บทท 4 ประเพณ พธกรรมและความเชอของชาวไทยเขมร

บทนจะอธบายความใหเหนถงลกษณะของประเพณ พธกรรมและความเชอรปแบบตาง ๆ ทงทเกยวของกบวงรอบของชวตทเรมตงแตเกดไปจนตาย และทเกยวของกบชมชนและพธกรรมทางศาสนา ซงเปนการประกอบพธเพอสรางขวญก าลงใจในเกดขนกบกลมชน รวมทงพธกรรมตามความเชอทเกยวกบความเปนสรมงคลตอชวต ทชาวไทยเขมรยดถอปฏบตเปนกจวตรสบตอกนมาจากบรรพบรษ ดงรายละเอยดตอไปน

ประเพณ พธกรรมและความเชอเกยวกบวงรอบชวต ชาวไทยเขมรเปนกลมชนทมมาตงแตครงโบราณ มประเพณพธกรรม และความเชอทสบตอกนมาจากครงอดต โดยประเพณ พธกรรมเหลานเกยวของกบความเชอในดานการด าเนนชวตตามวงรอบชวต ทเรมตงแตพธกรรมความเชอเกยวกบการเกด การแตงงาน การบวช การรกษาพยาบาล ไปจนถงพธกรรมเกยวกบความตาย ดงรายละเอยดตอไปน ครก าเนด (กรก าเนด) ชาวไทยเขมรมความเชอวาคนทกคนทเกดมาจะมเทพเจาองคหนงทเรยกกนวา “คร” หรอ “กร” (ตามภาษาเขมร) ตดตวมาเพอคอยปกปองรกษา ดแลและคมครองผทเกดมา ดงนนทารกชาวไทยเขมรทเกดมา พอแมหรอปยา ตายายจะท ากระทงบชาครก าเนด (จวมกรก าเนด) และท าพธเขาทรงหมอมดหรอแมมด (โจลมะมวด) ตอนรบเทพเจาประจ าตวทารก การจะดวาทารกคนใดมเทพเจาองคใดเปนผคมครอง ชาวไทยเขมรจะดจากสายรกทตดตวเดกมาขณะแรกคลอดวามลกษณะใด พบไดใน 4 ลกษณะ คอ

1. ทารกทเกดมาแลวมสายรกพนตว คลายกบการสวมสงวาล เชอกบวาคร (กร) ประจ าตวเดก คอ “กรสงวาล”

2. ทารกทเกดมามสายรกครอบศรษะดงสวมหมวก เชอกนวาคร (กร) ประจ าตวเดก คอ “กรสนม”

3. ทารกทเกดมาแลวมทงสายรกพนตวและครอบทศรษะ เชอกนวาคร (กร) ทประจ าตวเดก คอ “กรสนมสงวาล”

4. ทารกทเกดมาแลวสายรกบดเปนเกลยว เชอกนวาคร (กร) ประจ าตวเดก คอ “กรประเจดระมล”

130

ชาวไทยเขมรยงมความเชอกนอกวาทารกทเกดมาแลวมทงสามอยาง (สายรกพนตว ครอบศรษะและบดเปนเกลยว) เทพเจาประจ าตวจะเปนเทพทมศกดสง ทารกจะเปนผทบญฤทธตดตวมา เปนคนทจะเรยนวชาอาคมแลวขลงยงนก และถาปฏบตผดตอครจะเปนบา และถาเปนบาแลวจะรกษาไมหาย ถาทารกทเกดมาแลวมลกษณะของสายรกเพยงสองลกษณะหรอลกษณะเดยวกจะสามารถเรยนอาคมไดขลงรองลงมา สวนทารกทเกดมาแลวไมมลกษณะของสายรกตามลกษณะทงสทไดกลาวมาจะเรยนอาคมไดไมขลง เมอทารกของชาวไทยเขมรคลอดออกมาและมลกษณะของสายรกเหมอนดงทไดกลาวมาขางตน แตเดกทเกดมาแลวไมมสายรกตามลกษณะทงสชาวไทยเขมรกจะไมจดท ากระทงบชาครก าเนด (จวมกรกรก าเนด) และไมท าพธโจลมะมวด หรอบางครอบครวทไมนบถอกรก าเนดกจะไมจดท าจวมกรเชนกน ฉะนนการนบถอกรก าเนดในสงคมชาวไทยเขมรจงนบถอกนไมทกคน) พอแมของทารกจะท าพธเขาทรงหมดมด หรอเรยกเปนภาษาเขมรวา “โจลมะมวด” ตอนรบเทพเจาเหลาใหเขามาอยในจวมกรหรอในบานเรอนทเดกอยอาศย และเพอใหกรก าเนดอยชวยคมครองทารกทเกดมา การท าพธจะตองเตรยมเครองประกอบพธ ดงน

1. กระทงบชาครก าเนด (จวมกรก าเนด) ท าขนจากแผนไมกระดานทมความกวางประมาณ 20 – 30 เซนตเมตร ความยาวประมาณ 40 – 50 เซนตเมตร จากนนน าไมมาเหลาใหเปนมเสนผาศนยกลางประมาณ 0.5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 5 – 10 เซนตเมตรจ านวน 9 ชน น ามาปกไวทแผนไมกระดาน ปกโดยรอบแผนไม และน าไมมาวางไวบนเสาไม (สภาพโดยรวมคลายกบแบบบานจ าลอง แตเปนแบบบานทไมมหลงคา)

2. ขนขาวสาร 1 ใบ (ขนทใสขาวสารอยทกนขนเลกนอย) 3. หมากพลจดพอดค า 5 – 10 ค า 4. บหรหรอยาเสน 1 ชด 5. ดายทน ามาพนกนเปนเสนขนาดใหญ 6. หมวก 1 ใบ (กรณเดกทเกดมามสายรกครอบศรษะ (กรสนม) หรอมสายรกครอบ

ศรษะและพนตว (กรสนมสงวาล)) 7. น าหอมหรอน าอบ 1 ขวด 8. แปงผดหนา 1 กระปอง

นอกจากนพอแมของเดกยงจะตองจดเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) เพอเตรยมไวใหเจาพธท าพธบชาครกอนเรมประกอบพธ เครองบชาครประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค เปนเครองสกการบชาหรอเครองบชาธรรม ทล าตวท าขนจากลกกลวยน าวาหรอตนกลวยทมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 5 เซนตเมตร ถาเปนลก

131

กลวยจะตวหวตดทายออก ถาเปนตนกลวยจะตดใหมความยาวประมาณ 8 – 12 เซนตเมตร ขาท าขนจากไมไผชนเดยวมาผานกรรมวธเฉพาะของชาวไทยเขมรใหออกมาเปนขาตง 4 ขา น าใบขนนหรอใบพลมามวนคลายกบหลอดจ านวน 3 ใบมาปกไวโดยรอบล าตว ปกธป 1 ดอก และปกดอกไมหรอขาวตอกเสยบไมจ านวน 1 ดอก

2. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค เปนเครองสกการบชาคลายกบสลาธอรแตกตางกนตรงทสลากะออมจะไมมขา และใบพลหรอใบขนนทน ามาเสยบจะไมมวนเหมอนกบสลาธอร

3. ธป 2 ดอก 4. เหลาขาว 1 ขวด 5. น าหวาน 1 ขวด 6. เงนคาคร 12 บาท

ลกษณะกระทงบชาครก าเนด (จวมกรก าเนด) ของชาวไทยเขมรนนจะแตกตางกนไปตามกรก าเนดประจ าตวทารกแตละคน ดงตอไปน

1. จวมกรก าเนดของทารกทมกรสงวาลเปนเทพประจ าตว จวมกรจะตองน าดายมาพนรอบตวจวม คลายกบลกษณะสายรกทพนตวทารกมาตงแตแรกคลอด

2. จวมกรก าเนดของทารกทมกรสนมเปนเทพประจ าตว จวมกรตองมหมวกครอบจวม คลายกบลกษณะสายรกทพนรอบศรษะตงแตแรกคลอด

3. จวมกรก าเนดของทารกทมกรสนมสงวาลเปนเทพประจ าตว จวมกรตองมทงหมวกครอบจวมและดายพนรอบตวจวม

4. จวมกรก าเนดของทารกทมกรประเจดระมลเปนเทพประจ าตว จวมกรตองมเทยนทบดเปนเกลยวใสไวในจวม เทยนทใสไวในจวมจะมอยดวยกน 4 ลกษณะ คอ “ตนสแนบ” หรอเรยกเปนภาษาไทยวาเทยนงาม คอใชเทยนสองเลมบดพนกนเปนสามงาม ชาวไทยเขมรมความเชอสามงามเปนอาวธแบบหนงของเทพ “ตนก าพลง” หรอเรยกเปนไทยวาเทยนกลม คอเปนเทยนทรงกลม แตมดามยนออกมา ลกษณะตามความเชอของชาวไทยเขมรวาคลายกบอาวธของเทพ “ตนระมล” หรอเทยนบด คอทมลกษณะบดเปนเกลยว ชาวไทยเขมรมความเชอวาคลายกบกระบองยกษอาวธของเทพ และ “ตนลว” หรอเทยนไขธรรมดา (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 12 มกราคม 2556)

132

“โจลมะมวด” หรอเขาทรงหมอมดหรอแมมด เปนพธเชญดวงวญญาณเทพประจ าตวทารกใหเขาประทบรางทรง วตถประสงคหลกของพธเพอเปนการตอนรบเทพประจ าตวทารกใหเขามาสงสถตของในจวมกรก าเนด รวมทงการท าพธกเพอตองการทจะไดรบรวาเทพเหลานนตองการสงใด พธโจมมะมวดกระท าเมอเดกมอาย 7 วนขนไป เมอทารกมอาย 7 วนขนไป และพอแมตองการจะท าพธโจลมะมวด พอแมทารกจะไปปรกษากบรางทรง (ปนโจล) และเจาพธเพอก าหนดวนท าพธ และเมอไดวนก าหนดท าพธพอแมกจะกลบมาเตรยมเครองประกอบพธไว เมอถงวนก าหนดท าพธ รางทรงเรมท าพธดวยการบชาครและเชญเทพกรก าเนดเขามาประทบ เมอเทพเขาประทบรางทรงกจะแสดงอากปกรยาดวยการถขนทใสขาวสาร ทกคนทอยในพธกจะรบรไดทนทวาเทพประทบรางทรง จากนนรางทรงจะแสดงกรยาตามลกษณะนสยของกรก าเนดแตละองคทแตกตางกนไป เชนรางทรงทเปนผหญงแตเมอกรก าเนดทเปนผชายเขารางทรงแลวกจะมการหาเสอผาผชายมาสวมใส หรอกรก าเนดบางองคมนสยชอบนงผาขาวมาผนเดยวกน าผาขาวมามานงเพยงผนเดยว หรอถากรก าเนดมนสยชอบพดโผงผางรางทรงกจะพดจาโผงผางดวยเชนกน บางครงเมอกรก าเนดประทบรางทรงแลว รางทรงจะรองให บอกวามความทกขใจ บางครงกมการพดจาตดพอลกหลานททะเลาะเบาะแวงกน เมอเทพกรก าเนดประทบอยในรางทรงไดระยะเวลาหนงกออกไป รางทรงจะแสดงกรยาดวยการถกขนอกเชนกน จากนนพอแมของทารกกจะน าจวมกรก าเนดไปแขวนไวทบรเวณหวนอนของทารก และจะบชาจวมกรในทกวนพระ ระยะแรกพอแมของทารกจะเปนผท าหนาทบชาจวมกรให ดวยการน าเครองเซนไหวตาง ๆ เชนขาวปลาอาหารและเครองดมมาเซนไหว น าน าหอมหรอน าอบโปรยลงไปทจวมกร และเมอทารกเตบโตเปนผใหญพอแมของเดกกยกหนาทการบชาจวมกรใหกบเดกท าหนาทตอไป และถาหากแยกครอบครวไปกจะตองน าจวมกรก าเนดไปอยยงบานแหงใหมดวย

ภาพท 8 กระทงบชาครก าเนด (จวมกรก าเนด)

133

ความเชอเกยวกบกรก าเนด ท าใหชาวไทยเขมรถอวาสวนของรางกายทเปนศรษะหรอหวเปนสงสง และเชอวาเทาเปนสงทต า เนองจากกรก าเนดจะสงสถตรกษาอยทศรษะ ชาวไทยเขมรกจะมขอหามคอหามจบทศรษะของผอน และทเปนขอหามอยางยงคอหามเอาเทาไปถกศรษะ ชาวไทยเขมรเชอกนวาถาท าในลกษณะนกรก าเนดกจะโกรธ หรอทเรยกวาผดคร ซงถาผดครแลว กจะเกดอาการปวดศรษะ ปวดตา ซมเศรา บางถาหากวากรก าเนดมฤทธทแรง กจะท าใหคนทผดครถงกบเปนบา ชาวไทยเขมรจงมลกษณะทเปนปจเจกอกอยางหนงคอจะไมน าหมอนทใชหนนหวมาหนนเทา หรอรองนง แตถาคนใดเผลอน าไปรองทเทาหรอรองนง กไมสามารถทจะน าหมอนนนมาหนนหวไดอก ถาน ากลบมาหนนหวกจะผดคร ชาวไทยเขมรจะไมมการน าผานงตาง ๆ ไปตากหรอแขวนไวในบรเวณหวนอน รวมทงยงหามไมใหหญงมครรภและคนสกปรกท าตวรมรามไปยงเกยวกบจวมกร (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 12 มกราคม 2556) ชาวไทยเขมรมความเชอกนวาครก าเนด (กรก าเนด) จะท าหนาทประดจดงทหารทคอยใหความคมครองปกปองรกษาเจาของจวมกร ไมใหภตผปศาจตาง ๆ มาท าราย แตถาหากเจาของละเลยไมปฏบตใหเปนทพอใจตอกรก าเนด กรก าเนดกจะกลบมาท ารายเจาของเอง หรอกรก าเนดกจะเปดโอกาสใหภตผอน ๆ เขามาท ารายเจาของ ถงแมวาเจาของจะไมปฏบตผดตอกรก าเนดเลยกตามแตถาหากภตผทจะเขามาท ารายเจาของมฤทธมากกวากรก าเนด กรก าเนดกไมสามารถตอตานภตผนน ๆ ไดเชนกน

ภาพท 9 พธเขาทรงหมอมดหรอแมมด (โจลมะมวด)

134

ชาวไทยเขมรยงเชออกวาถาน าสายรกของเดกทารกมาใหเดกคนทเปนเจาของกนจะท าใหเดกคนนนมสขภาพแขงแรง โรคภยไมมาเบยดเบยน รวมทงยงเปนการสรางภมคมกนทางดานไสยศาสตรไดอกดวย กรรมวธการน ามาใชเดกกน หลงจากททารกคลอดออกมาหมอต าแยจะตดสายรกออกจากตวเดก พอแมของเดกกน าสายรกนนไปตากแดดใหแหง อาจจะใชเวลา 3 – 5 แดด (3 – 5 วน) จนสายรกแหงสนท เมอเดกทารกนนเตบโตขนจนสามารถทรบประทานอาหารอนนอกจากนมแมไดแลว พอแมเดกกจะตดแบงสายรกนนไปตมรวมกบขาวตมหรออาหารอน ๆ และน ามาใหเดกกน และจะใหเดกผเปนเจาของสายรกนนกนไปเรอย ๆ จนกวาสายรกทตากแหงไวหมด (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 12 มกราคม 2556) เมอทารกทเกดมาและหมอต าแยตดสายรกออก การน ารกของทารกไปฝงของชาวไทยเขมรกจะตองมพธกรรมทเรยกวา “กอบเซาะ” การฝงรกของทารกจะตองฝงตามความเชอของชาวไทยเขมรดงน (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 116 – 117)

1. ทารกทเกดเดอนส หา และหก ใหน ารกไปฝงทางทศทกษณ ทศอดร อาคเนย อสาน หรอทศหรด จะท าใหทารกผนนอยดมสข ไมตายจากไปตงแตยงเดก

2. ทารกทเกดเดอน เจด แปด และเกา ใหน ารกไปฝงทางทศบรพา หรอทศอดร จะท าใหทารกอยสขสบายกบบดามารดาไมพลดพรากจากกน

3. ทารกทเกดเดอนสบ สบเอด และสบสอง ใหน ารกไปฝงทางทศอสาน หรอหรด หามน าไปฝงทางทศอดรโดยเดดขาด เพราะเชอกนวาถาฝงทางทศอดรจะท าใหทารกตายตงแตยงเปนทารก

ภาพท 10 หมากธรรมกะออม (สลากะออม)

135

4. ทารกทเกดเดอนหนง สอง และสาม ใหน ารกไปฝงทางทศอาคเนย หรอประจม หามน าไปฝงทางทศอสานหรอบรพา เพราะจะ ท าใหทารกนนตายในวยหนมสาว การทจะน ารกของทารกไปฝงชาวไทยเขมรจะตองมการเสยงทายวาจะใหผใดเปนผน ารกไปฝงดวยการใชหลกจากการนบตวเลขไลเลยงไปจากหนงถงสาม ตามแผนภมดงน หลกการนบคอทารกทเกดในเดอนขางขนจะนบ จาก 1 ไป 2 ไป 3 ทารกทเกดในเดอนขางแรมจะนบจาก 2 ไป 3 ไป 1 จ านวนครงในการนบจะดจากวนเกดของทารก เกดวนอาทตยนบหนงครง เกดวนจนทรนบสองครง เกดวนองคารนบสามครง เกดวนพธนบสครง เกดวนพฤหสบดนบหาครง เกดวนศกรนบหกครง และเกดวนเสารนบเจดครง ชาวไทยเขมรมความเชอวาถานบจนครบแลวไปตกทตวเลข 1 หรอ 2 เชอกนวาใหผชายเปนผน ารกของทารกไปฝงจะสงผลดตอทารก ถานบแลวตกทเลข 3 ใหผหญงน ารกไปฝงจะสงผลดตอทารก การฝงรกของทารกชาวไทยเขมรยงมความเชออกวาถาไมตองการใหลกหลานของตนเองไปตายในถนทหางไกลจากบานเกด ใหน ารกไปฝงไวทใตบนไดบาน ถาน ารกไปฝงบนยอดจอมปลวก จะท าใหทารกเมอเตบโตเปนผใหญจะเปนผทมอ านาจ มยศถาบรรดาศกด และถาตองการใหทารกรกมสขภาพฟนทแขงแรงทนทานจนตวตายกไมหกปน ในขณะทท าการฝงรกใหใชดานเสยมหรอจอบกระทงทหลมใหแนน และจะใหคนคอยถามวา “ท ำอะไร” คนทท าการฝงรกกจะตอบวา “ปลกฟนใหกบลกหลำนเพอใหฟนแนนมนคงไมรจกหก” ในการฝงรกจะท าการขดหลมลกประมาณหนงศอก เอารกลงไปในหลมแลวกลบดนใหแนน น ากงไมทมหนามหรอกงไผมาวางครอบไวบนหลม บางครงกจะมการสมกองไฟบนปากหลมนน บางครงกน ารกไปฝงไวใตแครอยไฟของแม

ภาพท 11 แผนผงการนบเสยงทายหาพนทฝงรกเดก

1

2 3

136

แมซอ (แมเดม) สงคมของชาวไทยเขมรมความเชอวาททารกทกคนทปฏสนธในครรภของมารดาไดนนเกดจากแมเปนผกระท า แมผกระท าใหเกดมทารกขนมานนชาวไทยเขมรเรยกวา “แมเดม” หรอ “แมสะโนน” ซงจะเปนผสรางและเลยงดทารกในครรภในสมบรณแขงแรง ค าวาแมเดมแปลไดวา “แม” กคอแม “เดม” แปลวาตนหรอเกากอน ความหมายโดยรวมแปลวาแมคนเกากอน (แมซอ) และยงใชค าเรยกอกค าวา “แมสะโนน” ค าวา “สะโนน” แปลวาผปน แปลโดยรวมไดวาแมผปน ชาวไทยเขมรเชอวาแมเดมนนเปนผพราย และเมอทารกคลอดออกมาจากครรภมารดาแลวนน แมเดมกยงคงตามมาดแลเดกดวยความรกและหวงแหน บางครงแมเดมกจะมายอกลอกบเดก เชอวาเดกทนอนยมและหวเราะขณะทนอนอยคนเดยวเกดจากแมเดมมาเลนสนกดวย เมอแมเดมเหนวาทารกทคลอดออกมามแมคนใหมคอยเลยงดกเกดความขดเคองหวงแหนลกของตนเองทเลยงดมาตงแตอยในครรภ แมเดมจงอยากทน าตวเดกไปอยกบตนเองยงเมองผ แมเดมจงไดดลบนดาลใหเดกมาอาการเจบปวยตาง ๆ เชน รองไหกระจองอแงโดยไมทราบสาเหต นอนสะดง มอาการเหมอนเปนไขชกกระตก ทองอดทองเฟอ เปนตน และเมอทารกคลอดออกมาจากครรภมารดา ชาวไทยเขมรจงจะตองประกอบพธกรรมลกษณะหนงขนมาทเรยกวา “พธแบงลกผลกคน” รวมทงยงเปนการรบขวญเดก พอแมของเดกจะตองไปนดแนะกบเจาพธ (อาจารย) ใหมาท าพธ และจะตองจดเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 3. บายศรพระ 1 ค 4. กรวยขนธหา* 1 ชด (5 อน) เปนกรวยทท าจากใบตองน ามามวนและใสดอกไมให

สวนดอกพนใบตอง และปกธป 1 ดอก 5. กรวยขนธแปด** 1 ชด (8 อน) เปนกรวยแบบเดยวกบกรวยขนธหา 6. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ ท าจากขนน าทน าใบพล 17 ในเรยงรองอยทกนขน

เปนกลม ๆ ละ 4 ใบจ านวน 3 กลม กลมละ 5 ใบ 1 กลม (รวมเปน 4 กลม) ใสดอกไม น ากระปองใสขาวสารใสวางไวและปกธป 12 ดอก และเทยน 12 ดอก

* ขนธ 5 ความหมายในทางพทธศาสนาหมายถงรางกายของคนเรา ตามสภาพ 5 สวน คอรป ไดแก สวนทผสมกนของ

ธาตดน น า ลม ไฟ เชน ผม หนง กระดก โลหต เวทนา ไดแก ระบบประมวลความรสกวา ชอบหรอไมชอบ และเฉย ๆ สญญา ไดแก จ าสงทไดรบและรสกนน ๆ สงขาร ไดแก ระบบคดปรงแตง แยกแยะสงทรบรสกและจ าไดนน ๆ และวญญาณ ไดแก ระบบรสงนน ๆ ทางตา ห จมก ลน กาย ใจ

** ความหมายในทางพทธศาสนาหมายถง การรบศล 8 เหมอนการถอศลบวชพราหมณ

137

7. คาคร 12 บาท 8. เหลาขาว 1 ขวด 9. ผาขาว 5 ศอก 1 ผน 10. ไกตมสก 1 ตว 11. ขาวตมมดหรอขนม 4 ชน

นอกจากนยงจะตองเตรยมเครองประกอบพธ ประกอบดวย 1. ตกตาตนกลวย 1 ตว โดยน าตนกลวยมาตดใหมความยาวเทากบความสงของเดก

จากนนน ามาตดแตงใหมรปรางคลายกบตกตา น าเสอผาของเดกมาสวมใส (เปนการสมมตวาเปนเดกจรง ๆ)

2. กระทงจมกหมหรอกระทงสามเหลยม (เป จะเมาะ จรก) เปนกระทงทน ากานใบหญาแหงจ านวนเทากบอายผเขาท าพธ น ามามดรวมกนใหมความยาวประมาณ 3 เทาความยาวคบผเขาท าพธ จดงอใหเปนรปสามเหลยมดานเทา ความยาวของทงสามดานเทากบความยาวคบของผเขาท าพธ พนกระทงน าไมไผมาเหลาและเสยบรอยเขาไปทมดกานใบหญาคา น าใบตองมาปเปนพน น ากาบกลวยมาท าเปนขอบกระทงทงสามดาน

3. กระบง (กรรเชอ) หรอชนาง 4. เครองอปโภค บรโภค เชน ขาวสาร เกลอ น าปลา เงน หรออน ๆ อยางละเลกนอย

พธกรรมแบงลกผลกคนจะกระท ากนทนอกชายคาบานของเดก เรมจากจากพธท าการบชาครดวยเครองบชาครทพอแมเดกเตรยมมา จากนนเจาพธกจะท าพธแบงลกโดยน าเดกใสไวในกรรเชอหรอชะนาง น าตกตาตนกลวยใสไวในกระทงสามเหลยม น าทงสองอยางมาวางไวขาง ๆ กน น าเครองบรโภคทจดเตรยมไวมาวางไวขางกระทงสามเหลยม จากนนเจาพธกจะกลาวประโยคเพอเปนการบอกกลาวแมเดม ดวยประโยควา “เมอกอน......(ชอของเดก) เปนลกของทำน แตปจจบนนเดกคนนเปนลกของ......(ชอพอและแมของเดก) เพรำะ......(ชอของเดก) กบ......(ชอพอและแมของเดก) นนเปนมนษยเชนเดยวกน สวนทำน (แมเดม) เปนผกจงรบเอำลกของทำน (เจาพธชไปทกระทงสามเหลยมทมตกตาตนกลวยวางอย) และขำวของของทำน (เจาพธชไปทเครองบรโภค) กลบไปเลยงยงทของทำน ไมตองมำขดเคองหวงใย......(ชอของเดก) เพรำะวำ......(ชอพอและแมของเดก) จะเลยงดเอง” (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 2 ตลาคม 2556) จากนนเจาพธกจะน ากระทงสามเหลยมและเครองอปโภคบรโภคไปทงยงชายปาขางบาน ระหวางทงเจาพธจะกลาวประโยควา

138

“ถำหำกกำนใบหญำคำทน ำมำท ำเปนฐำนรองกระทงนเกดงอกงำมขนมำขอใหแมเดม จงกลบมำรบเอำตวเดกกลบไปอยดวย แตถำหำกกำนใบหญำคำนไมสำมำรถงอกงำมไดขอแมเดมจงอยำไดเขำมำยงเกยวกบเดกผนอกตอไป” เปนอนเสรจพธ

พธโกนจก (กอรเซาะก าปอด) “กอรเซาะก าปอด” แปลความเปนค าไทยไดวา พธกรรมโกนหรอขดผมทขมวดเอาไวตรงขมอม พธกอรเซาะก าปอดจะจดพธเมอเดกมอายเปนเลขค ซงชาวไทยเขมรจะไมท าพธกรรมในชวงเวลาทเดกมอายเปนเลขค เพราะเชอวาเลขคเปนเลขของดาวทเปนโทษ เชน เลข 8 เลข 10 และเลข 12 เปนเลขของดาวราหรายตาง ๆ สวนเลขคทชาวไทยเขมรเชอวาเปนเลขด เชน เลข 9 คอดาวเกตทเชอกนวาเปนดาวคมภย เลข 11 คอดาวราชาโชค และเลข 13 เชอวาเปนดาวดเชนกน (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 27 มกราคม 2556) ประวตการไวเซาะก าปอด หรอการไวจกของเดกไทยมขนมาตงแตสมยใดยงไมหลกฐานทแนชด แตคาดการณวาเปนประเพณทมมาตงแตครงโบราณ เดกไทยไมวาจะเปนพระราชโอรส หรอพระราชธดาของพระเจาแผนดนหรอบตรธดาของขนนางผใหญจนถงลกหลานของคนสามญชนทวไปจะนยมไวจกเปนจ านวนมาก ซงไมทราบไดอยางแนนอนวาประชาชนชาวไทยไดรบเอาประเพณการไวจกมาจากชาตใดหรอเรมไวจกตงแตครงใดสมยใด การไวจกเปนผลตอเนองมาจาการโกนผมไฟ คอเมอเดกมอาย 1 เดอน 1 วนพอแมของเดกจะท าการโกนผมไฟ โดยจะเหลอผมไวหยอมเลก ๆ ตรงบรเวณกลางขมอมหรอกระหมอมของเดกดวยเหตทวาในบรเวณนเปนบรเวณทออนบาง ชาวมาลายใหเหตผลของการเหลอผมไวตรงขมอมวาบรเวณนเปนทอยทพกของขวญซงถาไมเหลอผมเอาไวขวญกจะไมอยและจะหนไปทอน ท าใหเดกเจบปวยหรออาจถงตายได สวนชาวอนเดยเรยกสวนทเปนขมอมวา “พรหมรนธร” ซงถอ

ภาพท 12 บายศรพระ

139

วาเปนอาดมนหรอวญญาณของคนเขาออก ดานสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพไดไหความเหนเกยวกบการไวจกวาเปนสญลกษณทแสดงวายงอยในวยเดก กเพอจะไดไวจกและท าพธโกนจกอกครงเมองเดกโตจนจะเขาสวยหนมสาว (เสถยร โกเศศ, 2483, หนา 90 -93) ชาวไทยเขมรเชอวาเดกไวจกจะชวยเดกไมเจบไข หรอจะไมเปนเดกเลยงยาก บางครงกเปนการแกบนทมสาเหตมาจากอาการเจบปวยของเดกดวยเชนกน คอเมอเดกเกดมาแลวมาอาการเจบปวยอยบอยครง พอแมของเดกกจะไปบนบาน (บอน) กบนะตา (เจาท) ประจ าชมชน ของแกบน (สราย บ านอน) จะเปนการไวจกใหกบเดก รวมทงยงเปนการไวตามประเพณ สวนใหญชาวไทยเขมรจะใหลกคนหวปหรอคนทายปเปนผไวเซาะก าปอด เมอเดกชาวไทยเขมรทไวจกมอายถงวยอนสมควร คอมอาย 9, 11, และ 13 ป ซงสวนใหญชาวไทยเขมรจะท าพธกนเมอเดกมอาย 13 ป เพราะนอกจากเลข 13 จะเปนเลขดแลว เมอแยกเลข 13 ออกจะไดเลข 1 คอดวงอาทตยหมายถง “ราชา” หรอ “ผน า” เลข 3 คอดาวองคารหมายถง “ทหาร” หรอ “นกรบ” โดยรวมความหมายของเลข 13 หมายถง “นกรบทประสบโชคชย” ความหมายโดยนยกคอเดกทสขภาพรางกายทแขงแรงและประสบแตความสขสวสด เมอเดกทไวจกมอายถงเกณฑทพอแมของเดกเหนวาควรจะท าพธกอรเซาะก าปอด (โกนจก) พอแมของเดกกจะไปหาฤกษยามก าหนดวนท าพธใหกบลกหลานของตน พอแมเดกจะน าวน เดอน ปเกดของเดกไปใหผอาวโสทมความช านาญดานการดฤกษยาม (เมอไงเทอบอน) เปนผก าหนดวนท าพธ ซงวนท าพธจะตองไมตรงกบวนองคารเพราะชาวไทยเขมรเชอวาเปนวนหามโกนจก* สาเหตทตองใหผอาวโสก าหนดวนท าพธใหกเพอปองกนและหลกเลยงวนอบาทวและวนโลกาวนาศตามความเชอของชาวไทยเขมร เครองบชาคร (ระเบยบคร) และเครองประกอบพธ ทพอแมของเดกจะตองเตรยมในการท าพธกอรเซาะก าปอด ประกอบดวย

1. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) 2. บายศร (บายเสรย) ชาวไทยเขมรจะจดท ากน 3 อยางคอ บายแสรยเดม (บายศรตน)

บายแสรยเมอดจาน (บายศรปากชาม) และบายแสรยเทย (บายศรถาด) นยมท าจ านวนชนเปนเลขค ตามความเชอทวา “ดกอย คหน” หมายถงเลขค (อย) ด เลขคไม (อย) ด ความหมายโดยนยกคอ ชนทเปนเลขคปะลงโนว แปลเปนไทยวา “ขวญอย” ชนทเปนเลขคปะลงโตว แปลวาขวญออกไป

* มต านานความเชอเกยวกบวนองคารหามโกนจก คอต านานเรอง “พระพคเณศ” โดยต านานเลาวาพระอศวรไดท าพธ

โสกนต (โกนจก) ใหกบพระขนธกมารในวนองคาร จงเปนเหตใหเกดภยบนดาลใหพระเศยรของพระขนธกมารกระเดนหายไป พระอศวรจงไดใหเทวดาไปตดเอาหวของชางทนอนหนหวไปทางทศตะวนตกมาใสแทน พระขนธกมารจงไดคนชพขนมาใหมและไดกลายเปนเทพทมเศยรเปนชาง และไดนามใหมวาพระพคเณศ

140

3. จนลอม (ชาวไทยเขมรในถนอสานใตจะเรยกวาปะตวล) เปนอปกรณประกอบพธกรรมทท าดวยไมไผหรอหวาย สานเปนรปคลายตะกราแตมลกษณะหงายเหมอนระฆงหงาย ขอบบนเปนหยกโคง 6 หยก และมดามทเปนกานยาวประมาณ 30 – 100 เซนตเมตร

4. น าฝนหรอน าสะอาด (เชอวาน าฝนหรอน าสะอาดจะช าระลางความสะอาดมอเทาของบรรพบรษ)

5. เหลาขาว 1 ขวด ( เชอวาเหลาเปนสงทกลนกรองมาจากสวนหนงของเจาแมโพสพซงเปนเทพธดาแหงขาวและเปนตวแทนของความดงาม เหลาทผานการประกอบพธถาใครไดดมเชอวาจะไดรบพรจากเทพธดาท าใหมความสข)

6. หมากพล ยาเสนหรอบหร 7. ขาวเจาสวย 1 ถวย 8. อาหารคาวหวาน จะจดเปน 3 สวน คอ 1.ถวายพระภกษสงฆ 2.เซนไหว และ 3.เลยง

แขกทมารวมงาน 9. เงนคาคร 12 บาท 10. โคยปเรย (คาเสยเวลาหรอคาสมนาคณ) คอเงนหรอสงของอน ๆ เชน ผาไหม ผาซน

หรอผาขาวมาทฝายจดงานมอบใหกบเจาพธเพอเปนคาตอบแทนหรอสนน าใจ ซงเงนสวนนเจาพธจะไมเรยกรอง จ านวนเงนทจะมอบใหจะเปนจ านวนเทาใดขนอยแรงศรทธาของผจดงาน เมอก าหนดวนท าพธไดแลวกจะเขาสพธกรรมกอรเซาะก าปอด จะมขนกอนวนพธ 1 วน หรอเรยกวาวนสกดบ พธกรรมเรมขนตงแตรงเชาของวนสกดบ ชาวไทยเขมรน าเดกทจะท าพธโกนจกไปแตงตวเดกตามแบบโบราณ น าเดกไปแตงตวยงบานอกหลงหนงทไมใชบานทก าหนดไวเปนบานจดงาน พอเวลาลวงเขาถงชวงเยนกจะแหเดกทในมอถอกระบองเพชร (ตมองเปจ) ลกษณะคลายกบแบกไวบนบา จะแหเดกมายงบานจดงานเพอใหเดกมาฟงพระสงฆ (พระภกษสงฆทนมนตมาจะนมนตมาเปนจ านวนเลขค เชอวาเปนเลขมงคล เชน 5 รป 7 รป หรอ 9 รป เปนตน) เจรญพทธมนตเยน ขบวนแหจะมเจาพธเปนผเดนน าหนาและจะโปรยขาวตอกดอกไมไปตลอดทางจนถงบานจดงาน เมอมาถงบานงานเจาพธจะใหเดกลงนงทพรมหรอเสอทตรงหนามหมอนส าหรบวางมอขณะประนมมอฟงพระสงฆเจรญพทธมนต เจาพธกจะโยงสายสญจนจากเดกไปยงพระภกษสงฆ เมอพระสงฆใหศลและเรมเจรญพระพทธมนต เจาพธกจะท าการบชาบดพลทเบญจา และเมอพระสงฆเจรญพทธมนตเสรจกถอวาเสรจพธในวนสกดบน ตอนกลางคนกจะมการเลยงฉลองกนอยางสนกสนาน ถงวนทก าหนดไวเปนวนท าพธ รงเชาจะนมนตพระภกษสงฆมาเจรญพระพทธมนต เดกทจะท าพธกอรเซาะก าปอดจะนงขาวหมขาวแลวมานงฟงพระเจรญพทธมนต และเมอถงตอนท

141

พระสงฆสวดมนตถงบทชยมงคลคาถา เจาพธกจะเรมพธกอรเซาะก าปอดดวยการน าเดกลงมาจากบานและแบงผมจกเดกออกเปน 3 ปอย ผมแตละปอยจะมดดวยใบมะตม (เปนใบมะตมทเจาพธท าพธดวยการแชในน ามนต) และขอดผมแตละปอยดวยแหวนนพเกาหรอแหวนพรอดทถกดวยหญาแพรก จะใชเปนจ านวน 3 วงอนหมายถงพทธมงคล ธรรมมงคลและสงฆมงคล พอไดเวลาฤกษทก าหนดไวซงเปนชวงเวลาทพระภกษสงฆสวดมงคลคาถาถงบทสดทาย เจาพธกจะเปนผตดจกผมปอยท 1 ดวยกรรไกร จากนนกน าเอามดเงน มดทอง และมดนาค มาโกนซ าอกเลมละ 3 ครง จากนนพอแมของเดกกจะตดผมปอยทเหลออก 2 ปอย และเจาพธกจะน าน าพระพทธมนตศกดสทธมารดลงบนศรษะของเดกจนเปยกชมและโกนผมออกจากศรษะเดกจนหมดเกลยง เมอผมถกโกนจนหมดเจาพธกจะเปลยนเครองแตงตวใหกบเดกใหม แตเปนชดขาวเหมอนดงเดม จากนนเจาพธกจะพาเดกขนไปรดน าบนเบญจาทอยบนบาน เจาพธจะใหเดกนงหนหนาไปในทศทางทเปนทศมงคลในวนนนตามความเชอเรองทศมงคล (ตงเฮมรวะ) และญาตพนองกจะเขามารดน าอวยชยใหพรกบเดก พอและแมจะเปนคนรดน าเปนคนรองสดทายเจาพธจะเปนผรดน าเปนคนสดทาย เมอรดน าเสรจเจาพธกจะทดใบมะตมทหมายถงอาวธของพระนารายทหดานขวาของเดกและสวมมงคล จากนนพอแมจะน าเดกไปเปลยนเครองแตงตวเพอมาถวายเครองปจจยไทยทานแดพระภกษสงฆ พอเวลาลวงเขาสเวลาเยนกจะจดพธบายศรสขวญเปนอนเสรจพธ พธบวชนาค (บวะเนยก) “บวะเนยก” แปลเปนภาษาไทยวาบวชนาค โดยชาวไทยเขมรจะถอกนอยางเครงครดวาชายทมอายครบยสบปบรบรณตองท าพธอปสมบทเพอศกษาเลาเรยนทางพทธศาสนา และเมอลาสขาออกมาถงจะแตงงานมครอบครวได ทกคนทอปสมบทจะตองอยบวชเรยนจนครบพรรษา เมอลาสกขาออกมากจะไดรบความนบถอจากคนทวไป และจะใชสรรพนามค าน าหนาชอวา “อนตด” ทแปลเปนไทยวาทด บวชนาคตามธรรมเนยมประเพณของชาวไทยเขมร กอนถงวนก าหนดอปสมบทประมาณ 15 – 30 วน พอแมหรอผปกครองของผทเขาอปสมบทกจะน าตวผทจะบวชไปฝากตวทวดทเรยกเปนภาษาเขมรวา “มอบเนยก” แปลวามอบนาค วนทจะน านาคไปมอบตวทวดในวนใดนนจะตองดฤกษยามตามต าราเมอไงเทอบอน วนน านาคไปมอบตวนาคจะตองเตรยมดอกไม ธป เทยนเขาไปกราบไหวเจาอาวาสและแจงความจ านงวาจะเขาบวช และนาคจะอยทวดไปจนถงวนก าหนดอปสมบท ในระหวางทนาคอยทวดกจะศกษาเลาเรยนขนบธรรมเนยมตาง ๆ ของวด และฝกฝนทองจ าบทสวดมนตตาง ๆ บทสวดทส าคญคอบทค าขออปสมบท เมอถงวนใกลก าหนดอปสมบท (อาจจะเปน 2 – 3 กอนวนก าหนด) ตามธรรมเนยมของชาวไทยเขมรนาคจะตองน าดอกไม ธป เทยน ไปท าพธขอขมาพอแม ญาตพนอง และผทเคารพนบ

142

ถอ ผทไดรบการขอขมากจะอโหสกรรมใหรวมทงจะอวยชยใหพรนาค ในชวงเวลานพอและแมของนาคกจะไปเชอเชญแขกใหมารวมงาน การไปเชญแขกตามธรรมเนยมชาวไทยเขมรจะตองไปเชญดวยตนเอง พอแมของนาคจะถอพานยาสบ* (ยาเสนหรอบหร) ไปบอกตามบานของผทจะเชญมารวมงาน พอแมของนาคกจะมอบยาสบ 1 มวนใหกบแขกทไปเชญ แตหากเปนญาตสนทกจะใชวธบอกกลาวไมใชพธการมากมาย (เจย ศรมงคล, สมภาษณ, 9 มนาคม 2556) บญบวชนาคของชาวไทยเขมรสวนใหญจะมการตงกองบวชหรอท าพธทบานของนาค ผทจะมารวมงานบญทกคนตางกจะมการน าสงของทมอยครวครอบมารวมท าบญ เชน พชผกตาง ๆ หวหอม หวกระเทยม กะป น าปลา เนอสตวตาง ๆ เปนตน พธบญงานอปสมบทของชาวไทยเขมรจะตองมการเตรยมเครองประกอบพธ ประกอบดวย

1. เครองอฐบรขารส าหรบการอปสมบท เชน ผาไตร จวร บาตร 2. ขนน ามนต 1 ใบ 3. มดโกน 1 อน 4. กรรไกร 1 อน 5. ใบบว 1 ใบ 6. ดอกบว 3 ดอก 7. ตนบายศร 5 ชน 1 ตน 8. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) 9. กรวยขนธแปด 1 ชด (8 อน) 10. ดายมงคล (เมาะจองได) 11. กระบง (กรรเชอ) 1 ใบ ใสขาวเปลอกจนเตม มใบขวานโยนและไขไกดบวางอยบน

ขาวเปลอก 12. เทยนขวญ 19 เลม (มดรวมกน) 13. เทยนชย 3 เลม 14. มะพราวออน 1 ลก 15. ขาวขวญ (บายปะลง) 1 อน

นอกจากนการอปสมบทยงจะตองจดเตรยมเครองบชาคร ไวใหเจาพธบชาครในระหวางประกอบพธ ประกอบดวย

* ธรรมเนยมของชาวไทยเขมรทปฏบตกนสบตอมาการไปเชญแขกมารวมงานบญจะตองน ายาสบ (ยาเสนหรอบหร) 1

มวน ไปมอบให ถาไมไดน ายาสบไปมอบให ชาวไทยเขมรจะถอวาการเชอเชญไมสมบรณ และแขกผนนกจะไมไปรวมงานบญ

143

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 3. บายศรพระ 1 ค 4. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ 5. กรวยบชา 1 ค 6. หมากพล (จดพอดค า) 2 ค า 7. ผาขาว ยาว 5 ศอก 1 ผน 8. เหลาขาว 1 ขวด 9. น าหวาน 1 ขวด 10. เงนคาคร 12 บาท

พธบวชนาคของชาวไทยเขมรจะกระท าในครงอดต ในวนสกดบคอวนกอนทจะน านาคไปบวชทวด ชวงเวลาเยนของวนสกดบจะมพธสขวญนาคทเรยกเปนภาษาเขมรวา “เฮา ปะลง เนยก” ในพธเฮาปลกเนยก นาคจะมการแตงอยางพถพถนเปนอยางมาก ดวยการน าเครองประดบประดาตาง ๆ มาตกแตงทตวนาค เชน สรอยคอ แหวน และสรอยขอมอ เปนตน นาคจะนงจบนางดวยผาสสวยงาม ผาหมจะใชผาหลายสสลบกนหลายผนคลมปลอยชายไปดานหลง ประหนงวาเหมอนเกลดตวนาคทเปนสตว ศรษะของนาคจะมการท าหมวกทสานดวยไมไผและปดทบดวยกระดาษสระยบระยบรปทรงคลายรปทรงชฎาทชาวไทยเขมรเรยกวา “ล าพอก” ทางดานใบหนาของนาคจะมการแตงเตมดวยแปง และมการทารมฝปาก ปจจบนไมนยมท าพธเฮาปะลงเนยก โดยไดน าวฒนธรรมการบวชนาคแบบไทยภาคกลางเขามาในชมชนดวยการน าหมอขวญมาท าขวญนาคแทน

ภาพท 13 พธบวชนาค (บวะเนยก)

144

พธสขวญนาค (เฮา ปะลง เนยก) จะเรมจากเจาพธจะใหนาคมานงพนมมอไหวโดยใหนาคหนหนาไปทบายศร ขณะทท าพธจะมถอดล าพอกออกจากศรษะของนาค ญาตและผทมารวมงานบญจะนงลอมตวนาคเปนวง เจาพธจะจดเทยนปกบนบายศร และเรมสวดสขวญเปนภาษาเขมรจะมการสวดเปนตอน ๆ เมอจบหนงตอนจะมการตฆองหมย และผทนงลอมวงอยจะโหรองเพอเปนการเอาฤกษเอาชย ในระหวางทท าพธนาคจะบรกรรมคาถาเปนภาษาเขมรวา “มะอะอ อะอมะ อมะอะ” บรกรรมไปจนกวาจะจบพธ จากนนเจาพธจะจดเทยนชยหรอเรยกอกอยางวาแวนเทยนทมอยดวยกนสามเลม แลวสงไปใหพอแมของนาครบไปอธฐานโดยยกเทยนชยจรดทหนาผากเมออธฐานเสรจกจะยกมอขวาปดโปกในลกษณะปดออกจากตวทเทยนชยจ านวนสามครง แลวสงตอเทยนชยทงสามเลมไปยงคนอน ๆ ทนงลอมวงอย ซงการเวยนเทยนชยจะเวยนในลกษณะประทกษณ คอเวยนทางขวาและเวยนสามรอบ เมอเทยนชยเวยนจนครบสามรอบเทยนชยกจะสงมายงเจาพธ เจาพธจะหยบใบพลขนมาหนงใบ น าใบพลไปหอทเทยนชยและสะบดใบพลไปทตวนาคโดยจะท า 3 รอบ สดทายกจะจมใบพลลงไปในขนน า และน าใบพลหอทเทยนจนไฟเทยนดบ เมอเทยนชยดบเจาพธจะเปาควนเทยนใสปากนาค สวนนาคกจะกลนควนเทยนชยลงคอไป การเปาควนเทยนชยนเจาพธจะมการเปาสามครง หลงจากนนเจาพธกจะน าเขมาเทยนชยมาเจมทหนาผากของนาคในระหวางทเจมหนาผากเจาพธกจะบรกรรมคาถาเปนภาษาเขมรวา “อะ สง ว ส โล ป สะ พ ภะ” จากนนเจาพธเบกบายศรน ามะพราวออนและขาวขวญทจดไวบนบายศรมาปอนใหนาค ระหวางทปอนเจาพธกจะบรกรรมคาถาเปนภาษาเขมรวา “พทธง ประสทธเม นะมะพะทะ ธมธง ประสทธเม นะมะพะทะ สงฆง ประสทธเม นะมะพะทะ” และน า “เมาะจองได” (ดายมงคล) มาผกทขอมอนาค และแจกใหผทมารวมงานบญผกขอมอนาคและกลาวอวยชยใหพรนาค เมอผกขอมอนาคเสรจกเปนอนวาเสรจพธสขวญนาคหรอเฮาปะลงเนยก เมอถงวนทชาวไทยเขมรเรยกวา “วนกน” คอวนทจะน านาคไปบวชทวด จะจดพธแหนาคอยางยงใหญ ซงจะขบวนแหนาคจากบานไปทวด นาคจะแตงตวอยางครบเครองในมอทพนมอยของนาคจะถอดอกไมธปเทยน พอแมหรอญาตพนองของนาคจะน าเครองประดบ เชน ทอง เงน หรอนาค เปนตน มาประดบตกแตงนาคอยางสวยงาม ชาวไทยเขมรเชอวาการประดบตกแตงจะท าใหตวนาคเหมอนกบเทพทมเครองประดบสวยงาม และเครองประดบเหลานเมอผานพธบวชนาคกจะเปนมงคลตอผเปนเจาของเครองประดบเหลานนดวย ขบวนของผทมารวมงานบญทชวยกนถอเครองอฐบรขาร เมอขนวนแหนาคออกเดนไปทวด ระหวางทางทขบวนเคลอนไปจะมคนทแสรงท า

145

เปนมารมาขวางทางขบวนแหเพอใหขบวนนนเดนไปได เจาภาพหรอพอแมนาคจะมาเจรจาเพอขอเปดทาง มารจะมการเรยกรองขอสงทตองประสงคจากเจาภาพ เชน สรา หรอเงนทอง เมอมารไดของทประสงคแลวจะเปดทางใหขบวนแหนาคเดนตอไปได เมอขบวนแหนาคมาถงยงวดกจะเคลอนขบวนไปเวยนรอบอโบสถอก 3 รอบ จะเวยนไปทางขวา ระหวางทเคลอนขบวนรอบอโบสถแมของนาคจะเปนผอมไตรจวร พอจะอมบาตรและตาลปตร ญาตพนองกจะถอเครองอฐบรขารตาง ๆ เมอขบวนเวยนครบ 3 รอบ พอแมของนาคกจะจงนาคเขาอโบสถเพอไปพบพระอปชฌายทนงรออย แมจะอยทางดานขวา พออยดานซายของนาค และการอปสมบทจากพระอปชฌายเปนอนเสรจพธบอนบวะเนยก คตความเชอเกยวกบนาคของชาวไทยเขมร เปนต านานทเลาขานสบตอกนมาวา ในสมยพทธกาลมนาคตวหนงทไมพงพอใจตวเองทเกดมาเปนตวนาค เฝาครนคดอยตลอดเวลาวาท าอยางไรถงจะไดหลดพนจากความเปนนาค ขณะนาคก าลงครนคดอยกไดเหนพระภกษทก าลงปฏบตธรรมอย นาคจงตดสนใจขอบวชเปนภกษ เหลาพระภกษกจงจดใหมการบวชใหกบนาคตนนน และใหนาคอาศยอยในวหารสดทายกบพระภกษอกหนงรป นาคจงไดหลดพนจากความเปนนาคไดขณะเปนภกษ แตในขณะเวลาหลบนาคจะกลบกลายรางเปนนาคตามเดม เหลาพระภกษจงไดน าเรองไปกราบทลแกพระพทธเจาถงเรองนาคทบวชเปนภกษไดกลายรางเปนนาคขณะนอนหลบ พระพทธเจาเมอไดรบฟงกราบทลจากเหลาพระภกษ จงไดตรสเรยกนาคมาเขาเฝาเพอไถถามความเปนจรง เมอไดฟงความจรงทเปนดงทเหลาภกษกราบทล จงตรสรบสงใหนาคสกจากเพศบรรพชต และนาคกยอมสกแตโดยดแตยงอาลยในเพศบรรพชต นาคจงไดกราบทลขอกบพระพทธเจาวา ถาหากในภายภาคหนามใครคนใดจะมาบวชเปนภกษใหเรยกชอคนนนวา “นาค” จากนนเปนตนมาจงเรยกผทจะบวชเปนภกษวานาคมาจนถงทกวนน (จ. เปรยญ, 2526, หนา 46) จกสาวหรอเลนสาว (หลกขมม) สงคมของชาวไทยเขมรจะมความเชอเรองหญงชายทยงไดแตงงานกนจะถกเนอตองตวกนไมได การเกยวพาราสของหนมสาวชาวไทยเขมรจะใชวธการแอบคยกนในขณะทฝายหญงเขานอนบนบาน ฝายชายกจะเขาไปใตถนบานฝายหญงและจะสงสญญาณใหฝายหญงรบรวาฝายชายอยทใตถนบานและพดคยกน วธการจบสาวลกษณะแบบนเรยกเปนภาษาเขมรวา “หลกขมม” แปลวาการจกสาวหรอเลนสาว “หลก” แปลวาจก “ขมม” แปลวาหญงสาว ชมชนของชาวไทยเขมรการปลกบานเรอนอยอาศยจะปลกลกษณะบานยกพน มงดวยหญาคาทน ามาจกเปนตบ พนบานและฝาบานน าไมไผมาทบใหแผออก พนบานทกหลงคาเรอนจงมรอง และรองนเปนชองทางการสอสารของหญงชายทจะใชในการเกยวพาราสกน พฤตกรรมการจกสาวเรมจากฝายชายทหมายปองฝายหญงคนใดคนหนงอาจจะเปนคนทอาศยอยในชมชนเดยวกน

146

หรอคนละชมชนกเปนได การพบเจอกนของหญงชายชาวไทยเขมรครงแรกอาจจะพบกนชวงเทศกาลของชมชน เชน บอนแคแจด (เทศกาลบญเดอนหาหรอบญสงกรานต) หรอเทศกาลแซนดนตา (เทศกาลเซนไหวบรรพบรษ) ชวงเวลาเทศกาลจะการละเลนสนกครนเครง เมอมการพดคยไดระดบหนงในชวงเวลาของเทศกาล (ซงการพดคยนจะไมใชในเชงเกยวพาราส) จนฝายชายไดทราบถงชอของฝายหญง รวมทงไดรวาบานของฝายหญงอยชมชนใดและบานหลงใด บางครงฝายชายทไมกลาทพดคยกบสาวโดยตรงจะใชวธเลยบเรยงถามไถขอมลตาง ๆ ของฝายหญงจากเพอนของฝายหญงหรอเพอนของฝายชายเอง หลงจากนนอาจจะเปนชวงทเทศกาลตาง ๆ สนสดลงชายหนมกจะไปหาฝายหญงถงบานดวยการไปพบเจอกบฝายหญงและพอแมของฝายหญง ครงแรกนจะไปในชวงเวลากลางวน ฝายชายกจะท าทเขาไปพดคยกบพอแมของฝายหญง และคอยสงเกตวาหญงทหมายปองนอนอยตรงบรเวณใดของบาน มพหรอนองนอนดวยกนหรอไม (สรอย บวแปลง, สมภาษณ, 20 มกราคม 2556) ชวงเวลากลางคนขณะททกคนในบานฝายหญงหรอบางครงหญงทหมายปองอาจหลบไปแลวกเปนได ฝายชายกจะกลบมาหาฝายหญงแตไมขนไปบนบานของฝายหญง ฝายชายจะเขาไปในใตถนบานของฝายหญง มงหนาไปใตบรเวณทฝายหญงนอนอย จากนนฝายชายกน าไมขนาดเลก ๆ ทมผานรองพนบานไปใหถกตวฝายหญง จนฝายหญงรสกตวตน (ถาหลบ) เมอฝายหญงรสกตวกจะรวามชายหนมทตองการจะพดคยดวยอยใตถนบาน ฝายหญงกจะสงเสยงโดยอาจใชวธกระแอมกระไอเบา ๆ ใหฝายชายไดยน เมอฝายชายรวาฝายหญงรสกตวแลวกจะสงเสยงตอบโต ถาฝายหญงพงพอใจกบฝายชายทอยใตถนบานกจะพดคยดวย ถาไมพอใจกจะไมพดคยดวยและบางครงอาจจะแสดงความไมพอใจใหฝายชายไดรบร เมอฝายชายรวาฝายหญงไมคยดวยกจะออกจากใตถนบาน ฝายหญงและฝายชายทมความพงพอใจกน หรอชอบพอกนกจะอยพดคยกนไปจนถงรงสางกม ระหวางการพดคยด าเนนไป ฝายหญงอาจจะสงน าดม ยาสบ หรอหมากพลลงมาใหฝายชาย ฝายชายทอยใตถนบานกจะหาสงของทพอหาไดในบรเวณนนมาหนนนง อาจจะเปนขอนไม หรอครกไม การพดคยของหนมสาวชาวไทยเขมรลกษณะน พอและแมของฝายหญงจะไมไปเขาไปยงเกยวจะใหสทธลกสาวในการตดสนใจเลอกชายหนมดวยตนเอง ระหวางทพดคยกนพอและแมกจะไมหามปรามถงแมวาจะร าคาญซกเพยงใด (เมด คณะมล, สมภาษณ, 13 มกราคม 2556)

147

การจกสาวนจะมธรรมเนยมทชายหนมทกคนจะตองปฏบตกคอ ถาฝายชายจะไปจกสาวยงบานฝายหญงแลวพบวามชายหนมคนอนคยอยกบฝายหญงอยแลว ฝายทมาใหมจะรอจนกวาชายคนมากอนไดพดคยกบฝายหญงจนจบ ชายหนมบางคนทไมเจาชในทก ๆ คนกจะไปจกสาวทหมายปองเพยงคนเดยว แตถาเปนหนมทเจาชในแตละคนกจะไปจกสาวหลาย ๆ คนและหลายหมบาน ฝายหญงทยงไมพรอมจะพดคยกบฝายชายอาจเปนเพราะวายงเยาววยอยหรอดวยเหตผลใดกตาม ฝายหญงกจะไปนอนกบพอแมหรอสลบทนอนระหวางแม บางครงกจะน าเสอหรอฟกมาปนอนเพอปองกนไมใหมไมมาแหยถงตว ฝายชายบางคนทเกเรเมอเขามายงบานสาวแลวพบวามเสอหรอฟกขวางกนอยกจะน าเอามดกรดใหสงกดขวางนนขาดออก ฝายชายทมความชอบพอฝายหญงเปนอยางมากแตฝายหญงไมสนใจ ฝายชายจะมวธการอกอยางหนงซงเปนการน าไสยศาสตรมาใชเปนเครองมอใหหญงทตนชอบใหมารกกบตนเอง วธทางไสยศาสตรนไมใชวธทางการท าเสนห แตเปนพธกรรมทคลายกบเปนการออนวอนใหอาจารย หรอบรรพบรษผลวงลบชวยมาดลใจใหหญงหนมาสนใจ พธกรรมนเรยกวาพธกรรมเรยกสาวทเรยกเปนภาษาเขมรวา “เฮาขมม” ซงจะตองเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. เงนคาคร 12 บาท 3. เหลาขาว 1 ขวด

พธกรรมเฮาขมมเปนพธกรรมทจะตองท าพธดวยตนเอง จะประกอบพธกนในชวงเวลากอนเขานอน สถานทประกอบพธคอบรเวณหวนอนของฝายชาย พธกรรมเรมจากจดธปทอยบนสลาธอร จากนนกท าการบอกครบาอาจารยทนบถอใหชวยดลใจใหหญง (บอกชอ ทอย) ทตนแอบหลงรกใหมารกกบตนเองเปนอนเสรจพธ จากนนฝายชายกเขานอนตามปกต

ภาพท 14 เรอนอยอาศยของชาวไทยเขมร ทมลกษณะยกพน

148

ระหวางทนอนถาเกดฝายชายฝนวาฝายหญงมาหา ฝายชายกตองลกขนมาพลกกลบหมอน เชอวาถาพลกหมอนแลวฝายหญงทแอบหลงรกกจะฝนเหมอนกบทฝายชายฝน พธกรรมนจะประกอบพธกน 3 – 7 วน ระหวางวนทท าพธฝายชายกจะไปสงเกตอาการของฝายหญง ถาเกดฝายหญงมอาการเขนอายขณะทพบหนาฝายชาย แสดงวาพธกรรมเรยกสาวส าเรจ แตถาหากประกอบพธกรรมครบ 7 วนแลวฝายหญงยงสนใจในตวฝายชาย ฝายชายกจะไมการประกอบพธกรรมตอ เพราะถอวาไมไดสรางสมบญมาดวยกนในชาตปางกอนหรอไมไดเปนเนอคกน พธแตงงาน (แซนการ) แซนการเปนค าเรยกพธแตงงานตามภาษาเขมร “การ” แปลเปนภาษาไทยวาการงาน “แซน” แปลวาการเซนไหว ความหมายโดยรวมตามความเชอของชาวไทยเขมรคอการเซนผบรรพบรษ ค าวาการนนมกจะเกยวกบการมงคลเปนหลก การแตงงานของชาวไทยเขมรเรมตนเมอฝายชายพอใจฝายหญงคนใดกจะใหพอแมของฝายชายไปเยยมเยยน เพอท าความรจกและท าความสนทสนมดวย ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “กระเซบ” (ทาบทาม) ความหมายของค าวากระเซบคอการพดทไมใหเกดความออฉาว วธการกระเซบผใหญของฝายชายจะเขาไปหาผใหญของฝายหญงอยางเงยบ (ไมมพธการ) ดวยการน าสงของ เชน เหลา หมาก พล ยาสบไปฝาก ซงหากผใหญของฝายชายไมรจกผใหญของฝายหญงกจะไปหาคนทรจกกบฝายหญงใหไปพรอมกน หลกการของการกระเซบตามธรรมเนยมของชาวไทยเขมร กคอผใหญของฝายชายตองเขาไปหาขอมลดานครอบครวของฝายหญง โดยใชวธเลยบเคยงถามไถและสงเกตสภาพความเปนอยของฝายหญงวามชวตความเปนอยอยางไร มอปนสยอยางไร รกชอบกบฝายชายหรอไม มวนเดอนปเกดสมพงศกบฝายชายหรอไม เมอสภาพโดยรวมเปนทพอใจตอผใหญของฝายชาย ผใหญฝายชายกจะแจงใหกบผใหญฝายหญงวาฝายชายรกชอบอยกบฝายหญง และจะมาขอไปเปนสะใภผใหญของฝายหญงจะวาอยางไร มขอขดของใจอยางไรหรอไม และถาผใหญฝายหญงยอมตกลงทจะยกฝายหญงใหแตงงานกบฝายชาย ทงสองฝายกจะตกลงกนเรองสนสอดทองหมน “คนสลา” และถาหากตกลงกนไดแลวกจะก าหนดวนแตงงาน (แซนการ) กนตอไป ฝายชายจะสงขาวเกยวกบวนฤกษยามงามดทจะก าหนดวนแตงงานมาทฝายหญงใหทราบภายหลง แตถาหากผใหญของฝายหญงไมตกลงทจะยกฝายหญงให หรออาจเกดจากสาเหตวนเดอนปเกดของทงฝายชายและฝายหญงไมสมพงศกน หรอผใหญฝายหญงเรยกสนสอดทองหมนเปนจ านวนมากจนผใหญฝายชายไมสามารถหามาใหได การกระเซบกเลกรากนไปและเรองราวกจะสนสดลงไมสงผลตอชอเสยงของทงฝายชายและฝายหญง ดวยเหตหลกการของกระเซบกคอการกระท าอยางเงยบเชยบนนเอง เมอมการก าหนดวนแตงงานกนเปนทเรยบรอย ฝายเจาสาวทเรยกเปนภาษาเขมรวา “เนยงขมม” แปลวานางสาว จะมการจดเตรยมหานนเพอมาท าทนอนและหมอนเพอใชส าหรบ

149

รบไหว จ านวนทจะจดเตรยมกแลวแตฐานะของฝายเจาสาว ถาฐานะดกจะมการจดเตรยมไวจ านวนมาก บางครงฝายเจาสาวททอผาเปนกจะทอผาเปนชดเพอใชส าหรบพธรบไหวดวยเชนกน หรออาจจะหาซอเพมเตมเพอใหครบจ านวนของญาตผใหญกไดตามความตองการของฝายหญง นอกจากนฝายหญงยงมการเตรยมเกบหมากซงถาหากไมมตนหมากเปนของตนเองกจะไปหาซอมาจดเตรยม น าหมากมาเจยนแลวเอาไปตากใหแหง น ามาหอเพอไวใหแขกทมารวมงานไดรบประทาน นอกจากนยงตองเตรยมใบตองมาตากแหง และจดหายาสบ (ยาเสน) มาจดเตรยมไวใชส าหรบใชในชวงเวลาไปเชญแขกมารวมงานทเรยกเปนภาษาเขมรวา “จงเรยนการ”* ในอดตสงส าคญทสดของฝายหญงทจะตองท าคอการเกบตว ครอบครวชาวไทยเขมรทเครงครดเรองจารตประเพณ จะใหลกสาวท าพธ “โจลมลบ” หรอเรยกเปนภาษาไทยวาพธเตรยมตวเปนเจาสาว จะใหเจาสาวเกบตว อบตวอยเพยงแตในบานตลอดชวงเวลากอนถงวนแซนการ ระยะเวลาอาจเปนหนงถงสองเดอนแลวแตความตองการของครอบครวฝายหญง พธแตงงานของชาวไทยเขมรจะจดท าพธกนทบานของฝายเจาสาว ฉะนนฝายเจาสาวจะเปนฝายทจะตองจดเตรยมประร าพธ (โรงเรอด) ไวตามค าแนะน าของเจาพธ (อาจารย) ทฝายหญงเปนผจดหามาหรอบางครงกจะใชเจาพธคนเดยวกนกบเจาพธของเจาบาว ประร าพธทฝายเจาสาวสรางขนจะมการจดแตงดวยใบตองและดอกไมไวอยางสวยงามและมความหมาย หลงคามงดวยทางมะพราว เสาโรงเรอดจะประดบดวยตนออยหนงตน ตนกลวยหนงตน สงส าคญทสดคอเสากลางจะตองเปนเสาหลกส าหรบเซนสรวงเทพยาดาใหมาเปนพยานในการแตงงาน จะประดบเสากลางดวย “จนลอม” บางครงฝายเจาสาวจะไมท าประร าพธ แตจะประกอบพธแซนการกนบนบานของเจาสาว เครองประกอบพธกใชแบบเดยวกบการประกอบพธในประร าพธ และผกจนลอมไวทเสากลางบาน ส าหรบการเตรยมตวของฝายเจาบาวทเรยกเปนภาษาเขมรวา “เรยจะโกล” ทแปลาราชกล นอกจากหมากทจะตองมการเตรยมจดหามาเจยนไวเพอเตรยมไวเปนของก านลใหกบแขกทจะไปเชอเชญใหมารวมงาน ฝายเจาบาวยงตองเตรยมเครองประกอบพธ ประกอบดวย

1. กระบง (กรรเชอ) ขนาดใหญ 1 ใบ สงของทใสไวในกรรเชอ ประกอบดวย 1.1 ขาวเปลอก (ใสเกอบเตม) 1.2 หวหมตมสก 1 หว (มเทยน 1 เลมใสอยในปาก)

* จงเรยนการ (การเชญแขกมารวมงาน) ประเพณทชาวไทยเขมรถอปฏบตกนสบตอมาในขณะทจะไปเชญแขกมารวม

งานบญหรองานลงแขกท างานตาง ๆ ผทจะไปเชญจะตองเตรยมยาเสนหรอบหรไปใหกบผทจะเชญมารวมงานดวย ถาไมน าสงของเหลานไปใหขณะทไปเชญ ชาวไทยเขมรจะถอวาการเชญในครงนไมสมบรณและถอวาไมไดเชญ

150

1.3 ขาหมตมสก 2 ขา 1.4 เหลา 1 ขวด 1.5 ขาวตมมด 1.6 ใบขวานโยน 1 เลม 1.7 เคยวเกยวขาว 1 เลม

2. กระบง (กรรเชอ) ใบเลก 1 ใบ สงของทใสไว ประกอบดวย 2.1 ขาวเปลอก (ใสเกอบเตม) 2.2 ไกตมสก 1 ตว 2.3 ขาหมตมสก 2 ขา 2.4 เหลา 1 ขวด 2.5 ขาวตมมด

3. ขนคร 1 ใบ สงของทใสในขนประกอบดวย 3.1 สายสญจน 3.2 เทยน 2 เลม 3.3 เงน 19 บาท 3.4 หวไพล 3.5 ใบพล

4. พานหมากพล 1 ใบ สงของทใสในพานประกอบดวย 4.1 เทยน 5 เลม 4.2 หมากพลจดพอดค า 5 ค า 4.3 บหร 1 ซอง 4.4 เหลา 1 ขวด

5. ขาวเจาสวย 1 หมอ 6. แกง 1 หมอ 7. ดอกไม 1 – 2 ถาด (ดอกเฟองฟาทเดดเอาแตกลบใบ) 8. ขนม 4 ถาด ประกอบดวย

8.1 ไกตมสก 1 ตว 8.2 เหลา 1 ขวด 8.3 ขาวตมมด 8.4 ขาวตมมดสามเหลยม

151

9. ทนงท าพธเซนผ (บอนแซน) ประกอบดวย 9.1 ฟก 1 ผน 9.2 หมอน 1 ใบ 9.3 ผาขาว 1 ผน

10. หอเชยนหมาก (เฮบทอง) หรอหอขนหมากทบรรจอยในขน และหอดายผาสแดง “เฮบ” แปลวาเชยนหมาก “ทอง” แปลวาถงหรอหอ เฮบทองม 2 หอ หอแรกใสใบเงนใบทอง หมากพลหอพอดค า ขาวสาร และดอกไม และหอทสองใส “คนสลา” (สนสอด) ฝายเจาสาวอาจจะเรยกรองเปนเงนเพยงอยางเดยวหรออาจจะมทองค าดวย

11. เทยนขวญ 19 เลม (มดรวมกน) 12. เทยนชย 3 เลม 13. ดายมงคล (เมาะจองได)

นอกจากนฝายเจาบาวยงตองเตรยมอาหารหรอภาษาเขมรเรยกวา “จ าแนย” เชน เหลา หม ฟก ขาวสาร ผก ผลไม หรออยางอนแลวแตเงอนไขของฝายเจาสาวทตองการ อาจรวมไปถงอปกรณ และก าลงคนทจะน ามาใชในการท ารานหรอประร าพธทใชประกอบพธแซนการ หรอฝายหญงอาจจะใหฝายชายหาก าลงคนไปชวยสรางเรอนหอ วนกอนวนแตงงานหนงวนหรอสกดบ ชาวไทยเขมรเรยกวาวนเขา (ไงโจล) ฝายเจาบาวจะตองจดขบวนสงอาหารและสมภาระตาง ๆ มาทบานฝายเจาสาว ซงพธนชาวไทยเขมรเรยกวา “จนจ าแนย” หรอเรยกเปนภาษาไทยวาการสงอาหาร สงของทตองสงใหกบเจาสาวกไปตามเงอนไขของฝายหญงทมการรองขอตงแตวนกระเซบ ขบวนจนจ าแนยของฝายเจาบาวจะมผอาวโสมาในขบวนดวย ผอาวโสทฝายเจาบาวน ามาจะท าหนาทตรวจสอบความพรอมของฝายเจาสาววามการจดเตรยมสถานท ประร าพธ หรอสงของประกอบพธกรรมไวพรอมหรอยง ระหวางทขบวนจนจ าแนยเคลอนมาทบานของฝายเจาสาวถามเหตการณบางอยางทชาวไทยเขมรเชอวาเปนลางราย เชนถาขบวนทใชเกรยนเปนพาหนะล าเลยงเกดหกหรอลมระหวางทางทขบวนเคลอนมายงบานของฝายเจาสาว หรอมฟาฝาลงมาทขบวน หรอฟาฝาลงประร าพธของฝายเจาสาว กจะตองยกเลกหรอเลอนงานแตงงานออกไป (พรม เจนวชา, สมภาษณ, 20 มกราคม 2556) เมอถงวนก าหนดเปนวนแตงงานทชาวไทยเขมรเรยกวาวนเซนหรอวนเซนไหว (ไงแซน) ฝายเจาบาวจะแหขนหมากมายงบานของฝายเจาสาว ขบวนขนหมากจะมผอาวโสเปนผเดนน าและท าหนาทถอพานหมากพล ตามมาดวยวงมโหรทมการรองร ากนอยางสนกสนาน เจาบาวจะแตงกายดวยนงโสรง สวมเสอแขนยาวหมสไบสองผน สวนเพอนเจาบาว (ถาม) จะแตงตวคลายเจาบาวแตจะหอสไบเพยงผนเดยว เพอนเจาบาวจะท าหนาทกางรมใหเจาบาว เจาบาวจะเดนตามหลงพอหรอ

152

แม เจาบาวจะตองเกาะชายเสอหรอเกาะมอพอหรอแมไปตลอดทางทขบวนขนหมากเคลอนไป ตามมาดวยขบวนล าเลยงถาดขนม เมอขบวนขนหมากมาถงประร าพธ (โรงเรอด) ทบานฝายเจาสาว ญาตผใหญฝายเจาสาวกจะออกมาตอนรบใหผอาวโสทถอพานหมากพลเขาไปในประร าพธหรอบนบาน เมอผอาวโสฝายเจาบาวเขาไปยงประร าพธกจะเขาบอกกลาวกบพอแมของฝายเจาสาวเพอขออนญาตใหเจาบาวเขามาท าพธ ดวยขอความวา “ขณะนขบวนขนหมำกมำถง และกไดถงเวลำฤกษยำมทจะท ำพธเซนผ ทำงฝำยเจำสำวไดจดเตรยมญำตผใหญและพธตอนรบไวพรอมหรอยง ถำพรอมแลวกขออนญำตใหเจำบำวเขำมำในประร ำพธเพอท ำพธเซนไหว” (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 20 มกราคม 2556)

จากนนเจาบาวกจะเขามายงประร าพธ และน าบอนแซนมาปทกลางประร าพธหรอกลางบาน จากนนฝายเจาสาวจะกจะเบกตวเจาสาว ใหผอาวโสหรอพอ – แมและเพอนเจาสาวเปนผน าตวเจาสาวลงมาจากบานหรอออกมาจากหอง ในมอของเจาสาวจะถอหอหมากพล เมอเจาสาวมาถงเจาบาวจะสงหมากพลให และเขามานงทางดานดานซายมอของเจาบาว กมลงกราบเจาพธทนงอยตรงหนา

ตอจากนนกเขาสพธตรวจเฮบตรวจทอง ผทท าหนาทตรวจฝายเจาสาวจะจดผอาวโสทฝายเจาสาวเคารพนบถอมา 1 ค (ชาย – หญง) มานงรบ “เฮบทอง” ทฝายเจาบาวน ามา ผอาวโสทงสองจะนงอยในลกษณะเหยยดขาทงสองขางไปขางหนา เชยนหมากจะมอยสองชด (1 ค) ชดทใหกบผอาวโสทเปนผชายเรยกวา “เฮบ” เซยนหมากทใหกบผอาวโสทเปนหญงเรยกวา “ทง” หรอ “ทอง” และเมอผอาวโสทงสองรบเชยนหมากจากฝายเจาบาวกจะน าเชยนหมากมาตงไวบนหนาขาของตนเอง แลวท าพธเปดเชยนหมากเพอท าการตรวจนบสนสอด (คนสลา) และหยบเอาหมากพลและเครองเคยงทอยในเชยนหมากเขาปากรบประทาน และใหพอหรอแมเจาสาวน าเงนสนสอดเขา

ภาพท 15 ขนวนแหในพธแตงงาน (แซนการ)

153

ไปเกบในบาน ระหวางทน าสนสอดไปเกบจะท าทาทางแบกสนสอดขนบนบา และแสดงกรยาใหรสกเหมอนวาสนสอดทแบกอยบนบานนมน าหนกมาก ถอเปนการเสรจพธ เจาพธกจะท าพธเซนผบรรพบรษของฝายหญง ญาตฝายเจาสาวจะยกถาดอาหารทจดเตรยมไวเขามาใหเจาพธ และเจาพธจะท าพธเชญผปยาตายายของฝายเจาสาวใหมารบเครองเซนสงเวย และเปนสกขพยานความรกของคบาวสาวเจาพธจะกลาวดวยประโยควา “โม แม ออว แม ตำ อญเชญโมโฮปบำยสรำ โกนเจำ แซนคเนย โจยออยเจำเมยนเกด” เมอกลาวจบเจาพธกจะเทเหลาและอาหารทกชนดทอยในถาดลงบนถาดอาหาร จากนนกใหญาตฝายเจาสาวยกถาดอาหารออกไปนอกบาน ตอดวยพธเปาสงราย (พธปะจรปะโจล) เพอเปนการปดเปาสงชวรายหรอสงใดทไมดออกไปจากตวคบาวสาว และยงเปนการน าสงดตาง ๆ รวมถงโชคลาภเขามาสตวคบาวสาว พธจะเรมหลงจากทคบาวสาววางมอคว าทบกนอยบนหมอน เจาพธจะหยบดายมงคล (เมาะจองได) มาปนบนขอมอของบาวสาว เรมปนจากขอมอแลวลากไปสปลายนว ระหวางปนเจาพธจะท าการนบหนงทเจดเปนภาษาเขมรวา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร” จะนบเปนจงหวะชา ๆ เมอนบถงปรมปร (เจด) เจาพธจะตอทายดวยค าวำ “ปะจร” ซงแปลเปนภาษาไทยวาปดออก จากนนเจาพธจะท าการขยมดายแลวน าไปทง ถอวาเปนการปดเปาสงราย ๆ ออกจากตวของคบาวสาวเปนทเรยบรอย เมอท าพธน าสงชวรายออกจากตวบาวสาวเสรจสนกจะเขาสพธน าสงทดงามเขามาสตวบาวสาว เรยกชอตามภาษาเขมรวา “ปะโจล” ซงแปลเปนภาษาไทยวาการน าเขา ซงโดยนยกคอการน าขวญทชาวไทยเขมรเชอวาม 19 ดวงเขามายงคบาวสาว ฝายเจาบาวจะหงายมอทงสองวางบนหมอน และฝายเจาสาวกจะหงายมอลงทบเปนมอของฝายเจาบาว เจาพธจะน าดายมลคลมาท าการปนทมอของบาวสาว เรมปนจากปลายนวเขาสขอมอ การนบจงตองนบหนงถงสบเกาเปนภาษาเขมรวา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร ปรมเบย ปรมบวน ดอบ ดอบมวย ดอบปร ดอบปร ดอบบวน ดอบปรม ดอบปรมมวย ดอบปรมปร ดอบปรมเบย ดอบปรบบวน” เมอเจาพธนบถงสบเกาจะตอดวยค าวา “ปะโจล” ญาตมตรและทกคนทมารวมงานกจะพรอมใจกนพดค าวา “ฮอ ฮร” จากนนทกคนทมารวมงานกจะอวยพรบาวสาวกนอยางเซงแซพรอมกบโปรยดอกเฟองฟาไปยงคบาวสาว การอวยพรบาวสาวนนผใดอยากอวยพรดวยประโยคใดกจะอวยพรไป พธกรรมเมอมาถงขนตอนนจงสนกครนแครงและเซงแซเปนอยางมาก พธปะโจลเจาพธจะกลาว 3 รอบ และเมอจบแตละรอบทกคนกจะกลาวอวยพรพรอมกบโปรยดอกไปยงคบาวสาว

154

ตอดวยพธเวยนเทยน เจาพธจะจดเทยนขวญและเทยนชยทง 3 เลม แลวสงไปใหพอแมของเจาสาวรบไปอธฐานโดยยกเทยนขวญจรดทหนาผาก เมออธฐานเสรจกจะยกมอขวาปดโปกในลกษณะปดออกจากตวทเทยนชยจ านวนสามครงแลวสงตอเทยนชยทงสามเลมไปยงคนอน ๆ ทนงลอมวงรอบตวคบาวสาว ซงการเวยนเทยนชยจะเวยนในลกษณะประทกษณ คอเวยนทางขวาและเวยนสามรอบ เมอเทยนขวญและเทยนชยเวยนจนครบสามรอบ เทยนขวญและเทยนชยกจะถกสงมายงเจาพธ เจาพธจะหยบใบพลขนมาหนงใบ น าใบพลไปหอทเทยนและสะบดใบพลไปทคบาวสาวโดยจะท า 3 รอบ สดทายกจะจมใบพลลงไปในขนน า และน าใบพลหอทเทยนจนไฟเทยนดบ จะท าลกษณะนกบเทยนขวญและเทยนชยทงสามเลม จากนนพอเจาสาวจะถอใบขวานโยน แมเจาสาวถอเคยวเกยวขาวทเจาบาวน ามากบขบวนขนหมาก เพอไปท าพธอวยพรบาวสาว ฝายแมจะน าเคยวไปวนทศรษะทางดานหลงของเจาสาว พอจะน าใบขวานโยนไปวนทศรษะทางดานหลงเจาบาว จากนนทงพอและแมจะหยบหวไพลทอยในขนครขนมาเคยวและพนไปยงศรษะของบาวสาว สดทายอวยพรคบาวใหชวยกนท ามาหากนเหมอนดงขวานโยนและเคยวเกยวขาว หลงจากนนเจาพธจะน าดายมงคล มาแจกใหญาตมตรและผรวมงานเขาไปผกขอมอคบาวสาว จะใหพอแมของบาวสาวเปนผผกกอนเปนกลมแรก และตอผรวมงานทานอน ๆ ผทจะไปผกขอมอจะน าเงนมาผกไวทสายสญจนกอนทจะน าไปผกทบาวสาว

ภาพท 16 พธแตงงาน (แซนการ) ทบานเจาสาว

155

ครงอดตเมอเสรจพธปะจรปะโจลกจะเขาสพธเซนเทพเสยงทาย (แซนเทพเสยงทาย) เจาพธจะไปยนอยทขางเสากลางบานหรอกลางโรงเรอด (ประร าพธ) ทมจนลอมมดตดอย จากนนกจะท าพธเสยงทายดวยการหยบขวดน าทอยในจนลอม เปดฝาขวดและใชนวหวแมมออดทปากขวด ท าทาเทน าออกจากขวดพรอมกบกลาวประโยควา “เจ บำนเอย จจนลอม ปก เขนย ประเตยะ แซมง เกดกเจหนอ เจ ยอง” ญาตมตรและทกคนกจะขานรบวา “เจ” เจาพธกจะกลาวตอไปอกวา “บำนเอยจจนลอมเมอด บำนเอยจประกอด ฮอ ฮร ญาตมตรและทกคนกจะขานรบวา “ฮอ ฮร” จากนนเจาพธกจะท าทารายร ารอบเสากลางบานอยางสนกสนาน และเจาพธกจะเปดขาวขวญทจดเตรยมไวในขนขาวมาใสบาตรพระสงฆ และน าไขไกตมสกมาใหคบาวสาวรบประทานและตามดวยน ามะพราว แลวเจาพธกจะขวดเปลาทอยในจนลอมมาท าทาคว าหงายใหญาตมตรและผรวมงานทกคนไดดเปนการเสยงทาย เจาพธจะกลาวถามทกคนวา “ขวดนเมอรนแลวจะมน ำไหลออกมำหรอไม” ทกคนกจะตอบอยางพรอมเพยงวา “เมยงเตย” แปลวาไมม และเจาพธกจะหนไปหยบขวดน าทมน าอยเตมจากจนลอมมาท าทาทางคว าหงายเพอเสยงทายเชนเดม และจะกลาววา “ขวดนมน ำเตมอดมสมบรณหรอไม”

ภาพท 17 เทยนชย และพธเวยนเทยนชยในพธแตงงาน (แซนการ)

156

ทกคนกจะตอบวา “เปง” ทแปลวาอดมสมบรณ เปนนยทแสดงวาการแตงงานครงนคบาวสาวจะอยอยางสขสมบรณทเตมเปยมเหมอนน าทอยในขวด สดทายเจาพธกจะน าน ามนตมารดใหกบคบาวสาว จากนนกจะมพธสงบาวสาวเขาหองหอ เปนอนเสรจพธ หลงจากท าพธสงบาวสาวเขาหอ จะมพธกรรมเสยงทายดวยการกนอาหาร (ปนเจาะ ปนจ) เปนการเสยงทายหรอท านายนสยใจคอของเจาบาว เรมจากเมอสงบาวสาวเขาหอ ผอาวโสจะน าถาดอาหารทประกอบดวย ขาว เนอยางหรอทอด แกงชนดตาง ๆ น าพรกและผกจม ผดชนดตาง ๆ ขนมหวาน และเหลา จะใหบาวสาวรบประทานอาหารทอยในถาด การท านายมดงตอไปน

1. เจาบาวรบประทานขาว ท านายวาเปนคนทมนสยปกต กลาง ๆ ไมดและไมเลวรายอยางสดโตง

2. เจาบาวรบประทานแกงตาง ๆ ท านายวาเปนคนทมนสยรจกมธยสถ อดออม ไมใชจายฟมเฟอย

3. เจาบาวรบประทานเนอยาง ท านายวาเปนคนทมนสยใจใหญใจโต ใชจายฟมเฟอย 4. เจาบาวรบประทานน าพรก ท านายวาเปนคนทมนสยใจรอน ดอรน 5. เจาบาวรบประทานผด ท านายวาเปนคนทมนสยเอาแตใจตวเอง และชอบใหคนเอาใจ 6. เจาบาวรบประทานขนมหวาน ท านายวาเปนคนทมนสยรจกเอาอกเอาใจ 7. เจาบาวรบประทานเหลา ท านายวาเปนคนทมนสยชวราย เหนกงจกรเปนดอกบว

นอกจากพธปนเจาะ ปนจ จะเปนท านายนสยใจคอของฝายเจาบาวแลว กยงเปนการท านายอนาคตการใชชวตคของบาวสาวไดดวย ประกอบดวย

1. บาวสาวรบประทานขาว แกง และขนมหวานเหมอนกน ท านายวานสยใจคอของคบาวสาวจะเขากนไดด

2. บาวสาวรบประทานเนอยางเหมอนกน ท านายวาบาวสาวทงคมนสยใจใหญใจโต ใชจายฟมเฟอย

3. บาวสารรบประทานผดเหมอนกน ท านายวาบาวสาวทงคมนสยเอาแตใจตวเอง และชอบใหคนอนเอาอกเอาใจ

4. เจาสาวเลอกรบประทานอาหารทแตกตางจากเจาบาว ท านายวาบาวสาวมนสยใจคอทขดแยงกน เมอเสรจสนพธกรรมตาง ๆ ทบานเจาสาว ฝายเจาสาวและญาตมตรจะจดขบวนแหไปทบานฝายเจาบาว จะมญาตผใหญของฝายเจาสาวเปนผน าขบวน เจาสาวจะหาบน า เจาบาวจะแบกฟน และตามดวยขบวนแหฟกหมอนและผาสมาหรอผาไหวเพอน าไปมอบใหกบญาตของฝายเจาบาว เมอมาถงบรเวณทบานฝายเจาบาว ญาตผใหญของฝายเจาสาวจะมอบเหลา และหมากพลใหกบญาต

157

ผใหญของฝายเจาบาวเพอขอผานทาง เมอญาตผใหญฝายเจาบาวรบสงของและอนญาตใหเขาบานได ทางฝายเจาบาวกจะจดใหคนมารบน าจากเจาสาวและรบฟนจากเจาบาว และน าน าและฟนเขาไปในบาน จากนนกจะน าตวเจาสาวขนไปบนบาน กอนททงเจาบาวและเจาสาวจะขนไปบนบาน ทางญาตฝายเจาบาวจะน าขมนมาลางเทาใหคบาวสาวกอนจะขนบนไดหรอเขาประตบาน ทบนไดหรอประตทงสองขางจะมกรรเชอทใสขาวเปลอกจนเตม และมใบขวานโยนวางเสยบอย ชาวไทยเขมรเชอกนวาสงของทวางอยขางบนไดทงสองขางนเปนสญลกษณแหงความสขและความรมเยนเปนสขทจะเกดขนกบคบาวสาว บาวสาวทงคจะเหยยบบนกรรเชอกอนกาวขนไปบนบาน และเมอเจาสาวขนไปบนบานเจาบาวเรยบรอยแลว ญาตผใหญของฝายเจาบาวจะน าขมนและหมอทใชแลวมาใหเจาสาวลางกนหมอเปนการถอเคลดทวาจะอยกนจนหมอขาวด า และแสดงใหเหนถงความพรอมทจะเปนแมบานทด ตอจากนนเจาสาวกจะท าพธมอบฟกหมอนใหกบพอแมและญาตผใหญของฝายเจาบาว และคบาวสาวจะลงมาจากบานเพอมาท าพธอาบน าใหกบพอแมฝายเจาบาว ญาตผใหญของฝายเจาบาวจะน าน าทเจาสาวหาบมาจดเตรยมไว และน าผาททอไวมาจดเตรยม เพอใหพอแมเจาบาวผลดเปลยน เจาบาวเจาสาวจะตกน าอาบใหกบพอแมจนหมดหาบและเปลยนผาใหกบพอแม จากนนกจะถงพธมอบฟกและหมอนใหกบญาตผใหญฝายเจาบาว เจาสาวจะมอบผาสมาใหกบพอแมฝายเจาบาว และมอบใหกบญาตผใหญตามล าดบ พอแมและญาตผใหญฝายเจาบาวกจะมอบสงของหรอเงนกบมาใหฝายหญงเปนการตอบแทนดวย ถอเปนขนตอนสดทายของการแตงงานหรอแซนการของชาวไทยเขมร จากนนฝายชายกจะกลบไปพกอาศยอยทบานพอแมฝายหญงเปนจ านวน 3 วน 3 คน และหลงจากครบก าหนดแลวหากฝายชายสมครใจทอยท ามาหากนทบานฝายหญงกอยตอไปได แตหากฝายชายตองการจะน าฝายหญงกลบไปท ามาหากนยงบานของตนเอง ฝายชายจะตองท าพธบอกกลาวพอแมฝายหญง โดยจะตองน าพานหมากพลไปท าพธขอตวฝายหญงใหไปอยยงบานของตน (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 20 มกราคม 2556) เครองประกอบพธทอยในพาน ประกอบดวย

1. เทยน 5 เลม 2. หมากพลจดพอดค า 5 ค า 3. บหร 1 ซอง 4. เหลา 1 ขวด

158

พธเปารกษา (ช) “ช” เปนภาษาเขมรทแปลเปนไทยวาพน ในทนหมายถงการพนยาเพอรกษาอาการเจบปวยของเดกชาวไทยเขมร เดกในวยตงแตแรกคลอดไปจนถงประมาณ 10 ขวบป เมอมอาการรองไหกระจองอแงโดยไมทราบถงสาเหต นอนสะดง หรอนอนละเมอ อาการเหลานเชอกนวาเกดจากการกระท าของวญญาณสงชวราย พอหรอแมหรอปยาหรอตายายของเดกจะพาเดกมาพบกบหมอพธ (อาจารย) เพอท าพธพนเพอปดเปาเอาสงชวรายเหลานออกไปจากตวเดก จะตองเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. เหลาขาว 1 ขวด 3. เงนคาคร 12 บาท 4. ธป 2 ดอก

และตองเตรยมเครองประกอบพธ ทประกอบดวย 1. ใบพล 5 – 10 ใบ 2. หมาก 1 – 2 ลก 3. หวไพล 1 หว 4. ขาวสาร 1 ขน

หลงจากทเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ไวพรอม พอหรอแมจะพาเดกมาพบกบหมอพธทบานของหมอพธ สวนใหญจะมาพบในชวงเวลาเยนหรอเวลากอนค า แตวนพระจะไมมาพบเพราะวาหมอพธจะไมท าพธในวนพระ เมอมาถงพอหรอแมของเดกกจะมอบเครองบชาคร ใหกบหมอพธ จากนนหมอพธกจะน าเครองบชาไปบชาคร หมอพธจะลงนงในลกษณะพบเพยบ หนหนาไปในทศทางใดกไดแลวแตความสะดวกของสถานทประกอบพธ แตทศทางนนจะตองไมใชทศตะวนตก จากนนหมอพธกจะสวดบรกรรมคาถาบชาคร ระหวางทหมอพธสวดบรกรรมคาถาบชาครพอหรอแมของเดกกจะนงพนมมอไหวไปในทศทางเดยวกนกบหมอพธพรอมกบกลาวค าพดดวยประโยคตาง ๆ เพอวงวอนขอใหครของหมอพธมาชวยปกปกรกษาลกหรอหลานของตนใหหายจากอาการเจบปวยทประสบอย เมอบชาครเสรจหมอพธหยบใบพลขนมาหนงใบ น าปนกนหมากปายลงทใบพล หยบหมากและหวไพลใสลงในใบพลและน าเขาปากเคยว จากนนหมอพธกลกขนนงในทานงยอง ๆ และหยบขาวสารขนมาก าไวในก ามอขางทถนดและสวดบรกรรมคาถา เมอสวดจบหมอพธกจะลกขนยนและพนน าหมากลงไปทศรษะของเดกจ านวน 3 ครง เมอพนเสรจกจะเปาคาถาใสศรษะเดกอก 3 ครง และโปรยขาวสารออกไปนอกประตบาน จากนนหมอพธจะลงไปนงพบเพยบพรอมกบ

159

หยบหมากพลและหวไพลเขาปากเคยวน ามาพนทศรษะเดกอกเปนรอบทสอง และท าแบบเดยวกนอกเปนรอบทสามเปนอนเสรจสนพธ

เดกทมาหาหมอพธมอาการเจบปวยหนก หมอพธกจะท าพธถอนสงชวรายออกจากตวเดก หมอพธจะหยบใบพลขนมาหนงใบและบรกรรมคาถาพรอมกบน าปนกนหมากปายลงไปทใบพล จากนนกจะน าไปพลไปท าทาทางคลายกบการปดบางสงออกจากล าคอของเดก เปนจ านวน 3 รอบ พรอมกบกลาวประโยควา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร” และกลาวตอดวยค าวา “ปะจร” ซงแปลเปนไทยวาปดออก สดทายกน าใบพลทปดจากตวเดกไปทงลงเตาไฟ ในระหวางทงหมอพธจะกลาวดวยประโยควา “ถำเกดใบพลทน ำมำทงในเตำไฟนเกดงอกงำมขนมำได ขอใหสงชวรำยหรอโรครำยตำง ๆ นำนำ ๆ ทมอยในโลกนจงกลบเขำไปสงสถตและท ำรำยเดกใหเกดควำมสญเสย แตถำหำกใบพลทน ำมำทงในเตำไฟนไมสำมำรถงอกงำมขนมำได ขอใหสงชวรำยหรอโรครำยตำง ๆ จำกมลำยหำยไปจำกตวเดกและไมกลบมำท ำรำยเดกอก” เมอเดกทท าพธชในรอบแรกแลวยงไมหายจากอาการเจบปวยหรอมอาการทเลาลงบางแตยงไมหายขาด พอหรอแมของเดกกจะน าเดกมาพบหมอพธเพอท าพธชอก เครองบชาคร (ระเบยบคร) ทจะตองจดเตรยมมาเพอท าพธชในครงทสองหรอครงตอ ๆ ไป จะมเพยงเงนคาคร 12 บาท และธป 2 ดอก แตเครองประกอบพธจะตองจดเตรยมมาใหครบจ านวนเหมอนครงแรก ผดส าแดง (ตะ) สงคมของชาวไทยเขมรมความเชอเกยวกบอาการเจบไขของคนอยลกษณะหนงทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ตะ” ทแปลเปนไทยวาผดส าแดง ซงตะเปนอาการเจบปวยจากการผดส าแดงทเกด

ภาพท 18 พธพนรกษา (ช)

160

ขนกบเฉพาะผหญงทเพงผานการคลอดลกมาใหม ๆ อาการผดส าแดงทเกดขนจะมอย 5 ลกษณะดวยกน (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 24 กมภาพนธ 2556) ประกอบดวย

1. ผดส าแดงเพราะกนอาหาร ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ตะ จ าแนย” อาการอย 2 แบบ อาการแรกเมอกนอาหารทผดส าแดงเขาไปจะมการอาการขากรรไกรคาง หรอแขงทนททนใด ผปวยจะไมสามารถพดไดหรออยากจะพดแตพดไมออก หายใจรวยรนเหมอนจะขาดใจ ถาผปวยมอาการผดส าแดงลกษณะนถอวารายแรงมาก แตกสามารถทจะรกษาไดชาวไทยเขมรจะน าเอารากตนเดมจ าป (ตนค าแสด) เปนตนไมทมผลคลายกบผลเงาะเมลดจะมสแดงแสด ใหน าเอารากทยนไปทางทศอสาน (ตะวนออกเฉยงเหนอ) มาตมน าหรอฝนกบน าและน าไปดมกนอาการจะทเลาลง วธการเอารากมาท ายาเรมจากไปคยเขยหารากทอยทางทศอสาน เมอเจอรากทตองการใหกลนลมหายใจแลวใชมดหรอเสยมสบไปทรากจนขาดตามขนาดทตองการและน ากลบมาตมหรอฝน อาการแบบทสอง ผปวยจะมอาการหนาวสน เตานมคด คลนเหยนอาเจยน ปวดศรษะ และทองรวง ผปวยบางรายทมอาการหนกจะมอาการครบทกอยางทกลาวมา แตผปวยบางรายทมอาการเลกนอยกจะมอาการเพยงบางอยางเทานน บางครงผปวยทมเจบปวยหนกมาก ๆ มอาการหลงแขงไมสามารถลกนงไดหรอมอาการเตานมขนดานเดยว ชาวไทยเขมรเชอวาอาการเหลานเปนอาการผดส าแดงทเกดจากการกนเปดเทศ กนผกเสยนดอง กนองอาง กนหนหรงหรอหนนา หรอกนหมทมใบหมหกหอยลงมา วธรกษาผปวยทผดส าแดงลกษณะนชาวไทยเขมรจะน าเอาตนไงซาน (ตนแสมสาร) หรอตนขเหลก อยางใดอยางหนงมาตมกนอาการผดส าแดงกจะลเลาลง

2. ผดส าแดงเพราะเสนเอนเคลอน ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ตะ ตาไซ” เปนอาการทเกดจากการท างานหรอยกของหนก ผปวยจะมอาการจกแนนทหนาอก จกแนนตรงบรเวณกลามเนอสนหลง ไมมเรยวแรง ออนเพลย ไมมก าลงวงชา นอนไมหลบ เบออาหาร หงดหงดโมโหงาย ปากแหงคอแหง

3. ผดส าแดงเพราะไปตากน าคาง ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ตะ อนเซม” ผทผดส าแดงจะมอาการทไมปรากฏอยางชดเจนในทนททนใดแตจะคอย ๆ มอาการหนกขนเรอย ๆ จะมอาการชาทเทา เทาหรอขามอาการขด ๆ แขง ๆ มอาการหวด เวยนศรษะเลกนอย ไอและคดจมก รวมทงมอาการเบออาหารและนอนไมคอยหลบ

4. ผดส าแดงเพราะกลน ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ตะ กะเลน” เปนอาการทเกดจากการแพกลน เชน กลนขหม ขเปด ขไก ซงเปนกลนทลอยมาตามลม ผผดส าแดงจะมอาการคลนไส เวยนศรษะ จกเสยด เรอ เบออาหาร นอนไมหลบ รางกายซดเหลอง ผปวยบางรายจะมอาการไอเลกนอย

161

5. ผดส าแดงเพราะรวมเพศ ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ตะ ต าเนก” หรอ “ตะ กนเตล” เปนการรวมเพศขณะทมดลกยงไมเขาอ ผผดส าแดงจะมอาการปวดศรษะ ปวดเสยดในศรษะ มนงง มอาการไข ซม กระวนกระวาย กระสบกระสายอยไมเปนสข ตาพรามว เมอมอาการลกษณะดงกลาวไปหลาย ๆ วน จะกลายเปนบาคลง ไมรสกตว วธการรกษาชาวไทยเขมรจะน ารากตนกรวยปา (จรย) รากตนขนทองพยาบาท (ตะมงเสก) รากตนก าแพงเจดชน (ดอกเปย) น าทงหมดมาตมรวมกบน าตาลออย กระเทยม และพรกไทย น าน าไปดมกนอาการผดส าแดงจะทเลาลง อาการผดส าแดงทไดกลาวมาขางตนแลวนน ถาผทมอาการผดส าแดง ใชวธท าการรกษาดวยวธตามอาการแลวยงไมหายขาด ชาวไทยเขมรจะเรยกอาการผดส าแดงลกษณะนวา “ตะกม” ทแปลวาอาการผดส าแดงกลดหนอง จะตองใชยาขนานพเศษท าการรกษา จะมยาอย 2 ขนาน ขนานท 1 ใหน ากงดอกเดยว (กแญย ตก เพลง) เจตมลเพลง (ปเจด ระโมล เพลง) ดปล(แตย ปแลย) กระเทยม (กตมซอ) พรกไทย (มเรจ) รากหญาเจาช (กน เตรย) รากหญาปากควาย (สเมา เจง กระ) ขดมอน (กนตรวง ญ ชโมล) รากครอบจกวาล (กนโตด ปโรง) รากหญาพนง (สเมา นาดโก) กะโดนเตย (กนดอล บาก อญจา สบอด) หวไพล (ปนเลย) ขมนชน (ระมด) ขมนออย (ปเรยะ องกอล) ผลมะกรด (พแล กโรจ เสจ) ขาบานหรอขาปา (อนเดง สเราะ เปรย) รากก าลงทรพ (ร าแตญ เมยะ) เถาวลยทอง (เวอร เมยะ) ตนไฟเดอนหา (เชอ เพลง) ตนขาวหลามดง (เดม เจก ตม) น าทงหมดมาตมและน าน ามาดมรกษาอาการผดส าแดง ขนานท 2 ใหน า รากหงหาย (จงกรอง สวา) รากกระดกอง (ตะนมตงกย) กระเทยม (กตมซอ) พรกไทย (มเรจ) น าทงหมดมาตมและน าน ามาดมรกษาอาการผดส าแดง พธเปารกษาคางทม (เลยตะเกยม) “เลยตะเกยม” เปนค าในภาษาเขมรทแปลวาการเปารกษาอาการคางทม* ชาวไทยเขมรทมอาการคางทมเกดขนจะไปหาหมอพธ (อาจารย) ใหท าพธเปาเพอรกษา ผทจะไปพบหมอพธจะจดเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ไปใหกบหมอพธเพอใชในการบชาครทประกอบดวย

1. ธป 2 ดอก 2. เงนคาคร 12 บาท 3. น าหวาน 1 ขวด

* คางทม เปนโรคตดเชอไวรสอยางหนงเกดกบมนษย มสาเหตจากไวรสคางทม ผปวยทเปนคางทมจะอาการตอม

น าลายโตและเจบ สวนใหญเปนตอมน าลายพารอทด (ตอมน าลายหนาห) อาจพบมอณฑะอกเสบหรอผนได ผปวยเดกสวนใหญมอาการไมรนแรง ในขณะทถาผปวยเปนวยรนหรอผใหญเพศชายอาจมภาวะแทรกซอนเชนเปนหมนหรอมบตรยากไดงายกวาในเดก สวนใหญโรคนเปนแลวหายไดเอง ไมจ าเปนตองไดรบการรกษาจ าเพาะทนอกเหนอไปกวาการบรรเทาอาการดวยยาแกปวด

162

นอกจากนผปวยยงจะตองจดเตรยมเครองประกอบพธ ทประกอบดวย 1. ใบพล 1 – 2 ใบ 2. น าผง 1 ชอนโตะ (โดยประมาณ) 3. ปนกนหมาก 1 ชอนโตะ (โดยประมาณ)

พธเปารกษาอาการคางทมจะท ากนทบานของหมอพธ ซงจะท าพธกนในระหวางชวงเวลาเยนถงค า พธเปารกษาสามารถกระท าไดทกวนยกเวนวนพระ แตชาวไทยเขมรโดยสวนใหญจะมาใหหมอพธท าการเปารกษากนในวนโกน เมอผปวยมาพบหมอพธและมอบเครองบชาครและเครองประกอบพธใหกบหมอพธ พธเรมจากหมอพธท าการบชาคร เมอบชาครเสรจหมอพธกหยบใบพลขนมาหนงใบ พบใบพลใหคลายกบรปกรวย จากนนท าการบรกรรมคาถาเสกลงไปทใบพล น าปนกนหมากปายลงไปทใบพล บวนน าปนกนหมากลงไปทใบพล และบรกรรมคาถาตอ จากนนหมอพธน าปนกนหมากทปายอยทใบพลไปปายทบรเวณทเปนคางทมของผปวย จะปายในลกษณะวนเปนวงกลมซงจะตองวนไปในทศทางเดยวกนแตไมจ ากดจ านวนรอบ เมอปายเสรจเจาพธกพบใบพลทถออยในมอและน าใบพลไปกดตรงบรเวณทเปนคางทมของผปวยและบรกรรมคาถาเปาลงไป เปนอนเสรจสนการรกษา หมอพธจะใหผปวยลกขนออกจากบานหมอพธไปในทนท หรอใหลกจากทนงเดม (ยายทนง) กได หมอพธน าไปพลทใชท าพธไปใสเตาไฟทอยนอกชายคาบาน ในขณะทหมอพธน าใบพล ใสเตาไฟหมอพธจะกลาวประโยควา “ถำเกดใบพลทน ำมำทงนเกดงอกงำมขนมำได ขอใหสงชวรำยหรอโรครำยตำง ๆ นำนำ ๆ ทมอยในโลกนจงกลบเขำไปสงสถตและท ำรำยผปวยใหเกดควำมสญเสย แตถำหำกใบพลทน ำมำ

ภาพท 19 พธเปารกษาคางทม (เลยตะเกยม)

163

ใสเตำไฟนไมสำมำรถงอกงำมขนมำได ขอใหสงชวรำยหรอโรครำยตำง ๆ จำกมลำยหำยไปจำกตวผปวยและไมกลบมำท ำรำยผปวยไดอก” (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 24 กมภาพนธ 2556) เมอหมอพธเสรจจากน าใบพลใสเตาไฟ หมอพธกกลบเขามาในบานและท าพธบชาคร เพอเปนการขอบคณครทชวยใหการรกษาในครงลลวงลงไปได ผปวยทมาหาหมอพธใหท าพธรกษา จะตองปลอยเวลาใหปนกนหมากทหมอพธปายไวทบรเวณทเปนคางทมใหอยไปตลอด 1 คน ระหวางนจะหามเชดถหรอท าความสะอาดปนกนหมากทหมอพธปายไว และผปวยจะตองมาพบหมอพธทงหมด 3 ครง ตอเนองกนทกวน ผปวยตองเตรยมเครองบชาครและเครองประกอบพธมามอบใหกบหมอพธเหมอนในครงแรกทมาพบหมอพธ พธเซนสง (แซนจน) “แซน” ภาษาไทยแปลวาเซน “จน” แปลวาสง ความหมายโดยรวมคอการเซนสงดวงวญญาณสงชวรายใหออกไปจากตว ชาวไทยเขมรมวธการรกษาพยาบาลผทเจบปวยวธการหนง เปนวธการรกษาทน าหลกของไสยศาสตรเขาเกยวของ วธการรกษาลกษณะนจะมการประกอบพธกรรมขนมาเพอน าวญญาณสงชวรายตาง ๆ ทเชอวาอาศยอยในรางกายของผทมอาการเจบปวยใหออกไป ผทมอาการเจบปวยจะไปพบกบเจาพธ (อาจารย) เพอใหท าพธแซนจน จะตองเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ไวส าหรบใหเจาพธใชบชาครทประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. เหลาขาว 1 ขวด 3. เงนคาคร 12 บาท 4. ธป 2 ดอก

นอกจากนผปวยยงตองเตรยมเครองประกอบ ทประกอบดวย

ภาพท 20 หมอพธน าใบพลใสเตาไฟในพธเปารกษาคางทม (เลยตะเกยม)

164

1. กระทงจมกหมหรอกระทงสามเหลยม (เป จะเมาะ จรก) 1 ใบ เปนกระทงทน ากานใบหญาแหงจ านวนเทากบอายผเขาท าพธ น ามามดรวมกนใหมความยาวประมาณ 3 เทาความยาวคบผเขาท าพธ จดงอใหเปนรปสามเหลยมดานเทา ความยาวของทงสามดานเทากบความยาวคบของผเขาท าพธ พนกระทงน าไมไผมาเหลาและเสยบรอยเขาไปทมดกานใบหญาคา น าใบตองมาปเปนพน กระทงลกษณะนจะไมน ากาบกลวยมาท าเปนขอบกระทง

2. หมากพล 1 ค า (จดพอดค า) 3. ยาเสนหรอบหร 1 มวน 4. ขาวเจาสวยสามส 1 ชด (ประกอบดวยขาวขาว ขาวแดง และขาวด า ขาวแดงจะน าไป

คลกกบปนกนหมาก ขาวด าน าไปคลกกบผงถาน) 5. ขเถาเตาไฟ น ามาคลกกบน าและน าไปปนใหมลกษณะคลายกบไขไก 6. ธป 1 ดอก 7. น าเปลา 1 ขน 8. สายสญจน

พธแซนจนจะประกอบพธกนทบานของผปวย พธเรมจากเจาพธจะใหผปวยนอนราบลงกบพน น ากระทงสามเหลยมมาวางไวขางตวผปวย น าขาวสามส หมากพล บหรหรอยาเสน กอนขเถาใสลงไปในกระทง ปกธป 1 ดอกลงไปทกอนขเถา จากนนเจาพธท าการบชาครดวยเครองบชาคร (ระเบยบคร) น าสายสญจนมาผกโยงจากกระทงสามเหลยมไปยงตวผปวย เจาพธบรกรรมคาถา

ภาพท 21 กระทงจมกหมหรอกระทงสามเหลยม (เป จะเมาะ จรก)

165

3 จบเพอขบไลวญญาณสงชวรายตาง ๆ ใหออกจากตวผปวย เมอบรกรรมคาถาจบเจาพธกจะลกขนไปกรวดน าลงไปในกระทงพรอมกบบรกรรมคาถายะถาสพพฯ เจาพธกน าธปทปกอยในกระทงไปจดทดายสายสญจนทโยงอยระหวางกระทงกบตวผปวย พรอมกบกลาวดวยประโยควา “อำตด จน องเกยร ปด พรเหอะ เสำะ เสำ เรยฮ กรวะ ไง ดจ รอ มนดจ” ซงแปลเปนภาษาไทยวาอาทตย จนทร องคาร พธ พฤหสบด ศกร เสาร ราห เคราะหวนขาดหรอ ไมขาด ผทเขารวมพธกจะรองรบพรอมกนวา “ดจ” แปลวาขาด และเจาพธกตดสายสญจนใหขาดออกจากกน เจาพธกจะกลาวตออกวา “แคปะสะ แคเจ แคเจอสำด แคสลำบ แคเบน แคจ ำแนง แคกะตะ แคเมยะ แคโบะ เคเมยะ แคประกน แคแจด ดจ รอ มนดจ” ซงแปลวาเดอนหก เดอนเจด เดอนแปด เดอนเกา เดอนสบ เดอนสบเอด เดอนสบสอง เดอนอาย เดอนย เดอนสาม เดอนส เดอนหา เคราะหเดอนขาดหรอไมขาด ผเขารวมพธกจะรองรบอกวา “ดจ” และเจาพธกตดสายสญจนใหขาดเปนครงทสอง เจาพธกจะกลาวขนอกดวยประโยควา “จด เฉลว คำล เถำะ มะโรง มะซญ มะม มะเม ววะ ระกำ จอ กร กรว ฉน ำ ดจ รอ มนดจ” แปลวาปชวด ปฉล ปขาล ปเถาะ ปมะโรง ปมะเสง ปมะเมย ปมะแม ปวอก ประกา ปจอ ปกน เคาระหปขาดหรอไมขาด ผเขารวมพธกจะรองรบวา “ดจ” อกเชนกน และเจาพธกตดสายสญจนขาดเปนครงทสาม จากนนเจาพธน ากระทงไปท าทาทางเหมอนเปนการปดบางสงบางอยางออกจากตวผปวย พรอมกบกลาวดวยประโยควา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร” และจะกลาวตอดวยค าวา “ปะจร” ซงแปลเปนภาษาไทยวาปดออก สดทายเจาพธน ากระทงไปทงนอกชายคาบาน (ทศทางใดกได) เปนอนเสรจพธ ระหวางทน ากระทงไปทงเจาพธจะกลาวค าดวยประโยควา “ถำหำกกำนใบหญำคำทน ำมำท ำเปนฐำนรองกระทงนเกดงอกงำมขนมำขอใหวญญำณสงชวรำยตำง ๆ ทมอยโลกนจงกลบเขำสตวผปวย แตถำหำกกำนใบหญำคำนไมสำมำรถงอกงำมไดขอใหสงชวรำยตำง ๆ อยำไดเขำมำยงเกยวกบผปวย” (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 29 มกราคม 2556) พธตดเชอกรรมพนธ (กดฉนว) “กดฉนว” เปนค าในภาษาเขมรทหมายถงพธกรรมการตดเชอกรรมพนธ ชาวไทยเขมรเชอวาผปวยบางรายทมอาการเจบไขโดยไมรสาเหต หรอมอาการเจบปวยทไมสามารถรกษาใหหายเปนปกตไดโดยเรวหรอมอาการเรอรง อาการลกษณะเชนนเชอวาเปนอาการทเกดจากการรบเอาสง

166

รายตาง ๆ ทอาจจะเกดการกระท าของวญญาณหรออาการเจบไขตาง ๆ มาจากบรรพบรษผทลวงลบ ผปวยทมอาการเหลานจะไปพบกบเจาพธ (อาจารย) ใหท าพธกรรมตดขาดเชอรายทสบทอดมาจากบรรพบรษ ผปวยหรอญาตผปวยจะตองไปนดแนะกบเจาพธเพอก าหนดวนท าพธ วนท าพธสวนใหญจะเปนวนองคาร วนพฤหสบด และวนเสารซงวนเหลานชาวไทยเขมรเชอวาเปนวนคร (แตจะตองไมตรงกบวนพระเพราะเจาพธจะงดท าพธในวนพระ) (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 29 มกราคม 2556) บางครงการก าหนดวนท าพธจะใชเกณฑต าราเมอไงเทอบอน ผปวยหรอญาตผปวยจะตองเตรยมเครองประกอบพธ ทประกอบดวย

1. กระทงสเหลยม (เป บวน จรง) 1 ใบ เปนกระทงทฐานกระทงท าจากกานใบหญาคาจ านวนเทากบอายของผเขาท าพธโดยน ามามดรวมกนใหเปนเสนขนาดใหญและยาวประมาณ 4 เทาของความยาวศอกผเขาท าพธ งอมดกานหญาคาใหเปนสเหลยมจตรสขนาดกวางยาวเทากบความยาวศอกผเขาท าพธ พนกระทงน าไมไผมาเหลาใหมขนาดพอประมาณจ านวน 8 อน เสยบรอยไปทมดกานหญาคา น าใบตองมารองเปนพน ขอบกระทงน ากาบกลวยมาตดใหมขนาดความกวางประมาณ 5 – 10 เซนตเมตร น าไปตดไวทขอบมดกานหญาคาจนรอบ และตดกาบกลวยใหเหลอเปนชอง (ประตกระทง) สดทายน ากาบกลวยกนแบงกระทงใหม 4 หอง

2. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 3. ขาวเจาสวยสามส 4 ชด (1 ชดประกอบดวยขาวขาว ขาวแดงและขาวด าอยางละ 1

กอน วธการท าขาวขาวเปนขาวสวยธรรมดา ขาวแดงน าขาวสวยไปคลกกบปนกนหมาก และขาวด าน าไปคลกกบผงถาน น ามาปนเปนกอนกลม ๆ คลายไข)

4. เทยน 4 เลม 5. บหรหรอยาเสน 4 มวน 6. หมากพล (จดพอดค า) 4 ค า 7. ดอกมะละกอตวผ 8. ดอกมะเขอพวง 9. ดอกกลวย (เปนดอกทอยในปลกลวย) 10. เสนผมของผปวย 11. เศษเลบของผปวย (ทงเลบมอและเลบเทา) 12. เศษเสอผาของผปวย (ทงเสอและกางเกง) 13. สายสญจน 14. แปงขาวเจา (ผสมกบน าและปนเปนรปคลายคน)

167

15. ยอดออนของตนไม 7 ชนด (เปนยอดออนของไมชนดใดกได แตทง 7 ชนด จะตองตางชนดกน)

เมอเตรยมเครองประกอบพธครบ น าขาวสามสใสไปในกระทงหองละ 1 ชด น าดอกมะละกอ ดอกมะเขอพวง ดอกปลกลวย หมากพลและบหรใสลงไปในกระทงทง 4 หอง น าเสนผม เศษเลบและเสอผาหอใบตองและใสไวในกระทง น าแปงขาวเจาทปนเปนรปคลายคนมาแบงใสทง 4 หอง น าธป 5 ดอกปกลงไปทกระทง (ธป 4 ดอกแรกปกทมมทงสของกระทง 1 ดอกทเหลอปกตรงกลาง) นอกจากนผทจะท าพธยงตองเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร)ไวส าหรบเจาพธท าพธบชาคร ทประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 3. บายศรพระ 1 ค 4. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) 5. กรวยขนธแปด 1 ชด (8 อน) 6. กระทงบชาสทศ (จวมบวน)* 1 ใบ 7. กรวยบชา 1 ค 8. เงนคาคร 12 บาท

* บวน เปนภาษาเขมรแปลเปนไทยวาสนน หมายถงใบพลทเรยง 4 ชด และหนไป 4 ทศ ซงกระทงบชาชนดนในอดต

จะมไวบชาทางชางและศลปะตาง ๆ และยงมค ากลาวทเกยวกบจวมบวนนอกวา เมยน มมวด เมยน จวม แปลวามหมอมดจงมจวม หมายถงเพราะเชอผจงตองเซนผ

ภาพท 22 กระทงสเหลยม (เป บวน จรง)

168

9. เหลาขาว 1 ขวด 10. ผาขาวยาว 5 ศอก 1 ผน 11. ไกตมสก 1 ตว 12. ขาวตมมดหรอขนม 4 ชน 13. หวไพล 1 หว

เมอถงวนก าหนดเจาพธกจะมาทบานของผปวย ซงพธกดฉนวจะใชสถานทประกอบพธ 2 แหงคอทบานผปวยและบรเวณเกาะกลางล าน า (เปนล าน าทมน าไหลอยตลอดเวลา) พธกรรมทงหมดจะประกอบดวย 3 ขน พธขนตอนแรกเรมตนทบานของผปวยเรมจากพอแมหรอผอาวโสของผปวยจดธป 2 ดอกท าพธทจวมกรของผปวยเพอขออนญาตกรก าเนดในการท าพธ รวมทงเพอบอกกลาวใหกรก าเนดไดรบรถงการท าพธกรรม จากนนเจาพธจะน าเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทผปวยจดเตรยมไวมาท าพธบชาคร* ระหวางทเจาพธบชาคร พอแมและผรวมพธกจะพนมมอไหว หลงจากเจาพธบชาครเสรจกเปนอนเสรจพธขนตอนแรก

* ทศทางในการนงบชาครของเจาพธจะหนหนาไปในทศทางใดกไดแลวแตความสะดวกของสถานท แตจะตองไมใช

ทศตะวนตก

ภาพท 23 เครองบชาครในพธตดเชอกรรมพนธ (กดฉนว)

169

พธกรรมขนตอนตอไปจะประกอบพธทเกาะกลางล าน า เจาพธ ผปวย และผรวมพธทกคนจะชวยกนยกเครองประกอบพธและพากนไปทเกาะกลางล าน า เมอถงเกาะเจาพธน ากระทงไปวางรมล าน าโดยจะวางใหประตกระทงหนไปตามทศทางไหลลงของน า น าสลาธอรวางหางออกไปประมาณ 1 – 2 เมตร จากนนผปวยเขามานงตรงกลางระหวางกระทงกบสลาธอรโดยจะนงในลกษณะเหยยดเทาทงสองขางไปทกระทงพรอมกบพนมมอไหว เจาพธน าสายสญจนไปวนรอบกระทงเรมตนทธปตรงกลางกระทง และวนรอบกระทงไปทางซายมอจ านวน 3 รอบ โยงไปทตวผปวยและไปสนสดทสลาธอรดานหลงผปวย เจาพธน าภาชนะลงไปตกน าในล าน า วธการตกจะจวงตกน าไปในทศทางเดยวกบการไหลของน า น าน าขนมาวางไวขางสลาธอร เจาพธเรมพธดวยการบชาครดวยการจดเทยนและจดธปทปกอยบนสลาธอรและบรกรรมคาถาท าน ามนต เจาพธน าขนตกน ามนตมาจนเตม จากนนน าน ามนตรดทศรษะผปวยพรอมกบบรกรรมคาถา และรดน ามนตลงไปทกระทงเพอเปนการกรวดน าอทศสวนบญสวนกศลใหกบผลวงลบ พรอมกบบรกรรมคาถายะถาสพพฯ น ามนตทเหลออยในขนเจาพธกจะสาดลงไปในล าน า ซงการรดน ามนตนเจาพธจะท าเปนจ านวน 3 รอบ จากนนเจาพธกน าธปทปกอยในกระทงไปจดทดายสายสญจนทโยงอยระหวางกระทงกบตวผปวยและสลาธอรพรอมกบกลาวดวยประโยควา “อำตด จน องเกยร ปด พรเหอะ เสำะ เสำ เรยฮ กรวะ ไง ดจ รอ มนดจ” ซงแปลเปนภาษาไทยวาอาทตย จนทร องคาร พธ พฤหสบด ศกร เสาร ราห เคราะหวนขาดหรอ ไมขาด ผทเขารวมพธกจะรองรบวา “ดจ” แปลวาขาด และเจาพธกตดสายสญจนทโยงอยระหวางผเขาท าพธกบกระทงใหขาดออกจากกนเปนครงทหนง เจาพธกลาวตออกวา “แคปะสะ แคเจ แคเจอสำด แคสลำบ แคเบน แคจ ำแนง แคกะตะ แคเมยะ แคโบะ เคเมยะ แคประกน แคแจดดจ รอ มนดจ” ซงแปลวาเดอนหก เดอนเจด เดอนแปด

ภาพท 24 พธตดเชอกรรมพนธ (กดฉนว) กลางล าน า

170

เดอนเกา เดอนสบ เดอนสบเอด เดอนสบสอง เดอนอาย เดอนย เดอนสาม เดอนส เดอนหา เคราะหเดอนขาดหรอไมขาด ผเขารวมพธรองรบอกวา “ดจ” และเจาพธกตดสายสญจนใหขาดอกครง และเจาพธกลาวขนอกดวยประโยควา “จด เฉลว คำล เถำะ มะโรง มะซญ มะม มะเม ววะ ระกำ จอ กร กรวะ ฉน ำ ดจ รอ มนดจ” แปลวาปชวด ปฉล ปขาล ปเถาะ ปมะโรง ปมะเสง ปมะเมย ปมะแม ปวอก ประกา ปจอ ปกน เคราะหปขาดหรอไมขาด ผเขารวมพธกจะรองรบวา “ดจ” และเจาพธกตดสายสญจนขาดเปนครงทสาม จากนนเจาพธน ากระทงไปท าทาทางเหมอนเปนการปดบางสงบางอยางออกจากเทาผปวย พรอมกบกลาวดวยประโยควา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร” และกลาวตอดวยค าวำ “ปะจร” ซงแปลเปนภาษาไทยวาปดออก และเจาพธน ากระทงไปลอยทงกลางล าน า เปนอนเสรจพธ การน ากระทงลอยลงไปทล าน านเปนสญลกษณเสมอนเปนการตดขาดจากสงทไมดตาง ๆ ทสบทอดมาจากบรรพบรษ ถาหากกระทงทลอยไปเกดลอยทวนน าแสดงวาบรรพบรษไมยอมรบการตดขาดในครงน (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 29 มกราคม 2556) จากนนทกคนกจะพากนกลบขนมาจากล าน าและพากนกลบไปทบานผปวยเพอท าพธขนตอไป ซงระหวางทางกลบไปยงบานผปวยเจาพธจะเดนรงทายทกคน ระหวางทางเจาพธกจะน ายอดออนตนไมทง 7 ชนด ทงรายทางไปจนถงบานผปวย ขณะทเจาพธทงยอดไมเจาพธจะกลาวดวยประโยควา “ถำหำกยอดไมทวำงอยนเกดเจรญงอกงำมขนมำ ขอใหสงชวรำยหรอเชอรำยตำง ๆ ทเปนของบรรพบรษจงกลบมำยงตวผปวย แตถำหำกยอดตนไมทวำงอยนไมสำมำรถเจรญงอกงำมไดขอใหสงชวรำยตำง ๆนำนำ ๆ อยำไดกลบเขำมำยงตวผปวย” พธขนตอนสดทายเจาพธจะน าดายสายสญจนขนาดยาวประมาณ 70 – 80 เซนตเมตรรอยเขาไปในหวไพล มดดายสายสญจนใหเปน 7 ขอ และบรกรรมคาถาบชาสายสญจน น าสายสญจนไปคลองในลกษณะสะพายแรงทตวผปวยและใหผปวยคลองสายสญจนนเปนเวลา 3 วน เปนอนเสรจพธกดฉนว สดทายญาตของผปวยกจะมอบ “โคยปเรย” ทแปลเปนภาษาไทยวาคาเสยเวลาหรอคาตอบแทนใหกบอาจารย (เจาพธ) โคยปเรยนจะไมมการก าหนดไวตายตววาเปนสงใด หรอจ านวนเทาไหร จะใหจ านวนเทาใดเปนไปตามก าลงศรทธาและก าลงฐานะเปนหลก

171

พธแกเคลด (ผะหลาบ) “ผะหลาบ” เปนค าในภาษาเขมรทใชเรยกพธกรรมการแกเคลด ซงเปนผลกรรมทชาวไทยเขมรเชอวาเกดขนโดยมสาเหตมาจากหญงชายคใดแตงงานกนโดยมความเกยวเนองกนทางเครอญาต เชนฝายหญงเปนลกหลานของอาเขย หรอเปนลกหลานของนาสะใภ เปนตน จะสงผลใหหญงชายคนนจะประสบกบเคราะหกรรม เชนท ามาหากนไมเจรญรงเรอง หรอมอาการความเจบปวยรมเรา เปนตน และเพอใหหลดพนจากบวงกรรมเหลานจะตองมาท าพธกรรมแกเคลด (เชอม จนทรหอม, สมภาษณ, 1 มถนายน 2556) ผจะท าพธตองเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 3. บายศรพระ 1 ค 4. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ 5. กรวยบชา 1 ค 6. หมากพล (จดพอดค า) 2 ค า 7. ผาขาว ยาว 5 ศอก 1 ผน 8. เหลาขาว 1 ขวด 9. สายสญจน (ยาวประมาณ 40 – 50 เซนตเมตร น าหวทายมามดตดกนใหคลายกบ

สรอยคอ) 2 เสน 10. เงนคาคร 12 บาท 11. หวไพล 1 หว 12. ขาวสาร 1 ขน

ภาพท 25 เจาพธน ากระทงลอยน าและทงยอดไมในพธตดเชอกรรมพนธ (กดฉนว)

172

การเตรยมตวของผทตองการท าพธ ขนแรกจะตองไปนดแนะวนท าพธกบเจาพธ ซงสวนใหญเจาพธจะท าพธในวนครคอวนองคาร วนพฤหสบด และวนเสาร (แตถาตรงกบวนพระกจะไมท าพธ) เจาพธจะมาประกอบพธทบานของผทตองการท าพธ เมอถงวนทก าหนดไว และเมอเจาพธมาถงยงบานของผเขาท าพธ เจาพธกจะสงสมนไพร (เดมทะน า) ทมดรวมกนไวดวยสายสญจนใหกบผเขาท าพธน าไปตมกบน าเปลาจนเดอด และน ากลบมาทบรเวณท าพธ พธเรมตนจากผเขาท าพธจดธปคนละ 1 ดอก เพอท าพธบอกกลาวและขออนญาตผบานผเรอนในการท าพธครงน จากนนเจาพธกจะเรมพธดวยการจดธปทอยระเบยบคร และสงกรวยบชาใหผเขาท าพธพนมมอถอไว เพอท าพธบชาครของเจาพธ

ภาพท 26 กรวยบชา

173

เจาพธกจะใหผเขาพธนงเหยยดเทาทงสองขางออกไปทางประตหนาบาน (ถาผเขาพธไมสามารถลกขนนงไดกจะใหนอนอยขาง ๆ บรเวณประกอบพธกรรม) พรอมกบพนมมอ เจาพธน าหวไพลเขาปากเคยวพรอมกบหยบขาวสารมาก าไวในมอ เจาพธท าการบรกรรมคาถา จากนนสาดขาวสารไปทบรเวณปลายเทาผเขาท าพธ เจาพธพนน าหวไพลทเคยวอยในปากลงทศรษะของผเขาพธคนละ 3 ครง สาดขาวสารไปปลายเทาอกครงและพนทศรษะอก 3 ครง จะท าทงหมด 3 รอบ เมอเสรจสนเปนรอบสดทายเจาพธจะคายหวไพลทเคยวอยในปากลงใสในก ามอทก าขาวสารอย และสาดสงของทมอยในก ามอทงหมดไปยงนอกชายคาบาน เจาพธน าสายสญจนมาผกมดไวทคอผเขาท าพธ สดทายเจาพธน าเครองบชาครทวางรวมกนอยในถาดไปวางไวทหนาหงบชาผบานผเรอนของบานผเขาท าพธ (จะวางทงไวเปนเวลา 3) เปนอนเสรจพธ เมอพธเสรจผเขาผกจะมอบคาตอบแทนหรอคาเสยเวลา (โคยปเรย) ใหกบเจาพธ จากนนผเขาท าพธกจะน าน าสมนไพรทตมไปอนตมดม จะตองดม 3 เวลา เชา กลางวน และเยน เปนเวลา 3 วน จงจะถอวาเปนการถอนเคลดเสรจสน พธลากไขถอนคณไสย (เลยกปวง) ชมชนชาวไทยเขมรจะมพธกรรมการรกษาโรคลกษณะหนง เปนการรกษาในแนวทางของไสยศาสตรโดยจะน าไขมาเปนอปกรณในการรกษาทเรยกเปนภาษาเขมรวา “เลยกปวง” แยกค าแปลเปนไทย “เลยก” แปลวาลาก “ปวง” แปลวาไข ความหมายโดยรวมแปลไดวาพธกรรมการลากไขเพอถอนคณไสย ซงพธกรรมนจะกระท าเมอมคนปวยไขทรกษาดวยหมอแผนปจจบนหรอแผนโบราณแลวไมหายจากอาการเจบปวย หรอมอาการตาง ๆ เชน เพอคลง ซมเศรา ปวดตามรางกายโดยไมทราบสาเหต ซงอาการตาง ๆ ทไดกลาวมาชาวไทยเขมรเชอวาเปนอาการของคนทถกคณไสยทอาจเกดจากการกระท าของคนหรอผ เมอผปวยมอาการทเชอวาถกคณไสยญาตพนองหรอพอแมของผปวยกจะพามาพบหมอพธทชาวไทยเขมรเรยกวา “อาจารย” เพอใหท าพธเลยกปวงเพอเปน

ภาพท 27 พธแกเคลด (ผะหลาบ)

174

การถอนคณไสยเหลานนใหออกไปจากตวของผปวย และผปวยจะเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) มาในวนท าพธ ประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 3. บายศรพระ 1 ค 4. กรวยขนธหา 1 ชด ( 5 อน) 5. กรวยขนธแปด 1 ชด (8 อน) 6. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ 7. กรวยบชา 1 ค 8. เงนคาคร 12 บาท 9. เหลาขาว 1 ขวด 10. ธป 2 ดอก 11. ผาขาวยาว 5 ศอก 1 ผน 12. ไกตมสก 1 ตว 13. ขาวตมมดหรอขนม 4 ชน

และตองเตรยมเครองประกอบพธ ประกอบดวย 1. ไขไกสด (จ านวนแลวแตหมอพธจะก าหนด) 2. แปงขาวเจา (ถาหมอพธใชแปงเปนอปกรณการลากแทนไขไก)

ภาพท 28 กรวยขนธหา, ขนธแปด

175

เมอผปวยมาหาหมอพธ หมอพธกจะเรมท าพธถาผปวยทมอาการเจบปวยไมมากนกและสามารถทจะนงได หมอพธกจะใหผปวยนงเหยยดเทาทงสองเทาไปขางหนาและพนมมอ แตถาผปวยทมอาการหนกไมสามารถนงได ใหผปวยนอนหงายเหยยดเทาทงสองขางราบไปกบพน หมอพธกจะหยบหมากขนมาเคยวและบรกรรมคาถาเปาลงไปทศรษะของผปวยจ านวน 3 ครง จากนนหมอพธจะหยบไขขนมาบรกรรมคาถา และน าไขไปหมนวนทกลางกระหมอมของผปวยจ านวน 3 รอบ เมอครบ 3 รอบหมอพธกจะเคลอนไขไปตามรางกายเรมจากหนาผาก ล าคอ ไหล (ทง 2 ขาง) ศอก (ทง 2 ขาง) ล าตว ไปจนสดทปลายเทาของผปวย ไขทท าพธลากบนตวผปวยจะยงไมตอกใหแตกหลงจากท าพธเสรจ แตจะจะทงไขไว 1 คน (ทบานหมอพธ) ซงพธกรรมลากไขถอนคณไสยจะตองท าพธตดตอกนเปน 3 ครง (วนละ 1 ครง) จงจะท าใหคณไสยหลดพนจากตวผปวยจนหมดสน การมาพบหมอพธในครงท 2 และ 3 ผปวยไมตองจดเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ชดใหญเหมอนกบทมาครงแรก ผปวยจะน าเครองบชาครมาเพยง เงนคาคร 12 บาท ธป 2 ดอก และไขไกหรอแปงขาวเจาเทานน (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 12 มกราคม 2556) หมอพธจะลากไขจ านวนกฟองขนอยกบวจารณญาณของหมอวาผปวยมอาการมากนอยเพยงใด บางครงหมอพธกจะลากไขเพยง 1 ใบ หรอบางครงจะลากไขถง 7 ใบ เมอเกบไขทท าพธลากบนตวผปวยไวจนครบเวลา 1 คน หมอพธกจะน าไขทลากบนตวผปวยมาพสจนหาสาเหตของอาการเจบปวย ดวยจะน าไขตอกใสในชาม (ตอหนาผปวย) เพอพจารณาอาการเจบปวยจากสงของทปรากฏอยในไข ดงน

1. ถาตอกไขแลวพบเศษวานสมนไพรตาง ๆ หรอเศษขผง ปนอยในไขแดงหรอไขขาว แสดงวาผปวยผนนถกคณไสย แตการท าพธครงนสามารถถอนคณไสยออกไปบางแลวบางสวน

2. ถาตอกไขแลวไขแดงแตกไปปนกบไขขาว แสดงวาผปวยมอาการเจบปวยจากโรคทรายแรงไมสามารถรกษาใหหายได หรอยากแกการรกษา ซงถาพบในลกษณะเชนนผปวยจะมชวตอยไดไมนานกจะเสยชวต

3. ถาตอกไขแลวพบวาไขทตอกสกเหมอนไขลวก แสดงวาผปวยถกพษหรอคณไสยทรายแรงมาก

4. ถาตอกไขแลวพบวาไขฟกเปนลกไก หมอพธกจะพจารณาอาการเจบปวยจากอวยวะสวนตาง ๆ ของตวไก เชนถาพบวามรองรอยผดปกตทตวลกไกบรเวณขาแสดงไดวาผปวยผนนมอาการเจบปวยหรอถกพษหรอถกคณไสยทบรเวณขา ถาพบวาลกไกมอาการผดปกตทบรเวณล าตวแสดงวาผปวยมอาการผดปกตทบรเวณทองดวยเชนกน นอกจากสามารถท านายอาการเจบปวยไดจากสงตาง ๆ ทอยในไขแลว หมอพธยงสามารถท านายตอไปไดอกวาผปวยผนนท าผดตอสงศกดสทธในลกษณะอยางไร เชนมการปลก

176

บานครอมตอไมขนาดใหญ หรอสรางสงปลกสรางกดขวางทางเกวยน หรอสรางสงปลกสรางขวางกนทางน า เปนตน นอกจากไขทชาวไทยเขมรน ามาใชในพธเลยกปวง ชาวไทยเขมรยงไดน าแปงขาวเจาปนใหมรปรางคลายไขน ามาท าพธเลยกปวงแทนไขไดเชนกน โดยจะน าแปงขาวเจามารอนไมใหมสงเจอปนหลงเหลออยในแปง จากนนน าแปงไปผสมกบน าเลกนอยและน ามาปนใหมขนาดและรปรางคลายกบไขไก เมอท าพธเลยกปวงเสรจกจะน าแปงมากะเทาะใหแตกเพอดสงของทอยขางในแปง สงของกจะเหมอนกบทพบในไขไกเชนเดยวกน แตกตางกนอยบางกตรงทในแปงอาจจะพบวาแปงขางในเปลยนส เชนมสด าหรอแดงเจอปนอย เปนตน พธจดไฟททอง (โอจปวะ) “โอจปวะ” เปนค าตามภาษาของชาวไทยเขมรทใชเรยกการจดไฟททอง ซงเปนพธกรรมรกษาอาการเจบปวยทเกยวกบอวยวะภายในรางกาย สามารถสงเกตอาการเจบปวยไดจากลกษณะทผดไปจากความเปนธรรมชาตของรางกายมนษยทแสดงออกมาใหเหนภายนอกรางกาย ซงสวนใหญจะเปนอาการขางเคยงตามอาการของโรคมาเลเรย (ไขปา หรอไขปาง) เชน มไขสง จบไขเปนเวลา เหงอออกเวลาจบไข หนาวสน หรออาการขางเคยงของโรคตบอกเสบ (ดซาน) เชน ตาเหลอง ตวเหลอง ทองโต ทองโต หรอมอาการลกอณฑะโต (ไสเลอน) หรอมอาการปวดหลง ผทมอาการดงกลาวจะมาพบหมอพธทเรยกวา “อาจารย” ใหท าการรกษา หมอพธจะท าการวนจฉยวาผปวยเจบปวยจากโรคชนดใดตามความรเดมของหมอพธทไดรบการสบทอดมาจากบรรพบรษ ซงพธกรรมการรกษาลกษณะนหมอพธใหความเหนวาเปนวธการรกษาตามภมปญญาพนบาน ทไมเกยวของกบคาถาอาคม และไสยศาสตรแตอยางใด (เฮยบ ลอสถาน, สมภาษณ, 20 มกราคม 2555) แตละชมชนจะมหมอพธทประกอบพธกรรมไดไมกคน บางชมชนมเพยงคนเดยวหรอไมม หมอพธคอผทไดรบการสบทอดวชามาจากบรรพบรษ จะไมมการถายทอดวชานไปสบคคลอน ผปวยทสามารถท าพธกรรมจดทองไดตองมอายตงแต 6 เดอนขนไปทงเพศชายและเพศหญง ผปวยทไปหาหมอพธเพอท าพธโอจปวะนน ขนแรกจะตองไปนดแนะกบหมอพธเพอใหหมอพธก าหนดวนท าพธรกษา ซงวนทจะสามารถท าพธได ตองเปนวนทถกก าหนดเอาไวตามต าราทมการสบทอดตอ ๆ กนมาของหมอพธ คอวนอาทตย และวนแรม 15 ค าของทกเดอน วนอน ๆ นอกเหนอจากนไมสามารถท าพธได สวนดานของเวลาไมมการก าหนดทชดเจนแลวแตเวลาสะดวกของหมอพธ (ผบางรายทมภาวะอาการเจบปวยมาก ๆ กจะมขอยกเวนสามารถท าการรกษาไดทกวน) เมอก าหนดวนและเวลาไดแลวผปวยจะตองกลบไปตระเตรยมเครองบชาคร เพอน ามาใหหมอพธในวนท าพธ เครองบชาครหรอทชาวไทยเขมรเรยกวาระเบยบครทผปวยจะตองตระเตรยมประกอบดวย

177

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. เหลาขาว 1 ขวด 3. เงนคาคร 12 บาท

เครองบชาครทผปวยน ามาหมอพธจะน ามาใชท าพธบชาครกอนเรมพธโอจปวะรกษาอาการเจบปวยของผปวย ซงครของหมอพธคอครทเปนมนษยและถายทอดวชาโอจปวะมาให ไมใชครทเปนเทพยาดาหรอผแตอยางใด เมอถงวนทก าหนดเปนวนรกษา ผปวยกจะน าเครองบชาคร (ระเบยบคร) มาใหหมอพธ หมอพธกเขาสขนตอนโอจปวะรกษาอาการเจบปวย เรมตนจากหมอพธท าการสกการบชาครทหงครในบานของหมอพธ ดวยเครองบชาครทผปวยน ามา ค ากลาวในการสกการบชาครมอยวา “คร.......(ชอครทหมอพธไดรบกำรถำยทอดวชำมำ) มำชวยรกษำ.......(ชอผปวย) ใหหำยจำกโรคภยไขเจบตำง ๆ ขอใหกำรจดครงนศกดสทธเหมอนครแตครงเกำกอนมำ” (เฮยบ ลอสถาน, สมภาษณ, 20 มกราคม 2555) ระหวางทหมอพธท าการบชาครผปวยกจะพนมมอไหวพรอมกบกลาวขอใหครของหมอพธมาชวยรกษา เมอพธบชาครเสรจสนหมอพธกจะถามถงอาการเจบปวยของผปวย เมอหมอพธรบทราบถงอาการเจบปวย หมอพธจะท าการกดคล าบรเวณรางกายของผปวยตามลกษณะอาการเจบปวยเพอก าหนดต าแหนงหลกทจะท าการจดไฟ เชนผปวยมอาการทองโตต าแหนงหลกกจะอยท

ภาพท 29 หมากธรรมสะธอร (สลาธอร)

178

บรเวณใกล ๆ กบลนปของผปวย บรเวณทเปนต าแหนงหลกจะมอยดวยกน 3 จดตามอาการเจบปวย ดงน

1. จดบรเวณลนป จดนเปนการรกษาอาการทองโต ตบโต ไขปาง เปนตน 2. จดบรเวณใตสะดอระหวางสะดอกบหวเหนา จดนเปนการรกษาอาการไสเลอนหรอ

อาการเกยวกบส าไส 3. จดบรเวณกลางหลง จดนเปนการรกษาอาการเจบปวยทเกยวกบมามหรอไต

เมอหมอพธก าหนดต าแหนงหลกไดแลว หมอพธจะท าการวดอกครงเพอทจะท าการก าหนดต าแหนงอน ๆ ตอไปอกจ านวน 3 ต าแหนง (รวมเปน 4 ต าแหนงเมอนบรวมกบต าแหนงหลก) การวดนหมอพธจะใชกานธปเปนเครองมอวด ความยาวของกานธปทจะใชวดเพอก าหนดจด ใชความยาวขอนวของผปวย 2 ขอจากปลายนวเปนเกณฑ ผปวยทเปนเดกวดจากนวกลาง ผปวยทเปนวยผใหญวดจากนวช การก าหนดต าแหนงจดไฟจะเรมจากต าแหนงหลกไปทางซายมอของผปวย เปนต าแหนงท 2 และจากต าแหนงท 2 ไปทางขวามอของผปวยเพอก าหนดต าแหนงท 3 และตอไปยงต าแหนงท 4 การท าเครองหมายต าแหนงทจะจดไฟหมอพธใชปนกนหมากท าเปนสญลกษณต าแหนง เมอก าหนดต าแหนงไดแลว หมอพธจะน าเชอไฟจากขยทไดจากการขดดานในกาบสดของตน “เตารง” หรอตน “แซ” ตามภาษาเขมร โดยจะใชเปนเชอไฟในขนาดประมาณเทากบปลายนวกอยของผปวย หมอพธจะน ามาวางไวทงสต าแหนงทไดท าเครองหมายไว จากนนหมอพธจะท าการจดโดยใชธป และจะจดไลเลยงกนไปตามหลกการก าหนดต าแหนง คอจดไลเลยง

ภาพท 30 จดไฟททอง

179

จากจดท 1 ไป 2 ไป 3 และสนสดต าแหนงท 4 ระหวางทเชอไฟก าลงตดไฟ หมอพธจะใชนวเกาเบา ๆ รอบบรเวณทท าการจดไฟ จะเกาจนกวาไฟจะมอดดบไปเอง ซงเชอไฟจะตดไฟอยเปนระยะเวลาประมาณ 5 – 10 วนาท เมอเชอไฟมอดลงหมอพธจะใชนวบลงไปทขเถา ขเถาทมด ากจะตดอยทบรเวณทองของผปวย เปนอนเสรจพธโอจปวะ เมอเสรจสนพธโอจปวะผปวยจะเกดรอยแดงจากการไหมของเชอไฟเพยงเลกนอย ถงแมวาเวลาจะผานไปนานเทาใดรอยแดงเหลานนกจะไมเลอนหายไปและรอยแดงเหลากจะกลายมาเปนรอยแผลเปนตดตวชาวไทยเขมรไปตลอดชวต การประกอบพธโอจปวะไมมการก าหนดวาแตละคนจะมการจดไดกครง แตละคนสามารถจดไดทกครงทมอาการเจบปวย และหมอพธกจะจดในต าแหนงเดมทมรอยแผลเปนหลงเหลออยทกครง ในชมชนชาวไทยเขมรจะสามารถพบเหนผสงอายทงหญงและชายมรองรอยแผลเปนขนาดใหญทเปนผลมาจากการจดไฟในพธโอจปวะเพอรกษาอาการเจบปวยหลาย ๆ ครง เมอผปวยมอาการเจบปวยทหายดหรอทเลาลง เปนธรรมเนยมทปฏบตกนสบตอมาคอผปวยจะกลบมาน าของสมนาคณตาง ๆ มามอบใหกบหมอพธ ของสมนาคณนชาวไทยเขมรเรยกวา“คาสงคร” ซงคาสงครนคลายกบสงของทน ามาแกบน ในระหวางกอนทหมอจะท าการรกษา หมอพธกจะบชาคร ระหวางทหมอพธบชาครผปวยกจะยกมอไหวและกลาวคลายเปนการบนบานในท านองวา

ภาพท 31 ตนเตารงหรอตนแซ

180

“ขอครของหมอพธใหชวยรกษำใหหำยจำกอำกำรเจบปวย และถำเมออำกำรเจบปวยหำยลงแลวกจะน ำสงของ......(สงของหรอเงนทองหรอสงอน ๆ ตำมก ำลงควำมสำมำรถ)......มำมอบให” บางครงหลงจากทผปวยท าการจดทองเสรจสนแลว ผปวยอาจจะมการมอบ “โคยปเรย” ทแปลเปนภาษาไทยวาคาเสยเวลาหรอคาตอบแทนใหกบหมอพธ โคยปเรยนจะไมมการก าหนดไวตายตววาเปนสงใด หรอจ านวนเทาไหร จะใหเปนไปตามก าลงศรทธาและก าลงฐานะเปนหลก บญงานศพ (บอนขมอจ) “บอนขมอจ” แปลเปนไทย “บอน” แปลวาบญหรองานบญ “ขมอจ” แปลวาศพหรอผความหมายโดยรวมแปลไดวาบญงานศพหรอพธศพ เมอในชมชนชาวไทยเขมรมคนเสยชวต ญาตผเสยชวตกจะไปเชญสปเหรอทเรยกเปนภาษาเขมรวา “นะพลก”* หรอเจาพธ (อาจารย) ซงในอดตอาจารยกบสปเหรอจะตองเชญมาทงสองทาน อาจารยหรอเจาพธรบผดชอบท าพธและมาจดแจงเรองตาง ๆ เกยวกบพธกรรม สปเหรอจะท าหนาทเกยวกบการเผาหรอฝงศพ เมอเจาพธไปถงยงวดหรอบานทตงบ าเพญกศลศพ กอนทเจาพธจะกระท าพธกรรมตาง ๆ ใหกบคนตาย เจาพธจะตองท าการบชาครบาอาจารย เพอบอกกลาวขออนญาตและขอความชวยเหลอชวยดลบลดาลใหพธกรรมทจะกระท าตอไปจากนประสบกบความราบรน (เปลว เทยนหอม, สมภาษณ, 24 พฤษภาคม 2556) ญาตผตายจะตองเตรยมเครองบชาครไวใหกบเจาพธ ทประกอบดวย

1. เหลาขาว 1 ขวด 2. เงนคาคร 12 บาท 3. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ

เมอเจาพธมาถงยงบานหรอวดทจะท าพธศพ สงแรกทเจาพธจะตองกระท าคอท าพธอาบน า**และแตงตวใหกบผตาย ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “งตก” ญาตของผตายจะตองเตรยมสงของดงน

1. แปงหอม 2. น าตมอน (ในอดตจะตองน าฝกสมปอยมาใสไวในน าดวย) 3. ดอกมะล หรอดอกไมสขาวอน ๆ

หลงจากทญาตผตายจดเตรยมสงของไวครบ เจาพธกจะเรมท าพธอาบน าศพ (งตก) ดวยการบรกรรมคาถาเพอท าน าทใชอาบน าศพ คาถาทบรกรรมนนเรมดวยตงนะโมฯ จ านวน 3 จบ ตอ

* อดตสปเหรอจะใชเปนจ านวน 4 คน เปนมาตรฐาน แตปจจบนจะใชจ านวนเทาใดขนอยกบความตองการของญาต

ผเสยชวต ** ศพทถกฆาตาย ตกน าตาย ตกตนไมตาย เปนตน ถอวา “ตายโหง” ไมนยมอาบน าศพ เพยงแตมดตาสงขแลวน าไปฝง

ทปาชา เพราะถอวาตายไมบรสทธ ทไมเผาเพราะกลวจะเกดความเดอดรอนแกญาตพนอง แตถาเปนการตายธรรมดานยมอาบน าดวยน าหอม

181

ดวยบทอวชาฯ จ านวน 1 จบ บทอเนกชาฯ จ านวน 1 จบ บทกรณาวยะฯ จ านวน 1 จบ จากนนเจาพธกจะน าไปอาบศพผตาย เชดตวใหแหงสนท เปลยนเสอผาใหกบศพ ใสเสอผาในลกษณะกลบชายไปไวดานหลง และตอดวยใหญาตผตายมารดน าศพ กอนทจะรดน าศพเจาพธจะกลาวขอขมาผเสยชวต ซงเจาพธกจะกลาวน าใหญาตผตายกลาวตามวา “กำยะกมมง วจกมมง มะโนกมมง อโหสกมมง สพพะปำปง วนำสนต อทง มำตะกะ สะรรง อททะกง ยะสนจะจตตง อโหสกมมง” “ทตยมป กำยะกมมง วจกมมง มะโนกมมง อโหสกมมง สพพะปำปง วนำสนต อทง มำตะกะ สะรรง อททะกง ยะสนจะจตตง อโหสกมมง” “ตตยมป กำยะกมมง วจกมมง มะโนกมมง อโหสกมมง สพพะปำปง วนำสนต อทง มำตะกะ สะรรง อททะกง ยะสนจะจตตง อโหสกมมง” เมอรดน าศพกนจนครบทกคน เจาพธกจะท าพธ “จองกระแส บาฮ” (มดตราสงข) สวนมากจะมดเปน 3 เปาะคอ

1. มดคอ ระหวางทมดเจาพธจะบรกรรมคาถาวา “ปตโต เคว” แปลวาบวงคอบตร 2. มดมอ บรกรรมคาถาวา “ภรยำ หตเถ” แปลวาบวงคอภรยา – สาม 3. มดเทา บรกรรมคาถาวา “ธนง ปำเท” แปลวาบวงคอทรพยสน

จากนนเจาพธกจะน าศพผตายใสในโลง และญาตผตายกจะจดเตรยม “กรรเชอ ปนเจาะ ก าปวง” คอกระบงใสสงของตาง ๆ ส าหรบใหผตายน าตดตวไปใชยงปรโลก “กรรเชอ” คอกระบงทมไวส าหรบใสขาว “ปนเจาะ” แปลวาเอาลงหรอน าลง “ก าปวง” แปลวาทาน าหรอกระบอก ในกระบงจะมสงของเครองใชตาง ๆ เชน หมอขาว ทพพ มด ชาม ชอน ขาวสาร กะป เกลอ ขาวสาร เปนตน ซงจะน ากระบงมาวางไวทบรเวณดานหวนอนของศพ ชาวไทยเขมรเชอวากรรเชอ ปนเจาะ ก าปวงนมความส าคญอยางมากในพธศพ ซงจะตองจดเตรยมตงแตวนแรกทผตายสนลมหายใจลง หรอในบางครงกจะมการจดเตรยมไวกอนทผตายจะสนใจลง การทจะตองจดท าเปนเบองแรกกเพราะเชอวาวญญาณผตายจะไดรบรและน าเอาไปใชในปรโลก เพอใชเปนเสบยงในการเดนทาง เชอวาการเดนทางของผตายครงนจะเปนการเดนทางโดยทางน า และจะตองไปลงเรอททาน า (ก าปวง) เพอขามน าขามทะเลไปสดนแดนหรอแผนดนแหงใหม จากนนกจะน าศพมาตงบ าเพญกศล และมการสวดอภธรรมศพในชวงเวลากลางคน จ านวนวนทจะสวดอภธรรมกแลวแตก าลงและความตองการของญาตพนองผตาย ในอดตจ านวนวนทสวดอภธรรมศพจะใชเวลาไมเกน 1 – 2 วนเทานน ดวยสาเหตวายงไมมยาฉดเพอรกษาสภาพศพไมใหเนาเปอยโดยงาย ซงถาเปนศพของผสงอายกอาจมการสวดอภธรรมกน 2 คน แตถาเปนศพหนมสาวหรอศพตายโหงกจะตงสวดอภธรรมกนเพยง 1 คนเทานน

182

ระหวางทศพตงบ าเพญจะตองมการจดไฟกาลหรอตามไฟศพ ทเรยกเปนภาษาเขมรวา “กสตะโบงอนจญ” แยกค าแปลไดดงน “กส” แปลวาเขย “ตะโบง” แปลวาหว “อญจญ” แปลวาแหวน ซงในอดตจะตองจดไฟกาลอยางครบถวน ประกอบดวย

1. กระบง (กรรเชอ) ใสขาวเปลอกจนเกอบเตม 1 ใบ 2. หวขวานโยน 1 อน 3. เคยวเกยวขาว 1 อน 4. ขาวเจาสก 1 กอน 5. ไขไกดบ 1 ฟอง 6. ผาขาวยาว 5 ศอก 1 ผน 7. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 8. ตะเกยงน ามนกาดหรอมดขใต

น าขาวเจาสกใสลงไปในรหวขวานโยน น าหวขวานโยนปกไวบนขาวเปลอกในกระบง น าไขไกตงไวบนหวขวาน น าผาขาววางไวบน เคยว และตะเกยงวางไวบนกระบง ซงในปจจบน กสตะโบงอนจญจะใชเพยงตะเกยงน ากาดใบเดยว การจดไฟกาลหรอตามไฟศพนนชาวไทยเขมรเชอวาจะเปนไฟแสงสวางสองทางใหวญญาณผเสยชวตไดเดนทางไปยงปรโลก ไฟกาลนจะตองจดอยางตอเนองและจะตองไมใหดบระหวางทยงไมไดน าศพไปฌาปนกจ ผทท าหนาทดแลไฟกาลกจะเปนคชวตของผตาย แตถาหากไมมกจะใชญาตเปนผดแล ดแลไปจนกวาจะน าศพผเสยชวตไปท าการฌาปนกจดวยการเผาหรอฝง วนกอนทจะน าศพไปเผาทเมรหรอไปเผาทปาชา เจาพธหรอสปเหรอจะตองไปท าพธขออนญาตใชพนทในการเผาหรอฝงศพ ซงการขออนญาตนเปนไปในลกษณะคลายประหนงวาเปนการไปซอหรอไปเชาทดนจากเจาทซงท าหนาทดแลสถานทนน ๆ เจาพธหรอสปเหรอจะตองเตรยมประกอบพธทประกอบดวย

1. เหลาขาว 1 ขวด 2. เงน 5 บาท

การเคลอนยายศพไปท าการฌาปนกจ ถาศพผเสยชวตตงสวดอภธรรมอยทบานของผเสยชวต การทจะน าศพออกจากบานเพอน าไปเผาหรอฝงนน ชาวไทยเขมรจะไมน าศพออกทางหนาบาน เพราะเชอวาทางออกหนาบานเปนทางออกของคนเปน (คนทยงมชวตอย) โดยจะน าศพออกไปทางหลงบาน ซงถาบานหลงใดไมมประตหลงบาน หรอมแตขนาดของประตไมเพยงพอทจะน าโลงศพเคลอนออกไปไดกจะตองมการรอบานเพอใหศพเคลอนออกไปได (เปลว เทยนหอม, สมภาษณ, 24 พฤษภาคม 2556)

183

เมอตงบ าเพญกศลสวดอภธรรมศพครบจ านวนวนทก าหนด กจะน าศพไปเผายงเมรหรอน าไปฝงยงปาชา กอนทเคลอนยายศพญาตผตายกจะน ากรรเชอ ปนเจาะ ก าปวง ออกมานอกชายคาบานหรอชายคาศาลาวด และนมนตพระภกษสงฆมาท าพธชกบงสกล เมอเสรจพธบงสกลกจะถวายกรรเชอและสงของใหแดพระสงฆ จากนนกจะเคลอนศพไปฌาปนกจ ขบวนแหศพของชาวไทยเขมรจะมเจาพธหรอสปเหรอเดนน าหนา เจาพธจะถอเสยมทดานปลายน าผาขาวมาเขยนเปนยนตผกตดไว (แตในปจจบนสปเหรอจะใชธงจระเข*แทนผาขาวเขยนยนตและจะใชไมแทนเสยม) ชาวไทยเขมรเรยกธงชนดนวา “ตวงปะลง” ค าวา “ตวง” แปลวาธง ค าวา “ปะลง” แปลวาขวญ แปลโดยรวมวาธงขวญ เมอศพแหรอบเมรหรอบรเวณทจะใชฝงศพ โดยจะแหเวยนซายจ านวน 3 รอบครบ เมอครบแลว เจาพธกจะน าตวงปะลงไปปกไวใตรมไมในบรเวณใกล ๆ และเจาพธกจะบรกรรมคาถาบทยะถาฯ สพพ เพอเปนการอทศสวนบญสวนกศลใหแกผตาย ระหวางขบวนศพเคลอนรอบเมร เจาพธจะบรกรรมคาถาไปตลอดวา “ปำสะอะส สรธต ธตะโตร” พรอมกบโปรยขาวตอกไปทางขางหลง การกระท าลกษณะเชนนชาวไทยเขมรเรยกวา “ปรายเลยจ” ซงการโปรยขาวตอกนเปนนยทสอนใหคนทยงมชวตอยไดเขาใจในสจจะธรรมของชวตทวาชวตคนเราทก ๆ คนบนโลกใบนจะตองมการเวยนวายตายและเกด (เกด แก เจบ และตาย) ไมมใครคนใดหลกหนการเวยนวายตายและเกด เกดขนมาแลวหลายชาตหลายสมยประดจดงขาวตอกทโปรยอยเกลอนพนดนขบวนแหศพไปเผา อดตการโปรยขาวตอกจะเปนหนาทของเดกผหญงทเปนลกหลานหรอญาตของผเสยชวต ใหเดกเหลานนงขาวหมขาว โพกผาขาว ทนขนทบรรจขาวตอกไวบนหวเดนตามหลงศพ ระหวางทขบวนศพเคลอนกจะโปรยขาวตอกไปตลอดจนกวาจะถงเมรหรอสถานทฝงศพ

* ธงจระเขเปนธงทท าขนเพอเปนสญลกษณของบญกฐน ซงมคตความเชอเปนหลายนยดวยกน เชนมเรองเลาตอกนมา

วาในสมยโบราณนยมแหผากฐนไปทอดตามวดตาง ๆ โดยอาศยเรอเปนส าคญ การเดนทางไปตามล าน า ในบางครงกจะมอนตรายจากสตวน าตาง ๆ เชน จระเขขนมาหนนเรอใหลม ขบกดผคนบาง คนแตกอนหวนเกรงภยเชนน จงคดอบายท าธงจระเขปกหนาเรอไปเปนท านองประกาศใหสตวรายในน า เชนจระเขซงเปนสตวใหญและดรายกวาสตวอน ๆ ในน า ใหรบทราบการบญการกศล จะไดพลอยอนโมทนาและมจตใจออนลง ไมคดทจะท าอนตรายแกผคนในขบวนซงเดนทางไปประกอบพธการทางศาสนา ในบางครงกจะมการท าธงปลารายขนอกธงหนง เรยกวา “ธงมจฉา”

184

เมอน าศพขนไปยงเมร ในระหวางทจดไฟเพอทเผาศพ สปเหรอหรอเจาพธอกหนงคน กจะมาท าพธขอบคณเจาททอนญาตใหใชสถานทในการเผาหรอฝงศพ ญาตผตายจะมการเตรยมเครองประกอบพธ ไวใหเจาพธ ทประกอบดวย

1. ไกตมสก 1 ตว 2. เหลาขาว 1 ขวด 3. ธป 5 ดอก 4. หมอดน 1 ใบ 5. เตาไฟหนกอนเสา

พธจะเรมพรอมกบการจดไฟทเตาเผาศพ เจาพธกเรมพธดวยการจดธป ท าการบรกรรมคาถาบอกกลาวเจาท เทเหลาขาวลงพนดน พรอมกบน าธปทง 5 ดอก (ทจด) ไปท าทาทางคลายกบก าลงคนอาหารในหมอดนทตงอยบนหนเตาไฟ จากนนเจาพธกจะฉกไกใสจานหรอโยนลงพนดน เมอบรกรรมคาถาเสรจเจาพธกทบหมอดนจนแตกและโยนทงไปเปนอนเสรจพธขอบคณเจาท จากนนกปลอยใหศพเผาจนหมดสน สดทายสปเหรอกจะกวาดเอาเถากระดกมากองรวมกนเพอท าพธเกบอฐและเปนการเชนไหวผตายและบรรพบรษของผตาย ญาตผตายจะเตรยมเครองประกอบพธ ประกอบดวย

1. อาหารหวาน – คาว 2. หมากพล 3. ยาสบ (ยาเสนหรอบหร) 4. เสอผา (ใหม) 5. หว 6. แปง

ภาพท 32 ขบวนแหศพในพธศพ (บอนขมอจ)

185

7. น าหอม จากนนเจาพธกจะกวาดเอาเถาอฐมากองรวมกนใหมรปลกษณะคลายคนก าลงนอน ปนใหมอวยวะรางกายครบทกประการ สวนทเปนดวงตาจะน าเงนเหรยญมาใส หนหวนอนไปทางทศตะวนตก น าไมเชงตะกอนมาเสยบเปนรปสเหลยม จากนนเจาพธกจะท าพธเปลยนทศหนหวนอนใหกบกองเถากระดกอกครง โดยจะเปลยนใหหนหวนอนไปทางทศตะวนออกแลวน าถาดอาหารมาวางใกล ๆ น าใบตองกลวยมาวางไวบนกองอฐ แตงตวใหกองอฐดวยการน าเสอผามาวางแผบนใบตอง (คลายเปนการสวมใสใหกบกองอฐ) น าหวมาท าทาทางคลายหวผม ปะพรมน าหอมและแปงลงบนกองอฐ เจาพธท าพธกลาวเชญดวงวญญาณผตายใหมารบประทานอาหาร สดทายนมนตพระภกษมาท าพธแปรรปเถากระดก จากนนญาตผตายกจะน าเถากระดกกลบบานเปนอนเสรจพธบอนขมอจ

นอกจากนในอดตขบวนแหศพของชาวไทยเขมรกจะมลกหลาน (สวนใหญจะเปนผหญง) ของผตายจ านวน 4 คน เดนอม “กะออม” (หมอดน) คนละ 1 ใบ กะออมทง 4 ใบชาวไทยเขมรเชอวาเปนตวแทนของประกอบธาตรางกายมนษย คอดน น า ลม และไฟ ซงเปนนยสอนใหทกคนไดรบรวาชวตคนเราทก ๆ คนเปรยบไดเหมอนกบกะออม (หมอดน) ทเปราะบาง แตกไดงาย และไมคงทนถาวร การใชชวตจงจะตองทะนทนอมใหด ไมใหแตกไมกอนเวลาอนควรเปน เมอขบวนแหศพเคลอนมาถงทางแยกเขาปาชา (กรณฌาปนกจดวยการฝง) หรอทางขนเมร (กรณฌาปนกจดวยการเผา) เจาพธจะน ากะออมไปทบใหแตก และพดขนดง ๆ วา “หมอใหมกแตก หมอเกำกแตก คนเรำกเชนกน ตำยแตวยเดกกม วยชรำจงตำยกม” ประโยคค าพดของเจาพธ เปนประโยคเตอนสตกบผทยงมชวตอยทกคนวา ทกคนเกดมาแลวกตองมดบ (ตาย) เปนเรองธรรมดา ทไมมใครสามารถทหยดยงไดหรอลวงรได

ภาพท 33 พธขอบคณเจาทในพธศพ (บอนขมอจ)

186

อดตนะพลก (สปเหรอ) ท าหนาทเผาศพ เมอพธเผาศพเสรจสน ทกคนจะยงไมสามารถกลบไปยงบานของตนเองได สปเหรอจะตองคางคนอยทวดหรอบานทจดงานศพ แตถาสปเหรอตองการทจะกลบบานจะตองใหเจาพธท าพธ “ดอกพลก ดอกโกย” แปลเปนไทยวาพธถอนเขยวงา ซงจะตองท าการถอนออกจากสปเหรอทกคนกอน ญาตผเสยชวตจะเตรยมเครองประกอบพธไว ประกอบดวย

1. ไกตม 1 ตว 2. เหลา 1 ขวด 3. ธป 5 ดอก 4. เทยน 5 เลม 5. ดอกไม 5 ดอก

พธเรมจาก เจาพธจะท าการจดธปและเทยน และรนเหลาลงพนเพอเซนเจาท จากนนกปะพรมน ามนตใหกบสปเหรอทงส แลวเจาพธจะท าทาทางดงบางสงออกจากเปากางเกงของสปเหรอทงส เปนอนเสรจพธ และญาตผตายกจะมอบ “โคยปเรย” (คาเสยเวลา) ซงอาจจะเปนสงของหรอเงนทองใหกบเหรอ จ านวนหรอปรมาณทจะมอบใหเปนจ านวนเทาใดขนอยกบฐานะของฝายเจาภาพ แตในปจจบนพธถอนเขยวงาไมมท าในชมชนชาวไทยเขมรแลวแตจะประกอบพธในลกษณะนขนเพอเปนการขอบคณเจาพธหรอสปเหรอ ญาตผตายจะเตรยมประกอบพธไวเหมอนดงทกลาวขางตน และน าเครองประกอบพธเหลานพรอมกบโคยเปรยไปมอบใหกบเจาพธหรออาจารย ในอดตชาวไทยเขมรสถานทจะใชเปนบรเวณฝงหรอเผาศพจะใช ณ จดใด จะตองท าพธเสยงหาสถานทเรยกเปนภาษาเขมรวา “โบลภม” วธการเสยงจะใชสปเหรอเปนผเสยงทาย สปเหรอจะน าไขไกมาเสยงทาย โดยโยนไขไปทางขางหลงของตนเอง หากไขตกลงพนและแตกตรงบรเวณทใด กจะจดกองฟอนเพอเผาศพหรอขดหลมฝงศพตรงบรเวณนน นอกจากนในอดตขบวนแหศพจะน าเดกผชายทเปนลกหลานของผตาย จ านวน 4 คน เดนถอกงไม ขนาดเสนฝาศนยกลางประมาณ 1.5 – 2 เซนตเมตร ถากเปลอกไมออกและน าขมนมาทาจนไมกลายเปนสเหลอง ดานปลายไมเหลาใหแหลม ดานโคนผาใหแยกออกและน าเงนมาเสยบไว ไมแบบนชาวไทยเขมรเรยกวาไม “เฌอเจงตะกอร” แปลเปนไทยวาไมเชงตะกอน ไมเชงตะกอนจะน าปกไวทงสมมของกองเถากระดกขณะทสปเหรอหรอเจาพธท าพธแปรรปเถากระดก และเสรจสนพธแปรรปเถากระดกพระภกษจะใชนวเทาคบและปลอยใหลมลง และญาตผตายกจะไปเกบเอาเงนทเสยบอยไปถวายพระสงฆ

187

ความเชอในอดต (ปจจบนไมมความเชอลกษณะเชนนแลว) ของชาวไทยเขมรมความเชอวาถาเดกทมอายระหวาง 1 – 10 ปเสยชวตลงจะไมท าพธงานศพทใหญโต และจะไมเกบกระดกไว เชอวาถาเกดท าพธทใหญโตจะเปนอปมงคลทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ทอย ทะ” ทแปลวาสงผลสะทอนใหกบพอและแมตองตายตามไป ค าวา “ทอย” แปลวาถอย ค าวา “ทะ” แปลวาถบ พธศพของเดกกจะท ากนอยางงาย ๆ โดยจะนมนตพระภกษมาฉนภตตราหาร (จงหน) และสวดมาตกาบงสกล เมอเสรจพธทางพระกจะน าศพเดกไปฝงหรอเผา ถาน าไปเผาจะไมพธแปรรปอฐ โดยจะน าเถากระดกไปฝงไวในบรเวณวด จากนนกจะน าบาตรพระมาตงเรยงพนทบรเวณทฝงกระดก และญาตของผตายกจะน าขาวสารมาใสในบาตรเหลานน ชาวไทยเขมรเรยกการตกบาตรลกษณะนวา “ปง เวร ตะบาตร องกอ” แปลวาท าบญตกบาตรขาวสาร (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 2445 – 2447) ถาผตายมอาย 10 ปขนไป ชมชนชาวไทยเขมรจะการประกอบพธกรรมงานศพ แยกออกได 3 ลกษณะ

1. “บเปรยะ” พธศพลกษณะนจะนมนตพระภกษสงฆมาเทศนา 1 ธรรมาสน และเชาพระพทธรป ซอตวงประจญเมยร (ธงประจญมาร) และซอเพดานใหม*มาถวายพระสงฆ ค าวา “บ” แปลวาบวช “เปรยะ” แปลวาพระ ความหมายโดยนยคอการท าบญดวยการบวชพระใหม

2. “วสจจะเนย” (วสชชนา) เปนงานศพทท าใหญขนมาจากบเปรยะ เพยงแตนมนตพระภกษเทศนา 2 ธรรมาสน แตงานศพในระดบนสามารถจะถวายพระพทธรป ตวงประจญเมยร และเพดานเกาได

3. “สงเกยยะเนย” (สงคายนา) เปนงานศพทชาวไทยเขมรท ากนใหญโตทสด มการนมนตพระภกษมาเทศนา 3 ธรรมาสน เทศนาถงเรองประวตการท าสงคายนาครงแรกในสมยพทธกาล งานศพในระดบนจะถวายพระพทธรป ตวงประจญเมยร และเพดานเกาไดเชนกน แตจะเพมเตมดวยการน าขผงมาปนเปนรปบาตร ตาลปตร และไมเทา

ประเพณ พธกรรมและความเชอเกยวกบศาสนาและชมชน พธกรรมและความเชอตาง ๆ ของชาวไทยเขมรทเกยวเนองกบสงคมหรอชมชนทอาศยอย เปนพธกรรมตามความเชอททกคนในชมชนจะรวมกนประกอบพธกรรมขนมา วตถประสงคหลกเพอความเปนสรมงคลทงตอชมชนและกลมชนในชมชน ดงมรายละเอยดดงตอไปน พธเซนเจาทไร นา (แซนควาย) แซนควายตามความหมายของชาวไทยเขมรแยกค าแปลไดดงน “แซน” แปลวาเซนไหว หรอเซนสรวง ค าวา “ควาย” หมายทนถงเจาท เทพเจา หรอสงศกดสทธตาง ๆ ทท าหนาทดแล

* เปนผาบงทอยเหนอเศยรพระพทธรป

188

ปกปองรกษาไร นา และผลผลตทางการเกษตรจากการท าไรท านา อกทงเทพเจายงจะชวยดลบนดาลใหฝนตกตองตามฤดกาล ดลบลดาลใหผลผลตในไรนาไดออกดอกออกผลอยางสมบรณ ดลบนดาลไมใหมสงใด ๆ มารบกวนไรนา โดยอกนยหนงควายกคอเจาทไรนา (เจย ศรมงคล, สมภาษณ, 12 พฤษภาคม 2556) โดยชมชนชาวไทยเขมรทมความเชอเรองควาย (เจาทไรนา) ชมชนนน ๆ กจะมบคคลทท าหนาทเปนตวแทนของควาย (ถอควาย) 1 – 3 คน โดยบคคลท 1 จะท าหนาทคลายเปนประธาน บคคลท 2 – 3 (ถาม) กจะท าหนาคลายเปนรองประธาน และเมอถงวนขน 3 ค า เดอน 6 ของทกปชมชนทมบคคลถอควายกจะท าพธเซนสรวงเจาทไรนาทเรยกเปนภาษาเขมรวา “แซนควาย” ซงจะประกอบพธกนทบานผถอควาย (ประธานคนท 1 ) ประจ าชมชนนน ๆ พธแซนควายจะเรมตงแตเชาของวนขน 3 ค า เดอน 6 โดยประธานคนท 1 กจะตระเตรยมสถานทบนบานไวตอนรบผเขารวมพธ และเตรยมเครองบชาทประกอบดวย

1. กระบง (กรรเชอ) 1 ใบ (ใสขาวเปลอกไวเกอบเตม) 2. ไกตมสก 1 – 2 ตว 3. เหลาขาว 1 ขวด 4. ขาวตมมด 5. ขาวเจาสวย 1 ถวย 6. เทยน 2 เลม 7. ธป 2 ดอก 8. ก าไลขอมอ 1 ค (ท าจากเงนหรอนาค) 9. หมากพล 1 ค า (จดพอดค า) 10. ยาสบ 1 มวน (ยาเสนหรอบหร) 11. ผาขาว ยาว 5 ศอก 1 ผน 12. สายสญจน (น ามามดรวมกนจะเปนเสนขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1 – 1.5

เซนตเมตร) 13. พาน (เปนพานทท าจากทองเหลองหรอทองแดง มลกษณะคลายกบพานไวส าหรบ

ใสดอกไมโดยทว ๆ ไป แตบนพานจะมภาชนะขนาดเลก ๆ คลายขนวางอย) เมอเตรยมสงของทกอยางไวครบ กจะน าใบตองมาวางไวบนขาวเปลอกในกรรเชอ จากนนน าสงของทงหมดวางไวบนใบตองทอยบนกรรเชอ น าสายสญจนพนไวรอบคอขวดเหลาทตงไวตรงกลางกรรเชอ น าก าไลขอมอทงสองอนสวมไวทคอขวดเหลา น าผาขาวปทพนกลางบาน น ากรรเชอวางไวกลางผาขาว

189

นอกจากเครองประกอบพธทผถอควายจะตองเตรยมแลว ผทจะเขารวมพธกจะตองจดเตรยมเครองประกอบพธไปในวนแซนควายดวย ดงน

1. ขาวเปลอกหรอขาวสาร 1 ขน 2. เหลาขาว 1 ขวด 3. ไกตมสก 1 ตว (มหรอไมมกได) 4. เทยน 1 เลม 5. ธป 2 ดอก

เมอผเขารวมพธมาถงยงบานของผถอควาย (ประธานคนท 1) กมอบเครองประกอบพธทเตรยมมาใหกบผถอควายทแตงชดขาวนงอยขาง ๆ กรรเชอ โดยการมอบจะมลกษณะคลายกบการประเคนสงของใหกบพระภกษสงฆ โดยชาวไทยเขมรเชอวาถาผเขารวมพธไมไดประเคนสงของใหกบผถอควายกถอวาไมไดเขารวมพธกรรมแซนควายอยางสมบรณ และเขาไปนงลอมวงรอบกรรเชอขาวเปลอกทวางอยกลางบาน ซงการนงรอบวงจะนงแยกชายหญงใหอยคนฝง เมอผถอควายรบมอบเครองประกอบพธมากจะน าขาวเปลอกหรอขาวสารไปเทกองรวมกนบรเวณใกล ๆ กบกรรเชอ น าธปและเทยนไปปกไวรอบกรรเชอ เมอเวลาถงเกาโมงเชา ผถอควายกจะเรมท าพธดวยการจดธปและเทยน (บางสวน) ทอยในกรรเชอเพอท าพธบอกกลาวเจาทไรนา ระหวางนนผเขารวมพธกจะหยบขาวเปลอกหรอขาวสารจากกองขาวคนละประมาณ 1 หยบมอ ระหวางทเจาพธท าพธบอกกลาวเจาทไรนาอย ผเขารวมพธกจะพนมมออธษฐานขอใหเจาทไรนาชวยดลบนดาลใหผลผลตในไรนาอดมสมบรณและค าอธษฐานอน ๆ จากนนกจะซดขาวสารทอยในก ามอออกไปยงกรรเชอทวางอยกลางวงลอมเปนจ านวน 3 ครง โดยจะใหผเขาพธทเปนผหญงซดเปนกลมแรก และตามดวยผเขารวมพธทเปนผชาย และเมอผชายซดขาวสารจนครบ 3 ครงกถอไดวาเปนอนเสรจ ขนตอนการซดขาวสารรอบแรก (โดยจะมการซดขาวสารกนเปนจ านวน 3 รอบ)

ภาพท 34 เครองประกอบพธในพธเซนเจาทไร นา (แซนควาย) ทผถอควายจดเตรยม

190

จากนนพธกจะเขาสขนตอนการเสยงทายเพอคาดการณอนาคตเกยวกบสภาพดน ฟา อากาศ และความสมบรณของผลผลตทจะไดรบในปการท าการเกษตร โดยวธการท านายผถอควายกจะน าเหลาทอยในกรรเชอเทลงไปทภาชนะทอยบนพาน จากนนน าเทยนทจดอยบนกรรเชอไปจดเหลาทอยในภาชนะนนใหตด หลกการท านายมดงน

1. ถาจดเหลาทอยในภาชนะไมตด ท านายวาสภาพดน ฟา อากาศปนจะเกดภาวะผดแปลกไปจากทควรจะเปน เชนฤดฝนกไมมฝนตก หรอตกปรมาณไมเพยงพอ ฤดหนาวกไมสภาพอากาศทหนาว หรอหนาวเพยงไมกวน เปนตน

2. ถาจดเหลาทอยในภาชนะตด ผลการท านายจะมหลายลกษณะ ดงน 2.1 ไฟตดเพยงเลกนอย ไมทวบรเวณภาชนะ ท านายวาสภาพดน ฟา อากาศด

พอสมควร เชน มฝนปรมาณเพยงเลกนอยแตตองใชน าอยางประหยด ผลผลตใหผลเลกนอยแตไมขาดทน เปนตน

2.2 ไฟตดทวบรเวณภาชนะแตไฟลกไมสง (นอยกวา 5 เซนตเมตรโดยประมาณ) ท านายวาสภาพดน ฟา อากาศดระดบปานกลาง เชน ฝนตกมากแตไมมากพอทจะท านา 2 รอบ เปนตน

2.3 ไฟตดทวบรเวณภาชนะและไปลกสง (สงกวา 5 เซนตเมตร) ท านายวาปนสภาพดน ฟา อากาศจะดมาก เชน ฝนตกปรมาณมากสามารถท านา 2 รอบได ผลผลตในไรนาใหผลผลตด เปนตน เมอพธกรรมการท านายจบลง กถอวาเปนอนเสรจสนพธแซนควาย จากนนผถอควายกจะน าขาวทผเขารวมท าพธน ามามอบไปหง น าไกตมไปท ากบขาว น ามาใหผเขารวมพธไดรบประทานอาหารรวมกน

ภาพท 35 พธเซนเจาทไร นา (แซนควาย)

191

หลงจากนจะปลอยใหกรรเชอและขาวสารทผเขารวมพธซดใหอยสภาพเดมไปเปนจ านวน 3 วนจงจะสามารถเกบปดกวาดท าความสะอาดบรเวณประกอบพธได ระยะเวลาทง 3 วน ผถอควายจะตองท าพธบอกกลาวเจาทไรนาวนละ 3 เวลา (เชา กลางวนและเยน)

บคคลทถอควายจะตองปฏบตตนในศลภาวนาอยางเครงครด โดยผถอควายจะตองถอศล 5 ขอ ไปตลอดชวงอายการถอควาย โดยศลขอ “อทนนาทานา เวรมณ” คองดเวนจากการถอเอาของทเจาของมไดให จะตองปฏบตอยางเครงครดทสด ศล 4 ขอทเหลอกปฏบตใหอยในระดบหาสบเปอรเซนตกเพยงพอ (ควร เหดตม, สมภาษณ, 12 พฤษภาคม 2556) ชมชนของชาวไทยเขมรทมความเชอเรองเจาทควาย ทกคนในชมชนกอนทจะลงมอถางปา หรอเตรยมแปลงดนไวส าหรบท าการเกษตร จะตองท าพธเซนไหวเจาทควายเพอเปนการขออนญาตในการลงมอท าไรท านา โดยชาวไทยเขมรมความเชอวาถาไมท าพธเซนไหวจะท าใหเกดอาเพศตาง ๆ เชนเจาทควายจะดลบนดาลใหเสอออกมาจากปามารบกวน เปนตน โดยตองจดเตรยมเครองบชาครทประกอบดวย

1. เหลาขาว 1 ขวด 2. ไกตมสก 1 ตว 3. ธป 2 ดอก

การท าพธเซนไหวนอกจากจะเปนการขออนญาตเขาไปท าไรนาแลว กยงเปนการวงวอนขอใหเจาทควายชวยดลบนดาลใหผลผลตทจะไดจากการเพาะปลกใหมอยางสมบรณ รวมทงชวยดลบนดาลใหฝนตกตองตามฤดกาล

ภาพท 36 เครองประกอบพธในพธเซนเจาทไร นา (แซนควาย) ทผเขารวมพธจดเตรยม

192

พธเซนผบรรพบรษหรอผปตา (แซนดนตา) ชาวไทยเขมรเปนกลมชนทมความเคารพนบถอบรรพบรษทลวงลบเปนอยางมาก โดยทกปในชมชนของชาวไทยเขมรจะจดพธกรรมเซนสรวงเพออทศสวนบญกศลใหกบบรรพบรษผลวงลบเหลานน พธกรรมนนเรยกวา “แซนดนตา” (ชาวไทยเขมรในจงหวดอสานตอนใตจะใชค าวาโดนตา) ความหมายตามค าของชาวไทยเขมร “แซน” คอการเซนสรวง ค าวา “ดน” คอ ยาย คอแมของแมหรอแมของพอกได สวนค าวา “ตา” กคอ พอของพอ หรอพอของแมกได โดยรวมแลวค าวาดนตาหมายรวมถงบรรพบรษ (ลวงลบ) ทเคารพนบถอ เรยกโดยรวมวา “เซนผปตา” การท าบญแซนดนตาจะท ากนในวนสารทไทย ชาวไทยเขมรจงเรยกพธกรรมแซนดนตาวา “ท าบญวนสารท” แซนดนตาจะมพธ 2 ระยะ ระยะแรกคอ “เบนตจ” หรอสารทเลกจะท ากนวนขน 15 ค า เดอน 10 และระยะทสองคอ “เบนทม” หรอสารทใหญจะท าพธวนแรม 15 ค าเดอน 10 โดยค าวาเบนเปนค าภาษาบาลจากค าวาบณฑะแปลวากอนขาว หมายถงการปนขาวตกบาตรพระทเรยกวา “บณฑบาต” (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 1225) ค าวาตจแปลเปนภาษาไทยวาเลก ค าวาทมแปลวา ใหญ ค าวาเบนทมจงมความหมายอกนยวา “บณฑใหญ” เบนตจคอ “บณฑเลก” ชวงเบนตจ หรอสารเลก หรอบณฑเลก ชาวไทยเขมรจะเรมพธชวงเชาของขน 15 ค า เดอน 10 ชาวบานทก ๆ บานในชมชนจะน าขาวปลาอาหารคาวหวานตาง ๆ ไปท าบญทวด และมพธ “ดาร”* เพออทศสวนบญสวนกศลใหกบบรรพบรษผลวงลบ และพระสงฆกจะเทศนาหนงกณฑเปนกณฑทเกยวกบเทศกาลแซนดนตา โดยเชอวาชวงเบนตจเปนพธเซนไหวลวงหนา เพอท าบญอทศสวนบญสวนกศลใหวญญาณบรรพบรษไดเสวยบญจนมก าลงวงชาสามารถทจะเดนทางจากยมโลกกลบมาเยยมลกหลานยงโลกมนษยได ชาวไทยเขมรจะมการประกอบพธกรรมเหมอนกนกบชวงเบนทม พธเบนตจในอดตจะท ากนตงแตชวงเชาของวนขน 14 ค า เดอน 10 แตพธกรรมโดยรวมชวงเบนตจจะจดใหมขนาดเลกกวาชวงเบนทม ปจจบนชวงเบนตจเหลอเพยงการไปท าบญทวดในวนขน 15 เหมอนกบการไปท าบญวนพระปกต วนรงขน คอวนแรม 1 ค า เดอน 10 ชาวไทยเขมรกจะยงคงน าขาวปลาอาหารไปท าบญทวด ซงจะมการท าบญกนทกวนจนถงวนเบนทม เรยกประเพณนวา “กนเบน” ความหมายกคอการถอบญวนสารท ลกษณะของพธกนเบน ในชวงเวลาระหวางชวงเบนตจ หรอสารเลก ไปจนถงชวง

* พธดาร เปนพธกรรมการท าบญอทศสวนบญใหกบบรรพบรษผลวงลบ ชาวไทยเขมรจะท าพธนครงแรกกเมอเผาศพ

บรรพบรษเสรจเรยบรอยหนงครง และเมอถงประเพณส าคญของชาวไทยเขมรจะท าเปนประจ าทกป เชน วนเขาพรรษา วนแซนดนตา วนบอนแคแจด หรออาจจะเปนวนทญาตพนองกลบมาจากไปท ามาหากนตางถนมารวมตวกนกสามารถจะท าบญไดเชนกน สถานททชาวไทยเขมรจะไปท าบญดารคอเจดยเกบเถากระดกของบรรพบรษซงสวนใหญจะเกบอยทวด แตบางครงจะท าบญกนทบานโดยจะน าโกศบรรจเถากระดกของบรรพชนมาตงอยในพธ หรอบางครงถาไมมเถากระดกของบรรพบร ษชาวไทยเขมรจะใชวธเขยนชอผลวงลบมาท าพธไดเชนกน

193

เบนทม หรอสารทใหญ คอระหวางวนแรม 1 ค าเดอน 10 ถงวนแรม 14 ค าเดอน 10 รวมระยะเวลา 14 วน ชาวไทยเขมรจะผลดเวรหรอรวมกนมาท าบญทวด โดยท าอาหารหรอเรยกเปนภาษาเขมรวา “จงหน” มาถวายพระทวด พระสงฆไมตองออกบณฑบาต ดวยเหตวาชวงเวลากนเบนเปนชวงเวลาทยงอยในชวงเวลาเขาพรรษา และเปนฤดฝนทจะมฝนตกชกเปนอยางมาก บางครงอาจจะตกทงวนทงคน หรออาจจะตกในชวงเชาขณะทพระสงฆออกบณฑบาต ถาเกดฝนตกในขณะทพระสงฆก าลงบณฑบาต กจะล าบากมากและเปนภาพทไมนาดนก ชาวไทยเขมรในชมชนจะจดเวรหรอรวมกนเปนเจาภาพหรอเรยกอกอยางวาอปฏฐากเพอไปท าบญทวดทกวน ซงคนทเปนเวรจะตองรบผดชอบภาระตาง ๆ ของวด เชน ดแลปรนนบตพระสงฆและเณร รวมทงเปนเจาภาพท าบญประจ าวน เปนตน ชวงเวลากนเบนนจะมชาวบานมาท าบญทวด เพอถวาย “จงหน” หรอเรยกเปนภาษาไทยวา “ภตตาหาร” เชาและเพลทกวน สวนตอนกลางคนจะมพธสวดมนตและเทศนาใหชาวบานฟงเกยวกบประเพณการท าบญชวงเทศกาลแซนดนตา และเทศนาสงสอนใหคนประกอบกรรมด จตปจจยหรอเงนท าบญทไดรบจากการท าบญประจ าวน ผทเปนเวรหรอเจาภาพประจ าวนจะเปนผรวบรวมและน าไปถวายพระสงฆหลงจากทเทศนาจบ พอถงวนแรม 8 ค า เดอน 10 ซงเปนวนพระ หรอวนพระเลก ชาวไทยเขมรกจะท าพธ “ฉลองเบน” กนครงหนง (ถวล แปลงโสม, สมภาษณ, 2 กนยายน 2556) พธกนเบนนชาวไทยเขมรเชอกนวาชวงเวลาระหวางวนเบนตจ ถงวนเบนทม พระยายมผดแลนรกภมจะปลดปลอยใหวญญาณทเคยท าบาปท ากรรม และถกจองจ าลงโทษเสวยผลกรรมในนรกภม ไดเปนอสระสามารถกลบมารบสวนบญซงญาตมตร บตรหลาน ท าบญอทศสวนบญสวนกศลใหในระหวางกนเบน โดยพระยายมจะปลอยใหวญญาณญาตผลวงลบกลบมาเยยมบานไดเปนเวลา 15 วน (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 25 กนยายน 2555) คอตงแตวนขน 15 ค าเดอน 10 ถงวนแรม 15 ค าเดอน 10 เมอครบก าหนด 15 วน พระยายมจะเรยกวญญาณเหลานนกลบไปรบผลกรรมในนรกภมตอไป ชาวไทยเขมรเชอวาผลบญทเกดจากพธกนเบนจะเปนสวนบญสวนกศลทอทศไปใหกบวญญาณทอยในนรกภม ผลบญนจะเปนผลบญส าคญทจะเปนปจจยหนนน าใหวญญาณเหลานนไดไปผดไปเกดสสคตภพตอไป ชวงพธแซนดนตา ชาวไทยเขมรจะมประเพณอกแบบทเรยกวา “จนดนตา” ค าวา “จน” แปลวาสง ความหมายโดยรวมคอการสงสงของใหวญญาณบรรพบรษ จนดนตาจะเรมตงแตวนขน 15 ค า เดอน 10 ไปจนถงวนแรม 14 ค า เดอน 10 ลกษณะของการจนดนตากคอบรรดาลกหลานและญาตพนองทไปท ามาหากนอยตางถน จะพากนกลบบานมาไหวพอแม ปยาตายาย โดยเรยกพฤตกรรมลกษณะนวาการจนดนตา ลกหลานทกลบมาจากแดนไกลกจะเอามะพราวแหง ขาวสาร

194

ขนมนมเนย และเงนจ านวนหนง มามอบใหกบพอแม ปยา ตายาย เพอเปนการขอพรจากพอแม ปยา ตายาย ซงสงของทน ามามอบใหนผทรบมอบกจะน าไปใชท าบญวนแซนดนตา ซงถาหากพอแม ปยาตายาย ไมมชวตอยแลวลกหลานกจะพากนน าสงของไปมอบใหกบญาตผใหญทเคารพนบถอทยงมชวตอย ถาหากวาไมหลงเหลอญาตผใหญหรอไมสามารถน าสงของไปมอบใหกบใครทานใดทานหนงได ลกหลานกจะน าสงของเหลานนไปมอบใหกบพระสงฆทวดแทน (พงษพนธ ศรโสภณนมต, สมภาษณ, 4 ตลาคม 2555) โดยสงของทจะน าไปมอบใหกบวดจะตองมการหอดวยใบมะพราวหรอใบตอง สงของทน าไปมอบใหกบวดเหมอนกบเปนการไดท าบญอทศสวนบญสวนกศลใหกบญาตพนองทลวงลบไปแลว เมอเวลาลวงมาถงวนแรม 13 ค า เดอน 10 ชาวไทยเขมรกจะจดเตรยมเครองเซนสรวงไวประกอบพธเบนทม หรอสารทใหญ ทจะจดขนตงแตชวงเชาของวนแรม 14 ค า ไปจนถงชวงเชาของวนแรม 15 ค า เครองเซนทชาวไทยเขมรตองเตรยมประกอบดวย

1. ขาวตมมด หรอขาวตมผด เปนขนมท าจากขาวเหนยวทน าไปแชน าจนเมลดขาวนม จากนนน ามาผดกบน ากะทมะพราวจนเกอบสก บางชมชนจะใสถวด าหรอถวเขยวลงไปในขาวเหนยวดวย จากนนน าใบตองกลวยมาหอ น ากลวยสกพอหาม หรอมนเทศ หรอเผอกมาใสเปนไส น าไปนงใหสก การหอขาวตมมดบางครงจะหอดวยใบออนของมะพราวและปลอยใหมหาง เรยก “ขาวตมลกโยน” ชาวไทยเขมรเชอวาขาวตมมดนเปนอาหารทบรรพบรษผลวงลบสามารถน ากลบไปรบประทานยงยมโลกไดอยางสะดวก

2. ขาวตมมดใต เปนขนมทท าจากขาวเหนยวแบบเดยวกบขาวตมมดผด แตจะแตกตางกนตรงทขนมมดไตทหอดวยใบตองเหมอนกนแตจะหอใหมลกษณะเหมอนมดขไตทมไวส าหรบกอไฟ จะไมมไสทเปนกลวย มนเทศ หรอเผอกเหมอนขาวตมมด แตจะผสมถวเขยวใสเกลอเลกนอยหรอเนอหมสบทผสมกบเกลอเลกนอยและใสพรกไทยลงไปในขาวเหนยวทแชน าจนนม น ามาหอดวยใบตองใหมลกษณะแลดคลาย ๆ กบมดขใต และน าไปนงจนสก ขนมมดใตนมคณสมบตพเศษทสามารถจะเกบไวไดเปนระยะเวลานานโดยไมเสยหรอบดงาย ชาวไทยเขมรจงนยมน ามาเซนสรวงอทศใหกบผบรรพบรษ โดยเชอวาบรรพบรษจะสามารถน ากลบไปเกบไวรบประทานในยมโลกไดเปนเวลานาน

3. ขนมเทยน หรอขนมนมสาว เปนขนมทท าจากแปงขาวเหนยว มไส 2 แบบ คอไสเคมท าจากถวเขยวกวนบดละเอยดใสพรกไทยและเกลอพอใหมรส น าลงกวนในกระทะจนสก และไสหวานท าจากมะพราวหาว (เปนมะพราวทไมออนและไมแกเกนไป) ขดเปนฝอย ใสงา (ขาวหรอด า) ใสน าตาล (บางชมชนใสถงลสงปด น าลงไปผดในกระทะจนสก โดยไสทงสองชนดเมอสกแลวน ามาปนเปนกอนขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 2 – 2.5 เซนตเมตร น าแปงขาวเหนยวทผสมกบ

195

น าจนไดทมาหอไสจนมด น าใบตองตดเปนรปวงกลมมาหอใหเปนรป 5 เหลยมทมปลายแหลมคลายนมสาว จากนนน าไปนงจนสก

4. ขาวกระยาสารท (บายเบน) ท ามาจากขาวเหนยวโดยใชขาวใหม หงดวยน ามนมะพราว ผสมดวย ถว งา น าตาลปบ และน าใบเตย ปนเปนกอนเลก ๆ เทาหวแมมอ (เสนผาศนยกลางประมาณ 1.5 – 2 เซนตเมตร) จ านวน 49 กอน (ชาวไทยเขมรเชอวาการปนกอนขาว 49 กอนนมาจากต านานเรองการท าบญของนางสชาดาทไดน าขาวมธปายาส* มาถวายพระพทธเจา) จากนนน าขาวทปนมาวางกองบนพานหรอจานเปนรปทรงกรวย (ทรงพมขาวบณฑ) จากนนน ากรวยทท าจากใบตองสดมาครอบไวบนยอดของกองบายเบน ใสเงน (จ านวนแลวแตศรทธา) ลงไปในถาด น าไมไผเลก ๆ ทมหมากออนผาซกบาง ๆ เสยบอยทดานปลายน าไปเสยบไวทยอดขาวบณฑ แลวน ากรวยใบตองมาครอบไวอกหนงชน ปจจบนชาวไทยเขมรจะใชขนมกระยาสารทมาปน (หรอไมปน) เพอท าบายเบน หรอในบางชมชนกจะน าเนอมะพราวฝานเปนชนบาง ๆ และน าไปวางไวบนกอนขาว (สวย) ปน ชาวไทยเขมรเชอวาบายเบนหรอกระยาสารทจะเปนขนมทวญญาณบรรพบรษสามารถน ากลบยงยมโลกได เพราะเปนขนมทสามารถเกบไวไดเปนเวลานาน

5. เสอผาอาภรณและเครองประดบตาง ๆ อดตเสอผาจะเปนผาทไดจากไยฝายทชาวไทยเขมรปลกไว น ามาทอเปนผาถง ผาโสรง หรอผาขาวมา อาภรณเหลานชาวไทยเขมรเชอวาจะมไวใหกบบรรพบรษทเดนทางไกลกลบมาหาลกหลาน จงตองอาบน าเปลยนเสอผาใหม พอเสรจพธลกหลานกจะน าเสอผากลบบานนยวาเปนการรบของจากบรรพบรษทใชแลวถอวาเปนสรมงคล

6. กระบง (กรรเชอ) หรอภาชนะอน ๆ เชน ตะกรา เขง เปนตน ภาชนะเหลานไวส าหรบใสเสบยงตาง ๆ ส าหรบเซนดนตา

7. เสบยงตาง ๆ ทใสในกระบง (กรรเชอ) โดยเสบยงตาง ๆ ทน ามาใสในกรรเชอจะวางเปนชน ชนแรกนยมใสขาวสารรองไวทกนกรรเชอ แลวใสเครองปรงอาหารทจ าเปน เชน หวหอมตากแหง หว กระเทยมตากแหง พรกตากแหง เกลอ กะป น าตาล เปนตน ชนทสองใสอาหารแหง เชน ไขตม ไขเคม ปลาเคม อาหารกระปอง เนอยาง เปนตน ชนทสามจะใสพชผก เชน มะพราว ฟก

* ต านานเรองถวายขาวมธปายาสมมาแตครงปฐมโพธกาลคอ ตอนทพระพทธเจาจะตรสรอนตรสมมา สมโพธญาณ

ซงตรงกบวนเดอนเพญวสาขะ หรอเพญเดอน 8 เหนอ เดอน 6 ใต พระองคไดรบขาวทหงอยางประณตทใสถว งา น าตาล น าผง มะพราว ใสอยถาดทองประดบดวยดอกไมอยางสวยงามจากนางสชาดาภรรยาของคฤหบดเมองมคธทน ามาถวายเพอเปนการบชาเทพยาดา ณ ตนโพธพฤกษ หลงจากทพระพทธเจารบขาวมธปายาสมาพระองคกทรงน าเอาขาวจากถาด ทรงท าเปนกอน ๆ นบจ านวนได 49 กอน ใหเปนเครองร าลกถงวนททรงบ าเพญทกรกรยา และเมอพระองคเสวยขาวมธปายาส 49 กอนนนหมดแลว พระองคกทรงน าถาดไปทรงอธษฐานในแมน าเนรญชรา จากนนพระองคกเสดจมาทรงบ าเพญเพยงอย ณ โพธพฤกษนนตอจนส าเรจพระอนตรสมมาสมโพธญาณ

196

กลวยดบ เผอก มน ออย ขา ตะไคร เปนตน โดยออย ขา ตะไคร จะน ามาในลกษณะทสามารถน าไปปลกได ชาวไทยเขมรเชอวาบรรพบรษจะน าไปปลกไวกนในยมโลก

8. อาหารคาวและอาหารหวานชนดตาง ๆ 9. หมากพล ยาสบ (จดเตรยมพอดค า) 10. ดอกไม และธป 1 ดอก เทยน 1 เลม 11. เถากระดกของบรรพบรษทลวงลบ บรรจอยในภาชนะ เชน โกศ หรอหอผาขาว เปนตน

เมอถงวนแรม 14 ค า เดอน 10 กจะเขาสพธกรรมชวงเบนทม หรอสารทใหญ พธกรรมเรมขนตงแตตอนเชา โดยพธกรรมจะเรมตนจากการจดพธกนภายในครอบครวของแตละคน โดยทกครอบครวจะจดเตรยมขาวปลาอาหารไว 3 สวน สวนแรกมไวส าหรบเซนไหวบรรพบรษ สวนทสองมไวส าหรบท าบญตกบาตร และสวนสดทายมไวส าหรบใหคนในครอบครวและแขกทมารวมงานไดรบประทาน การเซนไหวภายในครอบครวจะจดขนทบานของแตละครวเรอน โดยมหวหนาครอบครวทมอาวโสสงสดเปนผน าประกอบพธกรรม พธจะเรมจากทกคนในครอบครวและแขกนงลอมวงเปนครงวงกลมโดยมถาดเครองเซนตาง ๆ วางอยตรงกลาง จากนนผหวหนาครอบครวทท าหนาทเปนผน าพธกจะกลาวน าบวงสรวง วา “โมเวย ตำเอย ยำยเอย โมโฮบบำย โฮบประสำ โกนเจำกดดอลประเตยสะแมง กดใยโกนเจำะโกนประสำ เจนโมโฮบประสำ เจยละออ เซำะสบำย ดอลไง ดอลแค ดอลซะน ำเฮย อะเนบประตนเจนโมประสำ เจนโมโฮบบำยเนอ” แปลเปนภาษาไทยวา “มำเนอตำเอย ยำยเอย เชญมำรบประทำนอำหำรทลกหลำนเตรยมมำไวให ลกหลำนทอยทำงบำนคดถงทำนมำก จงไดจดสงทดทอดมสมบรณมำให บดนถงวน ถงเดอนปแลว อนเปนฤดกำลทลกหลำนทจดแตงอำหำรมำใหทำนไดดมกนอยำงอมส ำรำญ อำหำรทก

ภาพท 37 กระบง (กรรเชอ) ใสเครองเซนในพธเซนผปตา (แซนดนตา)

197

อยำงเตรยมพรอมแลวขอเชญมำรบประทำนอำหำรนเทอญ” (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 25 กนยายน 2555) ระหวางทผน าพธกลาวค าบวงสรวงจบลง ผทรวมพธกจะขานรบวา “โมเวยดนตำ โกนเจำ ยวบำย ซอมลอโมจนออยโฮบ” แปลเปนไทยวา “มำเนอผปตำ ลกหลำนไดเอำขำวปลำอำหำรมำสงให” หลงจากทเชญบรรพบรษผลวงลบใหมารบของเซนไหวจากลกหลานเสรจสน และปลอยใหเวลาลวงเลยไปประมาณ 10 – 25 นาท หวหนาครอบครวกจะท าพธเชญบรรพบรษใหมาเปลยนเสอผาใหมทลกหลานเตรยมไว เพอทจะใหบรรพบรษไดเตรยมตวไปรบศลรบพรจากพระภกษสงฆทวดชวงเยน ค ากลาวมอยวา “ตำเอย ยำยเอย โฮบบำยจะแอดเฮย อนเจอน เกอดโม แตงกรน ดะคอ ดะเอำ ดะ อนจน ตะกะแซกอ ดะกนซม ปำนโกน เจำฮำจโมออยยำย เกรยวละเงยด โกนเจำนองโตว เวอด เทอบอญ รบศลรบพร ออยเมยนควำมเสำะ” แปลเปนไทยวา “ตำ ยำย เมอรบประทำนอมแลว เชญมำแตงตวใสเสอผำ ใสแหวน ใสสรอย ใสตมห ทลกหลำนหำเตรยมมำใหแลวเยนนลกหลำนจะพำไปทวดเพอท ำบญรบศลรบพร ใหมควำมสข” หลงจากนนหวหนาครอบครวทเปนผน าท าพธจะเอาเครองเซนบางสวนโยนลงไปบนพนดนทอยนอกบรเวณบานหรอน าเครองเซนเหลานนใสกระทงหรอภาชนะอน ๆ แลวน าไปวางไวนอกบาน จากนนหวหนาครอบครวกจะท าพธบอกกลาวใหผไมมญาต ผพเนจรเรรอน หรอวญญาณบรรพบรษทานอน ๆ ทลกหลานหลงลม ใหวญญานเหลานมารบเครองเซนเหลานไป หลงจากนนกจะน าเครองเซนไหวตาง ๆ ทจดเตรยมไวแยกสวนกบพธชวงเชาใสในกรรเชอเพอน าไปท าพธเซนไหวรวมกนกบเครอญาตชวงบาย เปนอนเสรจพธชวงเชา การเซนไหวชวงบายจะเปนการเซนไหวรวมกนของเครอญาตทงหมด โดยจะจดท าพธขนทบานผอาวโสของตระกล พธเรมจากททกคนในตระกลมารวมตว และเมอน าเครองเซนสรวงมาพรอมกนแลว ลกหลานกจะเชญผอาวโสสงสดประจ าตระกลมาเปนผน าการท าพธ โดยผอาวโสเรมพธโดยการรนน าหรอเหลาลงบนพนดนแลวเรยกบรรพบรษทลวงลบไปแลวทงหมดใหมารบเครองเซนเหลาน ค ากลาวเรยกบรรพบรษกจะใชค ากลาวเดยวกนกบการเรยกบรรพบรษในระดบครอบครว หลงจากเวลาผานไปไดระยะหนงกเปนอนเสรจสนพธเซนสรวง บรรดาญาตกจะรวมกนรบประทานอาหาร หลงจากท าพธระดบเครอญาตเสรจสน ชวงเยนชาวไทยเขมรในชมชนกจะน าเอากรรเชอดนตาของแตละตระกลไปรวมกนทวด เพอใหพระสงฆท าพธสวดมนตรเยน โดยทกคนทน า

198

กรรเชอมารวมกนทวดกจะพากนนอนเฝากรรเชอของตระกลอยทศาลาวด เพอรอท าพธเทกรรเชอดนตาชวงเชาของวนแรม 15 ค า เรองการท าบญทวดชาวบานคนใดเคยท าพธทวดใดกตองท าทวดนนตลอดไป ชาวบานบางคนทโยกยายมาจากชมชนอนเมอถงวนแซนดนตากตองกลบไปท าบญทวดเดม ชาวไทยเขมรเชอวญญาณบรรพบรษจะมารอคอยลกหลายอยทวดเดมแหงนน ถาหากลกหลานไปท าบญทวดอน บรรพบรษกจะพลดหลงกบลกหลาน เรยกวา “ผดผผดวด” บรรพบรษเหลานกจะวงซมซานไปหาลกหลานตามวดตาง ๆ ถง 7 วด เพอหาลกหลานใหพบ ซงถาหาไมพบกท าใหบรรพบรษไมไดรบเครองเซนจากลกหลาน

ชวงเวลากอนรงสาง คอเวลาประมาณ 04.00 ถง 05.00 นาฬกา ของวนแรม 15 ค า เดอน 10 กจะเขาสพธเทกรรเชอดนตา ชวงเวลานชาวไทยเขมรเรยกวา “ประเฮยม เยยะ ชะโงก” เชอวาชวงเวลานวญญาณบรรพบรษหรอผเปรตตาง ๆ ก าลงเฝารอคอยชะโงกรอกนเครองเซนเหลานอกครง พธกรรมเทกรรเชอจะเรมจากชาวบานจะน ากรรเชอดนตาของแตละตระกลทน ามาตงเมอคนของวนแรม 14 ค า มาวางรวมกน และนมนตพระภกษมานงลอมรอบกองกรรเชอดนตาทน ามารวมกน ชาวบานแตละคนทเปนเจาของกรรเชอทน ามา กจะท าการจดธปเทยนอยางละ 1 ดอกเสยบลงไปทบายเบน เพอร าลกถงบรรพบรษทลวงลบไปแลว จากนนพระภกษกจะท าการเทศนาหนงกณฑ บทเทศนากจะเกยวกบความเปนมาของแซนดนตาหรอกณฑทเกยวของกบการเคารพนบถอบรรพบรษ เมอพระเทศนาเสรจกจะสวดมนตใหศลใหพร จากนนชาวบานกน ากรรเชอทใสเครองเซนไปเททลานวด การเทกรรเชอนมวตถประสงคเพอใหผบรรพบรษไดรบสงของเหลานนไป และเพอแสดงใหเหนถงความเสยสละเพอความกตญญทมตอบรรพบรษ ชวงเวลา “ประเฮยม เยยะ ชะโงก” วญญาณบรรพบรษและวญญาณอน ๆ จะพากนแยงยอกนอาหาร โดยจะกนใหมากทสดเทาทจะท าได ดวยเหตทวาอาหารเหลานเปนอาหารมอสดทายของ

ภาพท 38 พธเซนผบรรพบรษหรอเซนผปตา (แซนดนตา)

199

ปทจะไดรบจากบนโลก และตองรบกนใหมากทสดกอนทฟาสางหรอพระอาทตยขน เพราะเมอฟาสางถอเปนการสนสดชวงเวลาทพระยายมอนญาตใหวญญาณเหลานกลบมารบเครองเซนยงโลกมนษย และวญญาณเหลานจะตองกลบไปรบทณฑทรมารยงยมโลกตามเดม ระหวางท าพธเทกรรเชอ ชาวบานคนอน ๆ ไมวาจะเปนเดก หนมสาว หรอผใหญกจะเขามาแยงชงเอาสงของเหลานนไป การเขาแยงชงสงของครงนหนมสาวจะถอโอกาสถกเนอตองตวกน เพระถอวาการถกเนอตองตวในชวงเทกรรเชอเปนการกระท าทไม “ผดผ” เพราะยงไมถงเวลาสวางหรอพระอาทตยยงไมขน เรยกวา “เพลาประเฮยบ” และเมอพระภกษสงฆฉนภตตราหารเชาเสรจเรยบรอยกวาถอเปนการเสรจพธแซนดนตา บางชมชนจะมการนมนตพระภกษสวดมนตในตอนเยนดวย เมอเสรจพธแลวสงของทเหลอสวนหนง เชนขาวตมมดทงหอดวยใบตองและหอดวยใบมะพราวหรอเรยกอกอยางหนงวาขาวตมลกโยน พระภกษจะน ามาปงยาง โดยอาจจะปงในเยนวนนนเลยหรอจะปงเชาวนรงขนกได เมอปงเสรจพระภกษกจะแบงใหญาตโยมทมาท าบญน ากลบไปรบประทาน บางชมชนจะน าบายเบนไปหวานในไรนาของตนเอง ซงชาวไทยเขมรเชอวาจะท าใหไรนาใหผลผลตทอดมสมบรณ เปนการน าอาหารทผานการท าบญ มาอทศสวนบญสวนกศลใหกบผไรผนา เมอเวลาลวงถงเวลาบายชาวบานจะน ากาบกลวย กาบหมาก หรอกาบมะพราวมาท าเปนกระทงหรอเรอ แลวใสขาวปลาอาหาร ขนม ขาวตมตาง ๆ และน ามาลอยไปตามล าน าเพอสงไปใหวญญาณปยาตายาย (ดนตา) น ากลบไปยงทอยของตนเองดวย ประเพณแซนดนตา เปนสญลกษณทแสดงใหเหนถงเอกลกษณของความเปนเครอญาตทในรอบปหนงจะมาชมนมพบปะกนเลยงสงสรรคกนอยางสนกสนาน หลงจากทเสรจสนจากพธกรรมแซนดนตา ชวงเทศกาลดนตาชาวไทยเขมรจะมความเชอทเปนธรรมเนยมปฏบตสบตอกนมา คอชวงเวลาแซนจะทกคนในชมชนหามทะเลาะเบาะแวงกน และหามทกคนพดค าไมดหรอค าทไมเปนสรมงคลตาง ๆ ดวยเหตทวาบรรพบรษจะไมชอบพฤตกรรมทไมดไมงามเหลาน ความเชอเรองผบรรพบรษตามความเชอของชาวเขมรมเคาโครงมาจากศาสนาพทธทเชอวา ผทตายไปแลวสามารถแบงออกได 2 ลกษณะคอ ผทท าความดจะไดขนไปอยยงสรวงสวรรค ผทท าความชวขณะทยงมชวตอยจะตกลงไปในขมนรกภม และกลายเปนสตวนรก ผ หรอผเปรต ตาง ๆ กลมผเหลานจะไดรบทณฑทรมารมากหรอนอยจะตางกนแลวแตกรรมชวทไดกระท าขณะยงมชวตอย ทกปพระยายมผดแลขมนรกทผเหลานอาศยอยกจะอนญาตใหผเหลานเดนทางมาเยยมลกหลานได โดยผเหลานเมอขนมาจากขมนรกกจะมาพกทวดใกล ๆ กบบานของตนเองขณะยงมชวตอย และจะคอยใหลกหลานของตนมาท าบญอทศสวนบญสวนกศลให ถาลกหลานของตนมาท าบญใหพวกผเหลานกจะไดรบ และเมอไดรบจนอมส าราญแลวกจะพากนอวยพรใหลกหลานของตนอยอยางมความสข พบพานแตความเจรญ ทางตรงกนขามถาหากลกหลานไมมาท าบญใหพวกผเหลานกจะ

200

สาปแชงไมใหพบกบความสขความเจรญ ชวงเวลาทผเหลานจะอยไดบนโลกมนษยคอ 15 วน คอเรมจากวนแรกของเบนตจไปจนถงเบนทม หลงจากครบ 15 วนแลวผเหลานกจะกลบไปรบทณฑทรมารในนรกภมตามเดม เบนทมนมต านานเลาขานสบตอกนมาสมยพทธกาล ซงเปนอทาหรไวเตอนสตลกหลาน เรอง “พระเจาพมพสาร” (สทธา อรยะธกนต, 2542, หนา 1227) ทไดทรงท าบญอทศสวนบญกศลใหแกญาตวงศ เรองมอยวามกษตรยองคหนงมพระนามวาพระเจาชยเสน มพระมเหสพระนามวา สรมา และมพระราชโอรสทเกดจากพระมเหส 3 พระองค และมพระราชโอรสทเกดจากนางสนมอกมากมาย เมอพระราชโอรสทกพระองคเตบโตขน และมพระราชโอรสองคโตไดออกบวชจนส าเรจเปนพระอรหนต ทชอวาปสสะ พระเจาชยเสนไดนมนตมาประทบในพระราชวง และถวายภตราหารทกวนโดยพระเจาชยเสนจะไมใหใครรวมท าบญดวย กาลตอมาเกดศกสงครามมาประชดพระนคร พระราชโอรสทเหลอทกพระองคไดรวมกนออกรบปราบปรามจนสงครามสงบ พระเจาชยเสนทรงปลาบปลมความสามารถของพระราชโอรสเหลานนมาก และประทานพรแกพระราชโอรสเหลานนวาถาปรารถนาสงใดพระองคกจะมอบให เหลาพระราชโอรสเหลานนไดกราบบงคมทลกบพระชยเสนวาตองการทจะท าบญถวายทานพระปสสะเปนเวลา 3 เดอน พระเจาชยเสนกยอมผอนผนใหจากทไมยอมใหใครรวมท าบญกบพระปสสะเลย เมอเปนดงนนพระราชโอรสกสงใหมการเบกเงนจากทองพระคลงมาใหอ ามาตยท าอาหารคาวหวานถวายแดพระปสสะ เหลาอ ามาตยกรบปฏบตแตอ ามาตยกระท าการดวยความสจรตใจชวงแรก ๆ เทานน ตอมาเกดความโลภเกดการยกยอกเงนทจะน ามาจดหาอาหารคาวหวานมาถวายพระปสสะ เมอเหลาอ ามาตยตายลงกไดกลายเปนเปรตทอดอยากหวโหยไดรบทกขเวทนามากมายยงนก เหลาอ ามาตยทกลายเปนผเปรตจงพากนไปหาและถามพระกกสนโธซงเปนพระพทธเจาสมยแรก วาเปนเพราะเหตใดพวกเขาเหลานจงพบพานกบความทกขทรมารเชนน พระกกสนโธกตรสตอบกบเหลาเปรตเหลานนวาใหรอถามพระพทธเจาองคตอไป เมอเวลาลวงเลยมาถงสมยของพระพทธเจาทมนามวาพระโกนาคมโน เหลาเปรตกเขาไปถามอกวาเปนดวยเหตใดจงไดรบทกขเวทนายงนก พระโกนาคมโนกไดตรสตอบกบเหลาเปรตเหลานนวาใหรอถามพระพทธเจาองคตอไป เมอมาถงสมยของพระพทธเจาทมพระนามวากสสโป เหลาเปรตกเขาไปถามตามความสงสยเดมทมอย พระกสสโปทรงตรสตอบกบเปรตเหลานนวาในอนาคตจะมพระทมนามวาพระสมณโครโมตรสรเปนพระพทธเจาองคตอไป และเมอพระสมณโครโมตรสรแลว เปรตทเปนอ ามาตยรกษาทองพระคลงกจะไดเกดเปนพระเจาพมพสาร แลวจะมโอกาสไดท าบญช าระกรรมทไดกระท ามาตอไป เมอเวลาลวงมาถงสมยพระพทธเจาสมณโครโม เปรตอ ามาตยทองพระคลงกไดเกดมาเปนพระเจาพมพสาร และพระเจาพมสารกไดท าบญอยางมากมาย แตไมไดอทศสวนบญสวนกศล

201

ไปใหกบเหลาเปรตอ ามาตยคนอน ๆ ทยงไมไดเกดเปนมนษย เปรตเหลานนกไมสามารถทนรอ จงพากนมาหลอกหลอนโอดครวญจนพระพมพสารไมเปนอนหลบเปนอนนอน พระพมพสารจงน าเรองทถกเหลาเปรตมาตามหลอกหลอนไปกราบทลถามพระพทธเจา พระองคจงไดทรงชแนะพระพมพสารใหท าบญอทศสวนบญสวนกศลไปใหเปรตเหลานน เมอพระพมพสารทรงไดรบฟงเชนนน จงกลบปฏบตตามค าแนะค าของพระพทธเจาดวยการท าบญและอทศสวนบญสวนกศลไปใหเปรตเหลานน จงท าไมมเปรตมารบกวนพระพมพสารอกเลย พธเซนผคณตาหรอเซนผเจาท (แซนนะตา) ชาวไทยเขมรมความเชอกนวาทกชมชนหรอทกหมบานจะมดวงวญญาณบรรพบรษของคนในชมชนมาคอยท าหนาทปกปองรกษาคนในชมชน เรยกเปนภาษาเขมรวา “นะตา” ออกเสยงเปนค าไทยวา “นะ” เปนสรรพนามทชาวไทยเขมรใชเรยกน าหนาชอบคคล (เหมอนกบค าวาเนยะของชาวไทยเขมรในจงหวดภาคอสานตอนลาง) ค าวา “ตา” คอพอของแม ปจจบนชาวไทยเขมรใชค าเรยกนะตาวาเจาทหรอพระภมเจาท และทกประหวางเดอน 3 ถงเดอน 5 ชาวไทยเขมรจะมพธ “แซนนะตา” ค าวาแซนแปลวา เซนสรวง หรอเซนไหว แซนนะตาจงมความหมายวาพธกรรมการเซนไหวเทพยาดาทท าหนาทปกปองคมครองทกคนในชมชนใหพนจากภยนตรายตาง ๆ และคอยดแลรกษาใหทกคนในชมชนไดรบแตความสงบสข พธแซนนะตานชาวไทยเขมรจะเรยกอกอยางวาพธขนศาลพระภม โดยก าเนดของนะตาชาวไทยเขมรเชอวามอย 3 ลกษณะ (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 29 มกราคม 2555) คอ

1. นะตาหรอเจาททเปนดวงวญญาณบรรพบรษของคนในชมชน หรอคนทเคยอาศยอยในชมชนมากอน เมอเสยชวตลงดวงวญญาณเหลานนยงคงวนเวยนอยในชมชน

2. นะตาหรอเจาททเปนดวงวญญาณมาจากชมชนอนและเขามาอยในชมชน ดวงวญญาณเหลานจะมอยดวยกน 2 ลกษณะคอเปนดวงวญญาณมาอยอาศยเอง และชาวบานในชมชนไปอญเชญใหดวงวญญาณเหลานนเขามาอยในชมชน

3. นะตาหรอเจาททเกดจากการอปโลกนขนของคนในชมชน ซงนะตาลกษณะนอาจจะไมใชบรรพบรษของคนในชมชน อาจจะเปนเทพยาดาตาง ๆ เชน เทพารกษ หรอเทพบนสรวงสวรรค เปนตน นะตาหรอเจาท ตามความเชอชาวไทยเขมร จะมอยดวยกน 2 ลกษณะ ลกษณะแรกคอเจาทประจ าสถานททเกดขนตามธรรมชาต เชน เจาทประจ าเขา เจาทประจ าหนองน า เจาทประจ าไร - นา เปนตน แบบทสองคอเจาทประจ าสงปลกสรางทมนษยสรางขน เชน เจาทประจ าศาลคณตา (ศาลนะตา) เจาทประจ าชมชนหรอหมบาน เจาทประจ าวด เปนตน (พงษพนธ ศรโสภณนมต, สมภาษณ, 9 เมษายน 2555) บางชมชนอาจจะนบถอเจาทองคเดยวกน บางชมชนกจะมเจาทท

202

แตกตางกนออกไป ชอของเจาทจงแตกตางกน ชมชนใดมภขาอยในชมชนกจะมเจาทภเขา หรอมแปลงนาในชมชนกจะมเจาทนา เปนตน

ชมชนชาวไทยเขมร เปนชมชนทมการตงบานเรอนอยอาศยกนรวมเปนกลม เหมอนกบชมชนชาวไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เมอมการตงบานเรอนขนเปนชมชน หรอการแยกออกไปตงถนฐานเปนชมชนแหงใหม ชาวไทยเขมรจะมการสรางศาลคณตา (ศาลนะตา) หรอศาลพระภมเจาทไวในชมชน และจะไปอญเชญนะตา หรอเจาทมาประจ าการอยทศาลเพอท าหนาทดแล และใหความคมครองคนในชมชน ตามความเชอของชาวไทยเขมรเชอวาเจาทเหมอนเทพารกษทท าหนาทเฝาดแลบาน ซงในบานทกหลงคาเรอนจะตองม และชมชนเชนกนกตองมเทพารกษ นะตาหรอเจาทจงเปนความจ าเปนของชมชนการทจะตองอญเชญมาประจ าชมชนของตนเอง บางครงชาวบานในบางชมชนจะตองเดนทางไปเชญดวงวญญาณนะตามาจากชมชนอนทไกลออกไป การจะไปอญเชญเจาทมาจากชมชนใดใหมาดแลคมครองชาวบานในชมชน กตองอยในหลกเกณฑทวาผเฒา ผแก ป ยา ตา ยาย รนบกเบกชมชนไดมการอพยพมาจากถนฐานบานใดเปนส าคญ (วน ศลานล, สมภาษณ, 13 เมษายน 2555) การตงศาลปตาหรอศาลคณตา (ศาลนะตา) เปนประเพณของชาวไทยเขมรทปฏบตกนสบทอดมา โดยจะตงเปนศาลขนาดเลกปลกเปนเรอนไมทมลกษณะงาย ๆ จะใชไมทพอหาไดในชมชน ยกพนสงประมาณ 50 -100 เซนตเมตร ปจจบนในบางชมชนทสรางศาลนะตาขนใหมทดแทนของเกาจะนยมสรางดวยปนซเมนตและสรางแบบไมตงเสายกสงจากพนดน บางชมชนกจะสรางศาลเพยงขนาดเลกคอจะสรางใหมเสาเพยงตนเดยวคลายศาลพระภมทเหนไดทวไป แตถาหากชมชนใดมก าลงความสามารถทจะสรางศาลขนาดใหญได กจะสรางขนเปนศาลทมเสา 4 เสา ภายในตวศาลจะมอยหองเดยวปดทบ 3 ดาน ดานหนาเปดโลงตลอด ภายในจะมรปปนไม หรอหนแกะสลกเปน

ภาพท 39 ศาลคณตาหรอศาลเจาท (ศาลนะตา)

203

รปตาง ๆ ตามความเชอของแตละชมชน หรอตามแตละบคคลทมา “บอน” (บนบาน) ไวกบเจาท สวนใหญจะเปนรปสตวตาง ๆ บางชมชนดานหนาของศาลจะมชานยนออกมาไวส าหรบวางเครองสกการบชาเจาท แตถาชมชนใดศาลไมมชานยนออกมากจะวางเครองสกการบชาไวในตวศาล จากความเชอของชาวไทยเขมร นอกจากนะตาหรอเจาทจะเปนผใหความคมครองทกคนในชมชนใหอยเยนเปนสขปราศจากภยนตรายและภยพบตแลว สตวเลยงตาง ๆ ทอยในชมชน เชน วว ควาย เปนตน ชาวไทยเขมรกถอวาสตวเหลานอยในความคมครองของเจาทดวย นอกจากนเจาทยงแสดงอ านาจศกดสทธใหปรากฏโดยวธดลบนดาลใหสงตาง ๆ เปนไปตามความปรารถนาของผบนบาน และเมอผบนบานไดสงทปรารถนาตามทบนกบเจาทไว ผบนบานจะมา “สราย บ านอน” (แกบน) การแกบนนนไมจ าเปนทจะตองมากระท าพธเพยงล าพง แตสามารถทจะน ามารวมในวนทมพธเซนเจาททในชมชนจะมการจดพธเปนประจ าทกป

พธแซนนะตา เปนพธกรรมทชาวไทยเขมรแสดงถงความเคารพบชาตอบรรพบรษทลวงลบ ซงเปนบรรพบรษทท าหนาทคอยปกปองรกษาคนในชมชน แตละชมชนจะก าหนดวนท าพธไวในระหวางเดอน 3 ถงเดอน 5 ของทกป ชมชนใดจะก าหนดวนพธเปนวนใดกขนอยกบความเหนของคณะกรรมการชมชน บางชมชนจะมการก าหนดไวตายตวทกป แตบางชมชนจะมการก าหนดกนใหมทกปเพอความสะดวกของคนในชมชน ปจจบนหลายชมชนก าหนดวนพธเปนวนกอนเทศกาลบอนแคแจด (บญสงกรานต) พอวนรงขนกเขาสวนแรกของไงตอม (วนหยด) ของเทศกาลบอนแคแจด เมอถงวนทชมชนก าหนดใหเปนวนแซนนะตา โดยพธแซนจะท ากนทศาลนะตา ชาวบานทกหลงคาเรอนในชมชนกจะจดเตรยมเครองบชามาในวนแซน ประกอบดวย

ภาพท 40 พธเซนผคณตาหรอเซนผเจาทหมบาน (แซนนะตา)

204

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค เปนเครองสกการบชาหรอเครองบชาธรรม ทล าตวท าขนจากลกกลวยน าวาหรอตนกลวยทมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 5 เซนตเมตร ถาเปนลกกลวยจะตวหวตดทายออก ถาเปนตนกลวยจะตดใหมความยาวประมาณ 8 – 12 เซนตเมตร ขาท าขนจากไมไผชนเดยวมาผานกรรมวธเฉพาะของชาวไทยเขมรใหออกมาเปนขาตง 4 ขา น าใบขนนหรอใบพลมามวนคลายกบหลอดจ านวน 3 ใบมาปกไวโดยรอบล าตว ปกธป 1 ดอก และปกดอกไมหรอขาวตอกเสยบไมจ านวน 1 ดอก

2. เหลาขาว 1 ขวด 3. น าหวาน 1 ขวด

นอกจากสงของทไดกลาวมาขางตนแลว ชาวบานในชมชนบางคนทท าการบอน (บนบาน) ไวกบนะตากจะน าสงของเหลานนมาแกบนกบเจาท นะตาบางชมชนนยมเครองดนตรชาวบานในชมชนกจะบอนดวยสงของเหลานน เชน ซอหรอปออ เปนตน แตสงของทชาวบานนยมบอนนะตากคอ หวหม และไกตมสก พธแซนนะตาจะเรมดวย “ปนโจล” (คนทรงเจา) ท าพธอญเชญเจาทมาประทบราง เมอวญญาณของเจาทประทบ รางทรงกจะแสดงอากปกรยาดวยการถขนไป – มากบพนประมาณ 2 – 3 ครง (ภายในขนใสขาวสารและปกธป) ชาวบานกจะรบรโดยทวกนวาเจาทเขาประทบรางทรงแลว ชาวบานกจะเขามาถามสารทกขของเจาท รวมทงใหเจาทอวยชยใหพร เมอเจาทประทบ รางทรงกจะแสดงกรยาอาการลกษณะตาง ๆ ทผดแปลกไปจากตวของรางทรง เจาทองคใดมความชอบลกษณะใดรางทรงกจะแสดงกรยาลกษณะนน เชน เจาทชอบรองเพลง ชอบร า ชอบเลนดนตร ชอบดมเหลาหรอสบบหร เปนตน ระหวางทพธด าเนนไปกจะมการละเลนดนตรเพอความสนกสนาน เจาทองคแรกทเขาประทบรางทรงจะเปนเจาทประจ าศาลนะตา เมอเจาทประจ าศาลอยในรางทรงไดระยะเวลาหนงกออกจากรางทรงไป จากนนเจาทองคอน ๆ ทชาวบานในชมชนนบถอกจะผลดเปลยนหมนเวยนกนมาประทบทรางทรงจนครบทกองค บางชมชนพธเรมตงแตชวงเยนไปจนถงเวลารงสาง บางชมชนกลวงเลยไปจนถงชวงสายของวนถดไป เวลาในการท าพธจะใชเวลานานเทาใดขนอยกบจ านวนของเจาททชมชนนน ๆ นบถอ นะตาจะเปนเสมอนทพงทางใจของชาวบานเมอไดรบความเดอดรอน เชนของหาย จะเดนทางไกล หรอเมอถกเกณฑทหาร ชาวบานจะไป “บอน” (บนบาน) ทศาลนะตา เพอวงวอนใหเจาทชวยบนดาลใหสมความหวงดงทตงใจ ไมเพยงเทานนชาวบานทกคนยงเกรงกลวตออทธฤทธของเจาท ไมมใครกลาทจะดแคลนหรอไมย าเกรงเจาท มเรองเลาเกยวกบอทธฤทธของเจาทจงไดยนจากชาวบานในชมชนอยางสม าเสมอ เชนถาปใดฝนฟาเกดไมตกตองตามฤดกาล ชาวบานกจะไปบอนทศาลนะตาใหฝนตก และฝนกตกลงมาใหชาวบานไดชนช า ชาวบานบางคนทสงของหายก

205

ตองไปหาเจาท รวมทงยงมเรองเลาตอ ๆ กนมาอกวาบางคนทเปนคนรนใหมไมเชอ ไมเคารพเจาทและกลาววาจาเชงดถกดแคลนเจาทคนผนนมกมอนเปนไป เชนมอาการปวดทอง เปนไข หรอมอาการเพอ จงตองไปหาปนโจลหรอรางทรงทท าหนาทตดตอกนเจาท เพอท าพธขอขมาเจาทอาการดงกลาวจะหายไปทนท (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 29 มกราคม 2555) ตามลกษณะของพธกรรมและความเชอเรองนะตาหรอเจาทแสดงใหเหนทศนะของชาวไทยเขมรทมตอโลกวา “มโลกของวญญาณและโลกของมนษย” โลกของวญญาณทลวงลบไปแลว และอาจจะตดตอสอสารกนไดระหวางโลกของวญญาณและโลกของมนษย โดยผานตวกลางคอคนทรง (ปนโจล) การสบทอดปนโจล (คนทรงเจา) ทท าหนาทเปนตวกลางในการตดตอสอสารกบวญญาณเทพทชาวชมชนเคารพนบถอ จะสบทอดดวยวธการใหนะตาหรอเจาทเปนผคดเลอก โดยผใหญบานหรอหวหนาหมบานจะเรยกผอาวโสและชาวบานมาชมนมกนศาลนะตา เพอท าพธคดเลอกปนโจล ผใหญบานหรอหวหนาหมบานจะจดธปเทยนอญเชญเจาทใหเลอกปนโจลดวยตนเอง วธการดวาใครจะเปนผทไดรบการคดเลอกใหเปนผสบทอด จะดไดจากเจาทจะเขาสงรางคนใดคนหนงทมารวมประชม เมอนะตาเขาสงรางคนใดกแสดงวานะตาไดเลอกผนนเปนผสบทอดปนโจลคนตอไป นอกจากปนโจลทท าหนาตวกลางสอสาร ศาลนะตาจะตองมผท าหนาทดแลศาลนะตาทเรยกเปนภาษาเขมรวา “นกน” โดยนกนนจะท าหนาทดแลศาลนะตาทกเรองทเกยวของกบศาลนะตา ตงแตดแลท าความสะอาดไปจนถงท าหนาทเปนผจดการพธกรรมตาง ๆ ทเกยวของกบศาล เชนถาเกดมคนใดในชมชนจะมาแกบนทศาลกจะตองไปบอกใหนกนมาจดแจงพธกรรมให หรอในพธแซนนะตานกนกจะเปนผจดแจง เปนตน ในอดตนกน (คนดแลศาลนะตา) จะเปนผทมความส าคญกบชมชนมาก เปรยบเสมอนปราชญแหงชมชน นกนจะเปนผทไดรบการสบทอดความรและภมปญญาจากบรรพบรษของชมชนไมวาจะเปนประเพณ พธกรรม คณคาตาง ๆ หรอแมแตการเกษตรและการพยาบาลพนบาน นกนจะเปนผน าผใหค าปรกษาและชวยเหลอทกคนในชมชนอยางทวกน นกนจะมคณสมบตพเศษเรองสตปญญาและคณธรรมสวนตว การสบทอดนกนจะเปนไปในลกษณะทนกนคนใหมไดรบการคดเลอกจากนกนคนเกา และนกนคนเกากจะการถายทอดความรไปใหกบนกนคนใหม การสบทอดนกนสวนใหญมกเปนการสบทอดตามสายเลอดหรอเครอญาตมากกวา เพราะการท าพธกรรมใหบรรพบรษนมกเกยวโยงกบความสมพนธตามแบบเครอญาตเปนหลก ยกเวนเสยแตวาลกหลานนกนประพฤตตวไมด ไมใสใจตอการเรยนรสบทอดภมปญญาของสถาบนครอบครว ผเปนนกนคนเดมจงจ าเปนทจะตองคดเลอกคนอนในชมชนมาสบทอด ผทรบการคดเลอกจะตองมคนทมคณธรรมดและเปนทรกนบถอจากชาวบานในชมชน

206

บญเดอนหาหรอบญสงกรานต (บอนแคแจด) สงกรานต เปนประเพณเกาแกของไทยซงสบทอดมาแตโบราณคมากบประเพณตรษ จงมการเรยกรวมกนวา “ประเพณตรษสงกรานต” หมายถงประเพณสงทายปเกา และตอนรบปใหม ค าวา “ตรษ” เปนภาษาทมฬ แปลวาการสนป โดยชวงเวลาเทศกาลสงกรานตจะเทศกาลแหงการท าบญเพอแสดงความกตญญกตเวทตอบรรพบรษ อกทงยงจะมการรดน าของพรผใหญ เพอเปนสรมงคลและถอปฏบตเปนกจกรรมของชมชนและสงคมไทยโดยสวนใหญ รวมทงเปนการแสดงออกถงความพรอมเพรยง ความสมครสมานสามคค และเชอมความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว ประเพณสงกรานตจงถอไดวาเปนประเพณทดงามของไทย ทบรรพบรษไดสบทอดตอกนมาจนเปนวฒนธรรมประจ าชาตทโดดเดน และฝงรากลกลงไปในวถชวตของคนไทยทกกลม ทกชาตพนธ ชาวไทยเขมรชวงเวลาตรษสงกรานตจะมการประกอบพธกรรมทเรยกเปนภาษาเขมรวา “บอนแคแจด” หรองานบญเดอนหา หรองานบญสงกรานต “บอน” แปลเปนไทยวาบญ หรองานบญ “แค” แปลวาเดอน “แจด” แปลวาเดอนหา เปนงานบญทชาวไทยเขมรถอปฏบตในชวงเทศกาลสงกรานต โดยงานบญเดอนหาจะจดขนเปนระยะเวลา 3 วน ระหวางวนแรม 14 ค า เดอน 4 ถงวนขน 1 ค า เดอน 5 ของทกป ปจจบนก าหนดเปนวนท 13 ถงวนท 15 เมษายนตามปฏทนไทย ชวงเวลาบอนแคแจดของชาวไทยเขมรเรยกอกอยางวา “ไงตอม” ค าวา “ไง” แปลวาวน “ตอม” แปลวาหยด ตามความเชอของชาวไทยเขมรทเชอวาชวงเทศกาลสงกรานตทกคนในชมชนจะตองหามท างานทกประเภท หยดการท างานไร นา หรอแมแตงานบานทกชนด ทกคนในชมชนจะไปบญสงกรานตดวยการท าบญตกบาตรทวด และมการละเลนสนกสนานรนเรงกนตลอดทง 3 วนของเทศกาล ชาวไทยเขมรเชอวาเพอตอนรบกบความโชคดมชย แตงานทสามารถกระท าไดคองานทเกยวของกบวด เชน การเกบกวาดวด เปนตน ชวงเวลากอนเขาสไงตอมชาวไทยเขมรทกบานจะตระเตรยมขาวสาร อาหารตาง ๆ ไวใหพอกบใชบรโภคภายในครอบครว และไวส าหรบท าบญทวด ซงชวงไงตอมจะไมออกไปหามาเพมเตมอก ชวงเวลาไงตอมชาวไทยเขมรจะมความเชออกอยางทวาชวงเวลานจะหามเขาออกชมชน บคคลใดทอยในชมชนใดตองอยในชมชนนนจนกวาจะสนสดไงตอม (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 14 เมษายน 2555) พธกรรมวนแรกเรมขนตงแตชวงเชาของวนท 13 เมอเสรจพธกรรมทางศาสนาทวด (คอหลงจากพระฉนภตตราหารเสรจ) จะเขาสพธตงธงชนะมาร (ตวงปจญเมยร) ปจจบนชาวไทยเขมรเรยกธงชนะมารวา “ธงสงกรานต” หรอบางชมชนจะเรยกวา “ธงศาสนา” สถานทตงธงจะตงอยในบรเวณวดประจ าชมชนนน ๆ แตถาหากชมชนใดไมมวดจะตงธงไวกลางชมชน ธงชนะมารเปนธงสญลกษณทมความหมายตามความเชอทเลาสบตอกนมาวา สมยพระเจาอโศกมหาราช ไดมงานพธท าบญฉลองเจดย 84,000 องค ระหวางพธท าบญพระยามารไดเขามาระราน อาละวาดในงานพธ

207

ท าบญฉลองเจดย พระอปคตเถระจงเสดจออกมาปราบปรามพระยามารและสามารถจบตวพระยามารเอาไวได และเมอจบพระยามารไดแลว พระอปคตเถระรายมนตคาถาเสกตรงพระยามารไวกบภเขา และใชไมหนบศรษะ หนบเอว หนบเทาจนลบ และปลอยใหไมหนบพระยามารอยจนพการ เมอพระยามารพการจงไมมพละก าลงทจะออกมาระรานชาวชมชนไดอก เปนอนวาพระยามารไดพายแพไปหรอสรปวาพระชนะมารในทสด ความหมายโดยนยของธงชนะมารคอ “บญเปนสงทตรงตดก าลงกเลสมาร” บญทเกดจากการบรจาคทาน ละกเลสคอความโลภ โกรธ หลง เปนการตดก าลงกเลสทเปนอปสรรคาขวางกนทางบญ (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 1362) ลกษณะของตวธงชนะมารจะท าดวยผาสพน หรอผาพนเรยบไมมลาย ชาวไทยเขมรจงไมนยมใชผาลายซน ผาธงอาจจะเปนสเหลอง สขาว หรอหลายส (ปจจบนมบางชมชนตดเยบธงดวยสสน 3 ส คอ ขาว น าเงน และแดง และน ามาตอกนคลายกบธงชาตไทย) ผาจะน ามาเยบตอกนใหมรปรางคลาย ๆ กบตวตะขาบ คอลกษณะโดยรวมจะมสวนทเปนหวเปนรปสามเหลยม ตอดวยผาแถบขนาดเลกเหมอนสวนล าคอ และมผาผนทมขนาดลดลนกนไปตอกนลงมา มผารปสเหลยมผนผาขนาดใหญตอออกมาลกษณะเหมอนล าตว สวนทเปนล าตวนจะเยบใหมลกษณะเหมอนเปนกระเปา สวนทเปนกระเปานนระหวางทท าพธตงธงชาวไทยเขมรจะน าดอกไม ธปเทยนและเงนใสไว สวนทายของธงจะตอผาชนเลกลดลนกนออกไปอกลกษณะเหมอนหาง สวนปลายสดของธงจะใชผาทท าเปนแฉกเหมอนหางนกแซงแซวหรอนกอแซว ระหวางรอยตอของผาทกชนจะมไมไผเสยบขวางกนอย โดยไมไผจะเสยบยาวออกมาจะธงขางละประมาณ 1 คบ ทปลายไมไผทง

ภาพท 41 ธงชนะมาร (ตวงปจญเมยร)

208

สองขางจะตดธงรปสามเหลยมไวทกปลายไม ดานตนเสาธงชาวไทยเขมรจะน าล าตนไมไผทตดมาทงล าตน ตดกงกานออกโดยสวนปลายล าตนไมไผจะปลอยใหเหลอกงกานเอาไว ชวงเวลาพธการตงธงสงกรานตหรอธงชนะมาร ชาวไทยเขมรจะเตรยมดอกไมธปเทยนมาคนละหนงชด หรอบานละหนงชด ดอกไมและธปเทยนจะถกมดรวมกนดวยเชอกและใหเหลอสวนปลายเชอกเอาไว ซงสวนทเหลอมไวส าหรบมดตดกบตวธง โดยวธการผกสามารถผกไวทตวธงบรเวณปลายไมเลกทเสยบคนตวธง บางคนจะผกไวทปลายตนเสาธงทเปนตนไผทยงมกงกานอย หรอบางคนน าดอกไมธปเทยนเหลานนใสไวในชองกระเปาของตวธง เมอถงเวลาฤกษยาม ทกคนจะชวยกนยกเสาธงสงกรานตขนตงโดยจะโหรองกนอยางสนกสนาน ธงสงกรานตจะตงเอาไวตลอดชวงเวลาเทศกาลสงกรานต จงจ าเปนทตองยดตรงเสาธงไวเปนอยางเหนยวแนนเพอไมเสาธงลมลงมา เพราะถาหากธงลมลงระหวางทท าพธตงธง หรอลมลงในชวงเวลา 3 วนของเทศกาล ชาวไทยเขมรเชอกนวาจะเกดความวบตขนกบคนในชมชน เมอธงถกตงขนเรยบรอยเจาพธจะท าพธบวชธงสงกรานตดวยบทสวดทเรมตนดวยการตงบทสวดนะโม 3 จบ และตอดวยบทสวดบวชธงทวา “อมง เวฬกง อะธฎฐำม ทตยมป อมง เวฬกง อะธฎฐำม ตะตยมป อมง เวฬกง อะธฎฐำม” (พรม เจนวชา, สมภาษณ, 13 เมษายน 2555) หลงจากทบวชเสรจสนพธการตงตวงปจญเมยรหรอธงชนะมาร ถอเปนการเรมตนของเทศกาลสงกรานตอยางสมบรณ เมอเขาสเทศกาลสงกรานตไทยเขมรในชมชนทก ๆ บาน จะมพธตอนรบนางสงกรานต* โดยจะน าเครองบชาทประกอบดวย แปงหอม หว กระจก น าหอม ดอกไมและธปเทยน และเครองเซนไหวตาง ๆ ใสในภาชนะมาตงไวหนาบาน

* ความเชอเรองนางสงกรานตชาวไทยเขมรเหมอนกบความเชอของกลมชาตพนธอนทเชอวานางสงกรานตเปนธดา

ของทาวกบลพรหมทผลดเปลยนกนตามวนมหาสงกรานต 1.วนอาทตยเปนวนมหาสงกรานต นางสงกรานตนามวา “ทงษะเทว” ทรงพาหรดทดดอกทบทม อาภรณแกวปทมราช ภกษาหารอทมพร (ผลมะเดอ) พระหตถขวาทรงจกร พระหตถซายทรงสงข เสดจมาบนหลงครฑ 2.วนจนทรเปนวนมหาสงกรานต นางสงกรานตนามวา “โคราคะเทว” ทรงพาหรดทดดอกปบ อาภรณแกวมกดา ภกษาหารเตลง (น ามน) พระหตถขวาทรงพระขรรค พระหตถซายทรงไมเทา เสดจมาบนหลงพยคฆ (เสอ) 3.วนองคารเปนวนมหาสงกรานต นางสงกรานตนามวา “รากษสเทว” ทรงพาหรดทดดอกบวหลวง อาภรณแกวโมรา ภกษาหารโลหต (เลอด) พระหตถขวาทรงตรศล พระหตถซายทรงธน เสดจมาบนหลงพระยาวราหะ (หม) 4.วนพธเปนวนมหาสงกรานต นางสงกรานตนามวา “มณฑาเทว” ทรงพาหรดทดดอกจ าปา อาภรณแกวไพฑรย ภกษาหารนมเนย พระหตถขวาทรงเหลกแหลม พระหตถซายทรงไมเทา เสดจมาบนหลงคทรภะ (ลา) 5.วนพฤหสบดเปนวนมหาสงกรานต นางสงกรานตนามวา “กรณเทว” ทรงพาหรดทดดอกมณฑา อาภรณแกวมรกต ภกษาหารถวงา พระหตถขวาทรงของาว พระหตถซายทรงปน เสดจมาบนหลงพระยาคชสาร (ชาง) และ 6.วนศกรเปนวนมหาสงกรานต นางสงกรานตนามวา “กมทาเทว” ทรงพาหรดทดดอกจงกลน อาภรณแกวบษราคม ภกษาหารกลวยน า พระหตถขวาทรงพระขรรค พระหตถซายทรงพณ เสดจมาบนหลงมหงสา (ควาย) และ 7) วนเสารเปนวนมหาสงกรานต นางสงกรานตนามวา “ มโหธรเทว” ทรงพาหรดทดดอกสามหาว อาภรณแกวนลรตน ภกษาหารเนอทราย พระหตถขวาทรงจกร พระหตถซายทรงตรศล เสดจมาบนหลงมยรา (นกยง)

209

หลงจากทตงธงสงกรานตเสรจเรยบรอย จะเขาสพธ “โจลเวอด” หรอพธขนทรายเขาวด โดยชาวไทยเขมรจะน าอปกรณ เชน ขนตกน า หรอกระปอง ไปขนทรายทอยในล าธาร หรอหนองน าใกล ๆ กบวดหรอสถานทตงธง ทสามารถเดนทางดวยเทาไปถง เมอทกคนขนทรายมาพรอมกนแลว จะน าทรายของแตละคนทยงอยในภาชนะมาตงกองรวมกน และนมนตพระมาสวดชยนโต เมอเสรจพธชยนโตจะน าทรายมาเทกองรวมกนเปนเจดยทราย*ไวทประร าพธทชาวไทยเขมรเรยกวา “เรยจวต” หรอราชวตร สรางขนดวยเสา 8 ตน ปกเปนวงกลม น าเชอกหรอเถาวลยมาผกกนระหวางเสาท 1 – 2, 3 – 4, 5 – 6, และ 7 – 8 เมอผกเสรจจะเหลอทางเขา 4 ทาง คอระหวางเสาตนท 2 – 3, 4 – 5, 6 – 7 และ 8 – 1 ประดบประร าพธดวยกานทางมะพราวและดอกไม (ปจจบนหลายชมชนไดน าดอกพระลมฉนมาประดบ) โดยกอนทจะน าทรายเขาไปเทกองในประร าพธจะแหทรายวนซายรอบประจ าพธ 3 รอบ เมอครบ 3 รอบจะน าทรายไปเทกองรวมกนเปนกองเดยวในประร าพธ จากนนทกคนจะเดนกลบไปยงล าธาร หรอบรเวณทเปนแหลงน าทเกดขนตามธรรมชาต เพอตกน ามารดลงบนกองเจดยทราย และน าดอกไมธปเทยนของแตละคนปกไวทเจดยทราย เจาพธจะท าการบวชเจดยทรายทเรมจากการตงนะโม 3 จบตามดวยบทสวด

* ความเชอเรองเจดยทรายยงมอกหนงความเชอทเปนต านาน คอในสมยพระเจาปสเสนทโกศล เสดจไปยงเมองสาวตถ

มพระบรมวงศานวงศ ขาราชการชนผใหญและขาราชบรพาร ไดตดตามเสดจไปยงชายหาดรมฝงแมน าใกลเมอง พระองคไดทอดพระเนตรเหนเมดทรายทชายหาดนน ขาวบรสทธ พระองคมพระทยมอตสาหะกวาดเอาทรายกองเปนเจดยทราย เรยกตามภาษามคธวา “วาลกาเจดย” นบได 8 หมน 4 พนองคเปนก าหนด แลวอทศเปนพทธบชา ธรรมบชา สงฆบชา ในกาลครงนนสมเดจพระผมพระภาคเจา ไดประทบอยทปบผามหาวหาร ทนางวสาขาสรางถวายดวยเงน 27 โกฏ พระเจาปสเสนทโกศลไปเฝาถงทประทบ กกราบบงคมทลถง อานสงสแหงการกอพระเจดยทายวามอะไรบาง สมเดจพระผมพระภาคเจา จงตรสตอบวาของถวายพระพรมมหาบพตร บคคลมศรทธาอนแรงกลา อตสาหะกอเจดยทรายถง 8 หมน 4 พนองค หรออยางนอยเพยงองคเดยวกตามกจะไดรบอานสงสมากมาย คอบคคลนนจะไดไมเกยวของและเลนสนกกนนรก หมายความวาคนผนนน าไมตกนรกนนเอง ถาบงเกดในมนษยกจะเปนผทอดมสมบรณทกอยาง ถาตายจากมนษยแลวไดไปเกดบนสวรรค เทวโลก กนสมบตทพยมนางฟาเปนบรวาร

ภาพท 42 เครองบชาตอนรบนางสงกรานตในบญเดอนหา (บอนแคแจด)

210

“อมง เจดยยง อะธฎฐำม ทตยมป เจดยยง อะธฎฐำม ตะตยมป เจดยยง อะธฎฐำม” หลงจากทเสรจสนจากพธบวชกองเจดยทราย กเปนอนเสรจสนพธกรรมวนแรกของเทศกาลสงกรานตของชาวไทยเขมร การขนทรายเขาวดหรอการกอเจดยทรายชาวไทยเขมรมความเชอทเลาขานสบตอกนมาวา ทรายทน ามากอกองทราย ถาหากใครทานใดทานหนงสามารถนบจ านวนเมดทรายทน ามา ไดทกเมดทรายอยางครบถวนไมตกหลน ผทน าทรายมาจะยอมรบเอาสงรายตาง ๆ เชน โรคภยไขเจบ ความโชคราย หรอความทกขเวทนาตาง ๆ ทมอยบนโลกนใหเขามาสตวผทน าทรายมา แตถาใครทานใดทานหนงไมสามารถนบเมดทรายทน ามาไดอยางครบถวน ผทน าทรายมาจะไมรบเอาความชวรายตาง ๆ เขามาสตวเอง ดานความเชอเกยวกบการน าน ามารดลงบนกองทรายเชอกนวาจะท าใหตวผน าน ามาจะอยเยนเปนสข เหมอนดงน า รวมทงจะท าใหชมชนไมขาดแคลนน า (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 14 เมษายน 2555) ชวงเยนของเทศกาลสงกรานตในวนแรก ชาวไทยเขมรจะการละเลนรนเรงกนอยางสนกสนาน เชนการเลน “องโกย” หรอสะบาทเปนการละเลนของผใหญในชมชน ถาเปนเดกหรอหนมสาวจะเลน “โชง” หรอลกชวงหรอลกโยน วธการเลนจะแบงเปน 2 ฝาย ๆ ละประมาณ 8 – 10 คน แตละฝายยนอยหนากนประมาณ 3 – 5 เมตร น าผาขาวมาหรอผาแบบใดกไดมามวนเปนลกกลม ๆ คลายลกบอล ฝายหนงจะโยนไปใหอกฝายหนงรบ ถาฝายใดรบลกโยนของอกฝายหนงไมไดถอวาเปนฝายแพ ฝายชนะจะลงโทษดวยการสงใหฝายแพแสดงอากปกรยาตาง ๆ ทฝายชนะตองการ เชน

ภาพท 43 พธบวชธงชนะมารและบวชเจดยทรายในบญเดอนหา (บอนแคแจด)

211

ใหแสดงเปนตวตลก หรอใหเตนร าทาทางพลก เปนตน และอดตจะมการละเลน “เจรยง ซนตจ” ทแปลเปนไทยวารองตกเบด เปนการรองเลนของเหลาพวกหนม ๆ ทจะออกหาจบสาวในชวงเทศกาลสงกรานต ซงเปนการรองเลนทไมมพธการ ลกษณะของการรองเลนนจะเรมจากพวกหนมจะน าผลไมหรอขนมไปผกไวทปลายไมขนาดเลก ๆ หรอไมไผ ทมความยาวประมาณ 1 – 2 เมตร คลายคนเบดตกปลา เมอเหนสาวทตนเองชอบพอกจะเดนไปหาสาวผนน และน าเอาไมทมขนมหรอผลไมผกไวทปลายไม ไปหยอนทตรงหนาของสาว คลายเปนการน าเหยอทเปนขนมไปหลอกลอเหยอทเปนสาว แลวฝายชายจะรองเพลงทมเนอรองไปในท านองขอความรก หรอชนชมความงามของฝายหญง พวกผชายคนอนทมาดวยกนจะรองคลอเปนลกค หากฝายหญงจบเหยอทเปนขนมหรอผลไมแสดงวาฝายหญงพงพอใจฝายชาย การละเลนรนเรงทงหมดนจะมขนในบรเวณวดทถอเปนจดศนยรวมของคนในชมชนชาวไทยเขมรทงอดตและปจจบน

เขาสเทศกาลสงกรานตของชาวไทยเขมรวนทสอง เรมตนจากชวงเชาชาวไทยเขมรจะไปท าบญทวดในชมชน หรอถาชมชนไมมวดจะไปท าบญทวดใกลเคยง โดยวดทไปท าบญจะตองเปนวดทอยในชมชนทมชาวไทยเขมรอาศยอย หรอกลาวอยางชดเจนกคอวดของชาวไทยเขมร หลงจากเสรจสนพธทางดานศาสนาทวด ชาวไทยเขมรจะจดขบวนแหดอกไมหรอแหกนฑเทศนา โดยในขบวนแหชาวชมชนจะไปตดเอาตนไมขนาดยอม ๆ พอก าลงคนสามารถยกไดมาหนงตนและประดบประดาตนไมดวยดอกไม โดยจะมขบวนแหไปยงบานทกหลงคาเรอนทอยในชมชน ชาวไทยเขมรมความเชอกนวาขบวนแหดอกไมเปนขบวนทน าเอาสงดงามตาง ๆ มาสทกคนในชมชน ขบวนแหจะมผเฒาหรอผอาวโสประจ าชมชนเปนผใหพรแกผคนในชมชน เมอขบวนแหไปถงบานหลงใดเจาของบานจะออกมาตอนรบ และผอาวโสในขบวนแหจะเขาไปอวยชยใหพรแกเจาของบาน เมอชาวชมชนไดรบพรแลวจะน าเครองจตปจจยตาง ๆ มามอบใหกบขบวนแห สงของใดท

ภาพท 44 ขบวนแหดอกไมหรอแหกณฑเทศนาในบญเดอนหา (บอนแคแจด)

212

สามารถน ามาตดกบตนดอกไมทขบวนแหน ามาจะน ามาตดไวทตนไม หรอถาเปนสงของทไมสามารถจะตดไวกบตนไมไดจะใหผตดตามขบวนแหรบเอาไว หลงจากเสรจการอวยชยใหพรของผอาวโส ขบวนแหจะเลนสาดน ากบเจาของบานกนอยางสนกสนาน และขบวนแหกเคลอนไปยงบานหลงอนตอ ๆไป ปจจบนเมอขบวนแหเขาไปถงบานใด เจาของบานจะมอบเครองดม เชน เหลา หรอเครองดมชก าลงใหกบผทมาในขบวนแห และเมอขบวนแหดอกไมไปครบทกบานจะน าสงของทชาวชมชนน ามามอบใหกบขบวนแห และทตดอยทตนไมมาถวายแดพระภกษสงฆทวด และชาวชมชนในขบวนแหจะอยสดบรบฟงเทศนาจากพระภกษสงฆหนงกณฑ ซงสวนใหญเทศนากณฑทเกยวของกบเทศกาลสงกรานตชวงเยนของวนทสองจะการละเลนรนเรงกนอยางสนกสนาน เชน การเลนองโกยหรอสะบา เลนโชงหรอลกชวงหรอลกโยน เจรยง ซนตจหรอรองตกเบด เปนตน วนทสามของเทศกาลชวงเชาชาวไทยเขมรจะท าบญทวดเหมอนกบสองวนแรกของเทศกาล วนทสามนชาวไทยเขมรจะมาทวดเปนเวลาเชากวาสองวนแรก เพราะชวงเชากอนทมพธกรรมทางศาสนาจะมพธ “จบมาร” ทเปนการเลยนแบบพระอปคตเถระจบพระยามารทออกมาระรานงานฉลองเจดย 84,000 องค ในสมยพระเจาอโศกมหาราช ปจจบนชาวไทยเขมรเชอกนวามารทจะตองจบนน เปนผรายทอาศยอยตามปาตามเขาใกล ๆ กบชมชน ทจะมาระรานท ารายชาวชมชน เมอถงเทศกาลสงกรานตมารเหนวาชาวชมชนมาท าบญทวดกนอยางมากมาย จงไดลงมาจากปาเขาและเขามาในชมชนเพอมาขดขวางการท าบญของชาวชมชน รวมทงตองการลงมาฉกชงเอาอาหารทชาวชมชนน ามาท าบญ ซงมารจะลงมารบกวนการท าบญชวงเทศกาลสงกรานตทกป

ภาพท 45 มารและพธจบมารในบญเดอนหา (บอนแคแจด)

213

(สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 14 เมษายน 2555) ชาวชมชนรวามารจะลงมาชวงเวลาบอนแคแจดจงรวมกนคดแผนการทจะจบมารเอาไวไมใหมารบกวนอกปตอไป โดยชาวชมชนจะน าขาวปลาอาหารและเหลาทเชอกนวาเปนทโปรดปรานของมารมาวางไวทลานกวาง เพอหลอกใหมารออกมาจากปา และชาวชมชนทท าหนาทจบมารจะหลบซอนอยในปาขาง ๆ ลานกวางนน เมอมารเหนอาหารวางอยและไมเหนวามคนคอยเฝา มารจะออกมาหยบเอาอาหารกน ระหวางทมารก าลงเพลดเพลนอยกบการกนชาวชมชนจะกรกนเขามาจบมารเอาไว เมอจบมารไดแลวชาวชมชนจะน าไปใหพระภกษสงฆเทศนาเพอใหมารกลบตวเปนคนดไมออกมาระรานชาวชมชนอกตอไป หลงจากพธจบมารเสรจเรยบรอย กเขาสพธกรรมทางศาสนา และหลงจากทพระภกษสงฆฉนภตตาหารเสรจเรยบรอยชาวไทยเขมรจะมพธกรรมอทศสวนบญสวนกศลใหกบผทลวงลบทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ดาร” โดยพธดารนจะท าบญอทศสวนบญใหกบบรรพบรษครงแรกเมอเผาศพบรรพบรษเสรจเรยบรอยหนงครง และเมอถงประเพณส าคญของชาวไทยเขมรจะท าเปนประจ าทกป เชน วนเขาพรรษา วนแซนดนตา วนบอนแคแจด หรออาจจะเปนวนทญาตพนองกลบมาจากไปท ามาหากนตางถนมารวมตวกนกสามารถจะท าบญไดเชนกน สถานททชาวไทยเขมรจะไปท าบญดารคอเจดยเกบเถากระดกของบรรพบรษซงสวนใหญจะเกบอยทวด แตบางครงจะท าบญกนทบานโดยจะน าโกศบรรจเถากระดกของบรรพชนมาตงอยในพธ หรอบางครงถาไมมเถากระดกของบรรพบรษชาวไทยเขมรจะใชวธเขยนชอผลวงลบมาท าพธไดเชนกน อดตเครองประกอบพธดารจะมการจดท า “กนโตงบายดาร” แปลเปนภาษาไทยวา กระทงใสขาว เปนกระทงทท าจากใบตองสด จะท ากนสองขนาดคอ ขนาดเลกจ านวนสามกระทง ขนาดใหญจ านวนสองกระทง โดยกระทงเลกใบทหนงจะน ามาใสกบขาว ใบทสองใสของหวาน และใบทสามใสหมากพล กระทงใบเลกนจะท าฝาครอบทกระทง สวนกระทงใบใหญใบทหนงจะน ามาใสขาวสก ใบทสองจะน ามาใสน า กระทงใบใหญทสองใบนจะท าฝาครอบกระทงดวย เมอเตรยมสงของใสในกระทงเรยบรอยแลวจะน ากระทงทงหามาวางบนถาด ในถาดจะใสเงนลงไปในถาดดวย จากนนจะน าไปวางใกล ๆ กบเจดยของบรรพบรษผลวงลบ หรอถาหากท าบญทบานจะน าโกศบรรจเถากระดกมาวางไวใกล ๆ กบถาด หรอถาไมมเถากระดกจะใชวธเขยนชอบรรพบรษใสลงไปในถาด น าเอาสายสญจนมาผกโยงจากถาดทใสเครองเซนไปยงพระภกษสงฆทกองค ตามจ านวนทนมนตมา ถาชาวบานในชมชนมารวมตวกนท าบญทวดในวนเทศกาล เชน วนบอนแคแจด เปนตน จะใชวธน าสายสญจนผกโยงไปยงเจดยเกบอฐของบรรพบรษของชาวชมชนทก ๆ คน และโยงมายงพระภกษสงฆนงสวดมนตอยทศาลาการเปรยญ จากนนพระภกษสงฆจะสวดมนตดาร ซงเปนมนตทประกอบดวยบทอวชชาฯ บทอะเนกะชาต บทดโรกฑเฑ บทมาตกาบงสกล และสดทาย

214

คอบทยะถาสพพ เพอใหญาตโยมทเขารวมพธกรรมไดกรวดน าอทศสวนบญสวนกศลใหแกบรรพบรษทลวงลบ เปนอนเสรจพธ เมอเวลาลวงมาถงหลงจากพระฉนภตรหารเพลเสรจ และจะเขาสพธ “ตราตระมอม” แปลเปนภาษาไทยวาพธสรงน าพระภกษสงฆ ระหวางทนมนตพระภกษลงมาสรงน า ชายหนมชาวไทยเขมรประมาณ 7 – 10 คน นงลงหมอบลกษณะเหมอนคลานตอ ๆ กน ไปจนถงสถานทสรงน า เพอใหพระภกษสงฆเดนบนหลง เปนเหมอนสะพานใหพระภกษสงฆเดนขามไป ชาวไทยเขมรเชอวาการกระท าลกษณะนเหมอนกบวนทพระพทธเจาประสตในสวนลมพนวน ใตตนสาละ และทนททประสต พระพทธเจาทรงสามารถด าเนนดวยพระบาท 7 กาว โดยมดอกบวผดขนมารองรบทง 7 กาว การสรงน าพระพทธรปชาวไทยเขมรจะไมน าน ารดลงบนองคพระพทธรปโดยตรงแตจะน าผาขาวผนขนาดกวาง ยาวประมาณ 2 เมตร โดยใหคนถอกางสมมเหนอเศยรพระพทธรป และชาวชมชนจะสรงน าพระพทธรปโดยรดผานผาขาว แตพระภกษกจะสรงกนตามปกต และเมอเสรจสนพธตราตระมอม พวกหนมสาวในชมชนจะเลนสาดน ากนอยางสนกสนาน หลงจากเลนสาดน าในกลมกนเองแลว ในอดตพวกหนมสาวจะไปอาบน าผอาวโสในชมชนโดยไมจ าเปนตองเปนญาตของตนเอง วธการคอหนมสาวจะหาบน าไปตามบานทมผอาวโส อาศยอย เมอไปถงบานผอาวโสจะใหคนไปบอกผอาวโสวาจะมคนมาอาบน าให ผอาวโสจะลงมาจากเรอน พวกหนมสาวเขาไปอาบน า ปะแปง ทาขมน และเปลยนเสอผาใหกบผอาวโส เมออาบเสรจผอาวโสจะอวยชยใหพร ขอใหอยเยนเปนสขกบพวกหนมสาวเหลานน ชวงบายวนทสามของเทศกาล จะมการละเลน “เรอมตรด” หรอ “ร าตรด” ซงแปลเปนไทยวาการร าเพอสรางบญกศล โดยวตถประสงคหลกของการละเลนกเพอรบบรจาคเครองจตปจจย เครองไทยทานตาง ๆ เพอน าไปถวายพระภกษสงฆทวด และเปนการละเลนเพอใหเกดความสนกสนาน ลกษณะการละเลนจะตงขบวนฟอนร าเดนไปตามบานทกหลงคาเรอนในชมชน มเครองดนตรประกอบเทาทจะหาไดในชมชน เครองดนตรหลกจะมปออ โทน ซอ ขลย และมเครองดนตรประกอบจงหวะ เชน กรบ ฉง เปนตน เมอขบวนร าตรดไปถงบานใดเจาของบานหลงนนจะออกมาตอนรบ และมอบเครองจตปจจย หรอเครองอปโภคบรโภคตาง ๆ เชน ผาไหม เงน หรอขาวสารใหกบขบวนเพอจะน าสงของเหลานไปถวายวด ขบวนร าตรดจะมหวหนาเปนผทชาวบานในชมชนใหความนบถออาจจะเปนผอาวโส หรอหวหนาชมชนเชน ก านน หรอผใหญบาน เมอขบวนร าตรดเวยนไปในชมชนจนครบทกหลงคาเรอนจะน าเครองจตปจจยไปถวายทวด เมอถวายสงของทไดมาจากขบวนร าตรดใหกบพระภกษสงฆเสรจสนลง เวลาลวงเขาสชวงเยนจะเขาสพธน าธงชนะมารลงจากเสา โดยจะมเจาพธมาท าพธลาสกขาใหธงและกองทราย

215

หลงจากทเจาพธท าพธบวชวนแรกของไงตอม การลาสกขาใหกบกองทรายเจาพธจะตงนะโม 3 จบแลวตอดวยบทสวดทวา “อมง เจดยยง ปจจทำม ทตยมป อมง เจดยยง ปจจทำม ตตยมป อมง เจดยยง ปจจทำม” บทสวดลาสกขาธงชนะมารเรมจากตงนะโม 3 จบและตอดวยบทสวด “อมง เวฬกง ปจจทำม ทตยมป อมง เวฬกง ปจจทำม ตตยมป อมง เวฬกง ปจจทำม” (ยวน นนทรตน, สมภาษณ, 15 เมษายน 2555) จากนนจะน าธงชนะมารลงดวยการลมเสาธงลงมา ระหวางทน าธงลงจะไมใหธงสมผสกบพนดน เมอน าธงลงมาไดแลวถอวาเปนการสนสดไงตอม หรอเทศกาลสงกรานตของชาวไทยเขมรทมตอเนองมาเปนวนทสาม ถงแมวาชวงเวลาไงตอมจะสนสดลงไป แตเชาของวนรงขน ชาวไทยเขมรจะมพธกรรม “แซนจน” หรอเซนสง เปนการเซนสงวญญาณภตผหรอสงชวรายตาง ๆ ทชาวไทยเขมรเชอวาเปนวญญาณของทอาศยอยในชมชนใหออกไปจากชมชน ชวงเวลากอนฟาสางจะมขบวนแหเลก ๆ ทน าโดยผอาวโสในชมชน โดยจะหามแครไมไผแหไปยงบานทกหลงคาเรอนในชมชน สงของททกบานในชมชนจะตองตระเตรยมไวคอ

1. รปปน โดยน าดนเหนยวมาปนเปนรปสตว หรอรปรางแบบใดกไดตามแตความคดของแตละคนทเชอวารปปนเหลานเปนตวแทนของภตผสงชวรายตาง ๆ

2. ขาวเจาสวยสามส 1 ชด (ประกอบดวยขาวขาว ขาวแดงและขาวด าอยางละ 1 กอน วธการท าขาวขาวเปนขาวสวยธรรมดา ขาวแดงน าขาวสวยไปคลกกบปนกนหมาก และขาวด าน าไปคลกกบผงถาน น ามาปนเปนกอนกลม ๆ คลายไข)

3. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 4. อาหารคาวหวาน

เมอขบวนแหไปถงบานใด เจาของบานจะน ารปปน และขาวปลาอาหารมามอบใหกบขบวน และเมอขบวนเวยนไปครบยงบานทกหลงคาเรอนในชมชน จะแหรปปนเหลานนไปทงยงสถานทนอกเขตชมชน และท าการจดประทด หรอยงปนใสไปยงรปปนนน ๆ เพอเปนการไลสงภตผปศาจ และสงชวรายตาง ๆ ใหออกไปจากชมชน

216

บญหมบาน (บอนสะโระ) “บอนสะโระ” หรอบญหมบานของชาวไทยเขมร มประวตความเปนมายาวนาน มการท าบญตดตอกนมาตงแตสมยโบราณและถอวาเปนการท าบญทศกดสทธ ทมการปฏบตสบตอกน เพอเปนการช าระลางสงทไมด เสนยดจญไร โรคภยไขเจบตาง ๆ ทคนในหมบานประสบอยใหออกไปจากหมบาน ทงยงเปนการเสรมใหมสงอนเปนสรมงคลเกดขนกบคนในหมบาน โดยในการท าบญหมบานนชาวบานจะเซนไหวบวงสรวงเทวดา และสงศกดสทธ เชน ไหวผบาน เจาทศาลพระภมประจ าหมบาน ชาวไทยเขมรจะท าตอเนองจากเทศกาลบอนแคนแจด คอเมอสนสดเทศกาลบอนแคแจดทชาวชมชนถอวาเปนการท าบญทวด แตบอนสะโระคอการท าบญหมบานหรอชมชน ต านานเกยวกบประเพณท าบญหมบานมมาแตครงโบราณ ดงเรองราวทปรากฏในพระสตรและอรรถกลาขททกนกาย ขททกปาฐะ ในรตนสตร เลมท 1 หนา 219 – 227 (อางถงในพระวรศกด ภาสดา, 2551, หนา 87) อนเปนคมภรพระพทธศาสนาโดยในเนอความกลาววา สมยพทธกาลทเมองไพสาลมโรคหาระบาด ซงการระบาดของโรคหานท าใหมผคนลมตายเปนจ านวนมาก พระเจากรงไพศาลจงไดพาประชาชนมาถอศลภาวนาเพออธฐานใหโรคระบาดนนหายไป แตโรคหากยงคงระบาดหนกท าใหผคนลมตามกลาดเกลอน น าความเดอนรอนอยางใหญหลวงมาสพระเจากรงไพศาลทพยายามแกไขดวยการพาพสกนกรมารกษาศล 5 ศล 8 ท าบญตกบาตรถวายทานแตกไมสามารถหลดพนจากโรคหาได พระเจากรงไพศาลจงไดประชมกบหมเสนาอ ามาตย และเหลาขาราชบรพารเพอปรกษาหารอ และทประชมกมมตเปนเอกฉนทใหไปกราบทลสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเพอขอค าชแนะ พระเจากรงไพศาลจงเสดจไปกราบทล พระสมมาสมพทธเจาพทธเจาจงไดบอกแนวทางแกไขโดยใหท าบญหมบาน โดยใหยกมณฑปกลางหมบาน หรอยกประร าพธและใหโยงดายสายสญจนไปใหครบทกหลงคาเรอนทอยในหมบาน และพระพทธเจากไดทรงมพระบญชาใหพระอานนทใหจดพระภกษมาสวดพระปรต และสวดมนตเยน พระเจากรงไพศาลจงมบญชาใหเหลา

ภาพท 46 พธเซนสง (แซนจน) ในบญเดอนหา (บอนแคแจด)

217

อ ามาตยไปชแจงกบประชาชนใหท าแป หรอเอาดอกไมผกกบกานไมไผและพากนมารวมทศนยกลางหมบาน หลงจากนนโรคหากไดหมดไปจากกรงไพศาล ประเพณท าบญหมบานจงไดปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน จากขอความดงกลาวจะเหนไดวาประเพณท าบญหมบานเปนประเพณทเกยวกบศาสนา ซงไดปฏบตกนมาอยางชานาน และยงถอเปนธรรมเนยมปฏบตมาจนถงปจจบน ประเพณท าบญหมบานของชาวไทยเขมรจงท าเพอปดเปาสงชวรายไมใหมาแผวพานชาวบาน วนท าบญหมบาน ในชมชนชาวไทยเขมรจะประกอบพธกรรมกนในวนตอเนองจากการท าบญเทศกาลสงกรานต (บอนแคแจด) ซงจะมการประกอบพธกรรมกน 3 วน บางชมชนจะก าหนดวนไวตายตวทกป แตบางชมชนจะมการก าหนดวนท าบญใหมทกป โดยใชวธประชมนดแนะกนระหวางชาวชมชนกบผน าชมชน

สถานทประกอบพธกรรมท าบญหมบานหรอ “บอนสะโระ” จะใชศาลากลางหมบานเปนสถานทประกอบพธ หรอบางชมชนทไมมศาลากลางหมบานกจะใชพนทวาง ๆ ในชมชนจดเปนพนทท าบญ ซงจะเปนสถานทประจ าททกปจะตองจดท าพธกนในบรเวณน โดยกอนถงวนทชาวชมชนไดก าหนดเปนวนท าบญ ชาวชมชนกจะออกมารวมมอรวมแรงกนมาจดสถานทซงสวนใหญในทกบานจะตองสงตวแทน 1 คนเปนอยางนอยเขามารวมตระเตรยมสถานทท าบญ อดตจะมการสรางประตทางเขาชมชน ตวซมจะสรางจากทางมะพราวน ามาจดแตงใหเหมอนซมทางเขา ขนตอนและพธกรรมการท าบญหมบานของชาวไทยเขมรจะมอยดวยกน 2 แบบ โดยแบบแรกเปนการท าบญทเนนพธกรรมทางพระเปนหลก แบบทสองจะเปนการท าบญแบบทางพระผสมกบทางพราหมณ

ภาพท 47 บญหมบาน (บอนสะโระ)

218

ล าดบขนตอนของการประกอบพธบญหมบานทเนนพธกรรมทางพระ ขนตอนของพธกรรมจะไมสลบซบซอนมากมายนก โดยจะใหมการประกอบพธกรรมกนบรเวณกลางหมบานหรอชมชน และจะนมนตพระภกษสงฆมาฉนภตตราหาร (จงหน) เชา หลงจากทพระฉนเสรจกอาธารนาใหศลใหพรกบชาวบานทรวมพธกเปนอนเสรจพธ ซงจะปรกอบพธกรรมลกษณะเดยวกนนไปตลอดจ านวน 3 วน สวนของการท าบญหมบานแบบพธทางพระผสมกบพธทางพราหมณนนจะมพธกรรมคลายกบการบอนแคแจด (บญสงกรานต) ผสมกบแซนนะตา (เซนเจาท) โดยวนกอนทจะเขาสวนท าบญหมบานชาวบานในชมชนกจะรวมกนตระเตรยมสถานทประกอบพธท าบญหมบาน ซงโดยสวนใหญจะใชบรเวณกลางชมชนเปนหลก หรอในบางชมชนกจะใชบรเวณศาลนะตาประจ าชมชน เมอเตรยมสถานทเสรจกจะชวยกนท าพธตงตวงปจญเมยร (ธงชนะมาร) โดยธงทตงจะเปนธงแบบเดยวกบธงทตงชวงเทศกาลบอนแคแจด (แตเปนธงคนละผน) ชวงเยนกจะท าพธเซนไหวนะตาทศาลประจ าชมชนเพอเปนการขอขมาและสกการบชาทชวยคมครองคนในชมชนในอยเยนเปนสข โดยพธกรรมบชาเจาทจะมขนตอนของพธกรรมเหมอนกบพธกรรมแซนนะตาของบางชมชน เจาพธจะเปนมคนายกประจ าวดในชมชน การใชมคนายกเปนผน าในพธกเพราะวาเปนผทมความรความช านาญขนตอนตาง ๆ เกยวกบพธกรรมทางศาสนา การท าบญหมบานจะนยมนมนตพระสงฆจ านวน 9 รป ขนไป สวนใหญจะใชพระทอยวดในชมชน ถาเกดวาพระมจ านวนไมเพยงพอกจะไปนมนตจากวดอน ๆ ทอยใกลเคยงซงสวนใหญจะเปนวดทอยในชมชนชาวไทยเขมรเชนกน เครองบชา แตละชมชนอาจจะแตกตางกนไปตามธรรมเนยมของแตละชมชน แตหลก ๆ จะประกอบดวยดอกไม ธปและเทยน ดอกไมจะนยมใชดอกหรอยอดของตนทองพนชง จ านวน 5 ค หรอเรยกวา ขนธ 5 ถาไมมตนทองพนชงกจะใชดอกบว ดอกจ าปาขาวหรอดอกลนทมหรอถาหาดอกไมเหลานไมไดกจะใชดอกไมใด ๆกได บญขนบานใหม (บอนเลงปะตะทไม) กลมชาตพนธทมอยในประเทศไทยหลาย ๆ กลม ทกกลมชนจะใหความส าคญกบบาน เพราะบานถอวาเปนจดศนยรวมของครอบครว การทจะเขาไปอยในบานหลงใหมทปลกสรางขนมาจะตองมการประกอบพธกรรมขนบานใหม โดยพธกรรมขนบานใหมจะเปนเรองของความเชอ การประกอบพธกรรมกเพอความสบายใจ ความมนใจของเจาของบานทจะเขาอยอาศยในบานหลงใหม บางครงกเพอเปนสงยดเหนยวหรอทพงทางใจของเจาของบานใหม พธกรรมขนบานใหมจงวตถประสงคหลกเพอเปนการบอกกลาวและขออนญาตเขาไปอยอาศยตอสงศกดทเจาของบานเคารพนบถอ

219

สงคมของชาวไทยเขมรกมความเชอเรองของการเขาไปอยอาศยในบานหลงใหมเชนกน โดยเชอวาถามการปลกบานขนมาใหม กอนทเจาของบานจะเขาไปอยอาศยในบาน เจาของบานจะตองการท า “บอนเลงปะตะทไม” แปลเปนภาษาไทย “บอน” แปลวาบญหรองานบญ “เลง” แปลวาขน ค าวา “ปะตะ” แปลวาบาน ค าวา “ทไม” แปลวาใหม แปลโดยรวมมความหมายวาพธท าบญขนบานใหม ถาบานหลงใดยงไมท าบอนเลงปะตะทไมตามความเชอของชาวไทยเขมรจะหามผหญงขนไปบานหรอเรอนเปนอนขาด ผชายเทานนทสามารถขนเรอนได เมอเจาของบานหลงใหมตองการทจะท าบอนเลงปะตะทไม เจาของบางจะไปหาผอาวโสหรอเจาพธประจ าชมชนทมความรดานการดฤกษยามท าบญหรอ “เมอไงเทอบอน” เปนผก าหนดวนท าพธ เมอไดวนทเจาของเชอวาเปนวนด เจาของบานกจะตองมาเตรยมเครองประกอบพธ และเครองบชาครไวใชในพธเลงปะตะทไม ประกอบดวย

1. จนลอม เปนอปกรณประกอบพธกรรมทท าดวยไมไผหรอหวาย สานเปนรปคลายตะกราแตมลกษณะหงายเหมอนระฆงหงาย ขอบบนเปนหยกโคง 6 หยก และมดามทเปนกานยาวประมาณ 30 – 100 เซนตเมตรไวส าหรบมดตดกบเสาบาน ในจนลอมจะใสกระปกน า กรวยหา (ซองดอกไม) จนลอม (ชาวไทยเขมรถนอสานใตจะเรยกวา “ประตวล” แปลเปนไทยวาของทใชค า หรอไมค า) ชาวไทยเขมรเชอวาจนลอม (ประตวล) เปนทประทบของพระพรหมทเสดจมาจากเบองบน ซงพระพรหมเปนเทพชนสงไมสามารถลงมาถงพนดนได จงจ าเปนตองมการท าจนลอมไวเปนทประทบ เพอใหพระพรหมลงมาประทบเพออ านวยอวยพรใหเจาของบานไดพบพานความสขความเจรญ บรเวณใตจนลอมจะปดวยเสอ ปทบดวยฟกและผาขาวมา วางหมอนไวดานบนของฟก

2. ขาวเปลอก 1 กระบง อดตจะใชขาวเปลอกพนธเนยงกวง ซงเปนพนธขาวทมความหมายเปนมงคล ค าวา “เนยงกวง” แยกค าแปลเปนไทย ค าวา “เนยง” แปลวานางหรอนองหญงหรอทรพยสน ค าวา “กวง” แปลวาคงอย ความหมายโดยนยตามความเชอของชาวไทยเขมรแปลไดวา “ทรพยสนเงนทองคงอย” นอกจากขาวเปลอกในกระบงยงมใบขวานโยน (เปนขวานขนาดใหญ ทมไวส าหรบถากไม ลกษณะโดยรวมคลายกบจอบแตมขนาดเลกกวา) โดยใบขวานโยนจะเสยบปกบนขาวเปลอกในกระบง และวางไขไกไวบนสนขวานโยน

3. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 4. อาหารคาวหวาน ส าหรบเซนไหวผบรรพบรษ 1 ชด 5. น าเปลา 1 ขน 6. เหลา 1 ขวด 7. ขนส ารด 2 ใบ

220

นอกจากเครองเซนทไดกลาวมาแลวขางตน เจาของบานยงตองมการเตรยมเครองบชาทใชประกอบพธกรรม เชน

1. พานใสคมภรหรอสมด 2. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) 3. หมากพล 5 ชด 4. ธป เทยน อยางละ 1 ค 5. ครงดบ (เลยะ) 1 กอน 6. ฝาหมอทน ามาไวครอบครง (กรวบเลยะ) 1 อน 7. หญงมครรภอมแมว 1 คน (เปนหญงทมครรภทองแรกและแตงงานถกตองตาม

ประเพณของชาวไทยเขมร) 8. เครองปนดาย (อก) 1 อน 9. เครองหบฝาย (ระหด) 1 อน 10. ดายสายสญจน 9 เสน 11. เครองเรอนตาง ๆ เชน ฟก หมอน เสอ เสอผาใหม ๆ เปนตน

เมอไดฤกษตามทไดก าหนดไว เจาพธทนงขาวหมขาว จะน าขบวนแหทเปนญาตพนองและแขกผรวมงาน โดยเจาพธจะเดนน าหนา ตามดวยเจาของบานทถอพานคมภรอยในมอ ตามมาดวยหญงมครรภอมแมว และผรวมงานคนอน ๆ กจะชวยกนถอของคนละอยางสองอยาง เดน

ภาพท 48 จนลอม

221

วนรอบบาน โดยจะเดนเวยนขวา ขณะเดนวนรอบบานเจาพธกจะกลาวค าอวยชยใหพรเปนภาษาเขมร และผคนในขบวนกจะรองขานรบเปนระยะ เมอเดนเวยนครบ 3 รอบ คนในขบวนกจะโหเอาฤกษ 3 ครง และทกคนจะมาหยดยนอยทหนาบาน จากนนเจาพธกจะบรกรรมคาถา ดวยการตงนะโม 3 จบเปนอนดบแรกตามดวยค าสวด “ปญจะมำเร พทโธ ชะโน นะมตตะมง จะตสจจง ปะกำเสต เอเต ปญจะมำรำ พะลำ ยนต” เปนจ านวน 3 จบ แลวเจาพธกจะเหยยบทบนไดขนแรก และกลาววา “จตตำโรนปสสะนำ สะตปฏฐำนำ” แลวขนบนไดไป เมอเจาพธขนมาถงบนบานกจะหยบเอาเลยะ (ครงดบ) มาวางไวทพนหวบนไดใกลประตดานขวามอ และน ากรวบเลยะมาครอบไว การทน ากรวบเลยะมาครอบครงไวนน เพอทจะใหเปนความหมายโดยนยทวา “กรวบ” แปลเปนไทยวา ครอบ, ครอบง า “เลยะ” แปลวา ซอนไว หรอเกบไว ความหมายนยโดยรวมแปลวาการหาทรพยมาไดตองรจกรกษาเกบออม อยางใชจายฟมเฟอย ตองรจกอดออมถนอมรกษา รจกสะสมทละนด จนไดทรพยทเปนกอนใหญ หรอความอกนยหนง กรวบเลยะ หมายความไปในทางเปนศรมงคลกคอครบลกษณ เมอครอบกรวบเลยะไวไดระยะเวลาหนง เจาพธกจะเปดออกแลวรองอทานออกมาดง ๆ วา “ออ กรวบเลยะ เลยะบำนเจยเมนเตน” แปลเปนไทยไดความวา “ออ ฝำปดครงเกบซอนไดดจรง ๆ” หรอรองวา “ออ กรวบเลยะ เลยะบำนเจยเมนเฮย” แปลเปนไทยไดความวา “ออ ครบลกษณดจรง ๆ” และเจาพธกจะปดฝาครอบไวตามเดม ผทมารวมพธทเดนตามเจาพธมากจะมาเปดกรวบเลยะและรองอทานดวยประโยคแบบเดยวกบเจาพธ จนกระทงครบทกคน จากนนเจาของบานจะขนมาบนบานเปนคนทายสด และน าพานคมภรไปวางไวใตจนลอม และทกคนทถอสงของประกอบพธกรรมกน าสงของวางไวใตจนลอมเชนกน ขณะนนจะมบคคลทานหนงทสมมตวาชอตาพรหม (บางครงจะใชเปนคนเดยวกนกบเจาพธ) กจะหลบไปยนอยทมมอบสายตาคน หรอบางทกจะไปยนกางรมอยเชงบนไดนอกชายคาบาน เมอบคคลทสมมตวาชอตาพรหมเหนวาคนทน าสงของขนไปไวบนบานและวางสงของกนเรยบรอยแลว สมมตตาพรหมกจะสงเสยงกระเอมกระไอเพอใหคนทอยในบานไดยน เมอคนทอยในบานไดยนกจะตะโกนถามวา “นนเสยงใคร” คนในบานถาม “เสยงขำเอง” สมมตตาพรหมตอบ “ขำเองนะคอใคร ชออะไร มำจำกไหน” คนในบานถาม

222

“ขำชอตำพรหม มำจำกสวรรคสถำนดำวดงสโนน” สมมตตาพรหมตอบ “เรำไมเชอทำนหรอก ถำเปนตำพรหมจรง ตองรบำล รหลกธรรม หรอธมมะธมโมบำง” คนในบานกลาวขน จากนนคนทสมมตตาพรหมกจะรายคาถาบาลโดยตงนะโม 3 จบ เพอแสดงใหเจาของบานและคนในบานเชอถอวาตนรภาษาบาลและหลกธรรม แตครงแรกตาพรหมจะแสรงรายคาถาบาลผด ๆ ถก ๆ เมอคนในบานไดยนวาตาพรหมรายมนตไมถก กไลตาพรหมใหกลบไปโดยบอกวาไมใชตาพรหมตวจรง ตาพรหมกไมลดละความพยายามทจะแสดงใหเหนวาตนเองนนเปนตาพรหมตวจรง พยายามรายคาถาบาลแกตวถง 3 ครง จงสามารถตงนะโม 3 จบ ไดถกตองชดเจน คนทอยในบานเมอเหนวาตาพรหมสามารถทองนะโนไดครบ 3 จบ กรองพรอมกนวา “ออ ตำพรหมจรง ๆ ดวย” พรอมกบแสดงความดใจ “ทำนมำมธระอะไรมทรำบ” คนในบานถาม “ขำไดยนเสยงเอะอะตงตง จงลงมำด พอรวำประกอบพธเลงปะเตยะทไม กดใจดวย” สมมตตาพรหมตอบ “แลวทำนมำครงน มอะไรมำฝำกลกหลำนบำง” คนในบานถาม สมมตตาพรหมกจะกลาวตอบกลบมาเปนภาษาเขมรวา “ขญมบำนเมยะส ปนกวลมะละ บำนปรกปนกวล อ ำปล ปะเมลโมปมะเซล เตอบดอลไงเนะ” ซงแปลเปนภาษาไทยวา “ฉนไดทองเทำโคนตนมะกอก ไดเงนเทำโคนตนมะขำม กลงมำตงแตเมอวำน เพงถงวนน” เมอคนในบานไดยนค าทสมมตตาพรหมกลาวกแสดงความดใจ รบเชอเชญตาพรหมขนมาบนบาน เพอมาอวยชยพรลกหลานใหไดอยเยนเปนสข เมอสมมตตาพรหมเขามาในบานกจะตรงไปทมณฑลพธ บรเวณใตจนลอม จากนนเจาของบานกจะยกเครองเซนไหวทประกอบดวย พานดอกไม ธปเทยน หมากธรรม มาประเคนใหกบตาพรหม จากนนตาพรหมกจะจดธปเทยนเพอท าการเซนสรวง และกลาวบทสวดชมนมเทวดา เพอท าการเซนสรวงวญญาณบรรพบรษของเจาของบานอญเชญใหมาดมกนเครองเซนไหว โดยจะปลอยใหเวลาลวงเลยไปซกระยะหนงเพอเวนชวงเวลาใหวญญาณบรรพบรษดมกนเครองเซนจนอมหน าส าราญ จากนนสมมตตาพรหมกจะท าการอวยชยใหพรเจาของบานใหอยเยนเปนสข มความรกใครปรองดองกนและอยดวยกนอยางยดยาว บางครงจะมการผกแขนเรยกขวญดวย ผทมารวมงานบางคนกอาจจะมการน าสงของเงนทองมาวางไวทฝามอของเจาของบานขณะทตาพรหมใหพรอย โดยสงของทวางไวนเพอเปนของขวญหรอของก านล และเพอเปนขวญและก าลงใจ

223

ทายสดสมมตตาพรหมกจะน าเอาขนน ามนตมาและท าการสวดคาถาระงบสงชวราย แลวน าเอาน ามนตไปประพรมภายในบรเวณบาน โดยเฉพาะทเสาบานทกตน และประต หนาตางทกบาน เพอใหเกดสงทเปนสรมงคลแกบานเรอนและผอยอาศย เปนอนเสรจพธ จากนนเจาของบานกจะเชญผทมารวมงานทกคนรวมกนรบประทานอาหาร จนลอม (ประตวล) ทน ามาใชประกอบพธกรรมนน มคตความเชอทชาวไทยเขมรเลาขานสบตอกนมา (อจฉรา ภานรตน, 2542, หนา 2607 – 2608) ในอดตกาลมพนองอย 2 คน เปนชายทงค โดยมชอวา เจและยอง ทงสองคนนนก าพราพอแมมาตงแตเลก แตไดรบการอปการะจากเศรษฐผหนง เศรษฐผนนมลกสาวคนเดยว ทงเจและยองเปนคนขยนขนแขง เปนทโปรดปรานของทานเศรษฐเปนอยางมาก ครงโดยเปนหนมทงคตางรกผหญงคนเดยวกนนนกคอลกสาวเพยงคนเดยวของทานเศรษฐนนเอง เมอเศรษฐรบรวาทงสองคนรกลกสาวตนเอง เศรษฐกรสกล าบากใจมากตดสนใจไมไดวาควรจะยกลกสาวใหเจหรอยอง ทานเศรษฐจงคดหากลวธเพอทดสอบความดของทง 2 คน โดยใหทงคไปหาน าผง ฝายเจซงเปนผทมความกลาหาญกวากปนขนตนไมสงใหญ โดยใชลมตอกเปนขนบนไดขนไปถงยอดไม สวนยองยนรอเจอยทใตตนไมดวยความทยองตองการทจะแตงงานกบลกสาวเศรษฐมาก จงคดวธทจะเอาชนะเจ จงไดดงลมทเจตอกไวออกจนหมดเพอใหเจลงมาจากตนไมไมได เมอเจซงอยบนยอดไมหาผงไดแลวกหยอนรงผงลงมาใหยอง เมอยองไดรงผงแลวกรบวงน าไปมอบใหกบทานเศรษฐ และเตรยมตวเขาพธแตงงานกบลกสาวทานเศรษฐ ฝายเจทไมสามารถลงมาจากตนไมไดดวยเหตทวายองไดดงลมทตอกเอาไวออกจนหมด กไดแตภาวนากบสงศกดสทธตาง ๆ ขอใหตนลงมาจากตนไมไดทนก าหนดงานแตงงานทจะมขนในวนรงขน และคนวนนนกมหมตวใหญขนมาบนตนไม เจจงขอรองใหหมตวนนพาตนลงจากตนไม โดยเจยนขอเสนอกบหมตวนนไปวาถาพาตนลงมาจากตนไมไดจะมอบรงผงทตนหามาไดเปนรางวลตอบแทน หมตอบตกลงทจะใหความชวยเหลอเจ และพาเจลงมาจากตนไม กวาทเจจะลงมาจากตนไมไดกเปนเวลาใกลรง ดวยความทเจกลววาจะไปไมทนงานแตงงานจงออกวงอยางรวดเรวเพอใหทนเวลา ระหวางทางเจกไดพบกบเทวดาทแปลงกายลงมาเปนคนขบเกวยนมายนขวางทางเจอย และเทวดาทานนนกไดถามเจวามเหตดวนอนใดจงตองเรงรบขนาดน เจกตอบเทวดาไปวา ตนจ าเปนตองรบไปใหทนงานแตงงานมเชนนนเจาสาวทตนรกจะไปแตงงานกบคนอน เทวดาไดยนดงนนจงบอกวา การแตงงานจะเกดขนไมไดถาไมมสงน (จนลอม) และเทวดากไดมอบจนลอมใหกบเจ เมอเจไดรบประตวลจากเทวดากรบวงไปทงานแตงงาน เมอไปถงประร าพธ เจกไดน าจนลอมไปผกไวทเสากลางประร าพธ และเจกไดแตงงานกบลกสาวทานเศรษฐแทนทยองทนท ตงแตนนเปนตนมาจนลอมจงมความส าคญส าหรบงานแตงงานและงานมงคลตาง ๆ ทชาวไทยเขมรจดขน

224

พธปดรงควาญ (ปะเกาะ) “ปะเกาะ” แปลเปนภาษาไทยวาฟอกใหสะอาด เปนพธกรรมการปดเปาเสนยดจญไรหรอปดรงควาญ ใหออกจากชมชน และกลมชนของชาวไทยเขมร พธกรรมนจะท ากนเมอทพบวามเหตการณผดปกต หรอเกดอาเพศตาง ๆ ตอบคคลหรอชมชน ชาวไทยเขมรมความเชอวาเมอพบวาอาเพศหรอมสงอบาทวจญไรเกดขนในชมชนหรอกบบคคลใดบคคลหนงแลว ถาไมท าพธช าระลางออกกจะเกดความวบตตาง ๆ มาสบคคลหรอชมชน โดยจะท าใหเสยทรพย จะพลดพรากจากคนทเปนทรก เจบปวยหรอถงตายได แตถาท าพธปดรงความแลวจะน าโชคลาภ ความสขความเจรญ มาสบคคลหรอชมชน (วเศษ สมวน, สมภาษณ, 20 มกราคม 2556) ปะเกาะเปนพธกรรมทแตกตางไปจากการสะเดาะเคราะหทวไปหรอแกครวะตามภาษาเขมร ตรงทแกครวะจะใชพนฐานการโคจรของดวงดาวมาเปนฐานคดการท านายวาบคคลผใดจะประสบความโชคดหรอโชคราย เชน เมอพบวามดาวเคราะหรายโคจรมาสราศเกดของผใดกจะสงใหพบพานความโชคราย เปนตน บคคลนนจะตองท าพธแกครวะจงจะบรรเทาหรอพนความโชครายนน ๆไปได พธกรรมสะเดาะเคราะหระดบปะเกาะจะไมใชฐานคดจากดวงดาวและปเกดของบคคลใดบคคลหนงมาเปนฐานคดทจะชใหเหนวาบคคลใดหรอชมชนใดจะประสบกบเคราะหราย แตจะสงเกตจากปรากฏการณทผดแปลกไปจากธรรมชาต เชนระดบครอบครวจะพบวาขาวสารทเกบไวในยงฉางเกดงอกเปนตนขนมา หรอเปดทเลยงไวเกดฝกไขดวยตนเอง (ตามธรรมชาตเปดจะไมฟกไขดวยตนเอง) หรอนกแรงบนมาเกาะบนหลงคาเรอนกถอวาเปนปรากฏการณทชใหเหนถงวาเปนลางบอกเหตแหงเคราะหรายทงสน ระดบชมชนกจะสงเกตจากปรากฏการณบางอยางทเกดขนตามธรรมชาตแตชาวไทยเขมรถอวาเปนเรองผดแปลก เชน ฟาฝาลงกลางชมชน หรอมสตวปา เชน เกง ตะกวดหรอตวเงนตวทองเขามาในชมชน เปนตน การท าพธปะเกาะมอยดวยกน 2 ลกษณะ คอการประกอบพธระดบชมชนและการประกอบพธระดบครอบครว ซงพธระดบชมชนจะกระท าหรอประกอบพธกรรมกตอเมอมปรากฏการณตาง ๆ ทไดกลาวมาขางตนทชาวไทยเขมรเชอวาเปนลางรายหรอจะน าพาสงรายตาง ๆ เขามาในชมชน การประกอบพธระดบชมชนทกคนในชมชนจะชวยกนเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ไวส าหรบใหเจาพธ (อาจารย) ท าพธบชาครกอนเรมท าพธ ประกอบดวย

1. บายศรตน (บายแสรยเดม) 5 ชน 1 ค เปนบายศรขนาดใหญทท าขนจากตนกลวยทมความสงประมาณ 100 – 150 เซนตเมตร น าไมไผทเหลาใหมขนาดพอโคงไดและมความยาวประมาณ 30 – 50 เซนตเมตรน าไปเสยบรอบตนกลวยคลายรปกลบดอกไม โดยจะเสยบใหมจ านวน 5 ชน แตละชนจะน าผลไมและขนมตาง ๆมาวางไว

225

2. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 3. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค เปนเครองสกการบชาคลายกบสลาธอรแตกตาง

กนตรงทสลากะออมจะไมมขา และใบพลหรอใบขนนทน ามาเสยบกบล าตวจะไมมวนใหคลายหลอดเหมอนกบสลาธอร

4. เทยนคร 12 เลม 5. เงนคาคร 12 บาท 6. บายศรพระ 1 ค 7. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) เปนกรวยทท าจากใบตองน ามามวนและใสดอกไมใหสวน

ดอกพนใบตอง และปกธป 1 ดอก 8. เหลาขาว 1 ขวด 9. น าหวาน 1 ขวด 10. กระทงบชาสทศ (จวมบวน)* 1 ใบ ท าจากขนน าทน าใบพล 17 ใบเรยงรองอยทกน

ขนเปนกลม ๆ ละ 4 ใบจ านวน 3 กลม กลมละ 5 ใบ 1 กลม (รวมเปน 4 กลม) ใสดอกไม น ากระปองใสขาวสารใสวางไวและปกธป 12 ดอก และเทยน 12 ดอก

11. ขนม 1 ถาด นอกจากนจะตองเตรยมเครองประกอบพธ ประกอบดวย

1. แครไมไผขนาดกวางประมาณ 1 เมตร ยาวประมาณ 2 เมตร จ านวน 3 ตว แครตวแรกจะท าใหมขนาดความสงประมาณ 20 – 40 เซนตเมตร แครตวทสองมขนาดความสงประมาณ 50 – 70 เซนตเมตร แครตวทสามมขนาดความสงประมาณ 80 – 100 เซนตเมตร (ระหวางประกอบพธจะน ามาเรยงตอกน)

2. กระทงสเหลยม (เป บวน จรง) 2 ใบ เปนกระทงทท าขนจากฐานทน ากานใบหญาคาแหงกระทงใบแรกใชกานใบหญาคาจ านวน 7 กาน (เปนตวแทนวนทม 7วน) กระทงใบทสองใชกานใบหญาคาจ านวน 12 กาน (เปนตวแทนเดอนทม 12 เดอน) น ามามดตอกนจนเปนเสนยาวประมาณ 4 เทาของความยาวศอกของผน าชมชนทจะท าพธ (ปจจบนเปนผใหญบานหรอก านน) หกมดกานหญาคาใหเปนรปสเหลยมจตรตทมขนาดกวางยาวเทากบความยาวศอกผน าชมชน น าไมไผมาเหลาใหมขนาดพอประมาณจ านวน 8 อนเสยบรอยไปทมดกานหญาคา น าใบตองมารองเปนพน

* บวน เปนภาษาเขมรแปลเปนไทยวาสนน หมายถงใบพลทเรยง 4 ชด และหนไป 4 ทศ ซงกระทงบชาชนดนในอดต

จะมไวบชาทางชางและศลปะตาง ๆ และยงมค ากลาวทเกยวกบจวมบวนนอกวา เมยน มมวด เมยน จวม แปลวามหมอมดจงมจวม หมายถงเพราะเชอผจงตองเซนผ

226

น ากาบกลวยสดมาเฉอนใหมขนาดแคบลงเหลอกวางประมาณ 5 – 10 เซนตเมตร น าตดทมดกานหญาคาท าเปนขอบกระทง ตดขอบบางสวนออกใหดคลายเปนชองประต และท าเพยงหองเดยว

3. กระทงใบขนน 100 ใบ น าใบขนนทงใบมากลดใหเปนกระทงคลายกรวยสามเหลยม 4. ธงชย 100 อน เปนธงทท าจากกานทางมะพราว ความยาวเทากบ 1 คบของผน าชมชน

โดยจะตดแตงสวนปลายกานทางมะพราวเหลอสวนทเปนใบใหมลกษณะคลายธงจ านวน 3 ใบ หรอท าจากกานทางมะพราวแตน ากาบกลวยมาตดแตงใหคลายธงและน ามาปกไวทปลายกาน

5. ขาวเจาสวยสามส 1 ชด ประกอบดวยขาวขาว ขาวแดง และขาวด า (ขาวขาวเปนขาวสวยธรรมดา ขาวแดงน าขาวสวยไปคลกกบปนกนหมาก ขาวด าน าไปคลกกบผงถาน และปนเปนกอนคลายไขไก)

6. โองน า 1 ใบ (ไวส าหรบใสน ามนต) 7. สายสญจน (จ านวนขนอยกบขนาดของชมชน โดยจะน ามาวนรอบชมชน)

สถานทประกอบพธกรรมปะเกาะระดบชมชนจะประกอบพธกนทลานกวางกลางชมชน หรอใชพนทบรเวณลานดานหนาศาลนะตาประจ าชมชน โดยชาวชมชนทกคนจะชวยกนสรางเปนประร าพธขนมา เพอใชในการประกอบพธ ดวยการน าแครทง 3 ตวมาวางเรยงตอกน ซงแครตวทความสงทสดจะน าไปวางไวดานหลงสด จากนนน าเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทจดเตรยมไวทงหมดวางไวทแครตวสง น าแครทมความสงเปนอนดบสองวางเคยงไวกบแครตวสง โดยแครตวนใชไวเปนทนงท าพธของเจาพธ (การประกอบพธของบางชมชนอาจจะใชเจาพธ 2 คน) น าแครทมความสงต าสดวางไวเคยงไวทดานหนาของแครทงสองตว โดยแครทมความสงต าสดนจะใชเปนพนทวางโองน าส าหรบท าน ามนต (แครจะตองหนหนาไปทศทางใดจะดจากต าราทศทเปนมงคล “ตงเฮมรวะ”* จากนนเจาพธกจะขนไปนงบนแครไมไผ ชาวบานในชมชนกจะนงกบพนดนหนาแครไมไผทเจาพธนงอย เจาพธท าพธบชาครและตอดวยพธท าน ามนต โดยเจาพธจะน าใบสมปอย ใบมะยม ใบมะกรด และใบธรณสารใสลงไปในโองน า และจดเทยนชยบรกรรมคาถาท าน ามนต และเมอ

* เกณฑต าราทศมงคลมดงน วนอาทตย เขาทางทศใต นงหนหนาไปทางทศเหนอ วนจนทรท เขาทางทศเหนอ นงหนหนาไปทางทศหรด วนองคาร เขาทางทศใต นงหนหนาไปทางทศอสาน วนพธ เขาทางทศใต นงหนหนาไปทางทศอสาน วนพฤหสบด เขาทางทศตะวนตก นงหนหนาไปทางทศตะวนออก วนศกร เขาทางทศตะวนตก นงหนหนาไปทางทศอาคเนย วนเสาร เขาทางทศเหนอ นงหนหนาไปทางทศใต

227

บรกรรมคาถาจบ เจาพธประพรมน ามนตไปทกระทงและชาวบานทนงอยเบองลาง ตอดวยเจาพธซดขาวสารไปทกระทงและชาวบานพรอมกบกลาวดวยประโยควา “ขอใหสรรพทกข สรรพเครำะหจงออกไปไหหมดสน ถำขำวสำรนงอกได กขอใหเครำะหรำยกลบคน ถำขำวสำรไปงอกเลย ขอใหเครำะหรำยจงปลำสนำกำรไปสน ขอใหพระเครำะหจงออกไปพรอมกบเอำโรคพยำธออกไปดวย” โดยเจาพธจะซดขาวสารเปนจ านวน 3 รอบ และน าธปทปกอยในกระทงไปจดทดายสายสญจน แลวพดเปนภาษาเขมรวา “อำตด จน องเกยร ปด พรเหอะ เสำะ เสำ เรยฮ กรวะ ไง ดจ รอ มนดจ” ซงแปลเปนภาษาไทยวา “อำทตย จนทร องคำร พธ พฤหสบด ศกร เสำร รำห เครำะหวนขำดหรอ ไมขำด” ผทเขารวมพธกจะรองรบวา “ดจ” แปลวาขาด และใหชาวบานน ากระทงไปฝงดนตรงบรเวณทวางกระทงอยนน และเจาพธกจะใหน าน ามนตไปประพรมลงบนจดทเกดเหต บรเวณจดทฟาฝา จดทรงกนน าลง จดทพบสตวรายเปนอนเสรจพธ สวนการพธปะเกาะระดบครอบครว จะไมตองท าแครไมไผ โดยจะประกอบพธกรรมกนทบานของผตองการสะเดาะเคราะห (ปะเกาะ) โดยจะตองเตรยมเครองบชา ประกอบดวย

1. บายศรพระ 1 ค 2. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 3. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 4. กรวยบชา 1 ค 5. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ 6. เงนคาคร 12 บาท 7. เหลาขาว 1 ขวด 8. ผาขาวยาว 5 ศอก 1 ผน

ความเชอเกยวกบลางราย ยงมเรองของทศทางเขามาเกยวของดวย ถาพบวามสตวทเชอวาเปนลางรายขนบนเรอนถาขนหรอลงทางทศบรพา ทศอาคเนย และทศอสาน เชอวาสตวเหลานนจะน าสงดงามมาสบาน แตหากสตวเหลานนขนหรอลงทางทศพายพ เชอวาสตวเหลานนจะน าสงดงามมาสบานเหมอนกนแตในระดบปานกลาง แตหากสตวเหลานนขนหรอลงทางทศประจม ทศอดร ทศทกษณ และทศหรด เชอวาสตวเหลานนจะน าสงชวรายเขามาสบาน

228

อดตชาวไทยเขมรยงมความเชอเรองลางรายอกหลายแบบ เชน ถามสตวรายเขามาในเรอนและไลกดคนในบานอยางบาคลง เจาของบานกจะตองท าพธปะเกาะและเมอท าพธแลวเจาของบานกจะอยในบานหลงนนตอไปไมไดอก จะตองทงบานหลงนนไป และยายไปอยยงหมบานอน ถาหากจะรกษาบานไวจะตองรอออกแลวไปหาทปลกใหมและน าทดนไปถวายวด ถาหากจะรกษาทดนไวกจะตองรอบานไปถวายวด ถาจอมปลวกขนบนบานหรอใตถนบานหรอใตถนยงขาว หากพบจอมปลวกขนลกษณะนแลวถายงไมท าพธปะเกาะภายใน 1 ป จะเกดโทษกบเจาของบาน เชน สตฟนเฟอน หรอมอาการเจบปวยตาง ๆ เปนตน ความเชอเรองปะเกาะนชาวไทยเขมรรบเอามาจากศาสนาพราหมณ ทมการกลาวถงเทพเจาแปดองค คอ อบาทวพระอนทร อบาทวพระเพลง อบาทวพระยม อบาทวพระนารายณ อบาทวพระพรณ อบาทวพระพาย อบาทวพระโสม และอบาทวพระไพรศพณ (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 2627 – 2628) ชาวไทยเขมรเชอกนวาเทพเจาเหลานทรงสอสารมายงโลกมนษย เพอดลบนดาลใหเกดปรากฏการณตาง ๆ นานา เพอเตอนใหมนษยบนโลกไดรบร โดยเมอมนษยบนโลกไดรบรแลวกจะตองท าพธพลบชาเทพเจา รวมทงตองท าพธช าระอปทวจญไรของตนไหออกไปจากตว มนษยผนนจงจะไดรบแตความสขและความโชคด ถามนษยไมรหรอไมเขาใจสงทเทพเจาเหลานนสอสารลงมาถง และไมท าพลบชา กจะใหเกดโทษรายตาง ๆ มาสโลกมนษยและมนษยทกคนกจะไดรบแตความเดอดรอน

ประเพณ พธกรรมและความเชอเพอความเปนมงคลตอชวต ประเพณ พธกรรมและความเชอทเกยวของกบความเปนมงคลตอชวตของชาวไทยเขมร เปนการประกอบพธกรรมตามฐานคดความเชอวาเมอกระท าหรอประกอบพธขนจะชวยสงเสรมหรอสนบสนนใหชวต การท ามาหากน และเรองตาง ๆ ของผประกอบพธและผเกยวของประสบแต

ภาพท 49 เครองบชาครในพธปดรงควาญ (ปะเกาะ) ในระดบครอบครว

229

ความสข ความเจรญ ปราศจากทกขภยตาง ๆ ทมากบสงเรนลบจ าพวกภตผ วญญาณ หรอไสยศาสตรมนตด าตาง ๆ และประกอบขนเพอบรรเทารกษาอาการเจบไขตาง ๆ ดงรายละเอยดตอไปน พธแกเคราะห (แกครวะ) “แกครวะ” หรอพธกรรมการสะเดาะเคราะหของชาวไทยเขมร พธกรรมจะกระท ากนเมอ บคคลคนใดคนหนงมความรสก หรอมหมอดท านายวาบคคลคนใดคนหนงมดวงชะตาราศปใดตกทนงรายจะมเคราะห ชาวไทยเขมรจะท าพธสะเดาะเคราะห คอท าพธบชาพระเคราะหนน โดยเชอวาจะปดเปาเคราะหรายได หรอบรรเทาเคราะหรายใหกลายเปนดได ค าวา “แก” แปลเปนไทยวาแก ค าวา “ครวะ” แปลวาเคราะห โดยรวมจงแปลไดวาแกเคราะห หรอการสะเดาะเคราะห ดานพระเคราะหนนชาวไทยเขมรเชอกนวาคอดวงดาวตาง ๆ ของเทพเจาทสามารถดลบนดาลใหชวตของมนษยไดรบความสขหรอความทกขอยางใดอยางหนงได หรอท าใหเจรญหรอเสอมได หรอท าใหปวยไขหรอมสขภาพดได หรอท าใหตายหรอรอดพนจากความตายได ชาวไทยเขมรจงตองมการท าพธการบวงสรวงบชา เพอใหเทพเจาบนดาลแตสงด ๆ เปนมงคลตอชวตชาวไทยเขมร การทจะรไดวาบคคลใดบคคลหนงจะไดพบพานกบเคราะหรายนน สามารถรบรได 3 แนวทาง โดยแนวทางแรกจะดจากอาการตาง ๆ ทแสดงออกมาทางรางกาย ทมอาการเจบปวยอยางไมทราบเหตของการเจบปวย หรออาการเจบทเปนแลวหายยาก หรอมอาการเจบปวยหนก ชาวไทยเขมรเรยกลกษณะอาการเหลานวา “ถกด” คอความเจบปวยอนเกดจากการกระท าของผ สงผลใหบคคลเหลานนจะมอาการกระสบกระสาย วตกกงวล นอนไมหลบ หรอในขณะทหลบจะนอนละเมอเพอพก ปวดศรษะและเครยดเปนประจ า แนวทางทสองดจากเคราะหทบคคลนนประสบอย เชน มปญหาในครอบครว ญาตพนองทะเลาะววาทกนเปนประจ า ผวเมยมปากเสยงกนบอยครง คนในครอบครวหมองใจกน มคดความเกดขนกบคนในครอบครว หรอถกใหพนจากต าแหนงหนาทการงาน หรอตองเดนทางไกล เปนตน แนวทางทสามดไดจากการท านายดวงชะตาตามต าราของเจาพธ (อาจารย) ทใชเกณฑดวงชะตาราศเปนเกณฑการท านาย และเมอท านายแลวพบวาบคคลนน ๆเปนคนทดวงไมด จะพบพานกบเคราะหรายหรอไม (วเศษ สมวน, สมภาษณ, 12 มกราคม 2556) บคคลใดมอาการดงทไดกลาวมาขางตน บคคลนน ๆ จะไปหาอาจารย (เจาพธ) ใหท าพธสะเดาะเคราะห (แกครวะ) เพอปรบเปลยนเคราะหรายทตนพบพานไดกลบกลายเปนเคราะหด และท าใหอาการเจบปวยหรออปสรรคตาง ๆ มลายหายไป โดยผทตองจะสะเดาะเคราะหจะไปพบกบเจาพธเพอก าหนดวนท าพธ โดยสวนใหญพธจะท ากนวนองคาร วนพฤหสบด และวนเสารทชาวไทยเขมรเชอวาวนเหลานเปนวนดหรอวนคร (แตวนเหลานจะตองไมตรงกบวนพระ เนองดวยวนพระเจาพธจะไมรบท าพธ) หรอบางครงการก าหนดวนจะดจากต ารา “เมอไงเทอบอน” แตถาผท

230

ตองการจะสะเดาะเคราะหมอาการเจบปวยทรนแรงหรอประสบคราวเคราะหทรายแรง เจาพธกจะท าพธใหโดยเรวทสดโดยจะไมค านงถงวนทเปนวนมงคลหรอไม วธการนบเพอตรวจดวงชะตา เจาพธจะนบเปนจ านวน 3 รอบ รอบท 1 ใชเกณฑจ านวนอาย รอบท 2 ใชเกณฑเดอนเกด (ตามจนทรคต) และรอบท 3 ใชเกณฑวนเกด ถาเปนผชายนบจากหรด (ทศกณฐ) ไปทศประจม (สดา) และนบตอไปจนครบจ านวนเทากบอาย ถาเปนผหญงนบจากทศอสาน (พเภก) ไปทศบรพา (พระราม) และนบไปจนครบจ านวนอายจนครบทสบปจะไมนบตอไปวาสบเอด สบสอง แตจะนบขามไปเปนยสบ สามสบ และนบแบบกระโดดขามไปตามทศหลกทง 4 คอบรพา ทศทกษณ ทศประจม และอดร ตวอยางเชนชายทมอาย 32 ป เรมนบจากหรดจนมาครบสบททศประจม นบตอไปทอดรเปนยสบ นบตอไปทบรพาเปนสามสบ นบตอไปทอาคเนยเปนสามสบเอด และสามสบสองททกษณ เปนตน ค าท านายจะใชเกณฑประวตของตวละครนน ๆ เปนกรอบคด เชนถาตกทศประจม (สดา) ซงตามประวตของสดาในวยเดกทถกทอดทง และมผใจบญเกบมาเลยงดจนเตบใหญ กสามารถท านายตามประวตของนางสดาไดวาจะมทกขแตในภายหนาจะมคนมาคอยชวยเหลอ เมอนางสดาเตบโตเขาสวยรนกไดอยกนกบพระรามท านายไดวาจะไดลาภ แตพอนางสดาเขาสวยกลางคนกถก

ภาพท 50 แผนผงแสดงทศตามดวง

หรด ทศกณฐ

พระเสาร (10)

ประจม สดา

พระพฤหสบด (19)

พายพ สดาย

พระราห (12)

อดร หนมาน

พระศกร (21) อสาน พเภก

พระอาทตย (6) บรพา

พระราม

พระจนทร (15)

อาคเนย ขร

พระองคาร(8) ทกษณ พระลกษณ

พระพธ (17)

1

2

3

4

5

6

7 8

พระเกต (9)

231

ทศกณฐลกพาตวไปท านายไดวาจะเสยของรก และเมอนางสดาเขาสวยชรากไดกลบคนอโยธยาท านายไดวาจะไดลาภ โดยรวมแลวถาไมวาหญงหรอชายเมอตรวจดวงชะตาโดยการนบและมาตกททศประจม (สดา) หญงหรอชายผนนจะพบพานกบเคราะหรายตองท าพธแกครวะ (สะเดาะเคราะห) บางครงเจาพธกจะใหหลกการท านายทดจากการเสวยอายของดาวพระเคราะหเหลานน คอพระอาทตยเสวยอาย 6 ป, พระจนทรเสวยอาย 15 ป, พระองคารเสวยอาย 8 ป, พระพธเสวยอาย 17 ป, พระเสารเสวยอาย 10 ป, พระพฤหสบดเสวยอาย 19 ป, พระราหเสวยอาย 12 ป, และพระศกรเสวยอาย 21 ป โดยพระเคราะหเหลานจะเวยนมาเสวยอายของคนทกคนไปตามชวงอาย ตวอยาง คนทเกดวนอาทตยเมอแรกเกดจนมอายครบ 6 ป พระเคราะหทเสวยอายคอพระอาทตย และเมอมอาย 7 พระจนทรกเขามาเสวยอายตอไปอก 15 ป คอตงแตอาย 7 ปไปจนถง 21 ป เมอมอาย 22 ปพระองคารกจะเขาเสวยอายตอไปอก 8 ป และพระเคราะหอนกเวยนเขามาเสวยอายจนสนอายไข ขอส าคญทสดของการตรวจดวงชะตาดวยการนบ ถาหญงหรอชายผใดเกณฑดวงชะตาทงอาย เดอนเกด และวนเกด นบแลวมาตกต าแหนงเดยวกนทง 3 รอบ แสดงวาบคคลผนนจะพบพานกบคราวเคราะหรายครงใหญทสดในชวต เคราะหรายทจะประสบครงนอาจท าใหสญเสยทกสงทกอยางทมอยแมแตชวตตนเองกไมอาจจะสามารถรกษาไวได (วเศษ สมวน, สมภาษณ, 12 มกราคม 2556) เมอผสะเดาะเคราะหนดแนะกบเจาพธเพอก าหนดวนท าพธไดแลว ผสะเดาะเคราะหจะตองมการตระเตรยมเครองประกอบพธ เพอใชในวนท าพธ ประกอบดวย

1. กระทงเกาหอง (เป ปรมบวน กะตวง) 1 ใบ เปนกระทงทท าขนจากฐานทน ากานใบหญาคาแหงเทากบจ านวนอายผสะเดาะเคราะห โดยจะน ามามดตอกนจนเปนเสนยาวประมาณ 4 เทาของความยาวศอกผสะเดาะเคราะห หกมดกานหญาคาใหเปนรปสเหลยมจตรตทมขนาดกวางยาวเทากบความยาวศอกผสะเดาะเคราะห พนน าไมไผมาเหลาใหมขนาดพอประมาณจ านวน 8 อนเสยบรอยไปทมดกานหญาคา น าใบตองมารองเปนพน น ากาบกลวยสดมาเฉอนใหมขนาดแคบลงเหลอกวางประมาณ 5 – 10 เซนตเมตร น าตดทมดกานหญาคาท าเปนขอบกระทง ตดขอบบางสวนออกใหดคลายเปนชองประต ภายในตวกระทงน ากาบกลวยมาจดเรยงตอกนใหมหองจ านวน 9 หอง

2. กระทงสเหลยม (เป บวน จรง) 2 ใบ เปนกระทงทท าขนจากฐานทท าจากกานใบหญาคาเชนกน กระทงใบแรกใชกานใบหญาคาจ านวน 7 กาน (เปนตวแทนวนทม 7 วน) กระทงใบทสองใชกานใบหญาคาจ านวน 12 กาน (เปนตวแทนเดอนทม 12 เดอน) ขนาดความกวางยาวของกระทงเทากบความยาวคบผสะเดาะเคราะห และท าเพยงหองเดยว

232

3. กระทงแปดทศ (เป ปรมเบย แอ) 8 ใบ เปนกระทงทท าจากกาบกลวยทงแผนทไมเฉอนใหมขนานแคบลง น ามาตดใหเปนแผนความยาวเทากบความยาวคบของผสะเดาะเคราะห

4. กระทงใบขนน 146 ใบ น าใบขนนทงใบมากลดใหเปนกระทงคลายกรวยสามเหลยม 5. ธงชย 146 อน เปนธงทท าจากกานทางมะพราว ความยาวเทากบ 1 คบของผสะเดาะ

เคราะห โดยจะตดแตงสวนปลายกานทางมะพราวเหลอสวนทเปนใบใหมลกษณะคลายธงจ านวน 3 ใบ หรอท าจากกานทางมะพราวแตน ากาบกลวยมาตดแตงใหคลายธงและน ามาปกไวทปลายกาน

6. ขนขาวขวญ 1 ใบ ประกอบดวยหอเมดขาว 19 เมลดจ านวน 3 หอ หอแปงทาตว 1 หอ ดายมงคล 19 เสน ผาขาว 1 ผน ใบขนน 3 ใบ

7. เทยนชย ทท าจากดายเกาเสนวดตามความยาวของผสะเดาะเคราะห แลวพบทบขนาดประมาณ 1 คบ น าขผงมาหอหมและปนใหเปนเทยน ปจจบนใชเทยนไขทมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 2 – 3 เซนตเมตร (ปจจบนจะใชเทยนไขแทน)

8. ขาวเจาสวยสามส 1 ชด ประกอบดวยขาวขาว ขาวแดง และขาวด า (ขาวขาวเปนขาวสวยธรรมดา ขาวแดงน าขาวสวยไปคลกกบปนกนหมาก ขาวด าน าไปคลกกบผงถาน และปนเปนกอนคลายไขไก)

9. แปงขาวเจา (นวดเปนกอน) 10. ดายสายสญจน 1 มด

นอกจากนผสะเดาะเคราะหยงตองเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ไวส าหรบใหเจาพธ (อาจารย) ท าพธบชาครกอนเรมท าพธแกครวะ ประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค เปนเครองสกการบชาหรอเครองบชาธรรม ทล าตวท าขนจากลกกลวยน าวาหรอตนกลวยทมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 5 เซนตเมตร ถาเปนลกกลวยจะตวหวตดทายออก ถาเปนตนกลวยจะตดใหมความยาวประมาณ 8 – 12 เซนตเมตร ขาท าขนจากไมไผชนเดยวมาผานกรรมวธเฉพาะของชาวไทยเขมรใหออกมาเปนขาตง 4 ขา น าใบขนนหรอใบพลมามวนคลายกบหลอดจ านวน 3 ใบมาปกไวโดยรอบล าตว ปกธป 1 ดอก และปกดอกไมหรอขาวตอกเสยบไมจ านวน 1 ดอก

2. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค เปนเครองสกการบชาคลายกบสลาธอรแตกตางกนตรงทสลากะออมจะไมมขา และใบพลหรอใบขนนทน ามาเสยบกบล าตวจะไมมวนใหคลายหลอดเหมอนกบสลาธอร

3. เทยนคร 12 เลม 4. เงนคาคร 12 บาท 5. กรวยบชา 1 ค

233

6. กรวยขนธหา 1 ชด (เปนกรวยทท าจากใบตองน ามามวนและใสดอกไม ธป เทยนไวภายใน)

7. เหลาขาว 1 ขวด 8. น าหวาน 1 ขวด 9. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ ท าจากขนน าทน าใบพล 17 ใบ เรยงรองอยทกนขน

เปนกลม ๆ ละ 4 ใบจ านวน 3 กลม กลมละ 5 ใบ 1 กลม (รวมเปน 4 กลม) ใสดอกไม น ากระปองใสขาวสารใสวางไวและปกธป 12 ดอก และเทยน 12 ดอก

10. ขนม 1 ถาด พธแกครวะจะประกอบพธทบานของผทตองการสะเดาะเคราะห พธเรมจากเมอเจาพธมาถงบานผสะเดาะเคราะหเจาพธกจะจดแจงน าธงชยมาปกลงบนกระทงเกาหองโดยจะปกเปนกลม ๆ ตามดาวพระเคราะห กอนทจะปกธงชยเจาพธจะท าประตทางเขาทกระทงเกาหอง ถาผสะเดาะเคราะหเปนผชายจะท าประตทางทศหรด (อาทตย) และเรมปกธงจากทศหรดไปทางทศประจม (ศกร) ถาเปนผหญงจะท าประตททศอสาน (เสาร) และปกธงชยจากทศอสานไปทางทศบรพา (พธ) จ านวนในการปกธงแตละทศ มหลกเกณฑดงน ทศอสาน (พระอาทตย) ปก 6 อน, ทศบรพา (พระจนทร) ปก 15 อน, ทศอาคเนย (พระองคาร) ปก 8 อน, ทศทกษณ (พระพธ) ปก 17 อน, ทศหรด (พระเสาร) ปก 10 อน, ทศประจม (พระพฤหสบด) ปก 19 อน, ทศพายพ (พระราห) ปก 12 อน ทศอดร (พระศกร) ปก 21 อน, และทศศนยกลาง (พระเกต) ปก 9 อน เมอปกธงชยทกระทงเกาหองเสรจเจาพธกจะปกธงชยลงบนกระทงสเหลยมทงสองใบ โดยใบแรกปก 7 อน ตวแทนของวนเกด ใบทสองปก 12 อน ตวแทนเดอน รวมทงปกธงลงบนกระทงแปดทศใบละ 1 อน น ากระทงทงหมดไปวางไวในมณฑลพธ น าขาวขาว ขาวแดง ขาวด า

ภาพท 51 เครองประกอบพธในพธแกเคราะห (แกครวะ)

234

และกระทงใบขนนใสลงไปในกระทงเกาหองและกระทงสเหลยม โดยกระทงเกาหองจะหนประตบานของผสะเดาะเคราะห และจดธป 1 ดอกปกลงไปในกระทงทกใบ (ระหวางทเจาพธก าลงท าพธจะไมปลอยใหธปหมดดอกจนดบมอดไปโดยญาตของผสะเดาะเคราะหจะรบหนาทจดธปเพมเมอธปใกลหมดดอก) จากนนผสะเดาะเคราะหกจะเขามานงในมณฑลพธโดยทาทางการนงของผสะเดาะเคราะหจะนงเหยยดขาทงสองขางใหปลายเทาไปจรดกระทงเกาหอง และนงหนหนาออกไปทางประตบาน เจาพธน าดายสายสญจนมาโยงวนรอบกระทงเกาหองและน ามาพนไวทขนน ามนต เจาพธเขามาในมณฑลพธโดยจะเขามานงของดานหลงผสะเดาะเคราะห และท าพธบชาครโดยหนหนาบชาไปทางทศอสาน เมอบชาครเสรจเจาพธน าแปงขาวเจามานวดลงบนหลงของผสะเดาะเคราะหโดยระหวางนวดแปงบนหลงเจาพธกจะบรกรรมคาถาไปดวย จากนนกสงแปงใหกบผสะเดาะเคราะหน าแปงแบงใสลงไปในกระทงเกาหอง และสดทายกจะปนเปนรปคลายคนใสไวในชองตรงกลางบรเวณกลมธงชยดาวพระเกต พธสะเดาะเคราะหตอดวยพธท าน ามนต โดยเจาพธจะน าใบสมปอย ใบมะยม ใบมะกรด และใบธรณสารใสลงไปในขนน า และจดเทยนชยบรกรรมคาถาท าน ามนต และเมอบรกรรมคาถาจบ เจาพธประพรมน ามนตไปทผสะเดาะเคราะหและกระทงทงหมด ซดขาวสารไปทกระทงและตวผสะเดาะเคราะห พรอมกบพดวา

ภาพท 52 เครองบชาครในพธแกเคราะห (แกครวะ)

235

“ขอใหสรรพทกข สรรพเครำะหจงออกไปไหหมดสน ถำขำวสำรนงอกได กขอใหเครำะหรำยกลบคน ถำขำวสำรไปงอกเลย ขอใหเครำะหรำยจงปลำสนำกำรไปสน ขอใหพระเครำะหจงออกไปพรอมกบเอำโรคพยำธออกไปดวย” จากนนญาตผสะเดาะเคราะหรนน าไปในกระทงแปดทศ พรอมกบเจาพธท าการซดขาวสารไปทกระทง และตวผสะเดาะเคราะห พรอมนบหนงถงเจดเปนภาษาเขมรวา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร” เมอนบถงปรมปร (เจด) เจาพธจะตอทายดวยค าวำ “ปะจร” ซงแปลเปนภาษาไทยวาปดออก จากนนเจาพธกใหญาตผสะเดาะเคราะหน ากระทงแปดทศไปทงยงทศทงแปดรอบ ๆ บาน ไลเรยงจากทศทอยหนาบานไลไปทางซายของบานและเจาพธบรกรรมคาถาตอ พรมน ามนตไปทตวผสะเดาะเคราะห กระทงเกาหองและกระทงสเหลยม จากนนญาตผสะเดาะเคราะหกจะเขามารนน าลงไปในกระทงเกาหองและกระทงสเหลยม เจาพธซดขาวสารไปทกระทง พรอมกบกลาวดวยประโยควา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร” และตอดวยค าวา “ปะจร” เมอกลาวจบ ผสะเดาะเคราะหกหยบสายสญจนทโยงอยระหวางกระทงกบขนน ามนตขนมาพาดบนตว เจาพธบรกรรมคาถาตอ เมอเจาพธบรกรรมคาถามาจนถงบทสดทาย เจาพธซดขาวสารออกไปอกหนงครง และน าธปทปกอยในกระทงไปจดทดายสายสญจน แลวกลาวประโยคเปนภาษาเขมรวา “อำตด จน อองเกยร ปธ ประเหอะ ศก เซำ เรยฮ ครวะ ไง ดจ รอ มนดจ” ซงแปลเปนภาษาไทยวา “อำทตย จนทร องคำร พธ พฤหสบด ศกร เสำร รำห เครำะหวนขำดหรอ ไมขำด” ผทเขารวมพธกจะรองรบวา “ดจ” แปลวาขาด จากนนเจาพธกจะท าการจดดายสายสญจนจนขาด และใหญาตผสะเดาะเคราะหน าเอากระทงเกาหองและกระทงสเหลยมไปทงนอกชายคาบาน ตามทศทท านายจากต าราทศมงคล (ตงเฮมรวะ) โดยกอนทจะน ากระทงไปทงเจาพธจะยกกระทงทงสองชนดมาท าทาเหมอนปดเอาบางสงออกจากตวผสะเดาะเคราะห และใหญาตผสะเดาะเคราะหน าไปทงโดยระหวางททงกระทงจะกลาวค าดวยประโยควา “ถำหญำคำทน ำมำท ำเปนฐำนกระทง ตอจำกนเปนตนไปถำเกดงอกขนมำได ผสะเดำะเครำะหจะรบเอำเครำะหรำยตำง ๆ กลบเขำสตว แตถำหำกหญำคำนไมสำมำรถงอกไดกไมรบเอำเครำะหรำยตำง ๆ กลบเขำมำสตว” จากนนเจาพธจะท าพธเสยงทายขาวขวญ โดยจะน าขาวขวญทง 3 หอ ๆ ละ 19 เมลด มาเสยงทายดวยการน าไปลอยในน า พธจะเรมจากเจาพธจะเปดหอขาวขวญ พรอมกบหยบน าใบขนนหรอใบพลออกมาจากขน เทขาวลงไปทใบขนน น าไปเทลงในน า จากนนเจาพธจะพบใบไมใหม

236

ลกษณะคลายกรวยและตกขาวขวญทก าลงลอยน าอยขนมา สดทายเจาพธกจะขยมใบไมทมเมลดขาวอยภายในทงไปทางดานหลง พธเสยงทายถาพบวาขาวขวญทเปนขาวสารขณะทน าลงน าแลวพบวามเมลดขาวจมลงสกนน า เปนความหมายทแสดงวาผทสะเดาะเคราะหจะพบพานกบเคราะหรายอยางสาหส ถงขนเสยชวตกเปนได สดทายเจาพธจะท าพธ “ปะจรปะโจล” คอพธปดเปาสงชวรายออกและน าสงดเขาสตวผสะเดาะเคราะห โดยพธแรกจะเปนพธปดเปา (ปะจร) เจาพธน าขนขาวขวญไปวางไวบนมอผสะเดาะเคราะหทยนหงายมอทงสองออกมา เจาพธหยบดายสายสญจนจากขนขาวขวญ น ามาปนทขอมอผสะเดาะเคราะห เรมปนจากขอมอแลวลากออกไปสปลายนว ระหวางปนเจาพธจะท าการนบหนงทเจดเปนภาษาเขมรวา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร” โดยจะนบเปนจงหวะชา ๆ และตอทายดวยค าวำ “ปะจร” จากนนเจาพธจะท าการขยมดายแลวทงไปทางดานหลงของเจาพธ ถอวาเปนการปดเปาสงราย ๆ ออกจากตวผสะเดาะเคราะหเปนทเรยบรอย เมอเสรจพธประจรกจะเขาสพธน าสงทดงามเขามาสตวผสะเดาะเคราะหทเรยกเปนภาษาเขมรวา “ปะโจล” เปนการน าขวญทชาวไทยเขมรเชอวาม 19 ดวงกลบเขามาสผสะเดาะเคราะห เจาพธจะน าดายสายสญจนมาท าการปนทมอผสะเดาะเคราะห โดยเรมปนจากปลายนวแลวไลเขาสขอมอ การนบจงตองนบหนงถงสบเกาเปนภาษาเขมร วา “มวย ปร เบย บวน ปรม ปรมมวย ปรมปร ปรมเบย ปรมบวน ดอบ ดอบมวย ดอบปร ดอบปร ดอบบวน ดอบปรม ดอบปรมมวย ดอบปรมปร ดอบปรมเบย ดอบปรบบวน” และเมอนบเสรจเจาพธน าดายสายสญจนมาผกทขอมอของผสะเดาะเคราะห

ภาพท 53 พธแกเคราะห (แกครวะ)

237

จากนนญาตผสะเดาะเคราะหน ากระทงเกาหองและกระทงสเหลยมไปทงตามทศทเปนมงคลตามต าราความเชอเรอง “ ตเนยง” หรอ “ตะเนยง” ทแปลวาทนง โดยนยแปลไดวาทนงตามทศมงคล กเปนอนเสรจพธสะเดาะเคราะห หลกเกณฑการท านายดวงชะตาตามทนงตาง ๆ ท านายไดดงน

1. ตกทนงพระราม (ทศบรพา) หามไปทศหรด จะพลดพรากลกเมย วนเกดเหตมกเปนวนอาทตย และหามรบประทานเนอหม

2. ตกทนงขร (ทศอาคเนย) หามไปทศบรพา เหตมกเกดในวนจนทร ใหระวงเรองเดอดรอนทจะมสตรน ามา ใหระวงเรองอาหารการกน และหามรบประทานเนอวว

3. ตกทนงพระลกษณ (ทศทกษณ) หามไปทางทศพายพ ใหระวงจะถกลกพา จะมทกข หามรกใครในปน หามรบประทานของทเขาเอามาฝากโดยเฉพาะในวนองคาร และหามรบประทานมะพราวและเนอชาง

4. ตกทนงทศกณฐ (ทศหรด) หามไปทศอดร จะเกดเคราะหและเดอดรอนเพราะความรก จะมลาภและในเวลาเดยวกนลาภกจะน าทกขมาดวย หามรบประทานเนอเตา ปลา และเมนโดยเฉพาะวนพธ

5. ตกทนงสดา (ทศประจม) หามเดนทางไปทศบรพา เหตมกจะเกดในวนศกร หากใครมาขออยดวย หรอมาขอพกอาศยชวคราวกอยาใหอย มกจะถกหลอกลวงตมตน ใหระวงเรองเกยวกบทดน หามรบประทานเนอกวาง

6. ตกทนงสดาย (ทศพายพ) หามไปทางทศทกษณ และมกจะมเหตเกดในวนพฤหสบด มกมความเดอดรอนเพราะอาสาชวยเหลอผอน หามรบประทานอาหารทชอบและเหนวาอรอยมาก และหามรบประทานเนอไก

7. ตกทนงหนมาน (ทศอดร) ใหระวงเรองรบประทานอาหารสแดงหรอด า ใหงดเวนเนอป เหตมกจะเกดทางทศหรด

8. ตกทนงพเภก (ทศอสาน) หามเดนทางไปทศอาคเนย จะเกดผดใจกบญาตพนอง ใหเวนรบประทานของหวาน โดยเฉพาะวนศกรเปนวนราย พธขอฝน (โซมเพลยง) โซมเพลยงเปนค าภาษาเขมรแยกค าแปลไดวา “โซม” แปลวาขอ “เพลยง” แปลวาฝน แปลโดยรวมคอการขอฝน ซงเปนพธกรรมทชาวไทยเขมรจะกระท าขนเพอวงวอนขอใหเทพยาดาดลบนดาลใหฝนตกลงมา ดวยสงคมของชาวไทยเขมรเปนสงคมทประกอบอาชพทางการเกษตรเปนอาชพหลก โดยเฉพาะการปลกขาวไวกน ซงการปลกขาวจ าเปนทจะตองอาศยน าฝนเปนปจจยหลกชวยใหกลาขาวเจรญเตบโต แตถาหากฝนเกดทงชวงไมยอมตกลงมากจะท าใหกลาขาวเกด

238

ความเสยหาย ชาวไทยเขมรจงไดประกอบพธขอฝนขนทเรยกวา “โสดมวนไตรปะตวะ” แปลวาสวดมนตปลาชอน พธกรรมโสดมวนไตรปะตวะจะท าระหวางเดอนสงหาคมถงกนยายน ซงระหวางนเปนชวงเวลาทตนขาวก าลงเจรญเตบโต โดยพธกนในประร าพธ (โรงเรอด) กลางชมชน (บรเวณหนาศาลนะตา) ซงประร าพธนจะสรางแบบไมมหลงคาและสรางหนหนาไปทศตะวนออก เจาพธ (อาจารย) ทจะมาเปนผท าพธจะมอยดวยกน 2 ลกษณะคอเจาพธทเปนพระสงฆและเจาพธทไมใชพระสงฆ และชาวชมชนกจะรวมกนจดเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทประกอบดวย

1. บายศรตน (บายแสรยเดม) 7 ชน 1 ค เปนบายศรขนาดใหญทท าขนจากตนกลวยทมความสงประมาณ 120 – 170 เซนตเมตร น าไมไผทเหลาใหมขนาดพอโคงไดและมความยาวประมาณ 30 – 50 เซนตเมตรน าไปเสยบรอบตนกลวยคลายรปกลบดอกไม โดยจะเสยบใหมจ านวน 7 ชน แตละชนจะน าผลไมและขนมตาง ๆมาวางไว

2. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 3. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 4. เทยนคร 12 เลม 5. เงนคาคร 12 บาท 6. บายศรพระ 1 ค 7. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) 8. เหลาขาว 1 ขวด 9. น าหวาน 1 ขวด 10. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ 11. อาหารคาวหวาน 1 ชด 12. หมากพล (จดพอดค า) 13. บหรหรอยาเสน

นอกจากนยงจะตองมการจดเตรยมเครองประกอบพธ ทประกอบดวย 1. บาตรพระ 1 ใบ (อดตจะใชบาตรดนเผา) 2. ปลาชอน 1 – 3 ตว (ระหวางพธจะน าไปใสไวในบาตรทใสน าไวพอทวมหลงปลา)

พธกรรมจะกระท าในชวงเวลาหลงจากทพระสงฆฉนภตตาหารเพลเสรจ พธเรมจากเจาพธน าอาหารคาวหวาน หมากพลและบหรไปสกการบชานะตาทศาล จากนนนมนตพระสงฆเขามาในประร าพธ โดยจะใหพระสงฆนงหนหนาไปทางทศตะวนออก จากนนน าภตตาหาร (จงหน) มาถวายแดพระสงฆ หลงจากทพระฉนเสรจเรยบรอยกใหศลใหพรแกผเขารวมงาน เมอใหพรเสรจ

239

พระสงฆกจะท าพธปลงอาบตเพอช าระศลใหบรสทธ เจาพธกจะน าผรวมงานนมสการบชาพระรตนตรย, สมาทานศลหา, และอาราธนาใหพระสงฆสวดพระปรตร สวดบทชมนมเทวดา และสวดนมสการพระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ จากนนพระสงฆจะตอดวยคาถาขอฝน (คาถาปลาชอน) (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 13 เมษายน 2556) การสวดบรกรรมคาถาปลาชอนนนพระสงฆจะสวดไปเรอย ๆ ไมมการนบจ านวนรอบโดยจะสวดไปจนกวาฝนจะตก หรอจะสวดเพยง 108 จบ แตถาหากในระหวางทพระสงฆก าลงบรกรรมคาถาปลาชอนทอยในบาตรเกดดน และกระโดดออกมานอกบาตร ชาวไทยเขมรเชอวาถาปลาชอนกระโดดออกมาจะเปนสญญาณทบงบอกวาจะเกดฝนตกหนกในไมชาน ต านานเกยวกบการสวดมนตปลาชอนนนมเรองสบตอกนมาวา ในสมยพทธกาลแควนโกศลชนบทเกดฝนแลงแหงผากไปทกต าบล ไดเกดทพภกขภยอยางใหญหลวง มหาชนจงอาธนาพระพทธเจาใหพระองคชวยโปรดสตว พระพทธเจาจงเสดจไปเปลยนผานงท ากรยาวาจะลงไปสรงน าในสระโบกขรณซงแหงขอดไมมน า ทนใดนนเมฆฝนกไดตงเคาขนมาทางทศประจมและไดตกลงมาอยางหนก จากต านานนท าใหเชอวาดวยอานภาพของพรรพชตผบรสทธทเปยมดวยมหากรณายอมเรยกฝนได สวนพระมหาเถระทชอวาสภตะนนทานมฤทธสามารถเรยกฝนไดเชนกน จงมการกลาวสวดถงบารมของทานใหมาชวยประทานน าฝนในยามทเกดความแหงแลง (มงกฎ แกนเดยว, 2524, หนา 4476 - 4877) ต าราทศมงคล (ตงเฮมรวะ) ตงเฮมรวะเปนภาษาเขมรแปลวาทศมงคล “ตงเฮม” แปลวาลมหายใจหรอชพจร “รวะ” แปลวา เปนหรอมชวต ชาวไทยเขมรจะมความเชอเรองทศในทางดหรอราย โดยจะน ามาใชในพธกรรมตาง ๆ ทชาวไทยเขมรประพฤตปฏบตกนอย ลกษณะของความเชอเรองทศมงคลนนจะน ามาใชในพธกรรมในลกษณะของการทเจาพธจะเขาสมณฑลพธทศใด จงจะทศทเปนมงคลและถกตอง เชนการท าพธกรรมบอนเลงปะตะท าไม (ท าบญขนบานใหม) ซงจะตองมขบวนแหทแหรอบบานและเมอแหครบจ านวนรอบ จะเขาตวบานทศทางใดทเปนมงคล หรอการตงขบวนใหหนหนาไปทางทศทเปนมงคลเพอเปนสรมงคลตอบาน หรอการในพธกรรมอน เชนพธกรรมโกนจกการทเจาพธจะเขาสมณฑลพธกจะเขาตามทศทเปนมงคล (วเศษ สมวน, สมภาษณ, 20 มกราคม 2556) โดยจะมการถอหลกเกณฑดงน วนอาทตย เขาทางทศใต (ทกษณ) นงหนหนาไปทางทศเหนอ (อดร) วนจนทร เขาทางทศเหนอ (อดร) นงหนหนาไปทางทศตะวนตกเฉยงใต (หรด) วนองคาร เขาทางทศใต (ทกษณ) นงหนหนาไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ (อสาน) วนพธ เขาทางทศใต (ทกษณ) นงหนหนาไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ (อสาน)

240

วนพฤหสบด เขาทางทศตะวนตก (ประจม) นงหนหนาไปทางทศตะวนออก (บรพา) วนศกร เขาทางทศตะวนตก (ประจม) นงหนหนาไปทางทศตะวนออกเฉยงใต (อาคเนย) วนเสาร เขาทางทศเหนอ (อดร) นงหนหนาไปทางทศใต (ทกษณ) พธบญบงสกล (บอนบอกสะแบก) บอนบอกสะแบกหรอแปลเปนไทยวาบญบงสกล*หรอเรยกอกอยางวาบญตออาย “บอน” แปลวาบญ “บอก” แปลวาปอกหรอลอก “สะแบก” แปลวาหนง รวมความกนแลวแปลวา “บญลอกหนง” ซงเปนส านวนตามลกษณะของพธกรรมชกผาบงสกลคนเปน คอการประกอบพธจะน าผาขาวหรอจวรมาวางหรอคลมบนตวของผทจะท าพธ และนมนตพระภกษสงฆมาชกเอาผาบงสกลทวางอยนนออกไป (คลายเปนการถลกหนงออกไป) การบงสกลคนเปนนนเปนความเชอตามหลกของพทธศาสนาทเชอวามนษยด ารงอยเพราะบญ และเพอเปนการจ าเรญบญอายใหยนยาวตอไปจ าเปนตองตออายใบบญ หรอท าบญตออาย เพอใหอายยนยาวตอไป แตถาหากตองตายกเชอวาบญทไดท าในครงนจะสงผลใหไปเกดในภพภมทด พนจากจตราบาย** การท าบญตออายตามความเชอของชาวไทยเขมรจะมอยดวยกนหลายลกษณะ บญตออายลกษณะแรกเปนพธกรรมตออายทชาวไทยเขมรนยมกระท ามากทสด โดยจะเปนพธแบบงาย ๆ ประกอบพธกนในเวลากลางคน และตองเปนคนทพระจนทรมดสนท (คนขางแรม) รวมทงตองใชชวงเวลาหลงเทยงคนเปนตนไปในการประกอบพธ โดยจะท ารวมกบพระภกษ พธกรรมลกษณะนผตออายจะกระท าเพยงคนเดยว ไมมเจาพธและญาตพนองรวมงาน โดยผทตองการตออายจะจดเตรยมประกอบพธจะมเพยง 2 ชนด ประกอบดวย

1. ผาบงสกล 2. ธป 1 ก ามอใหญ

พธกรรมจะเรมจากผทตองการตออายจะเขาไปในปาชาของวดเพยงคนเดยว โดยจะถอธปและผาบงสกลไปดวย เมอเขาไปถงปาชากจะหาพนททเหมาะสมและจดแจงเกบกวาดใหสะอาด เพอใชเปนพนทส าหรบนอน จากนนกจะจดธปทงหมดทมอย น าธปปกกบพนดนไลเรยงเปนระยะ ๆ จากจดทจะใชนอนไปจนถงกฏพระภกษสงฆทจ าวดอย เมอไปถงประตหองของพระสงฆกจะเคาะประตดง ๆ เพอใหพระสงฆตนจากการจ าวดขนมา เมอสงเกตไดวาพระตนแลว ผตออายกจะรบเดนกลบมายงปาชา ลงนอนกบพนดนบรเวณทจดเตรยมไว น าผาบงสกลมาหมหรอคลมตวเองใหเหมอนกบการคลมศพผตาย

* การบงสกลจะมอย 2 ลกษณะคอ บงสกลตาย หมายถงสงทไมดในชวตของเราทประสบมาพอเขารวมในพธ กเพอให

สงเหลานผานพนไป และการบงสกลเปนกเหมอนกบการใหชวตใหมของเรา เหมอนเปนการเกดใหม ** จตรบาย คอแหลงทตกต า 4 แหง ซงทเปนอยอาศยของเดยรจฉาน เปรต อสรกาย และสตวนรก

241

เมอพระภกษตนขนมาและเปดประตออกมาเหนธปทปกเรยงรายอยกรไดทนทวามผตองการจะตออาย พระภกษกจะหมผาจวรและเดนไปตามธปทปกอยไปจนถงตวผตออาย เมอพระมาถงตวผตออายพระสงฆกจะสวดมนตบงสกล และชกผาบงสกลออกมาจากตวผตออาย (สรอย บวแปลง, สมภาษณ, 20 มกราคม 2556) พรอมกบสวดมนตบทบงสกลวา “อะรจง วะตะยงกำโย ปะฐะวง อะธเสสสะต ฉฑโฑ อะเปตะวญญำโณ นรตถงวะกะลงคะรง” ซงแปลเปนไทยวารางกายนไมจรงยงยนหนอ เมอปราศจากวญญาณแลว กจะถกทอดทงไวบนแผนดนประดจดงทอนฟน และตอดวยบทกรวดน าและใหผตออายกรวดน า เปนอนเสรจพธ นอกจากนยงมพธกรรมตออายอกลกษณะทชาวไทยเขมรกระท ากนครงอดต โดยจะตองมการจดเตรยมเครองประกอบพธกรรม 3 อยาง ประกอบดวย

1. ขาวสาร (ตวงดวยถวยเลก ๆ จ านวนใหมากกวาอายของคนทจะท าบญตออาย เมอตวงครบตามทตองการกน าขาวทงหมดมาใสรวมกนทขนใบเดยว)

2. น า (วธการตวงและจ านวนเทากบการตวงขาวและใสรวมกนในขนใบเดยว) 3. กระทงใบขนน (น าใบขนนมาเยบเปนกระทงเปลาเทากบจ านวนขาวและน า)

เมอเตรยมสงของไดครบทงสามอยางแลว ผทตองท าบญตออายกจะน าสงของทงสามอยางไปทวดในชมชน (สวนใหญจะไปในวนพระ) และนมนตพระภกษพระสวด เมอพระสวดเสรจกน ากระทงใบมะยมไปทง และน าขาวและน าไปใหผทมาท าบญในวดไวหงกนเปนอนเสรจพธ ครงอดตชาวไทยเขมรยงพธกรรมท าบญตออายอกลกษณะหนง โดยพธกรรมลกษณะน จะใหเจาพธท าพธให โดยจะตองจดเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ประกอบดวย

1. บายศรตน (บายแสรยเดม) 7 ชน 1 ค 2. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 3. กรวยขนธหา 1 ชด 4. ธป 2 ดอก 5. เทยน 2 เลม 6. ขนน ามนต 1 ใบ (หรอใชบาตรพระน ามาใชเปนขนน ามนตกได)

นอกจากนผตออายยงจะตองเตรยมเครองประกอบพธ ทเปนผาขาว หรอจวร (จ านวนเทากบจ านวนของพระสงฆทนมนตมาบงสกล) พธตออายลกษณะนจะประกอบพธทบานของผท าบญ เวลาท าพธจะใชเวลาชวงกลางวน โดยอาจจะใชเวลากอนพระฉนเพลหรอหลงฉนเพลกแลวแตความสะดวกของผท าบญและพระสงฆ เมอก าหนดวนและจดเตรยมเครองประกอบพธกรรมไวอยางครบถวนตามทไดกลาวมาขางตน พธจะเรมตนจากการเจาพธอาราธนาพระรตนตรยและสมาทานศลหา จากนนเจาพธกจะให

242

ลกหลานของผทจะบญตออายถอพานดอกไม ธปเทยน โดยจะใหลกหลานเหลานนไปไหวผทจะท าการตออาย ลกหลานจะกลาววา “กำยกรรม วจกรรม มโนกรรมใดทลกหลำนไดลวงเกนโดยเจตนำหรอไรเจตนำ ทงตอหนำและลบหลง กขอใหอโหสกรรมใหดวย ขอใหพอแมหรอปยำตำยำย จงมอำยมนขวญยนมพลำนำมยแขงแรง หำยจำกโรคภย ไดอยกบลกหลำนสบไปอกนำน ๆ” เมอผทจะท าบญตออายรบขมาโทษจากลกหลานแลว ถาผทท าบญตออายยงมสขภาพดอยกจะหมอบกราบทหนาพระสงฆ โดยจะกราบลงบนหมอนหรอฟกทไดจดเตรยมเอาไว ถาผทท าบญตออายสขภาพไมดหรอปวยไขอยไมสามารถลกขนไดกจะพนมมอไหว ตอมาลกหลานหรอญาต ๆ กจะน าผาขาวหรอจวรทไดเตรยมไวไปพาดทตวผทท าบญตออาย จากนนเจาพธกจะอาราธนาใหพระสวดหรอเทศนากไดแลวแตกรณ ถาผท าบญตออายมสขภาพดอยเจาพธกจะอาราธนาใหพระสงฆสวดมนตเทานน แตถาผทท าบญตออายปวยไขอยเจาพธกจะอาราธนาใหพระสงฆเทศนาดวย กณฑเทศนทพระสงฆจะท าการเทศนา จะมการก าหนดเอาไววาจะเทศนากณฑใดตามชวงอายของผทท าบญตออาย ชวงอายระหวางสสบถงหกสบป เทศนาดวยคมภรอณหสสวชย* อายระหวางหกสบเอดถงแปดสบป เทศนาดวยคมภรจนทสข และอายระหวางแปดสบเอดถงหนงรอยป เทศนาดวยคมภรอาการวตสตร**

* ต านานเกยวกบคมภรอณหสสวชย มอยหลายต านาน เชนต านานหนงทเลาสบตอกนมาวาสมยหนงพระบรมศาสดา

เสดจประทบอยเหนอพระแทนศลาอาสนภายใตตนปารกชาต ณ ดาวดงสพภพ ตรสพระสทธรรม เทศนา อภธรรม 7 คมภร โปรดพทธมารดา ในกาลครงหนงนนมเทพบตรองคหนง นามวาสปตฏฐตา ไดเสวยทพยสมบตอยชนดาวดงสมาชานาน กอก 7 วน จะสนบญจตจากดาวดงส ลงไปอบตในนรกเสวยทขเวทนาอยตลอดแสนป ครนสนกรรมในนรกนนแลวกจะไปบงเกดเปนสตวดรจฉาน 7 จ าพวก เสวย วบากกรรมอย 500 ชาต ทก ๆ จ าพวก

** ต านานเกยวกบคมภรอาการวตสตร เลาวาในสมยหนงสมเดจพระผมพระภาคเจาเสดจประทบอย ณ เขาคชฌกฎบรรพตคร ใกลราชธานราชคฤหมหานคร ในสมยครงนนพระสารบตรพทธสาวก เขาไปสทเฝาถวายอภวาทโดยเคารพแลวนงในทควรสวนขางหนงเลกแลดสหธมมกสตวทงหลาย กเกดปรวตกในใจคดถงกาลตอไปภายหนาวา “อเม โข สตตา ฉนนมลา อตตสกขา” สตวทงหลายเหลานทหนาไปดวยกเลสมอวชชาหมหอไว มสนดานอนรกชฏดวยอกศล คอ โลภะ โทสะ โมหะ ชอวากศลมลขาดแลว มสกขาอนละเสยแลว เทยงทจะไปสอบายทง ๔ คอ นรก เปรตวสย อสรกายและสตดรจฉาน เมอสตวหนาไปดวยอกศล จะน าตนใหไปไหมอยในอบายภมตลอดกาลยดยาวนาน ธรรมเครองกระท าใหเปนพระพทธเจา คอบารม ๓๐ ทศ มอยจะหามกนเสยไดซงจตราบายทกขทงมวล และธรรมทพระองคตรสไวในพระสตรพระวนย พระปรมตถลวนเปนธรรมทจะน าใหสตวพนจากสงสารทกขทงนน เมอปรวตกเชนนเกดมแกพระธรรมเสนาบดพระสารบตรแลว ดวยความเมตตากรณาแกประชาชนทงหลายทเกดมาในสดทายภายหลงจะไดปฏบตเปนเครองปองภยในอบาย พระผเปนเจาจงยกอญชลกรถวายอภวาทพระบรมโลกนาถเจา แลวทลถามวาขาแตพระผมพระภาคเจาผเจรญ “เย เกจ ทปปญญา ปถคคลา” บคคลทงหลายเหลาใดเหลาหนง มปญญายงหนาดวยโมหะหารจกพทธกรณธรรม คอบารมแหงพระพทธเจานนไมเพราะเปนคนอนธพาล กระท าซงกรรมอนเปนบาปทงปวงดวยอ านาจราคะ โทสะ โมหะ เขาครอบง ากระท ากรรมตงแตเบาคอ ลหกรรม จนกระทงกรรมหนกคอครกรรม โดยไมมความกระดากอาย เบองหนาแตแตกกายท าลายขนธ จากชวตอนทรยแลวจะไปเกดในอเวจนรยาบาย

243

เมอพระสงฆสวดมนตหรอแสดธรรมเทศนาจบ เจาพธกจะนมนตใหพระสงฆมาชกผาบงสกล พระสงฆจะจบทชายผาขาวหรอจวรทวางอยบนตวผทท าบญตออาย พรอมกบสวดมนตบทบงสกล และพระสงฆชกผาบงสกลเสรจเรยบรอย เจาภาพกจะถวายจตปจจยแดพระสงฆ จากนนพระสงฆกจะสวดมนตใหศลใหพร และท าการปะพรมน ามนตเปนอนเสรจพธ นอกจากนนยงมพธกรรมตออายอกลกษณะทชาวไทยเขมรเรยกวา “บญชกมหาบงสกล” โดยการท าบญลกษณะนจะสามารถประกอบพธกรรมไดในโอกาสพเศษเทานน ดวยเหตวาผทตองการจะท าบญตออายจะตองท ากบพระธดงคทบงเอญเดนผานมาในหมบานเทานน เมอผทท าบญตออายรบรวาจะมพระธดงคผานมากจะมการตระเตรยมผาขาวหรอจวรเอาไว แลวไปดกรอพระธดงคทจะเดนผานมา เมอพระเดนเขามาใกล ผท าบญตออายกจะหมอบลงกราบและเอาผาขาวหรอจวรทเตรยมไวคลมทตว พระธดงคกจะบรกรรม“อะรจง วะตะยงกำโย ปะฐะวง อะธเสสสะต ฉฑโฑ อะเปตะวญญำโณ นรตถงวะกะลงคะรง” และชกเอาผาบงสกลไป เปนอนเสรจพธ พธเสยงทาย (บน) ชาวไทยเขมรมพธกรรมการท านายโรคภยไขเจบหรอเรองอน ๆ อยพธกรรมหนง เรยกเปนภาษาเขมรวา “บน” ทแปลเปนภาษาไทยวาการหาจดกงกลาง หรอจดตรงดง หรอการท านาย พธบนนชาวไทยเขมรน ามาใชท านายโรคภยไขเจบทเกดขนโดยไมสามารถทราบถงสาเหต หรอเรองตาง ๆ ทไมสามารถหาค าตอบไดอยางชดเจนวาเกดขนจากอะไร บคคลทท าหนาทเปนเจาพธหรอหมอพธชาวไทยเขมรจะเรยกวา “หมอบน” การจะไปหาหมอบนถาเปนเดกเลกพอหรอแมกจะเปนผพาไปพบหมอบนใหท านายถงสาเหตของการเจบปวยนน แตถาโตเปนผใหญสามารถไปหาหมอบนไดดวยตนเอง ผคนสวนใหญทไปพบหมอบนดวยสาเหตเกดอาการเจบไขทไมสามารถหาสาเหต หรออาการเจบไขทใชวธการรกษาดวยหมอยาแลวไมหาย เชนเดกรองไหมากผดปกต คนทปวดหวมาแลวหลายวนไมยอมหาย คนทอยด ๆ รางกายกผอมซบซดขนมาทง ๆ ทไมอาการเจบไข หรอคนทมลกษณะซมเศราผดปกต ปจจบนชาวไทยเขมรในชมชนไดน าการท านายดวยพธบนมาท านายเรองอน ๆ ทไมเคยมปรากฏแตครงโบราณ เชน การท านายหาสงของหรอสงตาง ๆ ทหายไป เปนตน โดยหมอบนจะท านายไดแตเพยงวาของทหายไปนนจะไดกลบคนมาหรอไม แตไมสามารถท านายไดวาสงของทหายไปนนหายไปอยทใดหรอใครเปนผน าสงของเหลานนไป และปจจบนยงไดน าพธบนมาท านายวาเดกม “กรก าเนด” หรอ “ครก าเนด” หรอ “เทพเจา” องคใดเปนเทพประจ าตว ซงครงโบราณชาวไทยเขมรจะไมใชพธบนมาท านาย แตจะใชวธดจากสายรกของเดกเมอแรกเกดกจะรไดวาเดกคนนน ๆ มเทพเจาองคใดเปนเทพผคมครองประจ าตว

244

ผทจะไปพบหมอบนท าพธท านาย ตองเตรยมเครองบชาครไปมอบใหกบหมอพธในวนท าพธ ประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. เทยน 1 ค 3. ขาวสาร 1 ถวย (ส าหรบหมอบนท านายดวยมดยบ หรอมดสะนาก หรอตะไกรหนบ

หมาก) 4. ไขไก 1 ฟอง (ส าหรบหมอบนท านายดวยวธตงไขในจาน) 5. เงนคาคร 12 บาท (หมอบนแตละคนจะใชจ านวนเงนคาครไมเหมอนกน อดตจะใช

เพยง 1 – 2 บาท) เมอไปพบหมอบน ผทจะใหหมอบนท านายกจะบอกเลาถงอาการเจบปวยหรอเรองทตองการทจะใหท านายใหหมอบนฟง หมอบนกจะท าการท านายดวยอปกรณท านายประจ าตวของหมอแตละคน ผทไปพบถามอาการเจบปวยโดยไมสามารถหาสาเหตได ตามความเชอของชาวไทยเขมรเชอวาอาการเหลานเกดจากผหรอเทพเจาเปนผกระท า หมอบนกจะท านายวาท าผดผกบผตนใด หรอผดค าบนบานทใหไวกบเทพเจาองค ใด หรอถกคณไสยหรอไมเปนตน ถาผทไปพบหมอบนใหท านายหาของทสญหายไปหมอบนกจะท านายวาสงของทหายไปนนจะไดกลบคนมาหรอไม ถาผไปพบหมอบนใหท านายวาเดกทารกทเกดมามครคนใดเปนครประจ าตวเดก หมอบนกจะท านายวาเดกคนนนมครคนใดเปนครประจ าตว (เฮยบ ลอสถาน, สมภาษณ, 2 ตลาคม 2555) อปกรณทหมอบนน ามาใชท านายจะมอยดวยกน 4 ชนด ซงถาหมอบนทานใดเลาเรยนวธการท านายดวยอปกรณชนดใดกจะใชอปกรณเปนเครองมอท านายตลอดไป อปกรณทมหมอบนชาวไทยเขมรน ามาใชมอยดวยกน 4 ชนด ประกอบดวย

ภาพท 54 พธเสยงทาย (บน)

245

1. มดยบ หรอมดสะนาก หรอตะไกรหนบหมาก วธการท านายดวยอปกรณชนดน เรมตนจากหมอบนน าเชอกหรอดายทมความยาวประมาณ 1 ฟต ดานหนงของเชอกผกไวทดานดามของตะไกรและน าเชอกอกดานหนงโยงไปผกดานหวของตะไกร หมอบนจะนงชนเขาขนมาหนงขาง (หมอบนทถนดมอขวากจะนงชนเขาขวาดวยเชนกน) จากนนหมอบนจะน าขาวสารโปรยลงบนตะไกรจ านวนประมาณ 1 หยบมอ และน ามอขางทถนดมาจบบรเวณตรงกลางเชอกทผกตะไกร น าขอศอกของมอขางทถอเชอกวางไวบนหวเขาของขาขางทตงขน จากนนหมอบนกจะท าการท านาย ถาเปนเรองของอาการเจบปวยทหาสาเหตไมได หมอบนกจะท านายไปเรอย ๆ วาคน ๆ นน ผดผหรอผดค าบนบานไวกบเจาเทพเจาองคใด และเมอตะไกรแกวงขนมาระหวางทหมอบนพดถงชอเทพเจาองคใดหรอผตนใดกแสดงวาคน ๆ นนผดผหรอผดค าบนบาน (บอน) ไวกบเทพเจาหรอผตนนน

2. ฝาเตาปนทมหวงบนยอดฝาปด วธการท านายหมอบนจะน าเชอกมาผกไวหวงบนยอดฝา วธการท านายเหมอนกบการใชตะไกรท านาย คอตงสมมตฐานไปเรอย ๆ วาสาเหตของการเจบปวยเกดจากสงใด จนกวาฝาเตาปนจะแกวง

3. มดจกตอกปกบนถวย วธการท านายหมอบนจะน าถวยกระเบองเปลา ๆ มาหนงใบแลวน ามดจกตอกมาตงลกษณะคลายกบการปกไวในถวย แลวท าการตงสมมตฐานไปเรอย ๆ จนกระทงมดจกตอกตงไดในถวย

4. ตงไขในจาน โดยจะใชไขไก 1 ฟอง วธการท านายหมอบนจะน าไขมาตงบนจานทไมมวสดหรอสงของใด ๆ อยในจาน และหมอบนกจะตงสมมตฐานไปเรอย ๆ จนกระทงไขสามารถตงบนจานได จากทไดกลาวมาขางตนถงอปกรณทหมอบนใชท านาย ครงโบราณนนจะมอยดวยกนทงหมด 4 แบบ แตปจจบนในชมชนชาวไทยเขมร เหลอเพยงหมอบนทท านายดวยการใชมดยบ หรอมดสะนากเปนอปกรณท านายเพยงอยางเดยว การท านายดวยพธกรรมบน เปนพธกรรมเพอการวนจฉยสาเหตของโรคภยไขเจบหรอเรองราวตาง ๆ ทคน ๆ หนงอยากรเทานน ไมใชวธการรกษา เมอรบรถงตนเหตของปญหาหรอโรครายตาง ๆ แลวการทจะไปรกษาทใด รกษาดวยวธการใด กจะไมเกยวของกบหมอบนอกตอไป หลงจากทใหหมอบนท านายแลวพบความจรงภายหลงวาเปนจรงดงทหมอบนท านาย คนทมาใหหมอบนท านายกมาขอบคณหมอพธ ดวยของสมนาคณตาง ๆ ทเรยกวาคายกคร ซงไมไดมการก าหนดไวอยางชดเจน จะเปนสงของหรอเงนทอง จ านวนเทาใดกไดแลวแตศรทธา (เฮยบ ลอสถาน, สมภาษณ, 2 ตลาคม 2555)

246

ผทตองการจะเลาเรยนวชาบนจะตองท าการทดสอบตนเองดวยการท านายบนเชนกน โดยการท านายนจะเปนท าการท านายตนเองวาสามารถเรยนวชาบนไดหรอไม โดยจะใชวนทมจนทรคราสหรอสรยคราสเปนวนทดสอบ เมอผทตองการจะเรยนวชาบนทราบวาจะมการเกดจนทคราสหรอสรยคราสขนในวนใดเวลาใด กจะไปบอกกลาวกบหมอบนทมอยแลวในชมชนเพอแสดงความจ านงวาตนเองตองการเรยนวชาบน และเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ประกอบดวย

1. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 2. เทยน 1 ค 3. ขาวสาร 1 ถวย 4. เงนคาบชาคร 1 - 12 บาท (โดยจ านวนเงนคาครนเมอไดเรยนรวชาจนสามารถเปน

หมอบนไดแลว ระหวางทท าพธใหกบบคคลอนตองเรยกเทากบจ านวนทใสบชาครในครงน ถาเรยกมากไปหรอนอยไปกจะท าใหการท านายไมแมนย า) เมอใกลถงเวลาทจะมจนทคราสหรอสรยคราส ผทตองการเรยนวชาบนกจะเขาไปในหองทปดมดชด พรอมดวยเครองบชาคร (ระเบยบคร) โดยผทเรยนจะไมออกมามองจนทคราสหรอสรยคราส โดยเชอกนวาถามองแลวกจะท าใหการเลาเรยนวชาบนจะไมไดผล หรอไมสามารถเรยนได หรอทรายทสดคอผทเรยนอาจมอนเปนไปในขณะเรยนกได เมอถงเวลาทดวงจนทรหรอดวงอาทตยจะคราส ผทตองการเรยนวชาบนจะน าเทยนมาจดอธฐาน แลวน าอปกรณทจะใชเปนอปกรณในการท านาย มาท าการท านาย ซงอปกรณจะมอยดวยกน 4 ชนด คอ ตะไกรหนบหมาก ฝาเตาปน มดจกตอก หรอไขไก โดยเมอผเรยนวชาบนเลอกใชอปกรณใดกจะใชอปกรณนน ๆ ไปตลอดชวตของการเปนหมอบน จากนนกจะท าการท านายวาดวงจนทรหรอดวงอาทตยทก าลงคราสอยนนจะคราสแบบใด การทดสอบเปนหมอบน ผทตองการเรยนบนจะทองค าวา จ กะเจยะ แบกปวะ และระแหกเมอด ซงเปนค าทเปนลกษณะอาการของการคราสของดวงจนทรหรอดวงอาทตย เวยนทองไปเรอย ๆ จนกวาอปกรณทน ามาใชเปนอปกรณท านายแกวง ถาแกวงขณะทผทดสอบพดทค าใดใน 4 ค าขางตน แลวอาการของดวงจนทรหรอดวงอาทตยคราสตรงตามทผทดสอบพดแสดงวาผทดสอบนนสามารถเปนหมอบนได ตวอยางเชน ถาท าการท านายแลวอปกรณทใชในการท านายเกดแกวงขณะทพดค าวา “จ” และอาการคราสเรมจากเขาทางใดทางหนงแลวมดสนท และเรมคายออกจากทางตรงขามกบทางทเขา หรอเรยกอกอยางวา “กนแลวขออกมา” แสดงวาค าทายของผทตองการเรยนบนนนถกตอง แตถาหากท าการทดสอบแลวอปกรณไมแกวงเลย หรอแกวงขณะทพดถงค าทไมถกตองกบอาการคราส แสดงวาผนนยงไมสามารถเปนหมอบนได จะตองรอทดสอบครงตอไปทมจนทรคราสหรอสรยะคราสอกครง

247

การทดสอบของผทตองการเรยนเปนหมอบนทดสอบเพยงครงเดยวแลวแมนย าตามอาการคราสของดวงจนทรหรอดวงอาทตยกสามารถเปนหมอบนไดแลว แตบางคนจะท าการทดสอบกนถง 3 ครงและทกครงททดสอบตองท านายไดถกตองทกครง ชาวไทยเขมรเชอกนวาอาการคราสจะมอยดวยกน 4 แบบ (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 2465 – 2466) คอ

1. จ แปลเปนไทยวา ขหรออจาระ ลกษณะอาการของดวงจนทรหรอดวงอาทตยจะคราส โดยเรมจากเขาทางใดทางหนงแลวมดสนท จากนนกจะเรมคายออกจากทางตรงขามกบทางทเขา ลกษณะแบบนชาวไทยเขมรเรยกวากนแลวขออกมา

2. กะเจยะ แปลเปนไทยวา คายออก ลกษณะอาการของดวงจนทรหรอดวงอาทตยจะคราสโดยเรมจากเขาจากทางใดทางหนง เมอเขาแลวจะมดไมสนท และจะคายออกในทศทางเดยวกนกบทางทเขา ลกษณะเหมอนกบกนเขาไปแลวคายออกมา

3. แบกปวะ แปลเปนไทยวา ทองแตก ลกษณะอาการของดวงจนทรหรอดวงอาทตยจะคราสโดยเรมเขามาแบบทบสนทแลวเงามดจะเลอนออกไปดานบน อาการเหมอนกนแลวทองแตก

4. ระแหกเมอด แปลเปนไทยวา ปากฉก ลกษณะอาการของดวงจนทรหรอดวงอาทตยจะคราสโดยเรมเขามาแบบทบนดหนอย แลวเลอนออกดานลาง อาการคราสของดวงจนทรหรอดวงอาทตย ตามความเชอของชาวไทยเขมร ยงสามารถทจะน ามาท านายใหเหนถงความสมบรณหรอขาดแคลนของขาวปลาอาหารในชมชนไดอก ค าท านายตามอาการคราสมดงน จ ท านายไดวาในปตอไปจากคราสนขาวปลาอาหารมพอไดกนเทานน กะเจยะ ท านายไดวาในปนขาวปลาอาหารจะไดนอยมากไมพอกนและจะแลงหนกมาก แบกปวะ ท านายไดวาในปนขาวปลาอาหารจะสมบรณดมาก ระแหกเมอด ท านายไดวาในปนขาวปลาอาหารจะหายาก ต าราดฤกษท าบญ (เมอไงเทอบอน) สงคมของชาวไทยเขมรจะมความเชอเรองวนดวนราย ทจะน ามาเปนวนฤกษยามในการกระท ากจกรรมหรอไมสามารถกระท ากจกรรมตาง ๆ ทงทเปนกจกรรมทางดานชวตประจ าวนหรอกจกรรมทางดานการประกอบพธกรรม โดยมอยหลายลกษณะ คอวนลม (ไง ตล) วนผกน (ไงขมอจ ซ) วนดราย (ไงกาจ) เดอนดราย (แคกาจ) วนจม (ไง ลจ) วนลอย (ไง แนด)) และวนผด (ไง พอส) มรายละเอยดดงน (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 3659 – 3661) วนลม (ไง ตล) มหลกเกณฑคอ ขน 1 ค า ปด (พธ) ท าการมงคลด แตหามสขอ หามหมนและหามแตงงาน

248

ขน 2 ค า ภม (ภม) ท าการมงคลไมดและหามเขาปา ขน 3 ค า จน (จนทร) ท าการมงคลด แตใหเวนงานชางไม เชน การปลกบาน เปนตน ขน 4 ค า อาตด (อาทตย) ท าการมงคลไมด ใหเวนงานทกอยาง ขน 5 ค า โซน (สญ) ท าการมงคลไมดและมกจะมอบตเหต ขน 6 ค า แกด (เกต) ท าการมงคลด เขาหาผใหญด และเดนทางด ขน 7 ค า เรย (ราห) ท าการมงคลไมด แตปลกบาน ขดสระและท าไรนาด ขน 8 ค า เสา (เสาร) ท าการมงคลไมด และหามเดนทาง ขน 9 ค า เสาะ (ศกร) ท าการมงคลด แตหามคบมนตรจะมภยถงตว ขน 10 ค า ประหฮ (พฤหส) ท าการมงคลด แตหามขนเนนหรอภเขา ขน 11 ค า ปด (พธ) ท าการมงคลด แตหามสขอ หามหมนและหามแตงงาน ขน 12 ค า ภม (ภม) ท าการมงคลไมดและหามเขาปา ขน 13 ค า จน (จนทร) ท าการมงคลด แตหามท างานชางไม เชน การปลกบาน เปนตน ขน 14 ค า อาตด (อาทตย) ท าการมงคลไมด ใหเวนงานทกอยาง ขน 15 ค า โซน (สญ) ท าการมงคลไมด ใหเวนงานทกอยาง แรม 1 ค า แกด (เกต) ท าการมงคลด เขาหาผใหญด และเดนทางด แรม 2 ค า เรย (ราห) ท าการมงคลไมด แตปลกบาน ขดสระและท าไรนาด แรม 3 ค า เสา (เสาร) ท าการมงคลไมด และหามเดนทาง แรม 4 ค า เสาะ (ศกร) ท าการมงคลด แตหามคบมนตรจะมภยถงตว แรม 5 ค า ประหฮ (พฤหส) ท าการมงคลด แตหามขนเนนหรอภเขา แรม 6 ค า ปด (พธ) ท าการมงคลด แตหามสขอ หามหมนและหามแตงงาน แรม 7 ค า ภม (ภม) ท าการมงคลไมดและหามเขาปา แรม 8 ค า จน (จนทร) ท าการมงคลด แตหามท างานชางไม เชน การปลกบาน เปนตน แรม 9 ค า อาตด (อาทตย) ท าการมงคลไมด ใหเวนงานทกอยาง แรม 11 ค า ปด (พธ) ท าการมงคลด แตหามสขอ หามหมนและหามแตงงาน แรม 12 ค า ภม (ภม) ท าการมงคลไมดและหามเขาปา แรม 13 ค า จน (จนทร) ท าการมงคลด แตหามท างานชางไม เชน การปลกบาน เปนตน แรม 14 ค า อาตด (อาทตย) ท าการมงคลไมด ใหเวนงานทกอยาง แรม 15 ค า โซน (สญ) ท าการมงคลไมด ใหเวนงานทกอยาง วนผกน (ไงขมอจ ซ) หรอ มหลกเกณฑดงน ขน 1, 11 ค า และแรม 6 ค า เรยกวาวน “ผกนผ “ หามเผาศพจะท าใหญาตตายตาม

249

ขน 2, 12 ค า และแรม 7 ค า เรยกวาวน “ผกนคน” หามเผาศพ หามไปอาศยอยทบานอนทไมใชบานตน และหามรบคนอนทไมใชสมาชกครอบครวเขามาอยในบาน จะเกดปวยไขและตาย ขน 3, 13 ค า และแรม 8 ค า เรยกวาวน “ผกนชาง” หามซอขายชาง ขน 4, 14 ค า และแรม 9 ค า เรยกวาวน “ผกนมา” หามซอขายมา ขน 5, 15 ค า และแรม 10 ค า เรยกวาวน “ผกนควาย” หามซอขายควาย ขน 6, 10 ค า และแรม 11 ค า เรยกวาวน “ผกนวว” หามซอขายวว นอกจากนชาวไทยเขมรยงมความเชอเรองวนดราย (ไงกาจ) หรอ และเดอนดราย (แคกาจ) วนดราย (ไงกาจ) มหลกเกณฑดงน วนอาทตยทตรงกบวนขนหรอวนแรม 12 ค า เปนวนดราย วนจนทรทตรงกบวนขนหรอวนแรม 11 ค า เปนวนดราย วนองคารทตรงกบวนขนหรอวนแรม 10 ค า เปนวนดราย วนพธทตรงกบวนขนหรอวนแรม 9 ค า เปนวนดราย วนพฤหสทตรงกบวนขนหรอวนแรม 8 ค า เปนวนดราย วนศกรทตรงกบวนขนหรอวนแรม 7 ค า เปนวนดราย วนเสารทตรงกบวนขนหรอวนแรม 6 ค า เปนวนดราย เดอนดราย (แคกาจ) มหลกเกณฑดงน เดอน 4, 5 ทตรงกบวนขนและวนแรม 5 ค า เปนเดอนดราย เดอน 6, 7 ทตรงกบวนขนและวนแรม 6 ค า เปนเดอนดราย เดอน 8, 9 ทตรงกบวนขนและวนแรม 1 ค า เปนเดอนดราย เดอน 10, 11 ทตรงกบวนขนและวนแรม 2 ค า เปนเดอนดราย เดอน 12, 1 ทตรงกบวนขนและวนแรม 3 ค า เปนเดอนดราย เดอน 2, 3 ทตรงกบวนขนและวนแรม 4 ค า เปนเดอนดราย บางชมชนยงมความเชอเรองวนจม (ไง ลจ) เชอวาเปนวนท ามาหากนตกต า และวนลอย (ไง แนด) เชอวาเปนวนโชคลาภหรอเงนทองลอยผานไปไมเขามาหาตวหรอเกบไวไมอย และวนผดหรอวนฟ (ไง พอส) เชอวาจะเปนวนทท าใหชวตประสบความส าเรจ โดยมหลกเกณฑดงน เดอน 5 วนพฤหสเปนวนจม วนองคารเปนวนฟ และวนอาทตยเปนวนลอย เดอน 6 วนศกรเปนวนจม วนพธเปนวนฟ และวนจนทรเปนวนลอย เดอน 7 วนเสารเปนวนจม วนพฤหสเปนวนฟ และวนองคารเปนวนลอย เดอน 8 วนอาทตยเปนวนจม วนศกรเปนวนฟ และวนพธเปนวนลอย เดอน 9 วนจนทรเปนวนจม วนเสารเปนวนฟ และวนพฤหสเปนวนลอย

250

เดอน 10 วนองคารเปนวนจม วนอาทตยเปนวนฟ และวนศกรเปนวนลอย เดอน 11 วนพธเปนวนจม วนจนทรเปนวนฟ และวนเสารเปนวนลอย เดอน 12 วนพฤหสเปนวนจม วนองคารเปนวนฟ และวนอาทตยเปนวนลอย เดอน 1 วนศกรเปนวนจม วนพธเปนวนฟ และวนจนทรเปนวนลอย เดอน 2 วนเสารเปนวนจม วนพฤหสเปนวนฟ และวนองคารเปนวนลอย เดอน 3 วนอาทตยเปนวนจม วนศกรเปนวนฟ และวนพธเปนวนลอย เดอน 4 วนจนทรเปนวนจม วนเสารเปนวนฟ และวนพฤหสเปนวนลอย ยนตปลกบาน (ยนตปะตะ) “ปะตะ” แปลเปนไทยวาบาน ยนตกคอเครองรางของขลงทมลกษณะเปนผาขาวหรอผาแดงทลงอกขระตามความเชอของแตละกลมชน ยนตปะตะกคอยนตปลกบาน สงคมของชาวไทยเขมรถาคนในชมชนมการปลกสรางบานเรอนขนมาใหมจะตองบชาแผนผายนตมาตดไวทเสาบานทกเสาและทบรเวณหองนอนทกหอง ชาวไทยเขมรเชอวาไมทกชนดทน ามาสรางบานนนมนางไมท าหนาทปกปองรกษาและถาหากไมกระท าพธกรรมใด ๆ ทเปนการขออนญาตหรอบอกกลาวนางไมเหลานนกอาจจะท าใหนางไมมารบกวนหรอกลนแกลงผทอยอาศยภายในบาน ชาวไทยเขมรจงตองน าแผนผายนตมาตดไวเพอเปนการแกอาถรรพและเพอเปนสรมงคลตอบาน รวมทงเพอปองกนเหตรายตาง ๆ ทอาจจะเกดขนกบบานและทกคนทอาศยอย เชน มภตผมารงควาน มผไมหวงดปลอยคณไสยมาใส หรอปองกนโจรผราย กอนทจะสรางบานเรอนชาวไทยเขมรจะตองเตรยมบชาแผนผายนต เพอทจะไดน ามาตดไวทบานของตนกอนทบานจะสรางเสรจสมบรณ (ผายนตจะน ามาตดขณะการกอสรางบานถงขนตอนมงหลงคาเสรจเรยบรอย) โดยผตองการบชาจะตองไปบชาผายนตกบเจาพธ (อาจารย) ประจ าชมชนทตนเองอาศยอยแตถาหากในชมชนไมมเจาพธกจะไปบชายงเจาพธชมชนอนกได การไปบชาผายนตผทตองการบชาจะไปพบเจาพธสองครง การไปในครงแรกเหมอนกบไปบอกกลาวใหเจาพธจดเตรยมเขยนผายนตไวให (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 2 มถนายน 2556) โดยจะตองจดเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร)ไปมอบใหเจาพธ ทประกอบดวย

1. น าหวาน 1 ขวด 2. เหลาขาว 1 ขวด 3. เงนคาคร 12 บาท 4. ธป 5 ดอก 5. เทยน 5 เลม 6. ดอกไม 5 ก า

251

7. น าหอมหรอน าอบ 2 ขวด นอกจากเครองบชาครทจะตองน าไปมอบใหกบเจาพธ ยงตองมการจดเตรยมผาแดงหรอผาขาวส าหรบท าผายนต (จ านวนแลวแตความตองการเจาของบาน) เมอน าเครองบชาคร (ระเบยบคร) พรอมกบผาแดงหรอผาขาวไปมอบใหกบอาจารยและแจงความจ านงกบเจาพธรบรวาตองการผายนตขนาดละจ านวนเทาใด โดยผายนตมอย 2 ขนาด คอผายนตแผนขนาดใหญไวส าหรบตดทหองทกหอง และผายนตขนาดเลกไวส าหรบตดทหวเสาบานทกเสา หลงจากทเจาพธไดรบผาแลวกจะใชเวลาเขยนผายนตและบรกรรมคาถาลงผายนตประมาณ 3 – 5 วน (จ านวนวนขนอยกบความสะดวกของเจาพธ) เมอถงวนก าหนดมารบผายนตผทบชาจะตองจดเตรยมเครองบชาครเหมอนกบครงแรกมาในวนรบผายนตดวย เมอเจาของบานน าผายนตไปตดไวทเสาบานทกตนของบาน รวมทงน าไปตดไวหองทกหองแลว และหลงจากทสรางบานเสรจ เจาของบานไดเขาอยอาศยเรยบรอย เจาของบานกจะตองท าการบชาผายนตทกวนพระโดยจะเปนการบชาไปยงแมยานางทเปนผรกษาตนไมทน ามาปลกสรางบาน ซงอาจจะบชารวมไปกบการบชากรก าเนดทจวมกร หรอบชาเจาทบานทจนลอม (ประตวล) ทอยบรเวณกลางบานกได นอกจากยนตทชาวไทยเขมรน ามาตดไวทหวเสาทกเสาเพอเปนสรมงคลตอบานแลว ชาวไทยเขมรยงมบทสวดบรกรรมคาถาแลวเขยนลงผา เพอน าไปตดไวทเสาบาน โดยคาถานจะแตกตางกนตามทศทางการตงของเสา (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 4480 – 4481) ดงน

1. เสาทศอสาน (ตะวนออกเฉยงเหนอ) คาถาบรกรรมวา “หรโอตตปปะ สมปนนำ สกะธมมะ สะมหตำ สนโต สปปรสำโลเก เทวะธมมำต วจจะเรฯ”

ภาพท 55 ยนตปลกบาน (ยนตปะตะ) แผนใหญส าหรบตดทหองนอน

252

2. เสาทศอาคเนย (ตะวนออกเฉยงใต) คาถาบรกรรมวา “สนตปกขำ อะปตตะนำ สนตปำทำ อะวญจะนำ มำตำปตำ จะนกขนตำ ชำตะเวทะ ปะฎกกะมะฯ”

3. เสาทศหรด (ตะวนตกเฉยงใต) คาถาบรกรรมวา “สวณณะภม คจฉนตนะโส อะนตตะรำ มะหตธกำ ปสำเจวะมำตะวำนะ พรหมสวง เทสสะยะฯ”

4. เสาทศพายพ (ตะวนตกเฉยงเหนอ) คาถาบรกรรมวา “ปญจะมำเร ชเนนำโถ ปตโต สมโพธ มตตะมง จะตสจจง ปะกำเสนต เอเตนะ สจจะวชเชนะ ปญจะมำรำ พะลำยนตฯ”

5. เสาทศทกษณ (ใต) คาถาบรกรรมวา “อะภธนยะถำธกำกะสะนำกะ โลเกวะยำวรณ หตถยะปะมญจะโส โมชะยง เอเตนะ โหนต ชะยะมงคะลงฯ”

6. เสาทศอดร (เหนอ) คาถาบรกรรมวา “โอม เทโวกะตกมมง สโกรง สโกฯ”

ท าเสนห (สะแน) “สะแน” ทแปลเปนไทยไดวาเสนห โดยชาวไทยเขมรจะมความเชอเกยวกบเรองการท าเสนห ซงเปนมนตคาถาทบรกรรมเพอใหคนอนหลงรกหรอคลายความโกรธ สะแนของชาวไทยเขมรจะมอยมากมายหลายแบบ ประกอบดวย (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 4489 – 4490)

1. สะแนทเปนคาถาบรกรรมเพอใหคนอนหลงรกหรอนยมชมชอบ เปนคาถาเสนหทบรกรรมไวกบสงของชนดตาง ๆ ชาวไทยเขมรเรยกการท าเสนหลกษณะนวา “สะแน มข กระเลก ญะญม” ทแปลเปนไทยวาเสนหเหนหนาแลวชนชอบ โดยสงของทชาวไทยเขมรนยมน ามาเปนเครองมอการท าเสนหมอยหลายชนด เชน แปงทใชผดหนา ขผงสปาก หมากพล ยาสบ (ยาเสนหรอบหร) หรอดอกไม เปนตน โดยเมอผทตองการจะท าเสนหจะท าเสนหไปสใครกน าสงของทบรกรรมคาถาไวขนมาใช เชน ถาบรกรรมคาถาเสนหไวกบแปงผดหนากจะหยบแปงขนมาผดหนา

ภาพท 56 ยนตปลกบาน (ยนตปะตะ) แผนเลกส าหรบตดทหวเสาบาน

253

หรอบรกรรมกบหมากพลกจะหยบขนมาเคยว หรอถาบรกรรมไวกบดอกไมกจะหยบดอกไมขนมาทดห เปนตน

2. สะแนทเปนคาถาบรกรรมเพอใหคนอนคลายความโกรธ โดยคาถาเสนหลกษณะนจะแตกตางกบในแบบแรก ดวยเหตทวาการท าเสนหแบบนจะคลายกบการท ายาสง ซงจะเปนท าเสนหดวยวธการน าไปใหผทตองการท าเสนหไดสมผสหรอดมหรอกน ชาวไทยเขมรเรยกการท าเสนหแบบนวา “สะแน มหาสะลอบ” ทแปลวาเสนหมหาออนใจ หรอเรยกอกอยางวา “เสนห มหาร าสาย” ทแปลวาเสนหมหาคลาย วธการของการท าเสนห เชน บรกรรมคาถาเสนหไวกบสผงทางปาก แลวน าไปใสไวในน าแลวน าไปใหผทตองการท าเสนหใสดม คนผนนกจะคลายความโกรธและกลบมาหลงรก เปนตน

3. สะแนทเปนคาถาบรกรรมเพอใหคนอนนยมหรอชนชม คาถาเสนหลกษณะนจะน าไปใชในทางการคาขาย หรอใชกบศลปนตาง ๆ โดยวธการท าเสนหจะกระท าโดยเปนการลงคาถาอาคมไวกนตวเองแตผลของคาถาจะสงผลตอคนรอบขาง เชน “สะแน เนยง บอย” แปลวาเสนหนางกวก เปนเสนหทท าเพอใหเกดผลในทางการคาการขาย นอกจากนยงม “ปนเจาะเมยส” แปลวาการลงนะหนาทอง และสาลกาลนทอง ซงเปนเสนหทบรกรรมเพอใหคนอนชนชอบในตนเอง สวนใหญจะใชกบการชสาว และใชกบศลปนตาง ๆ

4. สะแนทเปนคาถาบรกรรมเพอใหหญงชายหลงรกกน คาถาเสนหแบบนเปนคาถาทบรกรรมเพอใหไดผลเชงชสาว คอถาชายบรกรรมคาถาเพอใหหญงทตนหลงรกมารกตนเอง โดยคาถาเสนหลกษณะนจะมอยหลายแบบ เชน “สะแน โกน เมอน” แปลวาเสนหลกไก ซงเปนมนตเสนหทเมอบรกรรมแลวสามารถเรยกใหคนมาหาผบรกรรมได เหมอนดงเชนแมไกเรยกลกไก รวมทงยงม “สะแน ขมอจ” แปลวาเสนหผ หรอเรยกอกอยางวา “สะแนจะกด” แปลวาเสนหบา เปนคาถาเสนหทบรกรรมไวกบน ามนทไดจากศพคนตาย โดยจะน าน ามนมาผสมกบขผงและวานชนดตาง ๆ วธใชจะน าน ามนไปทาหรอดดใสผทตองการท าเสนหใส ซงถาผทโดนน ามนพรายแลวเกดยงไมยอมหลงรก กจะท าใหผทโดนน ามนพรายเสยสต นอกจากนยงม “สะแน เปรยย” ทแปลวาเสนหผพราย เปนคาถาเสนหทบรกรรมไวกบน ามนทไดจากศพหญงตายทงกลม และน าน ามนมาผสมกบขผงและวานชนดตาง ๆ วธใชน าไปทาหรอดดใสผทตองการท าเสนหใสเหมอนกบสะแนขมอจ และออกฤทธคลายกน แตสะแนเปรยยจะออกฤทธรนแรงกวา ทไดกลาวมาทงหมดขางตนเปนการบรกรรมคาถาเสนหเพอใหคนอนหลงรกหรอนยมชมชอบ แตในสงคมของชาวไทยเขมรยงมมนตคาถาอกลกษณะทเรยกวา “ปนาย” ทแปลวาท าใหรางหรอเลกรา เปนคาถาทบรกรรมเพอใหหญงชายเกดการเบอหนาย ทะเลาะเบาะแวง จนกระทงเลกรากนและหนมารกกบผทท าเสนหใส เชน เมยหลวงท าเสนหใสสามทหนไปมเมยนอย เปนตน

254

คณไสย (อ าเปอ) “อ าเปอ” เปนภาษาเขมร หมายถงวตถทอยในอ านาจเวทมนตรสามารถสงใหไปท าอะไรไดตามทตองการ หรอเรยกอกอยางวา “คณไสย” การเรยนมนตอ าเปอ (คณไสย) ผทเปนอาจารยจะเปนผพจารณาเลอกลกศษยผทจะไดรบการถายทอดดวยตนเอง โดยจะเลอกจากคนทเหมาะสม ซงโดยสวนใหญจะเปนลกหลานหรอญาตสนท หรอคนทอาจารยรจกมกคนเปนอยางด ซงจะตองเปนบคคลทมนสยใจเปนคนด เชน ไมเอารดเอาเปรยบคนอน ไมเหนแกตว และชอบชวยเหลอคนอน เปนตน บคคลทมคณลกษณะเหลานจงจะสามารถเขารบการถายทอดวชาจากอาจารยได โดยสวนใหญผทเปนอาจารยจะไมยอมถายทอดวชาอ าเปอใหกบผอน ๆไดโดยงาย จงท าใหในปจจบนผทมวชาคณไสยเหลอนอยมากในสงคมของชาวไทยเขมร สวนใหญวชาความรเรองการท าคณไสยจะสาบสญไปกบตวอาจารยเมอเสยชวตไปแลว คณไสยคอการบรกรรมคาถาลงไปในสงใดสงหนง และสงทบรกรรมคาถาไวจะไปท ารายคนทถกคณไสยใหไดรบทกขทรมารเพยงเลกนอยไปจนถงกบเสยชวตไดในทสด สงคมของชาวไทยเขมรจะมคณไสย (อ าเปอ) หลากหลายแบบสามารถแยกยอยไดดงน (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 5245 – 5247)

1. คณไสยแบงตามวตถทใช คณไสยทเสกหนงเขาทอง (อ าเปอ สะแบก) คณไสยทเสกตะปเขาทอง (อ าเปอ แดกตะป) คณไสยทเสกกรรไกรเขาทอง (อ าเปอ กรรไตร) คณไสยทเสกขผงเขาทอง (อ าเปอ กระบน) คณไสยทเสกวานเขาทอง (อ าเปอ ประเดยล) คณไสยทเสกสงตาง ๆ เขาทอง (อ าเปอ ปะเซง ๆ) เปนวสดสงของทนอกเหนอไปจากทไดกลาวมาขางตน เชน การเสกกระดกผตายโหง การเสกแมลงปกแขง การเสกเสนผมผตายทงกลม การเสกถานเผาผ การเสกรากยาเขาทอง เปนตน

2. คณไสยแบงตามผกระท า คณไสยทเกดจากฤทธของคนใชไปท า (อ าเปอ มน) คณไสยทเชอกนวาผเปนผกระท า (อ าเปอ ปเรยย)

3. คณไสยแบงตามการกระท าทเกดจากสตว ววผ (กบา) ชาวไทยเขมรมความเชอกนวาเปนววผทออกมากนพชไร หากลงไปไลววผทก าลงกดกนพชไรอยนน ววผกจะไลขวดท าใหผทไปไลเกดอาการบาดเจบหรอถงแกความตาย

255

เหาผ (ไจ บา) ชาวไทยเขมรมความเชอวาเหาผจะอยบนศรษะคน จะคอยดดเลอดจะท าใหคนถกกระท าเจบปวยหรอตายได ตะพาบผ (กนเทยย บา) ปลาไหลผ (อนตวง บา) ชาวไทยเขมรมความเชอวาถาถกสตวทงสองอยางนกระท าจะท าใหผถกกระท าเปนแผลหรอฝ และเมอเกดเปนแผลแลวสตวเหลานจะคอยกดกนแผลท าใหแผลไมหาย จนท าใหผถกกระท าถงแกความตายไปในทสด อ าเปอ (คณไสย) เหลาน โดยมากมกจะพบตอนทคนปวยไปหาหมอไสยศาสตรท าพธถอนคณไสย เชน ใหดมน ามนต ใหดมยา หรอลากไข (เลยกปวง) คนปวยจะอาเจยนออกมา มหนง มตะป มเสนผม หรอมกระดกปะปนมากบสงทอาเจยนนน หรอเวลาลากไขแลวมขผง มรากยา หรอสงเจอปนอนอยในไขทท าพธ คณไสยทท าจากขผง เสนผม หรอวาน มกจะท าใหคนทถกคณไสยมอาการฟนเฟอน บาคลง สวนคณไสยอน ๆ จะท าใหเจบปวยเรอรงไมอาจรกษาได คณไสยทมอทธรายกาจทสดคอการเสกกรรไกรเขาทอง ซงมกจะท าใหคนทถกคณไสยตายไดภายในสามวนหรอเจดวน เพราะเชอกนวากรรไกรจะเขาไปตดอวยวะตาง ๆในชองทอง คณไสยทมอทธฤทธรองลงมากคอการเสกหนงสตวเขาทอง ดวยสาเหตทวาตอนเสกเขาไปในตอนแรกเรมนนจะเปนเพยงหนงชนเลก ๆ แตเมอเขาไปอยในทองแลวจะขยายใหญขนเรอย ๆ จนท าใหผถกกระท าอดอดจนถงแกความตายในทสด วธการปองกนและแกไขคณไสย โดยสวนมากผทจะกระท าคณไสยใหไปเขากบผทมผวพรรณเปนสถวเขยว (คอสขภาพรางกายไมด ค าวาถวเขยวไมไดหมายวาสเขยวจรง ๆ แตหมายถงสภาพของรางกายมนษยขาดเลอดทสดใสเปลงปลง ผวซด ๆ ไมมราศ) ถาผทมผวพรรณเปนสทองแดง (คอสขภาพรางกายสดชน จตใจสงบด สขภาพจตใจด) คณไสยใด ๆ จะไมสามารถกระท ากบผนนได ดงนนผทจะกระท าคณไสยใหไปเขากบผไดจะเลอกกระท าตอนทคนผนนมผวพรรณเปนสเขยว ชาวไทยเขมรมความเชอวาคนเราทกคนในวน ๆ หนงจะเปลยนแววเปลงปลงและอบทบสองถงสามครง ผทจะกระท าคณไสยถาอยใกลกบผทจะถกกระท าจะคอยสงเกตดวาเวลาใดเปนเวลาอบทบ แตถาผทตองการท าคณไสยอยหางจากผทตกเปนเปา ผทท าคณไสยจะใชวธกระท าหลาย ๆ ครง (หวานแห) การปองกนคณไสยแมวาจะมเวทมนตคาถาทจะสามารถน ามาปองกนตวได แตวธทดทสดในการปองกนทกคนใหปลอดภยจากคณไสยคอการท าใหตนเองมสขภาพดทงทางดานรางกายและจตใจ โดยคาถาทชาวไทยเขมรใชปองกนคณไสย มบทสวดดงน (สะ เพชรสวรรณ, สมภาษณ, 2 มถนายน 2556) “พธธง ธมมง สงฆง บงบง

256

บงเตยงบำท เจง บง เตยง บำมได บงเตบงสะไซ มำ ภย ปร บง ระบอง ปร ำปร กม บงเตยง อำกม มะดอง บน เปอน ออม สทธ สะวำหบ” สวดสามครง ๆ ละสามจบ โดยจบแรกเรมทค าวาพธธง เมอขนรอบสองเรมสวดทค าวาธมมง และเมอเรมรอบสามใหเรมสวดทค าวาสงฆง โดยตองสวดภาวนาทกวน การปองกนถงจะเปนผลสงสด นอกจากคาถาทชาวไทยเขมรมไวปองกนคณไสยแลว ชาวไทยเขมรกจะน าวานสมนไพรตาง ๆ มาท าเปนเครองปองกนคณไสยไดดวย เครองปองกนคณไสยแบบท 1 น าเอารากเพยฟาน (ร แบย สนเลก) รากมะมวง (ร สวาย กะกด) หวไพลหรอวานไฟ (ร ปน สย) ตนแหนนา (ปะเปยล แค) โดยจะน าวานสมนไพรทงหาชนดมาตดเปนชนเลก ๆ แลวน ามาผกไวทเอว เครองปองกนคณไสยแบบท 2 น าเอารากกระถนเทศ (ร ส าบร เมยะ) รากเขยตาย (ร พเลยง) โดยน าวานสมนไพรทงสามชนดมาฝาเปนสามซก และเอาดายขาวหรอสายสญจนมามดสมนไพรทงสามไวดวยกน โดยแบงออกเปน 2 มด มดท 1 ใหน าไปเสยบไวทใตหวนอน มดท 2 ใหน าไปเสยบไวทใตปลายทนอนหรอปลายเทา เพอปองกนคณไสยมาท าอนตราย ยงมวธปองกนคณไสยอกหลายวธ เชน การท าตะกรด ยนต ดายผกคอ ลงอาถรรพณ สกยนต หรอแมแตคาถาเวทมนตร หรอการน าสมนไพรมาท าเปนเครองปองกนกยงมแปลกแตกตางออกไปอก การปองกนทชาวไทยเขมรถอวาเปนขอปฏบตพนฐานกคอ เมอมการพบเหนสงของแปลก ๆ หรอเสยงแปลก ๆ หามทกวาเปนสงใดหรอเสยงใด การถอนคณไสย ชาวไทยเขมรมวธถอน อย 2 วธ วธแรกจะเปนการถอนคณไสยดวยมนตถอนคณไสย ทเรยกตามภาษาเขมรวา “ขาบ” แปลวาท าใหแพหรอก าราบ การถอนคณไสยดวยวธนจะมอย 2 ขนตอน ขนแรกจะเปนมนตทใชเรยกคณไสยออกมาจากตวผถกคณไสย การบรกรรมคาถาเรมดวยการสวดมนตบท พทธะสงมะนเปนบทแรก จากนนตอดวยมนตบท มาเร มามะเปนบทตอมา และเมอเรยกคณไสยออกมาไดแลวกจะบรกรรมคาถาเพอผกตดคณไสยดวยมนตบท โสปจงจง โสปจงงงอะ เปนอนเสรจ วธท 2 เปนการน ายาสมนไพรมาเปนยาในการถอนคณไสยดวย ซงสมนไพรทชาวไทยเขมรน ามาเปนยาถอนคณไสยจะมอยดวย 5 ขนาน ขนานท 1 ยาสมนไพรถอนคณไสยทท าใหปวยเรอรง ใหน าเปลอกตนลองกอง (สมอก บงเกว) เปลอกตนไมแดง (สมอก สะกรอม) สมอก เปลอกตนปเจา (ปะเรยะ พะเนวต าเรย) รากตนประยงคปา หรอเรยกอกอยางวาพระเจาหาองค (ร ตะยอง) โดยน าเอาสมนไพรเหลานมาตดเปนเจด

257

ชน ตมน าสามเอาหนง โดยใหผถกคณไสยดมในเวลาตอนเชาตรกอนรบประทานอาหาร ยานสงผลท าใหผดมอาเจยน หากอาเจยนออกมาแลวพบวามหนง ตะป หรอเศษจานตาง ๆ หรอถานผ ผดมกจะอาเจยนออกมาจนหมด ขนานท 2 ยาสมนไพรถอนคณไสยทท าใหปวยเรอรงขนานท 2 ใหน าตนปร (เดมองกอล) (เอาทงราก ใบ และแกนล าตน) รากตนทนด หรอตองแตก (ร ตวลแดย) รากเถาเพชรฉลกรรจ (ร เวอร กระฮอม) โดยน าสมนไพรทงหมดเหลานมาตม จากนนน าไปใหผถกคณไสยดมจะท าใหอาเจยนเอาคณไสยออกมาไดเชนกน ขนานท 3 ยาสมนไพรถอนคณไสยทท าใหเปนบา ใหน ารากชะอม (ร สะออม) สมปอย(ส าโปร) (รากกระถนพมาน (ร ตาเมยร) ตะปตอกฝาโลงศพ (แดกตะปแวยศพ ขมอจ) ถานเผาผจ านวนเจดชน (ขะยง ขมอจ) โดยใหน าสงของทงหมดเหลานมามดดวยดายด าแลวน ามาตมดม น าน าทไดไปใหผคณไสยดม ขนานท 4 ยาสมนไพรถอนคณไสยววธน ใหน ารากทองพนชง (ร ปกาเมาะ) ตนโสนบก(สะนอ โกก) โดยน าเอาสมนไพรเหลานมาฝนแลวน าน าไปใหผถกคณไสยดม และถาหากพบวามววธนเขามากนพชในสวนยามค าคน ถาหากเจาของสวนอยากทจะเขาไปจบววธนนน ใหน าเอาตนโสนบก 2 ตน และใบออยขม (อ าเปว คเมา) 2 ใบ โดยน าสองสงมามดรวมกนดวยดายด า และภาวนาคาถา วา “ปะ ป โส นะ โม พทธำยะ” จะสามารถไปจบววธนได ขนานท 5 ยาสมนไพรผพราย ใหใชรากตนชมแสง) (ร กระจะ) รากตนคราม (ร ตรม โขบ) ตนก าจด (ปเรยะ ก าจด) รากตนเสลา (ร สระ เลา) โดยน าสมนไพรทงหมดเหลานมาตมน าดม แลวน าน าไปใหผถกคณไสยดม พธเรยกขวญ (เฮาปะลง) “ปะลง” เปนภาษาเขมรแปลความไดวาขวญ ชาวไทยเขมรความเชอวาในจตใจของคนทก ๆ คนจะมขวญ (ปะลง) อย 19 ดวง คนปกตทมขวญอยครบทง 19 ดวง จะเปนคนทมจตใจปกต มความสขสดใส ปราศจากโรคภยตาง ๆ แตในชวงเวลาหนงของชวตแตละคนอาจจะประสบกบเหตการณทท าใหขวญอยไมครบจ านวนหรอขาดหายไปทงหมด โดยเหตทท าใหขวญอยไมครบหรอขาดหายจะมอย 3 ลกษณะคอ

1. เกดจากอบตเหตตาง ๆ ทเปนเหตท าใหคนนน ๆ ตกใจ หวาดกลวหรอหวาดผวา กจะท าใหขวญทง 19 ดวงขาดหายไปจนไมครบจ านวน ภาษาเขมรเรยกวา “ละลวะปะลง” หรอขาดหายไปทงหมด หรอขวญไมอยกบเนอกบตว ภาษาเขมรเรยกวา “บดปะลง”

258

2. เกดจากถกคนมเวทมนตรใชคาถาอาคมเรยกเอาปะลงไป โดยอาจจะน าไปท าคณไสยหรอเพอตองการกลนแกลงใหคนทถกเรยกขวญออกไปมอาการเจบปวย นอกจากนยงอาจจะเกดจากภตผตาง ๆ มาจบเอาปะลงไปท าราย กกขงกเปนได

3. เกดจากอ านาจของภตผ เจาท เจาปา เจาเขา มาเอาขวญไป ผทมลกษณะขวญบกพรองหรอขาดหายจะมอาการอดโรย ซบซด ไมมแรง เหมอลอย กนขาวปลาอาหารไมได นอนไมหลบ ไมมชวตชวาคลายกบตายไปแลวทงทยงมชวตอย เปนเพราะวาปะลงหรอขวญบางสวนหรอทงหมดไดออกจากตวไป จ าเปนตองท าพธเรยกขวญทเรยกเปนภาษาเขมรวา “เฮาปะลง” (เฮา แปลวาเรยก) ใหขวญทง 19 ดวงกลบเขามาอยยงทเดมคอในรางกายของคนนน ๆ โดยพธเรยกขวญจะมเจาพธ (อาจารย) เปนผท าพธให ซงจะตองไปเชญเจาพธมาท าพธให โดยจะตองไปนดแนะวนท าพธ (เมด คณะพล, สมภาษณ, 19 กรกฎาคม 2556)โดยผทตองการท าพธจะตองเตรยมเครองบชาคร (ระเบยบคร) ทประกอบดวย

1. บายศรพระ 1 ค 2. หมากธรรมสะธอร (สลาธอร) 1 ค 3. หมากธรรมกะออม (สลากะออม) 1 ค 4. เหลาขาว 1 ขวด 5. น าหวาน 1 ขวด 6. กระทงบชาสทศ (จวมบวน) 1 ใบ 7. น าหอมหรอน าอบ 2 ขวด 8. เงนคาคร 12 บาท 9. บนไดขวญ (บนไดปะลง) 1 อน 10. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) 11. กรวยขนธแปด* 1 ชด (8 อน) เปนกรวยแบบเดยวกบขนธหา 12. ผาขาวยาว 5 ศอก 1 ผน

นอกจากนผตองการท าพธจะตองเตรยงเครองประกอบพธ ทประกอบดวย 1. ดายขวญ (ดายสายสญจน 19 เสน มดรวมกนเปนเสนขนาดใหญ) 2. เสอผา (ใหม) 1 – 2 ชด 3. ของมคา (เงน, ทอง) 4. ขนขาวขวญ (บายปะลง) 1 ใบ เปนขนน าทมขาวสารรองอยกนขนและมเทยน 1 เลม

ปกไวตรงกลางขน

* ความหมายในทางพทธศาสนาหมายถง การรบศล 8 เหมอนการถอศลบวชพราหมณ

259

5. ขาวสาร 1 ขน (โดยประมาณ) พธเฮาปะลงจะประกอบพธทบานของผตองการท าพธ โดยเมอเจาพธมาถงยงบานผปวย เจาพธกจะเรมท าพธดวยการท าพธบอกกลาวครบาอาจารย เพอขออนญาตท าพธและขอใหอาจารยชวยดลบนดาลใหพธทจะกระท าขนประสบความส าเรจ รวมยงเปนการบอกกลาวเจาท และกรก าเนดของผเขาท าพธ พธเฮาปะลงจะมผท าพธอย 2 ทาน คอเจาพธ ทท าหนาทเรยกขวญและจดแจงพธกรรมตาง ๆ และปนโจล (คนทรง) ทท าหนาทเปนตวกลางระหวางเจาพธกบขวญทจะสอสารกน ซงทงคนทานนจะตองท าพธรวมกนทกครงทมพธเรยกขวญ หลงจากเจาพธท าพธบอกกลาวคร และบอกกลาวเจาทเสรจ กจะเขาสพธเรยกขวญ โดยเจาพธจะใหผทตองการเรยกขวญลงนอนกบพน (บนบาน) เจาพธและปนโจลลงนงขาง ๆ ผปวย โดยปนโจลจะลงนงพรอมกบถอขนขาวขวญ (บายปะลง) ไวในมอลกษณะประคองทงสองมอ จากนนเจาพธกท าพธเรยกขวญดวยการตงนะโม เปนจ านวน 3 จบ และกลาวดวยประโยควา “ขวญของนำยหรอนำงหรอนำงสำว............. (ชอผปวย) ทหลงทำงไปตำมปำ ตำมดง ตำมเขำ ตำมพงไม ถกภตผ เจำปำ เจำเขำ ผสำงนำงไม หรอถกคนมเวทมนตคำถำจบตวไปนน จงกลบมำสรำงของ............. (ชอผปวย)” เมอกลาวจบพรอมกบสาดขาวสาร (ประมาณ 1 หยบมอ) ไปยงขนขาวสารทปนโจล (คนทรง) ถอประคองอย เจาพธจะกลาวประโยคในลกษณะนพรอมกบสาดขาวสารไปยงขนขาวขวญทปนโจลถออย และกลาวไปเรอย ๆ จนกวาขวญจะกลบมา ผปวยบางรายอาจจะเรยกเปนจ านวนหลายรอบแตในบางรายเรยกรอบเดยวขวญกกลบมา ขวญทกลบมาจะรบรไดจากปนโจล (ท าหนาทเปนสอกลาง

ภาพท 57 เครองบชาคร (ระเบยบคร) ในพธเรยกขวญ (เฮาปะลง)

260

ระหวางขวญกบเจาพธ) จะแสดงกรยาอาการใหเหนดวยอาการสนของขนขาวขวญ (บายปะลง) ทปนโจลถอประคองอยในมอ เมอขวญกลบมากจะเขาประทบรางปนโจล เจาพธกจะพดคยกบขวญ โดยจะถามไถถงสาเหตวาเปนเพราะเหตอนใดขวญถงไดออกไปจากรางของผปวยไป ขวญกจะตอบถงสาเหตทออกไปจากรางผปวยไป เชนหลงทางอยในปาลกไมสามารถกลบมาได หรอถกภตผจบตวเอาไวไมยอมปลอยใหกลบมา เปนตน และขอบคณเจาพธทใชอ านาจบารมชวยน าทางใหกลบมาได หรอชวยใชอ านาจบารมคลายมนตคาถาทภตผหรอคนรายมดตรงเอาไว จากนนเจาพธกจะถามอกวาเมอกลบมาแลวนนจะเขาสรางของนายหรอนางหรอนางสาว............. (ชอผปวย) หรอไม ค าตอบทขวญจะตอบเจาพธจะมอย 2 ลกษณะคอ

1. กลบเขาสรางผปวย ถาเปนลกษณะเชนนอาการปวยของผปวยทประสบอยกจะหายกลบมาเปนปกตเหมอนกบคนโดยทว ๆ ไป แตบางครงขวญกจะบอกกลาวกบเจาพธวาครงนยอมกลบเขาสรางผปวย แตไมสามารถอยในรางผไปจนตลอดอายขยได ซงถาเปนไปในลกษณะเชนนกจะสงผลใหผจะมอาการเจบปวยขนมาอกเมอขวญออกไปจากราง

2. ไมกลบเขาสรางผปวย ถาเปนลกษณะเชนนแสดงวาอาการเจบปวยทผปวยประสบอยไมสามารถรกษาเยยวยาได และอาจจะถงขนเสยชวตไดในทสด บางครงขวญทไมยอมกลบเขาสรางผปวย เจาพธกจะใชวธชกจงใหขวญกลบเขาสรางเจาของขวญ วธชกจงจะมอย 2 ลกษณะคอ

ภาพท 58 บนไดขวญ (บนไดปะลง)

261

1. ใชวธประนประนอมโดยการชชวนใหขวญเหนถงเสอผาใหม ๆ และของมคาตาง ๆ ของผปวย (ทน ามาประกอบพธ) วาถาไดกลบเขาสรางแลวจะไดใชสงของเหลาน

2. ใชอ านาจขมใหขวญยอมกลบเขารางผปวย โดยขวาถาไมยอมกลบเขารางจะเฆยนต หรอจะท าใหทกขทรมาร เปนตน และเมอขวญยอมกลบเขาสรางผปวย เจาพธกจะน าขนขาวขวญทปนโจลถอประคองอยสงใหผปวยรบ (ผปวยจะตองสงมอทงสองขางขนมารบ ถาผปวยไมสามารถยกมอไดกจะใหญาตผปวยประคองมอผปวยขนมารบ) ถาผปวยยอมรบขนแตโดยดกแสดงวาขวญยอมกลบเขารางแตโดยดไมมบดพลว แตถาผปวยไมยอมรบหรอรบแลวโยนขนทงแสดงวาขวญบดพลวไมยอมกลบเขาสรางผปวย เมอผปวยยอมรบขนขาวขวญ (บายปะลง) เจาพธกจะน าดายขวญมาคลงทขอมอของผปวย โดยขณะทคลงเจาพธจะกลาวดวยค าวา คลงครงทหนง กลาววา “มวย” คลงครงทสอง กลาววา “ปร” คลงครงทสาม กลาวา “เบย” คลงครงทส กลาววา “บวน” คลงครงทหา กลาววา “ปรม” คลงครงทหก กลาวา “ปรมมวย” คลงครงทเจด กลาวา “ปรมปร” คลงครงทแปด กลาวา “ปรมเบย” คลงครงทเกา กลาววา “ปรบบวน” คลงครงทสบ กลาววา “ดอบ” คลงครงทสบเอด กลาววา “ดอบมวย” คลงครงทสบสอง กลาววา “ดอบปร” คลงครงทสบสาม กลาววา “ดอบบวน” คลงครงทสบส กลาววา “ดอบปรม” คลงครงทสบหา กลาววา “ดอบปรมมวย” คลงครงทสบหก กลาววา “ดอบปรมมวย” คลงครงทสบเจด กลาววา “ดอบปรมปร” คลงครงทสบแปด กลาววา “ดอบปรมเบย” และคลงครงทสบเกา กลาววา “ดอบปรบบวน”

262

เจาพธกจะกลาวตอดวยประโยควา “ปร ำ บน ตะนอบ สอบ กรบ โมเวย ปลง เลยะ โมเวย ปะลง ปเลยะ ๆ” ซงแปลวา “สบเกำครงครบถวน มำเถดขวญเอย ๆ” และน าดายขวญผกไวทขอมอของผปวย และเจาพธกจะใหญาตผปวยน าเสอผา และของมคาตาง ๆ (ทน ามาประกอบพธ) ไปวางไวทบรเวณทนอนของผปวย (ทใชนอนยามค าคน) โดยจะวางไวทดานหวนอน ซงจะวางไวเปนจ านวน 3 วน 3 คน จากนนญาตผปวยกจะมอบโคยปเรย (คาเสยเวลา) ใหกบเจาพธ และเจาพธกจะรอเครองบชาคร (ระเบยบคร) ออกจากกนทงหมด จากนนใหญาตผปวยน าไปทงยงนอกชายคาบาน เปนอนเสรจพธ นอกจากนในชมชนชาวไทยเขมรจะมพธเรยกขวญอกลกษณะหนง โดยใชเจาพธเปนผท าพธเชนกน แตเจาพธไมตองไปท าพธกบรางผปวยหรอทบานผปวย เจาพธจะท าพธอยทบานของเจาพธเอง เรยกแบบนวานงขวญ (อองกยปะลง) ผปวยหรอญาตผปวยทตองการจะท าพธเรยกขวญจะไปนดแนะกบเจาพธ และกลบไปจดท าเครองบชาคร (ระเบยบคร) เหมอนกบทไดกลาวมาขางตน แตจะแตกตางกนตรงบายปะลง ซงพธเฮาปะลงแบบแรกบายปะลงจะเปนขนขาวสารมเทยนปกตรงกลาง พธเรยกขวญลกษณะนขาวขวญจะหอไว และเมอเตรยมเครองบชาครครบแลวกมามอบใหเจาพธยงบานของเจาพธ (บญเกด นพสาย, สมภาษณ, 19 กรกฎาคม 2556)

เมอเจาพธรบมอบเครองบชาครแลว เจาพธกจะเรมท าพธดวยการบชาครบาอาจารยของเจาพธ ระหวางทเจาพธบชาคร ผปวยหรอญาตผปวยกจะอาราธนาขอใหครของเจาพธชวยไปตามขวญทหายไปใหกลบมาสรางของผปวย พรอมกบอาราธนาวาถาขวญไดกลบมาสรางของผปวยแลวจะมอบสงใดสงหนง ทเรยกรวม ๆ เปนภาษาเขมรวา “คายกคร” ใหกบเจาพธ เพอเปนคาตอบแทนในการชวยตดตามขวญใหกลบมา จากนนผปวยหรอญาตผปวยกจะกลบไปยงบานของตนเอง

ภาพท 59 ขาวขวญ (บายปะลง) ในพธเรยกขวญ (เฮาปะลง) แบบนงขวญ (อองกยปะลง)

263

พธเรยกขวญลกษณะน เจาพธจะท าพธเรยกขวญในตอนเวลากลางคน โดยเจาพธจะท าพธเพยงคนเดยวทบานของเจาพธเอง และจะท าพธในเวลาหลงจากเทยงคนเปนตนไป พธเรมจากเจาพธท าการบชาครบาอาจารย และเมอบชาครเสรจเจาพธกจะนงสมาธเพอถอดจตไปตามหาขวญของผปวยทหลงทาง ถกคนหรอภตผใชเวทมนตจบตวไป ซงการถอดจตไปตามหาขวญของผปวย ผปวยบางรายเจาพธสามารถตดตามหาขวญใหกลบเขาสรางของผไดใน 1 คนเทานน แตผปวยบางรายกจะใหเวลาหลายคนในการตดตามหาขวญใหกลบมา แตสามารถจะท าพธตดตอกนเปนจ านวน 7 คนเทานน ซงถาครบ 7 คนแลวยงไมสามารถหาขวญของผปวยเจอหรอเจอแตขวญไมยอมกลบเขาสรางผปวย กจะไมท าพธตอเปนคนท 8 ซงถาเจาพธสามารถหาขวญของผปวยไดพบ และชกจงใหขวญกลบเขาสรางของผปวยไดเปนผลส าเรจ ผปวยกจะหายจากอาการเจบปวยทประสบอย แตถาหากเจาพธไมสามารถหาขวญของผปวยเจอหรอเจอแตไมยอมกลบเขาราง ผปวยกจะไมหายจากอาการเจบปวย และอาจจะรายแรงถงขนเสยชวตกเปนได และเมอผปวยหายจากอาการเจบปวยแลว ผปวยหรอญาตผปวยกจะน าคาสงครทไดอาราธนาไวตงแตแรกมามอบใหกบเจาพธ ซงคาสงครนชาวไทยเขมรจะน ามามอบใหเจาพธอยางโดยเรวทสดเมอหายเจบปวยแลว ในอดตพธบวชนาค (บวะเนยก) ของชาวไทยเขมรจะมตองมการท าพธเรยกขวญเชนกนโดยพธเรยกขวญในงานบวชนาคเรยกวา “เฮาปะลงเนยก” (พธเรยกขวญนาค หรอสขวญนาค) ซงถอวาเปนพธใหญ แตการแตงงาน ขนบานใหม สงลกไปเปนทหาร รบลกจากการเปนทหาร รบขวญลกหลานทจากไปไกล มกจะท าพธเพยงเลก ๆ โดยจะไมมการสวดสขวญ หรอสวดเฮาปะลง มเพยงดายผกแขนและเรยกขวญดวยถอยค าสน ๆ เพอแสดงความรกและความหวงใยเทานน รวมทงในอดตพธกรรมเฮาปะลงอกประเภทหนงเรยกวา “ออยตาหมอเฒาโดวยวปะลง” ซงแปลวาใหตาหมอเฒาไปเอาขวญ (มงกฎ แกนเดยว, 2542, หนา 2583 – 2586) พธกรรมนใชในกรณคนเจบปวยเพยงเลกนอย หมดแรง อดโรย ออนเพลย กนไมไดนอนไมหลบ ผอมซบซด โดยผตองการเรยกขวญจะเปนผท าพธดวยตนเอง และตองเตรยมเครองประกอบพธ ดงน

1. กรวยบชา 2 อน 2. หมากพล 1 ค า 3. น า 1 กระบอก (ใชกานมะละกอใสน าผกเชอกท าสายสะพาย) 4. ขาว 1 หอ 5. ธปเทยนอยางละ 1 ค 6. ดายขวญ

264

ตอนเยนผตองการเรยกขวญกน าเครองประกอบพธเหลานไปวางทตาหมอเฒา คอหนกอนเสา (หนสามกอนทน ามาตงเปนเตาเพอใชปรงอาหารในครงอดต) เมอวางเครองประกอบพธลงบนหนกอนเสาแลว และกลาววา “ทรำบวำคณหมอเฒำมควำมเกงกลำไมมใครเทยบได ตอนนลกหลำนขวญหำย ไมอยกบเนอกบตวจงมำขอพงพำคณตำ ใหชวยไปตำมปะลง เอำมำใหดวย ลกหลำนไดหอขำวปลำอำหำร น ำและหมำกพลใหแลวเพอเปนเสบยงในกำรเดนทำงตดตำมปะลงกลบคนมำ” และผตองการเรยกขวญกจะเปนผตอบเองวา “เออตำจะชวยไปเอำมำให” จากนนผตองการเรยกขวญกจะน าไมหรอวตถแขง ๆ ตอกลงไปทหนกอนเสาใหแตกออกมาเปนกอนเลก ๆ แลวน ามารวมกบหมาก พล และดายผกแขนหอกบผาขาวมาแลวน าไปแขวนไวบนหวนอนของผตองการเรยกขวญ เปนเวลา 3 คน ถาหากวาระหวาง 3 คนนผตองการเรยกขวญฝนวาไดเดนเขาไปในปาททรกนดาร หลงทางกลบบานไมได นนแสดงวาปะลงยงไมกลบมา ผตองการเรยกขวญตองไปท าพธเฮาปะลงทหนกอนเสาอก โดยจะท าไปจนกวาจะฝนวาการหลงทางนนหาทางกบบานไดแลว ผตองการเรยกขวญจะท าการปลกขวญดวยการน าดายทอยใหหอผาขาวมามาผกไวทแขนเปนการรบขวญ นอกจากนในอดตยงมพธเฮาปะลงยงมอกลกษณะหนงทเรยกวา “บอยปะลง” หรอการกวกขวญ เปนพธกรรมการเรยกขวญโดยการไปขอให “ดนตา” กคอทเปนบรรพบรษผลวงลบของผตองการเรยกขวญใหชวยตามปะลงทหายไปใหกลบสผตองการเรยกขวญ โดยพธลกษณะนจะมเจาพธเปนผท าพธให และผตองการเรยกขวญจะตองเตรยมเครองประกอบพธ ประกอบดวย

1. กระบง (กรรเชอ) 1 ใบ 2. ทะนาน 1 อน 3. อาหารคาวหวาน 1 ส ารบ 4. กรวยขนธหา 1 ชด (5 อน) 5. ธปเทยน 1 ค 6. หมาก 5 ค า 7. บหร 5 มวน 8. เหลาขาว 1 ขวด 9. ขาวปน 19 ปน 10. ดายผกแขน 19 เสน

ขนตอนการประกอบพธเจาพธจะน าดอกไม ธปเทยน ส ารบอาหาร เหลา ไปเซนไหวดนตาของผตองการเรยกขวญเมอไหวเสรจ กเอากอนขาวปนใสในกระบงหรอกรรเชอแลวเดนออกไป

265

จากบานผตองการเรยกขวญ ระยะทางประมาณ 500 เมตร จากนนกจะโยนขาวปนหนงกอนออกไป แลวหยบกระบงมาถอไวทมอขางหนง มออกขางถอทะนาน มอทถอทะนานกจะท าทาทางกวก พรอมกบเรยกชอผตองการเรยกขวญทหายไป โดยจะท าการกวกไปทงแปดทศ เมอครบแลวท าทาเหมอนวาหยบสงของอะไรซกอยางจากทะนานมาใสในกระบง ท าเหมอนวาไดหยบเอาปะลงของผตองการเรยกขวญมา แลวเจาพธกจะเดนถอยหลงเขาบานพรอมกบโยนขาวปนทเหลอออกไปทละกอนจนกระทงเขาไปถงตวบานพรอมกบโยนขาวปนกอนสดทาย แลวเจาพธกจะกลาวกบผตองการเรยกขวญวาปะลงทหายไปนนไดกลบมาแลว จากนนเจาพธจะท าการผกแขนดวยดายผกแขนทไดเตรยมไวถอวาเปนขนตอนสดทายของพธ จากนนจะรอดผลวาปะลงไดกลบมาสผตองการเรยกขวญแลวหรอยง โดยการดจากความฝนของผตองการเรยกขวญถาฝนวาไดกลบมาอยในบานแลวนนหมายความวาปะลงไดกลบมาแลว แตหากฝนวายงไมไดกลบบานแสดงวาปะลงยงไมกลบมา จ าเปนจะตองท าพธบอยปะลงอกจนกวาปะลงจะกลบมาสผตองการเรยกขวญ ยงมพธเฮาปะลงอกลกษณะหนงทเปนพธเฮาปะลงทเกาแก นนคอพธชอนขวญ หรอเรยกตามภาษาเขมรวา “อนเจอดปะลง” พธกรรมการเรยกขวญนคลายกบพธบอยปะลงตรงทจะใหดนตาเปนผไปตามปะลงทหายไปใหกลบมาสผตองการเรยกขวญ แตมความแตกตางกนตรงอปกรณในการจบปะลงทหายไป โดยพธบอยปะลงจะใชทะนานเปนอปกรณในจบปะลงแตอดเจอดปะลงจะใชชะเนยง หรอเรยกอกอยางวาชะนาง เปนอปกรณไลจบปะลงทหายไป โดยเจาพธจะท าทาทางเหมอนวาก าลงชอนปะลงไปรอบ ๆ บานของผตองการเรยกขวญ โดยท าการชอนไปเรอย ๆ ซกครใหญกหยบเอาแมลงหรอมดทพบเขามาไวทชะเนยง แลวรองบอกผตองการเรยกขวญวาปะลงทหายไปหาเจอแลว จากนนกน าแมลงหรอมดทพบเขามาในบานแลวท าการผกขอมอผตองการเรยกขวญดวยดายขวญทเตรยมไวเปนอนเสรจพธ จากนนกรอดผลดวยความฝนเหมอนกบบอยปะลง และตองมการท าพธซ าอกถาหากปะลงยงไมกลบมา