac.
tatasque nimasmille laboribus iustorum in patriam scandere raecipit.
Pasionario, cit. n. 7, v. I, p. 176; v. II, 83 ss.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 81/158
203
IMNOS DE LAANnGUA UTURGIA HISpANlCA
uu.9-12
Pass.
Hic [pracfectus]taque cum uxore Claudia et cum duobus iliis Abito et
Sergio et cum filia Eugenia ab urbe Roma ad urbem Alexandriam dum
uenisset ...
Pass.
Eugeniarn gitur filiarn suam durn litteris liberalibusperfectissime ocuis-
set et tarn latino earnquam grecoeloquio instruxisset etiam filosophiam
docerepermisit... Igitur quum aliis atque aliis poscemibus nimo castitatis
obsisteret eruenitad manuseiusbeatissimiPauli apostolidoctrina; et licet
subpaganissimis aremibusageret epit tarnenesse nimo christiana.
uu.21-24
Pass.
Quumque statim ut poposceratmpetrasset t ab urbe properaret d uillam
audiuit christianospsallentes tquedicentes:Omnes dii gentium demonia
Dominus autemcelos ecit.
uu.25-28
Pass.
Hec autemaudiensEugenia suspirauitet fleuit et dicit ad eunuchospue-
ros suos Protum et lachintum:...Pergamus ariter ad christianos rne ali-
quo casuab alterutro separemur rinibus meis onsuramadhibeam;et tunc
demumad christianos icut ordinauero properemus.
uu.25-28
Pass.
...Hoc ego considerans tondeti me extimo ut crastina nocturna profectio
ordinata per ipsos nobis transitum preheat. Vobis itaque duo bus iuxta bas-
ternam ambulantibus et ceteris precedentibus ad locum deponar a uobis; et
uacua pertranseunte basterna nos tres uirili habitu simul ad Dei homines
properemus.
uu.29-32
Pass. 1
...Scias amen e mici a Deo Eugeniamdemonstratam t unde ueneris et
cuius sis filia et quid isti tui sint famuli non me passus stDominus prete-
rire...Hec beatusElenus nullo alio teste nisi Deo loquutus est medio et
iussitearnsic in uirili habitu pemanere;et non eosdeseruit uousque imul
babtismatissanctificatione nstructos monasterio ad quod festinauerant
sociaret.
uu. 33-36
Pass. 13
ilia uero uirili habitu et animo in predicto uirum monasterio permanebat:
que ita in diuinis eruditionibus profecit ut intra secundum annum omnes
pene scribturas dominicas memorie retineret.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 82/158
204
.CASTRO
sANCHFZ
UU.37-40
Pass. 4
Tertio igitUr anno conuersionis ius abbasqui preerat ratribus n monaste-
rio migrauit ad Dominum. Post cuius abscessum mnibus uisum est ut
beatamEugeniameligerentabbatem.
UU. 41-48
Pass. 5
Sic taque n hoc opereDeo esse arior cepit ut et cecorumoculos aperiret
et demonespelleret et saluaretper earnDominus quosquumqueuisitasset
infirmos.
Pass. 6
Matrona quedam Alexandrina ceteris matronis prestantior nomine
Melantia quartano ypo multo tempore fatigata opinionem eius audiens
uenit ad earn.Quarn quum beataEugeniaoleo perunxisset t crucis signum
in eius ronte depincxisset mnemcontinuo uirulentiarn fellis euomuit et
sanissimaeddita ad uicinum monasterii uod possidebat rediumprope-
rabat.
UU. 9-52
Pass. 7
Audiens hec Melantia contristata est et ueniens epit earn ogareut acci-
peretet arnpliorapromitteret. Interea it assidua irca beararnEugeniarn t
in nullo deprehendens uod esset emina eligantia decipitur iuuentutis.
Videns autem uuenem puerum putabatesseerrenum;...
Pass. 9
Tunc beau Eugeniaarmans frontem crucis tropheo clarissimo sue uocis
strepitu cum gemitu air: RecteMelantia nomenhabere ognosceris;...
Pass. 0
Illa uero his sermonibus udiris maiori crudelitateaccenditur t deceptio-
nis sue pudorem non ferens perans tiam se prius detegiad aures nfamie
nisi prius psa detegeret lexandriam ediit et publica nterpellationisuoce
talia quedamprefecticepit auribus ntimare:
UU. 53-56
Pass. 0
Iuuenum perfidum qui se dicit christianum ncurri; ad me autem lIum
dum medendi gratia quia dicebaturposse nfirmantibus prodesse enire
permitterem unam ex illis extimans quarum pudore bacchatur aususest
inpudenteralloqui et uerbis procacioribus d crimen hortari. Quid multa?
Ad ultimum ut captiuam barbarus nire congressus st que nisi dedissem
uocem atquead unius que ntra cubiculumerat; fuissem ncillule liberata
suffragiosueme ibidinis subiugasset.
UU.57-60
Pass. 2
Tunc iubentur adduci propinquo sanctaEugenia ut non per nternuntios
earnprefectusaudiret sed exore eius addisceret eritatem.Abtantur eculei
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 83/158
205
IMNOS DE LA ANflGUA UfURGIA HISpANICA
uerbera ere lamme ortores; et cetera ue solentabscondita ordis excul-
perf preparantur.
UU.61-64
Pass. 3
...dixit Eugenia: 0 Melantia nigredinis nomen et tenebrosamalitia adpli-
care fecisti eculeos uspendi recipis christianos damnas percutis ncen-
dis uenenos ccipis...
Pass. 4
Quumque adducta fuisset ante conspectum udicis ancilla cepit dicere:
Istum iuuenem inpudicissimum frequenter quidem circa uiles personas
detectum n adulteriisnouimus...
Pass. 5
Et hoc jure laudandum si pro amore uirtutum sexus nfirmior uirilem glo-
riam imitetur. Idcirco nunc ego amore diuino religionis accensa irilem
habitum sumsi et uirum gessiperfectum uirginitatem Christo fortiter
conseruando.
Pass. 6
Et hec dicens scidit a capite unica qua frat induta et apparuit emina.
UU.65-68
Pass. 6
...Agnoscit itaque pater filiam sororem ratres seruosdominam. Cutrunt
ad earnstatim et fundentes acrimas n conspectupopuli amplexibuseius
incumbunt. Nuntiatur factum Claudia matri. At ilia statim cursu rapidissi-
mo cum omni familia ad spectaculumproperat. Deferuntur uestimenta
aura texta et licet inuita induitur atque in excelso ribunali inposita n
sublime adtollitur et ab omni populo conclamatur: Vnus Deus Christus
unus et uerusDeus christianorum.
UU.69-76
Pass. 7
Fit gaudiumpopuli cum timore Dei; Eclesia ero Dei que am quasiuidua
octauo anno clausa fuerat reseratur.Reuocatur christianorum populus;
babtizaturprefectus n fascibus onstitutus; babtizantur ilii eius babtizatur
Claudia mater eius et plurima multitudo paganorum onuertitur ac resti-
tuuntur preuilegiachristianorum et mittit prefectus elationes d Seuerum
imperatoremde christianis;...
Pass. 9
IntereaomnisAlexandriaconspirat n episcopatum ius et cepit cum respu-
blica habereprefectum quia successori nondum uenerat et eclesia abere
prefectum quia merito fidei cum sibi elegerat acerdotem.
UU.77-80
Pass. 9
Vnde his beneficiiseius superaddere upientes tatuimusut aut diis omni-
potentibussolitam culturam exhibeas ut depositadignitate etiampropriis
facultatibuscedas.Acceptahac auctoritate simulat egritudinem quousque
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 84/158
206 J. CASTRO sANCHEZ
uniuersa distraheret,que poterat pse habere,et per omnem prouinciam
eclesiis t pauperibus rogaret. pseautemprefectusn timore Dei, et in cul-
tura Christi, etiam alios confortabat n Christo...
Pass.30
Durauit autem n episcopatum nno uno et mensibus ribus, et cum tro-
pheo confessionis t martyrii pertexitad Christum.
UU. 81-84
Pass.30
Ipsa autem [Claudia] cum Abito et Sergio, illis suis,et cum beataEugenia,
remeantRomam.
UU. 85-88
Pass.32
Omnibus itaque uid[u]is christianis conuentuserat ad beatamClaudiam:
omnibus autemuirginibus ad beatamEugeniam.0 quantasper Eugeniam
uirgines Saluator nuenitj quantasper BasillamChristus sponsas btinuit
Quante per Claudiam uiduitatis bonum promta uolumtate seruarunt;
quanti uuenesper Protum et Iachintum Christo Domino crediderunt
UU. 89-92
Pass.38
Hec et his similia multa prosequente ompeio,decreuitGallienusaugustus,
ut aut sponsumsuumBasilIa eciperet,aut gladii anima aduerteretur
UU.93-96
Pass.33
Valeriano taque et Gallieno imperatoribus,orta estseditiode christianis, o
quod Ciprianus Cartaginemuerteret,CorneliusRomam.
Pass.34
Ideoque, arissime irgines,que mecum n agoneuirginitatis fortiter cucur-
ristis,permanete n amore Domini melitis quam cepistis: empus lendi pro
temporeabsqueertorealiquo sustinete,ut gaudiaeternacum omni possitis
delectatione uscipere: goenim commendaui os Spiritui Sancto, ui credo
quod uos n regnosuo ntegras nlibatasque onstituet.Nolite itaque exhoc
faciem meam corporaliter querere,sed exemplum meum, ante oculos
habentesmonita mea,quotidie mente conplectite.
uu.97-112
Pass.39
Quid multa? Omnibus obstitit fortiter, et sue constantieostendit nmuta-
bilitatem. Verumquoniam ex genere egio erat, et publice audiri non pote-
rat intra domum suampro amoreuirginitatis et Christi gladio transuerue-
rata est. Quia interfecta tenentur Protus et Iachintus, et iubentur lobi aut
ipsis sacrificare, ut de ipsis sacrificiumexhibere.
Pass.40
AudiensNicetius hec obstipuit, et ne ad imperatorempertingeretquod earn
libenter audiret, ussit earn duci ad templum Diane, et ita spiculator nmi-
nens dixit ei: Redimeuitam tuam et patrimonium tuum, Eugenia,et sacri-
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 85/158
207
IMNOS DE LA ANTIGUA UTURGIA HISpANICA
fica dee Diane. Tunc beata Eugenia, expandens manus suas, cepit orare et
dicere:...Et dum hec oraret fit terremotus in eadem loco, et ita templi ipsius
fundamenta mersa sunt cum idola, ut nihil aliquid remaneret nisi sola ara,
que erat ante ianuam templi, ad quam stabat sancta Eugenia.
Pass. 1
Tunc imperator iubet earn, ligato saxo, precipitari in Tiberim. Statimque
saxum disruptum est. Beata uero Eugenia ita super sedens fluuiali aqua,
ferebatur ut omnibus ctedentibus Christo appareret ilIum fuisse cum
Eugenia, ne obsorberetur, qui fuerat cum Petro in mari, ne mergeretur. Inde
sublata, in fornacibus termarum Seuerianarum mittitur, que sic statim
extincte sunt, ut etiam ipse terme ulterius calefieri omnino non possent.
Mittitur post hec in custodia tenebrosa, ubi per uigintim dies clausa defice-
ret, et negato cibo uel potu, et lumen penitus non uideret. Sed ibi tantus
quotidie fulgebat splendor, ut dum apercus fuisset locus post uigintim dies,
beata illic Eugenia quasi lumen aliquod radiaret.
uu.113-124
Pass.41
Ipso autem die Natalis Domini missus est spiculator, qui illam in custodia
positam percuteret. Tunc sublatum est corpus eius a christianis, et positum
est non longe ab urbe, in uia, que appellatur Latina. Claudia uero mater eius
dum ad eius sepulcrum fleret, apparuit ei Eugenia uigilanti, et dixit ei:
Gaude et letare, mater Claudia, quia et me introduxit Christus in exultatio-
ne sanctorum, et patrem meum in patriarcharum gaudio conlocauit.
Teipsam quoque, dominica die adueniente, in refrigerio sempiterno susci-
pier. Comenda ergo filiis tuis, atribus meis, ut custodiant crucis signacu-
lum per quod effici mereantur nostri participes.
Pass.42
Factum est autem ut, ueniens ad domum Claudia, instrueret filios suos
iuxta quod monica fuerat. Die autem dominica, mysteriis celebratis, in ora-
tione posita, emisit spirirum...et quotidiana damna inferences diabolo,
atque quotidiana lucra Eclesie conferentes, per multos annos Christo uixe-
runt, et cum bono uite profectu de hac luce ad siderea regna migrauerunt.
Patrem et Filium cum Spiritu Sancto in unitate glorie confitentes.
u.124
Hier. Iou. 1,49,293
flam cum fruendi cupiditate insatiabilis flagrat, plura tempora suspicioni-
bus, lacrymis, conquestionibus perdit; odium sui facit, et ipse nouissime
sibi odio est.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 86/158
208
CASTROSANCHEZ
119. In ss.Facundi et Primitivi.
Fons,deus,eternepacis, ux, origo luminis,
dilectionis amorem ue infundens nobis,
mira prestaut queamus ua promereymnis.
Almorum ecce uorum pangimus nsignia
5 Facundiet Primitibi martirum in canticis,
tibi regi offerentes acrificium audis.
Cuncti enixeprecantes oscimus e serbuli,
rex,nobis horum rogatu nostri des ut delicti
ueniam,pro te qui multis stint tormentis adfecti.
10 Venit Adticus dum presesn fines Gallecie,
xristiani hii Xristum fatentesprouincie
ipsius sistuntursuisconspectibusncole.
Nomen xristianitatis mpius extinguere
nitens,hos uinctos catenis ussit s trai ad se
15 ac frangi digitos horum crura et contorqueri.
Oirexit epulas llis, quibus edebat pse,
oblatum sibi tunc sancti emnunt ciuum caryere,
iratus camino iussiteos udex ardere.
Isti ambo consultoriueraciapresidi
20 uerba espondentes;missiquum fuissent, nlesi
manserunt,qui post res dies ntacti stint inuenti.
Post nfectum dari iussit llis ciuum ueneno,
oratione acceptumquem et crucis uexillo
armati sanctiederunt,nicil mati senserunt.
119.cod.:L 114)
ed.Blume 169)
3 a. etp. praestauirg. scr.Blume ymnis] hymnis Blume 4 a. etp. ecceuirg.
SC7:lume 5 martirum] martyrum Blume p. canticis uirg. scripsi 7 serbu-
Ii] seruuli Blume 8 rogaru] GilsonGi~ rigata L, precatuBlume des]dies L
9 adfecti] affecti Blume 10 Adticus]Atticus Blume dum] cum Blume 11
hii] huius Blume 14p. nitens uirg. scripsi trai] trahi Blume 16p. ipsepunct.
et uirg. SC7:lume 17 ciuum] cibum Blume carrere] Gil, carcereL Blume
p. carcere unct. et uirg. SC7: lume 20 p. respondentes unct. et uirg. scripsi
quum] cum Blume inlesi] illaesiBlume 22 ciuum] cibum Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 87/158
209IMNOS DE LA ANllGUA LlTURGIA HISpANICA
25 Rector unc uncinis trai nerbose corporibus
eorum ussit llosqueoleo perfundere
candente tquesubponi ampadesateribus.
Iussit uibam calcemmixtam cum acetoet felle
corum mitti in guttur violenter udexque
30 nam sanctibiberunt potum fidenter n domino.
Martirum et effodiri iussitoculospreses;
que quum sanctiaguntXristo gratesDeo ierent
suspendiqueunc deorsum ubet eoscapite.
Ynlustrati post triduum et sani nuenti stint;
35 quos uibos discoriari udex ussit niquus
capita sanctorummandathorum atqueprecidi.
Tunc milites absciderunt apita beatorum
cerbicibusstatim quorum ac et sanguis xiit;
multi uidentesgauisi n Xristo crediderunt.
40 Ihesu edemtorexcelse ei patris filius
interuentu horum nobis martirum imploramus
te de celis ut iubamendes angelicum eus.
Vigeat am eclesiauis adiutoriis
tua per orbemdiffusa terrarumatquepacis
45 ornetur uirginitatis dono et karitatis.
lnclito sit laus patTiatque tibi filio
una cum spiritu sancto honor benedictio
gloria salus otestasper omnia secula.
24 nicil] nihil Blume 25 recror] rator L trai] trahi Blume nerbos]neruos
Blume e] ex Blume 27 subponi] Gilson ubueniL subuehiBlume 28
uibarn] uiuum Blume mixtam] mixtum Blume 31 martirum] martyrum
Blume p. preses irg. scr.Blume 32p. quum etp. cleouirg. scripsi quum]
cum Blume fierent] fieri Blume 34 ynlustrati] illustrati Blume p. Stintuirg.
scr.Blume 35 uibos] uiuos Blume iniquus] niquis L 36 mandat] mundat
L 38 cerbicibus] eruicibusBlume 41 martirum] martyrum Blume 42 p.
te uirg. scr.Blume 43 eclesia] cclesia lume 45 karitatis]caritatisBlume 46
inclito] inclita Blume
119. En honor de 10ssantosFacundoy Primitivo.
1. Oh Dios Fuentede eterna paz luz origen de 1a 1uz nfUndenose1
deseode tu amor y concedenos ue podamos cantar con himnos tus
maravi11as.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 90/158
212
CASfRO sANCHEZ
Pass.11
Tunc iratus judex iussit eos cruciari et digitos eorum confringi et crura
eorum ad plectoriam contorqueri dicens: Quousque exterminentur hii
seductores de plebe mea his tormentis eos cruciate.
UU. 16-18
Pass.12
Quum uero essent in custodia direxit tis de epulis quas ipse comedebat
dicens: Forsitan uel blandimentis adquiescunt si terroribus non pauescunt.
Tunc oblatum sibi cibum sancti insufflantes despiciunt ac manducare
contemnunt.
Pass. 13
Iudex uero uehementius iratus iussit eos in camino ignis ardere.
UU. 19-21
Pass.13
Quum uero missi fuissent permanserunt angelo seruante nlesi; ita ut post
triduum intactos eos et integros inuenirent.
UU. 23-24
Pass.13
Et iussit maIeficum dare illis cibum infectum ueneno. Sancti ambo pariter
dixerunt: Licet non debemus de hoc manducare sed ut ostendamus tibi
quoniam possumus omnia maIeficia tua in nomine Domini nostri Iesu
Christi dissoluere accipimus et manducamus. Accipientes autem et oratio-
nem facientes armantesque frontes suas uexillo crucis comederunt et nicil
maIi senserunt.
UU. 25-27
Pass. 17
Tunc judex uesano furore arreptus iussit uncinis trahi neruos e corporibus
eorum ut celerius consummerentur. Quumqu<: factum fuisset sancti mar-
ryres dixerunt: Ex his omnibus tormentis dolor nos non contingit sed uelut
spina a pede euulsa effugatur dolor et resumtio datur; ita nobis leuissima
sunt torm<:nta qua in nos exerceris. Multum <:nim animati sumus propter
fidem Christi Dei omnipotentis. Tunc judex iussit eos oleo candente per-
fund<:r<:.Quod quum fuisset impletum beati marryres dixerunt: Sic factum
est nobis oleum candens quomodo si sitienti in ardore frigida aqua potetur
et omnis febris eius refrigescit; ita <:tnos a Domino resummimur. Iussitque
iterum impius judex lampades ardentes subponi sanctorum lateribus. Quod
dum fieret beatissimi Dei marryres ardentes in penis atque suspensi nec
inc<:ndio cremabantur nec suspensi lassabantur sed potius leti conforta-
bantur se ab inuicem in Domino Deo.
UU. 28-33
Pass.19
Iratusque acrius judex iussit caIcem uiuam permixtam cum aceto et Eeluio-
l<:nter mitti in guttur eorum. B<:atiautem marryres confidentes in Domino
accipientes bib<:runt <:tdixerunt: Ac<:tum et caIcem sic nobis est tamquam
fauum mellis propter Dominum nostrum I<:sumChristum. Eratque uwtus~
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 91/158
213
IMNOS DE lAANllGUA UfURGIA HISpANlCA
sanctorumhilaris et decorus.Qui dixerunt iterum udici: Vides miser quia
nicil proficit malitia tua? Tunc impiissimus iudex uidens eos constanter
insultare sibi iussit oculos corum effodiri dicens: Ipsi oculi euellantur n
quorum aspectuconfundor. Quumque fieret sancti martyres dixerunt:
Licet oculos carnisnostre euellere ussisti sed de interioribus oculis plus
uidemus per oculosanime nostre sicutapostolus icit: Quia si homo exte-
rior corrumpitur interior renouatur et ideo ubi cordis oculi inluminantur
corporei non queruntUr: quoniamanima munda uidet lumen uerum.
Pass. 0
Iudexdixit: Cogitatepro saluteuestra nfelices ne peiora n uobis tormen-
ta deseuiant.SanctiautemFacundus t Primitiuus dixerunt: Gratiasagimus
Domino Iesu Christo qui nos confortat. Tu autemquomodo uis damna.
Noli nobis parcere.Paratienim sumuspro Domino Deo nostro omnes uas
percurtere enas.
UU.34-39
Pass. 0
Tunc presesussiteoscapite deorsumsuspendi icens:Vel sic corum perti-
naciam superabo.Statim uero ut suspensi unt stillare cepit de naribus
corum sanguis n tecta.Tunc milites dimiserunt eos et euntes enuntiaue-
runt presidi quaside morte corum. Preses ero iussit ut per triduum sic
penderent.Postdiem autem ertium putanteseosmortuos ut deponerentur
inuenerunt llos uiuentes et meditantesuerbum Domini et ta eos nlumi-
natos atque corum membra restituta saluti ut quasi nicil mali passi uis-
sent.
Pass. 1
Tunc milites reuersi nuntiauerunt presidiquid de his contigerit. Iterum ius-
sit eos udex nequissimus t sanctosDei Facundumet Primitiuum uiuos
decoriarent.
Pass. 2
...Et dicebat: Vere beatus qui expectat egnum Christi ut habeatpaTtern
cum his sanctismartyribus.Hec audiens udex ussitcapita sanctorumabs-
cidi dicens: Ipsa capita precidantur quibus corone nponi dicuntur. Tunc
sancti martyresdixerunt: Gratias agimusDomino Deo nostro qui nobis
donauit libertatemconstantie ngenuitatis ut temporalia respuamus t fa
que sunt sempiterna ccipiamus.Tunc illis orantibus milites absciderunt
capita eorum et continuo exiit de colla corum ac et sanguis.Dmnes uero
qui aderant ntUentes mirati sunt. Multi autem ex cis uidentesque facta
sunt gauisisunt et conuersicrediderunt n Domino IesuChristo: qui mar-
tyres SilOSer talem ac tantum coronauit riumphum.~
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 92/158
J. CASTRO sANCHEZ
14
121. In ss.Fausti, Ianuarii et Martialis.
Ad Vesperas.
Gaudetcaterbanobilis
dei repletagratia,
trium sacrorummartirum
preclaraestsollemnitas.
5 Templumbeata rinitas
perennecondidit sibi,
ex co nobum depromitur
dulcissimumque anticum.
Hii tres uiri concorditer
lOad passionem eniunt,
in trinitatis nomine
ostemuicerunt pessimum.
Faustus enignusprimus est
effatus: huius temporis
15 condignanon est passio,
fratres, uturam ad gloriam.
Beatus anuarius:
aperta, nquid, ianua
est am nobis, ut gaudia
20 celi fruamur obtima.
Et Martialis prebuit
adsensum lmum, omnibus
sanctiset cleout gloria
in cunta dicant secula.
121. codd...D (128v), X (403v)
edd.PL (122.5),Elume 174)
1 caterba] ateruaX PL Blume 3 sacrorum]sanctorumPL martirum] marty-
rum X PL Blume 4 sollemnitaS] olemnitasXPL 7 co] quo X PL Blume
nobum] nouum X PL Blume depromitur] deprimitur D 9 hii] hi PL Blume
12 uicerunt] uinceruntX PL 14 effatus]effectusD, affatimX affatur PL 16
ad om. D 18 inquid] inquit X PL Blume 19 jam nobis ut gaudia]nobis am
gaudio X PL 20 celi...obtima] coelo...optimo X PL 21 et] en X PL
Martialis] MarcialisX prebuit] peruehitX PL 22 adsensum lmum] ascen-
susalmis X PI, assensum lmum Blume 23 sanctiset cleout gloria] sanctis e
cleout gloria D, sanctisdei ad gloriam X PL 24 in cunta dicant secula]scripsi,
in cunta dicunt seculaD, gaudet ctus consortio X PI, in cuncta dicant saecula
Blume p. secula unct. scripsi en (tunc PI) Marcialis(Martialis PI) orsusest/
propter eternamgloriam/ debemus emnereydola (idola PL)/ et iudicis seuiciam
(seuitiamPI) add.X PL
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 93/158
215
IMNOS DE IA ANllGUA LrruRGIA HISpANICA
25 Mox preses cepit fremere;
dentes, nares, auriculas,
labra et supercilia
sanctis iussit abscindere.
ludex inique et pessime,
30 serbos dei qUilT afficis?
qUilT uana profanus colis
deosque falsos suscipis ?
Furore tunc tirannus est
accensus, nquid: mitite
35 in igne istos, monita
qui nostra audent temnere.
lntrant beati martires
leti carninum, concinunt
imnum cleo et canticum
40 nobum piis concentibus.
Abiecta carnis sarcina
mittunt in astris spiritum,
Xristum uident, quem diligunt,
sancti dei cum angelis.
45 Orate ad deum, uiri,
ut pellat a nobis mala
et conferat nobis bona
pacemque donet omnibus.
25-28 om. D p. fremere unct. et uirg. escripsi 26 p. dentes unct. et uirg. scr:
Blume auriculas]auriculeX auriculaePI 27 et] sedPI supercilia]super-
cilicio X 28 abscindere] bscedere inquunt (inquiunt PI) almi martyres/
iudex inique et pessime/ eruosdei cur afficis/ cur falsosdeossuscipisadd.X PI
29 inique] iniquus D uu. 29-32post33-36 X PI 30 serbos] erbusD quur]
cur X PI Blume 31 uana profanus]banisprofanis D 32 -queom. D 34
inquid] inquit X PI Blume mitite] mittite X PI Blume 35 istos monita] sto
mitite D 36 audent] audetD inuertuntur uersus 5,36 in D 37 martires]
martyresX PI Blume 39imnum] hymnum X PI Blume 40 nobum] nouum
X PI Blume piis] pius D 43 Xristum] Christum PI Blume 44 sanctidei
cum angelis]uenientemcum sanctisangelisD 45 ad deum uiri] scripsi,ad
deum sancti Blume,ad deum uiri sanctiD, sanctiad deumX PI 46 ut pellat
a nobis mala] ut repelleta nobis mala D, repellatcelererut mala X repellatcito
ut mala PI 48 pacemquedonet] donetque pacemPI omnibus] omnibus
congruam
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 94/158
216 CASrRO sANCHEZ
Precamur, almi martires,
50 per unum et trinum deum,
ut iugum iam uelociter,
quod sustinemus, auferat.
Clemens deus propitius
solacium uibentibus
55 et mortuis fidelibus
amenitatem conferat.
49 martires]martitis D 51 ut jugum jam uelociter] dirum ut jugum otius X
(ocius)PI 53 propitius] propicius X 54 solacium]solatiumX uibenti-
bus] uiuentibusX PI Blume 56 amenitatem]scripsi, aradisiamenitateD, loca
amenaX PI, amoenitatemBlume conferat]confobeatD 57 cleopatri sit. D,
presta pater piissime/patriquecompar unice/cum spiritu paraclito/regnans er
omne seculumX (saeculum) I
121. En honor de 10ssantos Fausto, Jenaro y Marcial. A vlsperas.
1. Se alegra el noble pueblo, lleno de la gracia de Dios; es a solemnidad
gloriosa de los tres santos martires.
2. La divina trinidad levant6 para SI un templo eterno, del que sale un
nuevo y dulclsimo cintico.
3. Estos tres j6venes marchan unanimes al martirio; en nombre de la tri-
nidad vencieron al malvado enemigo.
4. EI bondadoso Fausto fue el primero en hablar: hermanos, el sufri-
miento del tiempo presente no es comparable con la gloria futura
5. EI santo Jenaro dijo: abierta esta la puerta para nosotros, para que
gocemos as supremas alegrias del cielo
6. Tambien Marcial asinti6 arnablemente,de manera que cantan en la glo-
ria a Dios con todos los santos par todos los siglos.
7. Enseguida el magistrado empez6 a gritar, mand6 atrancar a los santos
los dientes, la nariz, las orejas, os labios y las cejas.
8. Magistrado inicuo y malvado ~por que martirizas a los siervos de Dios?
~por que, implo, das culto a la vanidad y tomas falsos dioses? .
9. Entonces el tirano encendido de furor dijo: arrojad al fuego a esosque
se atreven a menospreciar nuestros consejos .
10. Contentos entran los santos martires en el homo, cantan un himno a
Dios y un cintico nuevo de piadosos sones.
11. Abandonado el fardo de su cuerpo, entregan su alma a los cielos; los
santos de Dios junto con los angelesyen a Cristo, a quien arnan.
12. Pedid aDios, varones, que aleje de nosotros el mal y nos de el bien y
a todos nos conceda la paz.
13. Suplicamos, santos mirtires, par el uno y trifiD Dios, que aparte pron-
to el yugo que soportarnos.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 95/158
HIMNOS DE LA AN11GUA n URGIA HISpANlCA
14. Que Dios clementey propicio de consueloa los vivos y a los fieles
difuntos la bienaventuranza.
Fontes Loci similes:
En opinion de F:ibrega67,a lectura de estehimno evidenciael conoci-
miento de la pasionde los santospor parte de su autor. Tambiense per-
ciben en el reminiscenciasde la misa68, el Antiguo y del Nuevo
Testamento.
UU.9-12
Pass.
...subito hii tres,Faustus,anuarius et Martialis, spiritu uehementi,protinus
in sua aude non tacentes, ic ceperunt: Quid tibi, Eugeni mpie, Dei seruis
magis nuidere,quam credere?
Lib. Sacram. 43
Sic tresTrinitatis fide repleti, yrannicarnsuperbiamcalcauerunt
UU.13-16
Rom.8,18
Existimo enim quod non sunt condignaepassiones uius temporisad futu-
ram gloriam, quae reuelabitur n nobis.
uu. 21-24
Lib. Sacram. 43
...ut nullus eo um dissonaret fide, sed Martialis faceretquod lanuarium
uidisset, anuarius sequereturFaustum elestia nuadentem.
uu. 25-28
Pass.
Eugeniusdixit: Nunc te tormentis afficiam; et adiecit: Abscidanturei auri-
cule et nares, upercilia adantur,et dentessuperiores xtrahantur.
uu. 33-36
Pass.
Tunc Eugenius, ngenti furore accensus,ussit eos egitimo igne comburi
Dan. 3, 21
et confestimviri illi vincti cum bracissuis et tiaris et calciamentiset vesti-
bus missi sunt in medium fornacis gnis ardentis.
uu. 37-40
Pas.
Quumque ducti fuissentad legitimum ignem,sic uno spiritu plebemadlo-
qui ceperunt,dicentes:Vos, carissimi,nolite crederehuic inimico diabolo,
67A FABREGA, asionario, cit. n. 7, v. I, 156-61; v. II, 346-349.
68 . CABROL,H. LECLERCQ, . F~ROTIN,Le liber Mozarabicus sacramentorum,
Paris 1912, col. 442.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 96/158
218
CASrRO sANCHEZ
cuius empusnunc est,sedagnoscite osad Dei imaginemet similitudinem
eius esseacias.
Dan. 3, 51
tunc hii ires quasi ex uno ore laudabantet glorificabant et benedicebant
Deum in fom~cedicentes:benedictuses, omine Deus patrum nostrorum
et audabilis ei gloriosuset superexaltatusn saecula..
24. In s. GenesiiArelatensis.
0 rerum, domine, conditor omnium,
plectrumcontinuo gunuris admobe
certamen ribuenspanderenauiter
adlete ui incliti.
5 Gliscit Dam nimium pectoris ntimum
maIlensbelligeripromeremilitis
aCtus onspicuos estaqueortia
et dona tua obtima.
Genesiusgitur ille iubenculus,
10 ciueseximiusArlatis oppidi,
etatisperagenslosculaprimule
iniuncto parerordini.
EXceptortaque dumque nitesceret
hac ussa abulis publica scriberet,
15 afflatussubito munerecelico,
quo uota cumuletpia,
124. codd: M 79),L 142), D 98), X 396v)
edd PL 1194), Blume 178)
2 plectrum glos.L percussorium ithara et lire continuo glos.L statim gut-
turis] guturis X admobe]ammobe L, amoneX admouePL Blume 3 naui-
ter] nabiter in ras.)L, gnauiterX 4 adlete]adleta in ras.)L, atlete X; athletae
Blume- incliti] inclyti PL 5 gliscitglos. crescituel ardescit iue cupit inti-
mum glos.L interior 6 mallens]mallen M, malensPL Blume belligeriglos.
L bellatoris 7 actus]auctosD 8 obtima] optima DX PL Blume 10 ciues]
cibesD, ciuis X PL Blume- eximiusglos.L magnificus Arlatis] ArelatisX PL
11 fIosculaglos.L fIores 12 parerglos.L obedit 13 exceptor los.L suscep-
tor -que om.X nitesceret los.L fIoreretuel claresceret 14 hac} ac DX PL
Blume- 15 affiatus~ ffiatur M, affilatus PI, adflatur Blume glos.L inlumina-
tus 16 cumulet] cumulat MIX PL pia] pie D p. pia punct. scr:Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 97/158
219
IMNOS DE LAAN11GUA LITURGIA HISpANICA
Extemplo officium abnuit impium
et ceris rennuit inprimere manum
celestis cupiens effici accola
20 uita uotisque moribus.
Post, euangelicus sermo ut intonat,
diuersas atebras per loca appetens
seseocculere cepit in abditis
horrore nimis territus.
25 Quem querens ualide turba satellitum
nec hunc, ut cuperat, repperit uspiam j
uastis turn reboans rictibus arbiter,
ferrum sumite , clamitat;
Pestinisproperepergite gressibus,
30 inuentum refugamplectite percite,
qui nostramonita temnereaususest
nec sacros eos ncolit.
Quod Failla eferensmartyris auribus,
ablutum nequese nosceret quore,
35 feruenti Rodanumspiritu appetit,
quo sordequeatablui.
17 extemplo]extimplo L glos.mox subito impium] inpium L 18 rennuit]
renuit DX PL Blume glos.L negauituel respuit inprimere] mprimere LDX
PL Blume 19 cupiens]capiensM effici] reffic M accola]acolaL glos.abi-
tator 20 uotisque]bonisque Bannister, oceque?Gilson uotisque sc.deuo-
tisque) ' 21 intonat glos.L predicat 22 diuersas] iuersaD Blume latebras
glos.L absconsa el oculta appetens] petensD 23 occulerecepit] occurre-
re cepit M, oculerecepit D, oculte recepitX sese cculte recipit PL occulere
glos. abscondere 24 horrore]orrore L nimis territus] nimis territis D, mini-
sterii X 26 hunc] om. M PI, unc D cuperat]cupat X repperit] peperitX
reperit PL Blume glos.L inuenit uspiamglos.L alicubi uel nusquam p.
uspiam uirg. scr. Blume 27 uastis urn] uastitum M, uastisX glos.L magnis
reboans] euocansMD glos.L reuertensuel reclamans rictibus] ritibus M glos.
L furiis arbiter glos.L judex p. arbiter duo punct. SC7:lume 28 sumite]
simite PL p. clamitatpunct. scr.Blume 29 propereglos.L uelociter pergi-
te] percite M PL 30 percite]percutite X percite glos.L festinanter 31
monita glos.L precepta 33 referens] eferentL martyris] martiris LD 34
equoreglos.unda uel maria seuaqua 35 feruenti] ferbentemD Rodanum]
RhodanumPL Blume 36 sorde]sordesX queat]queadD, queantPL
69Cf. J. GIL, El himnario,cit. n. 4. p. 192.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 98/158
220
CASfRO sANCHEZ
Auro lucidior inde regrediens,
reppertus uguii sternitur impetu
celi agminibus lico iungitur
comptusuertice aurea.
0
Ob hoc, cunctipotens,quesumus ffatim
testisquoue tui ipseprecatibus
acceptes lacideuota fidelium
dimittasquepiaculum,
45 Hac culpe cumulus unditus subruat,
subcrescatugiter gratia auctior,
ut sanctimeritis celibes edditi
abscedat rocul ultio.
Sit trifiD domino gloria sedula,
50 regnumperpetuumadque potentia,
uirtute solita qui regit omnia
sustentans ie condita.
37 regrediens]egredians 38 reppenus] epertusX PL Blume iuguii] iugu-
lis M, iugulus X iuguli KiDs. occisorisuel gladium sterniturKiDs. occidi-
tur impetu] inpetu D p. impetu uirg. SCl: lume 39 ilico] illico X PL 40
comptusKiDs. compositus 41 affatimKiDs. abundesaris 42 quoue]quoque
X PL quoue KiDs. quoque precatibus]precantibusMD PI, precantumX
precatibus sc.precationibus)70 43 acceptes] cceptis 44 piaculum] piacu-
la L p. piaculumpunct. scr. Blume 45 hac] ut L PL Blume,huc D, ac X
culpe] quippe M 46 auctior] aptior X PL 47 sancti...redditi] anctis...reddi-
ta L 48 ultio] ulcio X 49 sedulaKiDs. sempiterna 50 adque]atque LX
PL Blume
124. En honor de san Gines de ArIes.
1. Sefior, creador de todas las cosas,mueve sin cesar el plectro de nuestra
lengua y concedenos divulgar con celo el martirio de tu ilustre atleta.
2. rues 10 fntimo de nuestro corazOnse llena de alegrfa y quiere dar a
conocer los hechos notables del belicoso soldado, sus valientes hazafias y
tus inapreciables dones.
3. Asf pues, el joven Gines, ciudadano distinguido de la ciudad de ArIes,
cuando estaba en la floc de su edad, se somete al fango a el impuesto.
4. Y asf, cuando empezabaa brillar como secretario y escribfa las ordenes
oficiales en las tablillas, inspirado subitamente por un don celestial, para
colmar sus piadosos deseos,
5. AI punto se niega a su impfo deber y rehusa poner su mano sobre la
cera, anhelando llegar a ser ciudadano del cielo por su vida y sus cos-
tumbres sagradas.
C£
GIL, El himnario,cit. n. 4, p. 200.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 99/158
221
IMNOS DE lAANnGUA UTURGIA HISpANICA
6. Despues buscando escondite en distintos lugares,como dicen las pala-
bras del evangelio, se escondi6 en sitios apartados, leno de temor.
7. Aunque 10 buscan sin descansoun grupo de soldados, en ninguna parte
10 encuentran, como habian deseado; entonces el magistrado, bramando,
grita: tomad la espada,
8. Seguidle con paso rapido sin deteneros y, cuando encontreis al fugitivo
que se atrevi6 a menospreciar nuestras ordenes y que no da culto a los
dioses santos, matadlo al punto .
9. Llevando el rumor estasnoticias a los oidos del martir y sabiendoseno
purificado por el agua, con ardiente espiritu se dirige al R6dano para
poder lavar su pecado.
10. Es encontrado cuando salia de el mas resplandeciente que el oro, es
derribado por el golpe de la espada y al punto se tine a las milicias del
cielo, cifiendo su cabezacon una corona de laurel.
11. Por esto, todopoderoso, te pedimos insistentemente que por los rue-
gos de tu martir, recibas benevolo las suplicas de tus fieles y perdones sus
pecados,
12. Que nuestras muchas culpas desaparezcancompletamente, que tu
gracia crezca en nosotros haciendose mas grande sin cesar,que purificados
por los meritos del santo se aleje la venganza.
13. Sea a gloria sempiterna, el reino eterno y el dominio al sefior trino,
que gobierna todas las cosascon su acostumbrado poder, sosteniendo soli-
citamente 10 creado.
Fontes I Loci similes:
En opinion de Fabrega y Perezde Urbel71,pueden verse aqui reminiscen-
cias del himno de Commune martyrum, Sanctorum meritis inclita gaudia,
del siglo IX. La misa correspondiente del Liber Sacramentorum,col. 408,
es, segtin Fabrega, hermana gemela del himno y ambos, parecen depen-
der en una gran medida de la Pasion del santo.
UU.1-2
Amb,; Hymn. 1, 1, 1
Aeterne erum conditor, noctem diemque qui regis et tempo um das em-
pora...
Prud. Pe,;10, 6
Plectrum palati et fauciumsaeuus ibi I tortor reuulsitnec tamensilentium
lindixit ori quo fatebarisdeum.
p. 188; v. II, p. 334-36.
,
P£REZ DE
ABREGA, asionario, cit. n.
Origen, cit. n. 23, p. 224.
RBE
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 100/158
222 CASTRO ANCHFZ
Prod. Per.10, 931
Qui fecit ut uis uocis exptessantimo / pulmone et oris torta sub testudi-
ne /nunc ex palato del tepercussos onos, nunc tempereturdentium de
recline / sitque his agendis ingua plectrum mobile,
uu. 5-8
55. Martyres
Sanctorummeritis nclita gaudia/pangamus,ocii,gestaqueortia,/nam glis-
cit animuspromere cantibus/uictumgenus nclitum
uu.9-12
Pass.
Sanctus taque Genesius n iuuentutis flore primeuo prouincialis militie
tirocinia suscepit.
uu.13-20
Pass.
Quumque exceptoris fungeretur officio, earn officii partem studio et acre
conplexus, que patronorum uerba uel iudicum signorum breuium adnotata
conpendiis mansura peri beret, et memorie uelocitate uel dextere sonum
uocis equaret, spiritualem future glorie imaginem prefigurans, ut precepta
diuina celeriter audiret, et fidelibus notus pia mente sacramenta salutis exci-
peret. Accidit itaque ut, eodem hoc munus implente, impia atque sacrilega
persequutionis iussa legerentur, que quum deuotus Deo repudiaret auditus,
et inprimere ceris manus sanCIa espueret,...
21-24
Pass.
...abiectis ante pedes iudicis tabulis, tristem ministerium sacrata jam
Domino mens, refugit. Et, ut in nullo a preceptis euangelicis actus martyrii
deuiaret, per quem declinaret persequutionis impetum, ut permittimur uel
iubemur, alia atque alia non solum latebram, uerum etiam ciuitate murata,
quum et alio loco scribtum sit: Spiritus quidem promtus, caro autem infir-
ma, ab ira se furentis judicis paulisper occuluit.
uu. 25-28
Pass.
Qui quum corripi protinus offertique iussisset, eque acilis nuestigatioad
procuratam atebram perueniret,crudelissimispelle ministris, ut ubi eum
reppertum [inuenirent], giadio interimerent, mperauit.
UU.33-36
Pass.
Quod ubi a beato Genesiouel occultis nuntiis uel rumore conpettum est
diuersa atendi oca, ut rerum exitusdocet,non infirmitate spiritus,sedcar.
nis trepidationemutauit.
Pass.
Atque ubi sel prespicit deprehensum, instinctu Dei Rhodanum petit, et
sancta fIuuio membra conmittit,...
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 101/158
223IMNOS DE IAANl1GUA URJRGIA HISpANlCA
UU.37-40
Pass.
...Transgressumn alteriora6uminis et subeunde remisse assions Christo
sponsoresecurum n eo loco, quem effusionissanguinisgloriosi Dominus
elegerat, uique nunc oratione assidua, t uotis numquam irritis frequenta-
cur, percusoradsequitur, xobtatoque ladii ictu festinantem d Deum ani-
mam uinculis corporis,quibus tenebatur, bsoluit,...
In sancti acobi.
0 dei uerbum,parrisore proditum,
rerum creatoret uerum principium,
auctor perennis, ux, origo luminis,
enixusaluo glorioseuirginis,
5 Xriste, tu noster eueraEmanuel.
Rex et sacerdos, ui sacci ap des
en ter quaterni, onicinus,agates
gnitent, berillus, zafirus,carbunculus
tiel ametistus, ardius, opazius,
10 zmaracdus,aspis, igurius, crisolitus.
Ritequegemmissol dies duodecim
enitensboris, margaritisobtimis,
gliscitquemundo iam fugatis e{lebris
et candelabra ibi superpositis
15 micant ucernisbis senis,apostolis.
130. codd.: M 18), L 124), X 38.5)
edd.PL 1306),Blume 186)
lore] bore M 5 Xriste] Christe PL Blume reuera] euelaX Emanuel]
EmmanuelM PL Diaz 7 onicinus]onocinusM, onichinusX, onychinusBlume
agates] chatesPL Blume 8 gnirent] Diaz. nitens MX PI, nitent L, gliscunt
Blume berillus] uerillus M, beriliusX, beryllus PL Blume zafirus]saffirus M,
safirusX, saphirusPL Blume 9 ametistus]amitistusX amethystusPL Blume
topazius] opatius M, topidicusX, topasiusBlume 10 zmaracdus]zmaragdus
M, smaragdus PL Blume iaspis]yaspisL ligurius] et nitens X, iacinthus
Blume crisolitus] chrysolitusPI, chrysolithusBlume 11 riteque]nitetque L
gemmis]gemisL duodecim]duodenisMX 12 enitensglos. lucens obti-
mis] optimis X PL Blume 13 giiscitque] nluxit M PI, giiscensque giiscit
glos.L ardensuel clarens mundo] mundi L Diaz fugatisglos.L pulsis 14
candelabra] andelabroX PL Blume superpositis] cripsi, uperpositoMX PL
Blume,superposita Diaz 15 micant] micans MX PL p. senisuirg. scripsi
apostolis]apostoliBlume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 102/158
224
J. CAsrRO sANCHEZ
PetrusqueRome,Frater ius Acaie,
JndieTomas,Leui Macedonie,
Iacobus ebus et Egipto Zelotes,
VartholomeusLicaon,JudasEdisse,
20 MathiasJudeeet Filippus Gal/ie.
Magni deinde filii tonitrui
adepti ulgent precematris nclite
utrique uite culminis insignia,
regens oannesdextra salusAsiam,
25 eiusqueFrater otitus Spania.
Clari magistri crateris n noxia
adsciti,dextrapacisunus edera
tractus,sinistra alter n sedentia;
utrique, regnobis electapignera,
30 mitrati poli properantad gloriam.
Aduectus n quam gloriosuspremia
electus stinc habitusmartirio
16 Rome] Romam MX PL Blume Acaie] Acaiam M PI, Acayam X; Achaiam
Blume,AchaieDiaz 17 Indie] Indiam MX PL Blume Tomas]Thomas X PL
Blume Macedonie]MacedoniamMX PL Blume 18 Egipto] Egiptum M,
Egyptum X; Aegyptum PL Blume 19 Vartholomeus}Bartolomeus ML,
BartholomeusX PL Licaon Iudas Edisse]L Diaz (Edessam) tenens
Licaoniam M PL Blume 20 Mathias} Mathtias M Iudee]Ponto M, Iudeam
X; PontumPL Blume Filippus] Philippus X PL Blume Gallie] GalliasX PL
Blume 23 utrique} utriusque L uite] uita L, rite BlumeDiaz 24 Ioannes]
IohannesX Blume dextra]dextram M PI, dexteraLX Asiam]Asia Diaz 25
eiusqueFrater]et leua frater X Spania]SpaniamM, Ispania L, Hispaniam X
PI, Ispania Diaz 26 magistri] Magistro M PL crateris] Gil, clateris M PI,
carcerisL, creatorisX; lateri Blume Diaz crateris sc.calicis)72 in noxia] scrip-
si, dubitat Gil, innoxiaM PL Gil, n noxio L, innoxii X Blume,nnoxio Diaz 27
adsciti] adsistiX; asciti Blume dextra] Diaz, dextram M PL Blume,dexteram
LX federa] oedereBlume 28 sinistra]sinixtra M, sinistram X PL Blume in
sedentia]Gil, in sententiaMLX PL Blume Diaz sedentia sc. sedem) 29
utrique] uariequeLX p. utrique uirg. scripsi regno his] regnabisM, regnahis
PL pignera]pignora PL Blume p. pignera uirg. scripsi 30 mitrati poli]
metridepoli M, mitriti poli L, mitridepoli X PL 31 aduectus]aductus X
aduectus ins.L portatus in quam] scripsi, nquam MLX PL BlumeDiaz a.
etp. inquam uirg. SCI: lume inquam gins.L dicam 32 istinc habitus] nsti
abitur M, instigabitur L, isthinc abitur PI, isthinc estabsqueBlume, ste habitus
Diaz martirio] martyrio X PL Blume p. martyrio uirg. scr.Blume
Para os versos26-28 verT. GIL, El himnario,cit. n. 4, p. 205-6.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 103/158
225IMNOS DE lA AN11GUALmJRGIA HISpANlCA
Xristi, uocatusZebedei, acobus
apostolatusure implens deuito
35 uictorque rapit passionis tigmata.
Oiuino quippe obsidens uffragio
idem magorumsontes ras,demonum
coercens irus punit emulantiam,
uiuaxquedemumstolido oraculum
40 insigne datur,penitenscor credulum.
Perplexus nim uoti composcommoda
rimae petenti egro adminicula,
obtanti pandit fidei carismata,
bexillo pacisad salutiscopiam
45 ensequeunctus se communit gloria.
0 ueredigne sanctiorapostole,
caput refulgensaureum Spanie
tutorque nobis et patronusuernulus,
uitando pestem stosaluscelitus,
50 omnino pelle morbum, ulcus, acinus.
Adesto abensgregipius credito
mitisque pastor, egi, clero,populo
ope superna, t fruamur gaudia,
33 p. Xristi et p. Zebedeiuirg. scripsi 34 apostolatus]apostolatumL Diaz
iure] uitam X; iuris Gil iure KiDs. reclus deuito] deuita M, debite X; debita
PL Blume 35 passionis] assionum 36 obsidens] bsitusX PL Blume 37
sontesKiDs. nocentes 38 coercens] uoercensM coercens iDs. arquens
uirus] uisus M, uirum L emulantiam] Gi4 emulantia M PI, emulantiumLX
BlumeDiaz 39 uiuaxquedemum] uibaxquedemum L, minasquedemonum
X uiuax KiDs. prudens stolido oraculum] nstolis oraculis M, istolis oracu-
lis X, in stolis oraculis PL 40 insigne datur] in signo detur M PI, enodaturX
41 perplexusKiDs. acceptus enim] olim MX PL uoti compos]uoto conpos
L composKiDs. sociusatque pastor commoda]commodatPL comoda
KiDs. dona prospera 42 rimat] scripsi, ima ML PL Diaz, ruina X, rite Blume
rima KiDs. dubia petenti] petendiML adminicula]amminicula M, amini-
cula X 43 obtanti] Diaz, obtandi ML, optando X, optanti PL Blume caris-
mata] charismataL PL Blume p. charismata irg. scripsi 44 bexillo] uexilla
M PI, uexillo X Diaz salutis]salutemM Diaz 45 functus] unctis M func-
tusKiDs. occissus se communit] sequemunit L munit KiDs. ornabit glo-
ria] gloriam M 47 aureumom. X Spanie]SpanieML, HispanieX PI, Ispanie
Diaz 48 tutor KiDs. custoditor uel gubernator uernulusKiDs. serbulus 49
uitando KiDs. proibendo salus up. in. L p. celitus uirg. scripsi 50 pelle
KiDs. folie morbum] morbus M facinus] acinusqueX 51 fabens] auens
X PL Blume pius] pio L Blume credito] creditor M PI, creitur X 52 regi]
gregi MX PL 53 ope glos.L dono gaudia]gaudio X
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 104/158
226
J. CASTROSANCHEZ
regna potiti uestiarnur gloria
55 eterna per te euadarnus artara.
Presta quesumus unica potentia
replensque globi cunctarn solus macinarn
eterna cuius laus et clementia
uirtus perennis ingens adest gloria
60 et honor iugis affatim in secula.
54 regna] regni M regno X PL potiti] palatum L uestiamur]sublimati L
gloria] gloriam M 55 carrara] artarumX PL 56 unica]unita M trinitas Dlazp.
potentia uirg. Sc1: lume 57 replensque]eplesqueM globi] gloria X PL
cunctam] cunctaLX Dlaz salus]solis L PL Diaz macinam]macinaL Dlaz
machinamX PL Blume 58-59 inuertuntur n MX 58 cuius] cui Blume p.
lausPL estadd. 59 uirtus perennis]ML PL {birtus} BlumeDlaz uirtute firma
X ingens cet.om. L adest]adestoX PL gloria] gloriam M 60 in] per
X PL Blume
130. En honor de Santiago.
1. Oh verbo de Dios salido de la boca del padre creador y verdadero
principia de las casas causa permanente luz origen de la luz nacido del
vientre de una virgen gloriosa Cristo tu en verdad nuestro Emanuel.
2. Rey y sacerdote en CUrDhonor brillan las dace piedras sagradas:onice
agata berilo zafiro carbunculo amatista sardonice topacio esmeralda
jaspe iguria y crisolito.
3. Alejadas ya las tinieblas de este mundo el sol el dia avanza y las dace
horas cual preciosas perlas brillan debidamente en sus gemas y en tu
honor los candelabras relucen con dace lucernas os apostoles.
4. Pedro en Roma su hermano en Acaya Tomas en India Levi en
Macedonia Jacobo en Jerusalen Zelotes en Egipto Bartolome en
Licaonia Judas en Edesa Matias en Judea y Filipo en Galia.
5. Despues brillan los grandes Hijos del Trueno habiendo alcanzado
ambos para su vida graciasalas suplicas de su ilustre madre el honor mas
grande gobernando Juan solo con su diestra Asia y dueno su hermano
de Espana.
6. Llamados a la amargura del caIiz del santo maestro destinados For un
Facto de paz uno a la derecha y el otro a la izquierda ambos mitrados
doble presente elegido para el reina corren a la gloria del cielo
7. A la que en recompensa rue conducido glorioso Jacobo lamado el de
Zebedeo considerado For el martirio elegido de Cristo y cumpliendo las
obligaciones debidas de su apostolado arrebata victorioso los estigmas de
la pasion.
8. Plies asistido de la ayuda divina reprimiendo ella perniciosa ira de los
magos y el veneno de los demonios castiga su envidia y al fin se da al
necio una palabra vivificante y gloriosa un corazOncredulo y arrepentido.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 106/158
228
CASTRO sANCHFZ
Hymn. 85 3
haecante saecula lectagenetrix /Maria nobilis uirginum floscula /
gerensuirgineo lumen altissimi/ aluo sanctissimo eumquehominem
Hymn. 194 2
quo matris aluo proditus/ diem petiuit saeculi/ ucisquehuius prodigae/
intrauit oTtumnesciens
Hymn. 28 1
fauens edemptisuoto abstinentiae/ ccurre essis ux uerusemanuel ...
UU.14-15
Bed. oc. c.
Ad aquilonem Bethlehem n ualle contigua sepulchrumDauid in medio
eccIesiae umili lapide tegitur lampade superposita d austrum uero in
ualle contigua n ecclesia epulchrumsanctiHieronymi
Hymn. 141 15 3-4
due ucernae andelabro mpositae/ ucent sereno laritatis umine
u.21
Marc.3 17
et Iacobum Zebedaei et Iohannem fratrem Iacobi et inposuit eis nomina
Boanerges quod est Filii tonitrui.
UU.26-30
Mat. 20 20-23
Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedaei cum filiis suis adorans et
petens aliquid ab eo. Qui dixit ei; Quid uis? Ait illi: Dic ut sedeant hi duo
filii mei unus ad dexteram tuam et unus ad sinistram in regno tuo.
Respondens autem Iesus dixit: Nescitis quid petatis. Potestis bibere calicem
quem ego bibiturus sum? Dicunt ei: Possumus. Ait illis: Calicem quidem
meum bibetis...
Marc. 10 35-39
Et accedunt ad ilium Iacobus et Iohannes filii Zebedaei dicentes: Magister
volumus ut quodcumque petierimus facias nobis: At ille dixit eis: Quid vul-
tis ut faciam vobis? Et dixerunt: Da nobis ut unus ad dexteram tuam et alius
ad sinistram tuam sedeamus n gloria tua. Iesus autem air eis: Nescitis quid
petatis: potestis bibere calicem quem ego bibo aut baptismo quo ego bapti-
wr baptizari? At illi dixerunt ei: Possumus. esus autemait eis. Calicem qui-
clem quem ego bibo bibetis et baptismo quo ego baptiwr baptizabimini
UU.37-40
Pass.2 3
Hermogenes autem magnus dolens quod ei insultaret arte sua excitauit
demones et misit eos ad Iacobum dicens: Ite ad ipsum Iacobum mihi huc
adducite simul etiam et Filetum discipulum meum ut uindicer in eo ne
mihi ceteri discipuli mei taliter incipiant insultare. Venientes autem
demones ubi Iacobus orabat...dicentes: Iacobe apostole dei miserere nos-
tri... Dicit eis Iacobus: Vt quid uenistis ad me? Dicunt ei demones: Misit
nos Hermogenes...Clamabant quoque ipsi demones dicentes: Da nobis eum
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 107/158
229
IMNOS DE lA AN11GUA rnJRGIA HISpANICA
in potestateut possimus t tuas niuirias uindicare et nostra ncendia. Dicit
eis Iacobus:...curFiletum non tenetis?Dicunt ei demones:nos non possu-
mus nec ormicam contingereque in loculo tuo est...Diciteis Hermogenes:
Ego noui iras demonum; nisi dederis mihi aliquid quod mecum habeas
tenebuntme et diuersispenis ntemcient.
Pass.
Respondensacobusdixit: Si ueram domino penitentiam attuleris ueram
eius ndulgentiam consequeris.Dicit ei Hermogenes: n tantum domino
uerampenitentiamoffero ut omnescodicesmeos n quibus erat llicita pre-
sumptio abiecerim...Dicitei apostolus:Nunc uade per domos forum quos
euertisti ut per e reuoces uo domino...Docehoc esseuerumquod dicebas
falsum et hoc esse alsumquod dicebasuerum. Idolum quoquequod ado-
rabaset diuinationesquas ibi putabasab eo responderi onfringe...Hec et
his similia dicente Iacobo in omnibus obtemperauitHermogeneset ita
cepit esse n dei timore perfectusut etiam uirtutes per eum plurime fierent
a domino.
Pass. 1
Cumque ducereturad decollationemuidit paraliticum iacentemet dicen-
tern sibi: Sancte acobe postate esuChristi libera me a doloribusquibus
omnia membra mea cruciantur. Et air ad eum: In nomine cruciflXi nostri
IesuChristi pro cuius ide ducor ad decollationem xurgesanuset benedic
saluatoremuum. Et protinus sutrexit et cepit gaudensCUtrere t benedice-
re nomen domini IesuChristi.
Pass. 3
Ventum est autemad locum ubi decollandierant et dixit Iacobusspicula-
tori: Priusquam os decolles acito nobis aquamdari. Et adlata est ei lage-
na plena cum aqua.Tunc dicit ad Iosiam: Credis n patte et filio et spiritu
sancto?At ubi dixit Iosias:Credo perfudit eum Iacobuset dixit ei: Da mihi
pacis osculum. Cumque osculatusesseteum posuit manum super caput
eius et benedixit eum et fecit signaculum rucis n France ius.
u.48
Hymn. 87; 7; 2-3
libet dicatum praedicare eruulum / uum ministrum Christe Iesu uernu-
lum
Hymn. 142. 34
dies ut ilia cum tremendauenerit /mundumque error udicantis presserit /
sponsore acra e patrono uernulo/ dextram enentes uadamusartara
Hymn. 148 8 1-2
tu nostraciuis inclita / tu espatronauernula
Hymn. 166; 4. 1-2
Sebastiane anctenosteruernule /nos doce oue gubernaet protege
Hymn. 175. 22
te martyr lacrimis uernule poscimus /per te omnipotens conditor ocius/
durum. QUO remimur. hoc iueum auferat/et aetos aciatsaeclan omnia
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 108/158
CASTRO sANCHEZ
30
uu. 49-50
Apoc.21, 19-20
Et fundamenta muri civitatis omni lapide pretiosoornata. Fundamentum
primum iaspis:secundus, apphyrus: ertius, carcedonius: uartus,zmarag-
Jus: quintus, sardonix: sextus,sardinus: septimus,chrysolitus: octavus,
berillus: nonus, opazius:decimus,chrysoprassus: ndecimus,hyacinthus:
duodecimus, methistus
Hymn. 190, 5
distincta gemmispulchritudo pectoris/adfigebatur ub iguris optimis,/
smaragdusllic, sardius, opazius,/onychinus,carbunculus,igurius/
saffirus, aspiset nitens crisolitus.
uu.49-50
Hymn. 28, 7
qui contritorum usussacrificio/ades atroni in crucis patibulo,/ nobis
adestocaelitus u, domine,...
Hymn. 139, 7
te rogamus, e precamur, ancteChristi apostole,/ oile pestem,auferulcus
et foueto languidos,fpelle morbum, caedehostemet remouescandalum
Hymn. 146; 14
hinc te, deus,postulamus,ut precantes udias,/pelle morbos,solueuincla
et relaxacrimina utque illaesi uturam appetamus atriam
Hymn. 158, 12
tu remoue tela lapsa,sontes ras daemonum,/pelle ulcus, arce morbum,
aufer Dronescandalum,/pax,salus idesque eruensomnem tegatanimum
uu. 54-55
Hymn. 142,34
dies ut ilia cum tremendauenerit,/mundumque error udicantis presserit,/
sponsore accoe patrono uernulo/ dextram enentes uadamusartara
155. In sancti Matthaei.74
Xriste, tu rerum opifexqueoperum
Olimpum regisaridaquesustines,
polum decorasumine sidereo,
155. codd.: M (82), L (144)
edd.PL (905), Blume(219)
2 Olimpum] Olympum Blume
sustines] ustinens
74Cf. B. THORSBERG, tudes,cit. ll. 4, p. 168-9.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 109/158
231
IMNOS DE LA ANnGUA InURGIA HISpANICA
arbaque reples hominis ex traduce,
5 iubes ne salum effiuat ex limite;
Tu protoplausto eiusque prosapie
legisque sensum naturalem inseris,
ut ea fratri, que uult sibi, inroget j
demum Moyses his a te in tabulis
10 denis accepit preceptis almificis.
Exhinc prophete his octoni ueniunt,
populi corda ad salutem instruunt,
errorem uanum idolorum dextruunt,
credere deum te celestem predicunt
15 et prestolare incarnatum proferunt.
Milibus quinque ducentis in serie
habens hic mundus annos ab origine
tunc uerus agnus natus es ex uirgine,
ter denis item annis luo tempore
20 sic a Iohanne tinctus es babtismate.
Oehinc prescitos elegis apostolos:
Petrum, Andream, Iohannem et Iacobum,
Bartolomeum Iudamque et Simonem,
Tomam, Filippum et Alfei Iacobum,
25 Matheum uero uocans a toloneo.
Hic post ascensum, riste, tuum ad celos
properepergitquead Eziopios,
4 arbaque] ruaqueBlume 5 iubes] ube M PL p. iubes uirg. SC7:lume 7
naturalem nseris]naturale nserit M PL 8 que] quem PL inroget] irroget
Blume 11 exhinc] ex hinc L octoni] octuni L 12 corda]corde L 13
idolorum] ydolorum L dextruunt] destruuntL Blume 17 habenshic mun-
dus annos] abenshic mundus annis ortasseegendum ogitatBlume 18 natus
es ex] natusqueex M PL p. uirginepunct. et uirg. scr.Blume 19 fer denis]
terdenisL item] in te M PI, uitae Blume annis] annos M PL tuo] Gil,
rue ML PL Blume 20 Iohanne] ohannis M PL es] est M PL babtisma-
te] pabtismate PI, baptismate Blume 21 prescitos]presitos L 23
Bartolomeum] BartholomaeumPL Blume 24 Tomam] Thomam Blume
Filippum] Philippum Blume Alfei] Alphaei Blume 25 Matheum] Matthaeum
Blume toloneo] toloneum in ras.)L, telonio Lorenzana,eloneo Blume 26
hic] hinc M PL Blume 27 pergitque]pergit qui Blume Eziopios]Aethiopios
Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 110/158
232
J. CASTRO ANCHEZ
mox a Candacis unucosusceptusst,
prestigiatosiberabit a magos,
30 in somno uertit dracones euissimos.
Exortat cetum lanosdeos emnere
et deum uerum IhesumXristum credere,
ut paradisi ruantur delicie,
mox ab Eglippo estaccitusprincipe
35 et prolemeius suscitat funere.
Rexuidens credit et plebs emplum construit,
in quo rex otus coniunxquebabtismate,
cum Eufranoneplebs et Effigenie,
almamducentes itam in progenie,
40 usquedum cepit Irtacus egimine.
Conuocatnamque ex rudis apostolum
eique regnumspoponditdimidium,
ut celeps lli detur Effigenia,
cui his centumalme in cenobia
45 uirgineserantsacracum uelamina.
Ad hec Matheus rtaco exorsus st:
fas non est egissponsarn eruoducerc
nec Xristi sponsamas est ue copule
iungi. Irtacus ob hoc mox apostolum
50 percuti ussitpunctum hictu gladii.
28 eunucosusceptus st]susceptus steunuchoBlume p. estpunct. et uirg. scr.
Blume 29 prestigiatos] restigiatorL liberabit] liberauit PL Blume magos]
magisLorenzanamagos= magis)75 31 exortat] exhortatBlume 32 lhesum]
lesum PL Blume 34 accitus]arcitus M PL 36 uidens] uidit M PL p. cre-
dit uirg. SC7: lume 37 coniunxque]coniuxqueL babtismate]baptismate
Blume 38 cum] quum M PL Effigenie]EugeniaM PL p. Effigenieuirg.
scripsi 40 regimine (sc. egimen)76 42 spopondit] spondit L 43 celeps]
celebsL Blume Effigenia]EugeniaM PL 45 sacracum uelamina (= sacris
cum uelaminis)77 46 Matheus] MatthaeusBlume exorsus]exortus M PL
Blume 47 regissponsam eruo]seruus egissponsamM PL 48 fas est] fast
M ras. nter co- et -pule L 49 lrtacus]YrtacusL l.o.h.m.] o.h.m.l. Blume
apostolum]apostoliBlume 50 punctum] pectusBlume hictu] hictum L, ictu
Blume
75C£ J. GIL, Apuntes abremorfologia,it. n. 35, p. 201.
76 ara a fosilizaci6nde sustantivos e a terceraverJ. GIL, E/ himnario,cit. n.
4, 193-4 Y 10., Apuntes abremorfologia,it. n. 35, p. 200-201.
77C£ J. GIL, Apuntes abremorfologia,it. n. 35, p. 201.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 111/158
233IMNOS DE LA ANTIGUA uruRGIA HISpANICA
arans confossus,migrat celisanima;
aurum mox prebetuirgo Effigenia
et Xristo dignam construunt baselicam,
in qua Matheusrequiescit n urna;
55 uigent uirtutes per eterna empora.
Virgines uri rex precepit,set lamma
uentus nuergens remat egisatria,
mox est percussusorus elefantia
pro/is arreptusdemonisseuitia,
60 setpatercesus nseeffiat animam.
Regnummox cepit FraterEffigenie,
Beor gestabat omen ex babtismate,
quemsanctusmartir unxeratque rismate
prouincie sunt plene mox baselice,
65 que canuntcleodulci modulamine.
Vota, ex,pleuis, Xriste, rata effice
languidis abe elisosque rige,
mestissolamen,unctis dona requiem,
arceet pestem,bellum, litem remobe,
70 fraterno pacem olida n pectore.
Supplices, riste, uernuli exposcimus,
adsistat autor nobis hic apostolus,
impetretnostris ueniam sceleribus,
euulsiscunctisuitiisque funditus
75 uita, dum instat, polleatuirtutibus.
51 confossus] onfossumM PL celis] celi M PL 52 Effigenia] EugeniaM
PL p. Effigenia uirg. SC7: lume 53 dignaro] dignum L construunt]
construit L baselicam] asilicamL, basilicamBlume 54 Matheus]Matthaeus
Blume urna] urnam M p. urna uirg. SC7:lume 56 set]sedPL Blume S7
p. atriapunct. etuirg. SC7:lume 58 elefantia]elebantiaM PI, elephantiaBlume
p elefantiauirg. scr.Blume 59 prolis arreptus]prolesabreptusBlume prolis78
seuitia]seuissima 60 set]se PI, et Blume cesus] esuL animaro]anima
L 61 regnum] rexnum M PL mox] hoc L Blume Effigenie] EugenieM
PL 62 babtismate] aptismateBlume 63 quem] que M PL martir] mar-
tyr Blume crismate]chrismateBlume 64 plene mox] idemque M baseli-
ce] basilicaeBlume 65 que] quo L Blume 66 uota] uotum Blume p. uota
uirg. scripsi pleuis] plebis L PL Blume a. etp. pleuis uirg. scripsi rata]
Lorenmna Gilson, ataro ML PI, carumBlume 68 mestis]mentis M PL 72
adsistat]assistat lume faut )r] fauctor ML PL
C£ cit. n. 37.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 112/158
234
CASTRO ANCHEZ
Gloria patTi personet ingenito,
gloria Xristo semper unigenito,
gloria sancto spiritu paraclito,
cuius eterna laus et potentia
80 per infinita seculorum secula.
155. En honor de san Mateo.
1. Tu, Cristo, autor del universo, gobiernas el olimpo, sostienes a tierra,
adornas el cielo con la luz de las estrellas, lenas los campos de la descen-
dencia del hombre y ordenas que el mar no se salga de sus imites.
2. Tu pones en el primer hombre y en su descendencia el sentimiento
natural de la ley, para que de a su hermano 10que quiere para sf. De nuevo
Moises la recibio de ti [la ley] par dos veces en unas tablas con diez pre-
ceptos purificadores.
3. Despues de esto vienen dieciseis profetas, preparan el corazon del pue-
blo para la salvacion, destruyen la falsa y Valla creencia en los idolos, pre-
dican la fe en ti, Dios celestial, y proclaman la esperanzaen el encarnado.
4. Cuando este mundo contaba cinco mil doscientos aDOS esde su ori-
gen, entonces tu, verdadero cordero, naciste de una virgen y a los treinta
aDOS e tu vida fuiste bautizado par Juan.
5. Despues eliges a los apostoles conocidos de antemano: Pedro, Andres,
Juan y Jacobo, Bartolome, Judas y Simon, Tomas, Felipe y Jacobo el de
Alfeo, y a Mateo 10 lamas de su puesto de recaudador.
6. Este, Cristo, despuesde tu subida a los cielos, sin demora marcha a los
Eriopes, enseguida rue acogido par el eunuco de Candace; libero a los
hechizados par los magos e hizo adormecer a los dragones enfurecidos.
7. Exhorta a la asamblea a menospreciar a los vallaS dioses y a creer en
Jesucristo, Dios verdadero, para que gocen de las delicias del paraiso; rue
llamado despues par el principe Eglipo y resucita a su hijo.
8. El fey, al verla, creyo y el pueblo construye un templo en el que el fey
y su esposa ueron lavados par el bautismo y el pueblo lleva par genera-
ciones una vida santa con Eufranon y Efigenia, basta que fnaco comenzo
su reinado.
9. Llama pues el fiero reyal apostol y Ie promete la mitad de su reina, para
que Ie seaentregada a santa Efigenia, a la que estaban confiadas doscien-
casvirgenes puras en el cenobio con el sagrado vela.
10. Mateo Ie respondio a frtaco: no esta permitido al siervo tamar la
esposade su fey, ni esta permitido que la esposade Cristo se una a ti con
lazo conyugal ; par esto frtaco inmediatamente ordeno que el pecha del
apostol fuera traspasado par el golpe de la espada.
11. Atravesado mientras oraba, su alma sube a los cielos; al punta la vir-
gen Efigenia da dinero y construyen una basilica digna para Cristo, en la
que Mateo descansaen un sarcofago; los milagros florecen par siempre.
12. El fey mando quemar a las virgenes, pero las llamas, empujadas par el
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 113/158
235
IMNOS DE LAANnGUA UTURGIA HISpANICA
viento, quemanel palaciodel fey; despuesoda sudescendenciaue afec-
tada de elefantiasis poseidapar la maldad del demonio, mas el padre
exhalasu espirituatravesado ar la espada.
13. Luego ecibio el reino el hermanode Efigenia,que desde ubautismo
llevabael nombre de Beor y al que el santo martir habia ungido con el
crisma; enseguida e lenan as basilicas e la provincia,que aDios ento-
nan cinticos de dulce armonia.
14. Cristo fey, acepta as of endasde tu pueblo, ayuda a los enfermos,
levantaa los abatidos, a consuelaa los tristes y a los difuntos el descan-
so, aleja a peste,aparta a guerra y la discordia,consolida a paz en el
corazonde los hermanos.
15. Nosotros tus siervos,Cristo, te pedimos suplicantes ue nos asista
benefactornuestro apostol y alcanceel perdon para nuestrospecados,
que, arrancados e raiz os vicios codas, uestravida, mientrasaliente,se
fortalezcapar las virtudes.
16. Resuenea gloria al padre ngenito,gloria siemprea Cristo unigenito,
gloria al espiritu santoparaclito,cuya eterna alabanza poder par codas
los siglosde los siglos.
Fontes I Loci similes
u. 7
A.S. Stp.XXl221
Beatus Matheus apostolus et euangelista primo Hebreis Christum
Dominum przdicauerat.Velum cum pararet ransiread Ethiopiam. quz in
sorte predicationisaduenerat
A.S. Set. XXI 221
Hunc cum uidissetEthiopseunuchusCandacis egine,qui fuerata Philippo
baptizatus, rojecit sead pedesejus,adoranset dicens: RespexitDeus ciui-
tatem starn,ut liberetearnde manu horum duorum magorum,quos putant
stulti hominesdeosesse:et suscepit n domum suarn.
A.S. Sep.XXI 222
Zaroesautem et Arfaxat, illi duo magi, ab hora,qua suscitauitMatheus n
nomine JesuChristi filium regis, ugientesab Ethyopia in Persidem unt
deuoluti, ibi nihilominus pejora acientes.
uu.29-30
A.S. Sep.XXI 222
AperiensautemApostolushostium, mox egressusst. Et ecce lli duo magi,
singulosdraconesante se habentes, eniebant: mox autem, ut uenerunt,
ambo dracones ante pedes Apostoli obdormierunt. Tunc dicit illis
Apostolus: Vbi est ars uestra?si potestisexcitareeos?Ego autem si non
rogassem ominum meumJesumChristum, omnem furorem, quemnunc
exacuistis,n uos retorsissent. edquousque mnis populus conueniat,quia
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 114/158
236 J.CASrRO ANCHEZ
nullus accedere ususerit huc ego excitabo eos et jubebo illos redire ad
locum suum cum omni mansuetudine.Conabanturacre uamagicaexcita-
re eos penitus non poterantnequeoculos aperire nequeexcitarese.
uu.31-33
A.S. Sep.XXI 221
Veniebantad eum omnes amici eunuchiCandacis egine et audientesuer-
bum uitre credebantChristo JesuDomino nostro et baptizabanturpluri-
mi uidentes quod omnia qure magi faciebantmale hominibus hic Dei
Apostoluseuacuaret.
u.34
A.S. Sep.XXI 221
Eo itaque tempore erant duo magi Zaroes et Arphaxat apud Ethiopas in
ciuitate eorum magna qure dicitur Natdaber in qua erat rex nomine
Egyppus...
A.S. Sep.XXI 222
Tunc missi sunt cum eunucho honorati uiri a latere regis qui rogarent
Apostolum et cum honore introduxerunt eum ad regem.
u.35
A.S. Sep.XXI 222
Vt cognoscant rgo gentes uia prreter e non est alius et uera estassertio
oris mei excitetur puer iste: et apprehendensmanum defuncti air: In
nomine Domini mei JesuChristi crucifixi surge Eufranan et confestim
surrexitpuer.
uu. 36-38
A.S. StOp.XI 222
Sedit autem n hac ecclesiaMatheus annis XXIII et constituit presbyteros
et diacones et multas fabricauit ecclesias t per ciuitates et castellaordi-
nauit episcopos. aptizatusestautem rex Egyppus et reginaEufenissa um
filiis ejus Eufranan qui suscitatus st; et filia ejus Ephigenia uirgo perma-
nens:...
uu. 40-45
A.S. Sep.XXI 223
Rex Egyppus enectuteexpleta perrexitad Dominum et accepitHyrtacus
exadelphusejus imperium. Hic cum uellet accipere Effigeniam filiam
defuncti regis uxorem am Christo dedicatam quresacrumuelamenacce-
peratde manu Apostoli qureetiam erat prrepositauirginum amplius quam
ducentarum: sperabat ex Hyrtacus quod per Apostolum possetejus ani-
mum promouere.Crepitergo cum sanctoMatheo agere icens: Dimidium
regni mei accipe amen suade ut Effigeniam possimmatrimonio copula-
re:...
uu. 46-49
A.S. Sep.XXI 223
Factoquesilentio Apostolus dixit: Et matrimonia dum copulantur boni
operis honestateornantur si sancte et juste et integre et irreprehensibili-
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 115/158
237
IMNOS DE LA ANnGUA LmJRGIA HIspANIa
ter copulantur.Narn si desponsatarnegisseruus egisusurpareaudeat non
solum offensarn edetiam crimen arn graue ncurrissedignoscitur ut meri-
to uiuens tradatur flarnmarum ncendiis. Ita etiam tu fili karissime rex
Hyrtace sciensEffigeniarn iliarn regispra:decessorisui sponsarnRegis
celestiseffectarn t sacrauelarnineconsecratarn uomodopoterissponsarn
potentioris te toll ere et tuo earnmatrimonio copware?
uu.49-51
A.S. Sep.XXI 224
Cumque omnes respondissent: Amen et mysteria Domini essentcelebrata
et missas accepisset omnis ecclesia et unusquisque ad domum propriam
remeasset; Matheum apostolum suum Christus in ecclesia retinuit juxta
altare ubi Corpus ab eo Christi fuerat confectum ut illic martyrium apos-
tolicum exaltaret. Nam expansis manibus orantem spiculator missus ab
Hyrtaco a tergo punctum ictu gladii feriens Apostolum Dei Christi mar-
tyrem effecit:...
52-54
A.S. Scpo XI 222
Effigenia autemsacratissima irgo Christi quicquid in aUTO t argento et
gemmishaberepotuit omnia contulit sacerdotibus t omni clero dicens:
Obsecrouos posteaquam dignam Apostoli Christi fabricaueritisecclesiam
quicquid superfuerit pauperibuserogetis:me autem oportet haberecerta-
men cum Hyrtaco.
uu.56-57
A.S. Sep.XXI 224
Quod cum nulla penitus potuisset atione efficere conuocauit magos ut
demonum llam ministerio caperent.Quod cum millime hoc facereuale-
.rent fecit circumdari gne pretorium quo cum uirginibus Christi comma-
nens Deo suo die noctuque amulabatur.Sedcum per circuitum gnis arde-
fer apparuit angelusDomini cum Matheo apostolo et dixit ei: Effigenia
firma esto et noli expauescereos gnes:ad ilIum enim a quo tibi suntsup-
positi reuertentur. gitur cum per girum pretorii sancta: ffigenia: lamma:
perstreperent excitauit Dominus uentum ualidissimum et emundauit
omne illud incendium a domo uirginis sua:; et ita consumpsitpalatium
Hyrtaci ut non inde potuerit aliquid ex acultatibus egis iberari.
A.S. Sep.XXI 222
Ipse autemHynacus cum filio suo unico uix euasit:sedmelius uerat ncen-
clio nterisse.Nam filium ejus uehementissimusemon mpleuit qui ilium
cursu apidissimoad apostoliMathei sepulcrumadducens tergo manibus
ab ipso diabolo colligatis confiteri cum patris crimina compellebat. psum
autem Hynacum elephantizuulneraa capite usquead ultima pedum ues-
tigia repleuit. Quem medici cum curare non possent; pse in se giadium
imponens ccubuit; ut qui a ergoApostolum Domini percuti usserat pse
se psumstomachoperforaret.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 116/158
238
CASTRO sANCHEZ
UU.61-63
A.S. Sep.XXI 224
Vniuersus aurem populus insultans morti ejus, comprehendit cum omni
exercitu fratl em Effigenire, nomine Vgor, qui per Effigeniam germanam
suam in manu Mathei fuerat gratiam Domini consecutus, ut super se,
Domino opitulante, regnaret.
UU.64-65
A.S. Sep.XXI 224
Omnes autem prouincire Ethyopum, ecclesiis repletre Catholicis, usque in
hodiernum diem per Effigeniam benedicunt Deum, et fiunt mirabilia
magna ad confessionem beati apostoli Mathei in uirtute et potentia Domini
nostri Jesu Christi.
158. In sancti Michaelis.
Ad Vesperas.
5
0 celorum alme princeps, Micael potissime,
summi regis Xristi summus portitorque rutilus,
agie his, nuncupatus Micael, quis ut dominus?
Tu polorum aule uasis, tu tronorum ciuis es,
dominationum arce tu uirtutum preminens
principatum potestatum lux coruscusenites.
Cerubin deinde sacra tu cluis ignicoro,
serafin deinde pollens cetu nixus agusto,
arce ueens legionum primus rite senio.
158. codd: L (J46v) X (367)
edd.PL (1213),Blume (223)
1 Micael] Michael PL Blume 3 agie his] scripsi, yebisL, aggeusX, agius PI,
hagiequis Gilson, agiehis Blume nuncupatus]nunc nuncupatusL nunc+
Gilson Micael] Michael X PL Blume quis ut dominus] ut dominus L, quis
ut deus Blume 4 polorum] pollorum X uasis]uases u- in ras.)L, basisPL
Blume tronorum] pollorum X ciuis] ciuesL 5 uirtutum] uirtutemque PL
preminens]praeminesBlume 6 principatum] principatuum PL coruscus]
coruscans PL Blume enites]euitesX 7 cerubin] cherubimPL Blume tu
cluis] tunc luis L luis+ Gilson ignicoro] gnichoro X PL Blume 8 serafin]
seraphinX, seraphimPL Blume pollens] pollesi' Gilson cetu] cento L, ceto
X cento+ Gilson agusto]augustoX PL Blume 9 arce] arcemX arce+
Gilson ueens]uehensX PL Blume senio]seniorX PL
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 117/158
239
IMNOS DE .A ANllGUA UfURGIA HISpANICA
10 Tu quaterno seniorumordine cursu uiges,
tu his bino senatorum lobo quartum fulmen es,
conditoris trono situs rite missusadsistens.
Tu ter terno sacro ultus angelorum rdine,
mille centiesurbanum legionum conpage,
15 iuge carmen rinitati concrepaster agie.
Tu perennisdei summi uultum pedesqueegis
inuicem ribusque llis innuens aspectibus,
Vrielo, Gabrielo,Rafaelosocius,
Hincque flantes labis flammis his ternis uolatibus,
20 scilicet egentes ummaante mundi exordia
imaue perhacto ine quequestint nobissima.
Tu creatus reatorisobsequens fficio
humilem prelatusaxemnon linquis fastigio,
ille celi dum refugaplectitur in tartaro.
25 Inde tibi summauirtus pollet, uigor inclite,
tenebrosis ominare urbibus demonicis,
iudicare,censor, uis zabulumcum angelis.
Tu pleuis udee salus elo missusultor es,
almo uati iubar ferensOanieli oraculo;
30 fortem inquit te bellarepro fideli populo.
11 his binD] his duo X PL quartum] Gilson, quartus LX, quaterno PL, quarto
Blume quartus+ Gilson fulmen] flumen X 12 fronD] throno X PL Blume
adsistens] scripsi, adsistans (-is- sup. L) L, adastans X, adstans PL, assistensBlume
13 terno] tenD L teno+ Gilson fultus] uultus X PL 14 centies] centiens X
urbanum] scripsi, urbano LX, urbana PL Blume urbano+ Gilson conpage]
compage X PL Blume 15 trinitati] trinitatis X PI Blume concrepas] scripsi,
concrepans LX PL Blume agie] hagie Blume 16 perennis] perhennis X 17
inuicem] in uicem X PL Blume aspectibus] adspectibus PL 18 Vrielo
Gabrielo] Vrieli Gabrieli PL Rafaelo] Raphaelo X Blume, Raphaeli PL p.
socius punct. scr. Blume 19 flabis] scripsi, flabos L, flauos X PI, flauis Blume
uolatibus] uolantibus X 20 p. exordia uirg. scr. Blume 21 imaue] inmane X
PL perhacto] peracto X PL Blume p. fine uirg. scr. Blume queque] cuique
PL nobissima] nouissima X PL Blume 24 celi om. X PL in tartaro] inso-
lens PL 26 dominare] dominari PL Blume turbibus demonicis] turbisque
dominicis L Blume, turbisque daemoniacis PL 27 a. et p. censor uirg. scripsi
28 pleuis] plebis X PL Blume salus in ras. L celo] e celo L e+ Gilson ultor]
altor L, lator X PL 29 p. oraculo ui/: sc/: Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 118/158
240
CASTRO sANCHEZ
lnde nos quesumus, lme miles, uictor inclite,
exibecunctis renatisnunc demum babtismate,
que prestabas lim pie ueterienigmate.
Tu remobe ela lapsa, ontes ras demon rn,
35 pelle ulcus,arcemorbum, auferomne scandalum,
pax,salus idesque erbensomnem egatanimum.
Eccecuncti conglobati euoluti temporis
annualeaule ue dedicatumsoluimus;
sit ratum ut regi Xristo, tu fabe, dum uibimus.
40 Prebenobis mente decos, ssemundos corpore,
ne cadamus enomole saucii iuidinis,
quo surgarnus d salutem, u clementer ubleua.
Tempora abe tranquilla, augepacis edera,
ensisurbis nostre ines hostilis non dissicet,
45 labesmundum plage ullum te duce non trucidet.
Discatsexus mnis etascassamundi linquere,
uerum Xristi callemclinesdiscamus oncurrere,
quo queamusceli portam transitum postpetere.
Vltimus dies cum lle resurgendiulserit,
50 non reorum sorte uincti mancipemur artaro,
sedurbano ucis loco deputemur ibero.
Duplex tunc honor dum sanctisdigne dignus redditur,
non indignis mala nobis obuient,que gessimus,
sed mutandi transferamur x ide sideribus,
32 exibe]exhibe PL Blume babtismate]baptismateX PL Blume 33 enig-
mate] aenigmatiX PL 36 ferbens] eruensX PL Blume omnem] omne X
37p. ecce irg. SC1:lume reuoluti] reuoluto X PL 38 annuale]annualemL,
anno alleluyaX, anno alleluia PL dedicatum sc.dedicationem) p. soluimus
uirg. SC1:lume 39 uibimus] uiuimus X PL Blume 40 decos] ecosX; cecis
PI, decusBlume decos+GiLron decos sc. decus) 41 mole] molli X PL
liuidinis] scripsi,iuidine L, libidine X PI, libidinis Blume 44 fines] finis L
dissicet]dissecet PL Blume 45 mundum] in ras.) Blume,ullum X PL tru-
cidet] trucident LX PL 46 cassa] ussaL cussa+GiLron 47 clines]cliues
X PL 49 uItimus] ultimo LX PL dies]die PL resurgendi] esurgentiL,
resurgendo L 52 digne dignus]digna dignis X, digna mercesPL 53 obuient]
obligent X PL 54 mutandi] nutandi X sideribus] yderibusX p. sideribus
punct. scr.Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 119/158
HIMNOS DE LA ANnGUA lffiJRGIA HISPANICA
55 Quo tibi percomti,alme Micahel fortissime,
lherusalem loriosesic enm carmine,
ut immensoperfruamur ite lucis lumine.
Laudemsoli trino fantesnumini multimodam,
spiritus,patris et agni mox adeptidexteram
60 gaudeamus, xultemusaffatim per secula.
55 percomti] precactiX; precanti PI, percompti Blume Micahel] Michael X
PL Blume 56 lherusalem]HierusalemX PL Blume sic enixi] sint enixi X PI,
simus mixti Blume 60 exultemus]exsultemusPL Blume
158. En honor de san Miguel. A visperas.
1. Oh santo principe de los cielos, Miguel poderosisimo, sumo y rutilan-
te mensajero del sumo fey Cristo, dos veces santo, llamado Miguel
~Quien como el senor?
2. Tu eres base del palacio celestial, tu eres ciudadano de los tronos, tu
sobresales en el alcazar de dominaciones, virtudes, principados, potes-
tades, brillando cual resplandeciente uz.
3. Tu gozasde renombre en el sagrado coro de fuego de los querubines,
poderoso apoyandote en el augusto coro de los serafines, marchando el
primero For antigiiedad, seglin el rito, a la cabezade las legiones.
4. Tu destacasFor tu rapidez en los cuatro 6rdenes de ancianos, u eres el
cuarto farO en los cuatro grupos de senadores, estando, segun el rito,
junto ~ trono del creador como su mensajero.
5. Tu, apoyado en los nueve coros sagradosde angeles, en compafiia de
cien mil legiones celestiales,cantas sin cesar a la trinidad el canto tres
vecessanto.
6. Tu eternamente cub es el rostro y los pies del Dios sumo, saludandolo
alternativamente en uni6n de las tres figuras: Oriel, Gabriel y Rafael,
7. Soplando despues con vuestras seis alas as encendidas llamas, ocultan-
do 10 mas alto antes del comienzo del mundo y 10 mas bajo y 10 Ultimo,
llegado su fin.
8. Entregandote tu creado al servicio del creador, aun elevado a 10 alto, no
abandonas este mundo de aqui abajo, mientras aquel transfuga del cielo
es castigado en el tartaro.
9. Por eso resplandece tu poder sumo, inclito vigor, para dominar sobre
las tenebrosas urbas de demonios, para juzgar, cual censor, al diablo con
sus angeles.
10. Tu, salvaci6n del pueblo judio, fuiste enviado desde el cielo, cual ven-
gador, iluminando al santo profeta Daniel con un oraculo; dice que tu
peleabas con valor For el pueblo fiel.
11. Por eso nosotros te pedimos, santo soldado, vencedor inclito, desvela
ya For fin a todos los que han renacido For el bautismo 10 que antes mos-
trabas piadosamente bajo el viejo enigma.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 120/158
242
CASfRO sANCHEZ
12. Desvia tu los peligrosos dardos y las culpables iras de los demonios,
aleja las plagas,aparta la enfermedad, quita todo escindalo, que la paz, la
salud y la fe ferviente protejan todos los espiritus.
13. He aqui que rodas, reunidos, transcurrido el ana, cumplimos el anual
lito de consagracion de tu templo; que seagrato a Cristo fey y tu aylida-
nos mientras vivimos.
14. Concedenos dignidad de espiritu y que seamospUlOS e cuerpo, para
que no caigamos en el cieno heridos par el peso de la pasion; aylidanos
con clemencia para que nos levantemos a la salvacion.
15. Danos tiempos tranquil os, provee tratados de paz, que la espadaene-
miga no diezme a los habitantes de nuestra ciudad, que bajo tu guia la
destruccion de las plagas no perjudique a ninguno de los pUlOS,
16. Que rodas, de cualquier sexo yedad, aprendan a abandonar las vani-
clades del mundo, que aprendamos a recorrer, obedientes, la verdadera
senda de Cristo, para que podamos encaminarnos a la puerta del cielo
despuesde la muerte.
17. Que cuando brille aquel Ultimo dia de la resurreccion, no seamos
entregados al tartaro, atados par la suerte de los condenados,sino que sea-
mas asignados allibre y sagrado lugar de la luz.
18. Que entonces, cuando a los santos se les devuelve un digno honor
dignamente duplicado, no sea un impedimenta, en nuestra indignidad, el
mal que hicimos, sino que, pudiendo cambiar par la fe, seamos levados
a los cielos.
19. Donde adornados en tu honor, santo Miguel fornsimo, nos esforce-
mas en el canto de la Jerusalen gloriosa, de manera que gocemos justa-
mente de la inmensa luz de la luz.
20. Que, alabando de mil formas a la trinidad sola, y alcanzando la dere-
cha del espiritu, del padre y del cordero, nos alegremos y llenemos de gow
par Stemple.
Fontes Loci similes:
Las Fuentes e inspiraci6ndel himno hay que buscarlas, n nuestraopi-
ni6n, mas en una devoci6n popular al santo angelque en unos textos
determinados.Las alusionesa san Miguel encontradasen la Sagradas
Escrituras onrealmente scasas;n el Antiguo Testamento,Daniel 12, y
en el Nuevo, en el Apocalipsis.
uu. 1-3
Dan. 10,21
Verumtamen annuntiabo tibi quod expressum est in scriptura ueritatis; et
nemo est adiutor meus in omnibus his, nisi Michael princeps uester.
Hie,; Dan. 2, 8
...porro ubi populo prospera promittuntur, et hilasmos,quod nos uel pro-
pitiationem uel expiationem possumus dicere, necessariaest, Michael diri-
gitur qui interpretatur quis ut deus ?
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 121/158
243IMNOS DE IAANllGUA UTURGIA HISPANlCA
Greg.-M.,Horn. 2, 34, 9
Michael namque,quis ut deus; Gabriel autem, ortitudo dei; Raphael ero
dicitur medicinadei.
Greg.-M.Horn. Eu. 2, 34, 8
Hi autem qui minima nuntiant, angeli, qui uero summa annuntiant,
archangeli, ocantur.
Greg.-M.Horn. Eu. 2, 34,8
Graecaetenim lingua angeli nuntii, archangeli ero summi numii, uocan-
fur.
uu. 4-9
Ex. 25, 18
duos quoque cherubin aureos, t productiles acies,ex utraqueparte oracu-
Ii.
Is. 6; 2
seraphinstabantsuper llud sexalae uni et sexalaealteri; duabusvelabant
faciemeius et duabusvelabantpedeseius et duabusvolabant.
Col. 1, 16
quia in ipso condita sum uniuersa n caeliset in terra uisibilia et inuisibilia
siue throni siue dominationessiue principatus siue potestates: mnia per
ipsum et in ipso creatasum.
Eph. 1,21
supra omnem principatum et potestatemet virtutem et dominationem et
omne nomenquod nominatur non solum n hoc saeculo ed et in futuro.
Vert C. ant. 18
Velim ramen nuestigare e secretis aelestium rcanorum, ndicio scriptu-
carum hominibus demonstrato,quae sim istae uirtutes diuinis laudibus
famulantes: cherubin, seraphin, hroni, dominationes,archangeli,sedes,
uirtutes, angeli,ministri.
10
Apoc. 4, 4
Et in circuitu sedis edilia uiginti quatUor,et super hronos uiginti quatuor
senioressedentes, ircumarnicti uestimentis albis, et in capitibus eorum
coronz aurez.
uu. 13-20
Caes.-Arel, erm.212, 3
Esaias uoquespiritum sanctumunum in gloria trinitatis adnumerat, uan-
do dicit: uidi dominum sedentem upersolium excelsum, t seraphinsta-
bant, et clarnabantalter ad alterum: sanctus anctus anctusdominusdeus
sabaoth.
Ambr. Spiro3, 21, 160
Et plena eratdomus majestatis ius,et seraphinstabant n circuitu eius,sex
alaeuni et sexalaealteri, et duabusuelabant aciemeius et duabusuelabant
pedeseiuset duabusuolabant.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 122/158
244
CASTROSANCHFZ
u.19
Is. 6; 2
seraphinstabantsuper llud: sexalaeuni et sexalaealteri; duabusvelabant
faciemeius et duabusvelabantpedeseius et duabus olabant.
UU.22-24
Apoc. 12 7
et factum est proelium in caelo Michahel et angeli eius proeliabanturcum
dracone et draco pugnabat et angeli eius et non valuerunt neque ocus
inventus est corum amplius in caelo et proiectusestdraco lle magnusser-
pens antiquus qui vacatur Diabolus et Satanasqui seducit universum
orbem proiectusest n terram et angelieius cum ilia missisunt.
Eus.-Gall.Horn. 60 20
ad hoc se autem diuinitas nclinauit: non solum ut uel de proximo uulne-
ra humanasanaret t statum acentiserigeret edetiam angeli ebelli super-
biam caelesti umilitate damnaret.
uu. 25-28
Et factum est prrelium magnum n crelo: Michael et Angeli ejusprreliaban-
tur cum dracone et draco pugnabat et angeliejus: et non ualuerunt neque
locus inuentus est corum amplius in czlo. Et projectus est draco ille
magnus serpensantiquus qui uocatur diabolus et satanas ui seducit
uniuersumorbem; et projectus est n terram et angeli ejus cum ilia missi
sunt.
uu. 28-30
Daniel 12 155.
In tempore autem lia consurgetMichahel princeps magnus qui stat pro
filiis populi tui; et ueniet tempusquale non fuit abeDquo gentesesse oe-
perunt usquead tempus llud. Et in tempore lia saluabiturpopulus uus
omnis qui inuentus uerit scriptus n libro. Et multi de his qui dormiunt in
terraepuluere euigilabunt alii in uitam aeternam t alii in obprobrium ut
uideantsemper.Qui autem docti fuerint fulgebunt quasi splendor irma-
menti; et qui ad iustitiam erudiunt multos quasistellae n perpetuasaeter-
nitates.
Tu autem Danihel clude sermones t signa ibrum usquead tempus sta-
tutum; pertransibuntplurimi et multiplex erit scientia.Et uidi ego Danihel
et eccequasiduo alii stabant;unus hinc super ipam fluminis et alius nde
ex altera ipa fluminis. Et dixi uiro qui indutus frat lineis qui stabatsuper
aquas luminis: Vsquequo inis horum mirabilium? Et audiui uirum qui
indutus frat lineis qui stabatsuperaquas luminis cum leuasset exteram
et sinistramsuam n caelum et iurasset er uiuentem n aeternum quia in
tempus et tempora et dimidium temporis; et cum conpleta fuerit disper-
SiDmanus populi sancti conplebunturuniuersahaec.Et ego audiui et non
intellexi. Et dixi: Domine mi quid erit post haec?Et ait: Vade Danihel
quia clausi sunt signatique sermones usque ad tempus praefinitum.
Eligentur et dealbabuntur t quasi gnis probabunturmulti; et mpie agent
impii neque ntellegentomnes mpii; porro docti intellegent. Et a tempore
cum ablatum fuerit iuge sacrificium et posita fuerit abominatio in desola-
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 123/158
245
IMNOS DE lA AN11GUAUI1JRGIA HISpANICA
tionem, dies mille ducenti nonaginta. Beatusqui expectat,et peruenit ad
dies mille trecentos riginta quinque Tu autem uade ad praefinitum: et
requiesce t stabis n sorte ua in fine dierum.
uu. 31-33
Hier: Dan. 4, 12
in temporeautem llo consurgetMichael,princepsmagnusqui statpro filiis
populi tui, et ueniet empusquale non fuit ex eo quo gentesesse oeperunt
usquead tempus llud.
uu. 49-51
The5., 4, 1555.
quoniam ipse Dominus in iussu et in uoce archangeliet in tuba Dei des-
renderde caelo: et mortui qui in Christo sunt resurgent rimi. Deinde nos
qui uiuimus qui relinquimur simul rapiemur cum illis in nubibus obuiam
Domino in aera et sic sempercum Domino erimus. Itaque consolamini
inuicem in uerbis stis.
Mat. 25, 41
tunc dicet et his qui a sinistris erunt: disceditea me maledicti in ignem
aeternumqui paratusestdiabolo et angeliseius
uu.55-56
ApDc.21, 2
et civitatemsanctamHierusalemnovam vidi descendenteme caelo a Deo
paratamsicut sponsamornatamviro suo.
164. In sanctiSebastiani.79
Ad Vesperas.
Solemne estum,plebs benigna,promite
Sebastiani,martyris sanctissimi,
quo mundum inquens egnaceli possidet;
omnessonora ubilo concinite
Christoqueuota cordepuro redite.
164. codd.:E(187v) [uu. 36-98],X(334v)
edd. PL (1044), Blume (231)
1 solemne] ollemnePL Blume promite] prompte X
redite] reddite PL Blume
4 omnes]omnis X
5
79C£ B. THORSBERG, tudes,cit. fi. 4, p. 170-2. J. GIL, El himnario, cit. fi. 4,
p.210-11.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 124/158
246
J. CASfRO sANCHEZ
Hic litterarum claruset christi ola
et Mediolani ncolis ndigena
carus yrano erat,nam principibus
subuestead hoc mundiali militans,
10 fidei ut digna mulceretaloquia.
Duo gemelliac fidelesmilites,
MarcelianusFrater t Marcus pius,
Christi dum Frana nomenmente colerent,
multantur diro carcerali inculo
15 mox audiendiCromatio presidio
Ad hec parentesuel modeste oniuges
mugitum dantesac petentes arcerem
cum blandimentisamicorumnoxiis
narDsdemostrant, iulando lagitant,
20 non ut obire appetant eddegere.
Inter parentum achrymasuel coniugum
Christi ceperuntmilites mollescere
mentesque enead dolo es lectere;
sed unc eorumcoram eratcetibus
25 Sebastians, belliger ortissimus.
Mox quibus sese biciens n media
consulo cunctos nstruensalloquio
mundique falsaesseucra indicat,
celestis egnipredicansnsignia
30 uitam finiri propter Xristum imperat..
Hec dum beatusaptius dissereret,
coruscum umen radiansab ethere
Sebastianrn afficit mox lucidum
et palliatius uuenis sub umine
35 copertus um imbuit plenissime.
6litterarum] literarum PI Blume 7 incolis] ndolis X PI 8 tyrano] tyranno
PI Blume 10 fidei lit] fidei et PL, ide ut Blume aloquia]alloquia PI Blume
12 Marcelianus]MarcellianusPI Blume 15 audiendi] audiendosX Cromatio
presidi] scripsi, ptimo presidi X PI, ChromatiDpraesideBlume 19 demos-
trant] demonstrantPI Blume 21lachrymas] acrimasBlume 26 obiciens]
obiiciens PI 27 consulto]dignius Blume 29 celestis] elestiX 31 hec]his
X PI dum] cum Blume dissereret]Gil, discerneret PI Blume 32 corus-
cum] chorus cum X PI 34 p. lumine uirg. S 7:Blume 35 copettus]Gil, quo
fertur X PI Blume copertus st. compertus) imbuit] Gil, imbui X PI Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 125/158
247
IMNOS DE LA ANnGUA UfURGIA HISP1\NlCA
Hec intra sedesacta sunt Nicostrati
iarn prima cuius Zoe uxor credidit;
his ternos annos que elinguis duxerat
effecta iussu eloquens tunc martyris
40 eiusque dicta rite prorsus insequid.
Narn se boabat intuere angelum
sacrum tenere ante ipsum codicem
per quem digesta auriebat singula.
Confestim omnes credi ad hoc clarnitant
45 ablutionem ocius expostulant.
Sed semper ardens atque dignus prouidus
Sabastianus mperat Nicostratum
ut uincla tenti traditi in carceres
forent quohacti cum iam illis credulis
50 baptisma cuncti consequantur abtius.
Quod rite factum credidit et Claudius
cum prole carDcara et cum coniuge;
tum iam beatus aduocatus presbiter
qui persequentum metu erat in abditis
55 hic babtizandis imperat nomen dari.
36 incipit E hec intra sedes cta sunt] edessunt intra acta hec X; aedes unt
intra acta haec PI haec ntra aedesacta sunt Blume 37 jam prima cuius]
cuiusqueprior X PI 38 his ternosannosque elinguis]annoselinguisque his
ternos X PI 40 insequid] insequiX PI Blume 41 boabat] notabatX PI
intuere angelum]angelumprospicereX PI 43 auriebat]hauriebatX PI Blume
44 ad hoc credi X 45 ablurionem]ablurionemqueX ocius]occiusX 46
ardensatque dignus prouidus] cautusatquedignus presagus PI ardensatque
digne prouidus Blume 47 Sabasrianus] ebasrianus PI Blume 48 uincla]
uinculis X uinclis PI in carceres] arceribusX PI 49 quohacri]coacriX PI
Blume cum jam illis credulis] cum jam tunc credenribusXPI 50 conse-
quantur] consecuntur abtius]apriusX PI Blume 52 cum prole carD] aris
cum carisX naris cum charis PI cum prole caraBlume prole8O caraet cum
coniuge] et cum coniuge cum X et cum caraconiuge PI p. coniugeuirg. SC1:
Blume 53 turn jam beatus]PolicarpusX PI cum jam beatusBlume presbi-
ref] presbyterX PI Blume 54 metu erat n abditis] erat metu aritansX PI 55
babrizandis] aptizandisXPI Blume imperat nomen dari] nomendare mpe-
rat X PI
Cf. cit.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 127/158
HIMNOS DE lAAN1lGUA IlTURGIA HISpANICA
249
cunctis delictis abnuereprotinus;
80 quod ut agatur,obtat lle promtior.
At ut ceperuntmartyresconfringere
delubrauanaoperis mecanici,
decorusadstatangel s Cromatio,
qui cuncta curat, solbit et podagricos
85 nodossupernoprotinus chalastico.
Sabastiani rouido consilio
tunc egrotarisimulat Cromatius,
prefectusalter rei adit publice,
abiectamundi iste ut dispendia
90 future uite rudimenta adpetat.
Cum patre credit dulcis et Tiburtius,
omnisquecredit propria familia,
centum quaternimille et promiscui,
sacroabluta auacrodiscrimina
95 carismatumque onsecuntur ratiam.
Antistes erat unc Gaiusepiscopus;
sanctos uendoscolligit Cromatius
sacris receptispropriis in edibus,
quos lle omnessic fouet et commoner
100 ut pompa nullum secularis ccupet.
80 obtat] optat X PL Blume promtiot] promptior X PL Blume 81 at tu] at
X, at tunc PL confringere] onterereX PL 82 mecanici]mecaniceE, mecha-
nici PL Blume 83 adstat] astatBlume angelus]uuenis X PL Cromatio]
Chromatio PL Blume 84 solbit] soluatX, soluit PL Blume 85 superno]super-
num E chalastico]Gil, scolasticoE, calatico X, calathico PI, solacio Blume
chalastico81 86 Sabastiani]Sebastiani PL Blume 87 simulat] emulatE PL,
emnlatX Cromatius]Chromatius Blume 88 alter rei adit] rei alterair X PL
89 iste] stiusX PL 90 future] futura X adpetat]capiantX PL, appetatBlume
91 cum patte credit] cuum p. c. E. credit c. p. X PL Tiburtius] Tiburcius X
93 centum quaternimille et promiscui] quaternosmille et promiscuosE, quater
et denacentiespromiscuaX PL 94 sacco bluta auacro]sacci bluta auacriE
95 carismaturnque]harismaturnque L Blume consecuntur] onsequunturPL
Blume 96 antisteserat tunc Gaius episcopus]Blume. [...]aius episcopusE,
antestarimagnum galustum potissimumX PL p. episcopus irg. ScT. lume
97 tuendos] uendoqueX, tuendo qui PL cet.nonpot. legiE colligit] colli-
gat Blume Cromatius] scripsi.CromaticosX PL, Chromatius Blume 98 pre-
ceptis] precepitX PL hint nonpotesteg;E 99 cett.umus am.E commo-
net] commouetX PL
8 cr.
GIL, Ei himnario,cit. n. 4, p. 21O.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 128/158
250
CASTRO ANCHEZ
Furor sedquia ingruit tirannidis
hoc nulla potest atione contegi
ex sacrascripta iussusest Cromatius
causaut medendi ongiusab oppido
105 suo abiret cum suiscommercia.
Sanctos trosque unc mouet ntentio
Sebastianum olicarpumsanctumque
ut quis de illis iret cum euntibus
sedambo querunt passionis rauium
110 in urbe ambo residere mbiunt.
SummussedpapasPolicarpumcommoner
ut adquisitamplebemnailer linquere
nouellamXristi fore uti inriget;
mox conticescensacer d hoc senior
115 blandumqueuatis annuit inperium.
Tunc apud papam emanseremartyres
Marcellianus MarcusTranquillinusque
Tiburtius Castorius Nicostratus
cum [carreuero Claudio uel filio 120
Sebastianus t Zoe sanctissima.
Hos autem psesancta n ecclesia
Xristo ministros rite omnesconsecrat
explentque acrauegetimysteria
pollent diuersesinguli officiis125
et prerogata anitatumgratia.
Sit trinitati sempiterna loria
honorquesummuset potestasnclita
que trinitas paterpatrisque ilius
101 tirannidis] tyrannidis PL Blume 103 Cromatius]ChromatiusBlume 105
abiret] adiret X PL commercio]commertio X 106 mouet] Gil monel X PL
Blume 107 Policarpum] PolycarpumPL Blume 111 summus]sumus PL
Policarpum] scripsi PolicarpusX; PolycarpusPI PolycarpumBlume 112
adquisitam]acquisitumGil 113 nouellam]nouellum BlumeGil uti] Gil ubi
X PL Blume inriget] irriget Blume 115 annuit] adnuit Blume inperium]
imperium PL Blume 116 remansere]emanereX PL 117 Marcellianus]
Marcellianum X PL Marcus] Marcum X PL Tranquillinusque]
Transquillinumque X; Tranquillinumque PL 118 Tiburtius] Tiburcium X;
Tiburtium PL Castorius] Castolium X; Castorium PL Nicostratus]
NicostratumX PL 120 Sebastianus] ebastianum PL sanctissima] anc-
tissimumX; sanctissimam L 122p. consecrat irg. SC7:lume 127 honorque
summus]honor quesumusX
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 129/158
251
IMNOS DE LAANllGUA LmJRGIA HISP .NlCA
cum spiritu unus deussubstantia
130 per cuncta regnatseculorum ecula.
164. En honor de san Sebastian. A vfsperas.
1. Haz publica, pueblo fiel, la solemne festividad de Sebastian,sannsimo
martir, el dfa en que, abandonando el mundo, se hace duefio del reino
celestial; cantad todos con resonante ubilo y alabad a Cristo con coraz6n
puro.
2. Este, cristiano, conocedor de las letras y natural de Milan, era querido
del tirano, estando al servicio de log prfncipes en su vestido terreno para
esto, para que sus palabras dignas de fe dieran la paz.
3. Dos gemelos,Marceliano y su piadoso hermano Marco, leales soldados,
cuando daban culto a Cristo con coraz6n dispuesto, son castigados con
una espantosa prisi6n, para ser oidos despues por el magistrado
Cromacio.
4. Ante esto, sus padres y susvirtuosas esposaslorando se dirigen a la car-
cel, entre log perjudiciales halagos de log amigos leg ensefian a sus hijos y
con lamentos leg piden que no busquen la muerte sino la vida.
5. En medio de las lagrimas de sus padres y esposasog soldados de Cristo
comenzaron a ablandarse y a doblegar sus mentes ante log dolores del cas-
tigo, pero entonces Sebastian,valiente guerrero, estabapresente en aque-
lla reuni6n.
6. AI punto se mete en medio de ellos instruyendo a todos con sus pru-
dentes palabras, eg revela que son falsas ag ganancias de este mundo y,
predicando las maravillas del reino celestial, leg manda que por Cristo
pongan fin a su vida.
l. Cuando el santo oportunamente pronunciaba estas palabras, una
brillante luz desde el cielo ilumino al punto a Sebastiany se vio a un joven
vestido del "pallium", cubriendolo completamente bajo la luz.
8. Esto sucedi6 en casade Nic6strato, cuya esposaZoe fue la primera que
crey6; ella, que habfa vivido seis anos muda, recupera entonces el habla
por mandato del martir y sigue sus palabras piadosamente.
9. En efecto, fila gritaba que vela que un angel tenia delante de el un libro
sagrado, por medio del que [Sebastian] sacabacada una de las cosasque
decfa; enseguida odos gritan que creen y con prestezapiden el bautismo.
10. Pero Sebastian,siempre ansioso y digno previsor, ordena a Nic6strato
que log que estaban encadenados y log que estabanencarceladosse unie-
ran a log ya creyentes y todos alcancen el bautismo de forma mejor.
11. Hecho esto piadosamente, tambien crey6 Claudio junto con sushijos
queridos y su querida esposa; entonces fue llamado un santo sacerdote,
que estaba escondido por miedo a quienes Ie persegufan; este ordena que
log que van a ser bautizados Ie den su nombre.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 130/158
252
CASTRO ANCHEZ
12. Entonces odos,sesenta ocho de uno y otro sexo,clansu nombre,
son bautizadospor el en el aguasantay, ya renacidos ajo a graciadivi-
na, durantediez diasentonanalegres antos.
13. Era entoncesgobernador e la ciudad Cromacio; ante estopregunta
a Tranquilino que deciade a voluntad de sushijos, y el, dandolea cono-
cer plenamente a fe de Cristo, Ie manifiestaque habia sido curado por
adorarle.
14. Informado el magistrado obre a saludde este, rdenaque os santos
vayan apidamente supresencia escondidas; iensaque esvenalla gra-
cia de Cristo, prometeenormecantidadde oro y pide que sean urados
susmiembrosenfermos.
15. No pienses ue vasa conseguir sto con el dinero,a no serque antes
creasen Cristo , diceD os santos, no habramedicinapara tu cuerpo ; el
a su vez,quitando todo el miedo de su pecho,promete creeral punto en
estas osas.
16. Mas enseguidaos santos e exhortan convenientemente romper
antes as alsas statuas e os dioses, desprendersee todo el pernicioso
culto, a renunciar nmediatamente todos suspecados; 0que vivamen-
te desea l que sehaga.
17. Y cuando os martirescomenzaron romper os vanos empletes e a
cienciaastro16gica,unto a Cromaciosedetieneun bello angelque e cura
todo y con un ungiiento divino hace desaparecerompletamente os
Duclos otosos.
18. Por el clarividenteconsejode Sebastian romacio inge entonces ue
esta enfermo, y llega otro prefecto de la republica; de este modo, tras
abandonaros asuntosdel mundo que Ie demoraban, prende os rudi-
mentosde la vida futura.
19. Con el padrecrey6 ambien su bondadoso ijo Tiburcio y crey6 oda
su servidumbre,mil cuatrocientos ombresy mujeres; sus altas fueron
lavadaspor el sagrado autismo y todos consiguena graciade los caris-
mas.
20. Era papa entonces el obispo Gayo; por sus sagradospreceptos
Cromacio reune en su propia casaa los santospara protegerlos, los
cuales yuday aconseja araque no seapodere e ninguno a vanidaddel
siglo.
21. Peroesto no puedemantenerse culto por ningtin medio, ya que se
desata l furor de a tiranfa; por un escritosagrado eordenaa Cromacio
que sealejarade su ciudad a la Frontera on os suyosparacuidarlos.
22. La solicitud mueveentoncesa ambos santos,a Sebastian al santo
Policarpo, obrequien de ellos ria con os que se marchaban,masambos
buscanel premio de la pasi6ny ambospiden permanecer n a ciudad.
23. Peroel sumo pontffice adviertea Policarpoque no abandone l pue-
blo ganadoy que banea los ne6fitos con el bautismode Cristo; callando
inmediatamente nte esto el anciano sacerdote, sinti6 a la suaveorden
del obispo.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 131/158
253IMNOS DE LA ANnGUA IJnJRGIA HIsPANIa
24. Entonces quedaron unto al papa os manires Marceliano Marco
Tranquilino Tiburcio Castorio Nicostrato con su hermano Claudio y
con su hijo Sebastian la santaZoe.
25. A todos ellos consagra egUnel rito ministros de Cristo en su santa
iglesiay con animo cumplensusagradoministerio; cadauno sobresalee
forma diferentepor sus uncionesy por la graciade curara ellosconcedi-
da.
26. Seaa a trinidad la gloria sempiterna el sumo honor y el poder ncli-
to trinidad que padre hijo y espiritu un solo Dios en substancia eina
por todos os siglosde los siglos.
Fontes I Loci similes:
Para Fabrega el himno es una versificaci6n de la versi6n de la pasi6n del
santo conservada en el Pasionario de Cardend2.
UU.6-10
Pass.
In diebus illis Sabastianus ir christianissimusMediolanensiumpartium
ciuis Diocletiano et Maximiano imperatoribus ta carus erat ut principa-
turn ei prime cohortis traderent et suo eum conspectui uberent semper
adstare.Erat enim uir totius prudentie n sermoneuerax n judicio justus
in consilio prouidus n comisso idelis n interuentu strenuus n bonitate
conspicuus n uniuersa morum honestatepreclarus.Hunc milites ac si
patternuenerabantur;hunc uniuersi qui preerantpalatio carissimouene-
rabanturaffectu: erat enim uerus Dei cultor et necesse rat ut quemDeus
perfuderatgratia ab omnibus amaretur.
Pass.
Christo igitur quotidie sedulumexhibebatofficium sed agebat uatenuset
hoc sacrilegis egibusesset ccultum non passionisimore perterritUs ec
patrimonii sui amore constrictus edad hoc tantum sub chlamyde etreni
imperii Christum militem agebatabsconditum ut christianorum animos
quos inter tormenta uidebat deficere confortaret et Deo redderetanimas
quasdiabolus conabaturaufetre.
uu.II-15
Pass.
Denique quum postmultas martyrum mentesa timore passionis ripuit et
ad coronamperpetueglorie incitauit: ipsequoquequis esset pparuit quia
lumen in tenebris atere non potuit. Clarissimis gitur uiris Marcelliano et
Marco duobusgeminis fratribus pro Christi nomine in uinculis constitu-
tis quotidie solaciumexhibebat;et am ipsis quametiam semiseorum cum
quibus tenti fuerant salutaria fidei consilia ministrabat: quibus fugitiua
seculi blandimenta respuerent et momentanea ormentorum generanon
timerent.
v. I p. 17755.; v.lI p. 148-176
2A. FABREGA. Pasionario cit. fi.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 132/158
254
CASTRO sANCHEZ
UU. 16-20
Pass.8
Igitur dum hec et calia seniorageret cceet amborumconiugescum naris
propriis ueniunt et aspectibuscorum proprios infantulos DEFerencesas
uoces eiulantes effundunt: Quibus nos seruituras relinquitis? Quibus
coniugii uestri raditis caritatem?Quisputaserunt horum infantium domi-
ni et domorum uestrorumauidissimiperuasores? uis erunt uestreoccu-
patores amilie? uel quis sibi diuisuri sunt uernaculos uos nutristis?Heu
quam mpio crudelitatisgenere:parentes espicitis micos espuitis uxores
abicitis ilios abdicatis et uos psos carnifici ultroneosexhibetis.
UU.21-30
Pass.9
Interea dum ista dicuntur et ilIa referuntur nter uxorum acrimaset suspi-
ra filiorum ceperunt Christi milites mollescere t animossuos lecteread
dolorem. Huic expectaculo t supradiximus ntererat beatusSabastianus
uir per omnia christianissimus uem occultabatmilitaris habitus et chla-
mydis [sue] obumbrabataspectus. t ubi uidit athletasDei inmenso certa-
minis pondere fatigari in medio corum se obiciens dixit: 0 fortissimi
milites Christi 0 instructissimidiuini prelii bellatores er nimiam uirtutem
animi fortiter peruenistis d palmam et nunc per miserablandimentacoro-
flam deponitis sempiternam?Discatnunc per uos Christi militum fortitu-
do fide pocius armari quam ferro. Nolite uictoriarum uestrarum nsignia
per mulierum blandimentaabicere et subiectas edibusuestrishostis nsa-
ni ceruicesad uictricia et rediuiua iterum bella laxare uius quamuisseua
contrauos extiterit et perquam niqua instantia seuerior amenefficitur ira
repetita. Erigite igitur plenis affectibus ropheum uestri certaminis glorio-
sum et nolite illut omittere fletibusparuulorum.
UU.31-35
Pass.25
Igitur quum hec beatusSabastianusndutus chlamyde uccinctusbalteo
ex suo ore proferretsubito per unam fere horam splendorenimio de celo
ueniente nluminatus est et sub pso splendorepallio candidissimoamic-
tus uuenis apparuit uxta cum.
UU.36-40
Pass.26
Hec autem gerebanturntra domum primiscrinii nomine Nicostrati apud
quem custodiebanturMarcellinus et Marcus. Qui Nicostratushabebatuxo-
rem nomine oe. Hec ante sexannosegritudinis nimietate acta est muta
prudentiam ramenaudiendiet intellegendinon solum non amiserat erum
etiam melius quam prius habueratobtinebat. Hec itaque quum intellexis-
setomnia que beatusSabastianusixerat et tantum lumen circa cum uidis-
set quumque omnes facto miraculo stupore tenerentur nnuebat manu
omnibus ut quasiexprobrandiessent ui tam euidenti adsertioninon cre-
decent et genibuseius aduoluta ogare cum manuum ndiciis cepit. Sed
beatus Sabastianus uum uideret cordis eius secreta ingue expressione
declararinon posse ausas uius silentii percontatus didicit sermonis lli
copiam nimiam ui infirmitatis ablatam.Tunc beatus Sabastianusixit: Si
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 133/158
255
IMNOS DE LA ANTIGUA UfURGIA HISpANICA
ego uerusseruusChristi sum et si uera sum omnia que ex ore meo hec
mulier audiuit et credidit iubeat Dominus meus esusChristus ut redeat
ad ea officium labiorum et aperiatos eius qui aperuitos Zacharieprophe-
te Domini.
UU. 41-50
Pass. 7
Ad hanc uocem sancti Sabastiani exclamauit mulier uoce magna dicens:
Beatus es tu et benedictus sermo oris tui: et beati qui credunt per te
Christum Filium Dei uiui. Ego enim uidi oculis meis angelum ad te uenien-
tern de celo et librum ante oculos CUDSenentem ex cuius lectione uniuer-
sa sermonis cui ratio decurrebat.
Pass. 4
Igitur quum hec et his similia Marcus prosequeretur eperuntomnes qui
audierant Deo gratiasagere tque uniuersi lentes penitudinem gerebant
quod caritati Dei pretulerantamore carnis; et quia ab agonemartyrii ausi
fuissentanimosreuocare anctorum.Quumque omnes qui ad decipiendos
sanctosuenerant unanimiter crederentChristo Nicostratus cum coniuge
sua urguebat dicens: Non capiam cibum neque potum nisi mysterium
mici christiane religionis fuerit traditum. Cui sanctusSabastianus ixit:
Muta dignitatem tuam et esse ncipe Christi magis primiscrinius quam
prefecti. Audi itaque consilium meum et omnes quos carcer nclusit
omnesque uos uincula tenent quos ergastula onficiunt in unum redige.
Quod quum feceris antestiti sacrosancteegis e adhibeam ut cum omni-
bus qui credereuoluerint mysteriisuscipias acramentum.Si enim diabo-
IusChristo sanctosaufetreconatusest et conatur; quanto magisnos pieta-
tis argumentohos quos diabolus niuste ucratusest curaredebemus t suo
restituerecreatori?
UU. 51-60
Pass.38
Posthec sanctus abastianusbiit ad Polycarpum anctumpresbyterum bi
erat causa ersequutionis ccultus et narrauit ei omnia que gesta unt.
Pass. 4
Quumque clamaretClaudiuscrederese et desideraret e fieri christianum
iussit sanctusPolycarpusut darent uniuersi nomina sua. Primus itaque
omnium dedit nomen suumTranquillinus pater Marcellini et Marci. Post
hunc sex amici eorum id est Ariston Crescentianus uticius Vrbanus
Vitalis et Justus.Posthos Nicostratusprimiscrinius et Castorius rater eius
et Claudius comentariensis.Post hos filii ipsius Claudii Felicissimuset
Felix. Posthos Marcia mater Marcellini et Marci cum uxoribus eorum et
filiis. Simul autem et Simforosauxor Claudii et Zoe uxor Nicostrati. Post
hos omnis familia que erat n domo Nicostrati anime riginta let] tres pro-
miscui sexuset etatis; dehinc omnesqui uincti fuerant acde carceris qua-
lore adducti anime sedecim.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 134/158
256
J. CASrRO sANCHEZ
Pass. 5
Igitur omnes isti sexaginta et octo a sancto Polycarpo presbytero babtizati
et a sancto Sabastiano suscepti sunt; feminarum autem matres facte sunt
Beatrix et Lucina.
UU.61-65
Pass.48
Chromatiusurbis Romeprefectus d seTranquillinum patremMarcellini et
Marci uenire iubet. Quem quum de suorum inquireret arbitrio filiorum
Tranquillinus respondit: ad referendas eneficii uestri culminis gratesnul-
Ius mici oris sufficit sermo.
UU.66-75
Pass. 9
Posthec mittit et adduci cum ad se precepitper noctemocculte et] offe-
fens ei infinitum pondus auri dicebatei: Ostende mici medicamentaex
quo recuperasti alutem.Cui Tranquillinusait: Sciasgrandemram et furo-
rem Dei essepassuros ui gratiam Dei uel uenundantuel emunt. Vnde si
uis a podagricodolore liberari credeChristum Filium Dei esse t liberaue-
cis et sicuthodie me uides ta saluuseris.Nempe uix manibusdeferebar t
undecim annis per omnes uncturas neruorum in corpore meo dolorum
nodis adstrictus uix ori meo ranis alienis manibus tradebatur: ilico ut
Christum uerum Deum esse redidi salutismeegaudia ecepi et sum nco-
lomis quia uerum saluatorem gnoui.
Pass. 0
Tunc prefectusdimisit eum dicens:Adduc ad me qui te sanum ecit et si
mici promiserit sanitatem possimet ego fieri christianus.
uu.76-80
Pass. 5
Chromatius dixit: Quur ergo me dicis prius debere agnoscerequis sit crea-
tor fiCUS quem nisi cognouerim salutem inuenire non possum? Sanctus
Sabastianusdixit: Quia multos deos et multas deas coluisti. Nisi ergo has a
corde tuo excluseris et imagines corum confregeris et cognoueris unum et
uerum Deum uitam et salutem inuenire non poteris.
Pass.66
Sanctus Sabastianus dixit: Da nobis potestatem ut omnia idola que in
domo tua inuenerimus lapidea confringamus aurea uero et argentea uel
uitrea conflemus et pretia earum egentibus diuidamus. Chromatius dixit:
Et dum hec feceritis mici quid fructus accedet?Sanctus Sabastianus dixit:
Omnium neruorum tuorum quorum nodositate constringeris statim
consequetis sanitatem; et quasi cui numquam nicil doluerit ita in pedibus
tuis currere incipies et agnoscere quos inimicos rue salutis dilexeris; tuum
uero parentem hunc esse qui te statim ut eius notitiam atque culturam
inuenitis restaurat et saluat.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 135/158
257
IMNOS DE LA ANTIGUA In URGIA HISpANICA
uu. 81-85
Pass. 7
...Pugnant etenirn acerrirne, et fortiter uincunt, quia contra inuisibilern hos-
tern die noCtuque infatigabiliter preliantur; et sunt tecti in rnanibus rnern-
bris, fide potius arrnati quam Ferro. Chrornatius dixit: Fiat uolurntas Dei et
uestra.
Pass. 8
Tunc sanctusPolycarpuspresbyteret beatus Sabastianus,recingentes e,
orauerunt; et post orationem amplius quam ducenta idolorum signa
confringentes,ceperunt gratias agere Deo suo. Post hec accesserunt d
Chromatium, dicentesei: Confringentibusnobis idola, tu debuisti sanita-
tern recipere,nisi forte aliqua tibi in animo signa nfidelitatis dereliquit.
Hoc enim apud nos certum gerimus, uod aut estaliquid quod nondum est
factum, aut si omnia facta stint, quid animi geras obis euidentiusmanifes-
ta. Tunc ille: Habeo, nquit, cubiculum olouitreum, in quo omnis discipli-
na stellarum ac mathesismecanicaest arte constructum, n cuius fabrica
pater meus Tarquinius amplius quam ducenta pondus auri dinoscitur
expendisse.
UU. 86-90
Pass. 5
Tunc beatus Sabastianus ixit ChromatiD: Sicut ipse nosti, principatum
cohortis prime ago,sed utrum sit militie hominis nescireolim decreui,nec
uellem. Ad hoc tarntum sub chlamiyde atere uolui, l~t nutantium animas
instruerem et dubitantes constantesefficerem, ne passionumdoloribus
cederent,quos fides fecerat bellatores.Tu autem potestatis amplissime
gerensapicem,non pates emetipsum ec ab spectaculisollere,neque udi-
candisnegotiisabsentare. imulans gitur egritudinem, ibi ipsi pastulasuc-
cessorem, t possis, iber ab occupationibusmundi, future uite rudimenta
suscipere, t secundanatiuitate iterum natus, eternis efficiaris parentibus
prolis. Eodem taque die mittit ad arnicasSUDSn palatio positos,per quos
testimonialisscribta suscipiens,irocinium diuine militie, antequambabti-
zaretur,accepit.
UU. 91-95
Pass.78
Igitur dum pauci admodum transacti fuissent dies, omnibus rite abrenun-
tiatis a Chromatio mundi negotiis, suscepit Chromatius sacci babtismatis
nouitatem: et cum eadem ex familia eius promiscui sexus mille quadrin-
genre anime, quos omni prius manumissionis gratia a seruitutis nodos exso-
luit, et donis obtimis insttuxit, dicens: Hoc quod isti, qui Deum incipiunt
habere pattern, serui hominis non essedebent.
uu.96-115
Pass. 9
Erat autem papa urbis Rome, nomine Gaius, uir magne prudentie
magnequeuirtutis, imperantibus unc Carino, Diocletiano et Maximiano.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 137/158
259
IMNOS DE IAAN1lGUA UTURGIA HISpANlCA
Gloriosus ecce tuusque Tomas discipulus
5 -cicatrices contractando creditus es Dominus-
inter fratres gloriosus exstitit apostoius.
Nuntius uenit de lndos querere artificem
arcitectum, construere regium palatium,
in foro deambulabat cunctorum uenalium.
10 Habeo seruum fidelem, locutus est Dominus,
ut exquiris, talem; abtum essehunc artificem
Abbanes uidens et gaudens suscipit apostolum,
Traditur regis ministro sanctus dei apostolus;
Elioforum ingressussusceptusconuibio;
15 digna suo percussori reddita est ultio.
Rex ut uidit et audiuit insigne miraculum,
iubenes ut benedicat, supplicanter postulat,
sic babtisma candidatos consecrat uelarnine.
Gundaforus, rex lndorum inicus ac perfidus,
20 Romanorum more sibi uoluit palatium,
huius opus construere precipit apostolum.
4 ecce uusque]ecce UllSque L (que egatur?cui Gilron),ei cetusB a. etp. ecce
uirg. scr.Blume Tomas]ThomasX PL Blume,XristequeB p. discipulusuirg.
sn: Blume 5 contractando] ontrectandoBlume es] est MX PL p. domi-
nus uirg. scr.Blume 6 exstitit] extitit ML PL apostolus]discipulusB 7
nuntius] nuncius X PL de lndos] de lndis X ab lndis PL de Indos83 arti-
fices+Gilron lndos (= lndis) 8 arcitectum]arcitectusM, arcitectuumL,
architectumX PL Blume arcitectuum+Gilron construere] onstrueretqui X
palatium] palaciumX p. palatium punct. et uirg. scr.Blume 9 foro glos.L
mercatum deambulabat] um ambulabat ambulabat+Gilron uenalium]
benaliumL 10 habeoseruum]abeD erbumL lOCUlUS]oqutus B 11 exqui-
tis] quitis M p. talem uirg. scr.Blume abtum] aptum X PL Blume p. arti-
ficem punct. scr.Blume 12 Abbanesglos.ministri regisL suscipit] suscepit
MIX PL 13 traditur] traditus L regis] egi X ministro] ministros M, minis-
ttis X PL sanctusdei apostolus]sancto dei apostolo B 14 Elioforum]
Elioforus-X;Eliophorum PL susceptus] uscepitMX PI conuibio] conbibio
MB, conuiuio X PL Blume p. conuiuio uirg. scr.Blume' 15 suo percussori]
sui percussorisMBX PL reddita] redita X ultio] ulcio X 16p. rexuirg. SC7:
Blume 17 supplicanter] upplicantes 18 babtisma]baptismaBlume', ap-
tismo X PL candidatos]candidatis M uelamine] uelamina M 19
Gundaforus]GundaphorusPL inicus] niquus BX PI Blume ac]hac M 20
palatium] palaciumX 21 opus] opesB apostolum]apostoloX PL
GIL, Apuntes abremorfologia,it. fi. 35, p. 201
3 r. C£
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 138/158
260
CASTROSANCHEZ
SedbeatusatquesanctusDidimus apostolus
erogando egisaurum construitpalatium
rutilum, coruscumgenmis, n supernis edibus.
25 Carceremox rexAbbanem rusit cum apostolo;
Gat, nfirmus regis rater, migrat ab hoc seculo,
celo ductus uidit dignum fratrisquepalatium.
Angeli expetuntXristo, ut resurgatmortuus,
Gundaforo reddataurum, emat edificium
30 et resolbatuinculatum Domini discipulum.
Ilico surgens xponit sacrum egi ordinem,
carcerem einde petit, eicit apostolum,
obsecrant ndique ratresueniamque riminum.
Tunc Tomas n campumuocatpopulos ndanicos,
35 lap dem conscenditaltum, corda mulcet gentium,
per babtismapollicetur ueniampeccaminum.
lndiam superiorem isitansadgreditur
dogmaXristi predicando; undauit ecclesiam,
infinita per babtismaconsecrauitmilia.
40 Mira quippe ac stupenda aciensmiracula
Sinticeque estaurauit o1poralia umina,
laticis perfundit unda illam et Mindoniam.
22 sed...atque] et...adqueM Didimus] Didymus PL Blume 23 palatium]
palaciumX;ediculumL Blume 24 genmis]gemisL, gemmisBX PL Blume 25
carcere] arcerem mox rex Abbanem] ex Abbanemmox B 26 Gat] Garb
X p. frater uirg. scripsi 27 palatium] palaciumX 28 expetunt] expectunt
BX 29 Gundaforo]GundaphoroX 30 resolbat] esoluatBX PL Blume 31
ilico] ylico L, illico X exponit glos.L dicit regi ordinem] rei ordinem MB,
regio ordine X 32 carcerem]n carcerem PL eicit] elicit Blume aposto-
lum] apostolusX 33 obsecrant los.L rogant p. criminum X peccantiumadd.
34 Tomas]Thomas BX PL Blume tunc Th.i.c.uocat] tunc uocatTh.i.c. B
lndanicos] ndianicos X 36 babtisma]baptismaX PL Blume pollicetur glos.
L promittit 37 adgreditur] aggrediturX Blume p. aggredituruirg.SC7:lume
38 dogmaglos.L doctrina Xristi] Xristo X; Christi PL Blume p. predicando
punct. et uirg. scripsi ecclesiam] clesiamM, ecclesia 39 babtisma]baptis-
ma X PL Blume 40 quippe] quire X ac]hac M 41 Sinticeque]Senticeque
B, SinticaequePI, Sinticemque Blume,Syticem Gilson Sinticeque Gilson
corporalia] corporalis ML, corporali B Blume corporalis Gilson lumina]
limina X; lumine Blume, umini Gilson 42 laticis] acticisB perfundit] pro-
fundit X undal undam MX PL
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 139/158
261
IMNOS DE lAANTIGUA UTURGIA HISpANICA
Xristiana am probata egisuxor Treptia,
regnumXristi concupiscensespuit terrestriaj
45 ulcerosusscabrescenst sanetur, ostulat.
Precibus ome a Xristo dirigitur angelus,
exuit in parte totam ulcerosam unicam,
nobe cutis indumenta uestiuit corporea.
Templumsolis comminutum corruit cum idola,
50 ac metallum pretiosumsoluitur in pulueremj
rex llius ciuitatis fugit cum Carisio.
Tunc sacerdosdolorum furibundus adstitit,
gladio transuerberauit anctumXristi martirem,
glorioso passions laureatursanguine.
55 0 beata nter omnesEdessena iuitas,
que pignussuscepitalmum Domini discipulum,
ubi corpus requiescit um honore conditum.
lnde cuncti te precamur, ummi parris filium,
mine nobis de supernis nuictum auxilium,
60 ut credentes uadamus ternumsupplicium,
Vt sub uno cunctacoorsconiuncta idelium
te sequamur,e canamus,e fruamur perpetim,
humili professione roclamemus loriam.
43 probata]probatamB uxor] huxor B Treptia] CreptiaX p. Treptia uirg.
scripsi 44 respuit] repuit X terrestria] restiaX 45 ulcerosus] lcerosum
MLB escabrescens]scabrentemM, iscabrentem , scaberX PL scabrescen-
ternglos.L sarnoso sanetur]salbeturB 46 Tome]Thome MBX PI, Thomae
Blume dirigitur angel s] diriturque angelusML, angelus irigitur X PL Blume
Gilson diriturque+ Gilson 47 totam] forum ML totum+ Gilson 48 nobe]
nube B, nouaeX PL Blume corporea]corporeamMB 49 comminutum]
cominutum BX idolo] idolum MB, idolis X 50 ac] hac M metallumpre-
tiosum] metalum preciosumX puluerem]pulbere L p. pulueremuirg. scr.
Blume pulbere+Gilson 51 fugit] fuit LX Carisio] Caricio L, Curisio X
Caristo PL 52 idolorum] ydolorum LB adstitit] astitit X PL Blume 53
martirem] martyremX PL Blume p. marryrem unct. et uirg. scr.Blume 54
laureatur] aureanturML, laureatusB, laureatumX PL laureantur+Gilson 55
Edessenaiuitas]sedes ellaciuitas B, Edesena iuitasX 59 auxilium] ausilium
B 60 p. suppliciumpunct. et uirg. scr.Blume 61 uno] una B coors]cohors
BX PL Blume 62 canamus] anamurL 63 professione] onfessione 64
Gloria patri M
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 140/158
262
CASI'RO sANCHEZ
173. En honor de santo Tomas.A Visperas.
1. POl el orbe, Cristo fey, bril16 a santificadora iesta,en la que toda la
corte de los fieles e confiesay canta un himno de gloria pOl os triunfos
de tus manires.
2. He aqul que tu glorioso discipulo Tomas -crey6 en ti, senor,porque
toc6 tus llagas- ue glorioso ap6stolentre sushermanos.
3. Lleg6 un mensajero e os indios a buscarun arquitectopara construir
el palaciodel rey; paseaba n el mercado.
4. Tengo un siervo iel como tu buscas e dijo el senor;viendo Abbanes
que estees el artesano decuado alegrandoseceptaal ap6stol.
5. Yel santoap6stolde Dios seentregaal ministro del fey; despues e le-
gar a Heli6foro rue recibido en un banquete;se dio adecuado astigoa
quien Ie habia golpeado.
6. Tan pronto como el fey vio y oy6 el gran milagro, con suplicas uega
que bendigaa los 6venes;de estemodo el bautismoconsagra los ne6-
fitos cubiertoscon el velo.
7. Gundaforo, ey de os indios, nicuo y perfido,quiso para si un palacio
como os de los romanos;orden6al ap6stolconstruirestaobra.
8. Pero el bueno y santo ap6stol Dldimo, gastando el oro del fey,
construy6en a moradacelestialun resplandecientealacio,brillante pOT
susperlas.
9. Inmediatamente l fey meti6 en a circel a Abbanes al ap6stol;muere
Gat, hermanodel fey,que estaba nfermo; levadoal cielo,vio el palacio
digno de su hermano.
10. Piden os angeles Cristo que el muerto resucite,que compTe su
hermano el palacio,que devuelvael dinero a Gundaforo y libere asi al
discipulo del senorencadenado.
11. Levantandose l muerto al instante,exponeal fey el mandato santo,
despues edirige a la carcely sacaal ap6stol, os hermanospiden el com-
pleto perd6nde suspecados.
12. EntoncesTomas lama a una llanura a los pueblosde la India, subea
una elevada oca,apaciguael coraz6nde las gentesy promete el perd6n
de suspecados OT l bautismo.
13. Visita la parte superiorde la India predicando a fe de Cristo; fund6
una iglesiay pOl el bautismoconsagr6muchosmiles.
14. Hizo admirables asombrososmilagros,devolvi6 a Sintice a luz de
susojos y derram6soble ella y Mindonia el aguadel bautismo.
15. La esposa el fey,Treptia,ya probadacristiana,deseando l reino de
Cristo, rechaz61asosas e la tierra; un hombre cubierto de suciaslagas
pide que Ie cure.
16. POl as suplicasde Tomases enviado por Cristo un angel,el cualle
quit6 en un lugaraparte oda su pielllagaday visti6 sucuerpo con a ves-
tidura de una nuevapiel.
17. El templo del sol cay6destruido unto con su dolo y elmetal precio-
so se deshiw en polvo; el fey de aquellaciudad huy6 con Carisio.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 141/158
263IMNOS DE LAAN11GUA UTURGIA HISpANICA
18. Entoncesel sacerdote e los ldolos sepresento uera de Sly con una
espadaatravesoal santo manic de Cristo; es laureado par la gloriosa
sangre e la pasion.
19. Oh ciudad de Edesa, ichosaentre todas,que recibio como regaloal
santodisclpulo del Sefior, ande sucuerpodescansanterradocon gloria.
20. Par esto odos te suplicamos, ijo del padre todopoderoso, nvlanos
desdeel cielo auxilio invencible,para que los que creemos scapemosl
eterno castigo,
21. Paraque toda la cohorte de los fielesa una te sigamos,e cantemos,
te gocemos ontinuamentey proclamemos u gloria con humilde confe-
sion.
Fontes I Loci similes:
La gran cantidad de detalles que el himno nos da sobre el martirio del
santo hacen suponer a Fibrega84 ue su autot 10 compuso a la vista de un
texto escrito. En el presente estudio remitimos a la pasion de santo Tomas
editada por ZelzerB5.
u. s
/0. 20, 24-28
Thomas autem unus ex duodecim,qui dicitur Didymus, non erat cum cis
quando uenit Iesus.Dixerunt ergo ei alii discipuli: Vidimus Dominum. llIe
autem dixit eis: Nisi uidero in manibus eius ixuram clauorum, et mittam
digitum meum in locum clauorum, et mittam manum meam n latus eius,
non credam.Et postdies octo, iterum erant discipuli eius ntus: et Thomas
cum cis. Venit Iesus anuis clausis,et stetit in medio, et dixit: Pax uobis.
Deinde dicit Thomae: Infer digitum tuum huc, et uide manus meas,et
adfer manum tuam, et mitte in latus meum: et noli esse ncredulus,sed
fidelis. ResponditThomas et dixit ei: Dominus meus et Deus meus. Dixit
ei Jesus: uia uidisti me Thoma, credidisti: beati qui non uiderunt et credi-
derunt.
7-9
1 Cum apostolus homas,qui et Didymus, esset pud Caesateam,ppatuit
ei dominus JesusChristus et air ad turn: Rex lndorum Gundaforusmisit
praepositumsuum ad Syriamquaerere ominem arte atchitectonicaerudi-
turn...
2 Haeceo dicente ecce raepositusamiliae egis ndorum nomineAbbanes
descendense naui deambulabatuxta mare n foro rerum uenalium...
uu. 10-12
2 Cui dominus air: Habeo seruum doneum et fidelem mihi quem ad
diuersasam ciuitates misi, et quicquid laborat mihi laborum suorum mer-
cedes pportat.Hunc itaque mittam tecum ut expletisomnibus ad me eum
84 . FABREGA, asionario, cir. n. 7, v. I, 222-23
85K. ZELZER. Die a/ten ldteinischen Thomasakten,Berlin, 1977.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 142/158
264 CASfRO sANCHEZ
facias cum honore remeare. Quod audiensAbbanesmagno replerus est
gaudio et gratias agensosculabaturgenua eius. Et conuocansThomam
dominus tradidit eum in manuAbbaneset abscessit.
UU.14-15
6 Cum haec et his similia loquereturThomas uelificantenaueseptimo die
plenis uelis acprosperisuentis tenuerunt ciuitatemAndronopolim.
Contigit autelJi et Abbanem cum Thoma interesse onuiuio; stupebant
autemeosdiscumbentes uasiperegrinoset quos numquam uiderant.
8 Tunc pincerna ncrepansapostolumquod nequemanducaret equebibe-
re dedit palmam n faciemeius.Apostolusautemdixit ei: Melius estut tibi
in futuro saeculodetur indulgentia ubi finis plagaenullus occurrit, hic
autem n isto saeculo laga ransitoria sta tibi reddatur ut tu ipse ntereas,
manusuero de qua percussisti canibus osahic apportetur.
9 Is ergo qui palma sua aciemapostolipercusitegressus t aquam deferret
a fonte, inuasit eum leu et bibenssanguinem iusabiit, canes ero comede-
runt membraeius, n quibus unus nigercanisdexterammanumeiussuoore
ferens n medium conuiuii apportauit.
UU.16-18
10 Cumque de strepitu hominum rex inquireret et quid euenisset udiret,
fecit ad se uocari apostolumet rogarecoepit eum ut benediceretiliam eius
una cum sponso uo.
14 Tunc sponsuscum sua sponsa miserunt se ad pedes eius dicentes:
Confirma nos n omni ueritate ut nihil nobis de scientiadei desit. Quibus
ait: Veniam ad uos sequentinocte et plenius uos instruensproficiscar.
Igitur juxta promissumsuum ueniensde omnibusaetemae itae mysteriis
ambosdiligenter nstruxit et baptismatis os uncia anctificans auigauit.
UU. 9-21
16 Cum autem essetHieroforum apostolus ndiae ciuitatem ingressus,
Abbanesad Gundaforum legem nuntiauit Thomam. Rex autem ut uidit
Thomam dixit ei: Potes mihi fabriCaTealatium? ResponditThomas:
Possum. Ostendensautem rex ocum apostoloait: Dic mihi quo ordine
poterisexstrueren isto oco palatium. Thomas autemapprehendens run-
dinem coepit metiri et dicere: Ecce anuas n isto loco disponam et ad
uTrum solis ingressum. Primo proaulum, secundo salutatorium,... Rex
autem consideransait ad apostolum: Vere artifex es et decet e regibus
ministrare. Relinquensautem lli pecuniasnfinitas abiit.
22-26
17 Apostolusautemcoepitcircuire per uicinasciuitates,praedicare erbum
dei et donare pauperibus, aptizare redentes t abundanter onareegenis.
Vnde factum estut innumerabilempopulum domino acquireret.Ordinauit
autem cleros,ecclesiasabricauit et per totum biennium quod absens ex
Gundaforus fuit firmauit ecclesias. um autem uenisset t hoc quod fecit
apostolusdeprehendisset,ussit apostolumsimul cum Abbane erro uinctos
in ima carceris rudi, et quoniam frater regis n extremitateuitae anguebat,
distulit interfectionemcorum,cumquecogitaretuiuenteseosexcoriare t ta
eos lammis tradere,moritur germanus ius nomine Gad. Et factusest uc-
tus intolerabilis,multum enim ilium amabat.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 144/158
266 J. CASTRO ANCHEZ
u.39036
38 Haec et his similia multa dicenteapostolocredidit uniuersamultitudo et
baptismatedomini suo ordine per septemdicTum eiunium consecrata st.
uu. 43-48
44 Sed cum uideret Treptia regina tanta mirabilia obstupefactaair:
Maledicti sunt a cleo,qui non credunthis operibus alutis.
45 Migdonia autem dicit ad apostolum: Domine, quidarn leprosus upit
ingredi et non permittitur introire. Apostolus autem air ad Sinforum:
Non patiarisprohibereeos qui creduntquod possintsalutemconsequiper
me. Dicit ei Sinforus: Penitus non est quod uideatur in eo. Facies psa
plena uulneribus et uniuersaeius compago membrorum sub uno cortice
I
uulnerumplena putoribusscaturrit. Dicit ei apostolus: Recte antum eius
uulneribus datum est ut non sit leue quod dominus operatur. ussumque
est ut introducereturet aspiciens um apostolus leuit et fixis genibusorauit
diutissime.
47 Cum haec dixissetapostolus, pparuitquidarn puer ulgido aspectu ui
tulit cum leprosum a parte anguli secretiet exuit cum uestibus uis. Post
haecexspoliauitcum corio quasi unica corporali sicut qui excoriatuitulum
et reuocauit cum ad apostolum. Apostolus autem consignanscum signo
crucis baptizauit cum et fecit uestimentis ndui nouis et candidis.
u.43
48 Tunc Treptia uxor regis misit se ad plantaseius et osculans edeseius
uoce clara dicebat: Obsecro e, apostoledei uiui, ut faciasme participem
uitae aeternae. ...
49 Imponens autem manum suarn supercaput eius benedixit earnet post
benedictionem nstruxit earnde omnibus et dixit ei: '~udiui uocemdomi-
ni mei Iesu Christi uocantisme et quia tempus mihi migrandi de corpore
isto aduenit. deoquesuscipite egenerationemuaedatur per aquamet spi-
ritum sanctum. Et baptizauitearnet omnes qui aderant...
50 Dicit ei Treptia: Quoniarn sperabarn tultarn effectarn, lIa autem ad
ueramsapientiarnperuenit n qua et me fecit uitae aeternae articipem.
uu. 49-54
60 Dicit ei apostolus: Ecceadoro sed non idolum, ecceadoro sed non
metallum,ecceadoro sed non simulacrum.Adoro autem meum dominum
IesumChristum in cuiusnomine mpero tibi, daemon,qui hic in ipso lares,
ut nullum hominum laedens metallum simulacri comminuas. Statim
autem quasi cera iuxta ignem posita liquefactum idolum resolutum est.
Tunc omnessacerdotes ugitum leuauerunt, ontifex autem empli eleuans
gladium transuerberauit postolumdicens: Ego uindico iniurias dei mei
uu. 55-57
61 Sicque actum estut translatumesset e India corpusapostoliet positum
in ciuitate Edissa n locello argenteo uod pendit ex catenisargenteis.
62 In qua ciuitate nullus haereticuspotest uiuere, nullus Iudaeus,nullus
idolorum cultor.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 145/158
HIMNOS DE LA AN1lGUA UfURGIA HISP.A.NICA
267
175. In sancti Thyrsi.86
5
Exsultanimium, turba fidelium,
sollemneodie martiris incliti
est estum,modula carmina ortiter
in laudemDomini adquepotentiam.
Celestispatrie gaudiacogitans
Tirsus uir pepulit omnia seculi
sanctus, um minime crederetn Deum,
afflatussubito flamine sanctoest.
Seuumconspiciensudicem ncrepat:
10 quur sanctosDomini, inquit, atrocior,
penisdiscrucias aldecrudelibus?
infelix, ereui gne cremandus s.
[I/o quo rauidus emporepresserat
hostisCumbricius membra colentium
15 in terra dominum, multa peremtasunt
sanctorumnitida milia martirum.
Sanctus ro domino Leuciusnititur
electamanimam raderepromtior;
diuersagenerapertulit innocens
20 penarumcupienspremia celica.
175. codd.:M (32), E (212), X (343v)
edd.PL (1083), Blume 249)
1 [...]xulta E 2 sollemne]solemneX PI odie] M. [...]odie E, hodie X PI
Blume incliti] inclyti PI 3 [...]atmina E 4 adque]atque X PI Blume
potentiam] potentia ME 5 cogitans]cogitat X 6 1irsus] Tytsus E, Thyrsus
PI Blume uir] ui Blume pepulit] reppulit M Blume 7 cum minime] qui-
bus minime X 8 affiatus]adflatusX PI Blume fIamine] ammine E 10
quur] cur X PI Blume inquit] inquid M atrocior] atrociterX p. atrocior
uirg. scripsi 12 ereui] hereniX, erebi PI Blume p. infelix uirg. scripsi 13
illo quo] Thorsberg,lico ME Blume, llico X PI rauidus] rabidusX PI Blume
15 dominum] domini E peremta]perentaX, peremptaPI Blume 16 milia]
millia PI 17 Leucius]Leutius E nititur] nitit X 18 promtior] pocius M
PI Blume,promptior X p. pociusuirg. SCT.lume
cr. B
'HORSBERG,tudes,cit. n. 4, p.
'4-6.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 146/158
268
CASTRO sANCHFZ
Adleta pedibus impiger ambulans
Tirsus regem ubi repperit impium,
adpreendens tenuit, admonet et docet,
iam falsa ut colere idola temneret.
25 Tunc leto simulans ore locutus est:
"tu, Tirse, curio, consilio meo
adsensum ribuens sacrifices diis,
ut magnam accipiascopiam munerum.
Sanctus: "prespicuum est", air, "inpie,
30 quod torus habitet ille nequissimus
in te nunc coluber, prauus et inuidus;
cum tali pereasprincipe orride."
Gastrum perniciter adfore precipit
plenum limfa, caput martiris suffocat,
35 corpus, quod superest, ustibus cedere
nodosis acrius pestifer inperat,
Set seruus domini uoce piissima
de uase miserum iudicem increpat:
"agnosce dominum, lubrice et inuide,
40 cum cernis opera magna et inclita."
Turris construitur altius eminens,
per girum gladiis f Xis in ordine,
21 adleta]athleta X PI Blume 22 Tirsus] TyrsusE, ThyrsusPI Blume p.
Tirsus uirg. SCI:Blume repperit] reperit X PI 23 adpreendens] pprehen-
densX PI, apprendens lume admonet]ammonetX 24 colere]coleretME
idola temneret]desinatdola EX 26 tu Tyrse] u Thyrse PI Blume, e Tirse MX
27 adsensum]assensum PI Blume sacrifices]ut sacrificesM PI 28
magnam...copiam]magna...copiaME, magnas...copias PI 29 prespicuum]
perspicuumPI Blume prespicuum88 ait] agit MX inpie] impie EX PI
Blume 31 p. coluber uirg. scripsi 32 orride] horride PI Blume,horrido X
33 gastrum]gustrum X precipit] percipit X 34 limfa] limpha X PI Blume
suffocat]soffocatE 36 inperat] imperatEX PI Blume p. imperatpunct.SCl:
Blume 37 set] sedEX PI Blume 40 inclita] inclyta E 41 altius] altusX
p. eminensuirg. scripsi 42 girum] gyrum E PI Blume ordine] ordinem M
PI Blume
88 Cf
GIL, Notas sobre onetica, cit. n. 26, p. 78 55.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 147/158
269
IMNOS DE IAANTIGUA LmJRGIA HISPANICA
almus ut fastigio positus decidens
enses usciperentmembra fidelia.
45 "Magnus tu, Domine, pre diis omnibus,
multum mirificus in te credentibus,
prauis muscipula;" sanctus in ethera
Xristi glorificat omnipotentiam.
Victus non ualuit insatiabilis,
50 seuus, terribilis, et noua cogitat
tormenta sitiens uincere martirem,
set sanctus dominus conteruit malum.
"Ne, Tirse, timeas", sic air angelus,
"directus ego sum a domino cleo,
55 a te suplicia auferam omnia
hostemque poteris uincere pessimum."
Exaudi, domine, cogitat impius
inferre onera, uincula omnia,
feruentem oleum, plumbum et ungulas,
60 ut sanctum superet martirem et necet.
Cernens proficere nil suis uiribus,
sanctum precipitem in mare precipit
iactare, uideant ne oculi hominum,
ter dena stadia a litore longius.
65 Quam mira, Domine, stint opera tua
adducunt manibus martirem angeli
et dulci resonant carmine canticum,
iudex non meruit cernere angelos.
43 almusut] almus X, almus (ut) Blume 44 enses] cripsi, nseMEX PI Blume
susciperent] usciperet PI Blume Fidelia] idelium M 45 domine pre]
domine espre EX Blume 46 in te credentibus]ngredeuntibusM p. creden-
tibus punct. et uirg. SC7:lume 47 prauis] prabusE p. muscipulauirg. SC7:
Blume sanctus] is sancrusX PI 48 Xristi] Christi PI Blume omnipo-
tentiam] omnipotentia ME 50 et noua cogitat] et noua cogitansE, sednoua
cogitat X 51 p. martirempunct. et uirg. SC7:lume 52 set]sedEX PI Blume
smalls] sanctumBlume dominus] domini Blume conteruit] non terruit E
Blume,conterruit X PI 53 uu. 53-56 t't 57-60 inuertuntur n mss. urse]
Tyrse E, Thyrse PI Blumt' 55 a te suplicia] a te ut supplitia X, a te supplicia
Blumt' p. omnia uirg. scr.Blumt' 58 onera] honeraE uincula] uincula et
M 59 feruentem] erbentemE 62 mare] mari M PI 63 iactare] actariX
PI ne] nec M 64 om.a E 66 martirem angeli] angelimartiremX 67
dulci...carmine]dulcis...carminaE 68 angelos] ngelumX
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 148/158
270
CASfRO sANCHEZ
Debemuspenitus acta retexsere,
70 que sanctusmelitis reddideritbona
tribus iudicibus culpa labentibus,
quos errapepulit mortuos sepius.
Exorantpopuli martirem, nquiunt:
oramus,domine, precipeprotinus,
75 terra ut suscipiat orpora udicum,
que scatentputrida uermibus unditus.
Clementer acrimanssarculumaccipit
designansocum, ubi corporacondere
deberent. Yeniamda pie, poscimus,
80 martir, nos humilescredimus n deum.
Letentur omnium corda uolentium
celestis atrie quereregaudia
et praui faciantnulla nocentia,
ut uenti a faciestipula peruolent.
85 Te, martir, lacrimis, uernule,poscimus,
per te omnipotensconditor ocius
durum, quo premimur,hoc iugum auferat
et letos faciatsecla n omnia.
lam, summe domine,respice aucium
90 delictispopulum, dele cirographum
et nostrum gemitum cernepropitius
dansnobis auxilium temporecongruo.
Defunctis requiemomnibus, obtime,
concede, ribue temporaprospera,
69 retexsere]etexereEX PI Blume 70 sanctus] anctisMX PI meritis red-
diderit bona] ini[...}reddidit hec bona E 72 quos]quod X pepulit] reppulit
MX Blume, epulit PI 75 iudicum] judicium PI 76 scatent] catensM PI,
escamdent X ~ditus] funditur E PI 77lacrimans] achrymas PI sar-
culum] oraculum X 78 designans] esinansX 81 omnium] hominum
Thorsberg 82 p. gaudiauirg. SCI: lume 83 et prauiJ ex prabi E, et parui X
Blume faciant nulla]faciunt ullaX 84 ut uenti a facie]que uenti a facie ut
X peruolent] peruolantEX 85 lacrimis] acrimasM, lachrimis X a. etp.
martir et a. etp. uernule uirg. scripsi 86 ocius] ocyus PI 87 quo] quod E
hoc] ob M, ut E 88 letos] ectosX secla] eculaX PI in omnia] per omnia
X 89 saucium]sautiumX 90 populum] populi ME Blume p. delictis uirg.
SC7: lume p. populum uirg. scripsi cirographum]cirografumM, chirogra-
phum Blume 92 dans...congruo] a...congruumE 93 obtime] optime EX
PI Blume 94 concede] oncedens tribue temporaprospera]emporapros-
oera tribue MX PI Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 149/158
271
IMNOS DE IA ANTIGUA UTURGIA HISpANlCA
95 uictum pauperibus, ubsidiumuiduis,
omnespercipiant,quod pie postulant.
Templum hoc, domine,Cixilla condidit,
dignamhic habeatsortem n ethera,
cum summisciuibus canticaprecinat
100 gaudens erpetuisseculisomnibus.
Te nostra ubilet gloria perpetim,
qui soltisdominus trinus et unus es
iugi imperio secula ontinens
et cuncta dominans,omnibus mperans.
95 uictum] uitum X 97 uu.97-100 om. ME PI 101 uu. 101-4 om. M 105
sit trino domino gloria sedula egnum perpetuumadquepotentia uirtute solita
(solida PI) qui regit omnia sustentans ondita pie per seculaM PI, presta nge-
nile per unigenitum regnasqui perpetim cum sanctospiritu olimpum continens
iugi judicio sustentans ridam perenni mperio X
175. En honor de san Tirso.
1. AIegrate mucha, pueblo fiel, boy es a fiesta solemnede un glorioso
martir, canta con fuerzacantosal poder y la gloria del Senor.
2. El santo var6n Tirso, pensandoen los gocesde la patria celestial,
rechaz6 odos os del mundo; aun cuandono cretaen Dios, rue inspira-
do subitamentepar el espiritusanto.
3. AI ver al malvado magistrado,e increpa: ~porque, sanguinaria,or-
tUfasa los santosdel senorcon tan inhumanoscastigos e dice, desdi-
chado, el fuego del nfierno te ha de consumir .
4. En el tiempo en que Cumbricio, enfurecido,habia perseguido ostil-
mente a quienesen la tierra dan culto al senor,muchosmiles de santos
martires perecieron on gloria.
5. El santoLeucio se esfuerzacon legriaen entregarpar el Senor ualma
elegida;aunque nocente, oporr6distintos castigos, eseandoas recom-
pensas el cielo.
6. Cuando el acletaTirso, de pies infatigables, ncontr6 en su camino al
impio fey,agarrandolo 0 detiene, e recuerda Ie informa de que ya no
queria dar culto a los falsos dolos.
7. Entoncesel, fingiendo, con expresi6n miga e dijo: deseo, irso, que
tu, siguiendomi consejo, acrifiques los dioses, ara que recibasabun-
dantesbienes.
8. El santocontest6: Esta claro, mp(o, que en todo tu serhabita aque-
lla viciosa serpiente,malvada envidiosa;ojala perezcasu en campania
de semejante rincipe horrendo.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 150/158
272
CASTRO ANCHEZ
9. Manda el malvado traer rapidamente una olla llena de agua, mete la
cabeza del martir en el agua y ordella azotar energicamente con varas
nudosas el resto de su cuerpo,
10. Mas el siervo del senor con voz piadosa, desde a olla increpa al mise-
rable magistrado: "mentiroso y envidioso, reconoce al senor, ya que yes
sus grandes y brillantes obras."
11. Se construye una force muy elevada y se fijan espadasen orden alre-
dedor de ella, para que las espadas ecibieran en su caida el cuerpo santo
del creyente, que habia sido puesto en la cuspide.
12. "Grande eres tu, senor, por encima de todos los dioses, maravilloso
sobremanera para los que en ti creen y trampa para los malvados." El
santo glorifica en el aire el poder absoluto de Cristo.
13. [El magistrado] no se clio por vencido, insaciable, cruel, terrible, y
piensa en nuevos padecimientos, deseandovencer al martir, pero el Senor
santo venci6 al malvado.
14. "No temas, Tirso," Ie dice el angel, "yo he sido enviado por el senor
Dios, apanare de ti todos los padecimientos y podras vencer al cruel ene-
migo."
15. Ore, senor, el impio piensa echarle encima una carga, ataduras de
todas clases, ceite hirviendo, plomo y urias de hierro, para vencer al santo
manic y matarlo.
16. Viendo que nada conseguia con sus fuerzas, [el magistrado] ordella
arrojar de cabezaen el mar al santo a treinta estadios de la costa, para que
los ojos de los hombres no 10vean.
17. (Que admirables son, senor, tus obras Los angeles levan al manic en
sus manos y hacen resonar un cantico de dulce armonia, pero el magis-
trado no mereci6 ver a los angeles.
18. Debemos recordar todos los hechos, que bienes devolvi6 el santo con
sus meritos a los tres jueces que habian caido en pecado, a los cuales,una
vez muenos, la tierra rechaz6 mas de una vez.
19. Imploran los pueblos al manic diciendo: "Te pedimos, senor, ordenes
que la tierra acoja pronto los cuerpos de los magistrados, que saltan del
rondo podridos de gusanos."
20. Derramando lagrimas de bondad toma el escardillo, senalando el
lugar en que debian depositar los cuerpos. "Te pedimos, manic, danos
bondadosamente el perd6n, en Dios creemos humildemente."
21. Alegrense os corazonesde todos los que buscan los gozos de la patria
celestial y que los malos no hagan el mal, que vuelen como paja frente al
viento.
22. Con lagrimas te pedimos, manic nuestro, que pOT u intercesi6n el
creador omnipotente apane pronto de nosotros este yugo pesado, con el
que estamos oprimidos, y nos haga dichosos para siempre.
23. Ahora, poderoso senor, mira al pueblo herido por sus pecados,borra
la senten ia que pesa sobre nosotros y mira propicio nuestro llanto, dan-
donos tu ayuda en el tiempo oponuno.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 151/158
273IMNOS DE LA ANnGUA UfURGIA HISPANICA
24. Concede, senor, e1 descanso a todos 10s difuntos, a nosotros danos
prosperidad, comida a 10spobres, ayuda a 1as iudas, que todos reciban 10
que con piedad piden.
25. Cixi1a fund6 este temp10, senor, que tenga una suerte apropiada en e1
cie10 y entone cinticos con 10sciudadanos del cie10gozando eternamen-
te For todos 10ssiglos.
26. Que nuestra gloria haga sonar un canto de alabanza a ti, que eres e1
solo senor trino y uno, abarcando 10ssig10s con tu permanente poder,
dominando10 todo, mandado soble todo.
Fontes / Loci similes:
£1 himno es atribuido tantopor Fabrega, como por Perezde Urbe188, l
arzobispo Cixila 774-783 circ.). Las Actas cuentan con coda minuciosi-
dad la pasion del santo en medio de una de las persecucionessufridas por
la Iglesia. £1 autor del himno silencia algunos detalles de la pasion, pero
en otras ocasiones es mas minucioso, empleando incluso el mismo yoca-
bulario que las Actas.
UU.13-16
Pass.
Temporequo Christi membrahostis n terra premebat, eua uerat idelibus
orca tempestas: am enim infiniti aggeresmartyrum per forum mundi
alueumsua sibi defenderantoca, llutque solumdesidiapresseratmembra,
quod non inlustraueratmemoriesanctorum.
UU.21-24
Pass.
Exeunte autemCumbricio ad portam, que dicitur Helispontiaca,magnus
adIetaThyrsus,et continuo martyr futurus, tenuit eum, dicens: Aue, caris-
sime preses, t patienteraudi, que a me ad te dicendasunt.
UU.25-28
Pass.
Audi autem me, et sacrifica cum sis paganus,et non incipias male mori.
Thyrsus dixit: Ego, Cumbrici, non multum loquor, neque sacrifico; sed
timeo unum et uerum Deum, qui est n celis...
UU. 3-36
Pass. 6
Siluanusdixit: Capacemgastrumadferte,et aqua eum mplete: Thyrsum
autem capite,deorsum n eodemartate,et reliqua,que supersunt,membra
conscidite flagris, ut et uiscerum interna, quousque ualent, sustineant
penam et dolor, sine uoce animam subaquis pellate corpore.
p. 205 ss.;v. II, p. 202 ss.
Pe:REZ DE
8 . FABREGA,Pasionario,cit. fi. 7, v.JRBEL,
Origm, cit. fi. 23, p. 35 SS.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 152/158
274
CASTRO sANCHEZ
41-44
Pass. 8
Siluanusdixit: In modum muri sub quadro angulari construite turrem
cuius caput n sublime porrectum petataltius celum; huius in edificio tur-
lis inflXi manu fabrili emineantdexrra euaqueacuti per omnia gladii; ad
turris autem psius pedemonme genus erramentorumdumtaxat acutum
terrasuscipiat:Thyrsum autem manibuspostergumpositis de fastigio mit-
tire muri ut quemlibet membrorumeius partem [telorum alma] tetigerit
in frusta discindat; ut auibus singuli quod abstulerintgladii offerant pas-
tus.
UU. 49-51
Pass.40
Audiens hec Siluanus et uidens quamuis cecus mirabilia Dei sic
Cumbricio dixit: Omnes am in Thyrso expressimus enas et ut apparet
nobis uictis pse uictor abscedit.Cumbriciusdixit: Interim ne uictoremse
sentiatThyrsus magicisdeputaartibus; quod factum est.
uu. 61-64
Pass.52
Baudusdixit: In quattuor ilIum primum neruosextendite et membra n eo
fustibus confringite. Inde ferreis per quattuor actusmembrorumconligate
catenis ta ut curua dorsi spina ceruicibusnminens genuapremat et ocu-
los suosprospiciantpedes t et lingua calcaneis dherens lantas ambere
credatur: psiusautempalmasnodosisconfringite trastris ut confractepos-
tergum manus acilius seruiant igaturis et in modum glomeri denso lIum
conserite accosub ngenti pressura:...
uu. 65-68
Pass.53
lam paratis ut lacerumcorpus luctibus darent asperauel saxaet cautes n
ima deflXi membra sibimet expectarentmartyris propinari; ilico luce pre-
missaultra solitum resplenduitcelum et nauem nlustrant agminaangelo-
rum qui ut adfixos pupi epipatas eddiderunt atreptumde media minuta-
tim uocepremissa cindunteronem:Egredere hyrse e expectamus: eni
nobiscum. Illi quem colis n ministerio sumus. Et sublatoThyrso pacem
gressum er equorapetunt. Quum mediassimul tetigissent renas ox eta
turmarum hymnum cum martyre cantant et nautarum quos exsangues t
pauidos nterior sentina tenebat ex delectabilicantu trepidos suspendebat
auditus.
Pass.54
...seduideremilitiam celi non meruit quia non fuit dignus
uu. 71-72
Pass. 6
...Condiunt ex more membra ministri; celabant ex parte fetores corporum
odoramenta unguentorum. Traduntur humo magna medii comitante cate-
rua. Subito locus ipse sepulcri igne terra scatente sulphoratos in celum
pulueres iactat et cum ingenti fragore mox corpora sibi tradita remouet.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 153/158
275
IMNOS DE LAANllGUA UTURGIA HISpANICA
uu.77-80
Pass.47
lnuenitur mortuis salubre remedium: Thyrsus uenire rogatur, et quicquid
forte iniuriarum in corpore susceperat, petitur indulgere. Rogant martyrem
agmina ciuitatis, et uestem beati onerant fontibus lacrimarum: Ne, quesu-
mus, ignaros absorbeat erra; uel narDsprospice nostros. Quur rogamus nes-
cios subsequitur pella, cum iudicibus remaneat ultio diuina? Peroramus te
Christum, quem colis, ut celum sedetur ab ingenti fragore: et quomodo
nobis inlesis, corpora regum terta suscipiat. Thyrsus, Deo oblatione libata,
sibi poposcit daTi bidentem; concauis duabus ex numero fossis, manibus
humat corpora damnatorum, et in hoc illis beneficia profuere diuina, ut
haberent ex more sepulcrum, quos terra suscipere recusabat.
uu.89-90
Gal 2, 14
...delens quod aduersus nos erat chirographum decreti
176. In sancti Torquati.
Ad Vesperas.
5
Vrbis Romulee am toga candida,
septempontificum destina,promicat,
missosEsperiequos ab apostolis
adsignat idei prisca elatio.
Hii stint prespicui uminis indices:
Torquatus, isefonsatque Isicius,
hinc Indaleciussiue Secundus st,
iuncti EufrasioCecilioquestint.
Hii euangelicoampadeprediti
lusuant occidueparris arentia,
0
176: codd.:M 59),F 67v), Q 42v),X 363)
edd PL 1112), Blume 253)
2 destina]destinatQ 3 Esperie]HesperieX PL Blume 4 adsignat]assignat
Blume 5 hii] hi BlumePL prespicui]perspicuiPL Blume indices] udices
X 6 Tisefons]TesiphonsPI, CtesiphonsBlume adque]atqueX PL Blume
IsiciusJHisitius X, HesychiusPL Blume 7 hinc lndalecius]hic Vidalecius X,
hinc lndaletiusPL Secundus st] SecundiusBlume p. est uirg. scripsi 8
EufrasioJEuphrasioX PL Blume 9 hii] hi PL Blume euangelico] uangelica
Blume 10 arentiaJ rentie F
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 154/158
276
CASTRO ANCHEZ
15
20
25
30
quo sic catholicis gnibus ardeant
ut cedant acibus urba nocentia.
Accis continuo proxima fit uiris
bis senisstadiisqua procul insident
mittunt adseculassculaquerere
quo fessa apibusmembra eficerent.
Illic discipuli dola gentium
uanis nspiciunt ritibus excoli;
quos dum sic agere letibus immorant
terrenturpotius ausibus mpiis.
Mox insana remens urba satellitum
in his cum fidei stigmatanosceret
ad pontem flubii usqueper ardua
incursu celerihas agit in fugam.
Sedpons preualidomurice fortior
in partessubito proM resoluitur
iustos ex manibushostium eruens
hastes lumineo gurgite subruens.
Hec prima fidei estuia plebium
inter quos mulier sanctaLuparia
sanctos dgrediens emit et obsecrat
sanctorummonita pectoreconlocans.
Tunc Xristi famula obsequioparens
sanctorumstatuit condere abricam
quo babtisteriiunda patesceret
et culpasomnium gratia ergeret.
35
11 quo] quos F 12 facibus] aucibusMFQ furba] furna X PL furua Blume
nocentia]nocenciaX 13 Accis]Acis MQX 14 his] uis F 15 adseculas]
adseculaMF asseclas ; adseclas L asseculas lume escula] eculaF escu-
lentaX querere]quererentF 16 quo] quibus X 18p. excoliuirg. SC1:lume
19 quos] quo Q sic om.X immorant] inmorant F 20 terrentur] terretur
F 21 p. satellitum uirg. SC7: lume 22 cum] cunt F quum Q nosceret]
noscerent 23 flubii] fluui MQ fluuii X PL Blume usque]adqueF 24
in fugam] in fuga F 25 sedpons preualido]setEons reualideF 26 in partes]
in parte MFQ prona] pronus PL Blume 27 iustos] nstosX 29 plebium]
pleuium M 31 adgrediens] ggrediens lume 32 pectore]pectoraF conlo-
cans]collocansQ Blume 33 tunc] nunc F turn Q parens]perensF aren-
densX 34 statuit] instatuitMQ fabricam] abricaF 35 quo] quos F bab-
tisterii] baptisterii QX PL Blume p. patesceret irg. scr.Blume 36 omnium]
hominum Q Blume
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 155/158
277
IMNOS DE lAAN11GUA UTURGIA HISpANICA
40
45
50
Illic sancta dei femina tingitur
et uite lauacro tincta renascitur;
plebs hic continuo peruolat ad fidem
et fit catholico dogmate multiplex.
Post hec pontificum cara sodalitas
partitur properans septem in urbibus,
ut diuisa locis dogmata funderent
et sparsis populos ignibus hurerent.
Per hos Esperie finibus indita
inluxit fidei gratia precocllX,
in signis uariis adque potentia
uirtutum homines credere prouocat.
Exhinc iustitie fructibus incliti
uitam multiplici fenere terminant j
consepti tumulis urbibus in suis,
sic sparso cinere una corona est.
Hinc te, turba potens unica septies,
oratu petimus pectoris abditi,
ut uestris precibus sidus in etheris
portemur socii ciuibus angelis.
Sit trino domino gloria unico,
patri cum genito atque paraclito,
qui soltis dominus trinus et unus est
seclorum ualide secula continens.
) )
60
37 tingitur] tinguitur F PI, tinguitus M 38 uite lauacro]uita labacroF p.
renascituruirg. SC1:lume 39 hic] in FQ 40 dogmate]docmateF 41 cara]
charaPI 43 dogmata]docmataF 44 populos]populis M hurerent] ure-
rent QX PI Blume 45 Esperie]HesperieX PI Blume 46 inluxit] illuxit Q
Blume precocax] ...]cax F, precoquaQ Blume,precoxX 47 in signis] nsi-
gnis M, hinc signis FQX Blume adque]atque QX PI Blume 48 uirtutum]
uirtutem F prouocat] prouocantQ PI 49 iustitie] iusticie X 50 fenere]
foenorePI p. terminantuirg. scr.Blume 52 cinere] cineriX 54 oratu...abdi-
ti] orata...abditoX 55 uestris]nostris M 58 cum] quum Q atque]adque
MF 59 dominus trinus] dominussummusQ
176. En honor de san Torcuato. A vlsperas
1. Resplandeceya la brillante toga de la ciudad de Romulo, el conclave de
los siete obispos, que, segun el anriguo relato de la fe cristiana, habfan sido
enviados a Hesperia For los apostoles.
2. Estos son los propagadores de la brillante luz: Torcuato, Tesifonte,
Isicio, despuesesta Indalecio y Segundo; se unieron a Eufrasio y Cecilio.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 157/158
279
IMNOS DE LAANnGUA LlTURGIA HISPANICA
de los Varones Apost61icos las Actas de la pasi6n redactadas segun
Fabrega a mediados del siglO VI1I89.
uu. 1-8
Pass.
Igitur quum apud urbem Romam beatissimi confessoresTorquatus
Tisefons ndalecius Secundus ufrasiusCecilius et Esicius sanctisapos-
colissacerdotium uscepissent t ad tradendam n Spania atholicam idem
que adhuc gentili errore detemta dolorum suppresritione ollebat profec-
ti fuissent;
uu. 13-16
Pass.
divino gubernaculocomitante ad civitatemAccitanamse utrisque conver-
terent; qui quum procul ab urbe quasistadia duodecim atigatis artubus
resedissent t membra que fuerant tineris prolixitate confecta paulisper
indulgerent et sese nimantibus n quo longeuus ter adtriverat quiescendo
reficerent ...
Pass.
Itaque ut ipsi conperimus venerandiantestites n illo loco quo jam dixi-
mus requiescere xpetissent d civitatemAccitanam propter escarumndi-
gentiam sequipedas UDSitterent.
uu. 17-18
Pass.
Tunc videlicet in predicte urbis venerabilium senium discipuli moeniam
ingredientes ident nfelicissimam urbam deceptionis umme aqueis nre-
titam et perpetui barathriprecipitationedimersam;ut per id quod videba-
curpollutis manibus perpetrari per hoc crederetur eposse aluari.
uu.21-36
Pass.
Quumque sanctorumsenumcomiteseorundemomnium pestiferaconven-
tio obviasset gnito in cis religionis venerabili cultu et pie fidei habitu
sacerdotum erviduseosusquead fluvium in quo pons erat antiquo mole
constructus nfandus hostis insequitur bique divino laborantemiraculo
opus quod nulla etaspossecrederetdissolutum eodemmomento conteri-
cur et cum cruento populo in ipsius luminis alveoseditio pagana ubmer-
gitur; et cantantibussanctis: equum et ascensorem roiecit in mare. Dei
vera ramuli iberantur.Quo videnteseventu parsmaxima errore vehemen-
ti conteritur. Inter quos fuit quedamsenatrix ebus ndica et inflamatione
Sancti Spiritus adornata genere nobilissima nomine Luparia. Ipsorum
sanctorumopinionem ut repperit ad eos SUDSunciosmisit per quos llos
summis precibus ut suameisdemexhiberetpresentiam btavit.
p. 125 55.;V. I p. 255 55.
9 . FABREGA asionario cit. n.
8/19/2019 [email protected]
http://slidepdf.com/reader/full/101484jse2300306pdf 158/158
280
CASTRO sANCHEZ
Pass.
Quos ubi primum eos mulier videre meruit cuius interna pectoris iam
supernadona ditaverat: unde sanctissimi enesessent el de quibus regio-
nibus advenissent udacter nterrogat. Et quum illi se a sanctisapostolis
missosad predicandumDei regnum et Christi evangeliumSpaniedenun-
tiare fuissentpreceptum perquirenti emine faterentur; docentibus llis et
dicentibus: Quia omnis qui credit n Christo Filio Dei mortem non videbit
in eternum sed vitam possidetangelorum ontinuo sanctedoctrine novel-
la discipulacredereadquievit et postulansdonum sanctibabtismatis ube-
tur non prius petita perciperequam pro babtisterio quo sancti elegerant
fabricaretbaselicam.
Pass.
Quumque iam perfectumopus existeret t universa que sanctis ut iusse-
rant placuisset ontem ex more construunt n quo sancte evotionis emi-
na salutaris avacriunda perfunderetur.
uu. 37-40
Pass.
Cuius mulieris quum sanctumsequeretur xemplumcunctus populus qui
idolorum vacuasupprestitionecolebant veternosi riminis templum relin-
quunt et sanctorum senum doctrinam avidis mentibus adsequuntur.Ex
tunc iam idolorum polluta sedis elinquitur et ibi sancti ohannisbabtiste
consecrantes ltario eclesiamChristi construitur et crescente ide Dei
populusaugmentatur.
uu.41-44
Pass.