57
สภาพสงคมทเปลยนแปลงไปมอทธพลตอพฤตกรรมและสงแวดลอมท
เสยงทมผลกระทบตอสขภาพกอใหเกดโรคไมตดตอเรอรงปจจยเสยงในยค
บรโภคนยมและโลกาภวตนการจดการเพอลดปจจยเสยง/พฤตกรรมเสยงนน
จำเปนตองอาศยการมสวนรวมและสนบสนนจากภาคเครอขายทสำคญ
โดยเฉพาะอยางยงความเขมแขงขององคกรปกครองสวนทองถนเพอเปน
กลไกประสานความรวมมอในการดำเนนงานแกไขปญหากบหนวยงานตางๆ
ในพนททรบผดชอบโดยหนวยงานของกระทรวงสาธารณสขซงมสถานบรการ
สขภาพครอบคลมอยทกพนทจะรวมใหการสนบสนนการดำเนนงานปองกน
ควบคมโรคไมตดตอเรอรง
คมอการดำเนนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง โดยยดชมชน
เปนฐาน :ชมชนลดเสยงลดโรคไมตดตอเรอรง (CBINCDs)น จดทำขน
เพอใหบคลากรสาธารณสขหรอผรบผดชอบงานโรคไมตดตอเรอรง ใชเปน
แนวทางการดำเนนงาน“ชมชนลดเสยงลดโรคไมตดตอเรอรง”สามารถนำไป
ประยกตใชตามบรบทของพนทและเครอขายทรบผดชอบคณะผจดทำ
ขอขอบคณอาจารยทปรกษามาณโอกาสนหากมขอคดเหนประการใดกรณา
แจงกลมโรคไมตดตอเรอรงสำนกโรคไมตดตอ เพอจะไดดำเนนการพฒนา
หรอแกไขปรบปรงตอไป
คณะผจดทำ
มกราคม2561
คำนำ
สารบญ
คำนำ
ปญหาโรคไมตดตอเรอรงและปจจยเสยง
กรอบแนวคดการดำเนนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรงโดยยดชมชนเปนฐาน(CommunityBasedInterventionforNCDsControlling:CBINCDs)
ชมชนบทบาทเจาหนาทสาธารณสขกบการมสวนรวมของชมชน
แนวทางการดำเนนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรงโดยยดชมชนเปนฐาน
บทบาทหนาทของหนวยงานทเกยวของแตละระดบ
วธการดำเนนงานชมชนลดเสยงลดโรคไมตดตอเรอรง
159
16
26
3135
แผนภาพ
ภาพท 1 อตราตายตอประชากร100,000คน ดวยโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสงโรคหวใจขาดเลอด และโรคหลอดเลอดสมองป2555-2559 (รวมกรงเทพมหานคร)
ภาพท 2 เปรยบเทยบความชกของพฤตกรรมเสยงและ ปจจยเสยงตอโรคไมตดตอในประชากรไทยอาย 15ปขนไปในเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาล
ภาพท 3 กรอบแนวคดรปแบบการดำเนนงานปองกน ควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน
ภาพท 4 ระดบตางๆของปจจยทมอทธพลตอสขภาพ
ภาพท 5 กระบวนการ/ขนตอนการดำเนนงานชมชน ลดเสยงลดโรคไมตดตอเรอรง
สารบญ
6
7
12
1526
ภาคผนวก
ผนวก ก. ตารางท 1 จำนวนและอตราตายตอประชากร100,000คนดวยโรคเบาหวานโรคความดนโลหตสงโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมองป2555-2559(รวมกรงเทพมหานคร)
ตารางท 2จำนวนและอตราผปวยในตอประชากร100,000คนดวยโรคเบาหวานโรคความดนโลหตสงโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมองป2554-2558(รวมกรงเทพมหานคร)
ผนวก ข. กระบวนการปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง
ผนวก ค. ตวอยางนโยบาย/มาตรการและแนวทางปฏบตทางสงคมชมชนลดเสยงโรคไมตดตอเรอรง
บรรณานกรม
สารบญ
41
42
43
47
53
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
5
โรคไมตดตอเรอรง (NCDs) หรอโรควถชวตทเปนปญหาสำคญทาง สาธารณสขของประเทศไดแกโรคเบาหวานโรคความดนโลหตสงโรคหวใจ ขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมอง เปนภยเงยบทสงผลตอสขภาพทำให เกดการเจบปวยความพการการสญเสยสขภาวะคณภาพชวตและตายกอน วยอนควรจำนวนมากเปนภาระการดแลรกษาพยาบาลและคาใชจายทงของ ครอบครวชมชนและประเทศชาต
กลมโรคนมสาเหตจากปจจยเสยงรวมหนงปจจยหรอมากกวาองคการ อนามยโรคไดใหความสำคญในการปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรงซงม ปจจยเสยงทางพฤตกรรมรวมทสำคญ4ปจจยดวยกนไดแก1)การบรโภค ยาสบ2)การดมเครองดมแอลกอฮอล3)การบรโภคอาหารทไมเหมาะสม 4)การมกจกรรมทางกายไมเพยงพอและปจจยดานสรรวทยา4ปจจยไดแก 1)ภาวะไขมนในเลอดสง2)ภาวะความดนโลหตสง3)ระดบนำตาลในเลอดสง 4)ภาวะนำหนกเกนและอวนนอกจากนความเครยดเรอรงเปนปจจยเสยง สำคญอกหนงปจจย
องคการอนามยโลกทำนายวาในปพ.ศ.2574ประชากรโลกจะเสยชวต จากโรคหลอดเลอดสมองและโรคหวใจจำนวน23ลานคนและในป2560 ขอมลจากHealthDataCenter(HDC)พบวาประเทศไทยมจำนวนผปวย ทเขามารบบรการในสถานบรการสาธารณสขของกระทรวงสาธารณสขดวย โรคเบาหวาน2,653,679คนโรคความดนโลหตสง5,581,116คนโรคหวใจ
ปญหาโรคไมตดตอเรอรงและปจจยเสยง
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
6
ภาพท 1 อตราตายตอประชากร100,000คน ดวยโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสงโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมองป2555-2559 (รวมกรงเทพมหานคร)
ทมา:กองยทธศาสตรและแผนงานสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.สถตการสาธารณสข พ.ศ.2559.นนทบร
โรคเบาหวาน
โรคความดนโลหตสง
โรคหวใจขาดเลอด
โรคหลอดเลอดสมอง
ขาดเลอด188,604คนและโรคหลอดเลอดสมอง220,272คนจำนวน ผเสยชวตดวยโรคเบาหวานโรคความดนโลหตสงโรคหวใจขาดเลอดและโรค หลอดเลอดสมองจำนวน69,054;129,801;22,728และ33,354คนตามลำดบ และพบจากรายงานของกองยทธศาสตรและแผนงานกระทรวงสาธารณสข พบวาแนวโนมของผเสยชวตเพมขนตงแตป2555-2559ดงภาพท1
60
50
40
30
20
10
0
35.931.7
23.4
12.1
5.7
17.5
11
19.4
12.1
22.3
12.2
27.826.9
15
8
29.932.3
38.7 38.7
48.7
2555 2556 2557 2558 2559
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
7
ภาพท 2 เปรยบเทยบความชกของพฤตกรรมเสยงและปจจยเสยง ตอโรคไมตดตอในประชากรไทยอาย15ปขนไปในเขตเทศบาลและนอกเขต เทศบาล
ในเขตเทศบาล
นอกเขตเทศบาล
ทมา:การสำรวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท5พ.ศ.2557
และจากการสำรวจสขภาพประชาชนโดยการตรวจรางกายครงท5 พ.ศ.2557พบวาพฤตกรรมเสยงและปจจยเสยงของประชากรไทยอาย15ป ขนไป เมอเปรยบเทยบระหวางในเขตเทศบาลและนอกเขตเทศบาลพบวา ความชกของการสบบหรและการดมเครองดมทมแอลกอฮอลเปนประจำ การกนผกและผลไมไมเพยงพอ(นอยกวา5หนวยมาตรฐานตอวน)นอกเขต เทศบาลสงกวาในเขตเทศบาลสวนความชกของกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ ภาวะไขมนคอเลสเตอรอลในเลอดสง โรคเบาหวานภาวะอวน/นำหนกเกน (BMI≥25kg/m2)และอวนลงพง(เสนรอบเอว≥90ซม.ในชายและ≥80ซม. ในหญง)ในเขตเทศบาลสงกวานอกเขตเทศบาลสวนความชกของภาวะความดน โลหตสงในเขตเทศบาลใกลเคยงกบนอกเขตเทศบาลตามการเปรยบเทยบ ดงภาพท2
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
13.8
สบบห
รเปนป
ระจำ
ดมเคร
องดมแอลกอฮอล
กนผกผลไมไ
มพอเพ
ยง
กจกรรมทางกา
ยไมพอ
เพยง
ภาวะไขม
นในเลอ
ดสง
ภาวะความดน
โลหตสง
โรคเบา
หวาน
ภาวะอวน/น
ำหนก
เกน
ภาวะอวนล
งพง
38.3
73.7
21.6
17.4 24
.5
9
39.7
41.4
17.8
39.4
74.4
17.4
15.5
24.9
8.7
35.7
37.1
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
8
ปจจยเสยงดงกลาวสามารถปองกนไดดวยการปรบเปลยนพฤตกรรม ใหเหมาะสมดงนนการลดความรนแรงของกลมโรคนจงมงเนนทการปองกน ควบคมสหปจจยเสยงกจะสามารถปองกนหรอชะลอการเกดโรคไดรอยละ80 การดำเนนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรงใหไดผลโดยการแกไขปญหา สหปจจยเสยงไปพรอมๆกน โดยเนนหนกในการปองกนระดบปฐมภม การปองกนควบคมปจจยเสยงแบบบรณาการและสงเสรมสขภาพตลอด ชวงชวตในระดบครอบครวและชมชนใหมประสทธผลสงสด
การดำเนนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรงโดยยดชมชนเปนฐาน เปนมาตรการหนงในการดำเนนงานเชงรกสการลดปจจยเสยงรวมครอบคลม ประชากรทวไปในชมชนไดแกปจจยทางสงคมปจจยทางดานสงแวดลอมและ พฤตกรรมเสยงในชมชน เพมความสามารถบคคลในการตดสนใจและเลอก ปฏบตลดเสยงสนบสนนใหมการปรบสภาพแวดลอมใหเออตอการลดโอกาส เสยงและไมเออตอการมพฤตกรรมสขภาพเสยงตลอดจนการเขาถงการบรการ สงเสรมเทคนควธการปฏบต มการดำเนนการประสานงานรวมกบภาค เครอขายโดยระดมทรพยากรและภมปญญาทองถน ผานกระบวนการ รวมคดรวมทำในชมชนอยางเปนระบบตงแตการวเคราะหชมชน และ สถานการณปจจยสาเหตการวางแผนการเลอกกลยทธและกจกรรมการ ดำเนนงานการขบเคลอนและตดตามประเมนผลเพอปรบปรงการทำงาน ใหดยงขนอยางตอเนองตามสถานการณอยางเหมาะสมกบปญหาวถชวต และบรบทของชมชนและเกดความยงยนซงตองอาศยพลงของประชาชน เปนรากฐานและการมสวนรวมของทกภาคสวนทเนนชมชนเปนศนยกลาง สรางความเขมแขงใหกบชมชนสงผลใหลดเสยงลดโรคและภาวะแทรกซอน ของโรคไมตดตอเรอรงในระยะยาวได
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
9
องคการอนามยโลกไดเสนอใหมการดำเนนงานโดยยดชมชนเปนฐาน (CBI) เปนกลยทธหลกอยางหนงในการปองกนควบคมโรคไมตดตอตงแต ปพ.ศ.2513และไดเสนอใหใชกลยทธแบบจำลองการควบคมและปองกน โรคไมตดตอเรอรงแบบบรณาการ (IntegratedNCDPreventionand controlModel)ในราวตนปพ.ศ.2523และไดเสนอแนวคดการสรางเสรม สขภาพในเวลาตอมา
แนวคดการสรางเสรมสขภาพ (Health Promotion)การควบคมปจจยและวถชวตทสงผลตอสขภาพเปนกลยทธหนง
ในการปองกนรกษาและฟนฟโรคซงตองทำครอบคลมสขภาพทง4ดาน คอรางกายจตใจสงคมและจตวญญาณดวยวธการทถกตองและเหมาะสม ตอสภาพรางกายของแตละคนอาท การออกกำลงกาย โภชนาการและ พฤตกรรมเสยงตอสขภาพ การไมสบบหร การไมดมสรา/เครองดมทม แอลกอฮอล การเฝาระวงสขภาพ โดยใชกลยทธการสรางเสรมสขภาพ (HealthPromotionStrategies)ซงเปนกระบวนการเคลอนไหวทางสงคม
กรอบแนวคดการดำเนนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง โดยยดชมชนเปนฐาน (Community Based Intervention for NCDs Controlling : CBI NCDs)
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
10
โดยความรวมมอของทกภาคสวนและความเขมแขงของชมชน เพอให ประชาชนมสขภาวะทดขนทงกลมคนปกตกลมเสยงกลมทเจบปวยและ กลมทพการ โดยมงพฒนาปจจยกำหนดสขภาพทกดานใหเออตอการพฒนา สขภาพของประชาชนตามกฎบตรออตตาวา (OttawaCharter)ปพ.ศ. 2529 ใหคำนยามการสรางเสรมสขภาพคอ“กระบวนการทชวยใหผคน สามารถควบคมและเพมพนสขภาพใหกบตนไดโดยใช5กลยทธไดแก
1)การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ2) การสรางสรรคสงแวดลอมทเออตอสขภาพ3) การเสรมสรางการดำเนนการในชมชนทเขมแขง4) การพฒนาทกษะสวนบคคลและ5)การปรบเปลยนระบบบรการสขภาพ”
การดำเนนงานเพอลดปญหาโรคไมตดตอเรอรงในชมชนตามกลยทธ ตางๆ เพอลดปจจยเสยงและปจจยกำหนดในชมชนการจดบรการทจะ เขาถงกลมทมความเสยงการขบเคลอนนโยบายของชมชนการคดกรอง การขบเคลอนเพอลดปจจยเสยงหลกๆ ในชมชนมงเนนลดปจจยเสยง ทปรบเปลยนไดเปนกญแจสำคญในการลดปญหาโรคไมตดตอเรอรง และ เนองจากพฤตกรรมมการเปลยนแปลงตลอดเวลา (เปนพลวตร)จงจำเปน ทตองสงเสรมพฤตกรรมเชงบวกในชมชน ในขณะทพฤตกรรมทสมพนธกบ
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
11
ความเสยงนนฝงรากอยในชมชน ในมตของสงคมวฒนธรรมสงแวดลอม ทางกายภาพของชมชนเองดงนนเพอใหการดำเนนงานประสบผลสำเรจ จงจำเปนตองมการคนหาขอเทจจรงเพอแสดงถงผลทเกดขนจากมตของ การมองชมชนเปนเปาหมายมการบรณาการการสงเสรมสขภาพปองกน ควบคมโรคการบำบดและการฟนฟโรคทำงานรวมกนเพอการเปลยนแปลง ชมชนใหมพฤตกรรมสขภาพทางบวกในการลดเสยงลดโรคโดยแปลงจาก สงทยากเปนสงทงาย เปนภาษาของชมชนเองสามารถเขาใจและปฏบตได อยางสอดคลองกบชมชน ซงสอดคลองกบพระราชดำรสของพระบาท- สมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชรชกาลท9ทวา“เขาใจ เขาถง และพฒนา”
การดำเนนงานCBIในประเทศไทยทผานมามการพฒนาอยางตอเนอง ดงภาพท3
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
12
ชมชน ครอบครว บคคล ลดโอกาสเสยง ลดปจจยเสยง ลดโรค และภาวะโรคเรอรง
ชมชนรบร สนใจ เรยนร ประเมน จดการ
๏ ขอมล เรยนร๏ สอสารตองใจ๏ บรณาการปองกน
๏ เพมพลง ชมชน๏ คนพบลด เสยง๏ มาตรการ สงคม๏ ปรบปรง บรการฯ
กระบวนการชมชนลดเสยงลดโรค
ชมชน ครอบครว บคคล จดการตนเองเขาถงบรการและ ทรพยากรทจำเปน
ระบบบรการเชงรกนโยบาย คานยม กฎระเบยบ, ทรพยากร, ผลตภณฑ
ทางเลอก งานเนนหนกของกระบวนการ ควบคมปองกนโรค
งานเ
นนหน
กของ
กระท
รวงก
ารสง
เสรม
สขภา
พ
กอนปฐมภม: ปฐมภม: ประชากร
โลก ทองถน
กฎหมาย การเลอกขอบงคบ ของบคคล
- สรางความตระหนกและเรยนร เพอควบคมปจจยเสยง- เฝาระวงความเสยงและโรค- สรางความเขมแขงชมชน และหนสวน
ปรบบรการพนฐาน
มาตรฐานการบรการ/ระบบปรกษา -สงตอ/เขาถงบรการ ปรบและพฒนาคณภาพตอเนอง ของระบบบรการมงผลลพธบรการทมเปาหมายสการลดโรค
พฒนาขอมลขาวสาร ระบาดวทยา การวางแผน พฒนาบคลากร
ภาพท 3กรอบแนวคดรปแบบการดำเนนงานปองกนควบคม โรคไมตดตอเรอรงในชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
13
ชมชน ครอบครว บคคล ลดโอกาสเสยง ลดปจจยเสยง ลดโรค และภาวะโรคเรอรง
ชมชนประเมน จดการ เฉยบพลนพรอมรบ
๏ เพมพลง ชมชน๏ คนพบลด เสยง๏ มาตรการ สงคม๏ ปรบปรง บรการฯ
๏ รจก๏ เฝาระวง๏ เตรยมพรอม๏ ซอมแผน
ชมชน ครอบครว บคคล จดการตนเองเขาถงบรการและ ทรพยากรทจำเปน
ระบบบรการเชงรบ
งานเนนหนกของกระบวนการ ควบคมปองกนโรคงานเนนหนกของกระบวนการรกษาอยางมคณภาพเพยงพอ
กลมเสยงสง ทตยภม: ตตยภม:
- พบโรคตงแตระยะตน- ประเมนและปองกน ปจจยเสยงในผเปนโรค- คดกรองและจดการ ภาวะแทรกซอน
- ดแลตอเนอง- ดำรงการ บรการ- ฟนฟสภาพ
คดกรอง ประเมนควบคมปจจยเสยง
ปรบบรการพนฐาน
มาตรฐานการบรการ/ระบบปรกษา -สงตอ/เขาถงบรการ ปรบและพฒนาคณภาพตอเนอง ของระบบบรการมงผลลพธบรการทมเปาหมายสการลดโรค
พฒนาขอมลขาวสาร ระบาดวทยา การวางแผน พฒนาบคลากร
ทมา:ฉายศรสพรศลปชยแนวทางกลยทธชมชนเปนฐาน(CBI)พ.ศ.2552
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
14
หมายเหต:“การดำเนนงานCBIทแทจรงตองเปนชมชนลดเสยงลดโรค ทสามารถจดการไดดวยตวเองจงจะเกดความยงยน”ในระดบปฐมภมความ สำเรจของการดำเนนงานหลงจากคดกรองแลวสงททำใหเกดประสทธผล ไดนนตองคำนงถงปจจยกำหนดและปจจยสงแวดลอมในชมชนอนไดแก ปจจยดานสงคม วฒนธรรมตอการรบรความเสยง ความเสมอภาค เพศ ประสทธผลของการดำเนนการการเขาถงการดแลทรพยากรในชมชนปจจย ทมผลตอการออกแบบแผนชมชนการจดลำดบความสำคญของปญหาและ แผนงาน
การดำเนนงานโครงการCBIชมชนจะเปนตวกลางสรางความเชอมโยง ชองวางระหวางความรทางวทยาศาสตรกบความจำเปนทจะตองทำโดยชมชน จะมความสำคญดงตอไปน
ชมชน และภาคองคกรตางๆ กบการปรบเปลยนพฤตกรรมลดปจจยเสยงพฤตกรรมสขภาพของประชาชนทกลายเปนนโยบายปรบเปลยน
พฤตกรรม3อ.2ส.ประกอบดวยการบรโภคอาหารออกกำลงกายอารมณ การสบบหรและการบรโภคสราและเครองดมแอลกอฮอลซงไดรบอทธพล จากปจจยตางๆดงภาพท 4ซงพฤตกรรมเสยงตอสขภาพมความสมพนธ กบความเสยงทฝงรากอยในชมชน ในมตของสงคมวฒนธรรมความเชอ คานยมสงแวดลอมทางกายภาพของชมชนจากผลกระทบของการพฒนา ดานเศรษฐกจสงคมระบบทนนยมโลกาภวตนและสงคมบรโภคนยมมสวนเรง ใหประชาชนเขาถงปจจยเสยงสขภาพโดยงายมพฤตกรรมตดสนใจเลอก บรโภคทเสยงตอสขภาพมากขน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
15
ดงนนการปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงของประชาชนไมสามารถ ดำเนนการไดโดยกระทรวงสาธารณสขเพยงลำพงหากแตชมชนและภาค องคกรตางๆลวนมอทธพลและมสวนสำคญตอการตดสนใจดแลสขภาพ ของบคคลความรวมมอของภาคเครอขายทงภาครฐภาคเอกชนทงใน และนอกกระทรวงสาธารณสขลวนมความสำคญในการลดปจจยเออตอ การเกดพฤตกรรมเสยงการปรบสงแวดลอมทสงเสรมใหประชาชนสามารถ มพฤตกรรม/กจกรรมสขภาพ มทางเลอกดานสขภาพเพมขนทงการบรโภค อาหารและการออกกำลงกาย การออกกฎหมาย/นโยบายของทกองคกร ตองคำนงถงผลทจะกระทบตอสขภาพของประชาชน
ภาพท 4 ระดบตางๆของปจจยทมอทธพลตอสขภาพ
ปรบจากepidemiologyreviews,GielenA.C.etal.EpidemiolRev2003;25,65-76
นโยบายสงคมและเศรษฐกจ
องคกร สถาบน
เพอนบานและชมชน
สภาพแวดลอมทอาศยอย
ความสมพนธสภาพแวดลอมทางสงคม
ปจจยเสยงระดบบคคล
ปจจยพนธกรรม
หนทางสพยาธสรระ
สขภาพบคคลสขภาพประชากร
Life
cou
rse
ตลอด
ชวงช
วต
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
16
ชมชน (community) หมายถงหมชนกลมคนทอยรวมกนเปนสงคม ขนาดเลกหรอขนาดใหญกได ทอาศยอยในอาณาบรเวณเดยวกนและม ผลประโยชนรวมกนเชนหมบานตำบลอำเภอจงหวดเทศบาลสถานศกษา สถานททำงานสถานประกอบการโรงเรยนวดตลาดเปนตน
ภาคเครอขายในชมชนหมายถงหนวยงานองคกรชมรมกลมคน ทเขามามสวนรวมในการดำเนนงานประกอบเครอขายภาครฐ (เจาหนาท สาธารณสขครองคกรปกครองสวนทองถน/อปท.พฒนาชมชนเกษตรอำเภอ หนวยงานตางๆทเกยวของ)เครอขายภาคประชาชน(อาสาสมครสาธารณสข/ อสม.แกนนำสขภาพประจำครอบครวชมรมสรางสขภาพ)และกลมตางๆ ในชมชน (กรรมการ/คณะทำงานชมชนองคกรเอกชนสาธารณประโยชน บรษทหางรานเปนตน)
บทบาทของชมชนการรวมตวรวมคดรวมทำทจะนำไปสชมชน เขมแขงพงตนเองได หมายถงสามารถดแลตนเองไดมากทสด สามารถ แกไขปญหาความยากจนและอนรกษสงแวดลอมสงเหลานจะบรรลผลได ทกคนในชมชนตองเขามามสวนรวมในการกำหนดเปาหมายและวสยทศนรวม ดงตวอยางของเปาหมายและวสยทศนรวมในสวนของระบบสขภาพชมชน 8ประการของนายแพทยประเวศวะส เพอใหบรรลสภาวะชมชนเปนไป ไดงายขนไดแก
ชมชน บทบาทเจาหนาทสาธารณสขกบการมสวนรวมของชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
17
1. เกดสำนกคณคาของความเปนคน2. ชมชนเขมแขงสามารถพฒนาอยางบรณาการไดมากทสด3. เปนชมชนทไมทอดทงกนสามารถดแลคนแกคนพการคนจนและ
เดกกำพราไดทงหมด4. สามารถดแลรกษาโรคทพบบอยเชนหวดเจบคอโดยไมตองไป
โรงพยาบาล5. สามารถวนจฉยและดแลรกษาโรคเบาหวานความดนโลหตสงทมใน
ชมชนไดทงหมด6. สามารถดแลผสงอายทบานได7. ควบคมโรคตางๆ ได เชน ไขเลอดออก ไขหวดนกอบตเหต
และยาเสพตดฯลฯ8. สรางเสรมสขภาพทกดานไดอยางเตมท
บทบาทเจาหนาทสาธารณสขในมตใหมของระบบบรการสขภาพ เจาหนาทสาธารณสขเปนผให
บรการดานสขภาพทงเชงรกและตงรบโดยดแลผปวยอยางองครวมประกอบดวย การดแลในมตทางรางกาย จตใจ สงคมปญญาและจตวญญาณดงนน เจาหนาทสาธารณสขยคใหมจงควรปรบเปลยนกระบวนทศนของการใหบรการ สขภาพจากการเปน“ผดำเนนการให”เปน“ผสนบสนนใหมการดำเนนการ (Facilitator)”ไมเปนผคดใหชาวบานแตจะเปนผกระตนใหชาวบานคดเอง ดแลสขภาพตนเองเพอลดการพงพงผอนนอกจากนยงตองเรยนรระบบงาน และทกษะการทำงานแนวใหมโดยเปลยนจาก“การตงรบ”ในสถานบรการ โดยรอใหผปวยเขามารกษาพยาบาลเมอเจบปวยแลว เปนการใหบรการ “เชงรก”ออกไปในครอบครวและชมชน เพอสงเสรมสขภาพและควบคม ปองกนโรคกอนทจะเกดโรคทงผปวยและคนทยงไมปวย เพอลดปจจยเสยง
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
18
และสรางเสรมสขภาพไปพรอมกนทงนตองสอดคลองกบบรบทและเงอนไข กบวถชวตของชมชน
กญแจของการพฒนาคอการเรยนรรวมกนในการปฏบตอนนำไปส การเกด“ปญญารวมกน”ดงนนเจาหนาทสาธารณสขจงมอกบทบาทหนง โดยเปนผสนบสนนใหมเวทการจดการความรมการเรยนรรวมกนเพอถายทอด ประสบการณทดมการถอดบทเรยนพรอมทงสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพทด เพอลดอบตการณปวยและการเสยชวตดวยโรคทปองกนไดกอนวยอนควร
การดำเนนงานในการแกปญหาสาธารณสขรวมกบชมชนจำเปน ตองมการดำเนนงานอยางเปนระบบโดยมขนตอนดงน
1. การเตรยมการ (Preparation) บคลากรดานสาธารณสขตองประสานความรวมมอกบบคคล
ครอบครวชมชนและอนามยสงแวดลอมในการปองกนควบคมโรคการเตรยม การทสำคญเบองตนคอ
1.1 การปรบทศนคตวธคดและแบบแผนการปฏบตการใหบรการ จากการรกษาสการปองกนควบคมโรคและรเทาทนกบการเปลยนแปลง ของสถานการณสงแวดลอม
1.2 ตองเรยนร เขาใจและยอมรบวา มความคด ความเชอ คานยมของแตละสงคม/ชมชนซงมผลตอการกำหนดแบบแผนพฤตกรรม การดำรงชวตของประชากรในชมชนนนๆและมผลตอบสนองตอความตองการ ดานจตใจ อารมณและสงคม แมวาจะไมสามารถอธบายเหตผลในเชง วทยาศาสตรได การแกปญหาตามแนวทางทเจาหนาทกำหนดและคดวา
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
19
เหมาะสมทสดแบบบนลงลาง(Topdownapproach)อาจไมสอดคลองกบ ความจรงของสงคมจงควรเรยนรเพอเขาใจกระแสสงคมและแปลงใหเกด เปนพลงสงคมอนจะนำไปสเปาหมายทเราวาดฝนไวรวมกนดงนนการศกษา ภมปญญาประชาชนและภมปญญาทองถน (ทนทางสงคม)จงเปนจดเรมตน ทสำคญในการพฒนาเพอยกระดบศกยภาพของชมชนใหสามารถพงพาตนเอง ไดสการพฒนาทยงยน
1.3 เขาใจและรบรปญหาชมชนปญหาชมชนในมมมองของ เจาหนาทสาธารณสขกบชมชนอาจจะไมเปนประเดนเดยวกน เจาหนาทตอง ใหความสำคญประเดนดานความสำนกดานสขภาพ(HealthConsciousness) ในการรบรเกยวกบสขภาพและความเจบปวยความคดความเชอของชมชน การรบรตอผลกระทบทเกดขนในระดบบคคลครอบครวและชมชนปฏกรยา ของชมชนทสนองตอบตอการเกดสภาวการณดานสงแวดลอมทงทางกายภาพ และสงคมทจะมผลสงตอสขภาพและความเจบปวยของสมาชกในชมชน
1.4 การพฒนาความเปนผนำและการสรางเครอขาย เพอการ พฒนาสาธารณสขในระดบชมชน โดยปรบกระแสแนวคดใหตรงกนนำไป สการกำหนดเปาประสงครวมกน และเกดการระดมพลงชมชนทงดาน ทรพยากรมนษยและทรพยากรอนๆในชมชน เพอการพฒนารวมกนอยาง ตอเนองเกดเครอขายชมชนสาธารณสขซงระบบบรการสนบสนนสาธารณสข จะตองสอดประสานกบกระบวนการแกไขปญหาชมชนมงสทศทางทจะเออ ใหชมชนพงพาตนเองได โดยอาศยพลงชมชนอนเกดจากกระบวนการเรยนร รวมกนระหวางเจาหนาทสาธารณสของคกรชมชนประชาชนและสาขาอนๆ ทเกยวของ
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
20
1.5 การศกษาชมชน ในการรวบรวมขอมลของชมชนภาพรวมแบบมสวนรวม
เพอสบคนหาขอมลทสำคญเพอใหรและเขาใจชมชนทงในตวของเนอหาและ บรบทนำไปสการพฒนาตอไปเครองมอศกษาชมชนเชนเครองมอ7อยาง ประกอบดวยแผนทเดนดนผงเครอญาต โครงสรางองคกรชมชน/เครอขาย องคกรในชมชนระบบสขภาพชมชนปฏทนชมชนประวตศาสตรชมชนและ ประวตชวตบคคลทนาสนใจ เครองมอChangeประเมนความตองการของ ชมชนและอนๆ
1.6 การสอสารความเสยง (Riskcommunication) เปนกลวธ ในการเผยแพรและกระจายขอมลทถกตองและเหมาะสมกบเหตการณ ทำใหผเกยวของทงผประเมนความเสยงและผจดการความเสยง รวมถง ผมสวนรวมอนๆทงทางตรงและทางออม (stakeholders)มความเขาใจ ในทางเดยวกนกบสงคกคามการเกดผลกระทบในเชงลบความเสยงและโอกาส ของการเกดเปนหนาทของนกวชาการหรอผเชยวชาญในการสรางขอมลทจะใช ในการสอสารเรองตางๆกบประชาชนทวไปไดอยางมประสทธภาพ
การดำเนนงานดานสขภาพการสอสารเพอสขภาพมองไดหลายมต เพราะเรองสขภาพเปนพลวตรมความตอเนองในวถชวตของบคคลเปนเรอง สขภาวะองครวมทสมบรณทงทางกายจตสงคมและจตวญญาณมความ เกยวเนองกบการเมองเศรษฐกจสงแวดลอมสงคมและวฒนธรรม
การรบรศกยภาพการสอสารภายในชมชน เชนการใชสอเผยแพร ขอมลขาวสารวธการและชองทางการเขาถงชมชนทไดผลรวมถงปญหาและ ปจจยททำใหคนในชมชนยอมรบสอและมสวนรวมในการสอสารในชมชน เพอเพมความสามารถในการสอสาร
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
21
2. การวางแผนและดำเนนงานรวมกบชมชนในการแกปญหา สาธารณสข (Plan and Implementation)
การวางแผนการดำเนนการจำเปนตองเขาใจกระบวนการวาง แผนงานมความรพนฐานทเกยวของกบปญหาสาเหตหลกของปญหาและ ปจจยทเกยวของระบบบรการสาธารณสขและระบบบรการอนทเกยวของเชน ระบบการศกษาการเกษตรการปกครองทองถนระบบโครงสรางและสงคม วฒนธรรมของชมชนและองคประกอบการวางแผนและการดำเนนงานมดงน
- ชมชนแตงตงคณะทำงาน โดยการมสวนรวมของทกภาคสวน ประกอบดวย เจาหนาทจากหนวยงานภาครฐในพนทรบผดชอบภาคเอกชน และภาคประชาชน โดยมขอตกลงรวมกนและทำหนาทรบผดชอบตอการ จดทำแผนการดำเนนงาน
-การประเมนและวเคราะหชมชนทเกยวของกบปญหาสขภาพ การรวบรวมและวเคราะหตางๆไดแกนโยบายดานสาธารณสข
ขอมลแผนงานสาธารณสขขอมลเกยวกบปญหาสาธารณสขและสถานการณ ของการดำเนนงานปจจบน เชนขอมลประชากร/ระบาดวทยาดานสถานะ สขภาพขอมลเกยวกบปญหาพฤตกรรมสขภาพทเปนสาเหตสำคญของปญหา การดำเนนงานในพนท ขอมลทางสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรมประเพณ และทรพยากรในทองถน
เจาหนาทสาธารณสขและตวแทนประชาชนรวมกนสำรวจชมชน ขอมลอาจไดจากเครองมอศกษาชมชนรายงานของสถานบรการสาธารณสข (การคดกรองโรคปจจยเสยงพฤตกรรมเสยงสงแวดลอมเสยงภาวะแทรกซอน) ทำใหเหนภาพรวมของชมชนเขาใจปญหาและสถานการณทเปนอยจรงหรอ
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
22
ปจจยทเกยวของกนทงหมดแลวจงนำมาประเมนและวเคราะหชมชนท เกยวของกบโรคไมตดตอเรอรง
- การจดทำแผนชมชนรวมกนในเวทชมชน การจดทำแผนชมชนรวมกนในเวทชมชนโดยนำผลการประเมน
และวเคราะหชมชนทเกยวของกบปญหาสขภาพ เชนการปวยตาย โรค ภาวะแทรกซอนปจจยเสยงพฤตกรรมเสยงสงแวดลอมเสยงใหประชาชน รบทราบและนำมาจดลำดบความสำคญของปญหาซงพจารณาจากขนาด ปญหาความรนแรงความยากงายในการแกปญหาความตระหนกในปญหา ของชมชนทไมจำกดเฉพาะดานเศรษฐกจเรองปากทองยงเกยวเนองทง ดานสงคมสงแวดลอมและวฒนธรรม
- การกำหนดกลวธ/แนวทางการดำเนนงาน เปนการกำหนดรายละเอยดกจกรรมการดำเนนงานตามแผน
และลงมอทำตามบทบาทหนาทของแตละกลมองคกรรวมกบหนวยงาน ภาครฐทงทมสนบสนนและทมองคการบรหารสวนทองถนวามบทบาทอยางไร โดยชมชนตองมการแบงกลมรบผดชอบงานตามความถนดในแตละประเภท ของกจกรรมมหลากหลายวธการทนำไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ เชนการรณรงคการสอนการฝกทกษะการสาธตการอบรมการอภปราย การแลกเปลยนความคดเหนเปนกลมการใชบคคลตนแบบการฝกปฏบต
- กำกบตดตามและประเมนผลการดำเนนงาน (Monitoring andEvaluation) เปนการกำกบตดตามประเมนผลหรอการถอดบทเรยน ระหวางการดำเนนงานและเมอสนสดการดำเนนงานการประเมนผลหรอ การถอดบทเรยนระหวางการดำเนนงานซงเปนการประเมนในระดบขนตอน กระบวนการเพอใหทราบความกาวหนาและสามารถปรบทศทางการดำเนนงาน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
23
ไดทนเวลา ไมตองรอจนเสรจสนและการประเมนผลหรอถอดบทเรยนเมอ สนสดการดำเนนงาน เปนการประเมนเมอสนสดแผนดำเนนงานหรอระยะ สนสดโครงการเปนการประเมนผลผลตและผลลพธสงสำคญจากการประเมน คอพยายามชใหเหนสงทชมชนไดรบมสวนรวมในการรบผลประโยชนหรอ รบผลกระทบ เพอเปนการสรางความภาคภมใจและการมสวนรวมอยาง ครบวงจร
การสรางกระบวนการการมสวนรวมของชมชนกระบวนการแกปญหาสาธารณสขในชมชน ตองตอบสนองตอ
ปญหาและความจำเปนทแปรผนไปตามลกษณะบรบทของชมชนสงแวดลอม และทรพยากรในแตละพนท โดยตองอาศยการมสวนรวมของประชาชนใน การพฒนาเปนกระบวนการทเชอมโยงระหวางภาครฐและภาคเครอขายอนๆ นอกภาครฐ เชนธรกจเอกชนประชาชนชมชนและองคกรตางๆ ใหได มโอกาสเขามามสวนรวมในการคดตดสนใจและรวมแรงรวมใจในการพฒนา เพราะ“การพฒนาททรงพลงและยงยนในสงคมประชาธปไตย เกดจาก การพฒนาทผเกยวของทกภาคสวนไดรวมคดรวมตดสนใจรวมแรงรวมใจ ในการดำเนนการและรวมรบประโยชนจากการพฒนา”
กระบวนการการมสวนรวมของชมชนสรปได5ขนตอนขนตอนท 1การมสวนรวมในกระบวนการวเคราะหชมชนเพอทำการ
คนหาปญหาหาสาเหตปญหาของชมชน ใหประชาชนไดสบคน สำรวจ จดบกพรอง วเคราะหสภาพทแทจรงของชมชนพรอมทงรวมตดสนใจวา จะเรมทำอะไรจะแกไขปญหาอะไร
ขนตอนท 2การมสวนรวมในกระบวนการวางแผนดำเนนการใหภาค เครอขายและประชาชนมสวนรวมในการคด คนหาวธการหรอแนวทาง
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
24
เพอการแกไขปญหาทไดมาซงกระบวนการทางประชาธปไตยสามารถปฏบต ไดจรงและเหมาะสมกบชมชนนนๆ
ขนตอนท 3การมสวนรวมในกระบวนการดำเนนงานชมชนและ ประชาชนใชศกยภาพของตนเองในการบรหารจดการชมชนจดการทรพยากร และเกดการประสานกนระหวางชมชนกบองคกรตางๆทเขามาชวยเหลอ
ขนตอนท 4 การมสวนรวมในกระบวนการประเมนผลการดำเนนงาน ชมชนและประชาชนมสวนรวมในการตรวจสอบผลงานทไดทำไปวาบรรล วตถประสงคทกำหนดไวหรอไมหากกจกรรมททำไปเกดประโยชนตอชมชน ชมชนเกดการพฒนาและเปนขนตอนทจะตดสนใจวาจะเดนไปขางหนาหรอ หยดเพอการทบทวนและปรบปรงวธการดำเนนงานใหม
ขนตอนท 5การมสวนรวมในการรบผลประโยชนประชาชนจะไดรบ ผลตอบแทนจากการเขารวมในกจกรรมทางดานจตใจ เกดความภาคภมใจ ทเหนชมชนเกดการพฒนา
ถงแมวากระบวนการการมสวนรวมจะเปนตวกำหนดกจกรรมการ ดำเนนงานของชมชนแตในทางปฏบตแลวทกคนในชมชนไมสามารถเขามา มสวนรวมไดการเขามามสวนรวมในการพฒนาจงเปนไปไดหลายลกษณะ ซงกแลวแตจงหวะหรอโอกาสทสามารถจะเขารวมได เชน รวมใชแรงงาน รวมใหขอคดเหนรวมออกเงนทรพยากรการชกชวนเพอนบานรวมสมภาษณ รวมรบผดชอบและดำเนนกจกรรมฯลฯ
การมสวนรวมในการพฒนาของชมชนในการแกปญหาสาธารณสข มหลายวธการ ไดแกกระบวนการA-I-CกระบวนการF.S.C.และแผนท ผลลพธ(OutcomeMapping:OM)
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
25
1) กระบวนการA-I-C (Appreciation InfluenceControl) เปน กระบวนการระดมความคดในกลมผมสวนไดสวนเสยในชมชน (คนในชมชน และผทเกยวของในการพฒนาจากภาครฐและนอกภาครฐ)ทเรมจากสภาพ ชมชนทเปนจรงในปจจบนแลวโยงสภาพฝนในอนาคตเทคนคและกระบวนการ A-I-C เปนเทคนคทเปดโอกาสใหผเขารวมประชมไดมการแลกเปลยนความร ประสบการณและขอมลขาวสารกนในทกขนตอนอยางมสวนรวมของสมาชก ในชมชนบทพนฐานของความเทาเทยมกนกระบวนการนนำเอาคนเปน ศนยกลาง โดยผทมสวนเกยวของทงหมดในชมชนมาชวยกนและทำงาน รวมกนทำใหสมาชกเขาใจสภาพปญหาขอจำกดความตองการและศกยภาพ ของผเกยวของเพอแกปญหาและหาแนวทางพฒนาเชงสรางสรรค
2) การประชมเพอสรางอนาคตรวมกน(FutureSearchConference: F.S.C.) เปนกระบวนการระดมความคดในกลมผมสวนไดสวนเสยในชมชน มารวมกนทำงานโดยนำประสบการณของแตละคนมาสรางวสยทศนรวมกน ในเรองนนและไดแผนหรอแนวทางในการปฏบตใหไปถงวสยทศนของกลม เปนกระบวนการทใชอนาคตเปนเปาประสงคในการทำงาน
3) แผนทผลลพธ (OutcomeMapping :OM) เปนการวางแผน แบบยงยนโดยทในขนตอนการวางแผนตองคำนงถงภาคเครอขายทงเครอขาย โดยตรง(Directpartner)ซงเปนเครอขายทพรอมจะรวมดำเนนการดวยกน และเครอขายทจะเปนฝายสนบสนน (Strategicpartner) และวางแผน การดำเนนการโดยมเปาหมายทชดเจนทาทายโดยเปนการกำหนดผลลพธ เชงพฤตกรรมทใหความสำคญตอศกยภาพความสามารถของเครอขายโดยตรง ทจำเปนตอการทำใหแผนงาน/โครงการบรรลความสำเรจโดยทมการกำหนด ตวชวดตดตามประเมนผลในทกขนตอนการดำเนนงาน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
26
ชมชนเชนชมชนหมบานตำบลอำเภอจงหวดเทศบาลสถานศกษา สถานททำงานสถานประกอบการโรงเรยนวดตลาดเปนตน
ชมชนลดเสยงลดโรคไมตดตอเรอรงหมายถงชมชนทมการดำเนนการ ปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรง โดยคณะทำงานระดบชมชนประเมน และวเคราะหสถานการณสขภาพของชมชนจดทำแผนสขภาพของชมชนดำเนนการตามแผนประเมนผลการดำเนนงานโดยการมสวนรวมของชมชนมวตถประสงคเพอใหสมาชกในชมชนมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมโดยม กระบวนการหรอขนตอนดงภาพท5
ภาพท 5 กระบวนการ/ขนตอนการดำเนนงานชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง
แนวทางการดำเนนงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง โดยยดชมชนเปนฐาน
ทำแผนชมชนรวมกนในเวทชมชน
ประเมนและวเคราะห ชมชนทเกยวกบโรคไมตดตอเรอรง
แตงตงคณะทำงานขบเคลอนการดำเนนงาน
กำกบ ตดตามและประเมนผลการดำเนนงาน
ดำเนนงานตามแผนชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
27
เสนทางสชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรงกระบวนการ/ขนตอนการดำเนนงานชมชนลดเสยงลดโรคไมตดตอ
เรอรงประกอบดวย5ขนตอนดงน
1.แตงตงคณะทำงานขบเคลอนการดำเนนงานในชมชน2. ประเมนและวเคราะหชมชนทเกยวของกบโรคไมตดตอเรอรง
ทงปจจยเสยงและโรคขอมลทางสงคมสงแวดลอมเศรษฐกจวฒนธรรมและ ประเพณและทรพยากรในทองถนโดยเจาหนาทสาธารณสขคณะทำงานและ อาสาสมครสาธารณสขเพอใชเปนขอมลนำเขาในเวทชมชน
*การเฝาระวงการระบาดโดยการสำรวจคนหาภาวะสขภาพเจบปวย ดวยโรคไมตดตอเรอรงของคนในชมชนรวมทงวเคราะหบรบทและปจจย ทเกยวของในพนทรบผดชอบเนนขอมลเพอตดสนใจไดแก
- จำนวนและ/อตราการตาย/ปวยรวมผปวยในและผปวยสงตอและ โรคทเปนผลกระทบจากกลมโรคไมตดตอเรอรงทรวบรวมเปนระบบและ ตอเนองมแนวโนมการตายหรอการปวยเพมขน (อยางนอย3-5ป)อยาง ชดเจนหรอเปนภาระการบรการหรอมจำนวน/อตราตายหรอปวยสงกวา พนทอนๆทมขนาดของประชากรใกลเคยงกนและ/หรอพบโรคนในกลมท อายนอยลงเรอยๆซงมความรนแรงและเปนปญหาของชมชนสวนใหญทควร รบรและตระหนกและประเมนสถานการณปจจยเสยงทางสขภาพหลกๆ ทเกยวของไดแกการสบบหรภาวะนำหนกเกนและอวนขาดการเคลอนไหว/ ออกกำลงกาย การดมสราหรอเครองดมแอลกอฮอล นอกจากนอาจม การประเมนทรพยากร/ทนทางสงคมและวฒนธรรมทมอยในชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
28
แหลงขอมล:จากการสงเกตในชมชนรวมกบหาขอมลมาประกอบ สนบสนนการสงเกตจากแหลงตางๆเชนแฟมขอมลครวเรอน(Familyfolder) ทจดเกบอยางเปนระบบ โดยจดใหมจดสงเกตทแฟม เพอแยกครอบครว ทเปนโรคกลมเสยง
3. ทำแผนชมชนรวมกนในเวทชมชนโดยนำผลการสำรวจประเมน สถานการณและวเคราะหชมชนนำเสนอตอแกนนำ/คณะทำงานชมชนและ ชมชนใหรบรสถานการณปญหาโรคและปจจยเสยง จดลำดบความสำคญ ของปญหาวางแผนแกไขปญหาโดยการมสวนรวมของภาคเครอขายเปน ฐานในการคดภาพรวมโดยการสนบสนนวชาการของเจาหนาทสาธารณสข
4. การดำเนนการตามแผนชมชน 4.1.ระยะกอนดำเนนงาน เปนการเตรยมความพรอมในการ
ดำเนนงานและการขบเคลอนตามแผนและเตรยมความพรอมผรบผดชอบวา ใคร/ทำอะไร/ทไหน/เมอไร/อยางไร/แหลงงบประมาณ/เงนทน
4.2.ระยะดำเนนการ เปนการนำแผนงานไปสการปฏบตทงใน ดานบรหารจดการควบคมกำกบขบเคลอนใหเปนไปตามแผน
5. กำกบตดตามและประเมนผลการดำเนนการโดยการมสวนรวม ของชมชน เพอนำมาปรบปรงแกไขการดำเนนงานตอไปใหมประสทธภาพ ยงขนทำการประเมนผลแตละขนตอนตามแผนการดำเนนงาน
แนวทางการกำกบ ตดตาม และประเมนผล/ถอดบทเรยนการดำเนน งานปองกนควบคมโรคไมตดตอโดยยดชมชนเปนฐาน
การกำกบตดตามและประเมนผล/ถอดบทเรยนการดำเนนงาน ปองกนควบคมโรคไมตดตอโดยยดชมชนเปนฐาน เปนกระบวนตดตาม ควบคมกำกบดแลตรวจสอบโดยการเกบรวบรวมและวเคราะหขอมลในการ
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
29
ดำเนนงานอยางเปนระบบและควรเปนการประเมนแบบชมชนมสวนรวม ทมงเนนใหเกดกระบวนการเรยนรและพฒนาการดำเนนงานอยางตอเนอง ทจะนำไปสเปาหมายลดปจจยเสยงรวม และลดโรคไมตดตอเรอรงของ ประชาชนในชมชน
1. การวางแผน ตดตาม กำกบและประเมนผล/ถอดบทเรยน การดำเนนงานโดยการศกษาโครงการทตองการประเมนการกำหนดประเดน หลกทตองการประเมนเชนปญหาความตองการบรบทของพนทปจจยนำเขา กจกรรมการปฏบตงานเปนตนการเลอกเครองมอ/ศกษาเครองมอทใชในการ ประเมนการกำหนดชวงเวลา/จำนวนครงและระยะเวลาในการประเมน การกำหนดผประเมน/ผรบการประเมนและนำขอมลมาทำแผนตดตามกำกบ และประเมนผลการดำเนนงาน
การวางแผนตดตาม กำกบ และประเมนผล/ถอดบทเรยน การดำเนนงานทดทำใหไดขอมลการดำเนนงานโครงการวามการดำเนนงาน ตามกจกรรมทกำหนดไวในแผนหรอไมกจกรรมดำเนนไปอยางไรมปญหา อปสรรคทตองปรบปรงแกไขระหวางดำเนนงานหรอไมเกดสมฤทธผลหรอไม/ อยางไรควรขยายผลตอไปหรอไมและควรมขอกำหนดเพมเตมอะไร
2. การตดตามผลเปนการตดตามกำกบดแลการดำเนนงานตามแผนท กำหนดไวหรอไมโดยอาศยกระบวนการตดตามอยางมสวนรวมและกอใหเกด ความเขาใจในการดำเนนงานทกระดบ โดยมจดเนนวากจกรรม/เหตการณ นนไดเกดขนแลวหรอยง
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
30
ในขนตอนนควรกำหนดประเดนหลกทตองตดตามและการเลอก ใชเครองมอในการตดตามทเหมาะสมและสอดคลองกบวตถประสงคของ โครงการ
3. การประเมน/ถอดบทเรยนระหวางการดำเนนงานเปนการประเมน เพอตดตามการดำเนนงานในชวงเวลาใดเวลาหนง โดยมจดเนนปรมาณ และคณภาพในการดำเนนงานการดำเนนงานตามเวลาทกำหนดคาใชจาย ปญหาอปสรรคและการดำเนนการแกไขและปรบปรง
ในขนตอนนควรกำหนดประเดนเพอพจารณาเชนวตถประสงค ของโครงการตวชวดการบรรลวตถประสงค/ตวชวดจากกจกรรมแนวโนม ของความสำเรจกจกรรมเฉพาะและเหมาะสมกบชมชนทเกดผลดปญหาและ การแกไขเปนตน
4.การประเมน/ถอดบทเรยนเมอสนสดโครงการ เปนการประเมน ภาพรวมทงหมดของโครงการเมอไดมการดำเนนการจนสนสดโครงการสรป ผลการดำเนนงานและนำขอมลทไดจากการตดตามกำกบและประเมนผลมา วเคราะห เพอดวาโครงการประสบความสำเรจหรอไม/อยางไรมบทเรยน และนวตกรรมอะไรหรอไม
ในขนตอนนควรกำหนดประเดนเพอพจารณาเชนวตถประสงค ของโครงการตวชวดโครงการปฏสมพนธขององคประกอบตางๆความคมคา และการนำไปขยายผลเปนตน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
31
1. บทบาทหนาทของหนวยงานสวนกลาง1) รวมกนกำหนดนโยบายและแผนงานในการดำเนนงานเฝาระวง
ปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง2) พฒนาระบบการเฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรง3) การรณรงค/สอสารเตอนภย เพอสรางกระแสใหประชาชน
เกดการตนตวและเกดความตระหนก4) เพมศกยภาพเครอขาย5) พฒนาและบงคบใชกฎหมายทเกยวของ6) จดใหมกลไกประสานสงเสรมและสนบสนนทงดานวชาการ
และงบประมาณการดำเนนงาน 7) กำหนดตวชวดตดตามควบคมกำกบและประเมนผลการ
ดำเนนงาน
2. บทบาทหนาทของหนวยงานระดบจงหวด 1) แตงตงคณะกรรมการดำเนนงานเฝาระวงปองกนควบคม
โรคไมตดตอเรอรงระดบจงหวดทประกอบดวยภาคเครอขาย ทเกยวของ
2) ประเมนสถานการณโรคไมตดตอเรอรงปจจยตางๆทเกยวของ และศกยภาพของจงหวดเพอจดทำนโยบายและแผนระดบ จงหวด
บทบาทหนาทของหนวยงานทเกยวของแตละระดบ
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
32
3) จดทำนโยบายและแผนการดำเนนงานเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคไมตดตอเรอรงระดบจงหวด
4) สนบสนนใหมระบบฐานขอมลเพอการเฝาระวงและสอสาร เตอนภยของโรคไมตดตอเรอรงในพนท
5) พฒนาศกยภาพบคลากรและหนวยงาน 6) จดใหมกลไกการประสานงานสงเสรมและสนบสนนหนวยงาน
เครอขาย 7) สนบสนนการดำเนนงานคดกรองภาวะเบาหวานและความดน
โลหตสง 8) สนบสนนการดำเนนงานคดกรองปจจยเสยงตอการเกด
โรคหวใจและหลอดเลอด 9) จดกจกรรมเพอสนบสนนการลดเสยง 10)สงเสรมสนบสนนใหเกดรปแบบการดำเนนงาน 11)นเทศตดตามควบคมกำกบและประเมนผลการดำเนนงาน
เฝาระวงปองกนและควบคม โรคไมตดตอเรอรง ในระดบ จงหวดและรายงานผลสสวนกลาง
3. บทบาทหนาทของหนวยงานพนทปฏบตการ 1) จดทำแผนการดำเนนงานเฝาระวงปองกนควบคมโรคไมตดตอ
เรอรง 2) ประเมนสถานการณโรคไมตดตอเรอรงปจจยตางๆทเกยวของ
และศกยภาพในพนท 3) พฒนาศกยภาพใหกบอสม.และภาคเครอขายตามความ
เหมาะสม
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
33
4) พฒนาระบบฐานขอมลเพอการเฝาระวงและแจงขาวสาร เตอนภยของโรคไมตดตอเรอรงในพนททรบผดชอบ
5) ดำเนนงานคดกรองภาวะเบาหวานและความดนโลหตสง 6) ดำเนนงานคดกรองปจจยเสยงตอการเกดโรคหวใจและ
หลอดเลอดมบรการลดเสยง 7) จดกจกรรมเพอสนบสนนการลดเสยง 8) พฒนาระบบการดแลรกษาสงตอผปวยโรคไมตดตอเรอรง
ทมประสทธภาพ 9) ใหขอมลปอนกลบแกพนทเพอพฒนาสเปาหมาย 10)สงเสรมสนบสนนใหคำปรกษาการดำเนนงานชมชนลดเสยง
ลดโรคในชมชน 11)ประสานสนบสนนควบคมกำกบตดตามประเมนผลการ
ดำเนนงานและรายงานผล
4. บทบาทหนาทของหนวยงานระดบทองถน/ชมชน 1) สนบสนนงบประมาณและทรพยากร 2) สนบสนนการดำเนนงานชมชนลดเสยงลดโรคตามนโยบาย
เฝาระวงปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน 3) ขบเคลอนทางสงคมรวมดำเนนงานและตดตามกำกบและ
ประเมนผล
5. บทบาทหนาทของภาคประชาชน 1) เปนแกนนำในการจดทำแผนการดำเนนงานชมชนลดเสยง
ลดโรคตามนโยบายเฝาระวงปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง ในชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
34
2) รวมคดกรองประชากรกลมเสยงและกลมปวยในชมชน 3) ใหความรการดแลสขภาพเบองตนกบชมชน 4) เปนแกนนำในการรณรงคในชมชน 5) ตดตามเยยมบานใหการดแลและพยาบาลเบองตนแกผปวย
โรคไมตดตอเรอรงทบาน 6) เปนแกนนำจดกจกรรมลดปจจยเสยงในชมชน 7) เปนแกนนำในการกำหนดมาตรการทางสงคม/สญญาชาวบาน/
ขอตกลงของชมชน 8) รวมตดตามกำกบการดำเนนงานในชมชนและพฒนาไปส
เปาหมาย
6. บทบาทหนาทของแกนนำสขภาพครอบครว 1) ดแลสขภาพตนเองและครอบครว 2) เปนผประสานดานสขภาพและนำเสนอขอมลสขภาพครอบครว
แกอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน/แกนนำสขภาพ ชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
35
วธการดำเนนงานชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง
1.แตงตงคณะ -ชแจงนโยบายให -ประสานผลกดนสนบสนน -รวมมอกบภาคเครอขาย ผใหญบาน/ผนำชมชนทำงานขบเคลอน เจาหนาททเกยวของ ใหมการจดตงคณะทำงาน แตงตง/รวมเปนคณะทำงาน คดเลอกตวแทนรวมเปนการดำเนนงาน ทราบ ขบเคลอนการดำเนนงานในชมชน ขบเคลอนการดำเนนงาน คณะทำงานขบเคลอน ในชมชน -แตงตงผรบผดชอบ ในชมชน การดำเนนงานในชมชน -เปนผประสานงานหลกการ ทประกอบดวยตวแทน จดการโรคในชมชน ชมชนตวแทนภาค เครอขายตวแทนสถาน บรการสาธารณสข
2.ประเมนและ -เพมศกยภาพบคลากร -ประเมนสถานการณโรคไมตดตอ -รวบรวมประเมนวเคราะห -เตรยมขอมลในสวน วเคราะหชมชน และเครอขาย เรอรงปจจยตางๆทเกยวของ ขอมลชมชน ของบรบทชมชนทเกยวของกบ -ใหความรและใหการ และศกยภาพในพนท -รวมประเมนสรปรายงานผล -รวมประเมนและ โรคไมตดตอเรอรงสนบสนนดานวชาการ -พฒนาศกยภาพใหกบอสม.และ การวเคราะห/ประเมนชมชน แลกเปลยนขอมล -สนบสนนการดำเนนงาน ภาคเครอขายในการประเมน -สรปรายงานผลการวเคราะห/ ของพนททงดานวชาการ และวเคราะหชมชน ประเมนชมชน และทรพยากร -พฒนาระบบฐานขอมลเพอการ เฝาระวงและแจงขาวสารเตอนภย ของโรคไมตดตอเรอรงในพนท ทรบผดชอบ
ขนตอน หนวยงานระดบจงหวด หนวยงานพนทปฏบตการ หนวยงานระดบทองถน ภาคประชาชน และชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
36
-ใหความรและใหการสนบสนน ดานวชาการ -สรปรายงานผลการวเคราะห/ ประเมนชมชนนำเสนอแกคณะ ทำงานขบเคลอนการดำเนนงาน ในชมชน
3.ทำแผนชมชน จดใหมกลไกประสาน -รวมจดลำดบความสำคญของ -รวมจดลำดบความสำคญของ -รวมจดลำดบความ รวมกนในเวท สงเสรมและสนบสนน ปญหาและการแกไข ปญหาและการแกไข สำคญของปญหาชมชน ทงดานวชาการและ -จดทำแผนการดำเนนงานเฝาระวง -สนบสนนงบประมาณและ และการแกไข งบประมาณการ ปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง ทรพยากร/จดเวทการทำแผน -รวม/เปนแกนนำจดทำ ดำเนนงาน -กระตนใหประชาชนและเครอขาย ชมชนตามบรบทและผลการ แผนการดำเนนงาน ไดรวมคดพจารณาและแลก วเคราะห/ประเมนชมชน ชมชนลดเสยงลดโรค เปลยนเรยนรรวมกน -รวมจดทำแผนงาน/โครงการ ตามนโยบายเฝาระวง -ใหความรสนบสนนดานวชาการ ดำเนนงานเฝาระวงปองกน ปองกนควบคมโรค ควบคมโรคไมตดตอเรอรง ไมตดตอเรอรงในชมชน
ขนตอน หนวยงานระดบจงหวด หนวยงานพนทปฏบตการ หนวยงานระดบทองถน ภาคประชาชน และชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
37
4.การดำเนนการ ตามแผนชมชน
-ระยะกอน -เตรยมความพรอมในสวนท -เตรยมหนวยงานและบคลากร -เตรยมชมชนดำเนนงาน เกยวของ เพอสนบสนนการดำเนนงาน ชแจงเบองตน -ประสานหนวยงานทเกยวของ -พฒนาบคลากร(สาธารณสข/ ภาคประชาชน)เพอการจดการ ลดเสยงลดโรค
-ระยะดำเนนการ -สงเสรมสนบสนนใหเกด -ดำเนนงานคดกรองปจจยเสยง -สนบสนนงบประมาณ -เปนแกนนำชมชนในการ รปแบบการดำเนนงาน และโรคไมตดตอเรอรง ทรพยากร(คนเงนของ)/ ดำเนนการตามแผน -พฒนาคมอแนวทาง -ใหความรเกยวกบโรคปจจยเสยง สถานทการดำเนนงานและ -ตดตามการดำเนนการ สำหรบพนท และการปองกนหลกการและ กจกรรมตางๆตามแผน เปนระยะ เหตผลรวมทงขนตอนตางๆใน -ขบเคลอนทางสงคม -ใหความรการดแล การดำเนนงานเพอใหเกดความร -จดการสงแวดลอมใหออตอ สขภาพเบองตนกบ ความเขาใจเกดความตระหนก การลดเสยงลดโรค ชมชน และใหความรวมมอในการ -รวมจดกจกรรมสอสาร -เปนแกนนำในการ ดำเนนงานทมงสเปาหมายรวมกน ประชาสมพนธขอมลขาวสาร รณรงคสอสาร
ขนตอน หนวยงานระดบจงหวด หนวยงานพนทปฏบตการ หนวยงานระดบทองถน ภาคประชาชน และชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
38
-สงเสรมสนบสนนใหคำปรกษา เปนระยะเพอสนบสนน ประชาสมพนธในชมชน การดำเนนงานชมชนลดเสยง การลดเสยงลดโรค -ตดตามเยยมบาน ลดโรคในชมชน -สนบสนน/รวมดำเนนงานการ -เปนแกนนำจดกจกรรม -ดำเนนงานบรการลดเสยงโรค จดการลดปจจยเสยงและ ลดปจจยเสยงในชมชน ไมตดตอเรอรงจดกจกรรมเพอ โรคไมตดตอเรอรงและบรการ สนบสนนการลดเสยงลดโรค ลดเสยงโรคไมตดตอเรอรง การรณรงคสอสารใหขอมล -สนบสนนการดแลทางดาน ขาวสารแกชมชน สงคม/สงแวดลอม -พฒนาระบบการดแลรกษาสงตอ -ตดตามการดำเนนการ ผปวยโรคไมตดตอเรอรงทม เปนระยะ ประสทธภาพ -ใหขอมลปอนกลบแกพนทเพอ พฒนาสเปาหมาย -ตดตามการดำเนนการเปนระยะ
ขนตอน หนวยงานระดบจงหวด หนวยงานพนทปฏบตการ หนวยงานระดบทองถน ภาคประชาชน และชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
39
5.กำกบตดตาม -นเทศตดตามควบคม -ประสานสนบสนนควบคมกำกบ -ตดตามกำกบการดำเนนงาน -รวม/เปนแกนนำในการและประเมนผล กำกบและประเมนผล ตดตามประเมนผลการดำเนนงาน ใหเปนไปตามวตถประสงคของ ตดตามประเมนผลการดำเนนการ การดำเนนงานเฝาระวง และรายงานผล แผนงาน/โครงการ -ประสานหนวยงานท โดยการมสวนรวม ปองกนและควบคม -สรปรายงานผลการตดตามประเมน เกยวของของชมชน โรคไมตดตอเรอรงใน -ชแจงใหเครอขาย/ชมชนทราบ -สรปรายงานผลการ ระดบจงหวดและ ผลการดำเนนงาน ตดตามประเมนเปน รายงานผลสสวนกลาง -ประเมนแผนงาน/โครงการ ระยะ -วเคราะหประเมนชมชนในเขต -ชแจงใหประชาชน เพอหาโอกาสพฒนา ทราบผลการดำเนนงาน -เสนอแนะแนวทางเพอการ เพอการพฒนาตอเนอง ดำเนนงานในระยะตอไป และเกดความยงยน
ขนตอน หนวยงานระดบจงหวด หนวยงานพนทปฏบตการ หนวยงานระดบทองถน ภาคประชาชน และชมชน
ภาคผนวก
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
41
ภาคผนวก ก.
ตารางท 1 จำนวนและอตราตายตอประชากร100,000คนดวยโรคเบาหวานโรคความดนโลหตสงโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมองป2555-2559(รวมกรงเทพมหานคร)
ทมา:กองยทธศาสตรและแผนงานสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.สถตการสาธารณสขพ.ศ.2559
พ.ศ. โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรคหวใจขาดเลอด โรคหลอดเลอดในสมอง
จำนวน อตรา จำนวน อตรา จำนวน อตรา จำนวน อตรา
2555 7,749 12.1 3,684 5.7 15,070 23.4 20,368 31.7
2556 9,703 15.0 5,186 8.0 17,394 26.9 23,222 35.9
2557 11,389 17.5 7,115 11.0 18,079 27.8 25,114 38.7
2558 12,621 19.4 7,886 12.1 19,417 29.9 25,114 38.7
2559 14,487 22.3 7,930 12.2 21,008 32.3 31,685 48.7
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
42
ตารางท 2 จำนวนและอตราผปวยในตอประชากร100,000คนดวยโรคเบาหวานโรคความดนโลหตสงโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมองป2554-2558(รวมกรงเทพมหานคร)
ทมา:สำนกนโยบายและยทธศาสตรสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.สถตการสาธารณสขพ.ศ.2554-2558
รวบรวมโดยกลมยทธศาสตรและแผนงานสำนกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค
พ.ศ. โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรคหวใจขาดเลอด โรคหลอดเลอดในสมอง
จำนวน อตรา จำนวน อตรา จำนวน อตรา จำนวน อตรา
2554 621,411 968.22 920,106 1,433.61 264,877 412.70 212,186 330.60
2555 674,826 1,050.05 1,009,385 1,570.63 274,753 427.53 227,848 354.54
2556 698,720 1,081.25 1,047,979 1,621.72 279,109 431.91 237,039 366.81
2557 670,664 1,032.50 1,111,311 1,710.89 264,820 407.70 228,836 352.30
2558. 802,017 1,233.35 1,231,919 1,894.46 325,873 501.13 276,523 425.24
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
43
ภาคผนวก ข. กระบวนการปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง
ภาพรวม (Concept) Top down flow chart
1. การเฝาระวง โรคไมตดตอ
• รวบรวมขอมลสถานการณโรค/ ปจจยเสยงและธรรมชาตวทยา อยางเปนระบบ• วเคราะหและแปลผลทนการณ การกระจายของการระบาด ในประชากร• รายงานและเผยแพรผล• เสนอแนวมาตรการเพอปรบ แผนปฏบตบนพนฐานของผล ทได• ตดตามสถานการณ การเปลยนแปลงอยางตอเนอง• กำกบประเมนผลงานระบบ เฝาระวงเปนระยะๆ
หมายเหต:−บรการสรางความตระหนก (โรค...ความเสยง...แนวปฏบต) ไดแกรณรงคสอสารแจงขาว สขศกษาสนบสนนการปฏบต ในกลมประชากร−บรการสนบสนนชมชนไดแก เปนวทยากรใหความร การประสานและผลกดนนโยบาย กฎหมายกฎระเบยบแนวทาง ปฏบตทรพยากรทเกยวของ กบการควบคมความเสยง
2.1การบรการปองกนปจจยเสยง• การบรการสนบสนนการใหการ ศกษาเสรมทกษะชวตใหรจกและ เผชญตอบสนองตอความเสยง นนๆไดอยางถกตองเพอเพมภม ตานทานตอการเกดความเสยง ไดตลอดชวงชวต• การบรการสนบสนนชมชนใหเกด มาตรการทางสงคมและสงแวดลอม ทเออตอประชาชนในการเรยนร และสรางสขภาพ2.2การบรการควบคมความเสยง• บรการสรางความตระหนกถง สถานการณการระบาดของโรค และความเสยงตลอดจนแนวทาง จดการปองกนและควบคมปจจย เสยง• บรการสนบสนนชมชนใหเกด การจดการเงอนไขทางสงคมและ สงแวดลอมทเออตอประชาชน ในการจดการดแลตนเองลด ความเสยงนนๆ• บรการคดกรองและระบกลมเสยง และสนบสนนดแลควบคมปจจย เสยงนนๆแกผทมความเสยง รวมทงเพมคณภาพการบรการ/ การสงตอเพอการวนจฉยรกษา ทนการณ
3.1เฝาระวงการเปลยนแปลงสถานการณการระบาดโดยศกษาปจจยทเปนสาเหตและสงแวดลอมทำใหเกดปจจยเสยง3.2การสอบสวนการระบาด3.3การควบคมแหลงการระบาด−การพฒนาคณภาพบรการผปวย โรคเรอรงและการบาดเจบใหได มาตรฐานไดแก• บรการรกษาตอเนอง• บรการดำเนนการปรบระบบ บรการไมใหเสยงหรอไมเออตอ การเกดโรคการปวยซำและ ลดภาวะแทรกซอน• รกษาและฟนฟสภาพ• การบรการใหการปรกษา สงเสรมครอบครวและชมชน เพอสนบสนนการควบคม ภาระโรค• สรางภาคเครอขายรวม สนบสนนการดำเนนงานให พนทมสวนรวมในการดแล สขภาพผปวย
2. การปองกนการระบาด ของโรคไมตดตอ
3. การควบคมการระบาด ของโรคไมตดตอ
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
44
ตวอยาง : การเฝาระวงโรคไมตดตอ
• รวบรวมขอมลสถานการณโรค ปจจยเสยงและธรรมชาตวทยา อยางเปนระบบ•วเคราะหและแปลผลการ ระบาดในประชากรทรบผดชอบ อยางนอย1ครงตอป• เผยแพรตอชมชน•รายงานตอเครอขายบรการ/อปท.• เสนอแนวมาตรการกบทมบรการ เพอปรบแผนปฏบตบรการทมอย บนพนฐานของผลทได•ตดตามสถานการณเปลยนแปลง อยางตอเนอง
• รวบรวมขอมลสถานการณการใช บรการและผลลพธบรการอยาง เปนระบบเพอสะทอน สถานการณปญหา• วเคราะหแปลผลการบรการท เกยวของเออตอการควบคม การระบาดเพอลดภาระตอเนอง• เผยแพรผลตอเครอขายบรการ• รายงาน• เสนอแนวมาตรการบรการ เพอปรบแผนปฏบตบนพนฐาน ทได• ตดตามสถานการณการเปลยน แปลงอยางตอเนอง
• รวบรวมขอมลสถานการณโรค ปจจยเสยงและธรรมชาตวทยา อยางเปนระบบ• วเคราะหและแปลผล การกระจายของการระบาด ในประชากรในระดบอำเภอ/ จงหวด• เผยแพรผลเครอขายบรการ และประชาชน• รายงาน• เสนอแนวมาตรการเพอปรบแผน ปฏบตบนพนฐานของผลทได• มคณะกรรมการดำเนนงาน โรคไมตดตอ• ตดตามสถานการณ
• รวบรวมและวเคราะหขอมล สถานการณโรคปจจยเสยง อยางเปนระบบ• วเคราะหแปลผลการกระจาย ของการระบาดกลบสพนท• รายงานตอเขตกรมฯ• เสนอแนวมาตรการเพอปรบ แผนปฏบตบนพนฐานของผล ทได• ตดตามสถานการณเปลยนแปลง อยางตอเนอง• กำกบประเมนผลและระบบ รายงานเฝาระวงเปนระยะๆ
PCU/ สอ./ หรอสถานบรการอนๆทปฏบตบรการในฐานะ PCU
CUP ( สสอ./รพช./ รพท./ รพศ.)
สสจ. สคร.
กำกบ/สนบสนน กำกบกำกบ/สนบสนน
กำกบ/สนบสนน
รายงาน รายงาน
สนบสนน สนบสนนวชาการวชาการการแพทย
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
45
สนบสนนวชาการ
ตวอยาง : การปองกนการระบาดของโรคไมตดตอ (หมายถง ควบคมการเพมขนของการเกดโรคโดยควบคมปจจยเสยงและปจจยกำหนด)
การบรการควบคมความเสยง-บรการ(รณรงค)สอสารแจง ขาวศกษา/พฒนาสนบสนน การปฏบตในกลมประชากร-บรการสนบสนนชมชนใหเกด การจดการเงอนไขทางสงคม และสงแวดลอมเพอลด ปจจยเสยง-บรการคดกรองและระบกลม เสยงสนบสนนดแลควบคมปจจย เสยงนนๆแกผทมความเสยง รวมทงเพมคณภาพการบรการ เบองตน/การสงตอเพอการ วนจฉยรกษาทนการณการบรการปองกนความเสยง-การบรการสนบสนน การใหการศกษาเสรม ทกษะชวต-การบรการสนบสนนชมชน ใหเกดมาตรการทางสงคมและ สงแวดลอมเพอสรางสขภาพ
การบรการควบคมความเสยง-สนบสนนการสรางความตระหนก-รบรายสงสยทสงตอมาเพอ วนจฉยรกษาเบองตน-บรการปรกษาและควบคม ปจจยเสยง-สงกลบและ/หรอรวมวางแผน ดแลตอเนอง-สนบสนนมาตรฐานขาวสาร สขภาพเทคนคกระบวนการ และเวชภณฑทเกยวของและ วทยากรในการบรการควบคม ความเสยงทงเชงรกและ ตอเนอง-สนบสนนจดทำมาตรฐาน บรการทางการแพทยท เกยวของของจงหวด-บรการสนบสนนสรางภม ตานทานพนฐานในวถชวต ทเกยวของ(อาหารออกกำลงกาย การจดการความเครยด)
การบรการควบคมปจจยเสยง-กำหนดและประสานนโยบาย สการปฏบตการในกลม เปาหมายตางๆทจำเปน เพอสนบสนนการควบคม ความเสยงในพนท-ประชาสมพนธรณรงคสอสาร แจงขาวสรางความตระหนก ในกลมประชาชนและ เจาหนาทสาธารณสขตาม มาตรการการปองกนเฉพาะ เรองตางๆ-สนบสนนการดำเนนงานบงคบ ใชตามมาตรการและกฎหมาย ทเกยวของ-กำกบประเมนผลเผยแพร และปรบโครงการปองกนฯ-แกนประสานพฒนากลไก ควบคมปองกนและการจด บรการ
-การบรการควบคมความเสยง-ประสานนโยบายสการปฏบต การในกลมเปาหมายตางๆ ทจำเปนเพอสนบสนนการ ควบคมความเสยงในพนท-สนบสนนวชาการ/ขอมลสาร สนเทศตามมาตรการ การปองกนเฉพาะเรองตางๆ-กำกบประเมนผลและประสาน ปรบมาตรการหรอโครงการ ปองกนฯทเปนโครงการรวม ของเขตและประเทศ-สนบสนนวทยากร-นเทศตดตามประเมนผลตาม ตวชวด-พฒนาศกยภาพเครอขาย
PCU/ สอ./ ..... CUP (สสอ./รพช./ รพท./ รพศ.) สสจ. สคร.
กำกบ/สนบสนน กำกบ/สนบสนน
กำกบ/สนบสนนรายงาน
รายงาน รายงาน
สนบสนนวชาการ
การแพทย
สนบสนนดาน
นเทศ ตดตามนเทศ ตดตาม
การแพทย
กำกบกำกบ
ชวยหลอ
ชวยหลอ
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
46
ตวอยาง : การควบคมการระบาดของโรคไมตดตอ(หมายถงการควบคมภาระตอเนองของการระบาด)
-เฝาระวงการเปลยนแปลง สถานการณการระบาด-การควบคมแหลงการระบาด -การคนหาโรคตงแตระยะเรมตน -การบรการดแลในผปวยเปน โรคใหมคณภาพเพยงพอมผล ตอการควบคมโรคไดแก •บรการดแลควบคมปองกน รกษาตอเนองในผปวย •ปรบระบบบรการไมใหเสยง หรอไมเออตอการเกดโรค การปวยซำ •รกษาและฟนฟสภาพ •การบรการใหการปรกษา สงเสรมครอบครวและ ชมชน-ประชาสมพนธสรางความ ตระหนกในพนท
-เฝาระวงการเปลยนแปลง สถานการณการเพมขนของ ภาระโรคแทรกซอนรนแรง และคาใชจายสง-การควบคมสงแวดลอม ททำใหเกดปจจยเสยง-สนบสนนและพฒนาศกยภาพ การเฝาระวงของเครอขาย-ประชาสมพนธสรางความ ตระหนกในพนท
-เฝาระวงการเปลยนแปลง สถานการณการระบาด-การสอบสวนการระบาด-สนบสนนและพฒนา ศกยภาพการเฝาระวง-การควบคมสงแวดลอมท ทำใหเกดปจจยเสยง-แกนประสานพฒนากลไก ควบคมการระบาดและ การจดบรการ-ประชาสมพนธสรางความ ตระหนกในพนท
-เฝาระวงการเปลยนแปลง สถานการณการระบาด-ประสานและรวมสอบสวน การระบาด-สนบสนนและพฒนาศกยภาพ การเฝาระวง-การควบคมสงแวดลอม ททำใหเกดปจจยเสยง-ประชาสมพนธสรางความ ตระหนกในพนท
PCU/ สอ./ ..... CUP (สสอ./รพช./ รพท./ รพศ.) สสจ. สคร.
กำกบ/สนบสนนกำกบ/สนบสนน
กำกบ/สนบสนนรายงาน
รายงาน รายงาน
สนบสนนวชาการ
การแพทย
สนบสนนดานวชาการและ
ปฏบตบรการทางการแพทย
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
47
ภาคผนวก ค.ตวอยางนโยบาย/มาตรการและแนวทางปฏบตทางสงคม ชมชนลดเสยงโรคไมตดตอเรอรง
เนองจากโรคไมตดตอเรอรงหนงๆอาจมปจจยสาเหตหลายปจจย การปองกนควบคมโรคฯจงเนนการบรณาการนโยบาย/มาตรการ/แนวทางการ ปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรงในการดำเนนงานทกกลมเปาหมายของ ประชากรและการจดการตนเอง
นโยบาย/มาตรการและแนวทางปฏบตการจดการสงแวดลอม ใหเออตอการ ลดเสยงในชมชน และปลอดภย
นโยบายในทนรวมถงกฎหมาย/มาตรการ/ระเบยบขอบงคบ/ กฎเกณฑ/สญญาชาวบาน/ขอตกลง/สญญาประชาคมและแนวทางปฏบต ทางสงคมเพอใชเปนแนวทางหรออทธพลตอพฤตกรรมอาจเปนนโยบาย เชงกฎหมายหรอนโยบายขององคกรสำหรบในสวนของการปรบเปลยน สภาพแวดลอม เกยวของกบการเปลยนแปลงปจจยทางกายภาพปจจยทาง สงคมหรอปจจยทางเศรษฐกจทสงผลตอการปฏบตและพฤตกรรมของคน ในชมชน
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
48
นโยบายเขตปลอดควนบหรภายในอาคาร
ขอตกลงในการจำหนายบหร/เหลาของรานคาในชมชน
นโยบายใหมอาหารและเครองดมทมประโยชนตอรางกายในโรงเรยน/สถานททำงาน/ชมชน
-จดใหมระบบทชวยสนบสนนใหพนกงาน สามารถเขาถงทรพยากรและการบรการ หยดสบบหร-จดสงแวดลอมโรงเรยนและสถานทสาธารณะ ทปราศจากควนพษและบหรสารเสพตด
-หามแสดงผลตภณฑยาสบณจดขาย-หามจำหนายบหรเดกอายตำกวา20ป บรบรณ-หามจำหนายแอลกอฮอลใหเดกอายตำกวา20ป บรบรณ-หามขายเหลานอกเหนอเวลา11.00-14.00น. และ17.00-24.00น.-หามสบบหรในทสาธารณะเชนโรงเรยน โรงพยาบาล-งานบวชงานศพปลอดเหลา-งดถวายบหรแกพระสงฆ
-จดใหมอาหารกลางวนเมนชสขภาพเปนทางเลอก เชนรานคาเมนชสขภาพลดการบรโภคเกลอแกง/ ผงชรส/เครองปรงรส(เกลอนอยกวา5กรมหรอ 1ชอนชาตอวน)-อาหารกลางวนในโรงเรยนควรมเมนชสขภาพ
นโยบาย/มาตรการ/ขอตกลง
แนวทางปฏบตการจดการสงแวดลอม ใหเออตอการลดเสยงในชมชน และปลอดภย
ตวอยาง : นโยบาย/มาตรการและแนวทางปฏบตการจดการสงแวดลอม ใหเออตอการลดเสยงในชมชน และปลอดภย : ชมชนลดเสยงตอ โรคไมตดตอเรอรง
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
49
-ถวายอาหารลดหวาน/มน/เคมแกพระสงฆ-กจกรรมรณรงคสรางความตระหนก-ไมขายเครองดมนำอดลม/นำหวาน ขนมกรบกรอบในโรงเรยน-จดใหมนำดมทสะอาดและพอเพยงตอการบรโภค ในโรงเรยน-สงเสรมการปลก/ขายผกปลอดสารพษในชมชน
-จดใหมสถานทและสงอำนวยความสะดวกเชน ลานกฬาสถานทออกกำลงกายสวนสาธารณะ สรางทางเดน/วง/ขจกรยานเลนฟตบอลหรอกฬา ตามความชอบและสนใจและปรบปรงสภาพ แวดลอมใหปลอดภยเพยงพอ-ชมรมผสงอายชมรมออกกำลงกายเชน รำไมพลองเตนแอโรบก-โรงเรยนควรมวชาพลศกษาอยางนอย2ชวโมง/ สปดาห
นโยบายเพมการมกจกรรมทางกาย
นโยบาย/มาตรการ/ขอตกลง
แนวทางปฏบตการจดการสงแวดลอม ใหเออตอการลดเสยงในชมชน และปลอดภย
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
50
แนวทางปฏบตการจดการตนเองของประชากร (ระดบชมชน) ซงตองดำเนนการเรมทครอบครว เพราะพอแมและผปกครองเปน
แบบอยางแก เดก วยรนจนเตบโตเปนผใหญตอไปไดแก การสรางความ ตระหนกใหความรเรองปจจยเสยง/โรคและการปองกน/ดแล/จดการตนเอง ของชมชน
ตวอยางแนวทางปฏบตการจดการตนเองเพอปรบเปลยนพฤตกรรม ของประชากร(ระดบชมชน)
บหร/ เหลา- การรณรงคใหความรอยางตอเนองเพอสรางความตระหนกเพอการ
จดการตนเองเกยวกบพษภยของบหรสราการปองกนและรกษาสทธของตน ในการคมครองผไมสบบหรตามทสาธารณะเชนสถานอนามยวดโรงเรยน
- ใชสอบคคลในการสรางการเรยนรเรองปจจยเสยง/โรคพษภยบหร/ สราพดคยปรกษาโดยผเกยวของเขารวมในกจกรรมตามภารกจของตนเชน พระผเฒาผแก เจาของรานคานกเรยนผใหญบานครกลมแมบานอบต. อสม.
- ลดปรมาณดมสราตอวนชายไมเกน2แกวมาตรฐานหญงไมเกน 1แกวมาตรฐาน(1แกวมาตรฐานเทากบเบยร1กระปอง(360cc.),สรา 1แกว(360cc.),ไวน1แกว(150)cc.)
- งดสบบหร
**สายดวนเลกเหลา 1413,1165**ศนยบรการเลกบหร 1600 เหลา เหลา
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
51
อาหารเรมในครอบครวโดยพอแมและผปกครองเปนตนแบบและสงเสรม
เรองการกนอาหารและออกกำลงกายทเหมาะสมตามวยไดแก- ฝกนสย“ชมกอนเตมกนอาหารรสชาตพอด”ลดการบรโภคอาหาร
ทไมเหมาะสมไดแก - ลด/หวาน/มน/เคม(ลดการบรโภคเกลอแกงและผงชรสใหนอยลง:
เกลอนอยกวา5กรมหรอ1ชอนชาตอวน)เชนในอาหารหมกดองอาหาร สำเรจรปซอสซอวนำจมผงชรส(นำตาลไมเกน5ชอนชาตอวน)
- สงเสรมการกนผกปลอดสารพษ (ผกครงหนงของอาหารใน แตละมอ)เพมกนผกหลากหลายสอยางนอยวนละ4-6ทพพตอวนและผลไมรส ไมหวานจด
- เพมกนอาหารกากใยเชนประเภทถวขาวซอมมอธญพช
ทมา:สำนกโภชนาการกรมอนามยhttp://nutrition.anamai.moph.go.th/
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
52
-รณรงคตามสถานทสาธารณะ เชนสถานอนามยวด (กจกรรม รวมทำบญในเทศกาลตางๆ) โรงเรยน โดยขอความรวมมอจากประชาชน ในหมบานเปนระยะๆในการปลกจตสำนกใหรวมกนอนรกษปาชมชนซงเปน แหลงอาหารสมนไพรวสดยงชพอนๆ
ออกกำลงกายการเคลอนไหวรางกายในการทำกจกรรมตางๆเชนเดนวงขจกรยาน
วายนำโยคะรำไมพองเตนแอโรบค- มการออกกำลงกาย5วน/สปดาหอยางนอย30นาท/ครง-ลดกจกรรมการดโทรทศน/เลนเกมคอมพวเตอรไมเกน2ชวโมง/วน
อารมณการผอนคลายความเครยดโดยหยดกจกรรมนนชวคราวทำงานอดเรก
ทชอบ(ดหนงฟงเพลงปลกตนไมพกผอน)การปฏบตศาสนกจ
บรรณานกรมกรมควบคมโรคสำนกโรคไมตดตอ.(2558).คมอการจดบรการสขภาพ
“กลมวยทำงาน” แบบบรณาการ 2558.พมพครงท1.สำนกงานกจการโรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศกกรงเทพฯ
กรมควบคมโรคสำนกโรคไมตดตอ.(2552).แนวทางการดำเนนงาน ปองกนควบคมโรคไมตดตอ โดยยดชมชนเปนฐาน (CBI).สำนกพมพบรษท อโมชนอารตจำกด
กรมควบคมโรคสำนกโรคไมตดตอ.(2559). รายงานประจำป 2558. สำนกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ
กองยทธศาสตรและแผนงานสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.สถตการสาธารณสข พ.ศ. 2559.นนทบร
จรพรคงประเสรฐและทศนย เอกวานช.“บทบาทภาคเครอขาย สขภาพในการปองกนควบคมโรคไมตดตอ”. ในคมอการปฏบตงานปองกน ควบคมโรคไมตดตอเรอรงของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล (รพ.สต.) สำนกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก
ทกษพลธรรมรงส. (บรรณาธการ). (2557).รายงานสถานการณ โรค NCDs วกฤตสขภาพ วกฤตสงคม (พมพครงท1).สำนกวจยนโยบาย สรางเสรมสขภาพ(สวน.)สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ.
ประนมพรโรจนบวรวทยา.เอกสารอธบายแนวคดและหลกการของ สรางเสรมสขภาพ Health Promotion 26 มกราคม 2556.สบคนเมอ วนท28พฤศจกายน2559จากwww.med.mahidol.ac.th/commed/sites/default/files/…./HP
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
53
“ชมชนลดเสยง ลดโรคไมตดตอเรอรง”
สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.กลมโรค NCDs. สบคนเมอวนท2ธนวาคม2559,จากwww.thaihealth.or.th/microsite/ categories/5/ncds/2/173/176
สำนกงานสำรวจสขภาพประชาชนไทยสถาบนวจยระบบสาธารณสข. รายงานการสำรวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 5 พ.ศ. 2557.นนทบร:สำนกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน,2559
สำนกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค.สบคนเมอ5ตลาคม2560,จาก http://www.thaincd.com/2016/mission/documents.php?tid= 32&gid=1-020&searchText=&pn=1
อรรถเกยรตกาญจนพบลวงศ.รายงานสถานการณโรค NCDs ฉบบท 2 “Kick off to The Goals” สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ.
HealthDataCenterกระทรวงสาธารณสข.สบคนเมอวนท12ธนวาคม 2560จากhttps://hdcservice.moph.go.th/hdc/reports/
54
