‘Ex metallo nobili Edelsmeedwerk in de rooms- katholieke liturgie · 2013-12-19 · Pontificale...

‘Ex metallo nobili’

Edelsmeedwerk in de rooms-

katholieke liturgie

OPEK – Leuven 26 november 2013 Jan Klinckaert, directeur CRKC - departement religieus cultureel erfgoed

studiedag

Preciosa sacra : edelsmeedwerk in de liturgie

Regulerende organen en instellingen

• Pauselijke Concilies : Concilie van Trente (1545-1563) Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965)

• Sacra Rituum Congregatio : Dicasterie of onderafdeling van de Romeinse Curie Opgericht 22 januari 1588 door paus Sixtus V behandelt vraagstukken inzake liturgie en sacrament, heilig- en

zaligverklaringen In 1969 opgeheven en vervangen door twee nieuwe congregaties :

- congregatie van goddelijke eredienst en regeling van de sacramenten

- congregatie voor de heilig- en zaligsprekingen • Provinciale synodes • Bisschoppelijke synodes

Bronnen • Decreta Authentica (Sacra Rituum Congregatio) (vanaf 1588) • Instructio Generalis Missalis Romani (°1969) - gedetailleerd document betreffende het voeren van de H. Mis - opgenomen als voorwoord in Missale Romanum (sinds 1969) - Vervangt documenten die werden gepubliceerd in eerdere edities van Missale Romanum, o.m. Rubricae

Generales (1604-1962), Ritus Servandis in celebratione Missae (1604-1962) • Statuta (provinciale of diocesane synoden) (vanaf 9de eeuw) - Bepalingen inzake materiaal, zegening en gebruik, maar locaal - Algemene bepaling voor het eerst in : Instructio Fabricae Ecclesiae door H. Carolus Borromeus (provinciale synode Milaan, 1573) > geen algemeen geldende kracht > wel invloedrijk : overgenomen door andere synodes • Canones-verzamelingen (vooral middeleeuwen)

• Liturgische boeken en tractaten : - vooral bepalingen over gebruik van voorwerpen, minder inzake materiaal en vorm Missale Romanum Rituale Romanum Pontificale Romanum (officiële versie : 1596 – na Vaticanum II herzien en aangepast)

• Liturgische literatuur : Ephemerides liturgicae (vanaf 1887) • Corpus Iuris Canonici (officiële codificatie 1917 – herwerkt 1983)

Missale Romanum (° 1570)

- in middeleeuwen : verschillende misboeken (sacramentarium, antiphonarium …) > samen genomen : Missale plenum

- 1223 : Franciscus van Assisi legt formulier van Rome op voor geheel zijn orde

- 1277 : missaal voor alle kerken in Rome - 1570 : eerste Romeins Missaal, dat verplicht moet worden

gebruikte in hele Latijnse kerk - Modeledities (typica) in 1604 en 1634 - In 19de eeuw terugkeer naar Romeins Missaal : nieuwe

edities in 1884, 1920 en 1962 - Na Vaticanum II : beslissingen van concilie geïntegreerd :

edities in 1969, 1975 en 2002

Rituale Romanum (° 1614)

- Ingesteld in 1614 door middel van pauselijke bulle van paus Paulus V - Verzameling teksten voor rituele handelingen, die door priester of diaken

worden uitgevoerd en niet opgenomen zijn in Missale Romanum of in het Breviarium Romanum

- Laatste project in codificatie en regulering van liturgische teksten door Concilie van Trente (1545-1563) ingezet

- vervangt middeleeuwse tekstverzamelingen met formules voor rituelen en zegeningen, in hoge middeleeuwen samengebracht vooral in kloosters in de vorm van Manuale, Pastorale, Ordinarium …

- in verschillende bisdommen bestond wel reeds lokaal diocesaan rituale - Universeel normatief rituale pas in 1614; revisie in 1752; editio typica in

1884 - Na Vaticanum II : herwerkte versie 1976 en 1990 - Geen verplichtend karakter maar aanbevolen boek - Doel : eenheid en discipline brengen in rituele praktijk van Latijnse kerk

(cf. Concilie van Trente)

Vasa sacra – vasa non sacra Vasa sacra : alle voorwerpen, die met het allerheiligste in aanraking komen moeten worden gezegend of gewijd

Kelk

Pateen

Pyxis / Ciborie

Monstrans

Eucharistisch zuigrietje

Vasa non sacra : andere voorwerpen die in de misviering en aan het altaar gebruikt worden hoeven niet te worden gezegend; zij zijn middelaar naar het allerheiligste

Ampullen

Hostiedoos

Kelklepeltje

Gerei voor het wassen van handen

Wierookvat en wierookscheepje en –lepeltje

Altaarbel

Wijwateremmer en kwispel

Altaarkruis

Altaarkandelaars

Paxtafel

Liturgische waaiers

Vasa sacra

• Voorwerpen die onmiddellijk in aanraking komen met het Allerheiligste

- Miskelk * - Pateen * - Ciborie - Pyxis - Monstrans (*) moeten volgens voorschrift worden gewijd (CIC

1296) – bevoegdheid van bisschop

VASA SACRA Kelk (mis-)


“liturgische wijnbeker, uit edelmetaal vervaardigd. De binnenzijde van de cuppa behoort te zijn verguld. Vanwege het contact van dit vaatwerk met de H. Eucharistie wordt de kelk, evenals de pateen, geconsacreerd of gezegend door de bisschop of een daartoe bevoegd persoon. Tegenwoordig door iedere priester tijdens de eucharistievering (…)”

(M. Van Zanten, Religieus erfgoed – geïllustreerd lexicon, Zutphen 2008 )

VASA SACRA Kelk (mis-) - voorschriften

1. Vóór Concilie van Trente (1545-1563) - Voor 800 : geen voorschriften - Na 800 : vooral synodale besluiten, particulier voor één bisdom,

soms opgenomen in canonesverzamelingen - Voorbeelden : > geen gebruik van ossehoorn (9de eeuw) > geen glas of hout (Admonitio Synodalis, 9de eeuw) > Regino van Prüm (10de eeuw) : kelk moet uit goud of zilver, enkel

ingeval van armoede is ook tin toegestaan; koper en brons evenals hout zijn niet toegestaan

> Synode van Trier (1310) : geen hout, glas, tin, lood of brons


2. Na Concilie van Trente (1545-1563) 2.1. Missale Romanum ( 1634 (1570) – heden) : “ Calicem, qui debet esse vel aureus vel argenteus aut saltem habere cuppam argenteam intus

inauratam et simul cum patena itidem inaurata, ob Episcopo consecratus” (Ritus servandus in celebratione missae)

“ Si non adsit calix cum patena conveniens cujus cuppa debet esse aurea vel argentea vel stannea, non

aerea vel vitrea (…)” (De defectibus in Ministerio ipso occurentibus)

- Goud of zilver of minstens cuppa van verguld zilver (Missale Romanum) - Tin is mogelijk (Missale Romanum) - Kelken met cuppa in verguld koper of messing of in glas zijn verboden en

mogen niet geconsacreerd worden - Aanwezigheid van nodus (praktisch nut)


2.2. Pontificale Romanum ( 1596) :

“ Calix et patena sint aurei vel argentei non aerei aut aurichalcei, vitrei

vel lignei”

- Kelk en pateen moeten in goud of zilver zijn vervaardigd

- Brons en messing, glas en hout zijn niet toegelaten


2.3. Instructio Generalis Missalis Romani (1969 – heden) “Vasa sacra ex metallo nobili conficiantur. Si ex metallo conflata sint quod robiginem producat vel auro

minus nobilis sit, interius plerumque inaurentur” (artikel 328) “ Quod calices aliaque vasa, quae ad recipiendum Sanguinem Domini destinata sunt, cuppam habeant

ex tali materia confectam, quae liquida non absorbeat. Pes vero ex aliis materiis solidis et dignis confici potest.” (art. 330)

> vasa sacra moeten uit edel metaal worden vervaardigd > wanneer het metaal onderhevig is aan roestvormig of minderwaardig is

aan goud, moet de binnenzijde verguld worden > voor kelken en ander vaatwerk, die de geconsacreerde wijn bevatten,

moet de cuppa bestaan uit niet absorberend materiaal > voet van kelk mag in elk materiaal, op voorwaarde dat het solide en

waardig.

> in 2004 : verbod op gebruik van gewoon vaatwerk, zonder artistieke kwaliteit en ook vaatwerk in glas, aardewerk, klei en andere materialen, die makkelijk kunnen breken. Dit geldt evenzeer voor metalen en andere materialen die makkelijk roesten of vergaan.


2.4. Provinciale en diocesane synoden

- kelken uit glas en hout zijn verboden (Doornik 1520)

- Tin is toegestaan in bepaalde omstandigheden : bij gevaar voor plundering of oorlogsdreiging of in uiterste armoede (Kamerijk 1586, Doornik 1604, Mechelen 1607, Ieper 1609) – cf. 80-jarige oorlog, Franse Revolutie (verstoppen van zilveren kelken)

- Gebruik van zilveren kelken vereist, tenzij uiterste armoede dat onmogelijk maakt (Mechelen 1607)

- Verbod op kelken in tin (Ieper 1629, Antwerpen 1643, zie ook : Instructio fabricae Ecclesiae, Carolus Borromeus 1573)

- Tin en koper mogelijk, maar met afzonderlijke cuppa in (verguld) zilver (Kamerijk 1661)

- Koper en verguld koper impliciet verboden


2.5. Ephemerides liturgicae (1887 – heden)

- Platina is mogelijk (E.L. 1904)

- Aluminiumbrons is toegestaan met cuppa in verguld zilver (E.L. 1913)

- Hoogte tussen 16 cm en 28 cm (E.L. 1904)

- Cuppa voldoende wijd zodat de vingers de bodem kunnen raken (E.L. 1904)

- Kelk moet nodus hebben, tussen voet en cuppa (E.L. 1904)

VASA SACRA Pateen

VASA SACRA Pateen

“ Kleine, ronde vlakgewelfde liturgische schaal waarop de hostie voor de priester ligt tijdens een gedeelte van de mis. Het is voorzien van een kruisje en soms van een ander symbool, zoals het Lam Gods. Tegenwoordig veelal een schaal van edelmetaal waarin naast de hostie voor de priester ook de hosties voor de gelovigen liggen. Een nieuwe pateen wordt geconsacreerd (gezegend), vroeger door de bisschop of een daartoe bevoegd persoon, tegenwoordig door de priester tijdens de eucharistieviering. Evenals bij de kelk moet de binnenkant verguld zijn. De pateen behoort, evenals het kelklepeltje tot de toebehoren van de kelk”


VASA SACRA Pateen - voorschriften

1. Vóór Concilie van Trente (1545-1563)

- voor 800 : geen voorschriften voorschriften; wel berichten over gouden en zilveren patenen

- na 800 : provinciale en diocesane synodes (lokaal)

> geen pateen in hoorn, ‘quod de sanguine sunt’ (Synode Calechyt 785)

> geen pateen in hout (Synode Tribun 895)

> Canones Regino van Prüm (+ 906) : goud en zilver, tin enkel voor kerken in armoede

> Decreta Gratiani (cf. Regino van Prüm) : verbod op het gebruik van hout, messing en brons > algemeen in latijnse ritus maar niet verplicht

- Tot 11de eeuw zeer groot en zwaar (tot 10 kg); vanaf 11de eeuw kleinere hosties (ook minder breken van het brood)


2. Na Concilie van Trente (1545-1563)

2.1. Missale Romanum

- zie bepalingen kelk

> bij voorkeur uit zelfde materiaal worden vervaardigd als kelk (goud of verguld zilver); ook tin is mogelijk

> minstens aan binnenzijde verguld zijn

> moet geconsacreerd worden voor het eerste gebruik



2.2. Pontificale Romanum (1596)



2.3. Instructio generalis Missalis Romani (1969 – heden) - zie bepalingen kelk > vasa sacra moeten uit edel metaal worden vervaardigd > wanneer het metaal onderhevig is aan roestvormig of minderwaardig is aan goud,

moet de binnenzijde verguld worden > voor vasa sacra die hostie bevatten kan Bisschoppenconferentie toestaan (met

toestemming van H. Stoel) dat andere materialen worden gebruikt, zolang ze solide zijn en in de regio als kostbaar worden aanzien en ze waardig zijn voor de eredienst, zoals ivoor en hardhout. Er wordt voorkeur gegeven aan niet breekbare materialen of materialen, die kunnen verweren.

> in 2004 : verbod op gebruik van gewoon vaatwerk, zonder artistieke kwaliteit en ook

vaatwerk in glas, aardewerk, klei en andere materialen, die makkelijk kunnen breken. Dit geldt evenzeer voor metalen en andere materialen die makkelijk roesten of vergaan.




- Instructio Fabricae Ecclesiae (Carolus Borromeus, 1573) :

> pateen uit goud of (geheel) verguld zilver

> geen tin, koper of messing

> rand moet dun en scherp zijn om partikels van geconsacreerde hostie te kunnen verzamelen

> binnenzijde onversierd en bij voorkeur glad (cf. schoonmaken van pateen)

- zilver, aan bovenzijde verguld (Ieper 1629)

- Pateen moet verguld zijn, binnenzijde onversierd (Kamerijk 1604)

VASA SACRA Ciborie / Pyxis

VASA SACRA Ciborie

“ Gewijd liturgisch vaatwerk met vergulde binnenzijde en een deksel die meestal is getopt door een kruisje. Dient ter bewaring van de hosties voor het uitreiken van de communie en bevat (staande in het tabernakel) de overgebleven geconsacreerde hosties na de eredienst. De hosties worden ook wel uitgedeeld vanuit de ciborie. De vorm van de ciborie ontwikkelde zich uit de doosvormige pyxis tot een met deksel gesloten kelk.”


- Naam pas in gebruik sinds 16de eeuw

- In middeleeuwen soms in vorm van duif (Columba)

- Ziekenciborie (met olievaatje in deksel voor ziekenzalving) : vooral vanaf 16de eeuw

- Vanaf 16de eeuw grotere exemplaren : communie van het volk

VASA SACRA Pyxis

“Algemene benaming voor een gewijd, met deksel gesloten en van binnen vergulde houde voor geconsacreerde hosties. De doosvorm ontwikkelde zich vanaf de middeleeuwen tot een met deksel gesloten kelk, de ciborie. Een pyxis onderscheidt zich sindsdien van een ciborie door de afwezigheid van een voet en stam en wordt gebruikt om de geconsacreerde hostie buiten de misviering toe te dienen, bijvoorbeeld bij een bediening of berechting. (…)”


Custode : voor bewaring van de grote hostie (gevat in lunula van monstrans)

Ziekenpateen : pateen met in het midden doosje met afsluitbaar deksel

VASA SACRA Ciborie / pyxis - voorschriften


- Voor 1200 : geen voorschriften ; wel ‘waardig’ materiaal

- Na 1200 :

> bisschop Odo van Parijs (1196-1210) : H. Sacrament moet in pyxis van ivoor worden bewaard

> in 13de eeuw verschillende voorschriften : zilver, ivoor, verguld en geëmailleerd koper of ander passend materiaal; zilver en koper / messing meest voorkomend, aan binnenzijde verguld of aparte pyxis in verguld zilver

> 4de Concilie van Lateranen (1215) : allerheiligste moet zorgvuldig worden bewaard en afgesloten

- Aanvankelijk vrij klein : enkel geconsacreerde hosties voor zieken



2.1. Rituale Romanum (1614)

“pyxis ex solida decentique materia”

- Pyxis (en ciborie) moeten worden vervaardigd uit duurzaam en waardig materiaal

- Geen vast voorgeschreven materiaal

- Niet bruikbaar : glas, hout, lood , blik



2.2. Sacra Rituum Congregatio

- Gebruik van ivoor verboden (1588)

- Geen ciborie uit glas (1880)

- Ciborie in verguld koper wel mogelijk (1887)

- Binnenzijde van cuppa moet verguld zijn (1588)


2. Na Concilie van Trente (1545-1563) 2.2. Provinciale en diocesane synoden

- Instructio Fabricae Ecclesiae (Carolus Borromeus, 1573) Pyxis in goud of zilver (aan binnenzijde verguld) Verguld messing en tin toegestaan in arme kerken Hosties moeten makkelijk uit de cuppa kunnen worden genomen (cf. ronde verhevenheid op bodem) Cuppa moet gemakkelijk gereinigd kunnen worden Deksel moet goed sluiten; scharnierend deksel is niet toegestaan; rond of ovaal gewelfd en bekroond met

kruisje

- goud, zilver, ivoor en tin; geen glas, hout, terracotta, koper of messing (Keulen 1662) - Cibories in koper of tin mogelijk, maar met aparte en geïntegreerde pyxis in verguld zilver

(Kamerijk 1661) - Zilver of ander materiaal, maar verguld (Ieper 1609) - Enkel in verguld zilver (Ieper 1629, Antwerpen 1630/1643, Gent 1650) - Verbod op gebruik van linnen zakje in ciborie om H. Sacrament in op te bergen (Antwerpen

1643)

VASA SACRA Monstrans

VASA SACRA Monstrans

“Rijkversierd, edelmetalen vaatwerk waarin de geconsacreerde hostie wordt uitgesteld. De monstrans wordt uitgesteld in of op het tabernakel ter verering van de geconsacreerde hostie of door de priester ter hand genomen tijdens de eucharistieviering, vesper of processie om aan de gelovigen te tonen en hen ermee te zegenen.”

(M. Van Zanten, Religieus erfgoed – geïllustreerd lexicon, Zutphen 2008 ) - Monstrans is vrucht van invoering van Feest H. Sacrament door paus Urbanus

IV in 1264 - Monstrans Herkenrode (1286, geschonken door priorin Heilwig van Diest) =

oudste monstrans ? > wellicht eerder reliekhouder voor wonderbaarlijke hostie

- Geen algemeen bindende voorschriften materiaal, maar gezien verheven doel geen minderwaardig materiaal

- Torenmonstrans - Stralen- of zonnemonstrans (vanaf midden 17de eeuw)

VASA SACRA Monstrans - voorschriften


- Geen voorschriften




- Instructio fabricae ecclesiae (Carolus Borromeus, 1573) : moet uit goud of zilver zijn of minstens verguld koper lunula uit verguld zilver of goud binnenzijde expositorium in verguld zilver Bij voorkeur meerhoekige voet : stabiliteit

- verplicht gebruik van monstrans (Antwerpen 1643)

- Monstrans in hout verboden (Namen 1639)

- Monstrans in tin enkel in noodgevallen, bij plunderingsgevaar of bij arme kerken (Keulen 1662)

- Gebruik van zilver verplicht (Ieper 1768)



2.2. Sacra Rituum Congregatio

- Goud , zilver, messing of verguld koper (1867)

- Hostie moet kunnen gezien worden : voorzijde uit glas of kristal, maar geen contact tussen H. Sacrament en glas / kristal (1871 / 1880)

- Hostie moet verticaal geplaatst worden in houder (lunula)

- Lunula : bij voorkeur openklapbaar in functie van reiniging

- Lunula : goud , verguld zilver of verguld koper (1867)

- Moet bekroond worden met kruisje (1847)

VASA NON SACRA

- Gebruik van edelmetaal vaak niet vereist

- Gebruik van edelmetaal ter verhoging van decorum en waardigheid van eredienst

- Zegening is niet vereist, maar vaak wel aangewezen

Vasa non sacra

A. Voorwerpen die bij bediening van altaar worden gebruikt 1. Voorwerpen en vaatwerk voor offergave : - Ampullen en ampullenschaal - Kelklepeltje - Hostiedoos 2. Voorwerpen ter aankleding van het altaar - Altaarkruis - Altaarkandelaars 3. Voorwerpen gebruikt bij bepaalde ceremonies : - Ablutiekelk - Wijwateremmer - Paxtafel - Altaarklok of schel - Wierookvat en toebehoren - Liturgische waaiers (flabella)

Ampullen en ampullenschaal


“Liturgisch vaatwerk. Schenkkannetje in edelmetaal, glas of aardewerk. Twee ampullen worden tijdens de misviering gebruikt, een voor het water en een voor de wijn, hetgeen als zodanig kan zijn aangegeven met de letter A (aqua) of V (vinum). Ze staan (meestal) op een ampullenblad of – schaal. De ampullen en het ampullenblad worden ook wel bij de handwassing gebruikt.”

(M. Van Zanten, Religieus erfgoed – geïllustreerd lexicon, Zutphen 2008 ) - voor water en wijn - Reeds vermeld in vroege middeleeuwen (8ste -9de eeuw - Vormen paar (sinds ca. 1000) - Voorzien van letters A (aqua) en V (Vinum)


Voorschriften : - Missale Romanum (1614) “ampullae vitreae vini et aquae”

noodzakelijk vaatwerk voor misviering - Synode Würzburg (1298) : glas, tin, goud, zilver - Instructio Fabricae Ecclesiae (1573) : enkel glas toegestaan - Ornatus ecclesiasticus (1591) :

kristal, glas maar ook zilver, tin bij niet-transparante materialen : letters V (vinum) en A (aqua) aanbrengen bij voorkeur cilindrisch of kanvormig (cf. reiniging)

- Sacra Rituum Congregatio glas, kristal, maar ook goud en zilver mogelijk (1866)

- Provinciale en diocesane synoden : o.m. Kamerijk 1550 : wijn en water aanduiden door middel van parel

Kelklepeltje

Kelklepeltje

“Klein lepeltje dat wordt gebruik om tijdens de heilige mis de wijn in de kelk met een weinig water aan te lengen”


- Om water te nemen uit ampul en het bij de wijn in de kelk te voegen

Hostiedoos

Hostiedoos

“Cilindrische doos voor het opbergen van ongeconsacreerde hosties. De hostiedoos kan van hout, onedel of zelfs van plastic zijn (…).”


Altaarkruis

“Kruis(beeld) op voet, geplaatst op het altaar. De detaillering kan overeenkomen met die van de altaarkandelaars.”


- Herinnert aan Christus’ paasmysterie : lijden leidt tot verlossing

- Moet in de buurt of op het altaar staan of hangen en zichtbaar voor de gelovige

- Sinds 1570 voorgeschreven

Altaarkandelaars

Altaarkandelaars

“ Kandelaar, die op het altaar staat. Maakt meestal deel uit van een stel van twee, vier of zes identiek vormgegeven kandelaars. Zijn er zeven, dan wijst dit op het gebruik bij de celebratie door de diocesane bisschop, waarbij zeven kandelaars met brandende kaarsen worden geplaatst. In het missaal staat dat de altaarkandelaars uitdrukking geven aan de verering en aan het feestelijk karakter van de viering. Bij elke liturgische plechtigheid zijn zij vereist. Plaats voor de altaarkandelaar was de kaarsenbank op het hoogaltaar, nu staan er veelal twee op het altaar, of staan er twee monumentale kandelaars ter weerszijden van het altaar.”


- Tekens van eerbied en feestelijkheid - Moeten in elke viering worden gebruikt - Vlam van kaars = symbool van verrezen Christus - Sinds 11de eeuw aantoonbaar gebruikt - Sinds 1570 aantal bepaald per soort mis :

Private mis : 2 kandelaars Hoogmis : 6 kandelaars Pontificale mis : 7 kandelaars

Lavabokan en lavaboschaal

Lavabokan en lavaboschaal

“Schenkkan voor de liturgische handwassing door paus, kardinalen, bisschoppen, abten en andere prelaten. In sommige kerken ook door de pastoors gebruikt. Vormt veelal een stel met een lavaboschaal.”

“Schaal om het water op te vangen bij de liturgische handwassing door paus, kardinalen, bisschoppen, abten en andere prelaten. In sommige kerken ook door de pastoor gebruikt.”


- In 11de – 12de eeuw kan in vorm van dier : aquamanile (messing)

- Late middeleeuwen : vaak in zilver en rijk versierd

Ablutiebeker

“Beker met ongeconsacreerde wijn (ablutiewijn) die na de communie werd gegeven om de restanten van de hostie weg te spoelen. Wordt in de volksmond ook wel spoelbeker genoemd. Tevens gebruikt voor de vingerwassing na de communie-uitreiking buiten de mis. Staat op het altaar, maar behoort tot de vasa non sacra (niet gewijde vaten).”


- Vanaf 13de eeuw

- Gebruikt voor het spoelen van de mond van de priester en de communicanten na de communie

Paxtafel

“Klein paneel van verzilverd of verguld metaal, hout of ivoor, met een handvat aan de achterzijde. Aan de voorzijde voorzien van een voorstelling uit de heilsgeschiedenis. Wordt na de priesterlijke vredeswens in de misviering door de priester en kerkgangers gekust of aangeraakt met de hand en aan elkaar doorgegeven. Het bekrachtigde de eenheid van de priester en zijn parochianen. In de middeleeuwse paxtafel werd een reliek vervat. De moderne paxtafel kan de vorm hebben van een pateen met een handvat. Het ritueel met de paxtafel is in de meeste kerken vervangen door de vredeswens.”


- Vanaf de 13de eeuw - Voor het doorgeven van de vredeskus voor de communie door de priester

aan de leken - Gebruik gaat tot 11de eeuw terug

Altaarbel of altaarschel

Altaarbel of altaarschel

“Bel, die door de misdienaar wordt geluid bij de belangrijkste momenten in de eredienst, zoals om de lofprijzing te onderstrepen bij het driemaal heilig en de opheffingen bij de consecratie aan het einde van het eucharistisch gebed. De altaarschel heeft dezelfde functie.”

“In tegenstelling tot de altaarbel, die slechts één bel omvat, heeft de altaarschel meer belletjes.”


- Bij elevatie door misdienaar geluid

- Sinds 13de eeuw

Wijwateremmer en wijwaterkwast

Wijwateremmer en wijwaterkwast

“Op een emmer gelijkende houder voor wijwater. Wordt gebruikt bij de besprenkeling van personen en zaken met de in de wijwateremmer gedoopte wijwaterkwast.”

“Bolle kwast met (varkens)haren om wijwater te sprenkelen.”


- voor het besprenkelen van de gelovigen met gezegend wijwater

Wierookvat en wierookscheepje

Wierookvat en wierookscheepje

“Koperen of zilveren afsluitbaar vat aan kettingen. Het geperforeerd deksel met de kettingen kan omhoog worden getrokken. Wierookkorrels worden in het binnenvat op een brandend kooltje gebrand. Aan de kettingen wordt het wierookvat heen en weer gezwaaid teneinde het vuur aan te wakkeren dat de wierookkorrels verbrandt en de wierookgeur te verspreiden. Het reukoffer en de bewieroking zijn tekenen van Godsverering, de rook staat symbool voor het ten hemel opstijgend gebed.”

“ Bootvormige houder met deksel voor het bewaren van wierookkorrels. Met de bijbehorende wierookkorrels.”


- gebruikt voor bewieroking bij feestelijke missen, wijdingen, zegeningen, begrafenissen, processie

- wierookscheepje in vorm van scheepje vanaf 12de eeuw

Vasa non sacra

B. Voorwerpen gebruikt bij diverse andere rituelen of aankleding kerkgebouw

- Doopkan, doopbekken en doopschelp - Chrismatorium - Godslamp - Processielantaarn - Boekbeslag - Reliekhouders - Reliekosculatoria - Sluitspelden - Ceremoniestaf - Processiekruis - Canonborden - Altaarlezenaar - Kroontjes en aureolen - Attributen (scepter, globe …) en juwelen - Abts- of bisschopsstaf - …. …

Date post:	15-Jan-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	1 times
Download:	0 times

‘Ex metallo nobili Edelsmeedwerk in de rooms- katholieke liturgie · 2013-12-19 · Pontificale...

Documents