Adabul Murid Osman Sems Efendi

7/29/2019 Adabul Murid Osman Sems Efendi

1/55

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic

Volume 4/7 Fall 2009

OSMAN EMS EFENDNNDBUL-MRD F-SOHBETL-MURDADLI MESNEVSNN TAHLL

Selami MEK

ZET

db, edep kelimesinin oulu olup, lgatteterbiye, incelik, nezket, utanma, iyi ahlk ve uslulukgibi anlamlara gelmektedir. Tasavvufta mridlerineyhine ve dervilere kar taknmas gereken edep

kurallar, dbul-Mrdn, Edebl-Mrd, el-Vasy,Tarkatnme, Hurde-i Tarkat ve, Miyr- Tarkat adaltnda mstakil risleler, eserler yahut eser iindeblmler eklinde kaleme alnmtr. Trk edebiyatndabu tarzda yazlm pek ok eser mevcuttur. tebunlardan birisi de XIX. asr mutasavvf irlerindenOsman ems Efendinin dbul-Mrd f Sohbetil-Murdadl mesnevsidir. Bu makalede sz konusu mesnevtahll edilerek yeni harflere baz aklamalarlaaktarlmtr. Osman ems Efendi, bu eserinde mrid,mridin gereklilii ve mrdin db gibi seyr slkla

ilgili ana konuya temas etmitir.Anahtar Kelimeler: db, mrd, murd,

mrid, tarkat, Osman ems Efendi, Kdiriyye.

THE ANALYSIS OF OSMAN EMS GENTLEMANSMESNEVI WHICH IT IS NAMEDADABUL-MURID FI

SOHBETIL-MURAD

ABSTRACT

Etiquette, is plural of manners word. It is meanteducating, slenderness, refinement, bashfulness, goodmoral and sensible etc. in dictionary. In the sufism

manners rules which disciples are assumed against thesheik and dervishes was write out free treatises, works orparts in works in form Adabul-Mridin, Edebl-Mrid, el-Vasaya,Tarikatname, Hurde-i Tarikatve, Miyar- Tarikat

Yrd. Do. Dr., Rize niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili veEdebiyat Blm retim [email protected]


2/55

Osman ems Efendinin 539

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic


as the name bottom. A great many works are in Turkishliterature in this style. The mesnevi of Osman emsGentleman who is sufi-poet from nineteenth century isthus one of this kind that it is nmed Adabul-Mrid fiSohbetil-Murad. In this article aforementinoed mesnevi

was analyzed and cited Turkish version with someexplanation. Osman ems Gentleman touched on perfectthree main matter with seyr u sluk which is perfectguide, necessary of perfect guide and etiquette of discipleetc.

Key Words: Etiquette, disciple, desire, perfectguide, order, Osman ems Gentleman, Kadiriye.

Giri

Tasavvufta sflerin uymak zorunda olduu mueretkurallarna db1, erkn2, db- sfiyye ve db- tarkat gibi isimlerverildii bilinmektedir3. te yandan sfilerin sohbetinde bulunanlarn,onlara balananlarn ve bir tasavvuf yoluna girenlerin uymalar icabeden db ve erkn ile seyr slk esnasnda gz nnde

bulundurulmas gereken kurallardan bahseden, mridlere ve dervilere

klavuzluk yapan eserleredbul-Mrdn, Edebl-Mrd, el-Vasyve Tarkatnmegibi adlar da verilmitir4.

Yine tasavvufta mridlerin eyhine ve dervilere kartaknmas gereken edep kurallar, mstakil risleler ve eserler eklindeolduu gibi tasavvufla ilgili genel bilgi veren eserler-bunlara tasavvufklsikleri de denilmektedir- ierisinde bir blm olarak da elealnmtr. Tasavvuf tarihinde mstakil olarak yazlm eserlerdenilkinin Yahy Muz er-Rz (. 258/872)nin Kitbul-Mrdn adl

1 db, edep kelimesinin oulu olup, lgatte terbiye, incelik, nezket,utanma, iyi ahlk ve usluluk gibi anlamlara gelmektedir (Bkz. Mustafa arc,

Edep, DA, X, 413-414; Sleyman Uluda, Edep (Tasavvuf), DA, X, 414-415.a.mlf., Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay., stanbul 1995, s. 162; EthemCebeciolu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Rehber Yay., Ankara 1997, s.236). Seyyid erif Crcnye gre edep, herkes tarafndan beenilen sz vedavranlardr. Bkz. Seyyid erif Crcn,Arapa-Trke Terimler Szl (Kitbut-Tarft), trc. ve erh: Arif Erkan, Bahar Yay., stanbul 1997, s. 35.

2 Erkn, rknn oulu olup, lgatte, esslar, destekler, direkler, stunlaranlamnlarna gelir (Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat,AydnKitabevi Yay., Ankara 1996, s. 229). Erkn, tasavvufta ummiyetle db kelimesiylee anlaml olarak kullanlmtr.

3Cebeciolu, a.g.e., s. 83.4Sleyman Uluda, dbul-Mrd,DA, I, 336.


3/55

540 Selami MEK

Turkish Studies



eseri olduu kaydedilmektedir. Hris el-Muhsib (. 243/857)dbun-Nfs5, Hkim et-Tirmiz (. 285/898)nindbul-Mrdn,Eb Necib es-Shreverd (. 563/1167)nin dbul-Mrdn6 veihbddn Eb Hafs mer b. Muhammed es-Shreverd (.632/1234)nin rdl-Mrdn7 adl eseri de yine ayn balamdayazlan eserlerarasnda saylmaktadr8.

Tasavvuf klsikleri arasnda yer alan eserlerde demridlerin db konusuna geni bir ekilde yer verildiigrlmektedir. Bunlardan ilki, Eb Nasr Serrc et-Ts (.378/988)nin, el-Lumadr. Sz konusu eserde bu konu, Tasavvufta

db bal altnda ele alnp incelenmitir9

. Bir dieri Eb Tlib el-Mekk (. 386/996)ninKtl-Kulbadl eseridir. Sz konusu eserde,mridlerin uymalar gereken db ve esaslara ilikin bir blmayrlm olup, eserin pek ok yerinde eitli vesilelerle konuya yer yertemas edilmitir10. Abdlkerim el-Kueyr (. 465/1072), er-

Rislesinde ise, hem irde, hem edep, hem de eserine eklediison ksmda db kurallarna yer vermitir11. Ali b. Osman el-Hucvr(. 470/1077)nin Keful-Mahcbunda da bu konuya yer verildiinigryoruz12.rdl-Mrdn adl eserin shibi ihbddn Eb Hafsmer b. Muhammed es-Shreverdnin, Avriful-Marif adleserinde de bu konu olduka geni bir ekilde ilenmitir13.

5Kiinin hayatta ve tasavvufta uymas gerekeni disiplini anlatan eserle ilgiligeni bilgi iin bkz. Zafer Erginli, Tasavvuf Dncesinde Muhsib, KaradenizKitabevi, Rize 2008, s. 181-182.

6 Mridlerin uymas gerekn kurallardan bahseden eserde ayrca sfilerinitikatlar ile fakr, tasavvuf, melmet ve kermet terimler zerinde durulmutur.Eserhk. geni bilgi iin bkz. Uluda, dbul-Mrdn,DA, I, 337.

7Shreverd, dost ve mridlerinin talepleri zerine kaleme ald bu eserinde,erat, tarkat ve hakkat lsn akladktan sonra vakt, makm ve hl gibi baztasavvuf stlahlarn izah eder. Geni bilgi iin bkz. Hasan Kmil Ylmaz,Shreverd, Hayat ve Eserleri, Avriful-Marif (inde), Erkam Yay., stanbul1989, s. XXX-XXXI.

8Uluda, dbul-Mrd,DA, I, 336.9 Bkz. Eb Nasr Serrc Ts, el-Lma (slm Tasavvufu, Tasavvufla lgili

Sorular ve Cevaplar), haz. Hasan Kmil Ylmaz, Altnoluk Yay., stanbul 1996, s.151-236.

10Bkz. Eb Tlib el-Mekk,Ktl-Kulb,Drus-Sadr, Beyrut tsz., I, 63, 81,94, 267; II, 213, 237.

11 Bkz. Kueyr, Tasavvuf lmine Dair Kueyr Rislesi, haz. SleymanUluda, Dergh Yay., stanbul 1991, s. 340-343, 450-454, 589-608.

12 Bkz. Hucvir, Keful-Mahcb (Hakkat Bilgisi), haz. Sleyman Uluda,Dergh Yay., stanbul 1982, s. 478-516.

13 Bkz. Shreverd, Avriful-Marif (Tasavvufun Esaslar), trc. H. KmilYlmaz-rfan Gndz, Erkam Yay., stanbul 1989, s. 156, 254, 342, 348 -369, 396,417, 429, 458, 519, 545.


4/55


Turkish Studies



Tasavvufun tarkat dnemi14 olarak nitelendirilendneminde de yukarda zikrettiimiz eserlere ilve olarakHurde-iTarkat, Miyr- Tarkatad altnda, Arapa, Farsa ve Trke eserlerkaleme alnmtr15. eyh abn- Vel (. 976/1568)nin Miyr-Tarkat, Sinn b. Yakb (. 989/1581)un Snen Meyihil-

Halvetiyye, Azz Mahmd Hdy (. 1038/1628)nin Tarkat-nme,Abdlmecid Sivs (. 1049/1639)nin Miyr't-Tark, emlelizdeAhmed Efendi (. 1086/1678)nin ve-i Tarkat- Gleniyye, SelmAli Efendi (. 1104/1693)nin Tarkat-nme, Niyz-i Msr (.1105/1694)nin Risle-i Usl-i Tarkat, Yakb Afv Efendi (.1149/1736)ninHediyyets-Slikn, Abdullah Salahaddn-i Uk (.1197/1782)nin Tuhfetl-Ukiyye, Muhammed b. Hasan el-Halvet(. 1200/1786)nin el-dbus-Seniyye, Muhammed b. Abdullah el-Hn (. 1279/1862)nin el-Behcets-Seniyye ve HarrzdeMuhammed Kemleddin Efendi (. 1299/1882)nin Risle-i Kenzl-Feyz adl eseri, mridlerin uymas gereken edepler kategorisindekaleme alnm eserlerden enmehur olanlardr16.

Sz konusu eserlerde, genellikle mrid kimdir ve mridinlzmu, inbe veya beyatn zarreti ve db, mrid huzrunda

bulunma ve sohbet db, gnlk hayattaki davranlar, tarkatinuslleri, vird ve evrd okuma db, sem veya devrn db, seyr slk srasnda yaanacak baz hller ve makmlar, etvr- seba ile

ilgili hller, hrka ve tc giyme, kemer takma db gibi ameltasavvufla ilgili pekok hussa temas edilmitir. Uslle ilgili olarak butr eserlerin yazlma sebebinin ise, mride nce edep sonra tevhiddncesinde irfn kazandrmak olduunu sylemek mmkndr.Sfler, sliklerin yolda ilerlemesini, usle riyet etmek artna

balamlar ve bundan dolay da Uslsuz vsl olmaz17

14 Tasavvuf tarihin dnemleri iin eitli tasnifler yaplmakla birlikteummiyetle Zhd Dnemi, Tasavvuf Dnemi ve Tarkat Dnemi diyekategorize edilmektedir. Geni bilgi iin bkz. Hasan Kmil Ylmaz, AnahatlarylaTasavvuf ve Tarkatlar,Ensar Neriyat, stanbul 1994, s. 87-160.

15 Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc-Halil eltik, Trk Edebiyatnda MiyrGelenei inde Yiitba Ahmed emseddin Marmaravnin Hurde-i Tarkat,Tasavvuf lm ve Akademik Aratrmalar Dergisi,Yl: 1, Say: 3, Nisan 2000, s. 44;Mustafa Akar, Tasavvuf Tarihi Literatr, K.B. Yay., Ankara 2001, s. 141.

16 Geni bilgi iin bkz. Uluda, a.g.m. s. 336-337; Akar, a.g.e., s. 141-155;Kurnaz-Tatc-eltik, a.g.m., s. 47-48.

17Lumada bu sz, Usl kaybedenler vuslden mahrm kalr. eklindegemektedir. Bkz. Ts, a.g.e., s. 349. Shreverd, Avrifte Sfyn es-Sevr (.161/777)den naklen bu sze benzer bir ifde kullanmtr: Usl zyi ettikleri iinvuslattan da mahrm edildiler. Bkz. Shreverd, a.g.e., s. 665. Slem iseTabaktnda asl ve fer terimlerini aklarken bu konuya temas ederek yledemektedir: Fer asla, dal kke bal olduundan usle uymayan vusl bulamaz.


5/55

542 Selami MEK

Turkish Studies



demilerdir18.

te bu tarzda kaleme alnm eserlerden birisi de XIX. asrTrk mutasavvf irlerinden olan Osman ems Efendinin dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd adl mesnevsidir. u ana kadar zerindeherhangi bir akademik alma yapldn tespit edemediimiz bueserin tahlline ve yeni harflerle metnini aktarmaya gemeden nceOsman ems Efendinin hayat ve eserleri hakknda ksaca bilgiverelim.

1. Hayat ve Eserleri

Osman ems Efendinin asl ad Osman Nreddin19

olup, 1Rebulhir 1229/23 Mart 1814 tarihinde stanbul Sirkecide HocapaaMahallesinde dnyaya gelmitir. Babas, Mliye Nezreti EshamKalemi ileri gelenlerinden ve Nakibend tarkatndan Hoca EminEfendi diye mehr Seyyid Muhammed Efendi (. 1279/1862)dir.Osman ems Efendi, gen yata, komular olan Nak eyhlerindensmil Efendinin mrdi olmu, onun veftndan sonra dnemin nleyhlerinden Kuadal brahim Efendi (. 1264/1848)den el alm ve

bu dnemden sonraki iirlerinde Nr mahlasn brakarak emsikullanmaya balamtr20.

1265/1849da nyeli eyh Abdurrahim Efendi (.1273/1856) tarafndan ird ile grevlendirilen Osman ems Efendi,eyhinin 1856da vefatndan sonra Kdiriyyenin pri AbdlkdirGeyln (. 561/1166)nin ruhn feyzine ve mnen veyslik

pyesine nil olmu, bu tarkatn Enveriyye besini tesis etmitir.

Vuslszlk, uslszlkten dolaydr. Asllarn asl db ve erkna riyet etmektir.Bkz. Eb Abdurrahman es-Slem, Tabaktus-Sfiyye, Kahire 1949, s. 263, 288, 400.

18 Kurnaz-Tatc-eltik, a.g.m., s. 49.19 Osman ems Efendinin ad, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murdadl eseri

istinsah eden Muhammed Emin tarafndan Osman emseddn eklinde

kaydedilmektedir. Bkz. Osman ems Efendi, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd,Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar No: 4031, vr. 10b.

20 Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy, Sleymaniye Ktphanesi, YazmaBalar, No: 2305, I, 132; Ahmed Sf, Sefnets-Sf, Cerrahpaa Tp TarihiEnstits Arivi Nr. 2096, (Fotokopi Nsha), XI, 1324; bnlemin M. Kemal nal,Son Asr Trk irleri, stanbul 1930, s. 1761-1762; Keml Edib Krkolu, Osmanems Efendi Dvnndan Semeler, Kubbealt Neriyat, stanbul 1996., s. 8;Abdullah ztemiz Hactahirolu, eyh Osman ems, Dirili, Say: 13, Eyll 1975,s. 25-28; Selami imek, Bir Gnl Tekkesi eyhi Seyyid Osman Nureddin ems (.1893) ve Mersiye-i Cenb- Seyyid-heds, Atatrk niversitesi TrkiyatAratrmalar Enstits Dergisi, Yl: 11 (2004), Say: 26, s. 120; Nihat Azamat,Osman ems Efendi,DA, XXX, 473.


6/55


Turkish Studies



Yine o, Abdlkdir Geylnden sonra Pr-i Sn (kinci Pr)21saylm ve kendisine Byk Prin Bzul-Eheb-Alaca ahin22nvnndan mlhem olarak Bzul-Enver-En Nurlu hindenilmitir. Bir sre ktip olarak devlet hizmetinde bulunan Osmanems Efendi, bir ara Sirkecide bir ttnc dkkn amsa da alt aysonra kapatmak zorunda kalmtr. 1278/1861de Hersekli rifHikmet Bey (. 1321/1903)in Aksaraydaki evinde, aralarnda NmkKeml (. 1306/1888)in de bulunduu birok irin iirlerininokunup tartld haftalk Encmen-i uar toplantlarnakatlmtr23.

Bursada da mrd ve muhiblerinin bulunmas hasebiyle1307/1889 ylna kadar stanbul-Bursa arasnda pek ok seyahat yapanOsman ems Efendi, 18 Cemaziyel-hir 1311/27 Aralk 1893tarihinde skdar Selimiyedeki evinde bek yurduna g etmi olup,kabri Karaca Ahmed Sultan Trbesi karsnda, ndiye yoluzerindeki kabristanda ile mezarlndadr24. Onun Dvn25bataolmak zere, Bir Mektup, em-i ebistn, Kenzl-Men, Mersiye-i

21 Abdulkdir Geylnden sonra Pr-i Sn nvn Erefolu Rm (.874/1469) ve smil Rm (. 1041/1631)ye verilmitir. Kerkkl Ziyeddin HlisTlebn (. 1275/1858)ye Pr-i Rbi denilmitir. Osman ems Efendiye Pr-iSn denilmesi, onun Kdirlik ierisindeki yeri ve nemini gstermesi asndandikkate yndr.

22Bzul-Eheb (Alaca hin), Abdlkdir Geylnnin yaygn addr. Osmanems Efendi, mridi Abdurrahim nyevye Bzul-Ebyz (Ap-ak hin) demi,evresindekiler de kendisine Bzul-Enver (En Nurlu hin) demilerdir. Krkolu,a.g.e. s. 30.

23 Vassf, a.g.e., I, 134, 137-138; a.mlf., Osman ems Efendi, MahfilMecmas,Rebiul-Evvel 1341 (Ekim-Kasm 1922) Say: 29, s. 112-113; Krkolu,a.g.e. s. 14-15; Dilver Grer,Abdlkdir Geyln, Hayat, Eserleri, Grleri,nsanYay., stanbul 1999, s. 374-375; Nihat Azamat, Kdiriyye,DA, XXIV, 135.

24Vassf, a.g.e.,I, 140; Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, st. 1333,II, 271; Fatn Dvd Efendi, Htimetl-Er, stanbul 1271, s. 424; Mehmet NilTuman, Tuhfe-i Nil(Divn irlerinin Muhtasar Biyografileri), haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc, Bizim Bro Basmevi, Ankara 2001, II, 2096; Krkolu, a.g.e., s.31; imek, a.g.m., s. 130; Azamat, a.g.m., s. 474.

25Dvnn stanbul ktphanelerinde birok nshas olduunu biliyoruz.Ancak hemen belirtelim ki bunlar eksik nshalardr. Mesel bkz. SleymaniyeKtphanesi, Aslan Kaynarda, No: 198; stanbul Bykehir Belediyesi AtatrkKitapl, Osman Ergin Yazmalar, No: 1801, Rika, 217 vr; Yap Kredi BankasSermet ifter Ktphanesi, No: 435, 93 vr.; No: 514, 40 vr. Dvn, ksmen yeniharflerle yaymlanmtr. Bkz. Keml Edib Krkolu, Osman ems EfendiDvnndan Semeler, Kubbealt Neriyat, stanbul 1996.


7/55

544 Selami MEK

Turkish Studies



Cenb- Seyyid-hed26 vedbul-Mrd fSohbetil-Murdadleserleri vardr27.

2.dbul-Mrd f Sohbetil-MurdMesnevsinin Tahll

2.1. Eserle lgili Baz Husslar

2.1.1. Eserle lgili Grler

dbul-Mrd f Sohbetil-Murd hakknda son asrnnemli biyografi kaynaklarndan olan gerek Osmanl Mellifleri,gerekSon Asr Trk irleri ve gerekse Sefne-i Evliyda28 herhangi

bir bilgi yoktur. Eser hakknda yegne bilgiyi, Keml Edib

Krkoludanrenmekteyiz. yle ki o, Osman ems Efendiyeait Klliytn fotokopisine dayanarak hazrlad sz konusualmasnda, eserin sayfalk mensur bir mukaddimeden sonra

Mevlidvezninde on sayfalk mesnev ile devam edip sona erdiini veonun keml devrinin bir rn olduunu kaydetmektedir29.

2.1.2. Yazl Tarihi

Osman ems Efendinin bu eserini ne zaman telif ettiihussunda herhangi bir bilgiye sahip deiliz. Ancak Krkolunun,Eserin, Osman emsin keml devrinin mahsl olduunu tahminetmekteyiz ifadesine baklacak olursa, onun bu eseri mrnnsonlarna doru kaleme aldn sylemek mmkndr.

2.1.3. Eserin Telif Sebebi ve smi

Osman ems Efendinin, dbul-Mrd f Sohbetil-Murdn, telif edi sebebini ncelikle eserinin kapak sayfasndazikrettiini gryoruz. Nitekim o, sz konusu kapak sayfasnda,Taraf- fakrnemden dervi efendi ihvnmza yazlm ve ydigrolunmutur diyerek eserini derviler ve ihvn iin yazdn veonlara hediye ettiini aka belirtmektedir. Osman ems Efendi,eserinin mukaddimesinde ise hem telif sebebi ve hem de ismi

hakknda bilgi vererek unlar syler: Binenaleyh mtkn- ddr- hid-i maksd olan mrd-i edbe teshl-i tahsl-i matlb in lzm

ve vcib olan db u erknn teberrken sret-i mesnevde beyn vetafsline ibtidr olunub dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd tesmiye

26Bu eser, tarafmzdan yeni harflerle yaymlanmtr. Bkz. imek, a.g.m., s.135-148.

27Geni bilgi iin bkz. Krkolu, a.g.e., s. 42-44; imek, a.g.m., s. 132-135; Azamat, a.g.m., s. 474-475.

28Son Asr Trk irleri ve Sefne-i Evliyda, Osman ems Efendinin diereserleri hakknda da bilgi yoktur.

29Bkz. Krkolu, a.g.e., s. 43-44.


8/55


Turkish Studies



olundu.30Bu bilgilerden de anlalaca zere eser, Hakkn cemlinemtk olan edepli mridlerin matlbuna kavumasn kolaylatrmakiin gerekli olan db ve erkn, teberrken mesnev tarznda beynetmek maksadyla kaleme alnm ve bundan dolay dadbul-Mrd

f-Sohbetil-Murdismi verilmitir.

2.1.4 Yazma Nshalar

dbul-Mrd f Sohbetil-Murdn, almamzda esasaldmz Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar, No: 4031de(Nesih, mst. Muhammed Emin, 10 vr) kaytl nshasnn dnda pekok yazma nshas da olup unlardr:

1. Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar, No: 846,Nesih, mst. Hfz Muhammed Emin, 12 vr.

2. Mill Ktphane, Ankara Adnan tken l HalkKtphanesi Koleksiyonu, No: 3802/2, Rika, vr. 73b-80a.

3. Yap Kredi Bankas Sermet ifter Ktphanesi, No: 434,Rika, 15 vr.

4. stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, OsmanErgin Yazmalar, No: 235/2, Nesih, vr. 81b-89a.

5. stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, Osman

Ergin Yazmalar, No: 931, Rika, 21 vr.6. stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, Osman

Ergin Yazmalar, No: 1441, mst. Cemleddn b. Ali, 1324/1906, 9 vr.

7. Almanya Mill Ktphanesi Trke Yazmalar, Ms. Or.Oct. 2328, vr. 200b-219a.

2.2. ekil Hussiyetleri

dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, varaklk mensr birmukaddimeden sonra 200 beyitten oluan kk bir din-tasavvufmesnevdir31. erisinde mesnevden baka nazm tarz ile yazlmksmlar yoktur. Eser, klsik tertip hussiyetlerine uygun olarak varaklk mensr ve on dokuz beyitlik manzm dibce ile balar. Nat,mirciyye, medh-i ehr-yr- gzn, sebeb-i telif vb. blmler deyoktur. Eserin, 3a-3b ve 4a-4b varaklar arasnda Mukaddime Der-

30Bkz. Osman ems Efendi, a.g.e., vr. 2b.31 Din-tasavvuf mesnev, din kurallarn, peygamber ve din byklerinin

hayatlarndaki hdiseleri, eitli sembollerle tasavvuf prensiplerini anlatan mesnevtrlerinden birisidir. Geni bilgi iin bkz. Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi,Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 2004, s. 180-188.


9/55

546 Selami MEK

Turkish Studies



Lzm- Mrid-i Kmil, Tarf-i Mrid-i Kmil ve Edeb-iMarifet-i Mrid-i Kmil balklar altnda kmil mridingereklilii, tarifi, edepleri hakknda malumat vardr. 4b-10b varaklararasnda ise on sekiz balk altnda mrdin mridine kar taknmasgereken edep kurallar uzun uzadya anlatlr.

2.2.1. Vezin

Mesnevlerin feiltn/feiltn/feiln,filtn/filtn/filn, mefiln/mefiln/faln vefaln/faln/faln/falgibi ksa vezinlerle daha ok yazldnbiliyoruz

32. Osman ems Efendi de eserinde, manzm olan 200

beyitlik ksmda batan sona filtn/filtn/filn kalbnkullanmtr.

dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, vezin asndanekseriyetle baarl saylabilir. Ksmen de olsa vezin kusurlarnarastlamak mmkndr. Yer yer imlelere bavurulduugrlmektedir. Aadaki beyitte birinci msrada bir, ikinci msrada

bir olmak zere iki imle bulunmaktadr:

Gremezsin lem-i nr ayn

demezsin seyr-i b- l-mekn (19/162)33

2.2.2. Kafiye

Eser, kafiye bakmndan da baarldr diyebiliriz. Osmanems Efendinin zengin bir kafiye lgati vardr. Kafiye ve redifler

birlikte deerlendirmeye tabi tutulduunda 200 beyitlik mesnevnin100 beytinde Arapa, 27 beytinde Trke, 24 beytinde Trke-Arapa, 8 beytinde Trke-Farsa, 18 beytinde Farsa, 23 beytindeArapa-Farsa kelimelerle kafiye yaplmtr. Bu rakamlardan daanlalaca gibi Osman ems Efendi, kafiyelerde daha ok Arapakelimeleri tercih etmitir.

Ayn dilden kelimelerin biribiriyle kafiyelenmesine byklde dikkat etmi, usl-vusl (1/5), hl-intikl (2/20), kud-uhd

(3/38), limn-ayn (13/132) vb. Arapa kelimelerle 100; bilemez-idemez (1/10), eyleme-syleme (5/65), haykrub-smkrb (11/111)

32 Haluk pekten, Eski Trk Edebiyat (Nazm ekilleri ve Aruz), DerghYay., stanbul 2003, s. 59.

33 Manzm metin neirlerinde eserin varak/sayfa numaralarnngsterilmesinin yan sra balklar ile bu balklar altndaki beyitlerinnumaralandrlmas ve metin ierisinde gndermede bulunulaca zaman (19/162)rneinde olduu gibi kullanmn yaygn olmas sebebiyle biz de byle bir yolabavurduk. Parantez ierisindeki birinci ksm iirin metin ierisindeki balknumarasn, ikinci ksm ise beyit numarasn gstermektedir.


10/55


Turkish Studies



vb. Trke kelimelerle 27, kird-gr-perverdigr (1/1), bed-ham(5/66), b-abdest-dest (4/63), nin-drbn (5/71) vb. Farsakelimelerle 18 kafiye kurmutur.

Klsik kafiye anlayna gre en makbl kafiye kabul edilenmukayyed (zengin) kafiye Arapa ve Trke asll kelimelerle yaplankafiyelerde dikkatleri celbedecek kadar fazladr: revc-ilc (1/4),ird-ilhd(1/8), herkese-vesvese (1/11), fuhl-kabl(10/110), kud-sud(5/70), zamn-gmn(1/19; 4/52), ayn-mekn(19/168). okolmasa da tun kafiyelere rastlamak mmkndr: Usl-vusl (1/5),bdest-dest(4/63), ol-yol(21/198). Tam kafiyeler ise, Trke, Trke-

Arapa, Arapa-Arapa yahut Trke-Farsa kelimelerin meydanagetirdii kafiyelerde oka kullanlmtr: Hud-kibriy (1/1), felak-Hak (4/46), evliy-ged (7/98), eger-sefer (16/141), neseb-taleb(19/169), bil-kil (21/191), ruyetleri-hletleri (18/156).. Yarmkafiyelere de yer verilmitir: Gir-c ( 5/87), izzini-szn (13/121),ftiha-htime (21/200)

k ve tekke iirinde yadrganmamakla birlikte dvn iiriestetii ierisinde ho grlmeyen redifli kafiyelere de yer verildiinimhede etmekteyiz. Kelime redif: sdk isen-yank isen(1/3), sndegil-irfn degil (1/7), feryd itdiler-yd itdiler (21(-/181). Ek redif:irda-ilhdda (1/8), irfnn-iznn (2/24), cnile-imnile (3/39),dmenin-prmenin (4/50), eyleme-syleme (5/65). Ancak buradahemen belirtelim ki, henk ve konu btnln salayan bir unsurolarak iirde yer alan redifler, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murdnyarya yaknnda kullanlmtr. 200 beyitten mteekkil mesnevnin76 beytinde redif vardr. Kalan 124 beyitte ise redife yer verilmemi,zengin, tam ve yarm kafiye ile yetinilmitir.

2.3. Dil ve fde Hussiyetleri

dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, yukarda telif sebebiksmnda da belirtildii zere mridlerin vuslata ermesi iin gereklidb ve erkn aklamak iin kaleme alnm din-tasavvuf bireserdir. Dervi ve slikleri bilgilendirmek maksadyla yazlm byle

bir eserde onlarn anlayaca bir dilin kullanlmas pek tabidir.Bundan dolay mesnevde dil, manzm olan ksmda nisbeten yalnolsa da zellikle mensr olan ksmda Arapa ve Farsa terkiplereoka yer verilmesi sebebiyle ardr. Eserin mensr olanmukaddimesindeki u ifadeler durumu rnekler mahiyettedir:

Amm bad, hakkat- srt- mstakm ki btn- sbls-selm ve hrh- Kabe-i visl-i Rabbl-enmdr, yan elsine-insda tarkat ve rh- hakkat olub ann slkuna dir srr- mstenmey-i rakrk- muhabbet-i dvnegn selsil-i incizb- meveddet olan


11/55

548 Selami MEK

Turkish Studies



mrd-i sdka vsl- Rabb-i enm ve nil-i aks-i merm olmakin34.

Dilinin ar oluuna manzm olan ksmdan ise u beyitlerirnek verebiliriz:

Sne-k- te-i ak- Hudk- ddr- nr- kibriy (1/2)

Tbi-i isr-i Muhammed MustafShib-i hulk-i azm-i stf (2/29)

G idince bir mazanne merd-i pk

Cevher-i genc-i defni genc-i hk(3/36)

r- destinle tut ann dmeninr- eminle gzet prmenin (4/50)

tme post- mride vaz- kademEyleme p-ml an sen dem-be-dem (7/95)

Kfirun-nime olur ehl-i azbByledir hkm-i kitb- mstetb (18/161)

Oldu anlar cevssul-kulbOlsa da her end Settrul-uyb (18/165)

Eserin gerek mensr gerekse manzm olan ksmndaummiyetle didaktik ve nasihatvri bir slubun hkim olduunugryoruz. Elzemdir sana, anla, etmeli, ide, idersen, isen,olmaz, gstere, gerek, gzet, ol, al, syleme-eyleme,bul, eylesen gibi ifdeleri bu duruma rnek olarak gstermekmmkndr.

2.4. Muhtev Hussiyetleri

Din-tasavvuf nasihatnme trnde bir eser olan dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, varaklk mensr bir giri ve manzmolarak 21 balk altnda 200 beyit hlinde yazlmasna ramen

muhtev bakmndan blmde deerlendirilebilir. Mensr olanksm nsz olarak kabul edersek, 1-19. beyitler arasn ihtiv edenMukaddime-i Der-Lzm- Mrid-i Kmilbal altndaki ksmngiri, Tarf-i Mrid-i Kmil balndan Edeb-i SemniyeteAere balna kadarki ksmn gelime, yani konunun ilendii

blm ve 177-200. beyitler arasn ihtiv eden Edeb-i SemniyeteAere ksmn da sonu blm olarak deerlendirebiliriz.

34Bkz. Osman ems Efendi, a.g.e. vr. 1b.


12/55


Turkish Studies



Bu bilgilerden sonra imdi Osman ems Efendinin mezkrmesnevsinde ele ald mrid, mridin gereklilii ve mrd-mridilikisi konularn inceleyelim. Ancak bu konulara gemeden nceirde, mrd ve murd kavramlar zerinde ksaca durmakta yarargryoruz35.

2.4.1. rde

Lgatte istek, arzu, talep anlamlarna gelen irde36,tasavvufta birok ekilde tanmlanmtr. Seyyid erif Crcnyegre, nefsin isteklerinden vazgemek, Allhn emirlerine uymak verz olmaktr37. Kueyrye gre, tasavvuf ve slk yolunda gidenlerin

balang hli olup, Hakka vuslata kasd ve niyet edenlere verilen ilkisimdir. Bu sfata irde isminin verilmesi, her iin bann irdeolmasndandr. Kul, bir eyi irde etmezse onu yapmaz. Allha gidenyolu tutanlar iin ilk i bu olduundan buna irde ad verilmitir.Bylece irde, her iin banda bulunan kasd ve niyete

benzetilmitir38. Yine Kueyrye gre, eyhlerin byk bir ksmirdeyi yle tarif etmilerdir: det zere olan eyi terk etmektir.ounlukla insanlarn deti gaflet yerlerinde bulunmak, arzularn

peine dmeyi temel ilke hline getirmek, isteklerin dvet ettiieylere dalmaktr. Mrd, btn bu gibi husslardan syrlmkimsedir. Bu gibi eylerden k, irdesinin doruluunun bir iretive dellidir. Bu hle, detten k mnsna gelen irde ismiverilmitir. Onun iin deti terk etmek irdenin bir delli saylmtr39.

Osman ems Efendinin pri Abdlkdir Geylnnin bukonudaki yaklam yukardaki dnceler paralelindedir. Ona greirde, det hline gelmi alkanlklar terk etmek, kalbi Hakk talepetmeye ve ondan gayrisini brakmaya yneltmek demektir. Yine onagre, irdenin temelinde sevgi olup, hakk irde havf ve rec iletahakkuk eder. Kiinin irdesi yoksa muhabbeti de yoktur. rdemcerred yani baka eylerden syrlmad mddete gerek irdesaylmaz. Tecerrd ise, kalbe korku ateini atp, orada olanlaryakmakla mmkn olur40.

35 Sz konusu konular zerinde durulurken, Osman ems Efendinindncelerinin daha iyi anlalmas ve deerledirilmesi amacyla tasavvuf klsiklerinebavurmann yan sra rhaniyetinden feyz ald Kdiriyyenin pri AbdlkdirGeylnnin bak asna da yer verilecektir.

36Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s. 271.37Crcn, a.g.e., s. 16.38Kueyr, a.g.e, s. 345.39Kueyr, a.g.e, a. yer.40Grer, a.g.e., s. 236 (Abdlkdir Geyln, el-Gunye li-Tlibi Tarkil-Hak,

Dmak tsz., II, 158den naklen).


13/55

550 Selami MEK

Turkish Studies



2.4.2. Mrd

Mrdlgatte, irde ve talep eden, isteyen, arzulayan kimseanlamndadr41. Bir tasavvuf stlah olarak ise, irdesini devre d

brakan, irdesini kullanmayan, bir tarkata girerek mridebalanan,mridin emir ve irdesine tabi olan kii demektir42. Mrd kelimesi,zaman zaman dervi, bende, slik, tlib, fakir, ihvn, ashb ve kulkelimeleriyle e anlaml olarak kullanlmaktadr. Serrca gre mrd,

balang hli salam, ismi Allaha ynelenlerin arasna girmi,irdesinin doruluuna sdklarn kalblerinin hidlikte bulunduu vehenz hl ve makamlara erimemi olan kimsedir. Mrd irdesiyle

henz seyr hlindedir43

.Seyyid erif Crcnye gre mrd, irdeden soyunmu kii

demek olup, bnl-Arabnin ifadesiyle nazar ve istibsrdan kesilipAllha ynelen, varlk leminde bakasnn diledii deil de ancakAllh Telnn dilediinin vki olduunu bildiinde, irdesindensyrlan irdesini yok edip ancak Allhn dilediini dileyenkimsedir

44.

Abdlkdir Geylnye gre ise, irdesini msivdansyrarak btnyle Hakka ynelmi, onun rzsn uman ve ona arsevgi duyan kiidir. Yine ona gre mrdin ilk ii Allaha ve ona itataynelmektir. Ondan baka kimseye yzn evirmez ve icbet etmez.

O Rabbinden iitir yani Kitap ve Snnetle amel eder. Onun dndakalanlara kar sardr. Hakkn nruyla bakar, kendisinde ve

bakasnda yalnzca onun fiilini grp, gerekte ondan baka filbulunmadn mhede eder45.

2.4.3. Murd

Lgatte maksat, dilek, sevgili anlamna gelen murd,tasavvufta gerekli olan her ey kendisine bahsedildikten sonra irdesialnarak zahmet ekmeden btn engelleri ve mertebeleri katederekHakka kavuan kimse demektir46. Seyyid erf Crcnye gre,irdesinden meczb olandan ibrettir ve bundan maksat ise mahbbolandr. Glkler ve musbetlerle hallerinde denenip snanmas,

mahbbun zelliklerindendir. Eer denenmise, bakas deil ite bukii sevilmi kimse olur47.

41Uluda, a.g.e,s. 388; Cebeciolu, a.g.e., s. 526.42Crcn, a.g.e.,s. 207; smil Ankarav, Minhcul-Fukar ve Huccets-

Sem,Rza Efendi Matbaas, stanbul 1286, s. 35, 39.43Serrc, a.g.e., s. 417.44Crcn, a.g.e., a. yer.45Grer, a.g.e., s. 236-237.46Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s. 376.47Crcn, a.g.e., s. 207.


14/55


Turkish Studies



Kueyrye gre, her hakk mrd ayn zamanda murddr.yle ki, Cenb- Hak onun mrd olmasn dilemeseydi o mrdolamazd. Hakkn murd mrd, mrdin murd Haktr.Mutasavvflara gre, mrd (tasavvufa yeni girmi olan) mbted,murd ise mntehdir. Mrd yorgun ve bitkin hlde bulunan, skntve meakkatlere gs geren zttr. Murd ise meakkate girmeden ii(Allah) tarafndan ltuf ve rfkile mumele edildii iin mreffehtir48.Kueyr, sz konusu eserinde Cneyd-i Baddnin u szlerine deyer verir: Mrd devaml olarak er ilim ile idre edilir. Murd isesrekli olarak Hakkn riyet ve gzetlemesi ile idre edilir. nkmrd yrr, murd ise uar, yryen uana ne zaman yetiecektir?49

Abdlkdir Geylnye gre, mrd tlib, murdmatlbdur.Mrdin ibdeti mchede, murdnki ise mevhibedir. Mrd mevcd,murd fndir. Mrd, ameli iin karlk bekler, murd ameli grmez,tam aksine tevfki ve kendisine ihsn edilen iyilikleri grr. Mrd,yaklamaya, yakn olamaya gayret eder, murd yaknlatrlr50.Mrd tevbesinin glgesine snrken, murd ise Hakkn inyetininglgesine snr. Mrd yryerek giderken murd uarak yol alr.Mrd kapnn eiinde beklerken, murd kaplarn tesine geerekHakka kurbiyyet kesbetmitir. ayet mrd slih amel hussundadevamllk gsterirse, nihyet murda ular51.

Ancak burada hemen belirtelim ki Abdlkdir Geyln herne kadar mrd ile murd arasnda fark olduunu sylemise de, seyr uslk bakmndan tasavvufta ummiyetle bu ikisi iin bir ayrmyaplmam, hem mrd hem de murd iin gerekli husslar mrdindb bal altnda ele alnmtr. Bu durumun Geylnde de aynekilde tezhr ettiini gryoruz. Nitekim o, tasavvuf terbiyesinimrd ve murd ayrm yapmakszn gerekletirmi ve bunu, istermrd olsun, ister murd olsun herkes iin zarr grmtr52.

2.4.4. Mrid

Mrid, lgatte, rehber, delil, klavuz, yol gsteren, uyarananlamlarna gelmektedir53. eyh kelimesiyle e anlaml olarak da

kullanlan mrid, Shreverdye gre, Allah kullarna gerekanlamda sevdiren, kullarn da Allaha sevdiren ve yaklatran

48Kueyr, a.g.e., s. 348.49Kueyr, a.g.e., s. 349.50Grer, a.g.e., 238.51 Abdlkadir Geyln, Cilul-Htr (Yolun Esaslar), trc. Dilaver Grer,

Gelenek Yay., stanbul 2006(2. Bask), s. 38.52Grer, a.g.e., s. 239.53Bkz. Uluda, a.g.e,s. 388; Cebeciolu, a.g.e, s. 527..


15/55

552 Selami MEK

Turkish Studies



kiidir54. Seyyid erif Crcnye gre, doru yolu gsteren,sapklktan nce Hak yola ileten kimsedir55. Mesneverhi ile mehrsmil Ankarav ise, Crcnnin tarifine u ilveleri yapar: Mrid,Kurn ve Snnete sk skya bal, tarkatn btn edepleriylemeddep, ilim ve irfn shibi ve Allahn honut olduu gzelinsandr.56. Abdlkdir Geylnye gre ise, Kitap ve Snneti bilen,onlarn hkmyle amel eden, hikmet shibi, ilim reten ve halkanashat veren ve tamahkr olmayan bir zttr57. Tasavvuf yolundailerlemek isteyen kiiye byle bir nder ve rehber gereklidir. nkmrd, ierisinde akrepler, ylanlar, fetler, susuzluk ve vahhayvanlar olan sahrda bulunan bir kiinin durumundadr. Mrid onu

bu fetlerden korur. Ona suyun ve meyveli aalarn bulunduu yerigsterir. Kii bu sahrda tek bana kalacak olursa gidecei yer yrtchayvanlar, akrepleri, ylanlar ve fetleri ok olan pis ve vah biryerdir

58.

Osman ems Efendiye gre mrid, det kimy (ok azbulunan deerli ey) gibi olup, onu bulmak iin de kimyger olmaklazmdr. Mrid, kevn ve sr kermet59, olaanst hller gsterenkii deildir. Mrid, gnl ehli ve btnyle Hakkn nrununmazhardr. Onun kermeti, ilimleri kefetmek olup, esrrna akl veidrkin ermesi zordur. Hz Peygamberin izini takip eder. Onun yceahlkyla ahlklanmtr. Mridlerin gnlnden yeniden yeniye hicb

perdelerini kaldrr. pheye yer brakmakszn Hakkn cemlinigsterir. Yine onlarn ahlkn gnden gne gzelletirir. Hataettiklerinde ise doru yolu gsterir. Mrid, felekleri, ruhlar gsterir,varlklar ve cisimleri bildirir. Her hlkrda gam ve kederi defedip,Hakkn nrunu aka gsterir. te bylesi mridleri var gcylearayp bulmak ve bulunca da onlara kul, kle olmak gerekir:

Kanda ol bir mevsl- kurb- ilhKimydr kimy b-itibh

54Shreverd, a.g.e., s. 103-104.55Crcn, a.g.e., s. 207.56Ankarav, a.g.e., s. 28 vd.57 Grer, a.g.e., 243 (Abdlkdir Geyln, el-Fethur-Rabbn vel-Feyzur-

Rahmn, Dmak tsz., s. 116dan naklen).58Grer, a.g.e., a. yer.59 Tasavvufta kermet iki ksmda ele alnmtr: 1. Kevn ve sr kermet:

Uzun mesafeyi ksa zamanda alma, az gday oaltma, denizde yrme, gnldengeeni bilme gibi olaanst hllerdir. Sfiler bu tr kermetlere fazla ehemmiyetvermeyip mekr-i ilh olmasndan korkarlar. Halk bu tr kermetlere itibar eder. 2.Manev ve hakk kermet: lim, irfn, ahlk, ibdet, tat, amel, edeb ve insanlktagsterilen yce vasf ve hasletlerdir. Kt ve irkin huylardan syrlp gzel ve tasvibedilen huylarla bezenmektir. Sflerin itibar ettii kermet eidi budur. Geni bilgiiin bkz. Uluda, a.g.e., s. 307-308; Ylmaz, a.g.e., s. 333.


16/55


Turkish Studies



Kimyger lzm an bulmaaHkde iksr-i cn bulmaa

Mstaid isen egerol nimeteVar ise behren o ha vuslata

Sana tarf edeyim irfnnOl velnin sret-i iznn

Arama sr kermetle anhtir- hark- detle an

Kim sana lzm degil bu rtbedeNe sihirbz ve ne ehl-i ubede

Sana bir mrid gerek kim ehl-i dilMazhar- nr- Huddr b u gil

Kim kermt ola kef-i ulmErmeye esrrna akl u fuhm

Tbi-i isr-i Muhammed MustafShib-i hulk-i azm-i stf

de senden nev-be-nev kef-i hicbVech-i Hakk gstere b-irtiyb

Dem-be-dem ahlkn tehzb ideHer hatda meslekin tasvb ideGstere eflki ervh sana

Bildire ekvn ebh sana

Ola her hlinde sana gam-gsrGstere nr- Hudy ikr

Yorulunca arayub bulmak gerek

T olunca ana kul olmak gerek(2/21-34)

2.4.5. Mridin Gereklilii

Tasavvufta zerinde en ok durulan konulardan birisi demridin gerekli olup olmad hussudur. Sfiler, insanlarn,kendilerini iyiye gtrecek, ktlklerden vaz geirecek bir eyh

bulmalarnn gerekli olduunda ittifk etmilerdir. Kueyr, mehrRislesinde bir eyhten edeb ve tasavvuf renmenin mrd zerinevcip olduunu, std olmayann ebediyyen felah bulamayacan ve

bu balamda Byezd-i Bistmnin eyhi olmayann eyhi


17/55

554 Selami MEK

Turkish Studies



eytndr. dediini belirtmektedir60. Abdlkdir Geylnye gre dekiinin tasavvuf yolunda ilerleyebilmesi ve ledn ilmini tahsiledebilmesi iin de din bilgi ve tecrbe shibi bir stdn olmaszarrdir61.

Osman ems Efendiye gre, Hudnn rzsn kazanmak veonun has kulu olmak isteyen sdk klara, cieri yanklara, akakymet verenlere, ayrlk derdine dermn bulmak isteyenlere db veerkn gstermek, vuslat yolunu buldurmak iin mutlaka ama mutlaka

bir mkemmel mrid lzmdr. Ancak o kmil insn bulmak kolaybir i deildir. Bu konuda iddia shibi olanlar irfn shibi deildir.

Zira sreten ird shibi olanlar ya grnte kalm ya ilhda dmya da tasavvuftan baz szleri okuyup ezberleyip bir takm eserkaleme almlardr ki bunlar, Hakkn yoluna neyin uygun, neyinuygun olmadn bilemezler. Yine onlar sflerin athiyytn62anlama ve kavrama kabiliyetinden uzak olduklar gibi anlamadklar

bu szleri herkese nakletmekten geri durmayarak insanlarn kaplerinevesvese drrler. Dinleyenleri slm diresinden karp, bu apakdinin det yol kesen ekyas olurlar. yle ki, o atahat tr szlerinanlalmas iin irfn, yani zevk, hl ve vicdn gereklidir. nk bu

60 Kueyr, a.g.e., s. 592. Hasan Kmil Ylmaz, Byezd-i Bistmnin buszn Luman sonuna ekledii Tasavvufla lgili Sorular adl blmde u ekildevuzha kavuturmaktadr: Btn uygulamal ilimlerde o ilmin renilmesi, bir stdyoluyla olmaktadr. O konu ile ilgili eserleri okumak, o ilmi renmek iin yeterlideildir. Mesel slm ilimlerden Kraat uygulamal bir ilim olduundan fem -imuhsinden yani yetkili azdan renilir. Tecvd ve kraat kitaplar okunarak kurrolunmaz. Yine nasl ki tp fakltesini bitiren bir kimse, bir uzmann yannda ihtisaseitimi almadan uzman olamaz ve olmaya kalktnda insanlar canndan ederse,ayn ekilde bir stdn yannda tasavvuf terbiye grmeden kendi kendine sfiliketmeye kalkan kimse de mutlaka yanlr ve eytann oyunca haline gelir. Bu szleeyhsizlikten maksad, tasavvuf ilminin eyhsiz renilip uygulanmayacadr. Bkz.Ylmaz, Tasavvufla lgili Sorular, (el-Lma iinde), s. 480.

61Grer, a.g.e., 243.62 athiyyt, lgatte yalpalama, kprdama, kprme anlamna gelir.

Tasavvufta bu kavrama drt trl mn verilmitir: 1. zerinde benlik kokusubulunan kelm. Enel-hak, Subhn m ame n gibi, 2. Dilin sylemekten

kand, kulan duymak istemedii bir sz, 3. Zhiren din nasslara aykr sz, 4.Ne sylenmek istenildii kolaylkla anlalmayan sembolik, kapal ifde (Bkz.Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s. 485-486). Ysuf Nebhnye gre, atahatsflerden, sekr ve gaybet hlinde gelen vridatla vk olup, mbh bir sebeble gelensekr, snrlar fkh kitblarndaizilmi artlar dahilinde kalmak kaydyla er teklfi(mkellefiyeti) drr. Bu meslekte bulunanlar sekrden dolay mzr saylrlar. Bkz.Zafer Erginli, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Szl,Kalem Yay., stanbul 2005, s.762. Ayrca bkz. Mustafa Tatc, Tasavvuf Edebiyatnda athiyt- SfyneGelenei, Trk Kltr, Say: 267, Yl: XXIV, Temmuz 1985, s. 481-487; a.mlf.,Tasavvuf Edebiyatnda athiyeler, Trk Kltr,Say: 280; Austos 1986, s. 500-502; Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc, Trk Edebiyatnda athiye, Aka Yay., Ankara2001.


18/55


Turkish Studies



tr szler tarkat ilmiyle sylenen kelm deildir. Sddk olanlar hlile belki onu bulurlar. Kim seyr slk ile o hli yakalarsa, uhdukesbe himmetini sarfetmeli, ilmel-yakn, aynel-yaknden geipnihyetinde hakkal-yakne ulamaldr. Kesrette vahdet leminiseyredip halvetle celveti kazanmaldr. Hlden kle intikl edilirse(lisn makm)63 ilim ve kemller kaynandan alnmaldr. te ozaman rif-i billh, kmil mrid olunur ve Hak, eksiz phesizanlalr:

Ey rzyin Hud-y Kird-grAbd- hs- hazret-i Perverdigr

Sne-k- te-i ak- Hudk- ddr- nr- kibriy

Fil-hakka k- sdk isenSne-k- cigeri yank isen

Virmeye bzr- aka ho revcDerd-i hecre etmeye f ilc

Sana gstermen n db- uslBulmaa ol hazrete rh- vusl

Anla kim elbetde elzemdir sana

Bir mkemmel mrid-i rh- Hud

Lk an bulmak sana sn degilMddeler shib-i irfn degil

Grnenler sret-i irddaKaldlar y resm u y ilhdda

Y tasavvuf okuyub baz kelmHfz idb takrre eyler ihtimm

Kim hlf- er-i Hakdr bilemeznki athiyytdurur fehm idemez

Nakl ider bezminde an herkeseKim iderilk kulba vesvese

63 Allh, vsln sadrn mhesinin nruyla vasl ve ns makmndagenilettiinde ve dilindeki illeti kaldrdnda kalb ve zhir lisn tek bir lisn hlinegelir. Vsl, latf iretler ve fash ibrelerle keifler ve marifetlerin erhi cihetindenHakkn lisnyla konumaya g yetirir. Bkz. Rzbihn - Bakl, Kitbu Merebil-Ervh, haz. Nazf Muharrem Hoca, Edebiyat Fakltesi Matbaas, stanbul 1973, s.216.


19/55

556 Selami MEK

Turkish Studies



Smiin ihrc ider slmdanT olur dn-i mbne rh-zen

Ol kelmn fehmine irfn gerekYani zevk u hlet-i vicdn gerek

n kelm eyler degil ilm-i tarkBelki hl ile bulur an sddk

Kim slk ile bulub ol hletiEtmeli kesb-i uhda himmeti

Rtbe-i ilmel-yakn aynel-yaknMntehda olmal hakkal-yakn

Seyr idb kesretle vahdet leminKesb idb halvetle celvet lemin

Mehazndan ahz idb ilm kemlHlden kle idersen intikl

rif-i billh olursun ol zamnFehm idersin Hakk b-ekk gmn (1/1-19)

2.4.6. Mrdin db

Mrdlerin mridleriyle birlikteyken uymalar gereken dbkurallar, sflere gre en nemli husslardan birisidir. Onlar bukonuda Hz. Peygamber ve Ashb- Kirma uyarlar. Nitekim Cenb-Hak, Ey imn edenler, Allhn ve Raslnn huzrunda (szde veide) ne gemeyin, Allhdan korkun. nk Allh hakkyla iiten veher eyi bilendir64buyurmutur. Hatt sfilerin bir ksm tasavvufubatan sona edebden ibrettir eklinde de tarif etmilerdir65.

Mrdlerin db konusuna, gerek tasavvuf klsiklerindegerekse tarkat dneminde yazlan eserlerde yer verildiini yukarda

belirtmitik. Biz burada Osman ems Efendinin pri AbdlkdirGeylnnin bu konudaki dncelerini aktararak kendi grlerini

incelemeye alacaz.Abdlkdir Geylnye gre, bir kimse bir eyhten el alp

onun terbiyesi altna girmek istediinde, ncelikle o civarda o eyhtendaha fazletli ve stn bir ahsiyetin bulunmadna kesin bir ekildekanaat etmeli ki ondan gerektii ekilde feyz alp istifde edebilsin66.

64Hucrt, 49/1.65Bkz. Shreverd,Avrif, s. 504, 508.66Grer, a.g.e., s. 239.


20/55


Turkish Studies



Mrd ile mridi arasndaki iliki, renci ile retmeniarasndaki iliki gibidir. renci retmeninin yannda edebe riyetetmeli, susmas konumasndan ok daha fazla olmaldr. retmeninyannda suskun olmak onun kalbine yaknlama iin gzel birsebeptir. Gzel edep insan yaknlatrr. Kt edep ise uzaklatrr.Edepliler ile birlikte olmadan edebi renmek mmkn deildir.retmenden rz olup onun hakkndaki dncelerinigzelletirmeyen renci bilgi shibi olamaz. Burada bir bakanoktada da udur: Edeb ancak eyhlere hizmet edilerek ve onlarn bzhallerine vkf olunarak gzelletirilir.67

Abdlkdir Geylnye gre mrdin mridine kartaknaca baz edep kurallar yledir:

1. Mrd, eyhine zhirde muhlefeti, btnda tiraz terketmelidir.

2. Mrd, eran kerih grlen bir fiilin eyhinden sdrolduunu grrse, o olayn hakkatn iret ve darb- mesel yoluylarenmeye almaldr. eyhin kendisinden nefret etmemesi iinolay ona aktan aa sylemesi doru deildir.

3. Eer mrd eyhin bir aybn grrse o ayb rtmeli,mmkn olduunca nefsini itham etmeli ve eratta o hdiseninyorumunu aramal, ayet bulmazsa eyhi iin du etmelidir.

4. Mrd, eyhinden hibir ahvlini ve srrn gizlememeli,onun kendisine emrettii husslar bakasna sylememelidir.

5. Mrd, eyhin huzrunda bir mesele olduunda o konudabilgi ve gr shibi olsa bile susmal, Cenb- Hakkn eyhinindilinden ihsn edecei aklamalar ganmet bilmelidir. ayet eyhincevbnda bir noksanlk yahut kusur olursa hemen onu reddetmemeli,kendisine balanan ilim, nr ve fazletten dolay Hakkakretmelidir68.

Abdlkdir Geyln, bu gyelerde mrde u tavsiyelerde debulunur: Her halkrda Hakk zikret, zira o her hayr iine alr. Her

trl zarar defeden Allahn ipine smsk sarl. Kaz ve kaderingetireceklerine hazrlkl ol ki o bir gerektir. Btn hareketlerindensorumlu olduunu unutma. Allha ve Raslne ve onun dostlarnaitat et. Vakit iin en uygun olan ile megl ol. nananlara kar hsn-izan besleyip onlarn slhn iste. Hell lokma ye. Bilmediklerini,Allh bilen limlere sor. Allhtan utan. Onu sevenlerle dostluk kur.Her gn sadaka vermeye al. Akam olunca, o gn vefat etmi

67Grer, a.g.e., a. yer.68Grer, a.g.e., s. 239-241.


21/55

558 Selami MEK

Turkish Studies



Mslmanlar iin cenze namaz kl. Yatsy klnca istihre namazklDu ve tesbhi dilinden brakma!69.

Geyln, bu konuda son olarak unlar syler: Mrd,Rabbine vuslat bulana kadar eyhini asla terk etmemelidir. Zirainsanlar birbirlerinin fikirlerine her zaman ihtiya duyarlar. Mrdvuslata erince, onun terbiye ve tezhbini Cenb- Hak zerine alr.eyhine gizli kalm birok mny retir. Onu istedii ite kullanr.Ona emreder, ona nehyeder, bast eder, kabz eder, ona zenginlik verir,

fakirlik verir, telkinlerde bulunur, onu pek ok eye muttal eder70.

Osman ems Efendinin, mrdin db hussundaki

dncelerine gelince, ona gre tasavvuf yoluna girip adamakllyrmek isteyen kii, pk bir Allah dostunu iittiinde ve det yerinaltndaki definelerin cevherlerine benzeyen kmil insan bulduundaonlarn yanna abdestli olarak varp meclisine samimiyetle girmeli,edeple elini perek karsna oturmaldr. Szlerini can kulayladinlemeli ve sohbetine inceden inceye dikkat kesilmelidir. Kalbini

kalbine dndrp, matlabn kalbiyle kalbine sylemelidir. yet ovakit bu gnlleri okayan kmil, hlinden baz srlar aa vurursahl deiir ve her eyden fri olunur. Yine yannda huzr bulunur isehavtrdan zuhr akseder. Eer bir kii, bir ztn huzrunda bulunduusrada kalbinde Hakka yaknlamaya dir bir ns, huz ve rc meylihsl olursa, o zt hakkaten Allah adam ve kmil mriddir:

bu matlabda idb temr-i skGet kl her cy ber-vech-i vifk

G idince bir mazanne merd-i pkCevher-i genc-i defni genc-i hk

Bul ana abdest ile kurb- vuslHlisne bezmine eyle duhl

p elin db ile eyle kudVechine karu otur eyle uhd

stim eyle kelmn cnileVazna eyle nazar imnile

Kalbini tevch eyle kalbineMatlabn kalbiyle syle kalbine

Sana hlinden iderse kef-i rzRemz-i b-tasrh ile ol dil-nevz

69Grer, a.g.e., s. 241.70Grer, a.g.e., a. yer.


22/55


Turkish Studies



T sana vk olub tayr-i hlGer olursun fri-i ml u mell

Hem gelb sana havtrdan zuhrGer bulur isen huzrunda huzr

Kim gelrse kalbine ns huzHak Tel kurbuna meyl-i rc

Bil ki ol merd-i Hud-y nmdrMrid-i Hakdr veldir ikr(3/35-45)

Osman ems Efendi, mrdin mridi huzrunda taknacaedep kurallarn ise Edeb-i Evvel, Edeb-i Sn, Edeb-i Slis gibion sekiz balk hlinde sralamtr. imdi biz de bu sray takip ederek

bu db kurallarn on sekiz madde halinde aklamaya alalm.

1. Mrd, mridinin eteine drt elle sarlmal ve yanndagzlerini drt amaldr. nk mrid, meknszlk dann anks vedevrin hikmetle hkmeden Sleymndr. Zamann mehdsi de odur.Ledn ilminin sermyesi ve kn (ol) emrinin haznesinin anahtarondadr. Zira gerek anlamda insan olan, srla ereflenen ve cmleesm kendisinde toplanan odur. Onun kalbi, kutslerin tavaf ettiievdir. Emniyet yurdunun derghnn eiidir. Ayann topra, gzek ve srmedir. Vcdu, Hakkn vechiyle ayn olmutur. O akaHakkn ridsdr ve onda Onun srr gizlenmitir. Meleklerin secdeyekapan onun iindir. Gezegenler onun emrine boyun emitir.Bundan dolay mrdler de onun etrafnda melekler gibi gece gndztavaf etmelidir:

r destinle tut ann dmeninr eminle gzet prmenin

Kim odur ank-y Kf- l-meknHkm-i hikmetle Sleymn- zamn

Hem odur bil mehd-ishib-zamn

Kandadr srr- hidyet-i b-gmn

Andadr ser-mye-i ilm-i lednAndadr mifth- kenz-i emr-i kn

Bil muhakkak dem-i man odurMazhar- sr cmle-i esm odur

Kalbidir beyt-i matf- kudsiynsitn- dergeh-i drul-emn


23/55

560 Selami MEK

Turkish Studies



Hk-i py ttiy-y nr- aynVech-i Mevlya vcdu oldu ayn

Kim ridl-kibriydr ikrAnda mahf oldu srr- Kird-gr

Ann in oldu mescd-i melekEmrine mnkd olub devr-i felek

Sen de kl melek gibi an mutfGece gndz evresin eyle tavf(4/50-59)

Mrd, her hlkrda db ve erkn, Allh adamlarnnyolunu gzetmeli, onlarn meclisine sayg ve suknetle girip hattteeddp ederek selm bile vermemeli, hrmetle niyza durmaldr71.Yine onlarn meclisine asla abdestsiz girmemeli, temiz olmayan elini

pk eline dedirmemelidir. Zira Hudnn pk dostlar phe zerineeran temiz olmayanlardan uzak durmulardr:

Her zaman db- erkn gzetMeslek-i knn- merdn gzet

Bezmine gittike ey l-tebrEyle tazm u sknet ihtiyr

Kl teeddb kim ana verme selm

Kl niyz destine b-ihtirm

Dhil olma bezmine b-abdestUrma dest-i pkine n-pk dest

tdi pkn- Hudy irtiyberile n-pklardan ictinb (4/60-64)

2. Mrd, hrkasn kartal kanat giymemeli, lubli olmamal,bo szler sylememelidir. Hrkasn omuzuna atp sarholar gibiyrmemeli, mridin huzruna edeple girip suskun durmaldr. Eliniitenlikle gsne koyup saygyla eilerek niyz etmelidir. Huzrundaayakta durmal, gkyz gibi edepte dim olmaldr. Meclisinde

emine pervne ve sann zincirine deli-dvne olmaldr. Oturacakyerlerin en aasna oturmay emrederse hemen oturmaldr. Zira

71 Niyza durmak, eyhe saygl olmak, elini pmek, eteini tutmak vemridin eyhinin huzurunda boynunu bkerek ondan himmet istemesi demektir.Mrdlerin bal olduklar tarkat uslne gre eyhlerinin huzruna kmas niyzolarak tanmlanr. Her tarkatn kendine mahsus bir niyz metodu olup, meselMevlev dervileri, sa eli sol, sol eli sa omuza koyup, sa ayann ba parma ilesol ayann ba parma zerine basarak hafife eilir ve niyzda bulunurlard. Bkz.Cebeciolu, a.g.e., s. 558.


24/55


Turkish Studies



sonunda yce sadr ile ykseli vardr. Mridinin huzurundasddklerin oturduu gibi diz kp oturmal ve onun gzn, cangzne drbn yapmaldr.

Yine mrid, mridinin nasihatn pr dikkat dinlemeli ve otlerinden gerekli ders ve ibretleri karabilmelidir. Alakgnlllk gsterip rzsn kazanmal ve bylelikle himmetinialmaldr. Mridi konuurken szn kesmemeli, anlayna batanayaa kulak kesilmelidir. Mridi sze baladnda da, susupdinlemelidir. Zira asl sylenmek istenenler ilk szlerdedir. Mridinsyledii szler bo lkrtlar gibi grnse dahi lafa deil mnya

ynelmek gereklidir. nk gnln maksdu mn ynnedir ki omn, mn lemidir. Mrd bu szleri anlamazsa iinden sul edipgnlden gnle hasbihl etmelidir.

Eer mrid bir yanlta bulunursa itiraz etmemeli, yksekses tonuyla onunla konuulmamaldr. yle ki o, mrdlerin cn ugnlden, samim bir ekilde teslm olup olmadklarn grmek iinsnamaktadr. yet mrid mrde tarkat meselerinden bir eysoracak olursa nce dncelerini sylemeli, sonra aratrmayagirimelidir. Mrid zamanla her mkili zer, suyu, topra zndenfark eder. Mrd, kendinde bulunmayan bir hlin srlar hakkndaniteliksiz ve niceliksiz olarak bu hl tecell edene kadar mridinesoru sormamaldr. Mrd, mridinde zuhr eden ilh tecellyi akagrmeli, huzruna edeple varp sylemelidir. Mridi konuurken aslaszn kesmemeli, szn bitirene kadar sabrla dinlemelidir.Mrdin baka bir mkili de olursa bunu edeple mridine sormaldrki vecdile kazand hl ve durumu tasdik edilebilsin. Mrd,konuurken kahkaha ile glmemelidir. nk bu durum aklnhafifliine iret eder. Tebessm etmek gzeldir. Ancak yumuak,tatl sz sylemek ok daha gzeldir:

Hrkan kartal-kand eylemeLubl yve szler syleme

Olma mestne revi hrka be-d

Gir huzruna edeble ol ham

Destini kavudurubeyle huDestine eyle niyz b-hud

Dur huzrunda ayakta kim olsumn-s edebde dim ol

Meclisinde emine pervne olZlfnn zencrine dvne ol


25/55

562 Selami MEK

Turkish Studies



Saff- nale emr iderse et kudSadr- uly zre eylersin sud

Diz ekb ol makad- sdk-ninAynn cn gzne kl drbn

Vazna imnile bak ibret alKl tevzu eyle rz himmet al

Ol tekellm eylesn sen ol hamFehmine ol badan ayaa g

Dinle sen ol eylesn bed-i kelmbtid ki szdedir hsl-merm

Olsa b-man eger lf u gzfLfdan manya eyle insrf

Lf koy maksd- dil manyadrKim o man lem-i mandadr

Anlamazsan eyle kalbinden sulT gnllerde bulunsun hasbihl

Ger galat eylerse tarz eylemeRef-i asvt ile sohbet syleme

Kim seni yed ki eyler imtihnT gre etdin mi kim teslm cn

nki limsin nidersin mridiAnladnsa mrid ile mlhidi

Ger mesilden ise ol gft gBir zamandan sonra eyle cst c

Vakti ile hall ider her mkiliCevherinden fark ider b u gili

Sorma hlin olmayan esrr hemT mehdun ola b-keyf u kem

Gr tecell-i ilhyi aynVar huzrunda edeble kl beyn

Szn kat itme sylerken kelmSabr kl t szn itsn tamm


26/55


Turkish Studies



Olur ise mkilin andan girt sul dbile kl cst c

T ki tasdk ola ahvlin seninVecdile kesbettigin hlin senin

Kahkahayla glme eylerken maklHiffet-i akl iktizsdr o hl

Ger tebessm eyler isen hb olurRfkile sz sylemek mahbb olur(5/65-90)

3. Mrdin ba ak oturmas edepsizliktir. nk byklerbu ekilde oturmay ho grmezler. Mrd bir byn meclisinegittiinde orann arlndan dolay kendisini ateteymi gibi bilehissetse vehme kaplp ban amamal ve yan gelip uygunsuz szlersarfetmemelidir. Mridin meclisinde edepsiz davranp sonra ondanfeyz talep etmek olmaz:

Bir kibrn bezmine gitsen egerSikletinden meskenin olsa sakar

Aamazsn ban vehm eyleybVaz- n-sz idemezsin yan gelb

Bezm-i mridde olursun b-edebSonra andan feyz eylersin taleb (6/91-94)

4. Mrd, mridinin postuna ayakbasp oray srekli ayakalt etmemelidir. Mridi dvet etmedike onun seccdesi zerindenamaz bile klmamaldr. nk bu durum sdk n makmndan

bir iret ve nndan bir mjdedir. Allh dostlar kimseye makmnvermezler. O hn tahtna zengin fakir kim olursa olsun ayakbasamaz:

tme post- mride vaz- kademEyleme p-ml an sen dem-be-dem

Klma hem seccdesi zre namz

T ki davet eyleye ol pkbz

Kim makmndan iretdir annHl-i nndan beretdir ann

Kimseye vermez makmn evliyTaht- ha basamaz by u ged (7/95-98)

5. Mrd, mescidde, cmide mridi hizsn gzetmeli, yanikafasna gre bir yere geip namaz klmamaldr. yet mridi


27/55

564 Selami MEK

Turkish Studies



lutfedip onu dvet ederse, o temiz bir gnlle icbet etmelidir. Farzsayg ve hrmetle ed ettikten sonra huzruna teekkrle niyz edip,gerisin geriye en arka safa ekilmeli ve burada tek bana snnetleriklmaldr ki Allh dostlarnn detleri byledir:

Mescid cmide ola hem-innYani kim durma namza yan yayn

Lutf idb davet iderse o kermKl icbet ana b-kalb-i selm

Az girce dur namz kl tamm

Farz itmm eyleyb b-ihtirmDestine eyle teekkrle niyzKalk ekil saff- ahre bz bz

Kl girde mnferid snnetleriEvliynn byledir detleri (8/99-103)

6. Mrd, mridinin meclisinde tesbih ekip igzrlkyapmamal, stdna hnerini arz- endm etmemelidir. nk bu i,

byklerin allagelen hareketidir ve onu byk Allh adamlaryapar. Btn felek ve esm onun elinde tesbihtir. Mrd, mridininyannda zhidlik ve byklk taslamamal, sz uzatmaktan

ekinmelidir:Sbha-gerdn olma bezminde hazerEyleme stdna arz- hner

Vaz- mutd- ekbirdir o krEyler an merd-i merdn- kibr

Sbhadr eflk esm destineNitekim esm msemm destine

Eyleme zhr- zhd itilEyle tatvl-i shenden ittik (9/104-107)

7. Mrd, mridinin meclisinde asla yanna oturmamaldr.

Zira ayrlk ateine debilir. nk mrid, vahdet makmnaerimi, teklik rtbesine mazhar olmutur. Allh adamlar det olduuzere iret ve sembollerle konuur. Ancak hibir zaman MutlakBire ortak komaz:

H meclisde oturma yannaD olursun firkatin nrnna

n irimidir makm- vahdeteMazhar olmu rtbe-i ferdiyyete


28/55


Turkish Studies



Remz ider detle merdn- fuhlFerd-i mutlak eylemez irket kabl(10/108-110)

8. Mrd, mridinin yannda vh, eyvh deyiphaykrmamal, aksrarak, smkrerek onu rahatsz etmemelidir. Onunkulland su kabndan, o emretmedii srece su imemeli ve abdestalmamaldr. nk byle yaplrsa o su, idrkten menedilmi olur veo pk sudan mahrm kalnr. Mride vuslat her eyde asl maksattrve giri kaps Mevlnn kurbuna alr:

Hyile hambze itme haykrubtme tacz atse ile smkrb

me ibrkinden b-dest alma hemT meger emreyleye ol muhterem

Men idersin ol suyu idrkdenKim olur mahrm o em-i pkden

Mride her eyde matlabdr vuslKurb- Mevlya kridir bb- duhl (11/111-114)

9. Mrid mrde bir ey verdii zaman, mrd mridininelini perek onu almal, can gibi saklayarak kabul etmeli ve remzinianlayp dnmeli, gnlnde bulmaldr. Mrde verilen bu ey her neolursa olsun bir htradr ve mrde ait olup bir gn srr ikrolacaktr. nk mrid, Hakkn ihsn ve ikrmna mazhar olmuturve her ii bir hikmetemtuftur:

Ger sana bir ey at eylerse hemDestini takbl idb ahz it o dem

Hrz- cn ile an idb kablRemzini fehm it dn gnlnde bul

Her ne ise verdigi ey ydigrO senindir bir gn olur ikr

nki mazhardr o dest-i kudreti

Her ii vbestedir bir hikmeti (12/115-118)10. Mrd, mridinin yannda bir eyhi br leme gm

olsa bile vmemelidir. nk mrid, kmil bir zt ise zaten kiminlim, nks ve chil olduunu iyi bilir. Mrd, sret ve zhdngzelliine bakarken mrid, sretine,i yzne bakp seyreder. yleki mrd, bir ztn grnne bakarak onun takv shibi, zhid, limve rif olduunu zanneder. Halbuki srette onlar byle deildir, dinsizimanszdrlar. Mrd, onlarn bir bede gsterdii olaanstdurumlar kermet zanneder ve mr boyunca urar, didinir fakat


29/55

566 Selami MEK

Turkish Studies



onlardan zerre kadar himmet alamaz. nk onlarn himmeti olsance kendilerine yarar olur, nefis ve eytann tuzana dmezlerdi.Hak yolunun rifleri onlar reddederler ve Haktan utanp onlar tasdiketmezler. Bundan dolay baz chil ve akl ksalar riflere dman olurki, bu dmanlk slka engel tekil eder ve Hakka giden vuslat yolukapanr. Mridin yannda bu trl limleri vmek ho deildir.Aka mridin chil olduu belirtilmi olur. nk mridini chilgrenler ondan feyz alamaz, feyzinden yoksun kalp, kymete kadarhibir ey elde edemezler:

tme bir eyhi huzrunda sen

lem-i alya idb irtik

Hem dah bir lim-i n-miliSret-i lemde nks chili

Kmil ise ol bilr hem izziniHem grr hem iidir dem-szn

Sen grrsn zb-i zhd sretinSeyr ider ol sret mhiyetin

Sret takvda zhid grdgnlim-i gh rif bildigin

Sret zhdile h ynedirMande bir mlhid-i b-dindir

Her kermt olur bir ubedeSen kermt zann idersin ey dede

mrn olduka ekersin gayretinAlamazsn zerre denl himmetin

Himmeti olsa iderdi kendine

Dmez idi nefs eytn kandine

rif-i billh an inkr ider

An tasdke Huddan r ider

Hasm olursun rif-i billha senEy kasrul-fehm fart- cehlden

O husmet sedd-i rh olur sanaKim almaz rh- vasl- Kibriy

Hem dah yle sen-y limnMridi techl itmekdir ayn


30/55


Turkish Studies



Bir kii kim mridin techl iderKanda andan iktisb- feyz ider

nki feyzinden ann mahrm olurT kymet hib u hsr kalur(13/119-134)

11. Mrd, bir i hussunda mridiyle istire ettiinde,onun gr dorultusunda hareket etmelidir. Aksi takdirde kr yerinezarar eder. Dolaysyla bir i yaplaca zaman ya mridedanlmamal, yahut danlmsa onun dedii ekilde hareketedilmelidir. nk kr da zarar da mrde aittir:

Bir iinde istire eylesenHer ne rey eylerse durma eylesen

Yoksa aksi zhir olub b-gmnKr meml iken eylersin ziyn

Y an emrinde klma msterSana iddir ziyn yhud ki kr(14/135-137)

12. yet mrd yolda giderken mridiyle karlarsa,msait bir yerde durup edeple ona selm vermelidir. nk bakasnaselm vermek kiiyi stn klar. Zira Cenb- Hak, Tahiyyatta Hz.Peygambere selm verindiye fermn buyurmutur:

Rhda itsen tesdf ger anaDur gzerghnda behr-i merhaba

Sen teeddb it ana vir selmn imm eyler at gayre selm

Eyleyb talm ol Rabbl-enmVir tahiyyetde Nebiyye es-selm (15/138-140)

13. Mrd bir yere mridi ile birlikte giderse yani yolculuakarsa, her mkilinin hallolmasn istiyorsa onun peinden yrmeli,onun getii yerden gemelidir. nk bunlar mrdin kalbine zevkve sevin getirir, ins, cin ve eytn ondan kaar, bylelikle mrd buyolda bir kpr bulmu olur. Ne cin, ne de eytan mrdin yolunu aslakesemez. Zira her eyi bilen Rab, mrdi emniyeti altna almtr.Mrd bylelikle hem zhirde, hem de btnda mridine uymu ve

baka yollara dmekten kurtulmu olur:Bir yere gitsen maiyyetde egerMridinle eylesen yan sefer

Yr ardnca ol l menzilinster isen hall ola her mkilin


31/55

568 Selami MEK

Turkish Studies



Gedigi yerden ann itmek mrrKalbine rd ider zevk u srr

n kaar andan eytn u periSen de ol yolda bulursun maberi

Rh-zenlik idemez dv racmKim emn eyler seni Rabb-i Alm

Zhir u btn idersin ittibGayri meslekden idersin inkt(16/141-146)

14. Mrd, mridinden baka bir eyhden el almamaldr.Zira bu yol ikilik kabul etmez. Asla kimseden teberrk yoluyla da olsatc, hrka giyilmemeli, havs yahut bir htra kabul edilmemelidir.nk bu gibi durumlar seyr slka bir engel ve Hakkn cemlinimhedeye perde tekil eder. ayet mrid olmazsa ikisinin hli deyaman olur. Yine bu gibi durumlar mridi inkr etmektir ki, byktalihsizlik saylr. Mridinden bakasndan el almak Hakk inkrgibidir ki, inkrclar sonsuza dein asla felh bulmaz. Onlar Haktanuzak kalp kesinlikle helk olurlar, topraa, ukura derler. Yani okimse dinden kp nefsine malup olmu olur ki aynen cihanda

babo gezen eytana benzer. Ne yazk ki Mevlnn derghndankovulmu ve firkat ateindeki yerini almtr:

Gayri eyhe eyleme nisbet hazerKim kabl itmez bu yol irket hazer

Kimseden alma teberrk zinhrTc u hrka y havss u ydigr

Mni-i seyr slk-i Hak olurHep hicb- hid-i mutlak olur

Mrid olmazsa eger ol bed-gmnkisinin de olur cy yamn

yle hlet mridi inkrdr

Mridi inkr ok idbrdrHakk inkr itmedir ol vaz- yedMnkirin iflh() olmaz t-ebed

Kim olur bud u katatde helkT olur ftde-i hk u mak

Yani kim mrted olub emmreyeBenzer bls-i cihn vreye


32/55


Turkish Studies



Tard olub dergeh-i Mevldan haznDzah- firkatde olmudur mekn (17/147-155)

15. Mrd, mhede ettiklerini ve hizmetle kavutuuhlleri inkr etmemelidir. Zira zevk, uhd, hl, cezbe, vecd vevcda kavumak byk bir nimettir. Bu nimetlere kretmek ve

bulunan hllere mlik olmak gerekir ki Hak katnda makm shibi vehakkat mihrbnda imm olunabilsin. Zira nimete kr onu artrr,kfr ise insan berbat eder. Azap ehli nimetleri inkr yznden azabadr olmutur ki Kurnn hkm de byledir:

Olma mnkir itdigin ryetleri

Hidmetinde bulduun hletleriKim byk nimetdir ol zevk u uhdZevk hl cezbe v vecd vcd

H teekkr eyle ol nimetlereMlik ol t bulduun hletlere

Kurb- Hakda olasn shib-makmSadr- mihrb- hakkatda imm

n teekkr nimeti mzdd iderKfr-i nimet demi berbd ider

Kfirun-nime olur ehl-i azbByledir hkm-i kitb-mstetb (18/156-161)

16. Mrd, mridinin meclisine kt dncelerle giderekmridinin kararna engel olmamaldr. Hibir yerde mridininarkasndan konumamal ve bunu det edinmemelidir. nkmridler her ne kadar ayplar gizleseler de ayn zamanda kalplerincsusudurlar. ayet mrd bunu kefetme cihetine gitmez ve saygyolunu tutmazsa mride tm bu olanlar ayn olur. Mrd bu durumdahangi yzle mridinden feyz ve himmet talep edebilir? Hem bu ktdnceler, ek ve pheler sebebiyle ikisinin arasnda dalar gibi

perdeler husle gelir. Mrdin seyr yolu kapanr, nifk manastrnader. lemi apak nrla gremez ve sonsuzluk bahesiniseyredemez:

Fsid efkr ile gitme bezmineOlma ol vechile mni azmine

Eyleme hem gayri yerde gybetidet itme kendine ol hleti

Oldu anlar cevssul-kulbOlsa da her end Settrul-uyb


33/55

570 Selami MEK

Turkish Studies



Aybn ger sana izhr eylemezSeni mahcb itmek in sylemez

Kefine ger yver itmezsen annRh- tazmine gitmezsen ann

Farz idelim olsa ger ana aynGybetinle htrn kef beyn

Andan ol hl ile ey l-nesebFeyz u himmet nice eylersin taleb

Hem olur m-beyne dalarca hicbyle s-i zann u ekk irtiyb

Sedd-i rh olur kudmn seyrineSkt olursun nifkn deyrine

Gremezsin lemi nr- ayndemezsin seyr-i b- l-mekn (19/163-172)

17. Mrd, mridine ismiyle seslenmemeli ve barp onurahatsz etmemelidir. Mrd, mstehcen szlerden de saknmal,erata muhlif bir i ilememelidir. Glerken asla kahkaha ileglmemeli, yle yakksz eyler yapmaktan haya etmelidir. nk

bu ilerin sonu ta ile dnp alamak, uzak vdilere dp birbana yapayalnz kalmaktr:

Hem arma nmn yd eyleybEyleme tacz feryd eyleyb

Zikr-i mstehcen hussu sylemeHi hlf- eri bir i eyleme

Kahkahayla hande itme zinhryle vaz- n-revdan eyle r

Sonra alarsn dgnb ta ile

Vdi-i buda db bir ba ile (20/173-176)18. Osman ems Efendi, son edep ksmnda ise, buraya

kadar anlattklarndan ne anlalmas gerektiini belirterek unlarsyler: Btn szlerim edebi renmekten, saf ve feyze ulamaktanibrettir. Bu szler, Hakkn talimi ile hsl olmutur. Bunlar ancakrif olanlar anlar:

Cmle talm-i edebdir szlerimBis-i feyz u tarabdr szlerim


34/55


Turkish Studies



Dinle talm-i Hddr bu suhanrif isen remzini fehm eylesen (21/177-179)

Osman ems Efendi bu bilgilerden sonra byk bir ihtimalleHucrat Sresinin 2. yetinin72 tefsrini73, hikye tarznda anlatarak

peygamberlerin vrisi olan mridlerle nasl konuulmas gerektiiniKurndan rnek vererek aklar:

Bir hikyet kim rivyetde gelrYani kim tefsr-i yetde gelr

Geldi bir gn baz ashb- kirmHric-i beyt-i Resle bis-selm

Y ebn dey feryd itdilerHak Rasln bylece yd itdiler

Bilmeyb n- rislet hrmetintdiler tahrk Mevl gayretin

Nehy olundular bu tabrtdangrenb evsfn ytdan

Bildiler vasf- Raslullhdrn hatm-i enbiyullhdr

Badezn ber-mcib-i emr-i kitbKldlar ol servere arz- hitb (21/179-185)

Osman ems Efendi, daha sonra Allh dostlarnnpeygamberlerin vrisi olduunu belirterek onlarn ilmiyle asfiynnereflendiini, bundan dolay vellerin an shibi olduunu, onlaraazz unvnnn verildiini, bu sebeple de onlarn baba ve dedeadlaryla yd edilmediini, baka bir adla arlmadn syler:

Enbiylar vrisidir evliyAnlarn ilmine mazhar asfiy

Annin evliy z-ndr

Anlara ism-i azz unvndrYd olunmazlar eb ced ad ilearlmazlar diger bir ad ile (21/186-188)

72 Bu yet yledir: Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamberin sesindenyksek karmayn. Ona szle birbirinize bardnz gibi barmayn ki; siz farknavarmadan amelleriniz boa gidiverir. (Hucurt, 49/2). Mel iin bkz. antay, a.g.e.,III, 947.

73Tefsri iin bkz.


35/55

572 Selami MEK

Turkish Studies



Osman ems Efendiye gre, Allh dostlarna verilen azzunvnnn anlam vardr: Birincisi, cihnda ilc bulunmayan,ikincisi kendisine ar ihtiya duyulan ve ncs insanlarn elindentutan, yardmc olan ancak kendisine ulalmas pek kolay olmayankimsedir. Azz olan zt, bu art ile mmetlerin stnde ve ikidnyada sevgili ve saygn olur. Zira o, ilh isme mazhar, nrlarngs ve tecellnin kayna olmutur. Ona ihls ve samimiyletlehizmet etmek gerekir ki kiiye esenlik yurdu olsun:

men var azz isminde bilBak ne srr hmil olmu b u gil

Ana derler kim cihnda l-ilcKendsine ola fart- ihtiyc

Bir dah ola kim ola b-dest-grKendsine vsl olmak pek asr

Oldu bu art ile fevkal-memki lemde azz muhterem

Kim olub ism-i ilh mazharSadr- envr u tecell masdar

Hidmetinde sdkile eyle kym

T ki olsun sana ol drus-selm (21/191-196)Osman ems Efendi manzmesini u szlerle bitirir: Ben de

Allh dostlarna bu ekilde hizmet ettim. dba riyet ederek onlardangzel himmet aldm. emsin bu verdii srlar anlayp onun izindengit ki vahdet gn bulup doru yola ulaasn ve Hakkn yznnsarhou olup ona yaknla lyk olasn. ine bu dm giri yapki, iyi bir ekilde bitirme sana ksmet olsun:

yle kldm evliyya hidmetiAldm dbile hsn-i himmeti

Anla bu esrr emse pey-rev olsumn- vahdete bul doru yol

Ola kim ser-mest-i ddr olasnKurb- Mevlya sezvr olasn

Emrine eyle bu pendi ftihaBehre olsun sana hsn-i htime (21/196-200)

Osman ems Efendinin yukarda on sekiz balk altndaortaya koymu olduu gr ve dncelerini mrdin terbiyesiasndan bir deerlendirecek unlar syleyebiliriz: Mrd, mridinecandan teslim olur, her hlkrda ona itaat eder, db ve erkna en


36/55


Turkish Studies



ince noktasna kadar riyet ederse felaha kavuur, kmillerden olur.Aksi takdirde bu yolda bir adm dahi ileriye gidemez.

Sonu

Tasavvufta sflerin uymak zorunda olduu grgkurallarna db- sfiyye, db- tarkat, db ve erkn gibi isimlerverilmitir. Bu konuda ilk dnemden son dneme kadardbul-Mrdn, Edebl-Mrd, el-Vasy ve Tarkat-nmegibi adlar altndaArapa, Farsa ve Trke pek ok eser yazlmtr.

Osman ems Efendi,dbul-Mrd f-Sohbetil-Murdadl

varaklk mensr bir mukaddime ile 200 beyitten mteekkil Trkeeserini, mrdlerin Hakka vuslatn kolaylatrmak maksadylateberrken mesnev tarznda kaleme almtr.

Filtn/filtn/filn kalbyla yazlan eser, vezin asndanummiyetle baarl olup, ksmen de olsa vezin hatalarna rastlamakmmkndr. Osman ems Efendinin zengin bir kafiye lgati olup,kafiyelerde bilhassa Arapa kelimeleri tercih etmitir. Eserinde k vetekke iirinde yadrganmamakla birlikte dvn iiri estetii ierisindeho grlmeyen redifli kafiyelere de yer veren Osman emsEfendinin dili manzm blmde ksmen yaln olsa da Arapa veFarsa terkipleri oka kullanmas sebebiyle ardr.

dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, din-tasavvufnasihatnme trnde bir eserdir. Eser, her ne kadar varaklk mensr

bir giri ve manzm olarak 21 balk altnda 200 beyit hlindeyazlm olsa da ierik bakmndan blmde mtalaa edilebilir.Mensr olan ksm nsz olarak kabul edilirse, 1-19. beyitler arasnihtiv eden Mukaddime-i Der-Lzm- Mrid-i Kmil balaltndaki ksm giri, Tarf-i Mrid-i Kmil balndan Edeb-iSemniyete Aere balna kadar ki ksm gelime yani konununilendii blm ve 177-200. beyitler arasn ihtiv eden Edeb-iSemniyete Aere ksmn da sonu blm olarak deerlendirmekmmkndr.

Osman ems Efendi, sz konusu mesnevsinde mrid,

mridin gereklilii ve mrdin db gibi seyr slkla ilgili anakonuya temas etmitir. Ona gre mrid, ok az bulunan kymetlimcevher gibi olup, onu bulmak iin de o iin mtehasss olmakgerekir. Nasl ki inci elde etmek iin denize girilmesi ve dalgolunmas gerekiyorsa, kmil mridi bulmak iin de ayn ekilde buyolun yolcusu olmak gerekir.

Osman ems Efendiye gre mrid, olaanst hllergsteren kii deil, gnl ehli ve istikmet shibi bir kimsedir. Hz.Peygamberi rnek alm ve onun gzel ahlk ile ahlklanmtr.


37/55

574 Selami MEK

Turkish Studies



Kendisi gzel ahlk shibi olduu gibi mrdlerin ahlkn dagzelletirir. Onlara rehberlik yapar, yol gsterir. Her durumda onlarnsknt ve zntlerini paylap giderir. Dolaysyla Osman emsEfendi, kermete deil istikmete ehemmiyet veren bir sfidir.

Osman ems Efendi, mridin gereklilii hussunda priAbdlkdir Geyln gibi dnmektedir. Ona gre Hakkn rzsnkazanmak ve onun has kulu olmak isteyen kimselere mutlaka bir

kmil mrid gereklidir. Ancak kmil insn bulmak pek kolaydeildir. Zira baz kimseler irfn shibiymi gibi grnrler ki, onlaraaldanmamak lzmdr. Tasavvuftan baz eyler okuyup renerek

yazp izerek kmil mrid olunmaz. nk bunlar Hak yoluna neyinuygun, neyin uygun olmadn bilemedikleri gibi athiyyt daanlama ve kavrama yetenekleri yoktur. Onlar, idrkten ciz olduklar

bu szleri insanlara sylemekten ekinmeyip onlar vesveseyedrrler. Bundan dolay onlara dinin yol kesicileri de demekmmkndr.

Osman ems Efendiye gre, athiyyt anlamak iin irfn,hl ve vicdn gereklidir. Her kim bu hli yakalarsa mhedeyearlk vererek yoluna devam etmeli, ilmel-yakn, aynel-yakn venihyet hakkal-yakne ulap, kesrette vahdet lemini seyredip,halvetle celveti kazanmal ve hlden kle (lisn makm) intikletmelidir. te bylesi ztlar, rif-i billh ve mrid-i kmildir. Ayrca

bir kiinin kalbinde, bir ztn huzrunda bulunduu srada Hakkayaknlamaya dir bir ns, huz ve rc meyli hsl olursa, o zthakkaten Allah adam ve kmil mriddir.

Osman ems Efendiye gre tasavvuf yoluna girip bu yoldayrmek isteyen kii, gerek bir kmil mrid arayp bulmal vebulunca ona cn u gnlden teslim olmaldr. Teslim olduktan sonraise ne mridinden baka bir eyhten el almal, ne de onun yannda bir

baka kmilden sz etmelidir. nk bu yol ikilik kabul etmez.

Ona gre mrd, mridinin huzrunda bulunduu sreceonu rahatsz edecek ve kracak her trl sz, fiil ve davrantan

kanmal, dba ve erkna en ince noktasna kadar riyet ederekkemle ermelidir. Aksi takdirde bouna alm ve yorulmu olur.Ksacas uslsz vusl olmaz.

Osman ems Efendinin temas ettii konulardan birisi deAllh dostlarna verilen azz ismidir. Ona gre azz, dnyada ilac

bulunmayan, kendisine iddetle ihtiya duyulan, insanlarn ellerindentutan ve kendisine ulalmas pek kolay olmayan kimsedir. Bu hasleti kendisinde bulunduran zt, mmetlerin stnde ve iki cihandasevgili ve saygn olur.


38/55


Turkish Studies



Hulsa, Osman ems Efendiye gre tasavvuf yoluna girmekve bu yolda yrmek isteyen kiiye, mutlaka ilim, irfn ve istikmetshibi bir kmil bir mrid gerekli olup, byle birzt bulunduundaona intisab edilmeli, her hlkrda tarkat db-erkn gzetilmelidir.

3.dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd(Metin)

Hz Mecma- dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd

Taraf- fakrnemden dervi efendi ihvnmza yazlm veydigr olunmutur.

18 Muharrem 1331/27 Aralk 1913.

(vr. 1b)

dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd

Bismillhirrahmnirrahm

Elhamdlillhillez halakal-insne ve eddebe bil-ilmivel-irfni bi-tenzlil-kurnillez kle f kelmih: er-Rahmnuallemel-kurne halakal-insne allemehul-beyn74. Ves-saltuves-selmu al nebiyyih ve habbih ve reslih muhammedin hverhul-ervh ve ekmell-insn el-edbl-meddibi bil-kurn vel-

furknillez kle f hadsihi: Eddeben rabb fe-ahsene tedb75

. Veal lih ve ashbih ve etbihilleznehm ktedev bihi aleyhis-selm f-cemil-akvli vel-efli vel-dbi vel-erkn bi-kemlil-kni ve etemmel-mn vehm yeklne f akvlihim allemenreslullhi hattal-hirs.

Amm bad, hakkat- srt- mstakm ki btn- sbls-selm ve hrh- Kabe-i visl-i Rabbl-enmdr, yan elsine-insda tarkat ve rh- hakkat olub ann slkuna dir srr- Mstenmey-i rakrk- muhabbet-i dvnegn selsil-i incizb- meveddet olanmrd-i sdka vsl- Rabb-i enm ve nil-i aks-i merm olmak in(vr. 2a)bil-cmle teklf-i eriyye itynndan sonra azam- esbb,

ve enb il rabbikm ve eslim leh min-kabli en-yetiyekml-

74 Kurn o ok esirgeyici (Allah) retti. nsan o yaratt. Ona beyn o

talim etti. (Rahmn, 55/1-4). Mel iin bkz. Hasan Basri antay, Kurn- Kerm veMel-i Hakm,antay Kitabevi, stanbul tsz., III, 988.

75 Beni Rabbim terbiye etti ve ne gzel terbiye etti. Temel ve ikinci elkaynaklarda bulunmayan bu hadis, bnul-Esrin en-Nihyesinde gemektedir. Bkz.bnul-Esr, en-Nihye f Garbil-Hads, thk. Tahir Ahmed ez-Zav-MahmdMuhammed et-Tanh, Kahire 1963, I, 4. limler hadisin zayf olduu kanaatindedir.Bkz. Acln, Keful-Haf ve Muzll-lbs Ammatehere minel-Ahds AlElsinetin-Ns, Drul-Ktbil-lmiyye, I-II, Beyrut 1408 (1988), I, 62.


39/55

576 Selami MEK

Turkish Studies



azbu smme l tunsarn76 yt- celll-beyyint mfd-mnfince bir nib-i Hak celle ve al ve ridul-kibriy olan hmil-iesrr- Hud ve vris-i ilm-i enbiy ehlit-tuk ven-nk mteerrive mteverri rif-i billh ve mrid-i gh merdn- Huddan birmrid-i kmile inbetle intisbe ve itb idb li-eclit-terbiyye herhlde emrini kabl etmek in taalluk- kalbiyye ve muhabbet-ivicdniyye hsl etmekdir. Muhabbet istihsl dah bir vechile hsl vemmkin olamayub ancak ol mrid-i ghn zamr-i mnrindemteayyin olan hubb- fillhdan kalb-i mrde, beyt: L yuhtcualel-hubbi delln/Minel-kalbi ilel-kalbi sebln77 mantkuncainiks tarkiyle hsl olub, bu vechile envr- muhabbetin inikshussunun dahi azam- vesili mrt- edebdir ki edb olan gnledbe l-cerem temyl eyleyb anda aaa-p olan envr-muhabbet mrid-i edbin mirt- dilinde sret-nm olur. Omuhabbet o mrd-i muhibb-i edbi murda vsl klub insn- kmileyler. nki b-edeb olan kimesneden nefret ve ictinb olunub anda(vr. 2b) envr- muhabbetin mnakis olamamas emr-i zarrolduundan evz- ksthne ile melf olanlar ve riyz- db-muhabbetden gl-n olmayanlar mnend-i behmetl-enm th-idallet yaylaklarnda halul-izr, serseri, ser-gerdn get gzr ileifn-y mr-i azz idb ftde-i hk helk hicrn olurlar, nez

billh.

Binenaleyh mtkn- ddr- hid-i maksd olanmrd-i edbe teshl-i tahsl-i matlb in lzm ve vcib olan db-erknn teberrken sret-i mesnevde beyn ve tafsline ibtidr olunub

dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd tesmiye olundu. Ve minellhit-tevfk.

Malm ola ki mrid olan veliyy-i kmil, mttak-imkemmel, merdn- ilh ve seltn-i melm gerek ziyy-i meyhdaolmayub sret-i avmda da yan taht- kbb- izzetde mestr olarakkimesneden tazm ve tekrm mmd etmez. Mekrim-i ahlk ilemtehallik olmakla minhc- n-savba gitmez. Mayib-i mrdniddet-i ihtiyc mes etmedike lisn- sarhatle izhr etmeyb lisn-

remz iret istimliyle her ahsn hline, fehm ve idrkine gremumelede zhirde bil-sipre-i mera ile mlebbes, btnda lem-i kudse taalluk ile mukaddes srette fakr u fen (vr. 3a) ile boyana.

Amm hakkatda mesned-i velyetde pdih- manolman o hs- Hudnn huzruna ruhsat-yb- duhl vemahremghna reh-yb- usl olmaa mstaid olan saadetmendn-

76Size azap gelip atmadan nce, Rabbinize dnn, ona teslm olun. Sonrayardm edilmezsiniz. (Zmer, 39/54). Mel iin bkz. antay, a.g.e., II, 832.

77Muhabbet iin delile gerek yoktur. O, kalpten kalbe akp gider.


40/55


Turkish Studies



db- zhir ve btn ile edb ve erb olmak ayn - farz ve farz- aynolduu delil-i akl v nakl ile mberhen ve vreste-i kayd u

beyndr. yle bir mrid-i kmilin lzmu ve ann almt, icmlentercme-i hlt, ol cevher-i azz--n arayub bulmann ve idrketmenin db u tarki beyn mukaddemtyla on sekiz db mtemil

bir ydigr ihvn- mminn-i tarke veda klnd.

1

Mukaddime Der-Lzm- Mrid-i Kmil

Filtn/filtn/filn

1 Ey rzyin Hud-y Kird-grAbd- hs- hazret-i Perverdigr

2 Sne-k- te-i ak- Hudk- ddr- nr- kibriy

3 Fil-hakka k- sdk isenSne-k- cigeri yank isen

4 Virmeye bzr- aka ho revcDerd-i hicre etmeye f ilc

5 Sana gstermekn db- uslBulmaa ol hazrete rh- vusl

(vr. 3b)

6 Anla kim elbetde elzemdir sana

Bir mkemmel mrid-i rh- Hud

7 Lk an bulmak sana sn degilMddeler shib-i irfn degil

8 Grnenler sret-i irddaKaldlar y resmu y ilhdda

9 Y tasavvuf okuyub baz kelmHfz idb takrre eyler ihtimm

10 Kim hilf- er-i Hakdr bilemeznki athiyytdurur fehm idemez

11 Nakl ider bezminde an herkeseKim ider ilk kulba vesvese

12 Smiin ihrc ider slmdanT olur dn-i mbne rh-zen


41/55

578 Selami MEK

Turkish Studies



13 Ol kelmn fehmine irfn gerekYani zevk u hlet-i vicdn gerek

14 n kelm eyler degil ilm-i tarkBelki hl ile bulur an sd(d)k

15 Kim slk ile bulub ol hletiEtmeli kesb-i uhda himmeti

16 Rtbe-i ilmel-yakn aynel-yaknMntehda olmal hakkal-yakn

17 Seyr idb kesretle vahdet lemin

Kesb idb halvetle celvet lemin

18 Mehazndan ahz idb ilm kemlHlden kle idersen intikl

19 rif-i billh olursun ol zamnFehm idersin Hakk b-ekk gmn

2

Tarf-i Mrid-i Kmil(vr. 4a)

20 Halbuki zevk-i uhd u vecd-i hlMrid-i kmilsiz olmaz intikl

21 Kanda ol bir mevsl- kurb- ilhKimydr kimy b-itibh

22 Kimyger lzm an bulmaaHkde iksr-i cn bulmaa

23 Mstaid isen eger ol nimeteVar ise behren o ha vuslata

24 Sana tarf edeyim irfnnOl velnin sret-i iznn

25 Arama sr kermetle an

htir- hark- detle an26 Kim sana lzmdegil bu rtbede

Ne sihirbz ve ne ehl-i ubede

27 Sana bir mrid gerek kim ehl-i dilMazhar- nr- Huddr b u kil

28 Kim kermt ola kef-i ulmErmeye esrrna akl u fuhm

29 Tbi-i isr-i Muhammed Mustaf


42/55


Turkish Studies



Shib-i hulk-i azm-i stf

30 de senden nev-be-nev kef-i hicbVech-i Hakk gstere b-irtiyb

31 Dem-be-dem ahlkn tehzb ideHer hatda meslekin tasvb ide

32 Gstere eflk ervh sanaBildire ekvn ebh sana

33 Ola her hlinde sana gam-gsrGstere nr- Hudy ikr

34 Yorulunca arayub bulmak gerek

T olunca ana kul olmak gerek

(vr. 4b)

3

Edeb-i Marifet-i Mrid-i Kmil

35 bu matlabda idb temr-i skGet kl her cy ber-vech-i vifk

36 G idince bir mazanne merd-i pkCevher-i genc-i defni genc-i hk

37 Bul ana abdest ile kurb- vuslHlisne bezmine eyle duhl

38 p elin db ile eyle kudVechine karu otur eyle uhd

39 stim eyle kelmn cnileVazna eyle nazar imnile

40 Kalbini tevch eyle kalbineMatlabn kalbiyle syle kalbine

41 Sana hlinden iderse kef-i rzRemz-i b-tasrh ile ol dil-nevz

42 T sana vk olub tayr-i hlGer olursun fri-i ml u menl

43 Hem gelb sana havtrdan zuhrGer bulur isen huzrunda huzr

44 Kim gelrse kalbine ns huzHak Tel kurbuna meyl-i rc

45 Bil ki ol merd-i Hud-y nmdr


43/55

580 Selami MEK

Turkish Studies



Mrid-i Hakdr veldir ikr

4

Edeb-i Evvel Der-Huzr- Mrid

46 Ey mnb-i nib Rabb-i felakSlik-i rh- visl u kurb- Hak

47 Ey veller bezminin mestnesieb-er- vaslnn pervnesi

(vr. 5a)48 Ey muhabbet nrnn hkisteri

Vey erenler hnn meydn eri

49 nki buldun rh- Hakda rehberiMrid-i Hak vris-i peygamberi

50 r destinle tut ann dmeninr eminle gzet prmenin

51 Kim odur ank-y Kf- l-meknHkm-i hikmetle Sleymn- zamn

52 Hem odur bil mehd-i shib-zamnKandadr srr- hidyet-i b-gmn

53 Andadr ser-mye-i ilm-i lednAndadr mifth- kenz-i emr-i kn

54 Bil muhakkak dem-i man odurMazhar- sr cmle-i esm odur

55 Kalbidir beyt-i matf- kudsiynsitn- dergeh-i drul-emn

56 Hk-i py ttiy-y nr- aynVech-i Mevlya vcdu oldu ayn

57 Kim ridl-kibriydr ikrAnda mahf oldu srr- Kird-gr

58 Ann in oldu mescd-i melekEmrine mnkd olub devr-i felek

59 Sen de kl melek gibi an mutfGece gndz evresin eyle tavf

60 Her zaman db- erkn gzetMeslek-i knn- merdn gzet

61 Bezmine gittike ey l-tebr


44/55


Turkish Studies



Eyle tazm u sknet ihtiyr

62 Kl teeddb kim ana verme selmKl niyz destine b-ihtirm

(vr. 5b)63 Dhil olma bezmine b-b-dest

Urma dest-i pkine n-pk dest

64 tdi pkn- Hudy irtiyberile n-pklardan ictinb

5

Edeb-i Sn

65 Hrkan kartal-kand eylemeLubl yve szler syleme

66 Olma mestne revi hrka be-dGir huzruna edeble ol ham

67 Destini kavudurub eyle huDestine eyle niyz b-hud

68 Dur huzrunda ayakta kim olsumn-s edebde dim ol

69 Meclisinde emine pervne olZlfnnzencrine dvne ol

70 Saff- nale emr iderse et kudSadr- uly zre eylersin sud

71 Diz ekb ol makad- sdk-ninAynn cn gzne kl drbn

73 Vazna imnile bak ibret alKl tevzu eyle rz himmet al

74 Ol tekellm eylesn sen ol hamFehmine ol badan ayaa g

75 Dinle sen ol eylesn bed-i kelmbtid ki szdedir hsl-merm

76 Olsa b-man eger lf u gzfLfdan manya eyle insrf

77 Lf koy maksd- dil manyadrKim o man lem-i mandadr

(vr. 6a)


45/55

582 Selami MEK

Turkish Studies



78 Anlamazsan eyle kalbinden sulT gnllerde bulunsun hasbihl

79 Ger galat eylerse tarz eylemeRef-i asvt ile sohbet syleme

80 Kim seni yed ki eyler imtihnT gre etdin mi kim teslm cn

81 nki limsin nidersin mridiAnladnsa mrid ile mlhidi

82 Ger mesilden ise ol gft g

Bir zamandan sonra eyle cst c

83 Vakti ile hall ider her mkiliCevherinden fark ider b u gili

84 Sorma hlin olmayan esrr hemT mehdun ola b-keyf kem

85 Gr tecell-i ilhyi aynVar huzrunda edeble kl beyn

86 Szn kat itme sylerken kelmSabr kl t szn itsn tamm

87 Olur ise mkilin andan girt sul dbile kl cst c

88 T ki tasdk ola ahvlin seninVecdile kesbettigin hlin senin

89 Kahkahayla glme eylerken maklHiffet-i akl iktizsdr o hl

90 Ger tebessm eyler isen hb olurRfkile sz sylemek mahbb olur

6

Edeb-i Slis91 Ban aub oturma b-edeb

yle vaz eylemez l-neseb

(vr.

Date post:	03-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	uemit-akdemir
View:	241 times
Download:	0 times

Adabul Murid Osman Sems Efendi

Documents