ผศ.ดร. พฤกษา หลาวงษา

• เปนจลนทรยดนประเภท Eukaryote จดอยในอาณาจกร Protista

เปนโปรตสตเซลลเดยวทมลกษณะคลายสตว ในตอนแรกจงถกจดอยใน

อาณาจกรสตว

• พบในดนทวไป

• มลกษณะเซลลเดยว (Unicellular)

• สวนใหญไมม chlorophyll

• เคลอนทได

• ขยายพนธโดยการแบงเซลลแบบ Binary fission

(แบงตวจาก 1 เปน 2, 2 เปน 4, 4 เปน 8…..)

โพรโตซว จาแนกออกเปน 4 กลม คอ

1. Mastigophora หรอ Flaggellates

1.1 Phytomastigophora

1.2 Zoomastigophora

2. Sarcodina

3. Ciliophora หรอ Ciliates

4. Sporozoa

1. Mastigophora หรอ Flaggellates

เปนโพรโตซวทเคลอนไหวโดยอาศยการหมนปนของขนยาว ทเรยกวา หนวด หรอ

Flagellum (หลายเสนเรยกวา Flagella) ทตดอยกบเซลล แบงออกเปน 2 กลมคอ

1.1 Phytomastigophora หมายถง กลมของโพรโตซวทมลกษณะคลายพช คอม

Chlorophyll และสงเคราะหแสงไดเหมอนพช ทงๆทเปนสตว

ตวอยางไดแก Euglena

1.2 Zoomastigophora หมายถง กลมของโพรโตซวสวนใหญซงไมม chlorophyll

และไมสามารถสงเคราะหแสงได

ตวอยางไดแก Trypanosoma

1. Mastigophora หรอ Flaggellates

EuglenaPhytomastigophora Zoomastigophora

Trypanosoma

2. Sarcodina

หมายถง กลมของโพรโตซวทเคลอนทโดยการเบงหรอยด protoplasm ออกไปในทศทาง

ทตองการเคลอนท สวนทโปงออกในชวงของการเคลอนทนน เรยกวา Pseudopodium

(เทาเทยม) ตวอยางโพรโตซวในกลมน ไดแก Negleria, Biomyxa

3. Ciliophora หรอ Ciliates

หมายถง กลมของโพรโตซวทเคลอนทโดยอาศยการพล ว ขยบขนสน ทๆเรยกวา cilia

ทมอยรอบเซลล

ตวอยางของโพรโตซวในกลมนไดแก Colpoda, Uroleptus

Colpoda Uroleptus

หมายถง กลมของโพรโตซวทไมมโครงสรางใชในการเคลอนท

การสบพนธโดยการสรางสปอร

ตวอยางของโพรโตซวในกลมนไดแก Blastocystis

4. sporozoa

1. Photoautotroph

2. Saprobic feeders

3. Phagotrophic nutrition

โพรโตซวมการดารงชพ 3 ลกษณะ ดงน

1. Photoautotroph

เปนกลมของโพรโตซวทดารงชพโดยอสระ

ม chlrophyll จงสงเคราะหแสงไดเชนเดยวกบพช

2. Saprobic feeders

เปนกลมของโพรโตซวทดารงชวตโดยอาศยสารประกอบอนทรย

หรออนนทรยทละลายอยในสวนทเปนของเหลวในดน (soil solution)

เปนแหลงอาหารและพลงงาน

3. Phagotrophic nutrition

ไดแก โพรโตซวสวนใหญทดารงชวตโดยจบสงมชวตชนดอนกนเปน

อาหาร (ผกนเรยกวา predator ผถกกนเรยกวา prey)

อาหารของโพรโตซวมหลายชนดเชน แบคทเรยในดน โพรโตซวดวยกน

และสาหรายบางชนด

โพรโตซวมการดารงชพอย 2 phases สลบไป-มา

Encystment หมายถง การเปลยนสถานการณดารงชพจากชวงทมการเจรญเตบโตตามปกต

ไปสระยะพกตว (cyst stage หรอ resting stage) ซงโพรโตซวจะหยดการเจรญเตบโต

ภาวะดงกลาวจะเกดขนในกรณทสภาพแวดลอมไมเหมาะสม เชน ขาดแคลนอาหาร

สวน Excystment หมายถง การเปลยนจากระยะพกตวไปสภาวะปกต (active phase)

Encystment และ Excystment ในโพรโตซว

โพรโตซวในกลม phagotrophic nutrition ซงดารงชพโดยการจบแบคทเรยและจลนทรย

ชนดอนกนเปนอาหาร มบทบาทในการควบคมประชากรจลนทรยทเปน prey ในระบบนเวศ

ของดน เฉพาะอยางยงแบคทเรย ในบางกรณอาจกอใหเกดผลเสย เชน การจบกนเชอไรโซเบยม

ซงจะมผลตอการตดปมและการตรง N2 จากอากาศ ในปมพชตระกลถว เปนตน

ในทางตรงกนขาม

หากแบคทเรยทถกจบกนเปนเชอทเปนสาเหตของโรคพช อาจมผลดในการลดประชากร

ของเชอทเปนตวกอโรคได

1. บทบาทการควบคมประชากรแบคทเรยในดน

โพรโตซวหลายชนดเฉพาะอยางยงในกลม saprobic feeders จะมบทบาทเสรมจลนทรยดน

ชนดอนในการยอยสลายอนทรยวตถ

2. ยอยสลายอนทรยวตถ

โพรโตซวบางชนดสามารถกอโรคในคนและสตว

เชน โรคบด (เชอ Entamoeba histolytica)

ไขมาลาเรย (Malaria) เกดจากเชอ Histoplasma capsulatum

ซงตดเชอโดยมยงเปนพาหะนาเชอ (vector)

3. เปนสาเหตของโรคคนและสตว

การเจรญเตบโตของโพรโตซวในดนขนอยโดยตรงกบชนดและจานวนของจลนทรย

ทเปน prey

ดวยเหตทดนชนบนมประชากรของจลนทรยอาศยอยหนาแนนทสด จงมผลทาใหม

ประชากรโพรโตซวในดนชนบนหนาแนนทสดดวย

1. ชนดและจานวนของจลนทรยทเปนอาหาร

ปรมาณอนทรยวตถในดนมผลโดยตรงตอโพรโตซวในกลม saprobic feeders

ซงดารงชพโดยอาศยสารประกอบอนทรยและอนนทรยทละลายอยในของเหลวในดน

2. ปรมาณอนทรยวตถในดน

โพรโตซวแมจะเปน aerobes แตสามารถเจรญเตบโตไดในสภาพทมความชนสง หรอ

แมแตในแหลงนาจด อาศย O2 ทละลายอยในนา และใชความสามารถในการเคลอนท

ไดใหเปนประโยชนในการเคลอนทเขาหาอาหารหรอสภาพแวดลอมทเอออานวยตอ

การดารงชวต

ในทางตรงกนขาม

หากดนแหงจด โพรโตซวจะปรบเปลยนการดารงชวตเขาสระยะพกตว (encystment)

รอจนสภาพแวดลอมกลบดขนมาใหม จงจะออกจากระยะพกตวมาสระยะ active phase

อกครงหนง

3. ความชนในดน

โพรโตซวเจรญเตบโตไดในชวง pH ทกวางมาก (pH 3.2-9.0)

แต pH ทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของโพรโตซวสวนใหญจะอยทระดบ 6.8-8.0

4. pH หรอความเปนกรด-ดาง

โพรโตซวเจรญเตบโตไดในชวงอณหภม 16-40 C

แตสวนใหญจะเจรญเตบโตและกอกจกรรมไดดในชวงอณหภมคอนขางเยน (16-25 C)

ดงนนสงแวดลอมทโพรโตซวชอบ คอสภาวะททงชน (damp) และเยน (cool)

5. อณหภม