AF1381 Herstelondersteunende interventies voor forensisch ... · psychosociale interventies mits...

Tilburg University

Herstelondersteunende interventies voor forensisch psychiatrische patiënten metpsychotische stoornissenvan Gestel, J.A.W.M.; Place, C. ; van Vugt, M.; van Rooijen, S.; van Nieuwenhuizen, Chijs

Document version:Publisher's PDF, also known as Version of record

Publication date:2015

Link to publication

Citation for published version (APA):van Gestel, J. A. W. M., Place, C., van Vugt, M., van Rooijen, S., & van Nieuwenhuizen, C. (2015).Herstelondersteunende interventies voor forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen: Eenoverzicht van de wetenschappelijke evidentie. Trimbos-instituut.

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

- Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research - You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain - You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal

Take down policyIf you believe that this document breaches copyright, please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Download date: 25. Sep. 2020

https://research.tilburguniversity.edu/en/publications/51fca489-a5c9-4137-8199-4830e1b50d80

1 – – Herstelondersteunende interventies voor forensisch psychiatrische patiënten met psychologische stoornissen – –

Herstelondersteunende interventies voor forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen:een overzicht van de wetenschappelijke evidentie

Hanneke van Gestel-TimmermansCaroline PlaceMaaike van VugtSonja van RooijenChijs van Nieuwenhuizen


ColofonOpdrachtgever

Programma Kwaliteit Forensische Zorg

Financiering

Programma Kwaliteit Forensische Zorg

Projectleiding

Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen, GGzE/ Universiteit van Tilburg

Drs. Sonja van Rooijen, Trimbos-instituut

Projectuitvoering

Dr. Hanneke van Gestel-Timmermans, GGzE

Drs. Caroline Place, Trimbos-instituut

Drs. Maaike van Vugt, Trimbos-instituut

Met dank aan:

De Woenselse Poort, Altrecht Aventurijn (FPA Roosenburg), de Forensische divisie van GGZ Noord

Holland Noord, de Forensisch Psychiatrische afdeling van de Pompestichting en alle experts.

Productie

GGzE & Trimbos-instituut.

Deze publicatie is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van het Programma KFZ.

Het Programma KFZ heeft daarnaast zorg gedragen voor de inhoudelijke projectbegeleiding waarbij is

gestuurd op kwaliteit, voorgangsbewaking en budgetbeheer. Het Expertisecentrum Forensische

Psychiatrie voert namens het programma KFZ het projectmanagement.

Een pdf-versie van het rapport is te downloaden via

http://www.ggze.nl/professionals/wetenschappelijk-onderzoek/onderzoeksgroep-fggz,

via http://www.trimbos.nl/publicaties

of via http://www.kfz.nl/projecten/resultaten.

Ook op de website van de Woenselse Poort, Altrecht Aventurijn (FPA Roosenburg), de Forensische

divisie van GGZ Noord Holland Noord en de Forensisch Psychiatrische afdeling van de Pompestichting

kunt u het rapport vinden.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden

gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. © KFZ, maart 2015. Het intellectuele eigendom ligt bij de auteurs. De auteurs stemmen er mee in dat

deze uitgave onvoorwaardelijk en zonder kosten gebruikt kan worden door alle instellingen binnen het

forensisch zorgveld.


Inhoudsopgave

1. Inleiding

1.1 Achtergrond en doelstelling ..................................................................................................... 5

1.2 Definitie herstel + herstelgerichte interventies ........................................................................ 5

1.3 Opbouw rapport ....................................................................................................................... 6

2. Uitvoering onderzoek

2.1 Procedure literatuurstudie ........................................................................................................ 7

2.2 Procedure veldstudie .............................................................................................................. 11

3. Resultaten literatuur- en veldstudie

Leeswijzer hoofdstuk 3 ............................................................................................................... 12

3.1 Evidentie interventies literatuur .............................................................................................. 13

3.1.1 Evidentie lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid ......................................... 14

3.1.2 Evidentie van interventies gericht op werk, wonen, rehabilitatie en participatie ....... 23

3.1.3 Evidentie familie- en systeeminterventies ................................................................. 31

3.1.4 Evidentie interventies empowerment en zelfmanagement ....................................... 36

3.1.5 Samenvatting ............................................................................................................. 45

3.2 Best practices; overzicht van andere interventies bekend vanuit de literatuur ...................... 46

3.2.1 Lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid ........................................................ 46

3.2.2 Interventies gericht op werk en wonen ..................................................................... 46

3.2.3 Familie- en systeeminterventies ................................................................................ 46

3.2.4 Empowerment en zelfmanagement .......................................................................... 47

3.3 Interventies toegepast in de praktijk: resultaten veldstudie ................................................... 48

3.3.1 Lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid ........................................................ 48

3.3.2 Empowerment en zelfmanagement .......................................................................... 48

3.3.3 Familie- en systeeminterventies ................................................................................ 49

3.3.4 Interventies gericht op werk en wonen ..................................................................... 49

4. Verslaglegging expertraadpleging ............................................................................................ 54

5. Conclusies en aanbevelingen voor de toekomst

5.1. Conclusies op basis van literatuur, veldonderzoek en expertraadpleging .............................. 60

5.2. Randvoorwaarden voor implementatie van herstelondersteunende interventies .................. 67

5.2.1 Herstelondersteunende zorg ...................................................................................... 67

5.2.2 Risicotaxatie en herstel .............................................................................................. 69

5.2.3 Aanbevelingen voor de toekomst .............................................................................. 71

Literatuurlijst .................................................................................................................................. 73

Bijlage I: Toelichting interventies .............................................................................................. 85

Bijlage II: Tabellen resultaten literatuurstudie ............................................................................. 88

Bijlage III: Overzicht projectleden, geraadpleegde experts en extra experts ............................. 148



Hoofdstuk 1: Inleiding

1.1 Achtergrond en doelstellingVan oudsher wordt binnen de psychiatrie het begrip ‘herstel’ gelijkgesteld aan genezing en primair gezien

als een mogelijke uitkomst van behandeling. In de jaren ‘80 is vanuit de patiëntenbeweging een tweede

betekenis van herstel ontstaan (Boevink, 2009). Hier staat het idee centraal dat herstel niet een uitkomst

is, maar een proces met ups en downs en dat iedereen kan herstellen. Herstel verwijst dus naar hoe

iemand zijn of haar leven leidt, ondanks een beperking (Anthony, 1993; Davidson e.a., 2009, Van Gestel e.a.,

2010a,b; Van Gestel e.a., 2011; Van Gestel e.a., 2012a,b; Leamy, 2011; Meehan, 2008; Wilrycx e.a., 2012a,b).

Herstel en herstelondersteunende zorg middels leidend principe geworden voor de GGz en

verslavingszorg en deden recentelijk hun intrede in de maatschappelijke opvang (Van Gestel e.a., 2013)

en binnen de justitiële sector (Walravens & Van Heugten, 2012). Herstelondersteunende zorg dient

bij te dragen aan een waardevol leven en de vervulling van betekenisvolle rollen (Dröes e.a., 2012;

Moradi e.a., 2008). Ondersteuning bij het algemeen functioneren en functioneren in sociale en

maatschappelijke rollen is hier onderdeel van. Hierbij wordt, indien mogelijk, de omgeving van de

patiënt1 actief betrokken (Brouwers e.a., 2013). Ten aanzien van de behandeling van forensisch

sychiatrische patiënten met psychotische stoornissen is er geen overzicht voorhanden naar effectieve

herstelondersteunende behandelinterventies (zie ook Landelijk zorgprogramma voor forensisch

psychiatrische patiënten met psychotsche stoornissen (Expertisecentrum Forensische Psychiatrie (EFP),

versie 2, 2012)).

Doel van dit project is om de huidige stand van zaken te beschrijven op het terrein van

rehabilitatie en herstel van forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen

om zo de praktijk richtlijnen te bieden voor herstelondersteunende behandelinterventies. Bij de

beschrijving is uitgegaan van het huidige Zorgprogramma Psychotische Stoornissen (EFP, 2012).

De volgende onderzoeksvragen worden behandeld: welke (effectieve) herstelondersteunende

behandelinterventies voor patiënten met psychotische stoornissen zijn beschikbaar (Hoofdstuk 3) en

welke interventies zijn geschikt voor forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen

(Hoofdstuk 5). Daarbij is specifiek gekeken welke effectieve interventies beschikbaar zijn voor

forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen die (a) empowerment en zelf

management stimuleren, (b) familie en sociale omgeving betrekken bij de behandeling en integratie in de

samenleving, (c) gericht zijn op de woon- en werksituatie (intra- /extramuraal) en (d) gericht zijn op ervarings-

deskundigheid en lotgenotengroepen.

1.2 Definitie herstel en herstelgerichte interventiesHerstel

Herstel is een persoonlijk en continu veranderingsproces in iemands opvattingen, waarden, gevoelens,

doelen, vaardigheden en/of rollen. Het gaat om het vinden van een nieuwe betekenis en een nieuw doel

in het leven en om het leiden van een bevredigend, hoopvol en zinvol leven ondanks de beperkingen

die de psychische klachten met zich meebrengen (Anthony, 1993). Persoonlijke groei, het ontwikkelen

van een positieve identiteit, hoop, empowerment en zelfstandiger functioneren, staan hierbij voorop

(Corrigan e.a., 2004; Jacobson en Greenly, 2001; Resnick e.a., 2005; Leamy e.a., 2011). Herstel is slechts

gedeeltelijk gebaseerd op de ontvangen zorg. Minstens zo belangrijk is de eigen inspanning (eigen regie,

verantwoordelijkheid) van de persoon en steun vanuit de brede omgeving (Van Gestel-Timmermans, 2011).

1 In dit rapport is wat betreft terminologie aangesloten bij het Zorgprogramma. Er wordt derhalve gesproken over patiënt en niet over cliënt, hoewel deze laatste term beter aansluit bij de herstelvisie.


Een belangrijk aspect van herstel is verbondenheid met anderen (Leamy e.a., 2011). Herstel heeft dus ook

een sociaal aspect; het gaat om het (opnieuw) innemen van betekenisvolle en bevredigende sociale rollen

binnen de eigen omgeving. Daarnaast is de betrokkenheid en sociale steun van belangrijke netwerken

van de persoon cruciaal. Ook het ontwikkelen van een toekomstperspectief hoort hierbij; binnen de

herstelgedachte is leren, ontwikkelen en groeien van wezenlijk belang. Volgens Dröes en Plooy (2012)

gaat het om herstel als persoon, herstel van gezondheid, herstel van dagelijks functioneren en herstel van

rollen.

Interventies gericht op herstel

Hieronder verstaan we in dit kader enerzijds interventies die gericht zijn op het herstel als persoon.

Het gaat om psychosociale interventies zoals systeemgerichte interventies, inzet van ervarings-

deskundigen, lotgenotengroepen en interventies gericht op empowerment en zelfmanagement. Ook

cognitieve gedragstherapie en psycho-educatie kunnen ingezet worden als herstelondersteunende

psychosociale interventies mits deze interventies effect hebben op herstelgerichte uitkomstmaten.

Onder herstelgerichte uitkomstmaten verstaan we bijvoorbeeld subjectieve uitkomstmaten zoals hoop,

empowerment, self-efficacy beliefs en kwaliteit van leven, maar ook uitkomstmaten op het gebied van

mentale gezondheid, sociale contacten, werk, zorggebruik etc.

Daarnaast gaat het om interventies die gericht zijn op herstel van rollen en herstel van dagelijks

functioneren. Het gaat hierbij om individuele benaderingen (zoals de Individuele Rehabilitatie Benadering,

Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen, Forensisch (Functie) Assertive Community Treatment of

Individual Placement and Support en om groepsmodules (bijvoorbeeld Liberman-modules).

1.3 Opbouw rapportHet rapport is als volgt opgebouwd:

In hoofdstuk 2 wordt de procedure van de literatuurstudie en veldstudie beschreven.

In hoofdstuk 3 staan de resultaten van de literatuur- en veldstudie. In paragraaf 3.1 staan alle

evidence-based en best evidence resultaten van de literatuurstudie. In paragraaf 3.2 staan alle best

practices uit de literatuur beschreven en in paragraaf 3.3 worden toegepaste interventies uit de praktijk in

Nederland weergegeven. Hoofdstuk 4 is een beschrijving van de uitkomsten van de expertraadplegingen

en ten slotte staan in hoofdstuk 5 alle conclusies en aanbevelingen voor de toekomst.


Hoofdstuk 2: Uitvoering onderzoek

2.1 Procedure literatuurstudieDe onderzoekers hebben een literatuurstudie uitgevoerd in de databases Cochrane Library, PsycINFO,

Medline en Science Direct, waarbij zij zich hebben beperkt tot de Engels- en Nederlandstalige literatuur.

Er is gezocht naar reviews, randomised clinical trials (RCTs) en longitudinale studies vanaf 2009 of later.

Literatuur van vóór 2009 is meegenomen, indien deze relevant was voor het zorgprogramma (in de

Multidisciplinaire richtlijn schizofrenie is onderzoek tot juli 2009 opgenomen). Tevens is gekeken naar

de zogenaamde grijze literatuur, andere relevante databases, websites en rapporten en abstracts van

conferenties. Alle documenten en interventies zijn gescreend op relevantie voor het forensische veld en

forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen in het bijzonder. Hierbij ging het om

documenten die relevante informatie bevatten om de huidige lacunes in het Zorgprogramma Psychotische

Stoornissen te ondervangen.

De belangrijkste zoektermen waren: ‘recovery, forensic, psychosis’, ‘forensic, peer-support (inter-

ventions), psychosis’, ‘consumer-run services, forensic, psychosis’, ‘forensic, rehabilitation (inter-vention),

psychosis’, ‘forensic assertive community treatment, psychosis, RCT’, ‘forensic, family and psychosis/

psychotic/ schizophrenia’, ‘(forensic), empowerment, psychosis/ psychotic/ schizophrenia’ en ‘(forensic),

selfmanagement, psychosis/ psychotic/ schizophrenia.’ Daarnaast is ook gerichter gezocht met zoekter-

men als: Supported employment, Individual placement and support, Supported education, Supported

housing, Housing first.

Bij de eerste selectie van de literatuur, uitgevoerd in de periode 1 maart tot 18 juli 2014, zijn in totaal

247 abstracts geselecteerd. Vervolgens zijn deze abstracts én de bijbehorende studies door beide onder-

zoekers onafhankelijk van elkaar op verschillende criteria gescoord. De abstracts en studies werden

allereerst beoordeeld op PICOS-criteria (Patient or problem, Intervention, Comparison, Outcome, Study

design; Liberati e.a., 2009). Dat wil zeggen dat gelet werd op:

• De onderzoekspopulatie van het betreffende onderzoek. De doelgroep van dit project betreft

patiënten vanaf 18 jaar met psychotische stoornissen en eventuele bijkomende stoornissen,

die een gerechtelijke maatregel opgelegd hebben gekregen vanwege het plegen van een of meer

(ernstige) delicten, dan wel een verhoogd delict-risico hebben. Daarnaast werd in de literatuur

gekeken naar interventies voor patiënten met een psychose of met ernstige psychiatrische

aandoeningen, die vertaald kunnen worden naar de forensische psychiatrie.

• De onderzochte interventie: is deze herstelondersteunend en duidelijk beschreven? Zijn er (enige)

aanwijzingen voor effectiviteit?

• Aanwezigheid van een controleconditie in het onderzoek (evidence-based practice).

• De uitkomstmaat van het onderzoek; leidt de interventie tot een toename van herstel.

Uitkomstmaten voor herstel zijn bijvoorbeeld subjectieve uitkomstmaten zoals hoop, empower

ment, self-efficacy beliefs, en kwaliteit van leven, maar ook uitkomstmaten op het gebied van

mentale gezondheid, sociale contacten, werk en zorggebruik.

• Soort studie: Voor elke interventie werd aangegeven in welke mate deze is onderzocht. Hierbij werd

onderscheid gemaakt tussen evidence-based, best evidence en best practice interveties.


Onder evidence-based interventies worden verstaan: interventies waarvan goede of sterke aan-

wijzingen zijn voor effectiviteit en die bijvoorbeeld beschreven zijn in reviews, meta-analyses en

grote RCTs. Onder best evidence interventies worden interventies verstaan die theoretisch goed onder-

bouwd en beschreven zijn en enigszins zijn onderzocht. Onder best evidence worden bijvoorbeeld ook

interventies geschaard die in kleinschalige RCTs zijn onderzocht (N‹100). Evidence-based en best evidence

interventies worden beschreven in § 3.1.1. t/m 3.1.4. Tenslotte worden ook beschrijvingen van (nog) niet

onderzochte, goede praktijken meegenomen als best practices (deze resultaten worden beschreven in

§ 3.2.).

De twee onderzoekers hebben onafhankelijk van elkaar de studies beoordeeld op de boven-

staande inclusiecriteria. Alleen de studies waarover consensus bestond, zijn geïncludeerd.

Indien er geen overeenstemming was over een studie, werd de volledige tekst door beide onderzoekers

nogmaals bekeken en werd de studie door beide onderzoekers eventueel alsnog geïncludeerd na

verkregen consensus. Bij de categorie empowerment is dit proces anders verlopen, daar veel studies

voor deze categorie gevonden werden met de zoektermen voor de andere categorieën. Daarnaast is

gebruik gemaakt van een recente literatuurstudie naar empowerment van het Trimbos-instituut.2

Daardoor kon in dit beoordelingsproces een stap worden overgeslagen. In Figuur 1a, 1b, 1c en 1d is

het proces per categorie interventies vastgelegd. De resultaten van de literatuurstudie zijn per categorie

interventies vastgelegd in een tabel (zie bijlage I).

2 Boumans, J. (2012) Tussen regie en repressie. Een verkenning van het concept empowerment. Tijdschrift voor Rehabilitatie, 1, 28-42.


Figuur 1a: Stroomdiagram literatuurstudie familie-interventies

Figuur 1b: Stroomdiagram literatuurstudie empowerment / zelfmanagement

49 studies

35 studies

Redenen uitval studies:• studie gaat niet over een herstelgerichte

interventie• studie valt niet onder één van de categorieën• studie is meer achtergrondinformatie

38 studies

22 studies

19

Redenen uitval studies:• resultaten worden gemeten bij familieleden• interventie is nog onvoldoende ontwikkeld

of onderzocht• studie staat al vermeld in Zorgprogramma of MDR• studie gaat niet over een herstelgerichte

interventie

• van 1 interventie boek niet beschikbaar• 1 artikel niet beschikbaar


Figuur 1c: Stroomdiagram literatuurstudie lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid

84 studies

43 studies

41

Figuur 1d: Stroomdiagram literatuurstudie werk en wonen

76 studies

41 studies

36

Redenen uitval studies:• studie was al opgenomen in review• de studie betreft niet de doelgroep• de studie gaat niet over een herstelgerichte

interventie• de studie is niet recent genoeg• de studie is niet in Engels beschikbaar

• de studie is opgenomen in een review

Redenen uitval studies:• studie gaat niet over een herstelgerichte

interventie• de uitkomstmaten zijn niet herstelgericht• studie is meer achtergrondinformatie• de studie is niet beschikbaar

• de studie is opgenomen in een review• de studie betreft achtergrondinformatie• de studie beschrijft niet de resultaten van de RCT


De tabellen zijn vervolgens voorgelegd aan de projectleden. Aan de hand van deze consultatieronde

zijn geen wijzigingen in de tabellen aangebracht. Na expertraadpleging bleek echter dat de Community

Reinforcement Approach, een effectieve interventie bij verslaving, inmiddels op een aantal plekken in

FPA-, FKZ- en TBS-settings wordt toegepast. Deze interventie is alsnog opgenomen in het addendum

bij de effectieve interventies. Het algemene screeningsproces is uiteengezet in het stroomdiagram van

Figuur 2.

Resultaten niet veranderd

Toevoeging extra interventie

Raadpleging projectleden

Beoordeelde studies aan de hand van inclusiecriteria en na verkregen consensus beide onderzoekers

Raadpleging experts

Figuur 2: screeningsproces literatuur

2.2 Procedure veldstudieHet doel van de veldstudie was om zicht te krijgen op de bestaande ‘herstelpraktijk’ in het forensische

veld. Praktijken van organisaties voor forensische zorg, die rehabilitatie en herstelgerichte zorg een

warm hart toedragen, zijn in ogenschouw genomen. Deze organisaties waren: De Woenselse Poort,

Altrecht (FPA Roosenburg), de Forensische divisie van GGZ Noord-Holland Noord en de Forensisch

Psychiatrische Afdeling van de Pompestichting. Bij elk van de genoemde organisaties is één

semigestructureerd diepte-interview afgenomen met een projectleider of manager. Zij zijn bevraagd

op herstelondersteunende interventies rond de vier centrale onderwerpen (empowerment & zelf-

management; betrekken familie & omgeving; wonen & werken; ervaringsdeskundigheid & lotgenoten-

groepen). Er is gevraagd welke ‘herstelactiviteiten’ plaatsvinden in de betreffende organisaties en wat de

ervaringen daarmee zijn, welke interventies relevant zijn voor de doelgroep met psychotische stoornissen,

wat belemmeringen zijn, waar lacunes liggen in het aanbod van activiteiten, op welke terreinen meer

onderzoek gewenst is, etc. Ook is ingegaan op het Zorgprogramma Psychotische Stoornissen en is gevraagd

welke aanvullingen wenselijk zijn met het oog op herstel en rehabilitatie. De interviews zijn opgenomen en

uitgewerkt. De verkregen informatie is geanalyseerd en gerelateerd aan het Zorgprogramma.


Hoofdstuk 3: Resultaten literatuur- en veldstudie

Leeswijzer bij hoofdstuk 3

In hoofdstuk 3 worden de resultaten van de literatuur- en veldstudie beschreven. Aangezien dit een

omvangrijk hoofdstuk is bestaande uit verschillende paragrafen, volgt onderstaand een leeswijzer.

Hoofdstuk 3 is onderverdeeld in drie paragrafen, namelijk:

3.1 Evidentie interventies literatuur

3.2 Best practices; overzicht van andere interventies bekend vanuit de literatuur

3.3 Interventies toegepast in de praktijk; resultaten veldstudie

In deze drie paragrafen worden de interventies beschreven per deelgebied, waarbij de volgende indeling

wordt aangehouden:

• lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid

• werk, wonen, rehabilitatie en participatie

• familie- en systeeminterventies

• empowerment en zelfmanagement

In paragraaf 3.1 wordt voor elk deelgebied steeds begonnen met een samenvatting van de conclusies uit

de Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie, vervolgens worden de bevindingen van onze literatuurstudie

beschreven. Alleen studies die op basis van de criteria van onze studie evidence-based of best evidence3

zijn, worden in deze paragraaf beschreven. Deze evidence-based en best evidence interventies worden

allereerst beschreven voor de doelgroep van onze studie en vervolgens voor respectievelijk patiënten met

een psychose en patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen (EPA). Voor elk deelgebied worden

de interventies samengevat in een tabel, waarin de driedeling MDR Schizofrenie, Evidence-based en

Best-evidence terugkomt.

In paragraaf 3.2 worden voor elk deelgebied best practices beschreven, dat wil zeggen beschrijvingen van

(nog) niet onderzochte, veelbelovende praktijken die uit onze literatuurstudie naar voren kwamen. In paragraaf

3.3. worden de resultaten van de veldstudie weergegeven. Interventies die worden toegepast in de praktijk

maar die nog niet zijn onderzocht worden in deze paragraaf beschreven en eveneens aangeduid als best

practices. Voor elk deelgebied worden de best practices samengevat in een tabel, waarin onderscheid wordt

gemaakt tussen best practices op basis van de literatuur en best practices op basis van praktijkervaringen.

3 Onder evidence-based interventies worden verstaan: interventies waarvan goede of sterke aanwijzingen zijn voor effectiviteit en die bijvoorbeeld beschreven zijn in reviews, meta-analyses en grote RCTs. Onder best evidence interventies worden interventies verstaan die theoretisch goed onderbouwd en beschreven zijn en enigszins zijn onderzocht. Onder best evidence worden bijvoorbeeld ook interventies geschaard die in kleinschalige RCTs zijn onderzocht (N‹100).


Schematische weergave van hoofdstuk 3:

3.1 Evidentie interventies literatuurIn dit hoofdstuk wordt de evidentie van verschillende interventies die geschikt zijn voor forensisch

psychiatrische patiënten met een psychotische stoornis beschreven, voor zover deze interventies herstel-

gericht en aanvullend zijn op het Zorgprogramma Psychotische stoornissen (EFP, 2012).

Literatuur

Per deelgebied samengevat in

tabel Aanbevolen interventies

Per deelgebied samengevat in tabel

Best Practices

Veldstudie

§3.1 MDR Schizofrenie

§3.1 Evidence-based

§3.1 Best-evidence

§3.2 Best practice

§3.3 Best practice

Herstelgerichte interventies:

• interventies die gericht zijn op het herstel als persoon, zoals lotgenotengroepen.

• interventies die effect kunnen hebben op herstelgerichte uitkomstmaten, zoals cognitieve

gedragstherapie. Zie voor meer toelichting §1.2

Herstelgerichte uitkomstmaten:

Uitkomstmaten zoals hoop, zelfwaardering, kwaliteit van leven, maar ook uitkomstmaten op het gebied

van mentale gezondheid, sociale contacten etc. Zie voor meer toelichting §1.2


De interventies worden beschreven voor de verschillende deelgebieden van onze studie, namelijk: • lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid (paragraaf 3.1.1)

• werk, wonen, rehabilitatie en participatie (paragraaf 3.1.2)

• familie- en systeeminterventies (paragraaf 3.1.3)

• empowerment en zelfmanagement (paragraaf 3.1.4).

Voor elk deelgebied worden eerst de conclusies uit de Multidisciplinaire Richtlijn (MDR) voor de

betreffende interventies samengevat. Daarna wordt beschreven welke evidence-based en best evidence4

interventies er zijn voor de doelgroep en vervolgens welke evidence-based en best evidence interven-

ties er zijn voor respectievelijk patiënten met een psychose en patiënten met ernstige psychiatrische

aandoeningen (EPA).

3.1.1 EVIDENTIE LOTGENOTENGROEPEN EN ERVARINGSDESKUNDIGHEIDIn deze paragraaf wordt de evidentie van interventies gericht op lotgenotencontact en ervaringsdeskun-

digheid beschreven. Onder lotgenotencontact verstaan we uiteenlopende vormen van (georganiseerde)

steun door en voor lotgenoten, bijvoorbeeld zelfhulpgroepen, ontmoetingsgroepen, lotgenotenhulp, weer-

baarheidsgroepen, co-counseling, bezoekdiensten, telefooncirkels. Er zijn twee vormen van lotgenoten-

contact, namelijk:

• de georganiseerde of formele vormen, waarbij ondersteunende contacten tussen

lotgenoten plaats vinden, die tot stand komen via de betrokkenheid van een patiëntenorganisatie of een

professionele hulpverleningsinstelling. Het gaat om de mogelijkheid tot onderlinge steun die aan

lotgenoten wordt aangeboden vanuit een georganiseerd verband. Soms zijn beroepskrachten

initiatiefnemer of gespreksleider en facilitator van het lotgenotencontact, maar soms zijn het ook

ervaringsdeskundigen.

• daarnaast zijn er de informele vormen; deze vinden plaats buiten enig georganiseerd verband

om.

De bekendste vorm van lotgenotencontact is: georganiseerd lotgenotencontact op groepsniveau. Hierbij

zijn te onderscheiden:

• de zelfhulpgroep: een groep mensen die een gemeenschappelijk probleem hebben en samen-

komen om daar iets aan te doen. Doel: stress verminderen door wederzijdse steun en het uitwisse

len van ervaringen en adviezen. De begeleiding vindt alleen plaats door lotgenoten.

• de ondersteuningsgroep: een groep die door professionele hulpverleners wordt georganiseerd

(bijvoorbeeld bij zware of gecompliceerde problematiek of als er geen zelfhulpgroepen zijn, maar

wel behoefte bestaat aan groepsgewijs lotgenotencontact).

• daarnaast zijn er tal van mengvormen. Bijvoorbeeld de zelfhulpgroep waarvan de begeleider zowel

lotgenoot als professionele hulpverlener is.

4 Onder evidence-based interventies worden verstaan: interventies waarvan goede of sterke aanwijzingen zijn voor effectiviteit en die bijvoorbeeld beschreven zijn in reviews, meta-analyses en grote RCTs. Onder best evidence interventies worden interventies verstaan die theoretisch goed onderbouwd en beschre-ven zijn en enigszins zijn onderzocht. Onder best evidence worden bijvoorbeeld ook interventies geschaard die in kleinschalige RCTs zijn onderzocht (N‹100). Zie ook § 2.1

– – Herstelondersteunende interventies voor forensisch psychiatrische patiënten met psychologische stoornissen – – 15

De zelfhulpgroep en de ondersteuningsgroep zijn dus twee uiteinden van een continuüm.

Verder zijn er nog lotgenotencontacten op dyadisch niveau, namelijk individuele contacten met een

lotgenoot. Bijvoorbeeld bezoekdiensten, telefooncirkels. Tot slot zijn er nog lotgenotencontacten mogelijk

via schriftelijke steun, bijvoorbeeld via egodocumenten maar ook via internet.

Ten aanzien van ervaringsdeskundigheid zijn er drie stadia te onderscheiden, namelijk:

• Patiëntervaring: het hebben van eigen ervaringen met psychische beperkingen en herstel. Het gaat

hierbij zowel om ervaring in de zin van beleving, alsook om ervaring in de zin van kennis (Van Erp

e.a., 2011). Binnen de forensische psychiatrie is het belangrijk dat ervaringsdeskundigen ook foren-

sische ervaring hebben.

• Ervaringskennis: door de eigen ervaringen te analyseren en erop te reflecteren ontstaat ervarings-

kennis. Deze kennis is nog eenzijdig en wordt verbreed door ervaringen te delen met lotgenoten.

Ook die ervaringen worden meegenomen in het proces van analyse en reflectie, waardoor brede en

genuanceerde ervaringskennis ontstaat (Timmer & Plooy, 2009).

• Ervaringsdeskundigheid betreft de professionele inzet en overdracht van kennis die vergaard is door

analyse van en reflectie op eigen ervaringen en ervaringen van deelgenoten, aangevuld met kennis

uit andere bronnen zoals literatuur, presentaties en media (Timmer & Plooy, 2009).

Een ervaringsdeskundige is iemand die bovenstaande kennis zowel kan overdragen aan mensen met

gelijke ervaringen als aan mensen die deze ervaringen niet hebben. Ervaringsdeskundigen kunnen op

verschillende gebieden een belangrijke rol spelen (Hendriksen-Favier e.a., 2012; Boertien & Van Bakel, 2012):

(a) ze kunnen ondersteuning bieden bij individuele herstelprocessen door voorlichting te geven, coaching

en ondersteuning te bieden aan patiënten en naastbetrokkenen;

(b) ze kunnen een rol spelen bij de inrichting van herstelondersteunende zorg door voorlichting, scholing,

coaching en ondersteuning te bieden aan medewerkers, die met name gericht is op bewustwording en

attitudeverandering. Herstelondersteuning moet namelijk in de attitude of basishouding van medewerkers

tot uiting komen;

(c) ze kunnen een rol spelen bij het creëren van maatschappelijke kansen door een positieve cultuur te

scheppen rondom mensen met ernstige psychische beperkingen.

Alvorens in te gaan op de bevindingen van de literatuurstudie, worden de conclusies uit de MDR voor

interventies op het terrein van losgenotencontact en ervaringsdeskundigheid samengevat.

Conclusie Multidisciplinaire Richtlijn SchizofrenieIn de MDR worden alleen eerste voorlopige resultaten beschreven van lotgenotengroepen,

zoals de herstelwerkgroepen van het consumer-run HEE-programma (Boevink, 2009). Ten aanzien

van ervaringsdeskundigheid is de conclusie dat het aannemelijk is dat ervaringsdeskundigen

in een multidisciplinair team als empathischer worden ervaren dan traditionele providers. Ook zijn

er volgens de richtlijn aanwijzingen dat, wanneer ervaringsdeskundigen patiënten confronteren met

disfunctioneel gedrag, dit tot meer vooruitgang bij patiënten leidt dan wanneer hulpverleners dit doen.

Verder is het aannemelijk dat het toevoegen van ervaringsdeskundigheid aan bestaande multidisciplinaire

teams geen negatieve invloed heeft op de kwaliteit of effectiviteit van de zorg.


RESULTATEN LITERATUURSTUDIE LOTGENOTENGROEPEN

Interventies voor forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen

Binnen de forensische psychiatrie zijn lotgenotengroepen meestal beperkt tot groepsinterventies of

groepsmodules onder leiding van een professional. Lotgenotengroepen opgezet en onder leiding van

ervaringsdeskundigen zijn niet gebruikelijk. Voor de doelgroep zijn geen evidence-based interventies

gevonden.

Algemene groepsinterventies voor de doelgroep

Best evidence

Voor de doelgroep zijn slechts twee quasi experimentele studies beschreven. De eerste studie betreft

een groepsinterventie voor forensisch psychiatrische patiënten om vaardigheden te verbeteren ter

preventie van toekomstige psychotische episodes (Beck-Sander, 1998; N=25). De interventie leidde tot meer

controle over de ziekte, beter kunnen omgaan met symptomen en vermindering van de angst voor

terugval. De tweede studie betreft een studie over een levensvaardigheden-interactiegroep met positieve

resultaten (Jones & McColl, 1991; N=24). De overige studies gericht op de doelgroep zijn longitudinale

studies, zowel kwalitatief als kwantitatief van aard, maar eveneens met een klein aantal deelnemers.

In de studie van Livingston (2013; N=25; kwalitatief en kwantitatief) wordt een herstelondersteunende

interventie onderzocht, bestaande uit o.a. wekelijkse lotgenotengroepen en individuele ondersteuning

door een ervaringsdeskundige, met als doel de participatie van patiënten te stimuleren. Wynaden (2012)

beschrijft een gezonde leefstijl-programma dat bij 56 forensisch psychotische patiënten met behulp van

zelfrapportage is onderzocht. In de studie van Ferguson (2009; N=14) wordt een welzijnsinterventie, die

vooral gericht is op het stellen van doelen en op het leren plannen, longitudinaal onderzocht aan de hand

van vragenlijsten in een forensische setting bij psychotische patiënten. Tenslotte wordt in de studie van

Rani (2013; N=7) aan de hand van interviews beschreven hoe forensisch psychiatrische patiënten met een

dubbele diagnose een vijfdaagse training hebben ervaren waarin ze hun verhaal konden vertellen. Voor alle

studies geldt dus, ondanks de positieve resultaten op het herstel, dat de evidentie gering is.

Binnen de algemene psychiatrie zijn wel veel studies met voldoende evidentie uitgevoerd. De reviews en

RCTs worden hier uitgesplitst voor de volgende doelgroepen: patiënten met een psychose en patiënten

met een ernstige psychiatrische aandoening.


Interventies voor patiënten met een psychose

Psychosociale groepsinterventies voor patiënten met een psychose

De review van Fontao & Hoffmann (2011) gaat over psychosociale groepsinterventies. Zij geven aan

dat de meest onderzochte groepsinterventies zijn: sociale vaardigheden trainingen, psycho-educatie en

cognitieve gedragstherapie. De auteurs geven ook aan dat groepsinterventies nog onvoldoende onder-

zocht zijn. De sociale vaardigheden trainingen worden beschreven onder de categorie empowerment (zie

3.1.3.); psycho-educatie groepen en groepsgewijze cognitieve gedragstherapie worden in deze paragraaf

beschreven. Daarnaast wordt een studie van een psychotherapeutische groepsinterventie beschreven.

Psycho-educatie in groepen

Best evidence

Walker (2013) beschrijft een RCT (N=81) van een psycho-educatie groepsprogramma (door psychiaters en

psychiatrisch verpleegkundigen) voor forensisch psychiatrische patiënten met een psychose. Tijdens de

sessies werd informatie verstrekt en werden copingvaardigheden en probleemoplossende vaardigheden

geoefend. Het programma leidde tot toename van kennis en invoelingsvermogen van de deelnemers.

Aho-Mustonen (2008) beschreef een pilotstudie/RCT (N=15) over een psycho-educatiegroep door psycho-

logen. In vergelijking met de controlegroep nam de kennis van de deelnemers toe.

Cognitieve gedragstherapie in groepen

Best evidence

Op het gebied van cognitieve gedragstherapie voor patiënten met een psychose zijn er enkele

longitudinale studies. Een kwantitatieve studie van Garret (2007; N=8) beschrijft een pilot interventie

om ziekte-inzicht te verbeteren bij forensisch psychiatrische patiënten met een psychotische stoor-

nis door cognitieve gedragstherapie onder leiding van o.a. een ervaringsdeskundige. McInnis (2006;

N=9) beschrijft een kwantitatieve studie over een herstelondersteunende cognitieve gedragstherapie

interventie voor forensische patiënten met een psychotische stoornis. Laithwaite (2007) onderzocht door

middel van een longitudinale studie de effectiviteit van een gestandaardiseerd groepsprogramma om het

zelfvertrouwen (self-esteem) te verbeteren bij 15 forensische patiënten met psychoses. Hierbij gaat het

om het ontdekken van positieve kwaliteiten, het leren omgaan met (zelf)kritiek en het ontwikkelen van

alternatieve gedachten voor deze zelfkritiek. Daarnaast heeft Laithwaite (2009; N=19) een

longitudinale studie beschreven waarbij de self-esteem interventie is uitgebreid met compassionate mind

training (leren mild te zijn bij teleurstellingen en voor jezelf te zorgen). Hoewel alle genoemde onderzoeken

tot positieve resultaten leidden, is de bewijskracht van de studies klein (N is zeer beperkt).


Psychotherapie in groepen

Best evidence

Meyer (2012) heeft een psychotherapeutische groepsinterventie onderzocht in een longitudinale pilot

bij 16 forensisch psychiatrische patiënten met een psychotische stoornis. Uit de studie bleek dat er

verbetering mogelijk is op het gebied van psychologisch welzijn, hoop, omgang met negatieve emoties,

psychologisch herstel, zelfvertrouwen en psychiatrische symptomen.

Cliëntgestuurde groepsinterventies voor mensen met een psychose

Evidence-based

De review van Duckworth & Halpern (2014) geeft aan dat met name de laatste jaren veel RCTs zijn

uitgevoerd op het gebied van cliëntgestuurde interventies bij schizofrenie. Wellness Recovery Action

Plan (WRAP; Cook e.a., 2012) is inmiddels een evidence-based interventie. De interventie Building

Recovery of Individual Dreams & Goals through Education & Support (BRIDGES) is onderzocht in een

RCT die beschreven is door Pickett (2012; N=428). Beide studies zijn ook opgenomen in de review van

Chinman (2014) en WRAP wordt ook beschreven in de review van Lloyd-Evans (2014). In Nederland is

‘Herstellen doe je zelf’ het best onderzocht (Van Gestel-Timmermans, 2012) en effectief gebleken voor deze

doelgroep, terwijl WRAP momenteel wordt onderzocht in combinatie met IPS.

Castelein (2008) heeft aan de hand van een RCT (N= 106) het effect beschreven van lotgenoten-

groepen voor mensen met een psychose op hun sociale netwerk en sociale steun. Deze zelfhulpgroep-

en worden echter grotendeels geleid door hulpverleners. Tenslotte heeft Van der Krieke (2014) een

review geschreven over (interactieve) e-mental health interventies voor mensen met een psychose.

De resultaten gaven aan dat e-mental health interventies tenminste even effectief zijn als treatment as

usual (TAU) of niet-technologische interventies.

Best evidence

Aan de hand van twee kwalitatieve studies is gebleken dat de cursus ‘Herstellen doe je zelf’ ook

geschikt is voor mensen met een verslavingsachtergrond en voor mensen in de maatschappelijke opvang

(Van Gestel-Timmermans, 2013; Van Gestel-Timmermans, 2014). Naast ‘Herstellen doe je zelf’ is er in

Nederland onderzoek gedaan naar HEE (Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid; Boevink e.a.,

2009), zoals reeds beschreven in het Zorgprogramma en de Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie.

Interventies voor patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen

Evidence-based

Peer support groepsinterventies voor patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen

Een recente review van Lloyd-Evans (2014) beschrijft 18 RCTs op het gebied van peer support voor

mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen. Er was enig bewijs van positieve effecten op hoop,

herstel en empowerment aan het eind van en na de interventies. Dit was echter niet consistent het geval

bij alle studies over peer-support, maar wel bijvoorbeeld bij de studie over ‘Herstellen doe je zelf’ (Van

Gestel-Timmermans, 2012).

Verder zijn er nog enkele RCTs bekend en een quasi-experimentele studie, die niet mee-

genomen zijn in de review van Lloyd-Evans. De RCT van Rowe (2007; N=114) betreft een peer support

groepsinterventie gericht op vermindering van verslaving en criminaliteit bij mensen met ernstige

psychiatrische aandoeningen. Deze interventie leidde tot verminderd alcoholgebruik bij de deelnemers.


De quasi-experimentele studie betreft het Vet-to-vet program (Resnick, 2008; N=296). Het programma

bestaat uit cliëntgestuurde bijeenkomsten, gefaciliteerd door de zorg. Bijeenkomsten bestaan uit het

lezen van een curriculum met herstelgeoriënteerde publicaties en discussie. De bijeenkomsten zijn op

vrijwillige basis. Dit programma had positieve resultaten op empowerment en persoonlijk welzijn van de

deelnemers.

Best evidence

Barbic (2009; N=33) heeft een RCT uitgevoerd bij een groepsinterventie gebaseerd op een ‘herstel werk-

boek’. De interventie had positieve resultaten op hoop, empowerment en herstel van de deelnemers.

Tenslotte zijn er nog twee longitudinale studies uitgevoerd van cliëntgestuurde interventies. Fukui (2010;

N=47) beschrijft longitudinaal onderzoek naar ‘Pathways to recovery’, een cliëntgestuurde interventie

die berust op een herstel-zelfhulpwerkboek. Deelnemers verbeterden significant op zelfvertrouwen,

self-efficacy, sociale steun, spiritueel welzijn en psychiatrische symptomen. Lucksted (2009; N=138)

evalueerde aan de hand van een vragenlijst een op empowerment en terugvalpreventie gericht

cliëntgestuurd welzijnsprogramma. Deelnemers gaven o.a. aan dat hun kennis over de ziekte verbeterde,

dat ze er beter mee om konden gaan, dat ze zich minder machteloos voelden, hun vertrouwen verbeterde

en dat ze meer contact hadden met anderen.

Lotgenotengroepen voor patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen

Daarnaast is er nog onderzoek gedaan naar lotgenotengroepen in drie studies, beschreven in de review

van Lloyd-Evans (2014), namelijk die van Rogers (2007), Segal (2011) en Kaplan (2011).

Evidence-based

Rogers (2007) vond in zijn RCT (N=1827) hogere niveaus van empowerment voor de deelnemers, in

vergelijking met de controleconditie en Segal (2011) vond in zijn RCT (N=139) significante veranderingen

op drie herstelgerichte uitkomstmaten (sociale integratie, empowerment en zelfvertrouwen). De studie

van Kaplan (2011; N=300) betreft een RCT van lotgenotencontact via internet. De uitkomsten van deze

studie waren niet gunstig, omdat deelnemers meer stress ervoeren.

Cognitieve gedragstherapie voor patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen

Duncan (2006) beschrijft in zijn review de effectiviteit van 20 groepsinterventies voor forensisch

psychiatrische patiënten met een psychische aandoening, die gebaseerd zijn op cognitieve gedrags-

therapie, o.a. op het gebied van probleemoplossende vaardigheden en angst- en agressiemanagement. Hij

geeft aan dat meer onderzoek nodig is en dat er methodologische beperkingen zijn bij de meeste studies.


RESULTATEN LITERATUURSTUDIE ERVARINGSDESKUNDIGHEID

Evidence-based

Buiten bovengenoemde cliëntgestuurde interventies worden ervaringsdeskundigen ook ingezet om

individuele begeleiding te geven. Hierover zijn enkele reviews geschreven, waaronder die van

Lloyd-Evans (2014), Chinman (2014), Pitt (2013) en Repper & Carter (2011). De resultaten van de

review van Chinman (2014) verschillen van die van de review van Pitt (2013) omdat de laatstgenoemde

review quasi-experimentele studies en studies over cliëntgestuurde interventies niet opgenomen heeft.

De review van Chinman (2014) onderscheidt drie soorten peer support: (1) cliëntgestuurde

interventies: een aantal activiteiten of een curriculum door ervaringsdeskundigen gericht op scholing en op

het ontwikkelen van copingvaardigheden en probleemoplossende vaardigheden om zelf-

management te bevorderen, (2) ervaringsdeskundigen in professionele rollen (bijvoorbeeld als lid van

een ACT team) en (3) ondersteuning van de traditionele zorg door de ervaringsdeskundige (bijvoorbeeld

casemanagement verbonden aan de zorg). Chinman (2014) concludeert dat, vergeleken met professionals,

ervaringsdeskundigen beter in staat zijn om opnames te verminderen (zie ook Sledge (2011),

opgenomen in de studie van Chinman) en hersteluitkomsten te verbeteren, hoewel één studie negatieve uit-

komsten had. Er was meer bewijs voor ondersteuning van de traditionele zorg door ervaringsdeskundigen

(8 van 13 studies met positieve uitkomsten) en voor cliëntgestuurde interventies (4 van 4 studies met

positieve uitkomsten) dan voor ervaringsdeskundigen in professionele rollen (1 van 3 studies met

positieve uitkomsten). Lloyd-Evans (2014) daarentegen komt tot de conclusie dat er weinig of geen bewijs

is dat ondersteuning door ervaringsdeskundigen leidt tot minder opnames, symptomen of tevredenheid

met zorg. Hoewel er enig positief bewijs is, leidt dit volgens Lloyd-Evans (2014) niet tot aanbevelingen voor

beleidsmakers om programma’s met ervaringsdeskundigen aan te bieden. Pitt (2013) heeft

gekeken naar 11 RCTs en geeft eveneens aan dat er gering of matig bewijs is dat het in dienst nemen van

ervaringsdeskundigen in teams resulteert in betere of slechtere psychosociale uitkomsten, symptomen of

zorggebruik van patiënten dan wanneer professionals in dezelfde rollen werken. Verder zijn patiënten

niet meer tevreden, maar er is ook geen bewijs van schade wanneer ervaringsdeskundigen aangesteld

worden in teams. Wel geeft Pitt (2013) aan dat nader onderzoek nodig is. Repper en Carter (2011)

concluderen daarentegen uit 7 RCTs dat het aanstellen van ervaringsdeskundigen kan leiden tot minder

opnames en andere verbeteringen in het leven van patiënten. Ze wijzen er wel op dat training, supervisie

en goed management nodig is voor alle betrokkenen. Beide laatstgenoemde reviews zijn meegenomen

in de review van Chinman (2014).

Conclusies lotgenotengroepen

Er zijn slechts twee quasi-experimentele studies naar groepsinterventies voor forensisch psychiatrische

patiënten met psychotische stoornissen, maar ondanks positieve resultaten is de evidentie hiervan gering.

Voor de doelgroep ‘mensen met een psychose’ zijn de volgende groepsinterventies het best onderzocht:

sociale vaardigheden trainingen, psycho-educatie en cognitieve gedragstherapie. Het betreft echter klein-

schalige studies met geringe evidentie. Van de cliëntgestuurde interventies is ‘Herstellen doe je zelf’ het

meest uitgebreid onderzocht in Nederland en geschikt gebleken voor verschillende doelgroepen.

HEE is onderzocht in de algemene psychiatrie en momenteel wordt WRAP onderzocht. Verder is

aangetoond dat lotgenotencontact voor mensen met een psychose bijdraagt aan hun sociale netwerk

en sociale steun en dat e-mental health interventies ten minste even effectief zijn als TAU of niet-

technologische interventies. In het buitenland is ook onderzoek gedaan naar lotgenotencontact en zijn

effecten aangetoond op sociale integratie, empowerment en zelfvertrouwen van deelnemers.


Daarnaast heeft Chinman (2013) in een RCT de uitkomsten vergeleken van enerzijds drie

intensive casemanagement teams met elk twee ervaringsdeskundigen met anderzijds drie vergelijkbare

teams zonder ervaringsdeskundigen. Uit deze studie bleek dat patiënten in de teams met ervarings-

deskundigen significant meer vooruit gingen en dat ze actiever in de behandeling stonden, wat herstel kan

bevorderen. Ook Wright-Berryman (2011) concludeert naar aanleiding van zijn review dat het aanstellen van

een ervaringsdeskundige in een ACT-team het outreachend werken van het team kan bevorderen en dat

patiënten gemakkelijker betrokken worden en zich gemakkelijker binden door een herstelgerichte aanpak.

Tegelijkertijd geeft hij aan dat meer onderzoek nodig is.

Davidson (2012) bevestigt dat er bewijs is dat ervaringsdeskundigen die als zorgverlener werken

effectief kunnen zijn in het betrekken van mensen in de zorg, het reduceren van opnames en het

reduceren van middelengebruik bij mensen met een dubbele diagnose. Als zorgverleners hun ervarings-

deskundigheid inzetten als ‘self-disclosure’ en rolmodel en als ze voorwaardelijke aandacht hebben voor

de ander, dan neemt het gevoel van hoop, controle en de mogelijkheid om veranderingen in het leven te

bewerkstelligen bij patiënten toe. Daarnaast neemt ook de zelfzorg toe, het gevoel ergens bij te horen en

de tevredenheid op verschillende levensgebieden. Verder neemt de ernst van depressie en psychose af.

De aanbevolen interventies op het gebied van lotgenotencontact en ervaringsdeskundigheid staan in

Tabel 1.

Conclusies ervaringsdeskundigheid

Recentelijk is een aantal reviews verschenen over de inzet van ervaringsdeskundigen. De meningen over

de inzet van ervaringsdeskundigheid zijn verdeeld. Volgens Chinman (2014) is de inzet van ervarings-

deskundigen in cliëntgestuurde interventies en ter ondersteuning van de zorg effectief, maar Pitt (2013),

Repper & Carter (2011) en Wright-Berryman (2011) zijn wat voorzichtiger in hun conclusie; zij geven aan

dat de inzet van ervaringsdeskundigen kan leiden tot betere resultaten, maar dat meer onderzoek nodig

is. Lloyd-Evans (2014) daarentegen geeft aan dat er ‘enig positief bewijs’ is, maar vindt de evidentie niet

sterk genoeg om aanbevelingen voor beleidsmakers hieruit af te leiden om dergelijke programma’s aan

te bieden. Volgens Repper & Carter (2011) is training, supervisie en goed management nodig voor alle

betrokkenen.


5 Ond

er e

vide

nce-

base

d in

terv

entie

s w

orde

n ve

rsta

an: i

nter

vent

ies

waa

rvan

goe

de o

f st

erke

aan

wijz

inge

n zi

jn v

oor

effe

ctiv

iteit

en d

ie b

ijvoo

rbee

ld b

esch

reve

n zi

jn in

rev

iew

s, m

eta-

anal

yses

en

grot

e R

CTs

. Ond

er b

est

evid

ence

inte

rven

ties

wor

den

inte

rven

ties

vers

taan

die

the

oret

isch

goe

d on

derb

ouw

d en

bes

chre

ven

zijn

en

enig

szin

s zi

jn o

nder

zoch

t. O

nder

bes

t ev

iden

ce w

orde

n bi

jvoo

rbee

ld o

ok in

terv

entie

s ge

scha

ard

die

in k

lein

scha

lige

RC

Ts z

ijn o

nder

zoch

t (N

‹100

). Zi

e oo

k §

2.1

Tab

el 1

: Aan

bev

ole

n in

terv

enti

es lo

tgen

ote

nco

nta

ct &

erv

arin

gsd

esku

nd

igh

eid

In M

DR

Sch

izof

reni

e/

zorg

prog

ram

ma

O.b

.v.

rece

nte

liter

atuu

r (2

009-

2014

): E

vide

nce-

base

d5

• in

zet

erva

rings

desk

undi

gen

• lo

tgen

oten

groe

pen

• H

erst

elle

n d

oe

je z

elf

(Van

Ges

tel-T

imm

erm

ans

e.a.

, 201

2•

HE

E (B

oevi

nk e

.a, 2

009)

• W

RA

P*

(Coo

k e.

a., 2

012;

nie

t in

Ned

erla

nd o

nder

zoch

t)•

lotg

eno

ten

con

tact

(Cas

tele

in e

.a.,

2008

; Rog

ers,

200

7; K

apla

n, 2

011;

Seg

al, 2

011)

• In

tera

ctie

ve E

-men

tal h

ealt

h in

terv

enti

es (V

an d

er K

rieke

, 201

4).

• P

eer

sup

po

rt g

roep

sin

terv

enti

e te

r ve

rmin

der

ing

van

ver

slav

ing

en

cri

min

alit

eit

(Row

e, 2

007)

• V

et-t

o-v

et (R

esni

ck, 2

008)

• B

RID

GE

S (P

icke

tt, 2

012)

• E

r is

pos

itief

bew

ijs g

evon

den

voor

de

inze

t va

n er

varin

gsde

skun

dige

n, m

aar

trai

ning

, sup

ervi

sie

en g

oed

ma-

nage

men

t is

nod

ig v

oor

alle

bet

rokk

enen

. •

Een

stu

die

van

Kap

lan

(201

1) o

ver

lotg

enot

enco

ntac

t vi

a in

tern

et h

ad n

egat

ieve

res

ulta

ten.

• ‘H

erst

elle

n d

oe

je z

elf’

in d

e ve

rsla

vin

gsz

org

en

maa

tsch

app

elijk

e o

pva

ng

*•

Pat

iën

tges

tuu

rd w

elzi

jnsp

rog

ram

ma

ger

ich

t o

p e

mp

ow

erm

ent

en t

eru

gva

lpre

ven

tie*

(Luc

kste

d, 2

009)

Vo

or d

e do

elgr

oep

men

sen

met

een

psy

chos

e zi

jn d

e vo

lgen

de g

roep

sint

erve

ntie

s he

t be

st o

nder

zoch

t:

so

cial

e va

ardi

ghed

en t

rain

inge

n, p

sych

o-ed

ucat

ie e

n co

gniti

eve

gedr

agst

hera

pie.

Het

gaa

t ec

hter

om

klei

nsch

alig

e st

udie

s m

et g

erin

ge e

vide

ntie

.

O.b

.v.

rece

nte

liter

atuu

r (2

009-

2014

): B

est

evid

ence

4

NB

1: In

§ 2

.1 le

est

u de

pro

cedu

re v

an d

e lit

erat

uurs

tudi

e w

aarin

de

crite

ria v

an d

e ge

sele

ctee

rde

stud

ies

wor

den

toeg

elic

ht.

NB

2: In

terv

entie

s m

et *

beh

oeve

n na

der

onde

rzoe

k, m

aar

zijn

vee

lbel

oven

d. B

ij de

evi

denc

e ba

sed

inte

rven

ties

met

* is

sle

chts

eni

g be

wijs

voo

r ef

fect

ivite

it ge

vond

en e

n is

nad

er o

nder

zoek

wen

selij

k.


3.1.2. EVIDENTIE VAN INTERVENTIES GERICHT OP WERK, WONEN, REHABILITATIE EN PARTICIPATIE In deze paragraaf wordt de evidentie van interventies gericht op werk en wonen beschreven. Alvorens

in te gaan op de bevindingen van de literatuurstudie, worden de conclusies uit de MDR voor deze

interventies samengevat.

Conclusie Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie

De MDR Schizofrenie (NVvP, 2012) concludeert dat programma’s waarin huisvesting en case-

management zijn geïntegreerd, zoals Assertive Community Treatment (ACT), Critical Time Intervention (CTI) en

Integrated Housing Services, dakloosheid meer reduceren dan andere programma’s. Verder wordt het

aannemelijk geacht dat (stabiele) huisvesting tot minder heropnames leidt.

Op het gebied van werk concludeert de MDR dat Individual Placement and Support (IPS) gunstiger

arbeidsgerelateerde uitkomsten heeft (vaker reguliere baan, langer behouden van baan) dan een staps-

gewijze arbeidsvoorbereiding, maar dat de effectiviteit van IPS in Nederland op dat moment nog niet is

aangetoond.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE

Algemeen: psychosociale interventies bij patiënten met schizofrenie

Op basis van een uitgebreide review op het gebied van psychosociale interventies bij patiënten met

schizofrenie (Dixon e.a., 2010) beveelt het Schizophrenia Patient Outcomes Research Team (PORT)

de volgende interventies aan: Assertive Community Treatment (ACT), Supported Employment (SE),

Cognitieve Gedragstherapie (CGT), Familie-interventies, Token Economy interventies6, vaardig-

heidstraining, psychosociale behandeling bij verslavingsproblematiek, en psychosociale

behandeling bij gewichtsmanagement. De meeste interventies zijn in onze literatuurstudie nader

bestudeerd en de resultaten worden hieronder beschreven.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE ACT

ACT bij forensisch psychiatrische patiënten

Evidence-based

In de Schizophrenia Patient Outcomes Research Team (PORT) review (Dixon e.a., 2010) wordt beschreven

dat ACT sinds enkele jaren ook wordt ingezet bij forensische patiënten met verschillende psychische

aandoeningen. Hierbij is het ACT-model aangepast aan de doelgroep, bijvoorbeeld door het toevoegen

van een reclasseringsmedewerker aan het team of van begeleiders die gespecialiseerd zijn in dubbele

diagnoses. De evidentie voor de effectiviteit van ACT bij forensische patiënten is nog niet heel sterk. Er is

enig bewijs dat ACT leidt tot een afname van het aantal arrestaties, het aantal opnamedagen, het aantal

detentiedagen en gebruik van alcohol/drugs. Een aanbeveling voor deze specifieke doelgroep kan op basis

van de (beperkt) beschikbare studies echter nog niet gedaan worden volgens Dixon en anderen (2010).

Een review naar effecten van Forensisch ACT en (reguliere) ACT bij forensische EPA-patiënten

includeerde 14 gerandomiseerd gecontroleerde of longitudinale studies (Place e.a., 2011). De 10 studies

naar Forensisch ACT lieten overwegend positieve resultaten zien op psychosociale uitkomstmaten. Ten

aanzien van ACT lieten drie RCTs en één longitudinale studie een wisselend beeld zien op psychosociale

uitkomstmaten.

6 Gedragsinterventie gebaseerd op social learning om persoonlijke hygiëne, sociale interactie en ander aangepast gedrag te bevorderen. Positieve bekrachtiging van het gewenste gedrag en een persoonlijke benadering zijn belangrijke elementen.


Best evidence

Een follow-up studie (Smith e.a., 2010) met 91 forensische patiënten in een ACT-programma vond

verbeteringen op het gebied van betere mentale gezondheid, abstinentie, stabiele huisvesting en het

hebben van (een) betekenisvolle activiteit(en). Ook waren er sterke resultaten op het gebied van preventie

van criminele recidive.

ACT bij patiënten met psychotische stoornissen

Evidence-based

Door het Schizophrenia Patient Outcomes Research Team (PORT) wordt in hun review (Dixon e.a., 2010)

aanbevolen dat ACT beschikbaar moet zijn voor patiënten met schizofrenie die veelvuldig opgenomen

(dreigen te) worden en voor patiënten die recent een periode van dakloosheid hebben meegemaakt.

RCTs hebben veelvuldig laten zien dat ACT bijdraagt aan een afname van opnames en dakloosheid ten

opzichte van standaardzorg. Getrouwheid aan het model resulteert in betere uitkomsten. Studies hebben

ook aangetoond dat ACT resulteert in betere uitkomsten op het gebied van werk. De effectiviteit van

ACT buiten de VS, in landen met een systeem van geïntegreerde zorg, is echter wel minder duidelijk

aangetoond (Dixon e.a., 2010; Chien e.a., 2013).

ACT bij patiënten met ernstige psychische aandoeningen (EPA)

Evidence-based

Een systematische review en meta-regressie van 64 trials (N=7819 patiënten; Burns, 2010) concludeert

dat ‘reguliere community mental health teams’ de meeste organisatorische aspecten van ACT delen en

daarmee vergelijkbare uitkomsten wat betreft verminderde opnames behalen. De lage caseload-staf

verhouding, die zorgt voor hoge kosten van ACT, blijkt geen effect op een reductie van opnames te

hebben.

In een review van 16 studies (Nelson e.a., 2007) werden significante reducties gevonden

in dakloosheid, opnames en andere uitkomsten (zoals welbevinden) bij dakloze patiënten in Housing en

Support programma’s, ACT en intensieve casemanagement. De beste resultaten op het gebied

van stabiele huisvesting werd gevonden bij programma’s die ACT combineerden met Housing en Support.

De zwakste resultaten werden gevonden voor alleen intensieve casemanagement.

Flexible ACT bij patiënten met ernstige psychische aandoeningen

Evidence-based

Een Nederlandse studie naar Flexible ACT (FACT) met 645 deelnemers (Drukker e.a., 2013) vergeleek

drie groepen patiënten met EPA: patiënten die op het moment van de studie Flexible ACT ontvingen,

patiënten die ooit Flexible ACT hadden ontvangen maar op het moment van de studie niet, en een

groep patiënten die nooit FACT had ontvangen. De studie vond dat patiëntengroep die FACT ontving in

vergelijking tot de andere twee groepen meer ambulante zorgcontacten had en een hoger niveau van

psychosociaal functioneren.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE GEÏNTEGREERDE ZORG

Geïntegreerde zorg bij psychotische stoornissen

Evidence-based / best evidence

Een review naar de effectiviteit van geïntegreerde zorg (onder andere Community Mental Health Teams,

intensive case management of Assertive Community Treatment) bij patiënten met schizofrenie includeerde


29 studies die verschenen tussen 2011-2013 (Schöttle e.a., 2013). Er werden 8 RCTs en 21 andere

studies bekeken. Omdat de betreffende studies verschilden op bepaalde methodologische aspecten was

het niet mogelijk om harde conclusies te trekken. De meeste RCTs en niet-RCTs lieten voordelen zien

voor geïntegreerde zorg in vergelijking met standaardzorg met betrekking tot effectiviteit en efficiëntie.

Wat de kosten betreft was geïntegreerde zorg ten opzichte van standaardzorg in het voordeel of hetzelfde

en geïntegreerde zorg had positievere effecten op de subjectieve gezondheid van patiënten. De meeste

studies lieten relevante verbeteringen zien op symptomen, functioneren, kwaliteit van leven, en op de

binding en tevredenheid met de zorg.

In 2010 heeft de Cochrane Library een review gepubliceerd van gerandomiseerde

gecontroleerde studies naar intensief case management (Dieterich e.a., 2010). In deze review werd intensief

casemanagement (ICM) vergeleken met standaardzorg of met niet-intensief casemanagement. Onder

ICM werd het model verstaan dat zijn oorsprong heeft bij ACT en casemanagement; het model bevat

ACT, Assertive Outreach en casemanagement indien de caseload minder dan 20 patiënten op 1 FTE was.

ICM bleek in vergelijking tot standaardzorg op verschillende uitkomstmaten effectief voor patiënten met

EPA (vermindering hospitalisatie, toename binding met zorg, verbetering sociaal functioneren). Er werden

geen duidelijke voordelen gevonden ten opzichte van niet-intensief casemanagement (caseload > 20

patiënten op 1 FTE). ACT modelgetrouwheid speelde een rol bij de resultaten van ICM op het gebied van

opnametijd; hoe meer modelgetrouw hoe meer vermindering van de opnametijd. ICM bereikte de beste

resultaten bij patiënten die bij aanvang van de studie hoog scoorden op opnames (Dieterich e.a., 2010).

Het is niet bekend wat de voordelen zijn van modelgetrouwe ICM ten opzichte van niet-modelgetrouwe

ICM.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE VROEGE INTERVENTIE

Vroege interventie bij patiënten met psychotische stoornissen

Evidence-based

Een systematische review naar vroege interventie bij psychose van de Cochrane Library (Marshall &

Rathbone, 2011), waarin 18 RCTs met in totaal 1808 patiënten werden geïncludeerd, wijst uit dat er

enig maar onvoldoende bewijs is dat mensen in de prodromale fase van een psychose geholpen zijn bij

sommige interventies. Er is enig bewijs voor gespecialiseerd vroeginterventie aanbod, maar nader

onderzoek is wenselijk. Ook is er enig bewijs voor fasespecifieke behandeling gericht op werk

(en familietherapie), maar ook hier is nader onderzoek noodzakelijk.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE INTERVENTIES SPECIFIEK GERICHT OP WONEN

Supported Housing en Housing First bij patiënten met ernstige psychische aandoeningen

Evidence-based

In een systematische review met 68 studies van verschillende kwaliteit (Rogers e.a., 2009)

concluderen de auteurs dat Supported Housing de woonsituatie van patiënten met EPA, daklozen en

verslaafden kan verbeteren. Voor optimale effectiviteit is intensieve casemanagement nodig; dit zal tot

betere uitkomsten leiden. Supported Housing vermindert de kans op heropname, maar leidt niet altijd tot

minder symptomen. Het kan de kwaliteit van leven verbeteren en de tevredenheid met de woonsituatie.

Woonsubsidies en vouchers kunnen helpen om mensen zelfstandig te laten wonen. Tenslotte is

Supported Housing kosteneffectief en bespaart het kosten van andere sociale en klinische voorzieningen.

De Cochrane review (Chilvers e.a., 2006) waarin 139 gerandomiseerde en quasi-experimentele

studies zijn opgenomen, concludeerde dat beschermd en begeleid wonen stabiliteit en ondersteuning


kan geven aan EPA-patiënten. Nadeel is dat het leidt tot afhankelijkheid van de hulpverlening en dat

het de exclusie in de samenleving versterkt. Geen enkele studie voldeed aan de inclusiecriteria en er is

onvoldoende onderzoek verricht om vast te stellen of de voordelen voldoende opwegen tegen de

genoemde nadelen.

Kertesz (2009) concludeert op basis van verschillende reviews dat Housing First goede resultaten

laat zien op het gebied van het behoud van huisvesting. Ze stellen vast dat er nog onvoldoende onderzoek

is gedaan naar de subgroep met een verslaving.

Best evidence

Een kwalitatieve studie die Housing First vergeleek met ‘treatment first’ bij 75 dakloze EPA-patiënten

(Padgett e.a., 2011) vond dat de patiënten die Housing First ontvingen significant beter scoorden op ver-

slavingsuitkomstmaten en daarnaast ook beter in zorg bleven (de kwalitatieve uitkomsten zijn in de studie

gekwantificeerd).

Een kleine kwalitatieve studie (Bean e.a., 2013) vond bij 47 dakloze patiënten dat 98% van de

deelnemers aan het project (een combinatie van Housing First, harm reduction en peer support) na 12

maanden hun huis hadden behouden. Deze groep rapporteerde significant betere toegang tot en gebruik

van zorg, een toegenomen kwaliteit van leven en verminderd contact met justitie.

In een andere kwalitatieve studie (Norman, 2006; N=7) werd het Clubhousemodel onderzocht, een

rehabilitatiemethode voor mensen met psychische problemen met als doel verandering in hun leven te

brengen. Werk wordt hier gezien als belangrijkste rehabilitatiemethode. Het doel van de studie was het

rehabilitatieproces te evalueren.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE INTERVENTIES GERICHT OP WERK

Forensisch psychiatrische patiënten

Evidence-based

Een RCT gericht op een werkinterventie met 500 deelnemende forensische patiënten met verslaving-

sproblematiek (Webster e.a., 2014) wees uit dat de interventie na 12 maanden positieve veranderingen

liet zien op werk-uitkomstmaten, met name bij de patiënten die geen recente werkervaring hadden. De

werkinterventie bestond uit 26 (individuele en groeps-) sessies die gegeven werden in drie fases: het

verkrijgen van werk, vasthouden van werk en verbeteren van de werkvaardigheden. De individuele

sessies waren gericht op gedrag, motiverend interviewen en strengths-based casemanagement.

Een quasi-experimentele studie naar een Workforce Development Partnership (Lucenti & Gorczyk,

2006), waarin 355 forensisch psychiatrische patiënten participeerden met een hoog risico op recidive en

een negatief arbeidsverleden, heeft significante resultaten op de volgende uitkomstmaten:

• Verbeterde levensvaardigheden 93% bij de mannen en 96 % bij de vrouwen.

• Minder recidive 59% (experimentele groep) versus 74% (controle groep ) bij de mannen en 38%

versus 63% bij de vrouwen.

• Vinden van werk 91% (experimentele groep) versus 64% (controlegroep) bij de mannen

en 71% versus 30% bij de vrouwen.

Het behouden van werk lukt deelnemers van de experimentele groep vaker dan deelnemers van de

controlegroep (95% versus 86% bij de mannen en 87% versus 75% bij de vrouwen). Deze verschillen

zijn niet significant. Het programma is ontwikkeld met input van gedetineerden en het gaat om een

strength-based levensvaardighedenprogramma dat wordt ingezet op drie levensgebieden: de

leefgroep, en de school- en werkomgeving.


EPA-patiënten

Evidence-based

De Cochrane review (2010) naar Supported Employment (SE) laat zien dat SE effectiever is in het

vinden van een competitieve baan dan ‘pre-vocational-training’, oftewel stapsgewijze arbeidsvoor-

bereiding. De meest recente review naar Supported Employment (Marshall e.a., 2014) die is

gebaseerd op 12 systematische reviews en 19 RCTs naar het IPS model, wijst uit dat SE bij EPA-

patiënten consistent positieve uitkomsten laat zien, waaronder hogere percentages regulier werk en een

kortere tijd tot de eerste reguliere baan. Daarnaast werken patiënten die SE ontvangen meer uren en

weken en krijgen zij meer betaald.

De eerste Nederlandse RCT naar IPS (Michon e.a., 2013; Michon e.a., 2014) met 151

deelnemers, vond dat patiënten in de IPS-groep significant vaker regulier betaald werk vonden dan in de

controlegroep. De eerste zes maanden was er geen significant verschil tussen beide groepen, maar na zes tot 18

maanden vond wel een significant hoger percentage van de IPS-groep betaald werk.

Een overview van studies naar IPS (Bond & Drake, 2014) beschrijft dat mensen die via IPS aan

betaald werk komen, verbeteringen boeken op het gebied van inkomen, zelfvertrouwen, kwaliteit van

leven, sociale inclusie en controle van symptomen. Deze verbeteringen zijn na 10 jaar nog waar te

nemen. 2/3 van de deelnemers aan IPS verkrijgt regulier werk, werkt 20 uur of meer per week en behoudt

dit werk voor jaren. Daarnaast bleek uit een review (Bond e.a., 2008) waarin enkel hoog modelgetrouwe

IPS programma’s werden geïncludeerd, dat het percentage betaald werk voor IPS 61% was, vergeleken

met 23% voor de controlegroep. Gekeken naar de personen die betaald werk hadden gevonden, was de

IPS-groep 10 weken eerder aan het werk dan de controlegroep.

Best evidence

In een kleinschalig Nederlands onderzoek bij jongeren met een justitiële of civielrechtelijke maatregel (Van

Gestel-Timmermans e.a., 2012) werd de effectiviteit van trajectbegeleiding (gebaseerd op IPS), gekoppeld

aan een systeemgerichte behandeling, geëvalueerd. Een belangrijk resultaat van dit onderzoek is dat er bij

trajectbegeleiders, reclassering en andere instanties behoefte blijkt te bestaan aan een systeemgerichte

benadering van patiënten. Betrokkenen uit het werkveld zien ook de noodzaak om verschillende partijen,

die bij de begeleiding betrokken zijn, bijeen te brengen.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE INTERVENTIES GERICHT OP SCHOLING / OPLEIDING

Patiënten met ernstige psychische aandoeningen

Evidence-based

Een systematische review naar Supported Education (Rogers e.a., 2010) waarin 17 studies werden

geïncludeerd, laat zien dat er enig bewijs is dat Supported Education ondersteunend kan zijn bij het

stellen van doelen op het gebied van opleiding, het vinden en gebruiken van de juiste hulpbronnen om de

opleiding af te ronden en om te gaan met belemmeringen. Er is enig maar nog onvoldoende bewijs

dat Supported Education de onderwijsprestaties van mensen met psychiatrische aandoeningen kan

verbeteren. Ook is er geen sterk bewijs dat een groter aantal mensen met een psychiatrische beperking

door Supported Education een opleiding afrondt of dat ze vaker hierdoor werk krijgen.


Best evidence

In Nederland is onderzoek gedaan naar een begeleid leren programma voor mensen met psychische

problematiek door middel van vijf casestudies (Korevaar, 2005). De doelstelling van het onderzoek was na

te gaan of het Begeleid Leren-programma de deelnemers in staat stelde een reguliere opleiding te kiezen,

te verkrijgen en te behouden.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE INTERVENTIES GERICHT OP REHABILITATIE

Algemeen voor mensen met ernstige psychische aandoeningen

Farkas & Anthony (2010) hebben in een overview psychosociale interventies beschreven voor EPA-

patiënten. Daarbij maken ze onderscheid tussen interventies op het gebied van psychiatrische

rehabilitatie en andere psychosociale interventies. De conclusie is dat interventies op het gebied van

psychiatrische rehabilitatie een mix zijn van evidence-based interventies, veelbelovende praktijken en

nieuwe methoden. Onder psychiatrische rehabilitatie interventies verstaan ze: het strengths model

(Rapp & Goscha, 2006), de casemanagement benadering, ACT, supported employment (IPS),

Supported Housing, Supported Education, motiverende gesprekstechnieken en ondersteuning door niet-

professionals, zoals familie, lotgenoten, maar bijvoorbeeld ook Clubhouses gericht op beroepsmatige

ondersteuning. Sociale vaardigheidstraining wordt ook hiertoe gerekend mits een overkoepelend doel

wordt opgesteld en wanneer de vereiste vaardigheden voor dat specifieke doel worden getraind. Verder

dient er sprake te zijn van een partnerschap tussen de begeleider en patiënt. Onder complementaire

psychosociale interventies wordt verstaan: shared decision making op het gebied van medicatie, WRAP

en Illness Management & Recovery (IMR).

Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) bij patiënten met een psychose

Evidence-based

Uit een Nederlands evaluatieonderzoek naar IRB onder 99 jongeren met psychosekwetsbaarheid (Van

Wel & Landsheer, 2013) bleek dat hun maatschappelijke participatie steeg terwijl hun psychiatrische

symptomen gelijk bleven.

IRB bij patiënten met ernstige psychische aandoeningen

Evidence-based

Een Nederlandse RCT naar de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB; Swildens e.a., 2011) vond bij

EPA-patiënten in de experimentele groep een hoger percentage dat hun rehabilitatiedoelen bereikte en

meer sociale participatie. Er werden geen verschillen gevonden op andere uitkomstmaten.

Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (Den Hollander & Wilken, 2011) wordt momenteel

onderzocht in Nederland op effectiviteit (Bitter e.a., Tranzo, Tilburg University).

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE REHABILITATIE OVERIG

Rehabilitatie overig forensische psychiatrie

Best evidence

In een review (Robertson e.a., 2011) worden drie belangrijke benaderingen geïdentificeerd in de

forensische psychiatrie: risk/needs responsivity, therapeutische modellen gericht op psycho-

pathologie en strength-based models. Van elke benadering worden door middel van een review de sterke

en zwakke punten op het gebied van rehabilitatie gedetecteerd. Er wordt geconcludeerd dat de strengths-

benadering, zoals bijvoorbeeld in het Good Lives Model, theoretische en praktische voordelen heeft ten


opzichte van de andere twee benaderingen. Het risk/needs responsivity model is met name gericht op

risicomanagement. Volgens Ward en Maruna (2007) houdt het model onvoldoende rekening met de

bijdrage van sociale en culturele factoren aan risico’s. De therapeutische modellen gericht op psycho-

pathologie zijn gebaseerd op het medische model. Dat wil zeggen dat de behandeling gericht is op

verlichting van symptomen en psychische beperkingen en het verbeteren van iemands psychisch en

sociaal functioneren. Het Good Lives Model (GLM) daarentegen is een strength-based, patiëntgerichte en

herstelgerichte benadering die zowel risicofactoren als rehabilitatie doelen combineert (Robertson, 2011).

Rehabilitatie overig psychose

Best evidence

Een gerandomiseerd onderzoek (N=78) naar een rehabilitatiebenadering, Skills Assessment and Definition

Goals, (Gigantesco e.a., 2006) vond statistische en klinisch significante verbeteringen op het gebied van

persoonlijk en sociaal functioneren bij patiënten met chronische schizofrenie. De methode is bedoeld

om het team te helpen om het individuele programma te definiëren en te evalueren. Het is met name

gebaseerd op assessment van mogelijkheden en beperkingen, onderhandeling over realistische, meetba-

re doelen, opsplitsing van doelen in vaardigheden en taken en evaluatie van vooruitgang.

De aanbevolen interventies op het gebied van werk en wonen staan in Tabel 2.

Conclusies werk, wonen, rehabilitatie en participatie

Programma’s waarin casemanagement en huisvesting zijn geïntegreerd, zijn het meest effectief. Forensisch ACT leidt tot betere psychosociale uitkomsten (Place, 2011). ACT leidt tot een afname van opnames, dakloosheid en betere uitkomsten op het gebied van werk (Dixon, 2010). ACT in combinatie met Housing en Support levert goede resultaten op met betrekking tot dakloosheid, opnames en bijvoorbeeld welbevinden (Nelson, 2007; Rogers, 2009). Verder bleek intensive casemanagement effectief voor EPA-patiënten op het gebied van hospitalisatie, binding met zorg en verbetering van het sociaal functioneren (Dieterich, 2010). Tenslotte laat Housing First goede resultaten zien op het gebied van het behoud van huisvesting. Wat betreft het vroege interventieaanbod bij psychose is er enig bewijs voor fase-specifieke behandeling gericht op werk, maar nader onderzoek is nodig (Marshall & Rathbone, 2011). Op het gebied van werk zijn er enkele evidence-based herstelgerichte interventies voor forensisch psychiatrische patiënten bekend, maar deze zijn nog onvoldoende onderzocht. De conclusie in de MDR dat Supported Employment (IPS) effectiever is dan stapsgewijze arbeidsvoorbereiding blijft overeind (Cochrane review 2010, Marshall e.a., 2014). Ook in Nederland is nu aangetoond dat IPS effectief is (Michon e.a., 2013; Michon e.a., 2014). De IPS-groep is eerder aan het werk, het percentage betaald werk is 61% (Bond, 2008) en mensen boeken verbeteringen op het gebied van inkomen, zelfvertrouw-en, kwaliteit van leven, sociale inclusie en controle van symptomen (Bond & 32 Drake, 2014). Daarnaast blijkt in de praktijk behoefte te bestaan aan een systeemgerichte benadering (Van Gestel e.a., 2012). Er is enig maar nog onvoldoende bewijs dat Supported Education de onderwijsprestaties van mensen met psychiatrische aandoeningen kan verbeteren. Daarnaast is er geen sterk bewijs dat een groter aantal mensen met een psychiatrische beperking door Supported Education een opleiding afrondt of dat ze vaker hierdoor werk krijgen. Van de rehabilitatiegerichte benaderingen is alleen de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) onderzocht. Verder heeft de strengths-benadering, zoals bijvoorbeeld in het Good Lives Model, theoretische en praktische voordelen ten opzichte van andere benaderingen in de forensische psychiatrie (Barendregt e.a., 2012).


Tab

el 2

: Aan

bev

ole

n in

terv

enti

es g

eric

ht

op

wer

k en

wo

nen

In M

DR

Sch

izof

reni

e/

zorg

prog

ram

ma

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

): E

vid

ence

-bas

ed7

• in

terv

entie

s ge

richt

op

wer

k, w

onen

, ond

erw

ijs, r

ehab

ilita

tie•

teru

gval

man

agem

ent

Wo

nen

, reh

abili

tati

e:•

(Fo

ren

sisc

h)

AC

T (P

lace

, 201

1)•

AC

T g

eco

mb

inee

rd m

et H

ou

sin

g &

Su

pp

ort

(Nel

son

e.a.

, 200

7)•

Flex

ible

AC

T (D

rukk

er e

.a.,

2013

)•

Inte

nsi

ve c

asem

anag

emen

t (D

iete

rich,

201

0)•

Ho

usi

ng

Fir

st*

(Ker

tesz

, 200

9; P

adge

tt e

.a.,

2011

)

Wer

k:•

Ind

ivid

ual

Pla

cem

ent

and

Su

pp

ort

(IP

S; B

ond

& D

rake

, 201

4; M

icho

n e.

a., 2

013;

Mic

hon

e.a.

, 201

4)•

Su

pp

ort

ed E

mp

loym

ent

(SE

; Mar

shal

l e.a

., 20

14)

• S

up

po

rted

ed

uca

tio

n*

(Rog

ers

e.a.

, 201

0)•

Str

eng

ths

mo

del

(Rap

p &

Gos

cha,

200

6)•

Fase

-sp

ecifi

eke

beh

and

elin

g g

eric

ht

op

wer

k* (M

arsh

all &

Rat

hbon

e, 2

011)

.•

Ind

ivid

uel

e R

ehab

ilita

tie

Ben

ader

ing

(IR

B; V

an W

el &

Lan

dshe

er, 2

013;

Sw

ilden

s e.

a., 2

011)

• W

erki

nte

rven

tie

voo

r fo

ren

sisc

he

pat

iën

ten

met

ver

slav

ing

(Web

ster

, 201

4)•

Wo

rkfo

rce

Dev

elo

pm

ent

Pro

gra

m*

(Luc

enti

& G

orcz

yk, 2

006)

• S

yste

mat

isch

Reh

abili

tati

eger

ich

t H

and

elen

* (S

RH

; Den

Hol

land

er e

n W

ilken

., 20

11; B

itter

e.a

., Tr

anzo

)•

Sys

teem

ger

ich

te b

enad

erin

g (V

an G

este

l-Tim

mer

man

s e.

a., 2

012)

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

):B

est

evid

ence

7

NB

1: In

§ 2

.1 le

est

u de

pro

cedu

re v

an d

e lit

erat

uurs

tudi

e w

aarin

de

crite

ria v

an d

e ge

sele

ctee

rde

stud

ies

wor

den

toeg

elic

ht.

NB

2: In

terv

entie

s m

et *

beh

oeve

n na

der

onde

rzoe

k, m

aar

zijn

vee

lbel

oven

d. B

ij de

evi

denc

e ba

sed

inte

rven

ties

met

* is

sle

chts

eni

g be

wijs

voo

r ef

fect

ivite

it ge

vond

en e

n is

nad

er o

nder

zoek

wen

selij

k.

7 Ond

er e

vide

nce-

base

d in

terv

entie

s w

orde

n ve

rsta

an: i

nter

vent

ies

waa

rvan

goe

de o

f st

erke

aan

wijz

inge

n zi

jn v

oor

effe

ctiv

iteit

en d

ie b

ijvoo

rbee

ld b

esch

reve

n zi

jn in

rev

iew

s, m

eta-

anal

yses

en

grot

e R

CTs

. Ond

er b

est

evid

ence

inte

rven

ties

wor

den

inte

rven

ties

vers

taan

die

the

oret

isch

goe

d on

derb

ouw

d en

bes

chre

ven

zijn

en

enig

szin

s zi

jn o

nder

zoch

t. O

nder

bes

t ev

iden

ce w

orde

n bi

jvoo

rbee

ld o

ok in

terv

entie

s ge

scha

ard

die

in k

lein

scha

lige

RC

Ts z

ijn o

nder

zoch

t (N

‹100

). Zi

e oo

k §

2.1


3.1.3 EVIDENTIE FAMILIE- EN SYSTEEMINTERVENTIES

Familie-interventies zijn bedoeld om de familie van patiënten te ondersteunen en het contact tussen

patiënt en familie te herstellen of verbeteren. De term omvat een breed scala aan interventies voor

familieleden en andere betrokkenen, zoals psycho-educatie voor familieleden, familiegroepen, trainingen,

gezinsbegeleiding en gezinstherapie.

Familie psycho-educatie, afgeleid van stressreductie en copingmodellen, is het meest frequent

toegepaste model van familie-interventies (Chien e.a., 2013). ‘Behavioral family management’ is een

ander veelvuldig gebruikte benadering bij families van patiënten met schizofrenie (McFarlane e.a.,

1995). De interventie, bekend als ‘multi family groups’, combineert psycho-educatie, training in

communicatievaardigheden en oplossingsgerichte training in groepsbijeenkomsten. In de meeste

benaderingen worden familieleden aangemoedigd en ondersteund in de ontwikkeling van stress-

management, copingvaardigheden, het verbeteren van het welzijn en het vermogen zich aan te passen

aan de ziekte van hun familielid (Chien e.a., 2013).

Veel studies naar de effecten van familie-interventies richten zich voornamelijk op familie-

uitkomstmaten, vaak uitgedrukt in ‘expressed emotion’ en ‘burden’. De effecten van interventies voor

familie van patiënten met schizofrenie of psychotische stoornissen zijn beschreven in de Multidisciplinaire

Richtlijn Schizofrenie (NVvP, 2012) en worden hier achterwege gelaten.

In deze paragraaf worden de geëvalueerde effecten van familie-interventies op het functioneren en

welzijn van de patiënt beschreven, voor zover zij aanvullend zijn op de MDR Schizofrenie (2012) en het

Zorgprogramma Psychotische stoornissen (EFP, 2012). Alvorens in te gaan op de bevindingen van deze

literatuurstudie, worden de conclusies uit de MDR voor familie-interventies samengevat.


De MDR Schizofrenie (NVvP, 2012, blz. 181) stelt dat gezinsinterventie moet worden aangeboden

aan gezinnen die met een gezinslid met schizofrenie samenwonen, of daarmee nauw contact onder-

houden. In het bijzonder gezinnen met een gezinslid met een recente terugval, een groot terugvalrisico, of

blijvende symptomen, moeten er gebruik van kunnen maken. De behandeling kan begonnen worden in

de acute fase of daarna, ook tijdens een opname. De gezinsinterventies moeten drie maanden tot een jaar

worden aangeboden, minimaal tien zittingen bevatten en bij voorkeur met het hele gezin en patiënt erbij

gegeven worden. De keuze voor individuele- of groepsgezinsinterventie hangt af van de voorkeur van het

gezin. De interventie dient een specifieke ondersteunende, educatieve of behandelfunctie te hebben en

probleemoplossing of crisismanagement te omvatten.

Het is aangetoond dat gezinsinterventies in vergelijking met de standaardzorg leiden tot minder

heropnames, kortere duur van heropnames, minder terugval en verbeterde medicatietrouw (NVvP, 2012).



RESULTATEN LITERATUURSTUDIE FAMILIE-INTERVENTIES ALGEMEEN

Patiënten met psychotische stoornissen

Evidence-based

De update van de Cochrane review naar effecten van familie-interventies (Pharoah e.a., 2012) heeft ten

opzichte van de eerdere review (2008) 21 studies toegevoegd, in totaal zijn er 53 RCTs geïncludeerd.

Uit de review blijkt dat door familie-interventies de frequentie van terugval kan verminderen (N=2981,

32 RCTs), het aantal opnames kan verminderen (N=481, 8 RCTs) en dat medicatietrouw bij patiënten

bevorderd kan worden (N=695, 10 RCTs).

Een recente review (Chien e.a., 2013) bekeek de bevindingen van meer dan 50 gecontroleerde

studies uitgevoerd tussen 1980-2010 (met in totaal meer dan 4.800 patiënten) van verschillende

familie-interventies met een variëteit aan therapeutische technieken. Zowel individuele als

familie-interventies in groepsverband met een duur van drie maanden tot drie jaar als aanvulling op

reguliere behandeling, waren geassocieerd met minder terugval en opnames (Chien e.a., 2013). Verder

bleek dat familie psycho-educatie en/of gedragsinterventies van tenminste tien sessies en gedurende

zes maanden effectiever zijn en een langduriger effect hebben in termen van preventie van terugval

vergeleken met enkel individuele psychosociale behandeling of medicatie (Chien e.a., 2013).

Belangrijke componenten van een effectieve familie-interventie zijn sociale ondersteuning, scholing

over ziekte en behandeling, ondersteuning bij crisis en oplossingsgerichte training. Minder is bekend over

de belangrijke therapeutische componenten van familie-interventies (Chien e.a., 2013). Dit komt overeen

met een eerdere review van The Schizophrenia Patient Outcomes Research Team (PORT; Dixon e.a.,

2010) waarin wordt gesteld dat familie psycho-educatie met een duur van minstens zes maanden effectief

is gebleken.

Ook uit een andere recente review en meta-analyse waarin 41 RCTs werden geïncludeerd

(Absalom-Hornby, 2012), blijkt dat familie-interventies in het algemeen effectief zijn bij patiënten met een

psychotische stoornis. Naast de bevinding dat familie-interventies kunnen bijdragen aan minder terugval

(N=24 RCTs), werd in deze review ook een bijdrage aan een verbeterd functioneren (N=9 RCTs) en een

afname van psychotische symptomen (N=12 RCTs) gevonden. Er werden geen verschillen gevonden in

effectiviteit tussen individuele, groeps- of gemengde vormen van familie-interventies. Hetzelfde geldt

voor interventies met alleen een familielid of met zowel familielid als patiënt. De meta-analyse berekende

dat om bij één patiënt succes te hebben, er bij vijf patiënten een familielid moet deelnemen aan een

familie-interventie.

Uit de Cochrane review naar kortdurende familie-interventies (< 5 sessies of < 3

maanden), waarin slechts 4 RCTs (N=163 patiënten) konden worden meegenomen, blijkt dat

het onduidelijk is of kortdurende familie-interventies het zorggebruik van patiënten kan doen

afnemen. Voor terugval werd geen voordeel ten opzichte van standaardzorg gevonden (N=40, 1

RCT). Andere patiënt-uitkomstmaten werden niet in deze studies onderzocht (Okpokoro e.a., 2014).


Best evidence

In een kleine kwalitatieve studie (N=7; Allen e.a., 2013) is een geïntegreerde familie-interventie onder-

zocht. De interventie ondersteunde deelnemers bij een nieuwe positionering in de maatschappij, een

gevoel van empowerment en persoonlijke verantwoordelijkheid, zelfacceptatie, beter in staat zijn met

emoties om te gaan en hoop voor de toekomst.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE FAMILIE PSYCHO-EDUCATIE

Evidence-based

Een review van studies naar familie psycho-educatie (Lucksted e.a., 2012; update van een review van

McFarlane e.a uit 2003), toont aan dat familie psycho-educatie bij patiënten met een psychotische

stoornis effectief is ten aanzien van het reduceren van terugval en heropname en het verbeteren van het

functioneren, in het bijzonder wanneer dit gecombineerd wordt met effectieve medicatie.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE FAMILIE PEER SUPPORT

Evidence-based

Een review van 19 studies naar familie peer support-interventies (Chien & Norman, 2009), waarvan 6 stud-

ies met een experimenteel of gerandomiseerd gecontroleerd design, laat zien dat bij patiënten met een

psychotische stoornis de geestelijke en psychosociale conditie op korte termijn verbetert. Op de langere

termijn zijn de uitkomsten inconsistent. Kanttekening is dat veel studies geen controlegroep hadden, geen

gestandaardiseerde en gevalideerde meetinstrumenten gebruikten of geen lange follow-up hadden.

Daarnaast is er een RCT gedaan naar een familie-aan-familie educatie programma, uitgevoerd door

ervaringsdeskundige familieleden. Deelnemers hadden significant betere resultaten ten aanzien van

probleemgerichte coping en kennis over hun ziekte. Deze resultaten waren ook 9 maanden na de

interventie nog aanwezig (Lucksted e.a., 2013; Dixon e.a., 2011).

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE

Best evidence

Een kleine quasi-experimentele studie (Eakes e.a., 1997; N=22) bij patiënten met een psychotische

stoornis en hun familie naar de effecten van een kortdurende oplossingsgerichte familietherapie,

vond dat er in de experimentele groep meer overeenstemming was op de familie-omgeving schaal

(Family Environment Scale, FES) tussen patiënt en familie op verschillende dimensies, waaronder

familieovereenstemming (Eakes e.a., 1997).

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE CRITICAL TIME INTERVENTION (CTI)

Evidence-based

Onderzoek in de V.S. laat zien dat Critical Time Intervention (CTI) effectief is voor verschillende

populaties (Lako e.a., 2013; Tomita & Herman, 2012; Jones e.a., 2003; Draine & Herman, 2007). Bij CTI

bouwt de patiënt in een bepaalde periode samen met de casemanager aan een sociaal en professioneel

steunnetwerk. CTI wordt in Nederland gebruikt door het Team OGGZ van de Parnassia Bavo Groep.

Aan de implementatie is een programma-evaluatie gekoppeld. Verder zijn in 2009 in Nederland twee

multicenter trials gestart naar de effectiviteit van CTI in de maatschappelijke opvang en in de

vrouwenopvang. Onderzocht wordt of CTI bijdraagt aan vermindering van dakloosheid en verbetering van

de kwaliteit van leven (Lako e.a., 2013).


Conclusies familie- en systeeminterventies

De bevindingen van de literatuurstudie sluiten aan bij de conclusies van de MDR Schizofrenie: familie-

interventies kunnen leiden tot minder heropnames, kortere duur van heropnames, minder terugval en

een verbetering van de medicatietrouw bij patiënten met psychotische stoornissen, indien deze

interventie minstens tien sessies beslaat en een duur van minstens drie maanden. Aanvullend op de

MDR werd ook een bijdrage aan een verbeterd functioneren en een afname van psychotische

symptomen gevonden. Deze conclusies zijn gebaseerd op studies naar interventies voor familieleden

van patiënten met een psychotische stoornis. Er zijn geen studies gevonden met een gerandomiseerd

of longitudinaal design die betrekking hadden op de forensisch psychiatrische patiënten met psychoti-

sche stoornissen.

Naast de familie-interventies is CTI een interventie waarbij de patiënt samen met een

casemanager bouwt aan een steunnetwerk. Deze interventie wordt gebruikt en onderzocht in de

maatschappelijke opvang en vrouwenopvang en is niet onderzocht voor de doelgroep.

De aanbevolen familie-interventies staan in Tabel 3.


Tab

el 3

: Aan

bev

ole

n in

terv

enti

es f

amili

e- e

n s

yste

emin

terv

enti

es

In M

DR

Sch

izof

reni

e/

zorg

prog

ram

ma

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

):

Evi

den

ce-b

ased

8

• G

ezin

sint

erve

ntie

s ge

dure

nde

3 m

aand

en t

ot e

en ja

ar•

syst

emis

ch w

erke

n

• In

div

idu

ele

fam

ilie-

inte

rven

ties

met

een

duu

r va

n dr

ie m

aand

en t

ot d

rie ja

ar (C

hien

e.a

., 20

13)

• Fa

mili

e g

roep

s-in

terv

enti

es m

et e

en d

uur

van

drie

maa

nden

tot

drie

jaar

(Chi

en e

.a.,

2013

)•

Fam

ilie

psy

cho

-ed

uca

tie

en/

of

ged

rag

sin

terv

enti

es v

an t

en m

inst

e 10

ses

sies

en

gedu

rend

e ze

s m

aan-

den

(Chi

en e

.a.,

2013

; Luc

kste

d e.

a., 2

012)

• Fa

mili

e p

eer

sup

po

rt*

(Chi

en &

Nor

man

, 200

9; L

ucks

ted

e.a.

, 201

3; D

ixon

e.a

., 20

11)

• C

riti

cal T

ime

Inte

rven

tio

n*

(Lak

o e.

a., 2

013;

Tom

ita, 2

012;

Jon

es, 2

003;

Dra

ine

2007

)

Bel

angr

ijke

com

pone

nten

van

fam

ilie-

inte

rven

ties

zijn

: soc

iale

ond

erst

euni

ng, s

chol

ing

over

zie

kte

en b

ehan

-de

ling,

ond

erst

euni

ng b

ij cr

isis

en

oplo

ssin

gsge

richt

e tr

aini

ng (C

hien

e.a

., 20

13)

-O

.b.v

. rec

ente

lite

ratu

ur

(200

9-20

14):

B

est

evid

ence

8

NB

1: In

§ 2

.1 le

est

u de

pro

cedu

re v

an d

e lit

erat

uurs

tudi

e w

aarin

de

crite

ria v

an d

e ge

sele

ctee

rde

stud

ies

wor

den

toeg

elic

ht.

NB

2: I

nter

vent

ies

met

* b

ehoe

ven

nade

r on

derz

oek,

maa

r zi

jn v

eelb

elov

end.

Bij

de e

vide

nce

base

d in

terv

entie

s m

et *

is s

lech

ts e

nig

bew

ijs v

oor

effe

ctiv

iteit

gevo

nden

en

is n

ader

ond

erzo

ek w

ense

lijk.

8 O

nder

evi

denc

e-ba

sed

inte

rven

ties

wor

den

vers

taan

: int

erve

ntie

s w

aarv

an g

oede

of

ster

ke a

anw

ijzin

gen

zijn

voo

r ef

fect

ivite

it en

die

bijv

oorb

eeld

bes

chre

ven

zijn

in r

evie

ws,

met

a-an

alys

es e

n gr

ote

RC

Ts. O

nder

bes

t ev

iden

ce in

terv

entie

s w

orde

n in

terv

entie

s ve

rsta

an d

ie t

heor

etis

ch g

oed

onde

rbou

wd

en b

esch

reve

n zi

jn e

n en

igsz

ins

zijn

ond

erzo

cht.

Ond

er b

est

evid

ence

wor

den

bijv

oorb

eeld

ook

inte

rven

ties

gesc

haar

d di

e in

kle

insc

halig

e R

CTs

zijn

ond

erzo

cht

(N‹1

00).

Zie

ook

§ 2.

1


3.1.4. EVIDENTIE INTERVENTIES EMPOWERMENT EN ZELFMANAGEMENT

In deze paragraaf worden studies beschreven van interventies gericht op het versterken van

empowerment en zelfmanagement. Onder empowerment op individueel niveau wordt verstaan ‘het

herwinnen van de regie over eigen lijf en leven, versterking van eigenwaarde en zelfrespect, eigen kracht

(her)ontdekken en deze effectief leren toepassen (www.hee-team.nl). Onder het begrip zelfmanagement

wordt verstaan dat patiënten de regie nemen in hun eigen zorgproces. Interventies die zelfmanage-

ment stimuleren zijn gericht op het vergroten van een aantal competenties: ziekte- specifieke kennis en

vaardigheden, vertrouwen in eigen kunnen, en het vermogen tot zelfontplooiing en ontwikkeling (Landelijk

Platform GGz, 2013).

De effecten van interventies op het gebied van empowerment en zelfmanagement worden

hieronder beschreven. Alvorens in te gaan op de bevindingen van de literatuurstudie, worden de

conclusies uit de MDR voor deze interventies samengevat.


De MDR Schizofrenie (NVvP, 2012) besteedt geen specifieke aandacht aan empowerment en

zelfmanagement. Wel komen deze begrippen terug bij beschrijvingen van studies van diverse

interventies, zoals consumer-run programma’s, psycho-educatie en Assertive Community Treatment.

Op basis van onze literatuurstudie zijn de volgende interventies gekenmerkt als interventies die

gericht zijn op het vergroten van empowerment en het stimuleren van zelfmanagement van patiënten:

psycho-educatie, cognitieve therapieën (CGT en cognitieve remediatie), training in sociale vaardigheden,

psychotherapie, en zelfmanagement-interventies. We vatten kort samen welke conclusies hierover in de

MDR Schizofrenie staan.

Over psycho-educatie concludeert de MDR dat de interventie geen gezondheidseffecten heeft

maar dat psycho-educatie in het kader van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst

noodzakelijk is. Psycho-educatie vormt een gemeenschappelijke taal voor behandelaar en patiënt, maar

heeft geen effecten op medicatie-adherence, symptomen, heropname, en terugval. Psycho-educatie kan

het beste geïndividualiseerd gegeven worden, geleid door de vragen van de patiënt en gericht op het

kunnen maken van keuzen in de behandeling. Cursusgroepen zijn hiervoor niet geschikt (MDR

Schizofrenie, 2012, p 182).

De conclusie over Cognitieve gedragstherapie (CGT) is als volgt omschreven in de MDR:

CGT is geïndiceerd bij patiënten met schizofrenie, zowel in de acute fase (tijdens opname) als in een

later stadium. Individuele therapie geniet de voorkeur, waarbij minimaal zestien sessies geprotocolleerd

aangeboden moeten worden (MDR Schizofrenie, 2012, p 152). Over cognitieve remediatie stelt de MDR

dat de wetenschappelijke gegevens geen consistent bewijs leveren voor duidelijke effecten die cognitieve

remediatie heeft op terugval, heropnames, gezondheidstoestand en kwaliteit van leven (p. 172). Daarom

wordt het gebruik van cognitieve remediatie bij de standaardbehandeling van mensen met schizofrenie

niet aanbevolen. De MDR stelt verder dat goed gerandomiseerd onderzoek nodig is met voldoende power

en een lange follow-up periode.


De MDR concludeert dat sociale vaardigheidstraining waarbij een standaardpakket van vaardigheden

wordt aangeleerd, niet kan worden aanbevolen voor mensen met schizofrenie (p 208). In de MDR staat te

lezen dat een Amerikaanse meta-analyse wel positieve resultaten laat zien (Kurtz & Mueser, 2008), maar

dat deze review ook studies includeerde die strikt genomen niet onder sociale vaardigheidstraining vallen.

Het Engelse National Institute for Clinical Evidence (NICE, 2010) is op basis van hun meta-analyse over het

geheel negatief over sociale vaardigheidstraining en ook een andere meta-analyse (Pilling e.a., 2002) vindt

dat er onvoldoende bewijs is om sociale vaardigheidstraining aan te bevelen. In de MDR wordt gecon-

cludeerd dat het grootste obstakel bij vaardigheidstraining de generalisatie van de vaardigheden naar het

leven van alledag is. Er is nauwelijks evidentie dat deze generalisatie optreedt.

Counseling en steunende psychotherapie voor mensen met schizofrenie wordt niet aanbevolen

voor de behandeling van symptomen (p 166).


RESULTATEN LITERATUURSTUDIE PSYCHO-EDUCATIE

Psycho-educatie voor patiënten met een psychose

Evidence-based

Er zijn na de verschijning van de MDR Schizofrenie in 2012 twee reviews naar de effectiviteit van

psycho-educatie bij patiënten met een psychotische stoornis gepubliceerd. De meest recente review

includeerde 25 artikelen (Chien e.a., 2013). De auteurs concluderen dat uit sommige studies blijkt dat

psycho-educatie de kennis over de stoornis kan vergroten, maar geen effecten op andere uitkomsten

laat zien. Het meest succesvol zijn psycho-educatie programma’s die ingaan op een brede range van

behoeften en vragen van de patiënt in relatie tot hun behandeling en zelfmanagement.

De andere review is uitgevoerd door de Cochrane Library (Xia e.a., 2011) en includeerde 44 RCTs,

met in totaal 5142 patiënten met een psychotische stoornis, veelal in een intramurale setting. Non-

compliance was lager bij patiënten in de psycho-educatiegroep, zowel op korte termijn als langere

termijn. Ook het aantal terugvallen en heropnames was lager in de psycho-educatiegroep en het sociaal en

algemeen functioneren was beter in deze groep. Ook waren de patiënten in de psycho-educatiegroep

meer tevreden met de zorg die zij kregen en hadden een verbeterde kwaliteit van leven. De review

berekende dat wanneer vier patiënten met schizofrenie psycho-educatie ontvangen in plaats van

standaardzorg, dit resulteert in één persoon met een klinische vooruitgang.

Psycho-educatie voor patiënten met EPA

Best evidence

Een (niet gecontroleerde) studie naar een individuele psycho-educatieinterventie specifiek gericht op het

leren omgaan met geld (Elbogen e.a., 2013) includeerde 77 EPA-patiënten. De interventieduur varieerde

van een half uur tot drie uur, met een gemiddelde van anderhalf uur. Na zes maanden bleek dat 96%

van de deelnemers ten minste één belangrijke nieuwe vaardigheid op het gebied van financiën had

aangeleerd, en meer dan de helft (57%) van de deelnemers rapporteerde vijf of meer nieuwe

budgetteringsvaardigheden. Meer dan de helft van de deelnemers rapporteerden een toegenomen

spaarbudget. Daarnaast bleken psychiatrische symptomen verminderd en de zelfredzaamheid

toegenomen.


RESULTATEN LITERATUURSTUDIE COGNITIEVE THERAPIEËN

De bekendste cognitieve therapieën zijn cognitieve gedragstherapie (CGT), cognitieve remediatie en

sociale cognitietraining.

Forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen

Best evidence

In een overview (Kern e.a., 2009) naar CGT-studies wordt vastgesteld dat CGT bij forensisch

psychiatrische patiënten met een psychotische stoornis effectief is in het verminderen van positieve en

negatieve symptomen. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat het beter kunnen omgaan met symptomen kan

leiden tot verbetering in kwaliteit van leven en sociaal functioneren. Over cognitieve remediatie wordt

gesteld dat deze interventie veelbelovend lijkt. Ook veelbelovend lijkt de sociale cognitietraining. Voor

beide interventies geldt dat meer studies noodzakelijk zijn om evidentie aan te tonen.

In een RCT (Haddock e.a., 2009) waarin CGT met sociale activiteiten therapie werd vergeleken,

werden 77 forensisch psychiatrische patiënten met een psychotische stoornis gevolgd. Deze patiënten

hadden in het verleden geweld gepleegd. De studie vond dat de patiënten die CGT volgden significant

betere resultaten boekten op het gebied van geweld, wanen en risicomanagement.

Een kleine RCT (N=27) evalueerde de effecten van een simpele cognitieve gedrags-interventie

bij forensisch psychiatrische patiënten met een psychotische stoornis (Hall & Tarrier, 2003). De inter-

ventie was gericht op het stimuleren van zelfvertrouwen. De interventie was een aanvulling op reguliere

behandeling en werd vergeleken met patiënten die enkel reguliere behandeling ontvingen. De cognitieve

gedragsinterventie resulteerde in een toegenomen zelfvertrouwen, een afname van psychotische symp-

tomen en een verbeterd sociaal functioneren. Deze resultaten hielden stand bij drie maanden follow-up.


Evidence-based

De review van Chien e.a. (2013) includeerde 22 artikelen gepubliceerd in de periode 1980-2012 naar de

effectiviteit van cognitieve gedragstherapie (CGT), tien studies naar cognitieve remediatie en drie naar

sociale cognitieve training. De conclusie wat betreft CGT is dat, ondanks de verschillen in onder

andere duur, aantal sessies en de controlegroep, het onderzoek laat zien dat er een positief effect is op

psychotische symptomen. Er wordt aangeraden om CGT aan te bieden naast andere psychosociale

interventies om het functioneren te verbeteren en symptomen te verminderen, met name bij jonge

mensen en mensen met een dubbele diagnose. Een RCT naar cognitieve gedragstherapie (Hodgekins

e.a., 2010) waarin 77 patiënten met een psychotische stoornis werden verdeeld over de interventie- en

controlegroep, vond dat patiënten die CGT ontvingen een toegenomen positief zelfbeeld hadden.

De conclusie in de review van Chien e.a. (2013) wat betreft cognitieve remediatie is dat

onderzoek laat zien dat er medium effect sizes worden gevonden op de gebieden verbeterde aandacht,

geheugen en ‘executive functioning’ (oplossingsvermogen). In de review wordt verder beschreven dat een

meta-analyse van 26 RCTs (1150 patiënten) vond dat cognitieve remediatie de cognitie en het

psychosociale functioneren kan verbeteren en psychotische symptomen kan doen verminderen.

Daarnaast blijkt uit twee meta-analyses dat, indien cognitieve remediatie samen met andere

rehabilitatie-interventies wordt gegeven, zoals arbeidsrehabilitatie, verbeteringen op het gebied van

algemene cognitie en functioneren kan worden bereikt (Chien e.a., 2013). Daarnaast wordt in de review

gesteld dat de interventie meer succes zal hebben als de vaardigheden die getraind worden aansluiten bij

de behoeftes van de patiënten in het dagelijks leven.


In de review van Chien e.a. (2013) wordt over sociale cognitie training geconcludeerd dat er weinig

studies naar verricht zijn. Twee recente kleine trials van een 12-weken en een 20-weken groepstraining

bij patiënten met schizofrenie vonden dat de emotionele perceptie was verbeterd bij patiënten in de

interventiegroep. Een andere kleine gecontroleerde studie vergeleek de effecten van een 12-sessie sociale

cognitietraining en een andere 12-sessie remediatietraining bij mensen met psychotische stoornissen.

De sociale cognitietraining liet meer verbetering zien op sociaal functioneren en sociale competenties.

Patiënten met een verslaving

Evidence-based

Voor patiënten met een verslaving is CRA een bewezen effectieve methode, die in Nederland is onder-

zocht binnen de verslavingszorg (zie http://www.communityreinforcement.nl/home/cra/). CRA richt zich

op het ontwikkelen van een nieuwe leefstijl, die meer belonend is dan middelengebruik. Dit gebeurt

door in te spelen op bekrachtigers in de directe omgeving van de patiënt, zoals in het gezin, het werk,

de woonomgeving, bij vrienden en in de (vrije) tijdsbesteding. Praktisch wordt de patiënt geleerd dat

er alternatieven zijn voor het nemen van alcohol en drugs. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende

cognitief-gedragstherapeutische en farmacologische interventies (Roozen, 2006).

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE SOCIALE VAARDIGHEIDSTRAINING

Evidence-based

Forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen

In de overview van Kern e.a. (2009) wordt de sociale vaardigheidstraining genoemd als een interventie

die effectief is bij forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen. De interventie

resulteert in toegenomen kennis en vaardigheden.

Best evidence

Een quasi-experimentele studie met 84 forensisch psychiatrische patiënten met psychotische

stoornissen (Schindler, 2005) vond dat de vaardigheden van patiënten in de vaardigheidstrainingsgroep

significant verbeterden ten opzichte van de controlegroep.


Evidence-based

Na verschijning van de MDR schizofrenie is één review naar de effectiviteit van sociale

vaardigheidstraining bij mensen met een psychotische stoornis verschenen (Chien e.a., 2013).

Eerdere reviews (NICE, 2010; Pilling e.a., 2002; Kopelowicz e.a., 2006) en de MDR Schizofrenie moesten

concluderen dat er onvoldoende bewijs is om sociale vaardigheidstraining aan te bevelen. De review

van Chien e.a. (2013) includeerde zeven artikelen die de effecten van sociale vaardigheidstraining

beschrijven. Uit de resultaten van meer dan 50 RCTs blijkt dat de interventie leidt tot verbeteringen

op verschillende gebieden van sociale vaardigheden. Dit geldt zowel voor patiënten met psychotische

stoornissen in intramurale en ambulante settings. De meer recente studies toonden echter aan dat

de geleerde vaardigheden niet zomaar naar de eigen leefomgeving kunnen worden getransformeerd.


Patiënten met ernstige psychische aandoeningen

Evidence-based

De Cochrane Library voerde een review uit naar sociale vaardigheidstraining versus standaardzorg bij

patiënten met EPA (Tungpunkom e.a., 2012). Er werden zeven RCTs geïncludeerd met in totaal 438

patiënten. Op verschillende uitkomstenmaten werden geen verschillen gevonden tussen patiënten in de

interventiegroep en patiënten die alleen standaardzorg ontvingen.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE PSYCHOTHERAPIE

Best evidence

Een kleine quasi-experimentele studie (N=21) bij forensisch psychiatrische patiënten met psychotische

stoornissen onderzocht de effectiviteit van een herstelgerichte psychotherapie (Randal e.a., 2003). De

patiënten in de interventiegroep lieten significant meer verbetering zien op de totale PANSS (Positive and

Negative Symptom Scale) ten opzichte van de controlegroep. Er was een reductie van 43% in positieve

symptomen, 30% reductie in negatieve symptomen, 27.5% reductie in algemene psychopathologie en

30% reductie in totaalscores op de PANSS. De algemene gedragsscores op de Rehabilitation Evaluation

of Hall and Baker schaal waren verbeterd, alsmede de deviantie-scores. Deze deviantie-scores waren

significant meer verbeterd ten opzichte van de controlegroep.

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE ZELFMANAGEMENT INTERVENTIES

E-zelfmanagement interventies voor patiënten met een psychose

Evidence-based

Een recente review (Van der Krieke e.a., 2014) naar de effectiviteit van diverse e-interventies bij patiënten

met psychotische stoornissen, waaronder Shared Decision Making, medicatiemanagement en psycho-

educatie, includeerde 28 RCTs. De auteurs concluderen dat e–interventies minstens even effectief zijn als

standaardzorg of niet-technologische interventies. Voor e-medicatiemanagement werd een groot effect

gevonden.

Een web-applicatie voor patiënten met EPA (MacDonald-Wilson e.a., 2013), Common Ground

genaamd, is in de VS op effectiviteit onderzocht bij meer dan 5000 patiënten. De web-applicatie heeft als

doel de patiënt beter voorbereid het gesprek met de professional in te laten gaan en dichter bij zijn eigen

hersteldoelen te komen/blijven. Het bleek dat er een duidelijk positief verband is tussen het gebruik van de

zelfmanagementstrategieën en enerzijds het zich minder druk maken over bijwerkingen van de medicatie

en anderzijds meer vooruitgang in het herstelproces.

Best evidence

Een Nederlandse RCT met 250 patiënten met een psychotische stoornis heeft de effectiviteit van de

webtool Shared Decision Making onderzocht (Van der Krieke e.a., 2013). Deze RCT is ook opgenomen

in de review Van der Krieke e.a., 2014. Van 73 patiënten was een vervolgmeting beschikbaar. Er werden

geen verschillen gevonden tussen de interventie- en controlegroep wat betreft de uitkomstmaten in

waargenomen betrokkenheid bij medicatiebesluitvorming. Aanvullend werd geconcludeerd dat de

interventie niet goed paste in de bestaande praktijk van de deelnemende teams.

Momenteel wordt door Li en anderen een review uitgevoerd naar de effectiviteit van cliënt-

gestuurde zelfmanagement programma’s voor volwassenen met psychotische aandoeningen.

In 2012 werd op het International Nursing Research Congress bekend gemaakt dat deze interventies

een significant effect hebben op empowerment, hoop, het ervaren herstel, assertiviteit,


sociale steun en de ernst van de symptomen. Echter bij de meeste van de negen geïncludeerde

studies ontbrak het o.a. aan een controle groep, randomisatie en follow-up metingen.

Daarom is nader onderzoek nodig (https://stti/confex.com/stti/congrs12/webprogram/Paper50724.html).

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE SHARED DECISION MAKING

Een essentieel onderdeel van herstelondersteunende zorg is het vergroten van eigen regie en

autonomie van de patiënt. Dit proces kan worden ondersteund door patiënten vooral zelf te laten

formuleren waar hun krachten, ambities en zorgbehoeften liggen. Dit vraagt om een regelmatige

afstemming om tot gezamenlijke doelbepaling en inzet van mogelijke interventies en acties te komen.

Dit proces wordt ook wel Shared Decision Making (SDM) genoemd of ‘samen keuzen maken’

(MDR Schizofrenie, 2012).

Evidence-based

Er werd in de literatuurstudie een RCT naar SDM gevonden (Hamann e.a., 2006; Hamann e.a., 2007).

Aan de studie namen 107 patiënten met een psychotische stoornis deel. Patiënten in de interventiegroep

hadden een beter waargenomen betrokkenheid bij besluitvorming over hun medicatie en meer kennis

over hun ziekte. Daarnaast is uit een systematische review gebleken dat Shared Decision Making effectief

kan zijn om de binding en tevredenheid met de zorg te verbeteren (Joosten e.a., 2008).

RESULTATEN LITERATUURSTUDIE ILLNESS MANAGEMENT AND RECOVERY (IMR)

Evidence-based

Een review uit 2002 die niet in de MDR staat beschreven (Mueser e.a., 2002) heeft 40 RCTs naar

Illness Management and Recovery bij EPA-patiënten bekeken. Illness management wordt in deze review

opgevat als een breed pallet van strategieën die erop gericht zijn om patiënten te ondersteunen om

samen te werken met professionals, de vatbaarheid van de ziekte te reduceren en effectief om te leren

gaan met hun symptomen. De review concludeert dat psycho-educatie de kennis over de stoornis doet

toenemen, controle over gedrag en medicatietrouw bevordert, terugvalpreventieprogramma’s terugval

en opnames doen verminderen en dat copingvaardigheden-training waarin cognitieve gedragstechnieken

worden toegepast, de ernst en last van de persisterende symptomen doet afnemen.

In een literatuuroverzicht van psychosociale interventies voor mensen met een psychotische

stoornis (Mueser e.a., 2013) wordt beschreven dat op basis van de drie RCTs die zijn verschenen over

IMR, geconcludeerd kan worden dat IMR een beloftevolle interventie is.

Een recente review naar IMR bij EPA-patiënten (McGuire e.a., 2014) includeerde drie RCTs,

drie quasi-experimentele studies en drie pre-post studies. De RCTs vonden dat patiënten in de

interventiegroep significante verbeteringen vertoonden in vergelijking tot de controlegroep, zowel

op de IMR-schaal als op psychiatrische symptomen.


RESULTATEN LITERATUURSTUDIE WRAP

Evidence-based

Een RCT naar Wellness Recovery Action Plan (WRAP) waarin 519 EPA-patiënten werden gevolgd

(Cook e.a., 2012), vond dat patiënten in de interventiegroep significant minder symptomen hadden, een

verbeterde kwaliteit van leven en hoger scoorden op de Hope-scale (totale hoop-score en de subschaal

‘goal directed hopefulness’).

OVERIGE RESULTATEN LITERATUURSTUDIE

Best evidence

Een quasi-experimentele studie naar een empowerment rehabilitatieprogramma (Park & Sung, 2013)

includeerde 46 klinische patiënten met schizofrenie. De interventie had een frequentie van twee maal per

week gedurende zes weken. De interventie behandelt 12 onderwerpen over herstel. Onderdeel van het

interventieprogramma zijn bijvoorbeeld interventiestrategieën gericht op veranderingen van disfunctionele

overtuigingen over de ziekte en de persoon, of het stimuleren van een positieve houding ten opzichte van

herstel. Er werden positieve effecten gevonden op de uitkomstmaten hulpeloosheid en herstel.

Conclusies empowerment en zelfmanagement

Op basis van onze literatuurstudie zijn de volgende interventies gekenmerkt als interventies die gericht

zijn op het vergroten van empowerment en het stimuleren van zelfmanagement van patiënten: psycho-

educatie, cognitieve therapieën (CGT en cognitieve remediatie), training in sociale vaardigheden, psycho-

therapie, en diverse zelfmanagement-interventies.

De MDR concludeert over psycho-educatie dat de interventie bijdraagt aan de vorming van een

gemeenschappelijke taal voor behandelaar en patiënt, maar geen effecten heeft op verschillende

uitkomstmaten. Uit onze literatuurstudie blijkt een iets positiever beeld. Een recente review (Chien e.a.,

2013) concludeert dat psycho-educatieprogramma’s die ingaan op een brede range van behoeften en

vragen van de patiënt in relatie tot hun behandeling en zelfmanagement, het meest succesvol zijn. Een

andere review (Xia e.a., 2011) vond op verschillende uitkomstmaten positieve effecten, maar hierbij moet

opgemerkt worden dat de meeste studies in een intramurale setting plaatsvonden en de conclusies

daarom tot die setting beperkt blijven. Er zijn geen recente studies gevonden die psycho-educatie bij

forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen hebben onderzocht.

CGT wordt door de MDR aanbevolen bij patiënten met een psychotische stoornis. Een recente

review bevestigt deze conclusie. Uit onze literatuurstudie blijkt dat er ook enkele studies zijn verricht bij

forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen; hierin werden positieve

bevindingen voor CGT gevonden. Voor patiënten met een verslaving is CRA een bewezen effectieve methode.

Cognitieve remediatie wordt in de MDR niet aanbevolen; uit onze literatuurstudie blijkt dat er positieve

effecten zijn gevonden in een recente meta-analyse van studies bij mensen met een psychotische

stoornis.

Sociale vaardigheidstraining wordt door de MDR niet aanbevolen als interventie voor mensen met

een psychotische stoornis. Onze literatuurstudie laat echter zien dat bij forensisch psychiatrische patiënt-

en met psychotische stoornissen deze interventie effectief is. Ook laten recente reviews zien dat de inter-

ventie bij patiënten met een psychotische stoornis positieve effecten heeft; dit geldt zowel voor patiënten

in een intramurale als ambulante setting. De meer recente studies tonen echter wel aan dat de geleerde

vaardigheden niet zomaar naar de eigen leefomgeving worden getransformeerd.


Psychotherapie wordt door de MDR niet aanbevolen als interventie bij patiënten met een

psychotische stoornis. In onze literatuurstudie werd één recente studie gevonden die de effecten van een

herstelgerichte psychotherapie interventie heeft onderzocht bij forensisch psychiatrische patiënten met

psychotische stoornissen. Er werden positieve effecten gevonden, er moet echter opgemerkt worden dat

het een niet-gecontroleerde kleine studie betrof.

Zelfmanagementinterventies zijn op basis van de literatuurstudie onderverdeeld in internet

zelfmanagementinterventies (E-zelfmanagement), Illness Management and Recovery (IMR) en Wellness

Management and Recovery Plan (WRAP). In de MDR zijn deze interventies niet besproken. Wat betreft

e–interventies kan op basis van de gevonden literatuur worden geconcludeerd dat deze minstens even

effectief zijn als standaardzorg of niet-technologische interventies. Voor e-medicatie-management

werd een groot positief effect gevonden. Shared Decision Making kan effectief zijn om de binding en

tevredenheid met de zorg te verbeteren. Er werd slechts één RCT naar de effectiviteit van WRAP

gevonden; de resultaten waren ook hier positief. Naar de effectiviteit van IMR is reeds een aantal studies

verricht, waaruit voorzichtig geconcludeerd kan worden dat de resultaten van deze interventie positief zijn.

We kunnen concluderen dat met name onderzoek van interventies gericht op het bevorderen van

zelfmanagement (zoals WRAP) wenselijk zijn, om in de toekomst gedegen uitspraken te kunnen over de

effectiviteit. In het algemeen kan worden vastgesteld dat onderzoek naar interventies op het gebied van

empowerment en zelfmanagement bij forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen

zeer schaars is.

De aanbevolen interventies op het gebied van empowerment en zelfmanagement staan in Tabel 4.


Tab

el 4

: Aan

bev

ole

n in

terv

enti

es e

mp

ow

erm

ent

en z

elfm

anag

emen

t

In M

DR

Sch

izof

reni

e/ z

org-

pr

ogra

mm

a

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

): E

vid

ence

-bas

ed9

• D

agst

ruct

urer

ing

• Ve

rlies

verw

erki

ng•

ziek

teac

cept

atie

en

onde

rste

unin

g•

CG

T•

Vaar

digh

eids

trai

ning

en•

psyc

ho-e

duca

tie•

empo

wer

men

t

• P

sych

o-e

du

cati

e (C

hien

e.a

., 20

13; X

ia e

.a.,

2011

)•

Co

gn

itie

ve g

edra

gst

her

apie

* (K

ern

e.a.

, 200

9) g

ecom

bine

erd

met

and

ere

psyc

hoso

cial

e in

terv

entie

s•

Co

gn

itie

ve r

emed

iati

e in

com

bina

tie m

et g

eric

hte

reha

bilit

atie

-inte

rven

ties

(Chi

en e

.a.,

2013

)•

Co

mm

un

ity

Rei

nfo

rcem

ent

Ap

pro

ach

(C

RA

) vo

or p

atië

nten

met

een

ver

slav

ing

• S

oci

ale

vaar

dig

hei

dst

rain

ing

en (K

ern

e.a.

, 200

9; F

arka

s &

Ant

hony

, 201

0); m

its d

e tr

aini

ng g

eric

ht w

ordt

in

geze

t•

WR

AP

* (C

ook

e.a.

, 201

2)•

E-z

elfm

anag

emen

t in

terv

enti

es; m

.n. m

edic

atie

man

agem

ent

is e

ffec

tief.

Ook

Com

mon

Gro

und

(M

acD

onal

d-W

ilson

e.a

., 20

13)

• S

har

ed D

ecis

ion

Mak

ing

(Ham

man

e.a

., 20

06; F

arka

s &

Ant

hony

, 201

0; V

an d

er K

rieke

e.a

., 20

13; J

oost

en,

2008

)•

Illn

ess

Man

agem

ent

and

Rec

ove

ry (I

MR

; Mue

ser

e.a.

, 200

2).

-O

.b.v

. rec

ente

lite

ratu

ur

(200

9-20

14):

Bes

t ev

iden

ce9

NB

1: In

§ 2

.1 le

est

u de

pro

cedu

re v

an d

e lit

erat

uurs

tudi

e w

aarin

de

crite

ria v

an d

e ge

sele

ctee

rde

stud

ies

wor

den

toeg

elic

ht.

NB

2: I

nter

vent

ies

met

* b

ehoe

ven

nade

r on

derz

oek,

maa

r zi

jn v

eelb

elov

end.

Bij

de e

vide

nce

base

d in

terv

entie

s m

et *

is s

lech

ts e

nig

bew

ijs v

oor

effe

ctiv

iteit

gevo

nden

en

is n

ader

ond

erzo

ek w

ense

lijk.

9 O

nder

evi

denc

e-ba

sed

inte

rven

ties

wor

den

vers

taan

: int

erve

ntie

s w

aarv

an g

oede

of

ster

ke a

anw

ijzin

gen

zijn

voo

r ef

fect

ivite

it en

die

bijv

oorb

eeld

bes

chre

ven

zijn

in r

evie

ws,

met

a-an

alys

es e

n gr

ote

RC

Ts. O

nder

bes

t ev

iden

ce in

terv

entie

s w

orde

n in

terv

entie

s ve

rsta

an d

ie t

heor

etis

ch g

oed

onde

rbou

wd

en b

esch

reve

n zi

jn e

n en

igsz

ins

zijn

ond

erzo

cht.

Ond

er b

est

evid

ence

wor

den

bijv

oorb

eeld

ook

inte

rven

ties

gesc

haar

d di

e in

kle

insc

halig

e R

CTs

zijn

ond

erzo

cht

(N‹1

00).

Zie

ook

§ 2.

1


3.1.5 Samenvatting resultaten literatuurstudieTen aanzien van lotgenotencontact kan worden gesteld dat er onvoldoende onderzoek is gedaan binnen

de doelgroep forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen. Er zijn alleen studies

gevonden naar groepsinterventies waarvan de evidentie gering bleek te zijn. Wel zijn cliënt-gestuurde

interventies zoals ‘Herstellen doe je zelf’, HEE en WRAP veelbelovend en is nader onderzoek binnen

de doelgroep nodig. Hetzelfde geldt voor E-mental health interventies. Op het gebied van ervarings-

deskundigheid is eveneens meer onderzoek nodig, zowel binnen de algemene psychiatrie als binnen de

forensische psychiatrie. Binnen de algemene psychiatrie is vastgesteld dat interventies door ervarings-

deskundigen kunnen leiden tot positieve resultaten, maar dat training, supervisie en goed management

voor alle betrokkenen nodig is.

Bij de interventies voor werk en wonen leidt Forensisch ACT tot verbeterde psychosociale

uitkomsten. Programma’s waarin casemanagement en huisvesting zijn geïntegreerd worden aanbevolen.

Verder laat Housing First goede resultaten zien op het gebied van het behoud van huisvesting. Zo levert

ook ACT in combinatie met Housing en Support goede resultaten op.

Op het gebied van werk kan IPS worden aanbevolen, maar nader onderzoek is nodig bij de

doelgroep. Er blijkt in de praktijk behoefte te bestaan aan een systeemgerichte benadering bij de

begeleiding naar werk. Van de rehabilitatiegerichte benaderingen verdienen op basis van de literatuur-

studie IRB en de strengths-benadering (zoals in het Good Lives Model) de voorkeur, maar nader onderzoek

is nodig bij de doelgroep.

Familie-interventies zijn niet onderzocht voor de doelgroep, maar alleen voor familieleden van

patiënten met een psychotische stoornis. Op basis hiervan worden alleen familie-interventies aanbevolen

die minstens drie maanden duren. Echter nader onderzoek binnen de doelgroep is nodig.

Ten slotte is ook onderzoek naar interventies op het gebied van empowerment en

zelfmanagement zeer schaars bij forensisch psychiatrische patiënten met psychotische

stoornissen. Er zijn positieve resultaten binnen de doelgroep gevonden ten aanzien van cognitieve

gedragss therapie en sociale vaardigheidstraining. Voor mensen met een verslaving is CRA een

bewezen effectieve methode, die ook gebruik maakt van verschillende cognitief-gedragstherapeutische

interventies. Bij de sociale vaardigheidstraining dient men er rekening mee te houden dat de geleerde

vaardigheden niet als vanzelf naar de eigen leefomgeving worden getransformeerd. Ten aanzien van de

psycho-educatieprogramma’s wordt nader onderzoek bij de doelgroep aanbevolen. De voorkeur gaat daar-

bij uit naar interventies die ingaan op een brede range van behoeften en vragen van de patiënt in relatie tot

hun behandeling en zelfmanagement. Van de zelfmanagementinterventies komen E-zelfmanagementin-

terventies en WRAP het meest in aanmerking voor de doelgroep, maar ook hier is nader onderzoek

noodzakelijk.


3.2. Best practices; overzicht van andere interventies bekend vanuit de literatuur In deze paragraaf worden per deelgebied interventies uit de literatuurstudie beschreven die volgens de

criteria van deze studie niet vallen onder evidence-based of best evidence. Deze interventies zijn goed

omschreven maar nog niet op effectiviteit onderzocht en vallen daarom onder best practices.

3.2.1. Lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid

Pandya & Myrick (2013) geven een overview van verschillende programma’s die welzijn en herstel

bevorderen, zoals: cliëntgestuurde cursussen, doorlopende peer support en applicaties voor bijvoorbeeld

smartphones en tablets. Deze zijn echter niet specifiek bedoeld voor de doelgroep.

3.2.2. Interventies gericht op werk en wonenIn Nederland is de terugkeervoorziening de Sluis ontwikkeld (Heemskerk & Vogelvang, 2010), een

beschermend wonen project voor jongeren die na hun detentie terugkeren in de samenleving, of uit een

jeugdinrichting of gesloten behandelgroep komen of een grote kans lopen om daar geplaatst te worden.

Bij de werkmethode staat het Sociaal Competentiemodel centraal, aangevuld met elementen uit de

Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB).

Verder loopt in Nederland ook het project ‘Wonen in zelfbeheer’. Zelfbeheer levert een aanzienlijke

bijdrage aan dagbesteding van dakloze mensen. Vergelijkend onderzoek naar resultaten op het gebied

van uitstroom, maatschappelijke participatie en re-integratie ontbreken, maar de gegevens van de drie

zelfbeheerde voorzieningen zijn bemoedigend; een derde tot de helft kreeg betaald werk en een aantal

mensen ging een cursus of training volgen (Tuynman, 2012).

3.2.3. Familie- en systeeminterventiesAbsalom (2012) heeft een web-based cognitieve gedragstherapie ontwikkeld voor familieleden van

forensische patiënten en een casestudie gedaan. De eerste sessies waren face to face en daarna volgden

sessies via de web camera. De kennis bij moeder en zus waren verbeterd, er waren minder schuld- en

schaamtegevoelens en minder zorgen. Echter er was meer angst bij moeder en meer verdriet en angst

voor de toekomst bij de zus.

Chiu (2013) heeft een longitudinaal kwantitatief onderzoek uitgevoerd naar een familie-

educatieprogramma bij 109 deelnemers. Het programma verminderde zorgen en ongenoegen, verbeterde

spanningen, depressie en empowerment.

Broussard en anderen (2014) hebben onderzoek gedaan naar herstelgerichte visueel

georiënteerde psycho-educatiehulpmiddelen voor laaggeletterde patiënten met psychotische stoornissen

en hun familieleden. Ze hebben twee boeken ontwikkeld met o.a. de volgende componenten: kennis,

zelfmanagement/zelfvertrouwen en plannen.


3.2.4. Empowerment en zelfmanagementChan (2013) beschreef een nog uit te voeren studie van een cliëntgestuurd zelfmanagement- programma

bestaande uit zes sessies van twee uur.

Van Splunteren (2013) heeft een internetapplicatie ontwikkeld, genaamd: Eigen regie. Patiënten

ervoeren de interventie over het algemeen positief. De applicatie hielp hen bij het ordenen en op een rijtje

krijgen van gedachten en dagelijkse bezigheden. Ook bood ze hen toegang tot betrouwbare informatie

over hun aandoening.

In samenwerking met het HEE-team is een Nederlandse versie van een Amerikaans

programma ontwikkeld om ggz-patiënten te ondersteunen in hun besluitvorming over medicatie

(http://www.ggz-nhn.nl/nl/jaarverslag2009/Zichtbaar-beter-Kwaliteit/Mental-e-health.html). Het online

programma heet: Samen keuzes maken. Patiënten vinden het programma prettig, waarderen de hulp van

de ervaringsdeskundige en gaan beter voorbereid het gesprek met hun hulpverlener aan.


3.3. Interventies toegepast in de praktijk; resultaten veldstudie

3.3.1. Lotgenotencontact en ervaringsdeskundigheid Uit de interviews kwam naar voren dat er bij twee organisaties lotgenotengroepen waren opgezet,

namelijk bij de Woenselse Poort en bij de divisie forensische psychiatrie van GGZ Noord-Holland

Noord. Het gaat hier om de interventies: ‘Herstellen doe je zelf’, ‘Wellness Recovery Action Planning’

en de cursus ‘De weg naar herstel.’ Bij Altrecht vinden wel groepsmodules plaats, maar deze werden

door de geïnterviewde niet als lotgenotengroep beschouwd omdat de groepen begeleid worden door

professionals. Zowel bij Noord-Holland Noord als bij de Woenselse Poort zijn er lotgenotengroep-

en voor mensen met een dubbele diagnose. Dit betreft Cocaïne Anonymous bij de divisie forensische

psychiatrie van Noord-Holland Noord en persuasion groepen bij de Woenselse Poort. Tenslotte is er bij één

organisatie een cliëntenservicepunt opgericht (Woenselse Poort) en bij één organisatie een herstel-

werkplaats (divisie forensische psychiatrie van Noord-Holland Noord), waar voor patiënten mogelijkheden

worden gecreëerd om aan herstel te werken en herstel zelf ter hand te nemen.

Bij twee van de vier organisaties (Woenselse Poort en divisie forensische psychiatrie van

Noord-Holland Noord) zijn ervaringsdeskundigen werkzaam. Zij zijn niet alleen werkzaam op het

cliëntenservicepunt en de herstelwerkplaats, maar ook in werkgroepen en stichtingen. Daarnaast geven

deze ervaringsdeskundigen trainingen en workshops aan patiënten en familie en begeleiden ze patiënten

bij het opstellen van (digitale) herstelverhalen.

3.3.2. Empowerment en zelfmanagementBehalve de bovengenoemde lotgenotengroepen vallen onder deze categorie: interventies begeleid

door professionals of ervaringsdeskundigen, vaardigheidstrainingen begeleid door professionals en

trainingen op de afdelingen. Bij de interventies begeleid door professionals gaat het zowel om individuele

als om groepsinterventies. De individuele interventies zijn: psycho-educatie of schematraining, verlies-

verwerking in een gesprek met de persoonlijk begeleider (bij de Woenselse Poort). De groepsinterventies

zijn een cursus budgetteren (Woenselse Poort) en rehabilitatiegroepen (bij Altrecht; voorheen genoemd:

‘Ik heb ook nog wat te willen’. Deelnemers werken met een SRH map naar eigen planning en onder

begeleiding van een professional). De interventie, die begeleid wordt door ervaringsdeskundigen, betreft het

opstellen van digitale herstelverhalen door patiënten onder leiding van een ervaringsdeskundige trainer die

reflecteert op de verhalen (Woenselse Poort). Deze interventies werden niet genoemd door de

Pompestichting. Altrecht gaf aan in de toekomst te willen gaan werken met Shared Decision Making en

een juridisch spreekuur.

De vaardigheidstrainingen begeleid door professionals zijn: Liberman-modules,

assertiviteitstrainingen, Agressie Replacement Training Goldstein of Agressie Regulatie Training,

Goldstein sociale vaardigheidstraining, groepsgewijze vaardigheidstrainingen volgens protocol met

als doel vroegsignalering en delictanalyse in groepsverband plus een vervolggroep om een terugval-

preventieplan op te stellen. Deze interventies werden door twee van de vier organisaties genoemd

(Pompestichting en Woenselse Poort).

Tenslotte worden tot deze categorie (zelfmanagement en empowerment) trainingen op de

afdelingen gerekend, zoals zelfzorg en ADL-training. Tevens wordt veel waarde gehecht aan het bieden

van structuur op de woongroep of het werk en het ‘inslijten’ van vaardigheden die geleerd zijn tijdens

vaardigheidstrainingen. Dit werd door twee van de vier organisaties werd genoemd (Woenselse Poort en

Pompestichting).


3.3.3. Familie- en systeeminterventies Alle organisaties besteden veel aandacht aan het systeem of netwerk van de patiënt. De Woenselse

Poort geeft aan systeemgericht te werken en voert systeemgesprekken met naasten onder leiding van

een maatschappelijk werker. De Pompestichting werkt met systeembegeleiders en neemt ook culturele

invloeden van de familie mee bij de behandeling aan de hand van een cultureel interview. Ook zetten

ze vaak, wanneer de patiënt geen netwerk heeft, een netwerk op rond de patiënt door te zorgen voor

dagbesteding of vrije tijdsbesteding. In de divisie forensische psychiatrie van Noord-Holland Noord

worden familiedagen georganiseerd. Er vinden zorgafstemmingsgesprekken plaats met familieleden en er

wordt gewerkt met Family Motivational Interviewing. Daarnaast zijn familieleden vertegenwoordigd in de

patiëntenraad en vormen ze een familieplatform. Altrecht voert eveneens systeemgesprekken met

naasten onder leiding van een maatschappelijk werker en er wordt met de triadekaart gewerkt. De

familie wordt ook betrokken bij het opstellen van een Crisis Preventie Actie Plan. In het kader van het

Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen wordt een netwerkanalyse gedaan samen met de patiënt.

Verder worden hier familieavonden georganiseerd.

3.3.4. Interventies gericht op werk en wonen De Pompestichting richt zich vooral op het in kaart brengen van de mogelijkheden van de patiënt. In

de toekomst willen ze zich gaan richten op interventies gericht op leren. Bij de Woenselse Poort kan

men begeleid beschermd werken en is er ook trajectbegeleiding ten aanzien van scholing (leerwerk-

trajecten), vrijwilligerswerk en dagbesteding. In Noord-Holland Noord wordt IPS aangeboden en is er

samenwerking met het onderwijs. Verder kunnen mensen worden begeleid bij het opzetten van een eigen

bedrijf en worden mensen opgeleid om asielhonden te trainen. De Pompestichting richt zich vooral op

het in kaart brengen van de mogelijkheden van de patiënt. Drie organisaties bieden Forensisch FACT

of FACT aan. De divisie forensische psychiatrie van Noord-Holland Noord biedt beschermd wonen voor

forensisch psychiatrische patiënten, op het terrein van de GGZ en buiten het terrein. Tenslotte werken ze met

verdienwoningen; patiënten mogen alleen in een woning blijven wonen als ze deze ‘verdienen’.

Veranderingen in de organisatie en werkwijzen

De geïnterviewden gaven het belang van bepaalde werkwijzen en veranderingen in de organisatie

aan om herstelgericht te kunnen werken.

• Bij de Pompestichting wordt gewerkt volgens stepped care. Hierbij wordt de zorg zodanig

aangeboden dat de patiënt een maximale mate van eigen regie heeft en keuzemogelijkheden heeft.

• Er zou meer eigen regie in het risicomanagement moeten zijn, bijvoorbeeld door samen de

Structured Assessment of Protective Factors (SAPROF; De Vogel e.a., 2007) in te vullen. (Met

de SAPROF, maar ook met de Short-Term Assessment of Risk and Treatability (START; Webster

e.a., 2004) worden de beschermende factoren in kaart gebracht aanvullend op het risicotaxatie-

instrument dat de risicofactoren in kaart brengt). De eigen doelen moeten worden gekoppeld aan het

risicomanagementplan. Doel hiervan is dat patiënten zich actief richten op hun eigen veiligheid,

zichzelf meer beschermen zodat restricties tot een minimum beperkt kunnen blijven.


• Altrecht werkt volgens de SRH-methodiek en hecht veel waarde aan samenwerking met

ketenpartners om een goede doorstroom te bevorderen. Altrecht en de Pompestichting

hebben beiden een samenwerkingsconvenant met de RIBW.

• Zowel de geïnterviewde van Altrecht als van de divisie forensische psychiatrie van Noord-

Holland Noord benadrukten dat een cultuurverandering binnen de organisatie nodig is en een anti-

stigmabeleid, om herstelondersteunend te kunnen werken. Taalgebruik speelt hierbij een

belangrijke rol.

Conclusie

Bij twee organisaties is lotgenotencontact opgezet en wordt gebruik gemaakt van ervaringsdeskundig-

heid. Deze organisaties beschikken ook over een vrijplaats voor patiënten (respectievelijk een cliënten-

servicepunt en herstelwerkplaats).

Interventies gericht op empowerment en zelfmanagement zijn vaak groepsinterventies zoals

vaardigheidstrainingen, een cursus budgetteren en rehabilitatiegroepen. Drie van de vier organisaties

bieden deze interventies aan. Daarnaast zijn het individuele interventies onder leiding van professionals

zoals psycho-educatie of schematraining, verliesverwerking, risicomanagement en trainingen op de

afdeling (bij drie van de vier organisaties). Ook kunnen het individuele interventies zijn onder leiding van

ervarings-deskundigen, zoals het opstellen van digitale herstelverhalen onder leiding van ervaringsdeskun-

digen (één organisatie).

Alle organisaties besteden veel aandacht aan interventies gericht op het systeem of netwerk van

de patiënt, bijvoorbeeld door systeemgesprekken te voeren of een netwerkanalyse te doen. Ook bij zorg-

afstemmingsgesprekken en het opstellen en bespreken van crisispreventie-actieplannen worden familie-

leden betrokken.

Op het gebied van begeleiding naar werk zijn er verschillende interventies vanaf het in kaart brengen

van mogelijkheden tot trajectbegeleiding en IPS (trajectbegeleiding bij twee van de vier organisaties).

Drie van de vier organisaties bieden Forensisch FACT of FACT aan. Bij één organisatie zijn er

woonvormen voor forensisch psychiatrische patiënten op het terrein.

Andere belangrijke interventies of werkwijzen zijn:

• SAPROF en START: bij deze instrumenten is meer eigen regie in risicomanagement mogelijk;

• Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (SRH); één organisatie werkt volgens deze methodiek;

• werken volgens stepped care. Hierbij wordt de zorg zodanig aangeboden dat de patiënt een

maximale mate van eigen regie heeft en keuzemogelijkheden heeft; samenwerking met keten-

partners;

• een herstelondersteunende visie, ingebed in de cultuur van de organisatie en anti-

stigmabeleid om herstelondersteunend te kunnen werken.

In Tabel 5 t/m 8 worden alle best practices op basis van literatuur en praktijk kort samengevat.


Tab

el 5

: Bes

t p

ract

ices

lotg

eno

ten

con

tact

& e

rvar

ing

sdes

kun

dig

hei

d

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

):

Bes

t p

ract

ice

O.b

.v. p

rakt

ijker

vari

ng

en

• A

pp

licat

ies

voo

r sm

artp

ho

nes

, tab

lets

etc

.* (P

andy

a &

Myr

ick,

201

3)

• V

rijp

laat

s vo

or

en d

oo

r er

vari

ng

sdes

kun

dig

en*

(clië

nten

serv

icep

unt,

her

stel

wer

kpla

ats,

wer

kgro

epen

, tr

aini

ngen

en

wor

ksho

ps v

oor

patië

nten

en

fam

ilie,

ops

telle

n he

rste

lver

hale

n)•

Cu

rsu

s ‘D

e w

eg n

aar

her

stel

’*•

Lotg

eno

ten

-gro

epen

vo

or

men

sen

met

du

bb

ele

dia

gn

ose

*•

Reh

abili

tati

egro

epen

*

Tab

el 6

: Bes

t p

ract

ices

ger

ich

t o

p w

erk

en w

on

en

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

):

Bes

t p

ract

ice

O.b

.v. p

rakt

ijker

vari

ng

en

• H

et C

lub

ho

use

mo

del

* m

et w

erk

als

bela

ngrij

kste

reh

abili

tatie

met

hode

.

• R

ehab

ilita

tie

alg

emee

n*:

in k

aart

bre

ngen

van

de

mog

elijk

hede

n va

n de

pat

iënt

• Te

rug

keer

-vo

orz

ien

ing

‘de

Slu

is’*

; een

bes

cher

men

d w

onen

pro

ject

voo

r jo

nger

en n

a de

tent

ie•

Pro

ject

‘Wo

nen

in z

elfb

ehee

r’*

als

bijd

rage

aan

dag

best

edin

g va

n da

kloz

e m

ense

n•

Aan

bie

den

van

eig

en w

oo

nvo

rmen

* op

het

ter

rein


Tab

el 7

: Bes

t p

ract

ices

fam

ilie-

en

sys

teem

inte

rven

ties

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

): B

est

pra

ctic

e

O.b

.v. p

rakt

ijker

vari

ng

en

- • Z

org

afst

emm

ing

sges

pre

kken

met

fam

iliel

eden

of

syst

eem

ges

pre

kken

*•

Fore

nsi

sch

e sy

stee

mb

egel

eid

ers*

• O

pze

tten

dan

wel

ver

ster

ken

van

het

so

ciaa

l net

wer

k* r

ond

de p

atië

nt•

Tria

dek

aart

*•

Cri

sis

Pre

ven

tie

Act

ie P

lan

*•

Fam

ilied

agen

/ fa

mili

e-av

on

den

*•

Fam

ilie

in d

e p

atië

nte

nra

ad /

fam

iliep

latf

orm

/ fa

mili

e-er

varin

gsde

skun

dige

n*•

Cu

ltu

reel

inte

rvie

w*;

cul

ture

le in

vloe

den

fam

ilie

mee

nem

en b

ij de

beh

ande

ling


NB

: Int

erve

ntie

s m

et *

beh

oeve

n na

der

onde

rzoe

k, m

aar

zijn

vee

lbel

oven

d.

Tab

el 8

: Bes

t p

ract

ices

em

po

wer

men

t en

zel

fman

agem

ent

O.b

.v. r

ecen

te li

tera

tuur

(2

009-

2014

): B

est

pra

ctic

e

O.b

.v. p

rakt

ijker

vari

ng

en

• In

zet

van

risic

otax

atie

-inst

rum

ente

n al

s S

AP

RO

F &

STA

RT

* (s

terk

e ka

nten

/bes

cher

men

de f

acto

ren

in k

aart

br

enge

n)•

Wer

ken

vo

lgen

s st

epp

ed c

are*

• E

igen

reg

ie*

(Van

Spl

unte

ren,

201

3)•

Sam

en k

euze

s m

aken

* (w

ww

.ggz

-nhn

.nl)

• V

erlie

sver

wer

kin

g (

EM

DR

)*•

Cu

rsu

s b

ud

get

tere

n*

• (D

igit

ale)

her

stel

-ver

hal

en*

o.l.v

. erv

arin

gsde

skun

dige

n•

Lib

erm

an m

od

ule

s*•

Ass

erti

vite

itst

rain

ing

en*

• A

gre

ssio

n R

epla

cem

ent

Trai

nin

g G

old

stei

n*

• G

old

stei

n s

oci

ale

vaar

dig

hei

dst

rain

ing

*•

Vaa

rdig

hei

dst

rain

ing

t.b

.v. v

roeg

sig

nal

erin

g*

• D

elic

tan

alys

e in

gro

epsv

erb

and

*•

Vaa

rdig

hei

dst

rain

ing

en o

p d

e af

del

ing

*•

Ris

ico

man

agem

ent*

• M

ind

fuln

ess*


Hoofdstuk 4: Verslaglegging expertraadpleging

De interventies die uit de literatuur- en veldstudie naar voren kwamen zijn aan experts voorgelegd.

Hiervoor zijn twee expertbijeenkomsten georganiseerd in juni 2014; één bijeenkomst met zeven

ervaringsdeskundigen en één bijeenkomst met tien professionals. Van de ervaringsdeskundigen

hadden vijf mensen een psychose doorgemaakt en één ervaringsdeskundige was familielid van een

patiënt in de forensische psychiatrie. Verschillende ervaringsdeskundigen hadden te maken met verslavings-

problematiek en drie hadden een detentieverleden. Het merendeel was werkzaam in de forensische

psychiatrie, één in de verslavingszorg. De groep professionals was eveneens gemengd van

samenstelling. Deze bestond uit een psychiater, een verpleegkundig specialist, een sociaal

psychiatrisch verpleegkundige, een verpleegkundige in de forensische psychiatrie, een SRH-

coach/activiteiten-begeleider, een trajectbegeleider, een hoofd zorg van een Penitentiaire Inrichting, een

klinisch psycholoog en een kwaliteitscoördinator.

Tenslotte zijn nog twee bijeenkomsten georganiseerd waarin het conceptrapport is voorgelegd

aan de groep professionals en aan de groep ervaringsdeskundigen. Hierbij waren van de genoemde

professionals vijf en van de genoemde ervaringsdeskundigen zes personen aanwezig.

Resultaten

Visie

De professionals hebben aangegeven dat er allereerst een visie moet worden ontwikkeld over

herstel in de forensische zorg. Daarbij mag niet voorbij worden gegaan aan het spanningsveld tussen

behandelen en forensisch toezicht enerzijds en resocialiseren en rehabiliteren anderzijds. De

herstelbenadering moet complementair zijn aan het risico-denken. Het doordenken daarvan is niet

eenvoudig en vergt veel aandacht. Verder moet bekeken worden hoe binnen de bestaande systemen

- sterk gericht op veiligheid en restrictie - ruimte voor herstel gecreëerd kan worden. Procedures moeten

veel beter aansluiten op herstelgericht denken. Belangrijk punt is hoeveel ruimte een behandelaar een

patiënt kan geven en waar de verantwoordelijkheden liggen. Daarnaast werd aangegeven dat herstel-

ondersteunende zorg vanaf het begin van de behandeling belangrijk is en dat dit op individueel niveau

moet worden afgestemd. Oplossingsgerichte strategieën, vanuit een positieve psychologie en gericht op

eigen kracht en mogelijkheden van mensen moeten centraal staan. Zowel de experts als de ervarings-

deskundigen benadrukken dat er aandacht moet zijn voor beschermende factoren. De ervaringsdes-

kundigen vinden daarnaast de volgende elementen van belang: hulpverlening die hoop geeft, steunend is

en gericht op eigen verantwoordelijkheid en persoonlijke ontwikkeling.

De experts vinden het belangrijk om in de forensische psychiatrie landelijk meer aandacht te

besteden aan herstelondersteuning. Visieontwikkeling is noodzakelijk. Het is echter nog te vroeg om aan te

geven welke herstelondersteunende interventies in het bijzonder zijn aangewezen voor de zorg aan foren-

sisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen. Er is nog veel nader onderzoek te verrichten

en derhalve dient in het zorgprogramma geen bepaald werkmodel te worden vastgelegd; wel kan aan-

gegeven worden hoe bepaalde interventies modelgetrouw kunnen worden aangeboden en waar bewijs-

kracht voor gevonden is. Vooralsnog is het belangrijk om gebruik te maken van interventies waar voldoen-

de evidentie voor is. Ervaringsdeskundigen bevestigden het belang van visieontwikkeling en benadrukken

dat er ruimte voor herstel gecreëerd moet worden. De cultuur binnen de forensische

psychiatrie zal moeten veranderen volgens de professionals; de patiënt moet meer in staat worden

gesteld om zijn eigen herstelproces ter hand te nemen. De behandeling zou patiëntgericht moeten zijn.


Ervaringsdeskundigen vinden de houding van de hulpverlener belangrijker dan welke

interventies zij inzetten. Van belang is volgens hen het opbouwen van een vertrouwensrelatie tussen

patiënt en hulpverlener. Ze noemen elementen uit de presentiebenadering en de positieve psychologie

die van belang zijn bij de totstandkoming van een vertrouwensband en herstelondersteuning, waaronder:

openheid (zowel van de hulpverlener als van de patiënt), luisteren naar de patiënt, vanuit krachten

kijken, een hulpverlener die zich ook kwetsbaar opstelt en serieus genomen worden. Een manier om het

vertrouwen tussen patiënt en hulpverlener te versterken is het ‘samen rapporteren’, een interventie die in

één instelling al is geïmplementeerd.

De hulpverlener zou volgens de ervaringsdeskundigen over de volgende eigenschappen moeten

beschikken: naast de patiënt staan (op hetzelfde/gelijkwaardig niveau), luisteren naar het verhaal van de

patiënt en aangeven dat er kansen zijn. Hoop, motivatie, erkenning, warmte en menselijkheid is van

belang. De hulpverlener moet in de patiënt geloven en diens zelfvertrouwen versterken.

Eigen regie

Professionals gaven aan dat zelfplanning, zelfmanagement en samen keuzes maken belangrijke

ingrediënten zijn van herstelondersteunende zorg. Het is belangrijk dat het herstelplan geschreven wordt

door de patiënt zelf. De patiënt zou een eigen persoonlijk profiel of behandelplan moeten hebben dat

meegroeit of verandert tijdens alle fases van herstel. Mensen leren dan om zelf hun behandeling in te

richten en te plannen. Bij herstel is autonomie belangrijk. Verder hebben patiënten voor hun herstel een

plek nodig waar mensen vrij kunnen spreken en denken, zonder dat dit consequenties heeft voor de

behandeling.

Ervaringsdeskundigen benadrukten dat herstel voor iedereen anders is. Er moet ruimte zijn

voor het individu, het eigen verhaal en het eigen proces. Ze vinden dat hulpverlener en patiënt samen

verantwoordelijk zijn voor het behandelplan en voor herstel. De patiënt zou volgens hen vanaf het

begin betrokken moeten zijn bij de behandelplanbespreking. Ervaringsdeskundigen geven aan dat zij het

belangrijk vinden dat zowel de patiënt als familie betrokken worden bij risicotaxatie/risicoschatting. Daar-

naast is het van belang om bij klinisch verblijvende patiënten niet alleen te beoordelen hoe de patiënt

op de afdeling functioneert, maar ook daarbuiten (bijvoorbeeld tijdens sport, therapie enz.). Volledig

overnemen van structuur en zorg, volledige hospitalisatie en uiterste controle, is belemmerend en niet

herstelbevorderend. In dat opzicht worden patiënten niet goed voorbereid op een stap naar buiten. Als

zij worden doorgeplaatst naar een ‘buitenafdeling’ wordt er vrij plotseling een appel gedaan op vaardig-

heden die lange tijd nauwelijks werden aangesproken. Patiënten krijgen bijvoorbeeld veel meer inspraak.

Dit betekent een enorme verandering waar mensen onvoldoende op zijn voorbereid. Er kan meer bereikt

worden met minder zorg en het teruggeven van de eigen regie. Het gaat om de balans tussen overvragen

en ‘overzorgen’. En tussen stress en uitdaging. Ook zijn ervaringen opgedaan met WRAP (een persoonlijk

plan gericht op iemands krachten, valkuilen en steunsystemen) waarbij cliënten de regie houden op hun

eigen plan en eigen herstelproces. Patiënten hebben een actief aandeel in het opstellen van hun plan en

WRAP blijft ook hun eigen plan. Dit vergroot hun betrokkenheid bij de behandeling.

In het forensische veld is het belangrijk dat de patiënt de eigen regie terug krijgt. Dat werkt

motiverender dan verplichte behandelingen. Ook bij verplichte behandelingen zou de patiënt een keuze

moeten kunnen maken. Verder geven ervaringsdeskundigen aan dat patiënten ook hun verhaal zouden

moeten kunnen vertellen aan iemand die los staat van de kliniek. Patiënten zijn soms heel voorzich-

tig in wat ze vertellen aan vertrouwenspersonen. Vaak weten ze bijvoorbeeld ook niet precies wat een

sociotherapeut voor hen kan doen.


Fasen van herstel

Professionals zijn van mening dat je rekening moet houden met de fase van herstel waar

patiënten in verkeren en dat je daar de interventies op aan kan passen. Ervaringsdeskundigen zijn hier

terughoudender in, omdat je dan mogelijk de wensen van de patiënt negeert en niet direct met het

verhaal van de patiënt bezig bent. Het verhaal van de patiënt zou leidend moeten zijn in de zorg en de

behandeling moet daarop aangrijpen. Ze delen de mening dat er in verschillende fasen van herstel

behoefte is aan andere interventies en dat ook de behoefte aan behandeling, vrijheden en eigen

ruimte varieert. Als een patiënt er zelf ‘niet meer in gelooft’, dan zou een therapiepauze mogelijk moe-

ten zijn. Persoonlijk herstel staat niet los van herstel van ziekte. Medicamenteuze behandeling is soms

noodzakelijk om mensen stabieler te kunnen laten functioneren. Dat verschaft een basis waardoor

mensen meer ruimte krijgen om zichzelf te zijn. Het bieden van structuur en tijdige psycho-educatie wor-

den eveneens gezien als belangrijke voorwaarden voor herstel. Zo ook is therapie van belang. Individuele

cognitieve gedragstherapie door een GGz-psycholoog met ervaring in de forensische psychiatrie helpt om

meer grip te krijgen op terugval en valkuilen. Het is een soort erkenning en herkenning. Je wordt je ervan

bewust dat je de mogelijkheid hebt om gedragspatronen te veranderen en beter met tegenslagen om te

gaan. Je leert om te bepalen hoe je met eigen gevoelens om kunt gaan. In de resocialisatiefase komen

vaardigheden aan de orde die belangrijk zijn in het dagelijks leven.

Interventies: Lotgenotengroepen en ervaringsdeskundigheid

Zoals eerder opgemerkt zijn er tal van interventies die van belang zijn bij herstelondersteuning. Er is geen

standaard aan te geven voor wat het beste resultaat boekt bij individuele patiënten. Dit is geen reden om

voorbij te gaan aan beschikbare methodieken, ook al moeten sommige hun waarde nog (meer) bewijzen.

Professionals zijn van mening dat zij zich bij de keuze voor bepaalde interventies op z’n minst moeten

laten leiden door bewijs dat voorhanden is. Het is echter belangrijk dat er voldoende experimenteerruimte

bestaat om te werken met andere veelbelovende methodieken en interventies die nog verder onderzocht

dienen te worden.

Voor het opzetten van lotgenotengroepen en (in mindere mate) het inzetten van ervarings-

deskundigheid bestaat voldoende onderbouwing. Ervaringsdeskundigen bepleiten de inzet hiervan.

Herstelgroepen zijn - zo onderstrepen ervaringsdeskundigen - vrijwillig, vrijblijvend. Daarover wordt niet

gerapporteerd. Dat is belangrijk voor herstel. Als iets verplicht is, dan geef je mensen niet de ruimte,

de regie. Bijvoorbeeld de cursus ‘De weg naar herstel’ wordt gegeven door ervaringsdeskundigen en

staat los van professionals en verpleegkundigen. Volgens de ervaringsdeskundigen zijn zelfhulpgroepen of

lotgenotengroepen niet geschikt voor iedereen of sluiten niet aan bij de behoeften van patiënten. Het

ligt ook aan de setting; hoe het wordt opgezet en hoe het wordt gebracht. De groep moet veilig zijn

en mensen moeten steun bij elkaar kunnen vinden en erover kunnen praten. Men moet naar elkaar

kunnen luisteren. De mate van aansluiting en eventuele risico’s voor deelname aan lotgenotengroepen

moeten volgens professionals per patiënt worden ingeschat. Erkenning van het belang van de inzet van

ervaringsdeskundigen is eveneens een belangrijke randvoorwaarde om herstelondersteunend te kunnen

werken volgens ervaringsdeskundigen. Ervaring in de forensische psychiatrie is dan gewenst, zo meent

het merendeel van de ervaringsdeskundigen.


Volgens professionals is bij herstelondersteuning en ervaringsdeskundige inzet vooral de

functie van een vrijplaats belangrijk; een plek waar mensen ervaringen met ontwrichting kunnen delen,

erkenning kunnen vinden. Ze vinden het belangrijk dat er meer onderzoek komt op deze terreinen. Daar-

naast is het volgens hen belangrijk om de inzet van ervaringsdeskundigen goed te positioneren om zo tot

verbeteringen te komen van de praktijk.

Er zijn lotgenotengroepen speciaal voor mensen met verslavingsproblemen. Wellicht zijn deze

ook van waarde binnen de forensische psychiatrie. Ervaringsdeskundigen stellen dat voor het herstel bij

verslaving met name ervaringsdeskundigheid een belangrijke rol kan spelen. Door de verhalen van

ervaringsdeskundigen voelen patiënten zich begrepen en voelen ze aansluiting. Dit verhoogt de motivatie

om zelf hun verslavingsproblemen aan te pakken.

Overige interventies bij herstel

Momenteel is het zorgprogramma gebaseerd op het ziektemodel en doorlopen patiënten de volgende

fasen: stabiliseren, behandelen en daarna de ambulante fase. Professionals zouden graag als lijn binnen

de zorg in de forensische psychiatrie de volgende fasen zien: (a) contact opbouwen, vertrouwen bieden en

gaandeweg een lijn uitzetten met de patiënt en het netwerk; (b) behandelen en sociaal netwerk betrekken

en versterken; (c) trainen in de resocialisatiefase; ook FACT (transmurale zorg) en IPS worden in deze fase

opgestart; (d) ambulante fase; toepassen en volhouden van vaardigheden die je eerder hebt opgedaan.

Professionals vinden vooral de werkzame (basis)elementen belangrijk en niet zozeer de

methodieken. Zij onderstrepen evenals de ervaringsdeskundigen het belang van een goede band tussen

patiënt en behandelaar. Vertrouwen is de basis waarop verder gebouwd kan worden. Verder vinden ze het

van belang dat er voor een kosteneffectieve methodiek wordt gekozen. Het trainen van een team kost

immers geld. Als belangrijke interventies bij herstel werden de volgende interventies genoemd:

• strengths-benadering;

• risicotaxatie met SAPROF. SAPROF is veel meer geënt op wat iemand zelf kan en wat iemands

steunende factoren zijn;

• systeembenadering (familie en naasten vanaf het begin betrekken en voorlichten).

Ervaringsdeskundigen vinden de volgende interventies belangrijk bij herstel:

• zelfhulpgroepen en cognitieve gedragstherapie

• een cliëntenservicepunt (open inloop) of herstelwerkplaats (waar de regie bij de patiënten zelf ligt)

• mindfulness (met compassie naar jezelf en anderen kijken)

• activiteiten waardoor patiënten gewoon mens kunnen zijn, los van de behandeling (bijvoorbeeld

een sportdag, karaoke avond, filmavond, barbecues, koken met patiënten, talentenjacht, etc.).

• familie of netwerk betrekken bij zorgplangesprekken, maar ook bijvoorbeeld een familiedag,

familiebarbecue, familiesportdag.

• Verliesverwerking. Specifiek werd EMDR genoemd (Eye Movement Desensitization and

Reprocessing), een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van traumatische

ervaringen.


Zoals eerder aangegeven (zie fasen van herstel) vinden ervaringsdeskundigen het belangrijk dat er vroeg

in het traject wordt gestart met psycho-educatie en met individuele cognitieve gedragstherapie.

Professionals geven aan dat met DGT (een vorm van cognitieve gedragstherapie) goede

resultaten worden geboekt. Dit kan zowel individueel als in groepen worden aangeboden, maar het maakt

wel uit in welke fase van herstel iemand zit en of het een eerste of chronische psychose is of iemand ook

geschikt is voor groepstherapie. Ten aanzien van psycho-educatie hebben professionals de ervaring dat

het COSA project heel goed werkt, omdat dit zich m.n. richt op het creëren van een ondersteunend

netwerk. Dit programma werd oorspronkelijk bij zedendelinquenten ingezet, maar het inzetten van een

netwerk zou ook goed toepasbaar zijn voor mensen met een psychose. Wat betreft de sociale vaardigheids-

trainingen geven ze aan dat deze de eigen kracht en herstelmogelijkheden bevorderen maar over Agressie

Regulatie Training (ART) zijn de meningen verdeeld. Ze scharen dit niet onder herstelondersteunende

zorg, maar het toepassen van deze vaardigheden op de afdeling en in de dagelijkse praktijk vindt men wel

herstelondersteunend. De vaardigheden die geleerd worden in de trainingen zouden dagelijks moeten

terugkomen op de afdeling zodat deze beter gegeneraliseerd kunnen worden naar het dagelijkse leven.

De professionals zijn het erover eens dat systeeminterventies belangrijk zijn bij herstel. Het

betrekken van familie kan veel opleveren; het versterkt de beschermende factoren en iemand krijgt

een netwerk. Ze zijn van mening dat de therapie zo veel mogelijk systemisch van aard dient te zijn en

ook bij de transfer moeten er systeemgesprekken door het maatschappelijk werk worden gevoerd met

familie of belangrijke anderen. Verder vinden ze het belangrijk dat er een zorgtransfer is naar de

ambulante zorg of bij uitplaatsing elders; er moet continuïteit zijn in het netwerk van de patiënt om de transfer

goed te kunnen maken. Je zou bijvoorbeeld ambulante hulpverleners uit de reguliere psychiatrie al eerder

kunnen betrekken bij de behandeling. Bij begeleiding naar werk helpt het om de desbetreffende patiënt te

begeleiden naar de regio waar iemand uiteindelijk terugkeert. Het eigen persoonlijk netwerk van

ondersteuners kan in een zogenoemde Eigen kracht conferentie worden aangesproken. Het is wel

belangrijk volgens de professionals dat één persoon de regie heeft en dat er afstemming is tussen het

eigen informele netwerk en de formele zorg.

Belemmerende factoren bij herstel

Professionals noemden de volgende belemmerende factoren bij herstel:

• Instabiele uitgangssituatie, bijvoorbeeld als patiënten niet goed reageren op medicijnen.

Patiënten moeten goed in balans zijn. Medicatie, structuur, beveiliging en veiligheid spelen

hierbij een rol.

• Procedures in de forensische psychiatrie kunnen herstelondersteuning in ernstige mate

belemmeren. Een behandelaar moet (samen met een patiënt) ruimte kunnen creëren voor herstel

binnen de bestaande structuren. Daar is creativiteit voor nodig.

Ervaringsdeskundigen noemden verslaving een belemmerende factor bij herstel. Daarom is het

belangrijk dat verslavingsbehandeling integraal onderdeel uitmaakt van de behandeling. Daarnaast

noemden ze nog de volgende belemmerende factoren:

• de medische benadering;

• nadruk op beveiliging en controle;

• te veel nadruk op risicotaxatie;

• de omgang met agressie; er wordt op de FPK te krampachtig mee omgegaan volgens

ervaringsdeskundigen; agressieregulatie wordt vaak verplicht als er een voorval is geweest met

agressie


• stigmatisering; zij geven daarbij aan dat deze stigmatisering van twee kanten komt: de patiënt heeft

een vooroordeel over de hulpverlening (bijvoorbeeld “Die gaat me weer vertellen wat ik wel en niet

moet doen”) en de hulpverlening over de patiënt (bijvoorbeeld: “patiënt is daar nog niet aan toe”).

Het loslaten van bestaande stigma’s is van belang om een open, veilig en herstelondersteunend

klimaat te kunnen scheppen;

• mismatch tussen patiënt en hulpverlener; Ervaringsdeskundigen gaven aan dat het opbouwen van

een vertrouwensband met de hulpverlener van belang is, maar dat hier in de praktijk niet altijd tijd voor is.

Daarnaast is het niet altijd mogelijk om van hulpverlener te wisselen, als blijkt dat er

geen goede ’match’ is;

• standaardbehandelaanbod; Een andere belemmering die de ervaringsdeskundigen noemen is het

standaardbehandelaanbod dat verplicht gevolgd moet worden. Als een patiënt uit het behandel-

aanbod keuzes kan maken, heeft een patiënt ook meer motivatie om actief deel te nemen aan de

behandeling;

• beperkte samenwerking; zowel de experts als de ervaringsdeskundigen noemen het gebrek aan

samenwerking tussen hulpverleners van verschillende afdelingen binnen een organisatie als-

mede de beperkte samenwerking met ketenpartners als belemmerende factor. Daarnaast is er sprake

van een slechte kennisuitwisseling: instellingen weten weinig van het behandelaanbod van andere

instellingen, waardoor men het wiel opnieuw uitvindt, terwijl men veel van elkaar kan leren;

• een hiërarchische relatie met begeleiders;

• onvoldoende aanbod van herstelondersteunende activiteiten (bijvoorbeeld door wachtlijsten voor

groepsmodules).

Conclusie

Experts benadrukken het belang van een herstelgerichte cultuur binnen de organisatie. Dit betreft de visie

van de organisatie op herstel, de herstelondersteunende attitude van de hulpverlener en het bevorderen

van de eigen regie van de patiënt. Ook vindt men het belangrijk dat de zorg vraaggericht is. Er moet ruimte

zijn voor het individuele proces, het eigen verhaal en het eigen proces. Lotgenotencontact en ervarings-

deskundigheid zijn belangrijk voor herstel volgens de experts, maar op deze gebieden is weinig onderzoek

gedaan binnen de doelgroep. Daarnaast vinden ze herstelactiviteiten voor patiënten belangrijk en een

centraal punt om dit te organiseren.

Belangrijke interventies zijn volgens de experts: inzet van instrumenten zoals SAPROF en

START, agressieregulatietraining, systeemgerichte benadering en trainingen. Als belangrijkste

trainingen werden genoemd: vaardigheidstrainingen, psycho-educatie en cognitieve gedragstherapie. De

vaardigheidstrainingen moeten wel ingebed worden in het dagelijkse leven om er optimaal gebruik van te

kunnen maken. Tenslotte werden nog mindfulness en verliesverwerking genoemd. Naast de genoemde

interventies vinden experts het belangrijk dat er een vloeiende zorgtransfer is naar de ambulante zorg of bij

uitplaatsing elders; er moet continuïteit zijn in het (professionele) netwerk van de patiënt om de transfer

goed te kunnen maken. Ook dient er afstemming te zijn tussen het eigen informele netwerk en de zorg

en is het belangrijk dat één persoon de regie heeft.

Tenslotte moet volgens de experts ook rekening worden gehouden met allerlei belemmerende

factoren zoals procedures, wachtlijsten, weerstand, stress, stigmatisering, omgang met agressie, een

hiërarchische relatie met de hulpverlener en disbalans bij medicatie. Ervaringsdeskundigen noemden

verslaving ook een belemmerende factor, in de zin dat iemand niet kan herstellen zolang de verslaving

aanwezig is. Verslaving is echter integraal onderdeel van de behandeling.


Hoofdstuk 5: Conclusies en aanbevelingen voor de toekomst

5.1 Conclusies op basis van literatuur, veldonderzoek en expertraadpleging

Lotgenotencontact en ervaringsdeskundigheid

Ten aanzien van specifieke interventies voor de doelgroep, is er alleen onderzoek naar groeps-

interventies gedaan, maar de evidentie daarvan is gering. Cliëntgestuurde interventies zoals ‘Herstellen

doe je zelf’, herstelwerkgroepen en WRAP komen het meest in aanmerking voor de doelgroep, maar

nader onderzoek binnen de doelgroep is gewenst. De cursus ‘Herstellen doe je zelf’ is al voor verschillende

doelgroepen onderzocht en de uitvoerbaarheid binnen psychiatrie, verslavingszorg en maatschappelijke

opvang is goed. Deze cursus is dus veelbelovend voor de forensische psychiatrie en wordt bovendien

hier al ingezet. Daarnaast is WRAP veelbelovend en ook hier is al ervaring mee opgedaan binnen de

forensische setting. Volgens experts zijn lotgenotencontact en ervaringsdeskundigheid belangrijk voor

herstel.

Ervaringsdeskundigheid is nog onvoldoende onderzocht, ook binnen de forensische psychiatrie.

Binnen de algemene psychiatrie is vastgesteld dat interventies door ervaringsdeskundigen kunnen leiden

tot positieve resultaten, maar dat training, supervisie en goed management voor alle betrokkenen nodig

is. Experts vinden eigen activiteiten door en voor patiënten belangrijk en onderstrepen het belang van

een centraal punt in de organisatie om dit te organiseren (bijvoorbeeld een herstelwerkplaats). In twee

organisaties zijn inmiddels ook goede ervaringen opgedaan met de inzet van ervaringsdeskundigen. In

de literatuur wordt er op gewezen dat in dat geval training, supervisie en goed management voor alle

betrokkenen nodig is.

Interventies gericht op werk en wonen

Op het gebied van werk en wonen blijkt uit de literatuur dat Forensisch ACT of ACT in combinatie met

begeleid wonen tot goede resultaten leidt. Deze interventies werden ook door de meeste organisaties

aangeboden. Op het gebied van werk leidt vooral IPS tot goede resultaten, maar nader onderzoek

binnen de doelgroep is nodig. Slechts twee van de vier organisaties bieden trajectbegeleiding aan. De

experts vinden het belangrijk dat interventies gericht op werk en wonen al in een vroeg stadium worden

aangeboden. Van de rehabilitatiegerichte benaderingen verdienen op basis van de literatuurstudie IRB en

de Strengths-benadering (Rapp & Goscha, 2006) de voorkeur, maar nader onderzoek is nodig bij de doel-

groep. Binnen één organisatie wordt naar eigen zeggen met succes volgens de SRH-methodiek gewerkt.

Familie- en systeeminterventies

Ten aanzien van familie-interventies voor patiënten met een psychotische stoornis blijkt uit de

literatuur dat nader onderzoek nodig is. Alleen interventies die minstens drie maanden duren worden

aanbevolen. De experts vinden een systeemgerichte benadering wel noodzakelijk en alle organisaties

besteden veel aandacht aan interventies gericht op het systeem of netwerk van de patiënt. Verder is

Critical Time Intervention een evidence-based methode om te werken aan steunsystemen, maar deze

methode is niet onderzocht voor de doelgroep.


Interventies gericht op empowerment en zelfmanagement

Onderzoek naar interventies op het gebied van empowerment en zelfmanagement is zeer schaars

bij de forensische doelgroep. De experts noemden echter een aantal van deze interventies wel als

belangrijkste interventies bij herstel, naast lotgenotencontact en ervaringsdeskundigheid. Vooral de

inzet van instrumenten als SAPROF of START, agressieregulatietraining, vaardigheidstrainingen, psycho-

educatie en cognitieve gedragstherapie werden genoemd als belangrijke interventies die empowerment en

zelfmanagement bevorderen. In de literatuur zijn positieve resultaten binnen de doelgroep

gevonden ten aanzien van cognitieve gedragstherapie en sociale vaardigheidstraining. Bij de sociale

vaardigheidstraining dient men er wel rekening mee te houden dat de geleerde vaardigheden niet

zomaar naar de eigen leefomgeving worden getransformeerd. Ook de experts gaven aan dat de

vaardigheidstrainingen ingebed moeten worden in het dagelijkse leven om er optimaal gebruik van te

kunnen maken. Daarom worden vaak individuele trainingen op de afdeling georganiseerd. Ten aanzien

van psycho-educatie wordt nader onderzoek bij de doelgroep aanbevolen. De experts noemden verder

nog mindfulness en verliesverwerking als belangrijke interventies. Van de overige interventies die in de

literatuur worden genoemd, zouden WRAP en e-zelfmanagement interventies het meest in aanmerking

kunnen komen voor de doelgroep, maar deze interventies zijn niet (voldoende) onderzocht voor de doel-

groep.

Best practices

Naast de bovengenoemde interventies worden in de praktijk nog andere interventies toegepast, namelijk:

rehabilitatiegroepen als groepsinterventie en daarnaast het opstellen van een (digitaal) herstelverhaal, dit

laatste onder leiding van een ervaringsdeskundige, als individuele interventies.

Verder kwam uit de literatuur nog een aantal best practices naar voren. Terugkeervoorziening ‘de Sluis’

en het project ‘Wonen in zelfbeheer’ zijn voorbeelden van projecten waarin wonen en rehabilitatie

worden gecombineerd. Daarnaast zijn de internetapplicatie ‘eigen regie’ en het programma ‘samen keuzes

maken’ mooie voorbeelden van zelfmanagementinterventies.

Randvoorwaarden

Om herstelondersteunend te kunnen werken, is volgens experts en ervaringsdeskundigen meer

nodig dan alleen het inzetten van herstelondersteunende interventies. Ze benadrukken het belang van een

herstelondersteunende organisatiecultuur binnen de organisatie. Dit betreft de visie van de organisatie

op herstel, de herstelondersteunende attitude van de hulpverlener en het bevorderen van de eigen re-

gie van de patiënt. Erkenning van het belang van de inzet van ervaringsdeskundigen is eveneens een

belangrijke randvoorwaarde. Ook vindt men het belangrijk dat de zorg patiëntgericht is. Er moet ruimte zijn

voor het individuele proces, het eigen verhaal en het eigen proces. Van belang is het opbouwen van een

vertrouwensband tussen patiënt en begeleider. Daarnaast vindt men bepaalde werkwijzen van belang

hierbij, zoals Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen, de Strengths-benadering en het werken volgens

het stepped care model. Hierbij wordt de zorg zodanig aangeboden dat de patiënt een maximale mate van

eigen regie heeft en keuzemogelijkheden heeft. Tenslotte vindt men ook samenwerking met

ketenpartners van belang.


Belemmerende factoren

Volgens experts moet ook rekening worden gehouden met allerlei belemmerende factoren zoals

procedures en wachtlijsten die herstel in de weg kunnen staan, weerstand tegen de behandeling

als iemand uit een penitentiaire inrichting komt en de stress die hiermee gepaard kan gaan. Verder

werden genoemd de omgang met agressie op afdelingen, een hiërarchische relatie met de hulpverlener,

niet kunnen wisselen van hulpverlener als er geen ‘match’ is en disbalans bij medicatie. Daarnaast werd

stigmatisering genoemd die ontstaat doordat er zowel bij hulpverlener als bij de patiënt zelf vooroordelen

kunnen zijn. Tenslotte noemden ervaringsdeskundigen verslaving ook als een belemmerende factor bij herstel;

verslaving is echter bij veel patiënten onderdeel van de problematiek en daardoor onderdeel van de

behandeling. Een extra factor bij het herstel is dan meer inzicht en grip te krijgen op de verslaving.

In Tabel 9 zijn alle interventies opgenomen die naar aanleiding van het onderzoek worden aanbevolen.


Tab

el 9

: Ove

rzic

ht

aan

bev

ole

n e

vid

ence

-bas

ed in

terv

enti

es e

n n

ader

te

on

der

zoek

en v

eelb

elo

ven

de

inte

rven

ties

(*)

Inte

rven

ties

aan-

bevo

len

in

MD

R S

chiz

o-

fren

ie/z

org

-p

rog

ram

ma

• in

zet

erva

rings

desk

un-

dige

n•

lotg

enot

engr

oepe

n

• H

erst

elle

n d

oe

je z

elf

(Van

Ges

tel-T

imm

erm

ans

e.a.

, 201

2)•

HE

E (B

oevi

nk e

.a, 2

009)

• W

RA

P*

(Coo

k e.

a., 2

012;

ni

et in

Ned

erla

nd o

nder

-zo

cht)

• lo

tgen

ote

nco

nta

ct

(Cas

tele

in e

.a.,

2008

; R

oger

s, 2

007;

Kap

lan,

20

11; S

egal

, 201

1)•

Inte

ract

ieve

E-m

enta

l h

ealt

h in

terv

enti

es (v

an

der

Krie

ke, 2

014)

.•

Pee

r su

pp

ort

gro

eps-

in

terv

enti

e te

r ve

rmin

-d

erin

g v

an v

ersl

avin

g

en c

rim

inal

itei

t (R

owe,

20

07)

• V

et-t

o-v

et (R

esni

ck,

2008

)•

BR

IDG

ES

(Pic

kett

, 201

2)

Wo

nen

, reh

abili

tati

e:•

(Fo

ren

sisc

h)

AC

T (P

lace

, 20

11)

• A

CT

gec

om

bin

eerd

met

H

ou

sin

g &

Su

pp

ort

(N

elso

n e.

a., 2

007)

• Fl

exib

el A

CT

(Dru

kker

e.a

., 20

13)

• In

ten

sive

cas

eman

age-

men

t (D

iete

rich,

201

0)•

Ho

usi

ng

Fir

st*

(Ker

tesz

, 20

09; P

adge

tt e

.a.,

2011

)

Wer

k:•

Ind

ivid

ual

Pla

cem

ent

and

Su

pp

ort

(IP

S; B

ond

&

Dra

ke, 2

014;

Mic

hon

e.a.

, 20

13; M

icho

n e.

a., 2

014)

• S

up

po

rted

Em

plo

ymen

t (S

E; M

arsh

all e

.a.,

2014

)

• In

div

idu

ele

fam

ilie

inte

rven

ties

met

een

duu

r va

n dr

ie m

aand

en t

ot d

rie ja

ar

(Chi

en e

.a.,

2013

)•

Fam

ilie

gro

eps-

inte

rven

ties

m

et e

en d

uur

van

drie

m

aand

en t

ot d

rie ja

ar (C

hien

e.

a., 2

013)

• Fa

mili

e p

sych

o-e

du

cati

e en

/ o

f g

edra

gsi

nte

rven

ties

va

n te

n m

inst

e 10

ses

sies

en

ged

uren

de z

es m

aand

en

(Chi

en e

.a.,

2013

; Luc

kste

d e.

a., 2

012)

• Fa

mili

e p

eer

sup

po

rt*

(Chi

en

& N

orm

an, 2

009;

Luc

kste

d e.

a., 2

013;

Dix

on e

.a.2

011)

•

Cri

tica

l Tim

e In

terv

enti

on

* (W

olf,

201

3; T

omita

, 201

2;

Jone

s, 2

003;

Dra

ine

2007

)

• P

sych

o-e

du

cati

e (C

hien

e.

a., 2

013;

Xia

e.a

., 20

11)

• C

og

nit

ieve

ged

rag

s-

ther

apie

* (K

ern

e.a.

, 20

09) g

ecom

bine

erd

met

an

dere

psy

chos

ocia

le

inte

rven

ties

en c

ogni

tieve

re

med

iatie

in c

ombi

natie

m

et a

nder

e re

habi

litat

ie-in

-te

rven

ties

(Chi

en e

.a.,

2013

)•

Co

mm

un

ity

Rei

nfo

rce-

men

t A

pp

roac

h (

CR

A)

voor

pat

iënt

en m

et e

en

vers

lavi

ng (R

ooze

n, 2

006)

• S

oci

ale

vaar

dig

hei

ds-

tr

ain

ing

en (K

ern

e.a.

, 20

09; F

arka

s &

Ant

hony

, 20

10);

als

de v

aard

ighe

den

voor

een

ove

rkoe

pele

nd

doel

wor

den

getr

aind

.

• in

terv

entie

s ge

richt

op

wer

k, w

onen

, ond

er-

wijs

, reh

abili

tatie

• te

rugv

al-m

anag

emen

t

• G

ezin

sint

erve

ntie

s ge

dure

nde

3 m

aand

en

tot

een

jaar

• sy

stem

isch

wer

ken

• D

agst

ruct

urer

ing

• Ve

rlies

verw

erki

ng•

ziek

teac

cept

atie

en

onde

rste

unin

g C

GT

• Va

ardi

ghei

dstr

aini

ngen

• ps

ycho

-edu

catie

• em

pow

erm

ent

Inte

rven

ties

aan-

bevo

len

op b

asis

va

n re

cent

e lit

era-

tuur

(200

9-20

14):

Evi

den

ce-b

ased

Lotg

eno

ten

con

tact

en

er

vari

ng

sdes

kun

dig

hei

dIn

terv

enti

es g

eric

ht

op

w

erk

en w

on

enFa

mili

e- e

n

syst

eem

inte

rven

ties

Em

po

wer

men

t en

ze

lfm

anag

emen

t


Er

is p

ositi

ef b

ewijs

gev

on-

den

voor

de

inze

t va

n er

-va

rings

desk

undi

gen,

maa

r tr

aini

ng, s

uper

visi

e en

goe

d m

anag

emen

t is

nod

ig v

oor

alle

bet

rokk

enen

.

Een

stu

die

van

Kap

lan

(201

1) o

ver

lotg

enot

en-

cont

act

vi a

inte

rnet

had

ne

gatie

ve r

esul

tate

n

• ‘H

erst

elle

n d

oe

je z

elf’

in

de

vers

lavi

ng

szo

rg

en m

aats

chap

pel

ijke

op

van

g*

• P

atië

ntg

estu

urd

wel

-zi

jnsp

rog

ram

ma

ger

ich

t o

p e

mp

ow

erm

ent

en

teru

gva

lpre

ven

tie*

(L

ucks

ted,

200

9)

• S

yste

mat

isch

Reh

abili

-ta

tieg

eric

ht

Han

del

en*

(SR

H; D

en H

olla

nder

&

Wilk

en, 2

011;

Bitt

er e

.a.,

Tran

zo)

• S

yste

emg

eric

hte

b

enad

erin

g (v

an

Ges

tel-T

imm

erm

ans

e.a.

, 20

12)

• S

up

po

rted

ed

uca

tio

n*

(R

oger

s e.

a., 2

010)

• S

tren

gth

s m

od

el (R

app

&

Gos

cha,

200

6)•

Fase

-sp

ecifi

eke

beh

an-

del

ing

ger

ich

t o

p w

erk*

(M

arsh

all &

Rat

hbon

e,

2011

).•

Ind

ivid

uel

e R

ehab

ilita

tie

Ben

ader

ing

(IR

B; V

an W

el

& L

ands

heer

, 201

3;

Sw

ilden

s e.

a., 2

011)

• W

erki

nte

rven

tie

voo

r

fore

nsi

sch

e p

atië

nte

n

met

ver

slav

ing

(Web

ster

, 20

14)

• W

ork

forc

e D

evel

op

men

t P

rog

ram

* (L

ucen

ti &

G

orcz

yk, 2

006)

• W

RA

P*

(Coo

k e.

a.,

2012

)•

E-z

elfm

anag

emen

t in

terv

enti

es; m

.n.

med

icat

ie m

anag

emen

t is

eff

ectie

f. O

ok C

om-

mon

Gro

und

(Mac

Do-

nald

-Wils

on e

.a.,

2013

)

• S

har

ed d

ecis

ion

m

akin

g (H

amm

an e

.a.,

2006

; Far

kas

& A

ntho

-ny

, 201

0; V

an d

er K

rie-

ke e

.a.,

2013

; Joo

sten

, 20

08; n

iet

gebr

uike

n om

doe

len

te s

telle

n vo

or r

ehab

ilita

tie).

• Ill

nes

s M

anag

emen

t an

d R

eco

very

(IM

R;

Mue

ser

e.a.

, 200

2).

Inte

rven

ties

aan-

bevo

len

op b

asis

va

n re

cent

e lit

era-

tuur

(200

9-20

14):

Bes

t ev

iden

ce

Bel

angr

ijke

com

pone

nten

va

n fa

mili

e in

terv

entie

s zi

jn: s

ocia

le o

nder

steu

ning

, sc

holin

g ov

er z

iekt

e en

be

hand

elin

g, o

nder

steu

ning

bi

j cris

is e

n op

loss

ings

ge-

richt

e tr

aini

ng (C

hien

e.a

., 20

13).


Voor

de

doel

groe

p m

ense

n m

et e

en p

sych

ose

zijn

de

volg

ende

gro

eps-

inte

rven

-tie

s he

t be

st o

nder

zoch

t:

soci

ale

vaar

digh

eden

tr

aini

ngen

, psy

cho-

educ

atie

en

cog

nitie

ve g

edra

gsth

e-ra

pie.

Het

gaa

t ec

hter

om

kl

eins

chal

ige

stud

ies

met

ge

ringe

evi

dent

ie.

• A

pp

licat

ies

voo

r sm

art-

ph

on

es, t

able

ts e

tc.*

(P

andy

a &

Myr

ick,

201

3)

• V

rijp

laat

s er

vari

ng

sdes

-ku

nd

igen

* (p

atië

nten

-se

rvic

epun

t, h

erst

elw

erk-

plaa

ts, w

erkg

roep

en,

trai

ning

en e

n w

orks

hops

vo

or p

atië

nten

en

fam

ilie,

op

stel

len

he

rste

lver

hale

n)•

Cu

rsu

s ‘D

e w

eg n

aar

her

stel

’*•

Lotg

eno

ten

-gro

epen

vo

or

men

sen

met

DD

*•

Reh

abili

tati

egro

epen

*

• R

ehab

ilita

tie

alg

e-m

een

*: in

kaa

rt b

reng

en

van

de m

ogel

ijkhe

den

van

de p

atië

nt•

Teru

gke

er-v

oo

rzie

nin

g

‘de

Slu

is’*

; een

bes

cher

-m

end

won

en p

roje

ct

voor

jong

eren

na

dete

ntie

• P

roje

ct ‘W

on

en in

ze

lfb

ehee

r’*

als

bijd

rage

aa

n da

gbes

tedi

ng v

an

dakl

oze

men

sen.

•

Aan

bie

den

van

eig

en

wo

on

vorm

en*

op h

et

terr

ein

en e

igen

for

en-

sisc

h R

IBW

• Z

org

afst

emm

ing

sge-

spre

kken

met

fa

mili

eled

en o

f sy

stee

m-

ges

pre

kken

*•

Fore

nsi

sch

e sy

stee

m-

beg

elei

der

s*•

Op

zett

en v

an n

etw

erk*

ro

nd d

e pa

tiënt

indi

en d

it ni

et b

esta

at•

Tria

dek

aart

*•

Cri

sis

Pre

ven

tie

Act

ie

Pla

n*

• Fa

mili

edag

en/

fam

ilie

avo

nd

en*

• Fa

mili

e in

de

pat

iën

ten

-ra

ad/

fam

iliep

latf

orm

* •

Cu

ltu

reel

inte

rvie

w*;

cu

lture

le in

vloe

den

fam

ilie

mee

nem

en b

ij de

be

hand

elin

g

• In

zet

inst

rum

ente

n al

s S

AP

RO

F &

STA

RT

* (s

terk

e ka

nten

/bes

cher

-m

ende

fac

tore

n in

kaa

rt)

• W

erke

n v

olg

ens

step

-p

ed c

are*

• E

igen

reg

ie*

(van

S

plun

tere

n, 2

013)

•

Sam

en k

euze

s m

aken

* (w

ww

.ggz

-nhn

.nl)

• V

erlie

sver

wer

kin

g*

(EM

DR

)•

Cu

rsu

s b

ud

get

tere

n*

• (D

igit

ale)

her

stel

-ver

ha-

len

* o.

l.v. e

rvar

ings

des-

kund

igen

• Li

ber

man

mo

du

les*

• A

sser

tivi

teit

stra

inin

-g

en*

• H

et C

lub

ho

use

mo

del

* m

et w

erk

als

bela

ngrij

kste

re

habi

litat

ie-m

etho

de.

Inte

rven

ties

aan-

bevo

len

op b

asis

va

n lit

erat

uur:

B

est

pra

ctic

e

Inte

rven

ties

aan-

bevo

len

op b

asis

va

n p

rakt

ijk-

erva

rin

gen


NB

: Int

erve

ntie

s m

et *

beh

oeve

n na

der

onde

rzoe

k, m

aar

zijn

vee

lbel

oven

d. B

ij de

evi

denc

e ba

sed

inte

rven

ties

met

* is

sle

chts

eni

g be

wijs

voo

r ef

fect

ivite

it ge

vond

en e

n is

nad

er o

nder

zoek

wen

selij

k.

• A

RT

/ A

gre

ssie

Rep

lace

-m

ent

Trai

nin

g G

old

-st

ein

*•

Go

ldst

ein

so

cial

e va

ar-

dig

hei

dst

rain

ing

* •

Vaa

rdig

hei

dst

rain

ing

t.

b.v

. vro

egsi

gn

aler

ing

*•

Del

icta

nal

yse

in g

roep

s-ve

rban

d*

• V

aard

igh

eid

stra

inin

gen

o

p d

e af

del

ing

*•

Ris

ico

man

agem

ent*

• M

ind

fuln

ess*


5.2 Randvoorwaarden voor de implementatie van herstelondersteunende interventies

5.2.1. Herstelondersteunende zorgSuccesvolle implementatie van de interventies genoemd in § 5.1 wordt bevorderd door beleid dat

een herstelondersteunende zorg binnen de organisatie en samenwerking met ervaringsdeskundigen

stimuleert. Herstelondersteunende zorg betekent een cultuuromslag binnen de organisatie. Dit

betekent bijvoorbeeld dat aan professionals en managers herstelgerichte trainingen worden aangeboden, dat

sociale netwerken van de patiënt worden betrokken bij het herstelproces en dat de behandeling van het

begin tot het eind gericht is op ontplooiing en ontwikkeling van de patiënt.

Herstelondersteunende zorg is alle zorg die gericht is op het bevorderen van het herstelproces

van de patiënt. Herstelondersteunende zorg dient dus bij te dragen aan een waardevol leven en de

vervulling van betekenisvolle rollen van de patiënt. Ondersteuning bij het algemeen functioneren en bij het

functioneren in sociale en maatschappelijke rollen is hier onderdeel van. Hierbij wordt zo nodig de

omgeving van de patiënt betrokken (Dröes & Plooy, 2012; Brouwers e.a., 2013). Er is aandacht voor de

mogelijkheden en ontwikkeling van de patiënt op het gebied van participatie, scholing en werk. Voor de

omslag naar herstelondersteunende zorg moeten begeleiders anders gaan denken en werken. In het

begeleidingsproces staan de wensen van de patiënt, de relatie met de begeleider en empowerment

centraal.

Wensen van de patiënt

Herstelgerichte zorg is persoonsgericht, ondersteunt de sterke eigenschappen van de patiënt en is

gebaseerd op samenwerking tussen patiënt en hulpverlener (Topor e.a., 2009). Er wordt ruimte voor

herstel gecreëerd. De begeleiding is onderdeel van en ondersteunend aan het herstelproces; het

individuele proces is leidend. De begeleider ondersteunt de patiënt zowel om zijn levensverhaal te

vertellen als om zijn doelen te bepalen en sluit hierbij aan. Hoop is een voorwaarde voor herstel en de

begeleider zal dus deze hoop moeten bieden om herstel mogelijk te maken.

Relatie met de begeleider

Er is aandacht voor de relatie tussen begeleider en patiënt; het gaat om partnerschap en om het nemen

van gezamenlijke beslissingen. De patiënt speelt de grootst mogelijke rol bij het opstellen van doelen

en bij het bepalen van de weg om die doelen te bereiken. Dit bevordert het maken van keuzes, eigen

regie en empowerment (Silverstein & Bellack, 2008). Het gaat om cliëntenparticipatie op microniveau.

Partnerschap is een voorwaarde om participatie mogelijk te maken (Tambuyzer, 2012).

Volgens Dröes en Plooy (2012) zijn de volgende concrete kenmerken van hulpverleners belangrijk bij

herstelondersteunende zorg. De hulpverlener is present 10, gebruikt zijn professionele referentiekader op

een terughoudende en bescheiden wijze, sluit aan bij het eigen verhaal van de patiënt en erkent en

stimuleert het benutten van de eigen kracht en ervaringsdeskundigheid van de patiënt. Verder

stimuleert de hulpverlener de ondersteuning van de patiënt door zijn of haar steunsysteem. Tenslotte is de

begeleider gericht op het vergroten van de eigen regie van de patiënt en het verlichten van het lijden.

10 Zie presentiebenadering van Baart; http://www.andriesbaart.nl/presentie/


Empowerment

Empowerment vormt volgens Van Regenmortel (2009) het kader voor de moderne zorg.

Empowerment staat voor een krachtgerichte zorg, waarbij een positieve attitude van de begeleider en

passende participatie van de patiënt twee basisvoorwaarden zijn. Er is sprake van een gedeelde

verantwoordelijkheid tussen patiënt en begeleider. Niet de vraag, maar de dialoog stuurt de zorg (Van

Regenmortel, 2009). Empowerment is een proces dat ontstaat in interactie met anderen. Er is een

faciliterend klimaat nodig om empowerment mogelijk te maken.

Een herstelondersteunende organisatie

De algemene uitgangspunten van een herstelondersteunende organisatie zijn dat wensen en

behoeften van patiënten het vertrekpunt vormen. Daarnaast zijn de principes van herstel en empowerment

verweven in de hele organisatie, allereerst in de visie en missie van de organisatie.

Visie en missie van de organisatie

• De herstelvisie is het fundament van de organisatie. Er is een cultuur van openheid,

vertrouwen en ruimte voor eigen regie en zelfreflectie. Er wordt gewerkt vanuit hoop en

optimisme.

• Men kent elkaars krachten en talenten en deze worden benut. Er is veel zelfsturing in

teams en er zijn veel mogelijkheden om gezamenlijk beleid te bepalen. Er is aandacht

voor de mens achter de medewerker.

• De organisatie is een lerende, ontwikkelingsgerichte organisatie.

• De organisatie biedt een helende omgeving, waarin iemand zich thuis kan voelen.

Patiëntenparticipatie; invloed van patiënten op zorg en beleid

• Er is cliëntenparticipatie op het niveau van het eigen begeleidingsplan en op beleidsniveau.

• Er is een infrastructuur aanwezig waarin patiënten als vanzelfsprekend invloed hebben

op de zorg, direct en indirect. Patiënten worden betrokken bij beleid, bij het aannemen van

nieuw personeel, etc.

• Ervaringsdeskundigen zijn in toenemende mate betaald aan het werk in alle lagen van de

organisatie.

Wensen en behoeften van patiënten en eigen regie als vertrekpunt

• Bij de omslag naar herstelondersteunende zorg wordt in eerste instantie geïnvesteerd in

activiteiten die ten goede komen aan patiënten. Bijvoorbeeld herstelwerkgroepen,

patiëntinitiatieven en andere vormen van zelfhulp.

• Gesteund door een herstelondersteunende organisatie werken patiënten zelf aan hun herstel.

Ze doen dit niet alleen, maar samen met familie, lotgenoten, hulpverleners, collega’s

en vrienden. Er is veel aandacht voor een stevig steunsysteem rondom de patiënt.


• Patiënten worden door het aanbod van diverse diensten (cursussen, dagbesteding en

begeleiding naar werk) ondersteund in hun persoonlijk herstelproces en in het nemen van

eigen regie. Het doel is dat patiënten betekenisvolle relaties hebben, wonen zoals ze wensen en

het gevoel hebben dat hun leven betekenisvol is.

• Medewerkers worden gefaciliteerd (door scholing, supervisie, intervisie en coaching) om

patiënten herstelondersteunende zorg te bieden in de eigen omgeving.

• Er wordt gewerkt aan een positieve omgeving voor mensen met een psychische

beperking, om hen kansen te bieden een normaal bestaan op te bouwen. De herstelvisie wordt ook

uitgedragen buiten de organisatie (kwartier maken).

• Er is aandacht voor (zelf)stigma en preventie, want stigma belemmert herstel.

Samenwerking

Samenwerkingsverbanden met andere organisaties en externe hulpverleners is met name van

belang tijdens en voorafgaand aan de ambulante fase om continuïteit van de aangeboden zorg te kunnen

waarborgen.

5.2.2. Risicotaxatie en herstelHerstelondersteunende zorg kan ingezet worden om het persoonlijk herstelproces van patiënten te

bevorderen. Daarnaast is van belang om de risico’s van een patiënt duidelijk te maken, de relatie

tussen behandelaar en patiënt te versterken en beschermende factoren te identificeren en te

versterken die een buffer zijn voor de gesignaleerde risico’s. De focus op beschermende factoren naast

risico’s bevordert juist de preventie van geweld, risicomanagement en reductie van schadelijke gevolgen

(Simpson, 2011). Er is echter geen theoretisch model voor het werkveld in de forensische psychiatrie,

waarbij herstelgericht werken gecombineerd wordt met risicotaxatie. Het Good Lives Model (zie Figuur 3),

hoewel empirisch nog onvoldoende onderzocht, zou hiervoor een basis kunnen vormen. Het model is

oorspronkelijk ontwikkeld voor zedendelinquenten, maar is ook toepasbaar voor de forensische zorg.

Zoals eerder vermeld in hoofdstuk 3, beschrijft Robertson (2011) drie rehabilitatiebenaderingen binnen

de forensische geestelijke gezondheidszorg; het risk/needs responsivity model, therapeutische modellen

gericht op psychopathologie en strength-based modellen. Het Good Lives Model, als strength-based

model, bleek praktische en theoretische voordelen te hebben in vergelijking met de andere twee

benaderingen. Het risk/needs responsivity model is met name gericht op risicomanagement. Volgens

Ward en Maruna (2007) houdt het model onvoldoende rekening met de bijdrage van sociale en culturele

factoren aan risico’s. De therapeutische modellen gericht op psychopathologie zijn gebaseerd op het

medische model. Dat wil zeggen dat de behandeling gericht is op verlichting van symptomen en

psychische beperkingen en het verbeteren van iemands psychisch en sociaal functioneren. Het Good

Lives Model (GLM) daarentegen is een strength-based, patiëntgerichte en herstelgerichte benadering die

zowel risicofactoren als rehabilitatie doelen combineert (Robertson, 2011).


Vanuit het perspectief van het GLM dient de behandeling zich enerzijds te focussen op het

identificeren van belemmeringen tot een evenwichtig, bevredigend leven en anderzijds op het uitrusten

van de patiënt met vaardigheden, waarden, overtuigingen en ondersteuning om hierop meer invloed te

krijgen. Eigen regie en persoonlijke identiteit zijn belangrijk binnen het GLM (Ward & Brown, 2004). Het

model gaat er vanuit dat door het verbeteren van vaardigheden en persoonlijke capaciteiten de kwaliteit

van leven toeneemt, waardoor tijdens de rehabilitatie de kans op psychische terugval en delicten

vermindert (Barendregt e.a., 2012). Het model kan behandelaars helpen om de psychische en sociale

problemen van deze heterogene doelgroep te formuleren en de relatie tussen psychische klachten en

delictgedrag te begrijpen, waardoor individuele rehabilitatie doelen kunnen worden opgesteld

(Robertson, 2011). Verschillende studies hebben aangetoond dat door invoeren van het GLM-model positieve

behandelrelaties en samenwerking met de behandelaar worden bevorderd en dat daarnaast delicten

langer uitblijven (Robertson, 2011). Een uitgebreide versie van het Good Lives Model is onderzocht bij

adolescenten door Barendregt en anderen (2012; zie Figuur 3)

Figuur 3: Conceptueel model voor het ontstaan van delictgedrag bij adolescenten: Het Good Lives

Model (Barendregt e.a., 2012)

76

Vanuit het perspectief van het GLM dient de behandeling zich enerzijds te focussen op het

identificeren van belemmeringen tot een evenwichtig, bevredigend leven en anderzijds op het

uitrusten van de patiënt met vaardigheden, waarden, overtuigingen en ondersteuning om hierop

meer invloed te krijgen. Eigen regie en persoonlijke identiteit zijn belangrijk binnen het GLM (Ward

& Brown, 2004). Het model gaat er vanuit dat door het verbeteren van vaardigheden en persoonlijke

capaciteiten de kwaliteit van leven toeneemt, waardoor tijdens de rehabilitatie de kans op

psychische terugval en delicten vermindert (Barendregt e.a., 2012). Het model kan behandelaars

helpen om de psychische en sociale problemen van deze heterogene doelgroep te formuleren en de

relatie tussen psychische klachten en delictgedrag te begrijpen, waardoor individuele rehabilitatie

doelen kunnen worden opgesteld (Robertson, 2011). Verschillende studies hebben aangetoond dat

door invoeren van het GLM-model positieve behandelrelaties en samenwerking met de behandelaar

worden bevorderd en dat daarnaast delicten langer uitblijven (Robertson, 2011). Een uitgebreide

versie van het Good Lives Model is onderzocht bij adolescenten door Barendregt en anderen (2012;

zie Figuur 3).

Figuur 3: Conceptueel model voor het ontstaan van delictgedrag bij adolescenten: Het Good

Lives Model (Barendregt e.a., 2012)

Risk & promotive

factors

Transitions in life

Good Lives Model

Quality of life

Reoffending

Psychiatric relapse

Life course


Het model is gebaseerd op het Good Lives Model-Comprehensive (Ward & Brown, 2004). Het

oorspronkelijke Good Lives Model kan echter niet het aanhouden of beëindigen van delinquent gedrag

verklaren, door het ontbreken van een levensloop-perspectief. Dit perspectief is toegevoegd in het model

van Barendregt en anderen (2012). Daarnaast wordt er in het oorspronkelijke Good Lives Model geen

rekening gehouden met invloeden van transitie perioden in het leven van de delinquent, zoals detentie

of de overgang van detentie naar de forensische psychiatrie. Aangezien deze transities ook van invloed

zijn op de kwaliteit van leven, zijn deze eveneens in het model van Barendregt opgenomen. Ondanks

het feit dat het model onvoldoende empirisch is onderzocht, geeft het wel inzicht in factoren die van

invloed kunnen zijn op delict-gedrag en psychisch welzijn, waar behandelaars en begeleiders rekening mee

zouden moeten houden. Het kader kan dus richting geven aan de manier van denken van professionals

in de forensische psychiatrie. Daarnaast past het model in de keten, omdat bijvoorbeeld de reclassering

ook bekend is met het model. De aanbeveling is dan wel dat het model in alle fasen van de behandeling

wordt meegenomen.

Verder kwam uit de expertbijeenkomsten naar voren dat de inzet van risicotaxatie

instrumenten als SAPROF en START meer de eigen regie in het risicomanagement zouden kunnen

bevorderen. Door bijvoorbeeld samen de SAPROF of de START in te vullen worden zowel de

beschermende factoren als de risicofactoren in kaart gebracht. De eigen doelen moeten worden

gekoppeld aan het risicomanagementplan. Daardoor gaan patiënten zich hier meer voor inzetten, zichzelf

meer beschermen en worden restricties niet (alleen) door de hulpverlener opgelegd.

5.2.3. Aanbevelingen voor de toekomstEen herstelondersteunende zorg, waarin tevens ruimte is voor risicotaxatie, is een goede basis voor de

aanbevolen interventies. Herstelondersteunende zorg kan al vanaf het begin van een opname worden

ingezet. Hierbij is wel aandacht nodig voor de continuïteit in de ondersteuning van de patiënt. Het is

dus belangrijk dat er zowel binnen detentie, forensische psychiatrie en binnen de algemene psychiatrie

volgens eenzelfde visie wordt gewerkt en dat het handelen gebaseerd is op eenzelfde theoretisch

kader. Er moet hierbij aandacht zijn voor het lange termijnperspectief; herstel is immers een continu

proces. Verder is het van belang dat er samenwerking is tussen verschillende instanties en met externe

hulpverleners om deze continuïteit te kunnen waarborgen. Het is ook wenselijk dat iemand de rode draad

van het herstelproces van de cliënt bewaakt; dus dat er centrale regie is.

Daarnaast moet rekening gehouden worden met belemmerende factoren, zoals sommige

procedures en wachtlijsten. De hulpverlener moet als het ware ruimte creëren voor herstel, maar

procedures en wachtlijsten kunnen soms herstel in de weg staan. Zo kan bijvoorbeeld de

bureaucratische instelling van sommige instanties en hulpverleners belemmerend werken, omdat er geen

rekening wordt gehouden met de voortgang van het traject van de patiënt en met de situatie van de

patiënt zelf. Daarnaast wordt de voortgang van trajecten vaak belemmerd door de wachttijd bij een uit-

spraak of door wachttijden voor groepsinterventies.

Verder is samenwerking van belang, zowel binnen instellingen zelf als tussen verschillende

instanties. Bij de ontwikkeling van een herstelondersteunende forensische zorg zijn ook ontmoetingen

tussen ervaringsdeskundigen en hulpverleners uit het forensische veld van belang om uitwisseling van

ervaringen met bepaalde interventies mogelijk te maken. Ontwikkeling van een breed toegankelijke

centrale kennisbank waarin de interventies worden beschreven en waar zij in de praktijk al worden

toegepast is eveneens aan te bevelen.


Meer onderzoek is nodig om nieuwe, nog nauwelijks onderzochte interventies te

onderzoeken op effectiviteit. Herstelondersteunend werken zal niet kosteneffectief zijn op de korte

termijn, maar wel op de lange termijn. Het is belangrijk welke uitkomstmaten gehanteerd worden voor

verder onderzoek. Kwaliteit van leven op verschillende levensgebieden zou voorop moeten staan.

Tenslotte staat het herstelperspectief vaak nog haaks op het perspectief van de samenleving. Er zal nog

veel actie nodig zijn om hersteldenken voor deze specifieke doelgroep mogelijk te maken.


Literatuurlijst

Absalom-Hornby, V. (2012). A meta-analysis of the efficacy of family interventions in the treatment of

Schizophrenia. In: An investigation into family intervention within forensic services. A thesis submitted to

the University of Manchester for the degree of Doctor of Philosophy (Clinical Psychology) in the Faculty

of Medical and Human Sciences.

Aho-Mustonen, K., Miettinen, R., Koivisto, H., Timonen, T. & Raty, H. (2008). Group psychoeduca-

tion for forensic and dangerous non-forensic long-term patients with schizophrenia. A pilot study.

European Journal of Psychiatry, 22, 84-92.

Allen, J., Burbach, F. & Reibstein, J. (2013). ‘A Different World’ individuals’ experience of an integrated

family intervention for psychosis and its contribution to recovery. Psychology and Psychotherapy: Theory,

Research and Practice, 86, 212–228.

Anthony, W. (1993). Recovery from mental illness; The guiding vision of the mental health service system

in the 1990s. Psychosocial Rehabilitation Journal, 16(4):11-23.

Barbic, S., Krupa, T. & Armstrong, I. (2009). A Randomized Controlled Trial of the Effectiveness of a

Modified Recovery Workbook Program: Preliminary Findings. Psychiatric Services, 60, 491–497.

Barendregt, C.S., van der Laan, A.M., Bongers, I.L., & van Nieuwenhuizen, Ch. (2012). Explaining

reoffending and psychiatric relapse in youth forensic psychiatry from a Good Lives Model perspective.

In T.I. Oei & M.S. Groenhuijsen (Eds.), Progression in Forensic Psychiatry (pp. 415-434). Deventer: Kluwer.

Bean, K.F., Shafer, M.S. & Glennon, M. (2013). The impact of housing first and peer support on people who

are medically vulnerable and homeless. Psychiatric Rehabilitation Journal, 36, 48-50.

Beck-Sander, A., Griffiths, A. & Friel, C. (1998). A group-based intervention for forensic patients recovering

from Psychosis. Criminal Behaviour and Mental Health, 8, 193–201.

Bitter, N. Hoe effectief is het systematische rehabilitatiegericht handelen? Een randomized controlled trial.

Lopend promotieonderzoek. Tranzo, Tilburg University.

Boevink, W., Prinsen, M., Elfers, L, Dröes, J., Tiber, M. & Wilrycx, G. (2009). Herstelondersteunende zorg,

een concept in ontwikkeling. Tijdschrift voor rehabilitatie, 1, 42-54.

Bond, G., Drake, R.E. & Becker, D.R. (2008). An update on Randomized Controlled Trials of Evidence-Based

Supported Employment. Psychiatric Rehabilitation Journal, 31, 280-290.

Bond, G. & Drake, R.E. (2014). Making the Case for IPS Supported Employment. Administration and Policy

in Mental Health, 41, 69–73.


Boertien, D. & van Bakel, M. (2012). Handreiking voor de inzet van ervaringsdeskundigheid vanuit de gees-

telijke gezondheidszorg. Utrecht: Trimbos-instituut.

Broussard, B., Radkins, J.B. & Compton, M.T. (2014). Developing Visually Based, Low-Literacy Health

Education Tools for African Americans with Psychotic Disorders and Their Families.Community Mental

Health Journal, DOI 10.1007/s10597-013-9666-7

Brouwers, E.P.M., van Gestel-Timmermans, J.A.W.M. & van Nieuwenhuizen, Ch. (2013). Herstelgerichte

zorg in Nederland: modegril of daadwerkelijke verandering? Psychopraktijk, 4, 14-17.

Burns, T. (2010). The rise and fall of assertive community treatment? International Review of Psychiatry,

22, 130–137.

Castelein, S., Bruggeman, R., van Busschbach, J.T., van der Gaag M., Stant, A.D., Knegtering, H., &

Wiersma D. (2008). The effectiveness of peer support groups in psychosis: a randomized controlled trial.

Acta Psychiatrica Scandinavica, 118, 64-72.

Chien, W. & Norman, I. (2009). The effectiveness and active ingredients of mutual support groups for

family caregivers of people with psychotic disorders: A literature review. International Journal of Nursing

Studies, 46, 1604-1623.

Chien, W.T., Leung, S.T., Yeung, F.K.K. & Wong, W.T. (2013). Current approaches to treatments for

schizophrenia spectrum disorders, part II : psychosocial interventions and patient-focused perspectives in

psychiatric care. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 13, 1463-1481.

Chan, S.W., Li, Z., Klainin-Yobas, P., Ting, S., Chan, M.F. & Eu, P.W. (2013). Effectiveness of a peer-led

self-management programme for people with schizophrenia: protocol for a randomized controlled trial.

Journal of Advanced Nursing, 70, 1425-35.

Chilvers, R., Macdonald, G.M. & Hayes, A. (2006). Supported housing for people with severe mental

disorders. Cochrane Database of Systematic Reviews, 4, CD000453.

Chinman, M., George, P., Dougherty, R.H., Daniels, A.S., Ghose S.S., Swift, A.& Delphin-Rittmon, M.E.

(2014). Peer Support Services for Individuals With Serious Mental Illnesses: Assessing the Evidence.

Psychiatric Services, 65, 429-441.

Chiu, M.Y., Wei, G.F., Lee, S., Choovanichvong, S. & Wong, F.H. (2013) Empowering caregivers: impact

analysis of FamilyLink Education Programme (FLEP) in Hong Kong, Taipei and Bangkok. International

Journal of Social Psychiatry, 59, 28-39.

Cook, J.A., Copeland, M.E., Jonikas, J.A., Hamilton, M.M., Razzano, L.A., Grey, D.D.,. . . Boyd, S. (2012).

Results of a Randomized Controlled Trial of Mental Illness Self-management Using Wellness Recovery

Action Planning. Schizophrenia Bulletin, 38, 881-891.


Corrigan, P.W., Salzer, M., Ralph, R.O., Sangster, Y. & Keck, L. (2004). Examining the Factor Structure of

the Recovery Assessment Scale. Schizophrenia Bulletin, 30, 1035-1041.

Dröes, J. & Plooy, A. (2012). Herstelondersteunende zorg in Nederland: vergelijking met de Engelstalige

literatuur. In: J. Dröes & C.J. Witsenburg (red.). Herstelondersteunende zorg, behandeling, rehabilitatie

en ervaringsdeskundigheid als hulp bij herstel van psychische aandoeningen (Passagecahier; pp. 99-110).

Amsterdam: SWP.

Davidson, L., Drake, R.E., Schmutte, T., Dinzeo, T. & Andres-Hyman, R. (2009). Oil and water or oil and

vinegar? Evidence-based medicine meets recovery. Community Mental Health Journal, 45, 323-332.

Davidson, L., Bellamy, C., Guy, K. & Miller, R. (2012). Peer support among persons with severe mental

illness: a review of evidence and experience. World Psychiatry, 11, 123-8.

den Hollander, D. & Wilken, J.P. (2011). Zo worden cliënten burgers. Praktijkboek Systematisch

Rehabilitatiegericht Handelen. Amsterdam: SWP.

Dieterich, M., Irving, C.B., Park, B. & Marshall, M. (2010). Intensive case management for severe mental

illness (Review). The Cochrane Collaboration, Issue 11.

Dixon, L.B., Dickerson, F., Bellack, A.S., Bennett, M., Dickinson, D., Goldberg, R.W., … Kreyenbuhl,

J. (2010). The 2009 Schizophrenia PORT Psychosocial Treatment Recommendations and Summary

Statements. Schizophrenia Bulletin, 36, 48–70.

Dixon, L.B., Lucksted, A., Medoff, D.R., Burland, J., Stewart, B., Lehman, A.F., Fang, L.J.,. . . Murray-Swank,

A. (2011). Outcomes of a randomized study of a peer-taught family-to-family education program for mental

illness. Psychiatric Services, 62, 591-597.

Draine, J. & Herman, D.B. (2007). Critical time intervention for reentry from prison for persons with severe

mental illness. Psychiatric Services, 58, 1577-1581.

Drukker, M., Visser, E., Sytema, S. & van Os, J. (2013). Flexible Assertive Community Treatment,

Severity of Symptoms and Psychiatric Health Service Use, a Real life Observational Study. Clinical

Practice & Epidemiology in Mental Health, 28, 202-9.

Duckworth, K. & Halpern, L. (2014). Peer support and peer-led family support for persons living with

schizophrenia. Current Opinion in Psychiatry, 27, 216–221.

Duncan, E.A.S., Nicol, M.M., Ager, A. & Dalgeish, L. (2006). A systematic review of structured group

interventions with mentally disordered offenders. Criminal Behaviour and Mental Health, 16, 217–241.

Eakes, G., Walsh, S., Markowski, M., Gain, H. & Swanson, M. (1997). Family centred brief solution-

focused therapy with chronic schizophrenia: a pilot study. Journal of Family Therapy, 19, 145-158.

Expertisecentrum Forensische Psychiatrie (2014). Landelijk zorgprogramma voor forensisch


psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen.

Elbogen, E.B., Bradford, D.W. & Swartz, M.S. (2013). A Recovery-Oriented Money Management

Intervention. Psychiatric Services, doi: 10.1176/appi.ps.640103.

Farkas, M. & Anthony, W.A. (2010). Psychiatric rehabilitation interventions: a review. International Review

of Psychiatry, 22, 114-29.

Ferguson, G., Conway, C., Endersby, L. & Macleod, A. (2009). Increasing subjective wellbeing in long-term

forensic rehabilitation: evaluation of well-being therapy. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology,

20, 906-918.

Fontao, M.I. & Hoffmann, K. (2011). Psychosis: Psychological, Social and Integrative Approaches.

Psychosis, 3, 226–234.

Fukui, S., Davidson, L.J., Holer, M.C. & Rapp, C.A. (2010). Pathways to recovery (PTR): impact of peer-led

group participation on mental health recovery outcomes. Psychiatric Rehabilitation Journal, 34, 42-8.

Garret, M. & Lerman, M. (2007). CBT for psychosis for long-term inpatients with a forensic history.

Psychiatric Services, 58 (5), 712-713.

Gigantesco, A., Vittorielli, M., Piolo, R., Falloon, I.R.H., Rossi, G. & Morosini, P. (2006). The VADO

Approach in Psychiatric Rehabilitation: A Randomized Controlled Trial. Psychiatric Services, 57, 1778–1783.

Haddock, G., Barrowclough, C., Shaw, J.J., Dunn, G., Novaco, R.W. & Tarrier, N. (2009). Cognitive-

behavioural therapy versus social activity therapy for people with psychosis and a history of violence:

randomized controlled trial. British Journal of Psychiatry,194, 152-157.

Hall, P. L. & Tarrier, N. (2003) The cognitive behavioural treatment of low self-esteem in psychotic patients:

a pilot study. Behaviour Research Therapy, 41, 317-332.

Hamann, J., Langer, B., Winkler, V., Busch, R., Cohen, R., Leucht, S. & Kissling, W. (2006). Shared decision

making for in-patients with Schizophrenia. Acta Psychiatrica Scandinavica, 114, 265–273.

Hamann, J., Cohen, R., Leucht, S., Busch, R. & Kissling, W. (2007). Shared Dicision Making and Long-term

Outcome in Schizophrenia Treatment. Journal of Clinical Psychiatry, 68, 992-997.

Hendriksen-Favier, A., Nijnens, K. & van Rooijen, S. (2012). Handreiking voor de implementatie van

herstelondersteunende zorg in de ggz. Utrecht: Trimbos-intituut.

Hodgekins, J. & Fowler, D. (2010). CBT and recovery from psychosis in the ISREP trial: mediating effects

of hope and positive beliefs on activity. Psychiatric Services 61, 321–324.


Jacobson, N. & Greenly, D. (2001). What Is Recovery? A Conceptual Model and Explication. Psychiatric

Services, 52, 482–485.

Jones, E.J. & McColl, M.A. (1991). Development of evaluation of an interactional life skills group for

offenders. The Occupational Therapy Journal of Research, 11, 80-92.

Jones, K., Colson, P.W., Holter, M.C., Lin, S., Valencia, E., Susser, E., & Wyatt, R.J. (2003). Cost-

effectiveness of critical time intervention to reduce homelessness among persons with mental illness.

Psychiatric Services, 54, 884-90.

Joosten, E.A., DeFuentes-Merillas, L., de Weert, G.H., Sensky T., van der Staak, C.P. & de Jong, C.A.

(2008). Systematic review of the effects of shared decision-making on patient satisfaction, treatment

adherence and health status. Psychotherapy and Psychosomatics, 77, 219-26.

Kaplan, K., Salzer, M.S., Solomon, P., Brusilovskiy, E. & Cousounis, P. (2011). Internet peer support for

individuals with psychiatric disabilities: A randomized controlled trial. Social Science & Medicine,

72, 54-62.

Kertesz, S.G., Crouch, K., Milby, J.B., Cusimano, R.E. & Schumacher, J.E. (2009). Housing First for

Homeless Persons with Active Addiction: Are We Overreaching? The Milbank Quarterly, 87, 495–534.

Kern, K.S., Glynn, S.M., Horan, W.P. & Marder, S.R. (2009). Psychosocial Treatments to Promote

Functional Recovery in Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 35, 347–361.

Kopelowicz, A., Liberman, R.P. & Zarate, R. (2006). Recent Advances in Social Skills Training for

Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 32, S12–S23.

Korevaar L. (2005). Rehabilitatie door educatie, onderzoek naar een begeleid leren programma voor

mensen met psychiatrische problematiek. Dissertatie. Rotterdam: Bavo groep.

Kurtz, M.M. & Mueser, K.T. (2008). A meta-analysis of controlled research on social skills training for

schizophrenia. Journal of Consulting and Clinical Psychology., 76, 491-504.

Laithwaite, H., Gumley, A., Benn, A., Scott, E., Downey, K., Black, K. & McEwen, S. (2007). Self-

esteem and psychosis: a pilot study investigating the effectiveness of a self-esteem programme on the self-

esteem and positive symptomatology of mentally disordered offenders. Behavioural and Cognitive

Psychotherapy, 35, 569–577.

Laithwaite, H., O’Hanlon, M., Collins, P., Doyle, P., Abraham, L. & Porter, S. (2009). Recovery After

Psychosis (RAP): A Compassion Focused Programme for Individuals Residing in High Security Settings.

Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 37, 511-526.


Lako D.A.M., de Vet, R., Beijersbergen, M.D., Herman D.B., van Hemert A.M. & Wolf, J.R.L.M. The

effectiveness of critical time intervention for abused women and homeless people leaving Dutch shelters:

study protocol of two randomized controlled trials. BMC Public Health 2013, 13, 555.

http://www.biomedcentral.com/1471-2458/13/555

Landelijk Platform GGz (2013). Zelfmanagement en passende zorg. Programma’s van Eisen. Versie 1.

Leamy, M., Bird, V., Le Boutillier, C., Williams, J. & Slade, M. (2011). Conceptual framework for personal

recovery in mental health: systematic review and narrative synthesis. British Journal of Psychiatry,

199, 445-452.

Livingston, J.D., Nijdam-Jones, A., Lapsley, S., Calderwood, C. & Brink, J. (2013). Supporting Recovery

by Improving Patient Engagement in a Forensic Mental Health Hospital: Results From a Demonstration

Project. Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 19, 132-145.

Lloyd-Evans, B., Mayo-Wilson, E., Harrison, B., Istead, H., Brown, E., Pilling, S., . . . Kendall, T. (2014).

A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials of peer support for people with

severe mental illness. BMC Psychiatry, 14:39. doi: 10.1186/1471-244X-14-39.

Lucenti, R. & Gorczyk, J. (2005). Workforce Development Program. Research Demonstration Project.

Vermont: Vermont’s Workforce Development Program.

Lucksted, A., McNulty, K., Brayboy, L. & Forbes, C. (2009). Initial evaluation of the Peer-to-Peer program.

Psychiatric Services, 60, 250–253.

Lucksted, A., McFarlane, W., Downing, D., Dixon, L. & Adams, C. (2012). Recent developments in family

Psychoeducation as an evidence-based practice. Journal of Marital and Family Therapy, 38, 101-121.

Lucksted, A., Medoff, D., Burland, J., Stewart, B., Fang, L.J., Brown, C., . . . Dixon, L.B. (2013). Sustained

outcomes of a peer-taught family education program on mental illness. Acta Psychiatrica Scandinavica,

127, 279-286. DOI: 10.1111/j.1600-0447.2012.01901.x

MacDonald-Wilson, K.L., Deegan, P.E., Hutchison, H.L., Parrotta, N. & Schuster, J.M. (2013). Integrat-

ing self-management strategies into mental health service delivery: Empowering people in recovery.

Psychiatric Rehabilitation Journal, 36, 258-263.

Marshall, M. & Rathbone, J. (2011). Early intervention for psychosis (Review). The Cochrane Library, 2011,

Issue 6.

Marshall, T., Goldberg, R.W., Braude, L., Dougherty, R.H., Daniels, A.S., Ghose, S.S., . . . Delphin-Rittmon,

M.E. (2014). Supported Employment: Assessing the Evidence. Psychiatric Services,

doi: 10.1176/appi.ps.201300262.


McFarlane, W.R., Lukens, E., Link, B., Dushay, R., Deakins, S.A., Newmark, M., . . . Toran, J. (1995).

Multiple-family groups and psychoeducation in the treatment of schizophrenia. Archives of General

Psychiatry, 52, 679-87.

McFarlane, W.R., Dixon, L., Lukens, E. & Lucksted, A. (2003). Family psychoeducation and schizophrenia:

A review of the literature. Journal of Marital & Family Therapy, 29, 223–245.

McGuire, A.B., Kukla, M., Green, A., Gilbride, D., Mueser, K.T. & Saylers, M.P. (2014). Illness Management

and Recovery: A Review of the Literature. Psychiatric Services, 65, 171–179.

McInnis, E., Sellwood, W. & Jones, C. (2006). A cognitive behavioural groupbased educational programme

for psychotic symptoms in a low secure setting: a pilot evaluation. The British Journal of Forensic Practice,

8, 36-46.

Meehan, T.J., King, R.J., Beavis P.H. & Robinson, J.D. (2008). Recovery-based practice: do we know what

we mean or mean what we know? Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 42, 177-182.

Meyer, P.S., Johnson, D.P., Parks, A., Iwanski, C. & Penn, D.L. (2012). Positive living: A pilot study of group

positive psychotherapy for people with schizophrenia. The Journal of Positive Psychology, 7, 239-248.

Michon, H., van Busschbach, J., van Vugt, M., Stant, D. & van Weeghel, J. (2013). De effectiviteit van

Individuele Plaatsing en Steun. Een studie naar de resultaten van vernieuwende arbeidsrehabilitatie in

Nederland. In: Psychiatrische Rehabilitatie Jaarboek 2013-2014.

Michon, H., van Busschbach, J.T., Stant, A.D., van Vugt, M.D., van Weeghel, J. & Kroon, H. (2014).

Effectiveness of Individual Placement and Support for People With Severe Mental Illness in the

Netherlands: A 30-Month Randomized Controlled Trial, Psychiatric Rehabilitation Journal, 37, 129–136.

Moradi, M., Brouwer, E., van den Bogaard, J. & van Nieuwenhuizen, Ch. (2008). Herstel. Vanuit

verschillende perspectieven samen verder. Tijdschrift voor Rehabilitatie, 17, 37-45.

Mueser, K.T., Corrigan, P.W., Hilton, D.W., Tanzman, B., Schaub, A., Gingerich, S., . . . Herz, M.I. (2002).

Illness management and recovery: a review of the research. Psychiatric Services, 53, 1272–1284.

Mueser, K.T., Deavers, F., Penn, D.L. & Cassisi J.E. (2013). Psychosocial Treatments for Schizophrenia.

Annual Review of Clinical Psychology, 9, 465–497.

Nelson G., Aubry, T. & Lafrance, A. (2007). A review of the literature on the effectiveness of housing and

support, assertive community treatment, and intensive case management interventions for persons with

mental illness who have been homeless. American Journal of Orthopsychiatry, 77(3), 350-361.

NICE, National Institute for Health and Care Excellence (2010). Psychosis and schizophrenia in adults.

The NICE Guideline on Treatment and management. National Collaborating Centre for Mental Health.


Norman, C. (2006). The Fountain House movement, an alternative rehabilitation model for people with

mental health problems, members’ descriptions of what works. Scandinavian Journal of Caring Sciences,

20, 184–192.

NVvP, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (2012). Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie. Utrecht:

De Tijdstroom.

Okpokoro, U., Adams, C.E. & Sampson, S. (2014). Family intervention (brief) for schizophrenia (Review).

The Cochrane Library 2014, Issue 3.

Padgett, D.K., Stanhope, V., Henwood, B.F. & Stefancic, A. (2011). Substance Use Outcomes Among

Homeless Clients with Serious Mental Illness: Comparing Housing First with Treatment First Programs.

Community Mental Health Journal, 47, 227–232.

Pandya, A. & Myrick, J. (2013). Wellness and Recovery Programs: A Model of Self-Advocacy for People

Living with Mental Illness. Journal of Psychiatric Practice, 19, 242-246.

Park, S.A. & Sung, K.M. (2013). The Effects on Helplessness and Recovery of An Empowerment Program

for Hospitalized Persons With Schizophrenia. Perspectives in Psychiatric Care, 49, 110-117.

Pharoah, F., Mari, J.J., Rathbone, J., & Wong, W. (2012). Family intervention for schizophrenia (review).

The Cochrane Library 2012, Issue 12.

Pickett, S.A., Diehl, S.M., Steigman, P.J., Prater, J.D., Fox, A., Shipley, P., . . . Cook, J.A. (2012). Consumer

Empowerment and Self-Advocacy Outcomes in a Randomized Study of Peer-Led Education. Community

Mental Health Journal, 48, 420–430

Pilling, P., Bebbington, P., Kuipers, E., Garety, P., Geddes, J., Martindale, B., . . . Morgan, C. (2002).

Psychological treatments in schizophrenia: II. Meta-analyses of randomized controlled trials of social skills

training and cognitive remediation. Psychological Medicine, 32, 783-791.

Pitt, V., Lowe D., Hill, S., Prictor, M., Hetrick, S.E., Ryan, R. & Berends, L. (2013). Consumer-providers of

care for adult clients of statutory mental health services (Review). The Cochrane Library 2013, Issue 3.

Place, C., van Vugt, M. & Neijmeijer, L. (2011). Literatuurstudie naar de effectiviteit van Forensisch (F)ACT.

Trimbos-instituut: Utrecht.

Randal, P., Simpson, A. I. F. & Laidlaw, T. (2003). Can recovery-focused multimodal psychotherapy facilitate

symptom and function improvement in people with treatment-resistant psychotic illness? A comparison

study. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 37, 720–727.

Rani, S. & Byrne, H. (2013). A multi-method evaluation of a training course on dual diagnosis. Journal of

Psychiatric and Mental Health Nursing, 19(6), 509-520.


Rapp, C.A. & Goscha, R.J. (2006). The strengths model: Case management with people with psychiatric

disabilities. Oxford University Press.

Repper, J. & Carter, T. (2011). A review of the literature on peer support in mental health services.

Journal of Mental Health, 20, 392–411.

Resnick, S.G., Fontana, A., Lehman, A.F. & Rosenheck, R.A. An empirical conceptualization of the

recovery orientation. (2005). Schizophrenia Research, 75, 119 – 128.

Resnick, S.G. & Rosenheck, R.A. (2008). Integrating Peer-Provided Services: A Quasi-experimental Study

of Recovery Orientation, Confidence and Empowerment. Psychiatric Services, 59, 1307—1314.

Robertson, P., Barnao, M. & Ward, T. (2011). Rehabilitation frameworks in forensic mental health.

Aggression and Violent Behavior, 16, 472–484.

Rogers, E.S., Teague, Ph.D., Lichtenstein, C., Campbell, J., Lyass, A., Chen, R. & Banks, S. (2007).

The effects of participation in adjunctive consumer-operated programs on both personal and

organizationally mediated empowerment: Results of a multi-site study. Journal of Rehabilitation

Research and Development, 44, 785-800.

Rogers, E.S., Kash-MacDonald, M. & Olschewski, A. (2009). Systematic Review of Supported Housing

Literature 1993-2008. Boston: Boston University, Sargent College, The Center for Psychiatric

Rehabilitation.

Rogers, E.S., Kash-MacDonald, M., Bruker, D., & Maru, M. (2010). Systematic Review of Supported

Education Literature, 1989 – 2009. Boston: Boston University, Sargent College, Center for Psychiatric

Rehabilitation.

Roozen, H. (2006). De Community Reinforcement Approach (CRA). Operante leerprincipes, sociale

systeembenadering en gedragsfarmacologie. Verslaving, 2, 132–139.

Rowe, M., Bellamy, C., Baranoski, M., Wieland, M., O’Connell, M.J., Davidson, L., . . . Sells, D. (2007). A

Peer-Support, Group Intervention to Reduce Substance Use and Criminality Among Persons With Severe

Mental Illness. Psychiatric Services, 58, 955-961.

Schindler, V.P. (2005). Role Development: An Evidenced-Based Intervention for Individuals Diagnosed with

Schizophrenia in a Forensic Facility. Psychiatric Rehabilitation Journal, 28, 391-394.

Schöttle, D., Karow, A., Schimmelmann, B.G. & Lambert, M. (2013). Integrated care in patients with

schizophrenia: results of trials published between 2011 and 2013 focusing on effectiveness and

efficiency. Current Opinion in Psychiatry, 26, 384-408.

Segal, S., Silverman, C.J. & Temkin, T.L. (2011). Outcomes from consumer-operated and community

mental health services: a randomized controlled trial. Psychiatric Services, 62, 915-921.


Silverstein, S.M., & Bellack, S.E. (2008). A scientific agenda for the concept of recovery as it applies to

schizophrenia. Clinical Psychology Review, 28, 1108–1124.

Simpson, A.I.F., & Penney, S.R. (2011). Editorial The recovery paradigm in forensic mental health services.

Criminal Behaviour and Mental Health, 21, 299–306.

Sledge, W.H., Lawless, M., Sells, D., Wieland, M., O’Connell, M.J. & Davidson, L. (2011). Effectiveness

of peer support in reducing readmissions of persons with multiple psychiatric hospitalizations. Psychiatric

Services, 62, 541-544.

Smith, R.J., Jennings, J.L. & Cimino, A. (2010). Forensic continuum of care with assertive community

treatment (ACT) for persons recovering from co-occurring disabilities: Long-term outcomes. Psychiatric

Rehabilitation Journal, 33, 207-218.

Swildens, W., van Busschbach, J.T., Michon, H., Kroon, H., Koeter, M.W.J., Wiersma, D. & van Os, J.

(2011). Effectively Working on Rehabilitation Goals: 24-Month Outcome of a Randomized Controlled Trial

of the Boston Psychiatric Rehabilitation Approach. Canadian Journal of Psychiatry, 56, 751–760.

Tambuyzer, E. (2012). Eén verhaal, drie visies. Patiënten, familieleden en hulpverleners over participatie

in de geestelijke gezondheidszorg. Research Group Psychiatry Academic Center for General Practice.

LUCAS - Centre for Care Research and Consultancy.

Timmer, H. & Plooy, A. (2009). Weten over Leven. Ervaringskennis van mensen met langdurende

psychische aandoeningen. Uitgeverij SWP, Amsterdam

Topor, A., Borg, M., Di Girolamo, S. & Davidson, L. (2009). Not just an individual journey: social aspects of

recovery. International Journal of Social Psychiatry, 57, 90-99.

Tomita, A. & Herman, D.B. (2012). The Impact of Critical Time Intervention in Reducing Psychiatric

Rehospitalization After Hospital Discharge. Psychiatric Services, 63, 935–937.

Tungpunkom, P., Maayan, N. & Soares-Weiser, K. (2012). Life skills programmes for chronic mental illness-

es (Review). The Cochrane Collaboration, Issue 1.

Tuynman, M. & Huber, M. (2012). “Wij kunnen het beter”. Handreiking zelfbeheer in de maatschappelijke

opvang. Trimbos-instituut & Hogeschool van Amsterdam: Utrecht & Amsterdam.

van Erp, N. & Place, C. (2011). Familiebetrokkenheid en familie-interventies in de langdurige ggz.

In: Psychiatrische rehabilitatie: jaarboek 2010-2011. Amsterdam: SWP.

van Gestel-Timmermans, J.A.W.M., van den Bogaard, J., Brouwers, E.P.M., Herth, K. & van

Nieuwenhuizen, Ch. (2010a). Hope as a determinant of mental health recovery: A psychometric evaluation

of the Herth Hope Index-Dutch version. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 24, 67-74.

van Gestel-Timmermans, J.A.W.M., Brouwers, E.P.M. & van Nieuwenhuizen, Ch. (2010b). Recovery is up


to you, a peer-run course. Psychiatric Services, 61(9), 944-945.

van Gestel-Timmermans, J.A.W.M. (2011). Recovery is up to you: Evaluation of a peer-run course.

Ridderkerk: Ridderprint.

van Gestel-Timmermans, J.A.W.M., Brouwers, E.P.M., van Assen, M.A.L.M. & van Nieuwenhuizen, Ch.

(2012a). Effects of a peer-run course on the recovery of people with major psychiatric problems: A ran-

domised controlled trial. Psychiatric Services, 63, 54-60.

van Gestel-Timmermans, J.A.W.M., Brouwers, E.P.M., Bongers, I.L., van Assen, M.A.L.M.

& Nieuwenhuizen, Ch. van (2012b). Profiles of individually defined recovery of people with major

psychiatric problems. International Journal of Social Psychiatry, 58(5), 521-531.

van Gestel, J.A.W.M., Buitendijk, J.H., Brouwers, E.P.M. & van Nieuwenhuizen, Ch. (2013).

Persoonlijk herstel van cliënten in de maatschappelijke opvang: Een studie naar de uitvoerbaarheid en

implementatie van de cursus ‘Herstellen doe je zelf’. Tilburg: Stichting Maatschappelijke Opvang Traverse.

van Gestel-Timmermans, J.A.W.M. & Brouwers, E.P.M. (2014). Feasibility and usefulness of the

peer-run course ‘‘Recovery Is Up to You’’ for people with addiction problems: A qualitative study.

Alcoholism Treatment Quarterly, 32, 79-91.

van der Krieke, L., Emerencia, A.C., Boonstra, N., Wunderink, L., de Jonge, P. & Sytema, S. (2013).

A Web-Based Tool to Support Shared Decision Making for People With a Psychotic Disorder: Randomized

Controlled Trial and Process Evaluation. Journal of Medical Internet Research,

15, e216, doi:10.2196/jmir.2851.

van der Krieke, L., Wunderink, L., Emerencia, A.C., de Jonge, P., & Sytema, S. (2014). E–Mental Health

Self-Management for Psychotic Disorders: State of the Art and Future Perspectives. Psychiatric Services,

65, 33–49.

van Regenmortel, T. (2009). Empowerment als uitdagend kader voor sociale inclusie en moderne zorg.

(Empowerment as a challenging framework for social inclusion and modern care). Journal of Social

Intervention: Theory and Practice, 18, 22–42.

van Splunteren, P., Boerema, I. & de Leeuw R. (2013). Eigen regie bij schizofrenie. Een e-mental health

toepassing voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. In: J. van Busschbach, S. van Rooijen en

J. van Weeghel. Jaarboek Psychiatrische Rehabilitatie (2013-2014), p 97-110. Uitgeverij SWP, Amsterdam.

van Wel, T. & Landsheer, H. (2013). De invloed van individuele rehabilitatie op de maatschappelijke

participatie van jongeren met een psychosekwestbaarheid. Tijdschrift voor rehabilitatie en herstel, 4, 4-14.


Walker, H., Tulloch, L., Ramm, M., Drysdale, E., Steel, A., Martin, C., . . . Connaughton, J. (2013).

A randomised controlled trial to explore insight into psychosis; effects of a psycho-education programme

on insight in a forensic population. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 24, 756-771.

Walravens, T. & van Heugten, T. (2012). Herstelgerichte ondersteuning binnen justitiële zorg. Ontwikkelen

en implementeren van herstelgerichte detentie. Eindhoven: Walravens Zorgadvies & Ton van Heugten.

Ward, T. & Maruna, S. (2007). Rehabilitation: Beyond the risk assessment paradigm. London, UK:

Routledge.

Ward, T. & Brown, M. (2004). “The Good Lives Model and conceptual issues in offender rehabilitation.”

Psychology, Crime & Law, 10, 243-257.

Webster, J.M., Staton-Tindall, M., Dickson, M.F., Wilson, J.F. & Leukefeld, C.G. (2014). Twelve-month

employment intervention outcomes for drug-involved offenders. The American Journal of Drug and

Alcohol Abuse, 40, 200-5.

Wilrycx, G.K.M.L., Croon, M.A., van den Broek, A. & van Nieuwenhuizen, Ch. (2012a). Mental Health

Recovery: Evaluation of a Recovery-Oriented Training Program. The Scientific World Journal, special issue

“Mental Health, Recovery, and the Community”, 1-7. doi: 10.1100/2012/820846.

Wilrycx, G.K.M.L., Croon, M.A., van den Broek, A. & van Nieuwenhuizen, Ch. (2012b). Psychometric

properties of three instruments to measure recovery. Scandinavian Journal of Caring Sciences,

26, 607–614. doi: 10.1111/j.1471-6712.2011.00957.x.

Wright-Berryman, J.L., McGuire, A.B. & Salyers, M.P. (2011). A review of consumer-provided services on

assertive community treatment and intensive case management teams: implications for future research

and practice. Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 17, 37-44.

Wynaden, D., Barr, L., Omari, O.,& Fulton, A. (2012). Evaluation of service users’ experiences of

participating in an exercise programme at the Western Australian State Forensic Mental Health Services.

International Journal of Mental Health Nursing, 21, 229–235

Xia, J., Merinder, L.B. & Belgamwar, M.R. (2011). Psychoeducation for schizophrenia (Review).

The Cochrane Collaboration, Issue 6..


Bijlage I: Toelichting interventies

Assertive Community Treatment (ACT): Assertive Community Treatment is een zorgorganisatie-

model dat zich onder andere kenmerkt door: hulp op verschillende levensgebieden vanuit één

multidisciplinair team, outreachende hulpverlening en continuiteit van zorg.

BRIDGES: Building Recovery of Individual Dreams & Goals through Education & Support is een door peers

geleide opleiding gericht op het empoweren van patiënten. In de opleiding wordt aandacht besteed aan de

oorzaken en behandeling van psychische ziektes, zelfhulpvaardigheden, herstelprincipes en peer support.

CGT: cognitieve gedragstherapie is een mengeling van gedragstherapie met interventies die ontwikkeld

zijn vanuit de cognitieve psychologie. De kern is de veronderstelling dat zogenaamde irrationele cognities

(gedachten) zorgen voor disfunctioneel gedrag, zoals vermijdingsgedrag of agressie. De technieken die

gebruikt worden in de cognitieve gedragstherapie richten zich op het veranderen van de inhoud van deze

irrationele cognities.

Clubhouse Model: een rehabilitatiemethode waarbij werk wordt gezien als belangrijkste rehabilitatiedoel.

Community Reinforcement Approach (CRA): een breed-spectrum biopsychosociale gedrags-

therapeutische benadering die leefstijlverandering beoogt bij mensen met verslavingsgedrag. Het is

gebaseerd op de aanname dat alcoholafhankelijkheid in stand wordt gehouden door allerlei bekrachtigers

die gekoppeld zijn aan het gebruik, terwijl alternatieve bekrachtigers die niet aan gebruik gekoppeld zijn,

nagenoeg ontbreken. Het ontwikkelen of tot stand brengen van zulke beloningen - met name op het

gebied van sociale activiteiten, zodat abstinentie lonender is dan drinken - is essentieel voor het bereiken

en vasthouden van abstinentie.

Critical Time Intervention (CTI): een methodiek van casemanagement die is bedoeld om mensen met

complexe, meervoudige sociaal maatschappelijke en/of psychiatrische problematiek op gestructureerde

wijze in verbinding te brengen met passende ondersteuning.

Good Lives Model (GLM): Het Good Lives Model is ontstaan als een alternatieve benadering voor

strafrechterlijke interventies die gebaseerd zijn op het Risk-Needs-Responsivity (RNR) model. Het GLM

richt zich vooral op het bevorderen van het welzijn van de delinquent en stelt de sterke eigenschappen en

capaciteiten van het individu centraal.

HEE: Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid. HEE omvat effectieve werkwijzen en

strategieën van mensen met psychische kwetsbaarheden om zichzelf te (leren) helpen. Het HEE-team

bestaat uit ervaringsdeskundige docenten, die hun ervaringskennis overdragen aan anderen met het

doel marginalisering van mensen met psychische beperkingen tegen te gaan en hun empowerment te

bevorderen. Het HEE-programma omvat zelfhulpgroepen, studiedagen, cursussen en thema-

bijeenkomsten in een samenhangend geheel. Het HEE-team biedt ook voorlichting op maat, adviseert en

coacht individuen en organisaties en geeft lezingen.


Herstellen doe je zelf: een cursus bestaande uit twaalf bijeenkomsten van twee uur, waarin vijf tot

maximaal acht cliënten in een veilige omgeving onder leiding van twee getrainde ervarings-

deskundige cursusleiders informatie krijgen over, reflecteren op, ervaringen uitwisselen over en oefenen met

vaardigheden aangaande thema’s die te maken hebben met herstel. Thema’s zijn onder andere:

persoonlijke ervaringen met herstel, keuzes maken over zorg of dagelijkse problemen, doelen

stellen en het krijgen van sociale steun. Belangrijke elementen van de cursus zijn de aanwezigheid van

rolmodellen, psycho-educatie en ziektemanagement, leren van elkaars ervaringen, sociale steun en huiswerk-

opdrachten. In de cursus ontdekken cliënten hun eigen kracht en mogelijkheden om van daaruit op eigen

wijze en in eigen tempo stappen te zetten op de weg naar herstel.

Housing First: een specifieke vorm van Supported Housing, waarbij daklozen met meervoudige

problematiek een woning krijgen aangeboden en daarnaast (woon)begeleiding. Nadruk ligt op het

herwinnen van de regie over de eigen leefsituatie.

IPS: Individual Placement & Support is een Supported Employment interventie die mensen met

psychiatrische problematiek ondersteunt bij het zoeken naar en het behouden van regulier betaald werk.

Bij IPS ligt de focus op het snel zoeken naar regulier betaald werk, ondersteuning ook na het vinden van

werk en samenwerking en integratie van de begeleiding met de rest van de behandeling.

Shared Decision Making (SDM): gezamenlijke besluitvorming, oftewel samen keuzes maken, is een

manier van werken waarbij professional en patiënt samen tot een beleid komen dat het beste bij de

patiënt past.

Strengths model: centraal in deze krachtenbenadering staan de eigen mogelijkheden van patiënten,

evenals de hulpbronnen die de omgeving biedt om mensen met een ernstige psychiatrische stoornis als

burger in de samenleving te laten participeren.

Supported Employment: een begeleid werken methodiek om op de werkplek praktische ondersteuning

te bieden. Zie ook IPS.

Supported Education: een begeleid leren methodiek waarbij mensen met psychische problematiek

worden ondersteund bij het behouden, kiezen en verkrijgen van een reguliere opleiding.

Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (SRH): een methodiek die professionals toerust om

patiënten te ondersteunen in hun herstel- en ontwikkelingsproces en omgevingen te creëren die

steunend zijn.

Vet-to-vet: een door peers geleide training, ontwikkeld in Amerika voor veteranen met psychische

problematiek. Professionals hebben een ondersteunende en adviserende rol en geven supervisie aan

de peer facilitators. Bijeenkomsten bestaan uit het lezen van een curriculum met herstelgeoriënteerde

publicaties en discussie.


Workforce Development Partnership: een strengths-based methodiek die professionals die werken

met de forensische doelgroep toerust om persoonlijke ontwikkeling te stimuleren en vaardigheden te

ontwikkelen. Werk en opleiding zijn geïntegreerd in het programma.

WRAP: Wellness Recovery Action Plan. WRAP is een in Amerika ontwikkeld zelfhulp-instrument dat

mensen ondersteunt om weer greep te krijgen (en te houden) op het leven wanneer dat ontregeld is

geraakt door ernstige gebeurtenissen. WRAP is een plan dat mensen zelf maken voor herstel in hun eigen

leven. Dit proces wint sterk aan kracht door ervaringsdeskundige ondersteuning en uitwisseling.


Bijl

age

II: T

abel

len

resu

ltat

en li

tera

tuur

stud

ie

Tabe

llen

Peer

sup

port

en

erva

ring

sdes

kund

ighe

id

***

FP f

oren

sisc

h ps

ychi

atri

sche

pat

iënt

en m

et p

sych

otis

che

stoo

rnis

Pat

iënt

en**

F P

atië

nten

in e

en f

oren

sisc

he s

etti

ng m

et e

en a

nder

e st

oorn

is o

f ge

en s

toor

nis

(of

niet

ve

rmel

d in

art

ikel

) **

P P

atië

nten

met

een

psy

chot

isch

e st

oorn

is

* EP

A Pa

tiën

ten

met

een

ern

stig

e ps

ychi

atri

sche

aan

doen

ing

(EPA

) RC

T= R

ando

miz

ed C

ontr

olle

d Tr

ial ;

QE=

qua

si-e

xper

imen

tele

stu

die;

n.s

.= n

iet

sign

ific

ant

Ta

bel I

A:

Peer

sup

port

en

erva

ring

sdes

kund

ighe

id:

stud

ies

met

con

trol

econ

diti

e of

rev

iew

s/m

eta-

anal

yses

A

uteu

r en

ja

arta

l D

oelg

roep

en

aant

al

deel

nem

ers

(N)

Inte

rven

tie

Soor

t st

udie

RC

T /

QE

/rev

iew

So

ort

hers

telm

aat

Effe

ctie

f op

her

stel

mat

en j

a /n

ee /

n.s

. Pe

iler

hers

tel

(Pee

rsup

port

, Fa

mili

e,

Won

en,

Wer

k,

Empo

wer

men

t, Z

elf

man

agem

ent,

Alg

emee

n)

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

fore

nsis

ch p

sych

iatr

isch

e pa

tiën

ten

met

psy

chot

isch

e st

oorn

is

Dun

can

E.A.

S.,

Nic

ol

M.M

., A

ger,

A.

& D

algl

eish

, L.

(2

006)

**

*Men

tally

di

sord

ered

of

fend

ers

N=

4-40

Gro

up in

terv

enti

ons

(pro

blem

- so

lvin

g sk

ills

trai

ning

, an

ger/

aggr

essi

on

man

agem

ent,

del

iber

ate

self

-har

m in

terv

enti

ons

and

othe

r in

terv

enti

ons)

. Th

e m

ajor

ity

of t

he s

tudi

es w

ere

base

d on

a c

ogni

tive

be

havi

oura

l app

roac

h to

in

terv

enti

on.

Revi

ew o

f th

e ef

fica

cy o

r ef

fect

iven

ess

of

grou

p in

terv

enti

ons

(20

stud

ies)

Vari

ous,

e.g

. (s

ocia

l) p

robl

em

solv

ing,

kno

wle

dge

abou

t ill

ness

Be

st e

vide

nce.

Th

is r

evie

w c

on-

firm

ed t

hat

ther

e ha

s be

en s

ome

usef

ul r

esea

rch

into

str

uctu

red

grou

p th

erap

y in

terv

enti

ons

wit

h m

enta

lly d

isor

dere

d of

fend

ers,

bu

t th

e ti

me

has

com

e to

bui

ld

on t

hese

stu

dies

and

con

duct

hi

gh-q

ualit

y ri

goro

us r

esea

rch

in

this

are

a.

Met

hodo

logi

cal l

imit

atio

ns in

m

ost

of t

he s

tudi

es (

N,

lack

of

com

para

nce

grou

p in

sev

eral

st

udie

s, c

onve

nien

ce s

ampl

ing)

an

d ea

ch o

f th

e re

view

ed s

tudi

es

is o

pen

to b

ias.

Alge

mee

n re

habi

litat

ie

Peer

sup

port


97

Wal

ker

H.

(201

3)

***F

P N

=81

Psyc

ho-e

duca

tion

pro

gram

me

for

peop

le w

ith

psyc

hosi

s.

The

prog

ram

me

offe

red

a co

mbi

nati

on o

f di

dact

ic

(inf

orm

atio

n gi

ving

) se

ssio

ns a

nd

beha

viou

ral (

prob

lem

sol

ving

an

d co

ping

ski

lls)

sess

ions

. Th

e pr

ogra

mm

e w

as

deliv

ered

whe

re p

ossi

ble

by a

Co

nsul

tant

Psy

chia

tris

t an

d Cl

inic

al N

urse

Spe

cial

ist,

or

suit

ably

qua

lifie

d al

tern

ativ

es.

Part

icip

ants

w

ere

enco

urag

ed t

o be

com

e in

volv

ed in

ope

n di

scus

sion

du

ring

ea

ch s

essi

on a

nd w

ere

issu

ed

wit

h in

form

atio

n re

lati

ng t

o th

e se

ssio

n an

d su

pple

men

tary

rea

ding

m

ater

ial a

t th

e cl

ose

of e

ach

sess

ion.

RCT

- Sc

hedu

le f

or t

he A

sses

smen

t of

In

sigh

t [S

AI]

)

- pa

tien

t un

ders

tand

ing

of

sym

ptom

s

(For

ensi

c As

sess

men

t of

Kn

owle

dge

Tool

) -

man

agem

ent

of il

lnes

s an

d le

gal i

ssue

s us

ing

a se

mi-

stru

ctur

ed q

uest

ionn

aire

-

men

tal s

tate

(Th

e PA

NSS

)

- de

pres

sion

(Th

e Ca

lgar

y D

epre

ssio

n Sc

ale

for

Schi

zoph

reni

a

- Q

ualit

y of

Lif

e (T

he

Schi

zoph

reni

a Q

ualit

y of

Lif

e Sc

ale

Revi

sion

4

(SQ

LS-R

4))

-

soci

al b

ehav

iour

(B

ehav

iour

Sta

tus

Inde

x [B

EST-

Inde

x]).

Best

evi

denc

e. S

igni

fica

nt

impr

ovem

ent

in k

now

ledg

e an

d em

path

y.

Peer

sup

port

Aho-

Mus

tone

n K.

(20

08)

***F

P N

=15

An e

ight

-tim

e ps

ycho

educ

atio

nal g

roup

. Th

e se

ssio

ns w

ere

cond

ucte

d by

tw

o ps

ycho

logi

sts

(the

fi

rst

and

seco

nd a

utho

rs o

f th

is a

rtic

le).

Pilo

t st

udy/

RCT

“K

now

ledg

e of

Sch

izop

hren

ia”

is

a 23

-ite

m m

ulti

ple-

choi

ce

ques

tion

nair

e ad

apte

d

from

the

25-

item

Kno

wle

dge

Abou

t Sc

hizo

phre

nia

Que

stio

nnai

re (

KASQ

)

of A

sche

r-Sv

anum

an

d Kr

ause

.

Awar

enes

s of

illn

ess

and

atti

tude

s to

war

d ps

ychi

atri

c tr

eatm

ent

and

med

icat

ion

wer

e as

sess

ed b

y m

eans

of

a 25

-ite

m

ques

tion

nair

e de

velo

ped

by t

he f

irst

aut

hor.

Th

e 21

-ite

m B

eck

Dep

ress

ion

Inve

ntor

y w

as

used

.

Best

evi

denc

e. T

he r

esul

ts o

f th

is p

ilot

stud

y in

dica

te t

hat,

in

com

pari

son

wit

h th

e co

ntro

l gro

up,

the

stud

y gr

oup’

s kn

owle

dge

of s

chiz

ophr

enia

incr

ease

d du

ring

th

e in

terv

enti

on.

Peer

sup

port


98

Beck

-San

der

A. e

.a.

(199

8)

***F

P N

=25

A gr

oup-

base

d in

terv

enti

on

on f

oren

sic

pati

ents

re

cove

ring

fro

m p

sych

osis

.

QE

desi

gn

The

mea

sure

of

chan

ge w

as s

elf-

repo

rt u

sing

Mul

hall’

s Pe

rson

al

Que

stio

nnai

re

Rapi

d Sc

alin

g Te

chni

que

(197

8)

whi

ch p

rovi

ded

an o

vera

ll ra

ting

on

a s

cale

of

0–9

acr

oss

the

follo

win

g fi

ve

cons

truc

ts:

(1)

cont

rol

over

illn

ess:

‘I f

eel i

n co

ntro

l of

my

illne

ss’

(2)

fear

of

rela

pse:

‘I w

orry

abo

ut

beco

min

g ill

’ (3

) lik

elih

ood

of r

elap

se:

‘My

illne

ss m

ight

rec

ur’

(4)

copi

ng w

ith

sym

ptom

s: ‘

I fee

l ab

le t

o co

pe w

ith

my

sym

ptom

s’

(5)

depr

essi

on:

‘I f

eel d

own

or

depr

esse

d’

Best

evi

denc

e. T

he im

pact

of

the

grou

p-ba

sed

inte

rven

tion

ap

pear

ed t

o de

pend

on

whe

ther

th

e gr

oup

mem

ber

conc

erne

d de

nied

or

acce

pted

his

vu

lner

abili

ty t

o re

laps

e at

the

ou

tset

of

the

grou

p. T

he

inte

rven

tion

app

eare

d to

hav

e ha

d so

me

of t

he p

redi

cted

ou

tcom

es f

or t

his

grou

p na

mel

y in

crea

sed

cont

rol o

ver

illne

ss,

incr

ease

d ab

ility

to

cope

wit

h sy

mpt

oms

and

it r

educ

es f

ear

of

rela

pse.

Peer

sup

port

Ze

lfm

anag

emen

t

Jone

s E.

J. &

M

cCol

l M.A

. (1

991)

**

*FP

N=2

4

Inte

ract

iona

l lif

eski

lls g

roup

fo

r of

fend

ers

vs.

conv

enti

onal

inpa

tien

t gr

oup

ther

apy

QE

desi

gn

Role

s

Best

evi

denc

e. T

he IL

S gr

oup

took

on

sign

ific

antl

y m

ore

role

s th

an t

he c

ompa

riso

n gr

oup,

pa

rtic

ular

ly t

he p

leas

er,

dire

ctor

, an

d ri

sk-t

aker

rol

es.

Furt

herm

ore,

the

ILS

grou

p va

lues

the

rol

es t

hey

occu

pied

to

a gr

eate

r ex

tent

tha

n di

d th

e co

mpa

riso

n gr

oup

and

mor

e IL

S Ss

fel

t ex

cite

d ab

out

part

icip

atin

g.

Peer

sup

port

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pate

nten

met

psy

chot

isch

e st

oorn

isse

n D

uckw

orth

&

Hal

pern

(2

014)

**

P

Peer

sup

port

and

pee

r-le

d fa

mily

sup

port

for

per

sons

liv

ing

wit

h

Revi

ew

Know

ledg

e, c

opin

g, s

elf-

care

, so

cial

sup

port

, an

d se

lf-

man

agem

ent

stra

tegi

es.

Evid

ence

bas

ed.

The

fiel

d ha

s se

en W

elln

ess

Reco

very

Act

ion

Plan

(W

RAP)

nam

ed a

s ev

iden

ce-

base

d pr

acti

ce.

A RC

T w

as a

lso

cond

ucte

d fo

r an

othe

r pe

er-

deve

lope

d an

d le

d pr

ogra

m

calle

d Bu

ildin

g Re

cove

ry o

f In

divi

dual

Dre

ams

& G

oals

Zelf

man

agem

ent

Pe

er s

uppo

rt


99

thro

ugh

Educ

atio

n &

Sup

port

. Fa

mily

to

Fam

ily,

the

larg

est

peer

-led

fam

ily p

sych

oedu

cati

on

cour

se,

has

also

bee

n na

med

as

an e

vide

nce-

base

d pr

acti

ce.

Font

ao &

H

offm

ann

(201

1)

**P

Psyc

hoso

cial

tre

atm

ent

in

grou

p fo

rmat

wit

h pe

ople

di

agno

sed

wit

h sc

hizo

phre

nia

Revi

ew

Mos

t st

udie

s ex

amin

e th

e qu

esti

on w

heth

er,

and

if s

o, t

o w

hat

exte

nt,

“sch

izop

hren

ic

pati

ents

” w

ho r

ecei

ve a

com

plex

tr

eatm

ent

prog

ram

me

incl

udin

g di

ffer

ent

ther

apeu

tic

appr

oach

es

(med

icat

ion,

indi

vidu

al t

hera

py,

grou

p th

erap

y, m

ilieu

the

rapy

, et

c.)

over

a c

erta

in t

ime,

sho

w

bett

er s

core

s fo

r th

e pr

e-de

fine

d su

cces

s cr

iter

ia (

e.g.

red

ucti

on o

f sy

mpt

oms

or r

elap

se r

ate)

tha

n pa

tien

ts a

ssig

ned

to a

con

trol

gr

oup

in f

orm

of

wai

ting

list

, “t

reat

men

t as

usu

al”,

or

an

alte

rnat

ive

psyc

hoth

erap

euti

c ap

proa

ch.

Evid

ence

bas

ed.

The

mai

n co

nclu

sion

of

a th

orou

gh r

evie

w

of t

he s

cien

tifi

c lit

erat

ure

on

grou

p ap

proa

ches

is t

hat

the

bulk

of

cur

rent

em

piri

cal r

esea

rch

conc

entr

ates

on

outc

ome

rese

arch

.

Peer

sup

port

Ze

lfm

anag

emen

t

Cast

elei

n e.

a.

(200

8).

**P

N=1

06

Peer

sup

port

gro

ups

in

psyc

hosi

s

RCT

Pers

onal

Net

wor

k Q

uest

ionn

aire

(PN

Q),

Soc

ial

Supp

ort

List

(SS

L),

Men

tal H

ealt

h Co

nfid

ence

Sca

le (

MH

CS),

Ro

senb

erg

scal

e, W

HO

Qua

lity

of

Life

(W

HO

QoL

) Br

ef,

Com

mun

ity

Asse

ssm

ent

of P

sych

ic E

xper

ienc

es (

CAPE

)

Evid

ence

bas

ed.

The

expe

rim

enta

l gro

up s

how

ed

GPS

G t

o ha

ve a

pos

itiv

e ef

fect

on

soci

al n

etw

ork

and

soci

al s

uppo

rt

com

pare

d w

ith

the

cont

rol

cond

itio

n. In

the

exp

erim

enta

l co

ndit

ion,

hig

h at

tend

ers

favo

red

over

low

att

ende

rs o

n in

crea

sed

soci

al s

uppo

rt,

self

-eff

icac

y, a

nd

qual

ity

of li

fe.

Econ

omic

ev

alua

tion

dem

onst

rate

d gr

oups

to

be

wit

hout

fin

anci

al

cons

eque

nces

.

Peer

sup

port

Em

pow

erm

ent

Van

der

Krie

ke

e.a.

(20

14)

**P

E–m

enta

l hea

lth

self

-m

anag

emen

t in

terv

enti

ons

incl

uded

psy

choe

duca

tion

, m

edic

atio

n m

anag

emen

t,

com

mun

icat

ion

and

shar

ed

deci

sion

m

akin

g, m

anag

emen

t of

dai

ly

func

tion

ing,

life

styl

e

Revi

ew

(28

stud

ies;

14

RCT

s an

d 14

wer

e fe

asib

ility

and

ac

cept

abili

ty

stud

ies)

.

Use

of

e-m

enta

l hea

lth

serv

ices

ve

rsus

use

of

non-

tech

nolo

gica

l se

rvic

es

Evid

ence

bas

ed/

best

evi

denc

e.

Peop

le w

ith

psyc

hoti

c di

sord

ers

wer

e ab

le a

nd w

illin

g to

use

e–

men

tal h

ealt

h se

rvic

es.

Resu

lts

sugg

est

that

e–m

enta

l hea

lth

serv

ices

are

at

leas

t as

eff

ecti

ve

as u

sual

car

e or

non

-

Peer

sup

port

Ze

lfm

anag

emen

t


100

man

agem

ent,

pee

r su

ppor

t,

and

real

-tim

e se

lf-m

onit

orin

g by

dai

ly m

easu

rem

ents

(e

xper

ienc

e sa

mpl

ing

mon

itor

ing)

.

tech

nolo

gica

l app

roac

hes.

Lar

ger

effe

cts

wer

e fo

und

for

med

icat

ion

man

agem

ent

e–m

enta

l hea

lth

serv

ices

. N

o st

udie

s re

port

ed a

neg

ativ

e ef

fect

. Re

sult

s m

ust

be

inte

rpre

ted

caut

ious

ly,

beca

use

they

are

bas

ed o

n a

smal

l nu

mbe

r of

stu

dies

. In

terv

enti

es o

nder

zoch

t bi

j pa

tiën

ten

met

EPA

Lloy

d-Ev

ans

e.a.

(20

14)

*EPA

EPA

Peer

sup

port

pr

ogra

mm

es

Syst

emat

ic r

evie

w

and

met

a-an

alys

is o

f 18

RCT

s

Hop

e, r

ecov

ery,

em

pow

erm

ent,

ho

spit

aliz

atio

n, s

ympt

oms,

sa

tisf

acti

on.

Evid

ence

bas

ed.

Ther

e w

as

subs

tant

ial v

aria

tion

bet

wee

n tr

ials

in p

arti

cipa

nts'

char

acte

rist

ics

and

prog

ram

me

cont

ent.

The

re w

as li

ttle

or

no

evid

ence

tha

t pe

er s

uppo

rt w

as

asso

ciat

ed w

ith

posi

tive

eff

ects

on

hos

pita

lisat

ion,

ove

rall

sym

ptom

s or

sat

isfa

ctio

n w

ith

serv

ices

. Th

ere

was

som

e ev

iden

ce t

hat

peer

sup

port

was

as

soci

ated

wit

h po

siti

ve e

ffec

ts

on m

easu

res

of h

ope,

rec

over

y an

d em

pow

erm

ent

at a

nd b

eyon

d th

e en

d of

the

inte

rven

tion

, al

thou

gh t

his

was

not

con

sist

ent

wit

hin

or a

cros

s di

ffer

ent

type

s of

pee

r su

ppor

t. A

ltho

ugh

ther

e ar

e fe

w p

osit

ive

find

ings

, th

is

revi

ew h

as im

port

ant

impl

icat

ions

for

pol

icy

and

prac

tice

: cu

rren

t ev

iden

ce d

oes

not

supp

ort

reco

mm

enda

tion

s or

m

anda

tory

req

uire

men

ts f

rom

po

licy

mak

ers

for

men

tal h

ealt

h se

rvic

es t

o pr

ovid

e pe

er s

uppo

rt

prog

ram

mes

. Fu

rthe

r pe

er

supp

ort

prog

ram

mes

sho

uld

be

impl

emen

ted

wit

hin

the

cont

ext

of h

igh

qual

ity

rese

arch

pro

ject

s w

here

ver

poss

ible

.

Peer

sup

port

. In

Ned

erla

nd e

vide

nce

base

d:

Reco

very

is u

p to

you

(H

erst

elle

n do

e je

zel

f)

WRA

P w

ordt

in N

eder

land

on

derz

ocht


101

Repp

er J

. &

Ca

rter

T.

(201

1)

* EP

A

empl

oym

ent

Peer

Sup

port

W

orke

rs (

PSW

s)

Revi

ew;

7 RC

Ts,

waa

rond

er o

ok

Dav

idso

n (2

004)

, Ro

gers

(20

07)

en

Solo

mon

(19

95)

die

al

opge

nom

en z

ijn.

Ve

rder

Cla

rke

(200

0),

Dum

mon

t (2

002)

, O

’Don

nel (

1999

) en

Se

lls (

2006

).

Adm

issi

ons

+ fu

ncti

onin

g

Evid

ence

bas

ed.

RESU

LTS:

Th

e lit

erat

ure

dem

onst

rate

s th

at

PSW

s ca

n le

ad t

o a

redu

ctio

n in

ad

mis

sion

s am

ong

thos

e w

ith

who

m t

hey

wor

k. A

ddit

iona

lly,

asso

ciat

ed im

prov

emen

ts h

ave

been

rep

orte

d on

num

erou

s is

sues

tha

t ca

n im

pact

on

the

lives

of

peop

le w

ith

men

tal

heal

th p

robl

ems.

CO

NCL

USI

ON

:

PSW

s ha

ve t

he p

oten

tial

to

driv

e th

roug

h re

cove

ry-f

ocus

ed

chan

ges

in s

ervi

ces.

How

ever

, m

any

chal

leng

es a

re in

volv

ed in

th

e de

velo

pmen

t of

pee

r su

ppor

t. C

aref

ul t

rain

ing,

su

perv

isio

n an

d m

anag

emen

t of

al

l inv

olve

d ar

e re

quir

ed.

Peer

sup

port

Row

e M

. e.

a.

(200

7)

*EPA

N

=114

Peer

-sup

port

gro

up

inte

rven

tion

& p

eer

men

tors

hip

to r

educ

e su

bsta

nce

use

and

crim

inal

ity

amon

g pe

rson

s w

ith

EPA

RCT

Addi

ctio

n se

veri

ty in

dex

(ASI

) Cr

imin

al J

usti

ce d

ata

Best

evi

denc

e. O

f th

e ou

tcom

es,

only

dec

reas

ed a

lcoh

ol u

se w

as

attr

ibut

able

to

the

expe

rim

enta

l in

terv

enti

on.

Alth

ough

thi

s m

ay

be a

cha

nce

find

ing,

pee

r- a

nd

com

mun

ity-

orie

nted

gro

up

supp

ort

and

lear

ning

may

fa

cilit

ate

decr

ease

d al

coho

l use

ov

er t

ime.

Peer

sup

port

Er

vari

ngsd

esku

ndig

heid

Chin

man

e.a

. (2

014)

*E

PA

Thre

e se

rvic

e ty

pes:

pee

rs

adde

d to

tra

diti

onal

se

rvic

es,

peer

s in

exi

stin

g cl

inic

al r

oles

, an

d pe

ers

deliv

erin

g st

ruct

ured

cu

rric

ula.

Revi

ew;

20 s

tudi

es

(199

5-20

12)

Veel

ove

rlap

met

st

udie

Llo

yd-E

vans

.

Var

ious

out

com

e m

easu

res

Ev

iden

ce b

ased

. Th

e le

vel o

f ev

iden

ce f

or e

ach

type

of

peer

su

ppor

t se

rvic

e w

as m

oder

ate.

M

any

stud

ies

had

met

hodo

logi

cal

shor

tcom

ings

, an

d ou

tcom

e m

easu

res

vari

ed.

The

effe

ctiv

enes

s va

ried

by

serv

ice

type

. Ac

ross

the

ran

ge o

f m

etho

dolo

gica

l rig

or,

a m

ajor

ity

of s

tudi

es o

f tw

o se

rvic

e ty

pes—

peer

s ad

ded

and

peer

s de

liver

ing

curr

icul

a—sh

owed

som

e im

prov

emen

t fa

vori

ng p

eers

.

Peer

sup

port

Er

vari

ngsd

esku

ndig

heid


102

Com

pare

d w

ith

prof

essi

onal

st

aff,

pee

rs w

ere

bett

er a

ble

to

redu

ce in

pati

ent

use

and

impr

ove

a ra

nge

of r

ecov

ery

outc

omes

, al

thou

gh o

ne s

tudy

fo

und

a ne

gati

ve im

pact

. Th

ere

was

mor

e ev

iden

ce in

sup

port

of

peer

s ad

ded

to t

radi

tion

al

serv

ices

(8

of 1

3 st

udie

s fo

und

a po

siti

ve p

eer

impa

ct)

and

in

supp

ort

of p

eers

del

iver

ing

curr

icul

a (4

of

4 st

udie

s fo

und

sim

ilar

impa

ct).

The

re w

as le

ss

supp

ort

for

peer

s in

exi

stin

g ro

les

(ass

umin

g a

regu

lar

prov

ider

po

siti

on;

1 of

3

stud

ies

foun

d po

siti

ve o

utco

mes

). T

hese

res

ults

di

ffer

fro

m t

he C

ochr

ane

revi

ew

(Pit

t),

in p

art

beca

use

that

re

view

exc

lude

d qu

asi-

expe

rim

enta

l tri

als

and

stud

ies

invo

lvin

g pe

er-d

eliv

ered

cu

rric

ula.

Pick

ett

(201

2)

(in

alle

re

view

s)

*EP

A N

=428

Peer

-Led

Rec

over

y Ed

ucat

ion

usin

g Bu

ildin

g Re

cove

ry o

f In

divi

dual

Dre

ams

and

Goa

ls

thro

ugh

Educ

atio

n an

d Su

ppor

t (B

RID

GES

).

Two-

and-

one-

half

hou

r cl

asse

s w

ere

taug

ht o

nce

a w

eek

for

8 w

eeks

by

peer

s w

ho w

ere

cert

ifie

d BR

IDG

ES

inst

ruct

ors.

Sing

le b

lind

RCT;

in

divi

dual

s w

ere

as

sign

ed t

o BR

IDG

ES o

r to

a

serv

ices

as

usua

l wai

t lis

t co

ntro

l con

diti

on.

Reco

very

As

sess

men

t Sc

ale

(RAS

),

Stat

e H

ope

Scal

e (S

HS)

, th

e de

pres

sion

sub

scal

e of

the

Br

ief

Sym

ptom

Inve

ntor

y (B

SI)

Best

evi

denc

eEig

htys

ix p

erce

nt

of p

arti

cipa

nts

wer

e fo

llow

ed u

p.

On

aver

age,

par

tici

pant

s at

tend

ed

five

ses

sion

s. In

divi

dual

s pa

rtic

ipat

ing

in B

RID

GES

sho

wed

si

gnif

ican

tly

grea

ter

impr

ovem

ent

than

con

trol

s in

se

lf-p

erce

ived

re

cove

ry a

nd s

ome

aspe

cts

of

hope

fuln

ess

(acr

oss

rura

l, u

rban

an

d su

burb

an s

tudy

sit

es).

Sev

erit

y of

de

pres

sive

sym

ptom

s ha

d a

nega

tive

infl

uenc

e on

rec

over

y ou

tcom

es.

At t

he s

ame

tim

e,

BRID

GES

pro

duce

d su

peri

or o

utco

mes

ove

r ti

me,

de

spit

e pa

rtic

ipan

ts’

high

de

pres

sive

sym

ptom

sev

erit

y.

Peer

sup

port


103

Van

Ges

tel-

Tim

mer

man

s (2

012)

(i

n Ll

oyd-

Evan

s)

*EPA

N

=333

A 12

-wee

k pe

er-r

un

cour

se o

n re

cove

ry;

“Rec

over

y Is

Up

to Y

ou.”

Rand

omiz

ed

cont

rolle

d tr

ial.

As

sess

men

ts t

ook

plac

e at

bas

elin

e,

afte

r th

ree

mon

ths

(at

the

end

of t

he

cour

se),

and

aft

er s

ix

mon

ths.

Her

th H

ope

Inde

x, t

he M

anch

este

r Sh

ort

Asse

ssm

ent

of Q

ualit

y of

Lif

e, t

he

Men

tal

Hea

lth

Conf

iden

ce S

cale

, th

e D

utch

Em

pow

erm

ent

Scal

e, a

nd

the

Lone

lines

s Sc

ale.

Best

evi

denc

eThe

inte

rven

tion

ha

d a

sign

ific

ant

and

posi

tive

eff

ect

on

empo

wer

men

t, h

ope,

and

sel

f-ef

fica

cy b

elie

fs b

ut

not

on q

ualit

y of

life

and

lo

nelin

ess.

The

eff

ects

of

the

inte

rven

tion

per

sist

ed

thre

e m

onth

s af

ter

part

icip

ants

co

mpl

eted

the

cou

rse.

Peer

sup

port

Em

pow

erm

ent

Barb

ic S

. e.

a.

(200

9)

*EPA

N

=33

The

Reco

very

Wor

kboo

k as

a

grou

p in

terv

enti

on f

or

faci

litat

ing

reco

very

of

pers

ons

wit

h se

riou

s m

enta

l ill

ness

.

RCT

The

Her

th H

ope

Inde

x, t

he

Empo

wer

men

t Sc

ale,

the

Rec

over

y As

sess

men

t Sc

ale,

and

the

Qua

lity

of L

ife

Inde

x.

Best

evi

denc

e.

Part

icip

atio

n in

the

inte

rven

tion

gr

oup

was

ass

ocia

ted

wit

h po

siti

ve c

hang

e in

per

ceiv

ed

leve

l of

hope

, em

pow

erm

ent,

an

d re

cove

ry b

ut n

ot in

qua

lity

of li

fe.

The

asso

ciat

ions

re

mai

ned

afte

r an

alys

es

cont

rolle

d fo

r de

mog

raph

ic

vari

able

s.

Peer

sup

port

Boev

ink

e.a.

(2

009)

. *E

PA

HEE

; Zi

e zo

rgpr

ogra

mm

a.

Pe

er s

uppo

rt

Empo

wer

men

t

Kapl

an 2

011

*EPA

(2

2 %

schi

zofr

enie

; 78

%

stem

min

gs-

stoo

rnis

sen)

N

=300

An

unm

oder

ated

, un

stru

ctur

ed In

tern

et p

eer

supp

ort,

sim

ilar

to w

hat

is

natu

rally

occ

urri

ng o

n th

e In

tern

et,

on t

he w

ell-

bein

g of

in

divi

dual

s w

ith

psyc

hiat

ric

disa

bilit

ies.

RCT;

thr

ee

cond

itio

ns:

expe

rim

enta

l In

tern

et p

eer

supp

ort

via

a lis

tser

v,

expe

rim

enta

l In

tern

et p

eer

supp

ort

via

a bu

lleti

n bo

ard,

or

a c

ontr

ol

cond

itio

n.

Asse

ssm

ents

at

base

line,

4-

and

12

mon

ths

post

-bas

elin

e.

The

reco

very

ass

essm

ent

scal

e (R

AS),

Leh

man

’s

qual

ity

of li

fe

(QO

L) in

terv

iew

,

The

Empo

wer

men

t Sc

ale,

Th

e m

edic

al o

utco

mes

stu

dy

(MO

S) s

ocia

l sup

port

sur

vey,

H

opki

ns s

ympt

oms

chec

klis

t,

Que

stio

ns p

erta

inin

g to

pa

rtic

ipat

ion

in t

he o

nlin

e gr

oup

and

Que

stio

ns p

erta

inin

g to

ex

peri

ence

s in

the

onl

ine

grou

p.

Evid

ence

bas

ed.

No

diff

eren

ces

betw

een

cond

itio

ns o

n th

e m

ain

outc

omes

. Po

st-h

oc r

epea

ted

mea

sure

s AN

OVA

s fo

und

that

th

ose

indi

vidu

als

who

pa

rtic

ipat

ed m

ore

in

Inte

rnet

pee

r su

ppor

t re

port

ed

high

er le

vels

of

dist

ress

tha

n th

ose

wit

h le

ss o

r no

pa

rtic

ipat

ion

(p =

0.0

3).

Thos

e w

ho r

epor

ted

mor

e po

siti

ve e

xper

ienc

es w

ith

the

Inte

rnet

pee

r su

ppor

t gr

oup

also

rep

orte

d hi

gher

leve

ls o

f ps

ycho

logi

cal d

istr

ess

than

tho

se

repo

rtin

g le

ss p

osit

ive

expe

rien

ces

(p =

0.0

1).

Peer

sup

port


104

Sega

l 201

1 *E

PA

(41

% sc

hizo

fren

ie

en 5

9 %

stem

min

gs-

stoo

rnis

sen)

N

=139

The

COSP

incl

udes

pee

r su

ppor

t gr

oups

, m

ater

ial

reso

urce

s, d

rop-

in

soci

aliz

atio

n, a

nd d

irec

t se

rvic

es.

The

CMH

A w

as a

co

unty

men

tal

heal

th o

rgan

izat

ion

that

pr

ovid

es o

utpa

tien

t m

enta

l hea

lth

serv

ices

for

pe

ople

wit

h m

enta

l illn

ess.

Th

ese

serv

ices

incl

ude

asse

ssm

ent,

med

icat

ion

revi

ew,

indi

vidu

al a

nd g

roup

th

erap

y, c

ase

man

agem

ent,

an

d re

ferr

al.

RCT;

clie

nts

wer

e ra

ndom

ly

assi

gned

to

agen

cy-

only

ser

vice

or

to a

co

mbi

nati

on o

f CO

SP

and

CMH

A se

rvic

es.

Clie

nt-

mem

bers

wer

e as

sess

ed a

t ba

selin

e an

d ei

ght

mon

ths

Dia

gnos

tic

Inte

rvie

w S

ched

ule

for

DSM

-IV

(DIS

-IV)

,

The

Pers

onal

Em

pow

erm

ent

Scal

e,

the

Sel

f-Ef

fica

cy S

cale

, In

depe

nden

t So

cial

Inte

grat

ion

Scal

e (I

SIS)

, Br

ief

Psyc

hiat

ric

Rati

ng

Scal

e (B

PRS)

, an

d Th

e H

opel

essn

ess

Scal

e.

Best

evi

denc

e. R

esul

ts in

dica

ted

that

sig

nifi

cant

cha

nges

in

thr

ee r

ecov

ery-

focu

sed

outc

omes

wer

e as

soci

ated

wit

h se

rvic

e co

ndit

ion

acro

ss t

ime:

soc

ial i

nteg

rati

on

(p<.

001)

, pe

rson

al e

mpo

wer

men

t (p

<.00

6),

and

self

-eff

icac

y (p

<.00

1).

All c

hang

es f

avor

ed t

he

CMH

A-on

ly

cond

itio

n. N

eith

er s

ympt

omol

ogy

nor

hope

less

ness

dif

fere

d by

se

rvic

e co

ndit

ion

acro

ss t

ime.

Peer

sup

port

Resn

ick

2008

*E

PA

N=2

96

Alth

ough

mee

ting

s ar

e en

tire

ly p

eer

led,

Vet

-to-

Ve

t pr

ogra

ms

are

affi

liate

d an

d co

loca

ted

wit

h m

enta

l hea

lth

serv

ices

, an

d m

enta

l hea

lth

staf

f se

rve

as

cons

ulta

nts

to p

eer

faci

litat

ors,

pro

vide

in

itia

l tra

inin

g an

d w

eekl

y su

perv

isio

n,

and

help

to

obta

in a

ddit

iona

l re

sour

ces.

Mee

ting

s oc

cur

five

day

s pe

r w

eek,

fol

low

a

“rea

d an

d di

scus

s” f

orm

at

usin

g an

est

ablis

hed

curr

icul

um o

f re

cove

ry-

orie

nted

pu

blic

atio

ns,

and

have

a

volu

ntar

y at

tend

ance

pol

icy

Cont

rol c

ondi

tion

, no

ra

ndom

isat

ion;

the

st

udy

com

pare

d th

e ef

fect

iven

ess

of t

he

Vet-

to-

Vet

prog

ram

, a

peer

edu

cati

on a

nd

supp

ort

prog

ram

, an

d st

anda

rd c

are

wit

hout

pee

r su

ppor

t.

A t

hird

co

hort

(co

hort

2–V

) w

as c

onst

ruct

ed t

hat

cons

iste

d of

the

su

bset

of

part

icip

ants

fr

om t

he s

econ

d co

hort

who

dir

ectl

y pa

rtic

ipat

ed in

mor

e th

an

ten

Vet-

to-V

et

sess

ions

.

Reco

very

Att

itud

es Q

uest

ionn

aire

(R

AQ),

Th

e M

enta

l Hea

lth

Conf

iden

ce S

cale

, Th

e 28

- it

em M

akin

g D

ecis

ions

Sca

le w

as

used

as

a m

easu

re o

f ge

nera

l em

pow

erm

ent,

Re

cove

ry A

sses

smen

t Sc

ale

(to

spec

ific

ally

mea

sure

mas

tery

and

em

pow

erm

ent

over

sym

ptom

s of

m

enta

l Ill

ness

).

Seco

ndar

y m

easu

res:

Ac

tivi

ties

of

Dai

ly L

ivin

g Sc

ale,

G

loba

l Ass

essm

ent

of

Func

tion

ing

(GAF

), t

wo

self

-re

port

qu

esti

ons

from

the

Add

icti

on

Seve

rity

Inde

x (A

SI),

Bri

ef

Psyc

hiat

ric

Rati

ng

Scal

e (B

PRS)

.

Evid

ence

bas

ed.

In t

he

inte

ntio

n-to

-tre

at a

naly

ses,

the

Ve

t-to

-Vet

coh

ort

scor

ed s

igni

fica

ntly

hig

her

on

mea

sure

s of

em

pow

erm

ent.

In

the

as-t

reat

ed

anal

yses

, si

gnif

ican

t di

ffer

ence

s fa

vori

ng t

he V

et-t

o-Ve

t co

hort

w

ere

obse

rved

on

both

em

pow

erm

ent

and

conf

iden

ce.

Seco

ndar

y an

alys

es o

f cl

inic

al m

easu

res

show

ed s

igni

fica

nt d

iffe

renc

es

favo

ring

the

coh

orts

2

and

2–V

on m

easu

res

of

func

tion

ing

and

on a

lcoh

ol u

se.

Conc

lusi

ons:

Th

ese

data

sug

gest

tha

t pa

rtic

ipat

ion

in p

eer

supp

ort

may

en

hanc

e pe

rson

al

wel

l-be

ing,

as

mea

sure

d by

bot

h re

cove

ry-o

rien

ted

and

mor

e tr

adit

iona

l cl

inic

al m

easu

res.

Peer

sup

port

Em

pow

erm

ent

Roge

rs 2

007

(ook

in P

itt

en

Repp

er)

Cons

umer

- O

pera

ted

Serv

ice

Prog

ram

s (C

OSP

s) w

ithi

n th

e co

ntex

t of

a m

ulti

site

, fe

dera

lly f

unde

d, r

ando

miz

ed

RCT

The

Mak

ing

Dec

isio

ns

Empo

wer

men

t (M

DE)

sca

le,

Pers

onal

Em

pow

erm

ent

(PE)

Evid

ence

bas

ed.

Resu

lts

sugg

est

that

the

indi

vidu

als

who

rec

eive

d th

e co

nsum

er-o

pera

ted

serv

ices

pe

rcei

ved

high

er le

vels

of

Peer

sup

port

Em

pow

erm

ent


105

*EPA

N

=182

7

clin

ical

tri

al o

f CO

SPs

scal

e &

Th

e O

rgan

izat

iona

lly M

edia

ted

Empo

wer

men

t (O

ME)

sca

le.

Inte

rven

tion

eng

agem

ent

inte

nsit

y w

as a

sses

sed

by

prog

ram

att

enda

nce.

pers

onal

em

pow

erm

ent

than

th

ose

in t

he c

ontr

ol in

terv

enti

on;

over

all,

eff

ect

size

s w

ere

very

m

odes

t w

hen

all s

ites

wer

e ex

amin

ed t

oget

her

in in

tent

-to-

trea

t an

alys

es.

How

ever

,

vari

atio

ns in

out

com

es w

ere

note

d by

inte

nsit

y of

CO

SP u

se

and

also

by

stud

y si

te,

whi

ch

sugg

est

that

spe

cifi

c pr

ogra

ms

had

sign

ific

ant

effe

cts,

whi

le

othe

rs d

id n

ot.

Chin

man

201

3 *E

PA

PS g

roup

N

=149

, U

sual

Ca

re N

=133

Com

pari

ng p

atie

nts

serv

ed b

y th

ree

inte

nsiv

e ca

se

man

agem

ent

team

s th

at e

ach

depl

oyed

tw

o Pe

er S

peci

alis

ts (

PSs)

for

1

year

, to

the

pat

ient

s of

th

ree

sim

ilar

team

s w

itho

ut

PSs

(Usu

al C

are)

.

RCT;

clu

ster

ra

ndom

ized

co

ntro

lled

tria

l

Reco

very

sel

f-as

sess

men

t (R

SA),

Th

e M

enta

l Hea

lth

Reco

very

M

easu

re (

MH

RM),

Q

ualit

y of

Lif

e In

stru

men

t-Br

ief

Vers

ion

(QO

LI),

Pat

ient

Ac

tiva

tion

Mea

sure

(P

AM),

In

add

itio

n to

the

tot

al s

core

, th

e BA

SIS-

R sc

ales

tha

t w

ere

used

w

ere

inte

rper

sona

l rel

atio

nshi

ps,

de

pres

sion

, a

nd p

sych

osis

.

Evid

ence

bas

ed.

Pati

ents

in t

he P

eer

Spec

ialis

t (P

S) g

roup

impr

oved

sig

nifi

cant

ly

mor

e (z

=2.0

0, d

f=1

, p=

0.0

5)

than

tho

se r

ecei

ving

Usu

al C

are

on a

ctiv

atio

n. T

here

wer

e no

ot

her

sign

ific

ant

diff

eren

ces.

PSs

hel

ped

pati

ents

be

com

e m

ore

acti

ve in

tr

eatm

ent,

whi

ch c

an p

rom

ote

reco

very

.

Peer

sup

port

Er

vari

ngsd

esku

ndig

heid

Sled

ge W

.H.

e.a.

(20

11)

*EPA

(6

9 %

schi

zofr

enie

, 31

%

stem

min

gs-

stoo

rnis

sen)

N

=74

The

stud

y ex

amin

ed t

he

feas

ibili

ty a

nd e

ffec

tive

ness

of

usi

ng

peer

sup

port

to

redu

ce

recu

rren

t ps

ychi

atri

c ho

spit

aliz

atio

ns.

A ra

ndom

ized

co

ntro

lled

desi

gn w

as u

sed,

wit

h fo

llow

-up

at

nine

mon

ths

afte

r an

in

dex

disc

harg

e fr

om a

n ac

adem

ical

ly

affi

liate

d ps

ychi

atri

c ho

spit

al.

The

outc

ome

mea

sure

s w

ere

the

num

ber

of h

ospi

taliz

atio

ns a

nd

hosp

ital

day

s du

ring

the

nin

e-m

onth

stu

dy p

erio

d, w

hich

wer

e do

cum

ente

d th

roug

h m

edic

al r

ecor

ds a

nd a

n ad

min

istr

ativ

e da

taba

se.

Best

evi

denc

e. Im

plem

enta

tion

of

the

pro

gram

was

fea

sibl

e an

d

pati

ents

who

w

ere

assi

gned

a r

ecov

ery

men

tor

had

few

er h

ospi

tal a

dmis

sion

s an

d ho

spit

al d

ays

over

a n

ine-

mon

th p

erio

d th

an p

atie

nts

who

wer

e no

t as

sign

ed a

men

tor.

Peer

sup

port

Pitt

201

3 *E

PA

Con

sum

er-p

rovi

ders

in

men

tal h

ealt

h te

ams

Revi

ew;

11 R

CT’s

psyc

hoso

cial

, m

enta

l hea

lth

sym

ptom

and

ser

vice

use

ou

tcom

es,

clie

nt s

atis

fact

ion

Evid

ence

bas

ed.

Ther

e is

low

to

mod

erat

e qu

alit

y ev

iden

ce f

rom

11

ran

dom

ised

con

trol

led

tria

ls

indi

cati

ng t

hat

invo

lvin

g co

nsum

er-p

rovi

ders

in m

enta

l he

alth

tea

ms

resu

lts

in

psyc

hoso

cial

, m

enta

l hea

lth

Peer

sup

port

Er

vari

ngsd

esku

ndig

heid


106

sym

ptom

and

ser

vice

use

ou

tcom

es f

or c

lient

s th

at a

re n

o be

tter

or

wor

se t

han

thos

e ac

hiev

ed b

y pr

ofes

sion

als

empl

oyed

in s

imila

r ro

les,

pa

rtic

ular

ly f

or c

ase

man

agem

ent

serv

ices

. Th

ere

is

no d

iffe

renc

e in

clie

nt

sati

sfac

tion

wit

h se

rvic

es.

Ther

e is

no

evid

ence

of

harm

as

soci

ated

wit

h in

volv

ing

cons

umer

-pro

vide

rs in

men

tal

heal

th t

eam

s.

Futu

re d

ecis

ions

reg

ardi

ng

cons

umer

-pro

vide

r in

volv

emen

t sh

ould

con

side

r ho

w t

heir

in

volv

emen

t di

ffer

s co

mpa

red

to

trai

ned

prof

essi

onal

s an

d th

e po

tent

ial i

mpa

ct t

his

will

hav

e.

Job

desc

ript

ions

, w

ages

and

be

nefi

ts,

trai

ning

and

su

perv

isio

n, a

nd s

trat

egie

s to

su

cces

sful

ly in

tegr

ate

cons

umer

-pr

ovid

ers

into

mul

ti-d

isci

plin

ary

team

s ar

e im

port

ant

issu

es t

o co

nsid

er w

hen

impl

emen

ting

thi

s ty

pe o

f in

terv

enti

on.

W

righ

t-Be

rrym

an

2011

*E

PA

Con

sum

er-p

rovi

ders

in A

CT

team

s

Revi

ew;

8 RC

Ts,

5 qu

asi-

expe

rim

enta

l,

betw

een-

grou

p co

mpa

riso

ns;

and

3 pr

e–po

st

desi

gns

Var

ious

out

com

e m

easu

res

Ev

iden

ce b

ased

/ be

st e

vide

nce.

In

clud

ing

a co

nsum

er p

rovi

der

on

an A

CT t

eam

cou

ld e

nhan

ce t

he

outr

each

mec

hani

sms

of A

CT,

usin

g a

mor

e re

cove

ry-f

ocus

ed

appr

oach

to

brin

g co

nsum

ers

into

se

rvic

es a

nd h

elp

enga

ge t

hem

ov

er t

ime.

Mor

e ri

goro

us

rese

arch

is n

eede

d to

fur

ther

ev

alua

te in

tegr

atin

g co

nsum

er

prov

ider

s on

tea

ms.

Peer

sup

port

Dav

idso

n 20

12

*EPA

Revi

ew

En

gagi

ng in

car

e, u

se o

f em

erge

ncy

room

s, s

ubst

ance

ab

use,

hop

e, s

elf-

care

Evid

ence

bas

ed.

Thus

far

, th

ere

is e

vide

nce

that

pee

r st

aff

prov

idin

g co

nven

tion

al m

enta

l he

alth

ser

vice

s ca

n be

eff

ecti

ve

Peer

sup

port


107

in e

ngag

ing

peop

le in

to c

are,

re

duci

ng t

he u

se o

f em

erge

ncy

room

s an

d ho

spit

als,

and

re

duci

ng s

ubst

ance

use

am

ong

pers

ons

wit

h co

-occ

urri

ng

subs

tanc

e us

e di

sord

ers.

Whe

n pr

ovid

ing

peer

sup

port

tha

t in

volv

es p

osit

ive

self

-dis

clos

ure,

ro

le m

odel

ing,

and

con

diti

onal

re

gard

, pe

er s

taff

hav

e al

so b

een

foun

d to

incr

ease

par

tici

pant

s’

sens

e of

hop

e, c

ontr

ol a

nd a

bilit

y to

eff

ect

chan

ges

in t

heir

live

s;

incr

ease

the

ir s

elf-

care

, se

nse

of

com

mun

ity

belo

ngin

g, a

nd

sati

sfac

tion

wit

h va

riou

s lif

e do

mai

ns;

and

decr

ease

pa

rtic

ipan

ts’

leve

l of

depr

essi

on

and

psyc

hosi

s.


108

KWAL

=kw

alit

atie

ve s

tudi

e, L

ON

G=l

ongi

tudi

nale

stu

die

(mee

rder

e m

etin

gen)

Ta

bel I

B: P

eer

supp

ort

en e

rvar

ings

desk

undi

ghei

d: g

rijz

e lit

erat

uur/

long

itud

inal

e st

udie

s zo

nder

con

trol

econ

diti

e/ k

wal

itat

ief

onde

rzoe

k A

uteu

r en

ja

arta

l D

oelg

roep

en

aant

al

deel

nem

ers

(N)

Inte

rven

tie

Soor

t st

udie

G

een,

KW

AL,

LO

NG

Rele

vant

ie /

uitk

omst

en

Peile

r he

rste

l (P

eers

uppo

rt,

Fam

ilie,

Won

en,

Wer

k, E

mpo

wer

men

t,

Zelf

man

agem

ent,

Al

gem

een)

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

fore

nsis

ch p

sych

iatr

isch

e pa

tiën

ten

met

psy

chot

isch

e st

oorn

is

Livi

ngst

on

J.D

. (2

013)

**

*FP

N=2

5

Inte

rven

tion

to

incr

ease

pat

ient

en

gage

men

t by

est

ablis

hing

a p

eer

supp

ort

prog

ram

(w

eekl

y m

utua

l pee

r su

ppor

t gr

oups

and

indi

vidu

al-b

ased

pee

r su

ppor

t),

stre

ngth

enin

g a

pati

ent

advi

sory

com

mit

tee

and

crea

ting

a

pati

ent-

led

rese

arch

tea

m.

Nat

ural

isti

c, p

rosp

ecti

ve,

long

itud

inal

ap

proa

ch (

19 m

onth

s),

quan

tita

tive

and

qu

alit

ativ

e da

ta (

MH

RM,

SOLE

S, M

DES

, IE

PA,

RSA,

Ess

enCE

S).

Best

evi

denc

e.

The

eval

uati

on

dem

onst

rate

d th

at f

oren

sic

inpa

tien

ts c

an

be s

uppo

rted

to

part

icip

ate

in a

div

erse

ra

nge

of e

ngag

emen

t ac

tivi

ties

, in

clud

ing

peer

sup

port

, pe

er r

esea

rch,

and

pat

ient

ad

viso

ry r

oles

. Im

plem

enti

ng t

hese

st

rate

gies

in a

for

ensi

c ho

spit

al r

equi

red

care

ful p

lann

ing

and

cont

inuo

us p

robl

em

solv

ing,

The

stu

dy r

evea

led

that

pat

ient

pa

rtic

ipat

ion

in t

he p

eer

supp

ort

prog

ram

, bu

t no

t th

e ot

her

two

com

pone

nts

of t

he in

terv

enti

on,

was

as

soci

ated

wit

h in

crea

ses

in p

erso

nal

reco

very

and

may

hav

e pr

even

ted

incr

ease

s in

leve

ls o

f in

tern

aliz

ed s

tigm

a.

The

tota

l int

erve

ntio

n ha

d m

inim

al

impa

cts

on in

tern

aliz

ed s

tigm

a, p

erso

nal

reco

very

, pe

rson

al e

mpo

wer

men

t, s

ervi

ce

enga

gem

ent,

the

rape

utic

mili

eu a

nd t

he

reco

very

ori

enta

tion

of

serv

ices

.

Peer

sup

port

Em

pow

erm

ent

zelf

man

agem

ent

Gar

rett

M.

&

Lerm

an M

. (2

007)

**

*FP

An C

BT in

terv

enti

on t

hat

mig

ht in

crea

se

insi

ght

and

revi

taliz

e pr

ogre

ss t

owar

d di

scha

rge.

20

indi

vidu

al s

essi

ons

once

a w

eek

duri

ng

45 m

inut

es b

y a

psyc

hoth

erap

ist

trai

ned

in C

BT.

Expe

rien

ced

ther

apis

ts t

rain

ed

KWAL

Be

st e

vide

nce.

Res

ults

wer

e en

cour

agin

g.

Des

pite

th

e ch

roni

city

of

illne

ss,

six

of e

ight

pa

tien

ts w

ere

judg

ed t

o ha

ve b

enef

ited

fr

om t

he C

BT in

terv

enti

on.

Pati

ents

who

im

prov

ed m

ay h

ave

been

res

pond

ing

both

Alge

mee

n Pe

er s

uppo

rt


109

8 ;

pati

ents

ho

spi-

taliz

ed

>10

year

s

mos

t of

the

pat

ient

s, b

ut o

ther

ex

peri

ence

d st

aff

wer

e re

crui

ted

to t

he

effo

rt b

y pr

ovid

ing

a w

eekl

y se

min

ar a

nd

peer

sup

ervi

sion

foc

used

on

CBT

for

psyc

hosi

s. P

atie

nt-c

ente

red

appr

oach

;

As

“coi

nves

tiga

tors

,” t

hera

pist

and

pa

tien

t ex

amin

e “e

vide

nce”

fo

r an

d ag

ains

t th

e pa

tien

t’s

belie

fs.

to n

onsp

ecif

ic s

uppo

rtiv

e as

pect

s of

the

tr

eatm

ent

and

to t

he C

BT in

terv

enti

on

itse

lf.

McI

nnis

E.

e.a.

200

6 **

*FP

N=9

A re

cove

ry-t

hem

ed c

ogni

tive

beh

avio

ural

gr

oup

for

clie

nts

suff

erin

g fr

om c

hron

ic

posi

tive

and

neg

ativ

e sy

mpt

oms

of

schi

zoph

reni

a, o

n a

low

sec

ure

inpa

tien

t un

it.

Base

line

and

post

-int

erve

ntio

n m

easu

res

of in

sigh

t, s

elf-

este

em a

nd k

now

ledg

e ab

out

schi

zoph

reni

a. A

ddit

iona

l pos

t-in

terv

enti

on m

easu

res

incl

uded

co

mpl

ianc

e w

ith

med

icat

ion,

fee

lings

ab

out

schi

zoph

reni

a, q

ualit

ativ

e vi

ews

and

acce

ss t

o th

e co

mm

unit

y.

Best

evi

denc

e. O

vera

ll, t

he r

esul

ts w

ere

posi

tive

wit

hin

the

limit

s of

thi

s sm

all-

scal

e st

udy.

Fol

low

ing

the

inte

rven

tion

, m

ost

part

icip

ants

rep

orte

d th

at t

hey

wer

e le

ss f

righ

tene

d ab

out

psyc

hosi

s, a

nd f

elt

mor

e in

con

trol

of

thei

r ill

ness

and

mor

e op

tim

isti

c ab

out

thei

r fu

ture

.

Zelf

man

agem

ent

Peer

sup

port

Em

pow

erm

ent

Wyn

aden

(2

012)

**

*FP

N=5

6

Hea

lthy

life

styl

e pr

ogra

mm

e (a

for

mal

ex

erci

se p

rogr

amm

e co

ordi

nate

d by

and

ex

erci

se p

hysi

olog

ist)

; se

ssio

ns in

clud

e to

pics

, su

ch a

s m

anag

ing

stre

ss,

nutr

itio

n an

d m

akin

g he

alth

y ea

ting

cho

ices

, an

d in

corp

orat

ing

exer

cise

into

eve

ryda

y lif

e. T

he f

orm

al

exer

cise

pro

gram

me

offe

rs a

ran

ge o

f in

divi

dual

, gr

oup,

and

tea

m e

xerc

ises

, an

d pa

tien

ts s

pend

bet

wee

n 30

min

to

1 ho

ur p

er d

ay c

ompl

etin

g th

eir

prog

ram

me.

KWAL

6

mon

th e

valu

atio

n by

sel

f-re

port

qu

esti

onna

ires

Best

evi

denc

e. O

vera

ll, p

atie

nts

repo

rted

tha

t th

e pr

ogra

mm

e as

sist

ed

them

to

man

age

thei

r ps

ychi

atri

c sy

mpt

oms,

as

wel

l as

impr

ovin

g th

eir

leve

l of

fit

ness

, co

nfid

ence

and

sel

f-es

teem

.

Zelf

man

agem

ent

Peer

sup

port

Lait

hwai

te

e.a.

(20

07)

***F

P N

=15

A st

anda

rdiz

ed g

roup

pro

gram

me

for

impr

ovin

g se

lf-e

stee

m in

indi

vidu

als

wit

h ps

ycho

sis

livin

g in

hig

h se

curi

ty s

etti

ngs.

Th

e se

lf-e

stee

m p

rogr

amm

e w

as

deliv

ered

by

a ch

arte

red

clin

ical

ps

ycho

logi

st (

HL)

, a

clin

ical

nu

rse

spec

ialis

t in

cog

niti

ve b

ehav

iour

th

erap

y, a

nd a

n as

sist

ant

psyc

holo

gist

.

LON

G

Part

icip

ants

wer

e as

sess

ed a

t ba

selin

e,

mid

-way

(5

wee

ks)

thro

ugh

the

prog

ram

me,

at

the

end

of

the

prog

ram

me

(10

wee

ks)

and

at 3

-m

onth

pos

t gr

oup

follo

w-u

p.

Rose

nber

g Se

lf-e

stee

m M

easu

re,

Robs

on

Self

-con

cept

que

stio

nnai

re,

Self

-im

ages

Pr

ofile

for

Adu

lts

& P

ANSS

, PS

YRAT

S,

Beck

Dep

ress

ion

Inve

ntor

y.

Best

evi

denc

e. T

he r

esul

ts d

emon

stra

ted

sign

ific

ant

impr

ovem

ents

in s

elf-

este

em

over

the

cou

rse

of t

he g

roup

inte

rven

tion

, w

ith

som

e ef

fect

s m

aint

aine

d at

3-m

onth

fo

llow

-up.

Peer

sup

port

Em

pow

erm

ent

Lait

hwai

te

e.a.

(20

09)

***F

P

Reco

very

gro

up in

terv

enti

on b

ased

on

com

pass

iona

te m

ind

trai

ning

, fo

r in

divi

dual

s w

ith

psyc

hosi

s.

Asse

ssm

ents

at

the

star

t of

the

gro

up,

mid

-gro

up (

5 w

eeks

), a

t th

e en

d of

the

pr

ogra

mm

e an

d at

6 w

eek

follo

w-u

p.

Soci

al C

ompa

riso

n Sc

ale

(SCS

), E

xter

nal

Sham

e (t

he O

ther

as

Sham

er S

cale

–

Best

evi

denc

e.

The

resu

lts

prov

ide

init

ial

indi

cati

ons

of t

he e

ffec

tive

ness

of

a gr

oup

inte

rven

tion

bas

ed o

n th

e pr

inci

ples

of

com

pass

iona

te f

ocus

ed t

hera

py f

or t

his

Alge

mee

n Pe

er s

uppo

rt


110

N=1

9 O

AS),

Sel

f-Co

mpa

ssio

n Sc

ale

(SeC

S),

The

Beck

Dep

ress

ion

Inve

ntor

y II,

The

Ro

senb

erg

Self

-Est

eem

mea

sure

(RS

E),

The

Self

-Im

age

Prof

ile f

or A

dult

s (S

IP-

AD).

popu

lati

on.

Ferg

uson

e.a

. (2

009)

**

*FP

N=1

4

An e

mpi

rica

lly d

eriv

ed,

wel

lbei

ng

inte

rven

tion

in a

for

ensi

c se

ttin

g; a

st

reng

th-b

ased

, cl

ient

cen

tere

d ap

proa

ch (

base

d on

the

Goo

d Li

ves

Mod

el).

The

inte

rven

tion

( 6

wee

kly

one-

hour

gro

up s

essi

ons)

foc

uses

on

deve

lopi

ng g

oal s

etti

ng a

nd p

lann

ing

skill

s (l

inke

d to

wel

l-be

ing)

. T

he

inte

rven

tion

foc

used

on

posi

tive

en

gage

men

t w

ith

goal

s ra

ther

tha

n re

duci

ng p

robl

ems

or

nega

tive

fee

lings

, th

eref

ore

ther

e w

as n

o fo

cus

on s

ympt

oms

of m

enta

l illn

ess

or

offe

ndin

g be

havi

our.

Posi

tive

and

Neg

ativ

e Af

fect

Sca

le

(PAN

AS),

Sat

isfa

ctio

n w

ith

Life

Sca

le

(SW

LS),

Fut

ure

Thin

king

Tas

k (F

TT),

H

ospi

tal A

nxie

ty a

nd D

epre

ssio

n Sc

ale

(HAD

S),

Beck

Hop

eles

snes

s Sc

ale

(BH

S),

Neg

ativ

e Sy

ndro

me

Scal

e (N

SS).

Best

evi

denc

e. T

here

was

a s

igni

fica

nt

effe

ct o

f tr

eatm

ent

on w

ell-

bein

g an

d sy

mpt

oms

of m

enta

l illn

ess.

By

the

end

of

trea

tmen

t (a

nd m

aint

aine

d at

tw

o-m

onth

fo

llow

-up)

, pa

rtic

ipan

ts r

epor

ted

redu

ced

hope

less

ness

and

neg

ativ

e af

fect

and

in

crea

sed

posi

tive

fut

ure

thin

king

. Th

ey

wer

e al

so r

ated

as

pres

enti

ng w

ith

few

er

nega

tive

sym

ptom

s of

psy

chos

is.

Part

icip

ants

als

o re

port

ed h

ighe

r le

vels

of

sati

sfac

tion

wit

h lif

e tw

o m

onth

s po

st-

inte

rven

tion

com

pare

d to

pre

-in

terv

enti

on.

The

resu

lts

supp

ort

the

view

th

at d

evel

opin

g go

al s

etti

ng a

nd p

lann

ing

skill

s in

men

tally

dis

orde

red

offe

nder

s en

hanc

es w

ell-

bein

g an

d im

pact

s on

sy

mpt

oms

of m

enta

l illn

ess.

Zelf

anag

emen

t Pe

er s

uppo

rt

Empo

wer

men

t

Mey

er e

t al

l.

(201

2)

***F

P N

=16

Gro

up p

osit

ive

psyc

hoth

erap

y fo

r pe

ople

w

ith

schi

zoph

reni

a.

Long

itud

inal

pilo

t st

udy.

Si

xtee

n pa

rtic

ipan

ts w

ere

recr

uite

d to

pa

rtic

ipat

e in

tw

o se

para

te P

L gr

oups

and

w

ere

asse

ssed

at

base

line,

pos

t-in

terv

enti

on a

nd a

t 3-

mon

th f

ollo

w-u

p.

Feas

ibili

ty o

f th

is in

terv

enti

on w

as

exam

ined

. W

ell-

bein

g ou

tcom

es w

ere

asse

ssed

incl

udin

g ps

ycho

logi

cal w

ell-

bein

g, h

ope,

sav

orin

g, a

nd s

elfe

stee

m a

s w

ell a

s cl

inic

ally

rel

ated

out

com

es

incl

udin

g sy

mpt

oms,

psy

chol

ogic

al

reco

very

, an

d so

cial

fun

ctio

ning

.

Best

evi

denc

e. F

indi

ngs

indi

cate

tha

t th

e PL

gro

up w

as f

easi

ble

and

asso

ciat

ed w

ith

poss

ible

impr

ovem

ents

in p

sych

olog

ical

w

ell-

bein

g, h

ope,

sav

orin

g, p

sych

olog

ical

re

cove

ry,

self

-est

eem

, an

d ps

ychi

atri

c sy

mpt

oms.

Alge

mee

n

Rani

S.

&

Byrn

e H

. (2

013)

A fi

ve d

ay t

rain

ing

cour

se o

n du

al

diag

nosi

s w

as d

evel

oped

by

the

auth

ors

and

deliv

ered

ann

ually

wit

hin

the

Iris

h fo

rens

ic m

enta

l hea

lth

serv

ice

This

qua

litat

ive

desc

ript

ive

stud

y w

as

aim

ed a

t ex

plor

ing

the

expe

rien

ces

of

serv

ice

user

s' te

lling

the

ir s

tori

es o

n a

dual

dia

gnos

is t

rain

ing

cour

se.

Dat

a w

as

Best

evi

denc

e. T

hree

the

mes

em

erge

d fr

om t

he a

naly

sis:

the

ben

efit

s, t

he

chal

leng

es f

or t

he s

ervi

ce u

sers

and

st

rate

gies

for

the

ir f

utur

e in

volv

emen

t.

Peer

sup

port


111

**F

colle

cted

usi

ng o

ne-t

o-on

e in

terv

iew

s fr

om s

even

ser

vice

use

rs.

Serv

ice

user

s re

port

ed p

sych

olog

ical

, pe

rson

al a

nd s

ocia

l ben

efit

s an

d th

ere

wer

e pe

rcei

ved

bene

fits

for

the

lea

rner

s.

Publ

ic s

peak

ing,

pre

pari

ng f

or t

he t

alk

and

taki

ng q

uest

ions

fro

m t

he t

rain

ees

wer

e th

e m

ain

chal

leng

es.

They

sug

gest

ed

seve

ral s

trat

egie

s fo

r ov

erco

min

g ch

alle

nges

in t

he f

utur

e co

urse

s.


112

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et E

PA

Stev

enso

n,

C.,

Bark

er,

P.,

&

Flet

cher

E.

(200

2).

*EPA

N

=150

An in

nova

tive

nur

sing

m

odel

(th

e Ti

dal M

odel

ge

nera

ting

hop

e).

The

mod

el in

clud

es

reco

very

gro

ups,

so

luti

on f

indi

ng

grou

ps,

info

rmat

ion

grou

ps.

Pre-

pos

ttes

t Be

st e

vide

nce.

In

rela

tion

to

outc

omes

, th

e pr

e–po

st-t

est

desi

gn

has

gene

rate

d si

gnif

ican

t fi

ndin

gs

in

rela

tion

to

im

prov

ed p

atie

nt c

are.

Peer

sup

port

Al

gem

een

Fuku

i S.

e.a.

(2

010)

*E

PA

N=4

7

Peer

-led

gro

ups

base

d on

Pat

hway

s to

Re

cove

ry (

PTR)

: A

Stre

ngth

s Re

cove

ry

Self

-Hel

p W

orkb

ook;

12

-wee

k se

ssio

ns

Pre-

post

test

res

earc

h Th

e Ro

senb

erg

Self

-Es

teem

Sca

le,

the

Gen

eral

Sel

f-Ef

fica

cy

Scal

e, M

ulti

dim

ensi

onal

Sc

ale

of P

erce

ived

Soc

ial

Supp

ort,

the

Spi

ritu

alit

y In

dex

of W

ell-

Bein

g, a

nd

the

Mod

ifie

d Co

lora

do

Sym

ptom

Inde

x w

ere

empl

oyed

as

reco

very

ou

tcom

es.

Best

evi

denc

e.

Find

ings

rev

eale

d st

atis

tica

lly s

igni

fica

nt i

mpr

ovem

ents

for

PT

R pa

rtic

ipan

ts in

se

lf-e

stee

m,

self

-eff

icac

y,

soci

al

supp

ort,

sp

irit

ual

wel

l-be

ing,

and

psy

chia

tric

sym

ptom

s.

Peer

sup

port

Luck

sted

e.

a. (

2009

) *E

PA

N=

138

A st

ruct

ured

, ex

peri

enti

al,

self

-em

pow

erm

ent,

rel

apse

pr

even

tion

and

w

elln

ess

prog

ram

led

by t

rain

ed p

eer

men

tors

for

peo

ple

wit

h m

enta

l illn

esse

s.

A br

ief

anon

ymou

s su

rvey

bef

ore

and

afte

r pa

rtic

ipat

ing

in t

he

prog

ram

.

Best

evi

denc

e.

Anal

yses

of

resp

onse

s fr

om 1

38 p

arti

cipa

nts

indi

cate

d th

at

they

gai

ned

sign

ific

ant

bene

fits

, es

peci

ally

in a

reas

cen

tral

to

the

Peer

-to-

Peer

cu

rric

ulum

—sp

ecif

ical

ly,

know

ledg

e an

d m

anag

emen

t of

the

ir i

llnes

s, f

eelin

gs o

f be

ing

less

pow

erle

ss

and

mor

e co

nfid

ent,

con

nect

ion

wit

h ot

hers

, an

d co

mpl

etio

n of

an

adva

nce

dire

ctiv

e. Q

ualit

ativ

e an

alys

is o

f re

spon

ses

to

an

open

-end

ed

post

inte

rven

tion

qu

esti

on

supp

orte

d th

e qu

anti

tati

ve f

indi

ngs.

Peer

sup

port

Pand

ya A

. Ja

n M

yric

k K.

(2

013)

*E

PA

The

revi

ew p

rovi

des

an o

verv

iew

of

seve

ral

prog

ram

s th

at p

rom

ote

wel

lnes

s an

d re

cove

ry.

Revi

ew

Best

pra

ctic

e. In

add

itio

n to

pee

r-le

d co

urse

s, o

ngoi

ng p

eer

supp

ort

and

a ra

nge

of a

pplic

atio

ns f

or m

obile

dev

ices

can

he

lp c

onsu

mer

s le

ad a

sel

f-di

rect

ed a

nd a

ffir

min

g lif

e th

at

faci

litat

es s

ympt

om m

anag

emen

t an

d re

duct

ion

and

max

imiz

es w

elln

ess.

By

unde

rsta

ndin

g w

elln

ess

and

reco

very

an

d ho

w p

eopl

e liv

ing

wit

h m

enta

l illn

esse

s ac

hiev

e th

ese

goal

s, p

sych

iatr

ists

may

bui

ld r

appo

rt w

ith

thei

r pa

tien

ts a

nd

impr

ove

outc

omes

. By

fam

iliar

izin

g on

esel

f w

ith

new

re

sour

ces

avai

labl

e to

peo

ple

wit

h se

riou

s m

enta

l illn

ess,

Peer

sup

port

Ze

lfm

anag

emen

t Em

pow

erm

ent


113

men

tal h

ealt

h cl

inic

ians

may

be

able

to

sugg

est

supp

orts

tha

t ex

tend

far

bey

ond

the

tim

e co

nstr

aint

s of

our

cur

rent

tr

eatm

ent

mod

el.

Va

n G

este

l-Ti

mm

erm

ans

e.a.

(20

14)

*EPA

N

= 59

Her

stel

len

doe

je z

elf

in d

e ve

rsla

ving

szor

g KW

AL

Eval

uati

e aa

n de

han

d va

n 2

4 se

mi-

gest

ruct

uree

rde

inte

rvie

ws

en a

an d

e ha

nd v

an c

heck

lists

Best

evi

denc

e. D

e cu

rsus

lijk

t va

n to

egev

oegd

e w

aard

e te

zi

jn v

oor

de v

ersl

avin

gszo

rg.

Curs

iste

n ga

ven

aan

dat

de

curs

us,

ande

rs d

an t

hera

pie

en t

waa

lf s

tapp

en g

roep

en,

mee

r ge

rich

t is

op

wat

er

in d

e pl

aats

kan

kom

en v

an b

ijvo

orbe

eld

het

drin

ken

en w

at j

e da

arna

wilt

, in

de

toek

omst

. Ze

von

den

het

bela

ngri

jk o

m v

erde

r te

kij

ken

dan

hun

vers

lavi

ng.

Ove

r he

t al

gem

een

hadd

en z

owel

dee

lnem

ers

als

curs

usle

ider

s po

siti

eve

erva

ring

en m

et d

e cu

rsus

. D

e cu

rsus

is g

oed

uitv

oerb

aar

binn

en d

e ve

rsla

ving

szor

g en

de

curs

usle

ider

s hi

elde

n zi

ch g

oed

aan

het

prot

ocol

.

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t

Peer

sup

port

Van

Ges

tel-

Tim

mer

man

s e.

a. (

2014

) *E

PA

N=2

6

Her

stel

len

doe

je z

elf

in d

e m

aats

chap

pelij

ke

opva

ng

KWAL

Ev

alua

tie

aan

de h

and

van

dri

e fo

cusg

roep

en

(één

met

cur

susl

eide

rs

en t

wee

met

cur

sist

en)

en c

heck

lists

Best

evi

denc

e. O

ok h

ier

wer

d de

cur

sus

in h

oge

mat

e ge

waa

rdee

rd d

oor

curs

usle

ider

s en

cur

sist

en.

De

curs

us li

jkt

bela

ngri

jk t

e zi

jn v

oor

het

hers

tel v

an m

ense

n in

de

maa

tsch

appe

lijke

opv

ang,

om

dat

bela

ngri

jke

aspe

cten

van

he

rste

l zoa

ls h

oop,

em

pow

erm

ent

en z

elfv

ertr

ouw

en w

erde

n ge

stim

ulee

rd.

Ook

wer

d de

eig

en v

eran

twoo

rdel

ijkh

eid

van

pati

ënte

n ge

stim

ulee

rd.

Daa

rdoo

r zo

u de

cur

sus

een

bela

ngri

jke

bijd

rage

kun

nen

leve

ren

aan

de n

ieuw

e on

twik

kelin

gen

naar

een

mee

r he

rste

lger

icht

e zo

rg.

Een

ande

r be

lang

rijk

asp

ect

van

de c

ursu

s is

het

soc

iale

con

tact

m

et m

edec

ursi

sten

. D

e cu

rsis

ten

erva

ren

het

bela

ng v

an d

it

cont

act,

doo

rdat

ze

over

hun

pro

blem

en p

rate

n en

dez

e

dele

n m

et a

nder

en.

Hie

rdoo

r w

orde

n ze

ges

tim

ulee

rd o

m h

un

eige

n so

cial

e ne

twer

k, d

at v

aak

ontb

reek

t do

or a

lle

nega

tiev

e er

vari

ngen

, w

eer

op t

e bo

uwen

. D

e cu

rsus

is g

oed

uitv

oerb

aar

en s

luit

aan

bij

de

beho

efte

n va

n m

ense

n di

e aa

n hu

n he

rste

l will

en w

erke

n.

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t

Peer

sup

port


114

Tabe

llen

WER

K/ W

ON

EN

Tabe

l IIA

: W

erk

en W

onen

: st

udie

s m

et c

ontr

olec

ondi

tie

of r

evie

ws/

met

a-an

alys

es

Aut

eur

en

jaar

tal

Doe

lgro

ep

en a

anta

l de

elne

mer

s (N

)

Inte

rven

tie

Soor

t st

udie

RC

T /

QE

So

ort

hers

telm

aat

Effe

ctie

f op

her

stel

mat

en j

a /n

ee /

n.

s.

Peile

r he

rste

l (P

eers

uppo

rt,

Fam

ilie,

Won

en,

Wer

k,

Empo

wer

men

t,

Zelf

man

agem

ent,

Al

gem

een)

In

terv

enti

es o

nder

zoch

t bi

j fo

rens

isch

psy

chia

tris

che

pati

ënte

n

Plac

e, C

e.a

. (2

011)

**

F

ACT

en F

oren

sisc

h AC

T Re

view

. RC

Ts e

n lo

ngit

udin

aal

onde

rzoe

k. 1

4 st

udie

s be

tref

fen

fore

nsis

che

EPA-

Pati

ënte

n en

ACT

of

For

ensi

sche

ACT

Just

itië

le u

itko

mst

mat

en e

n re

gulie

re u

itko

mst

mat

en

Evid

ence

bas

ed &

bes

t ev

iden

ce.

Ten

aanz

ien

van

ACT

late

n dr

ie R

CTs

posi

tiev

e re

sult

aten

zie

n op

jus

titi

ële

uitk

omst

mat

en;

1 lo

ngit

udin

ale

stud

ie

vond

géé

n si

gn r

esul

tate

n. D

e st

udie

s la

ten

een

wis

sele

nd b

eeld

zie

n t.

a.v.

de

regu

liere

uit

kom

stm

aten

.

Ten

aanz

ien

van

Fore

nsis

che

ACT

is e

r (e

nig)

bew

ijs

dat

dit

leid

t to

t m

inde

r cr

imin

alit

eit

of d

eten

tied

agen

bij

fo

rens

isch

e EP

A-Pa

tiën

ten.

8 s

tudi

es

late

n ov

erw

egen

d po

siti

eve

resu

ltat

en

zien

op

zow

el r

egul

iere

als

for

ensi

sche

ui

tkom

stm

aten

. Va

n de

2 R

CTs

heef

t 1

niet

-sig

nifi

cant

e re

sult

aten

en

1 he

eft

posi

tiev

e re

sult

aten

op

just

itië

le

uitk

omst

mat

en.

Won

en

Alge

mee

n

Web

ster

M.

e.a.

(2

014)

**

F N

=500

A tw

elve

-mon

th e

mpl

oym

ent

inte

rven

tion

out

com

es f

or

drug

-inv

olve

d of

fend

ers

RCT;

Par

tici

pant

s w

ere

rand

omly

as

sign

ed t

o dr

ug c

ourt

as

usu

al (

cont

rol

grou

p) o

r to

the

em

ploy

men

t in

terv

enti

on in

ad

diti

on t

o dr

ug c

ourt

Addi

ctio

n Se

veri

ty In

dex,

ty

pica

l wor

k st

atus

sin

ce t

he

base

line

inte

rvie

w,

days

pai

d fo

r le

gal

empl

oym

ent

in t

he p

ast

30

days

and

sin

ce

the

base

line

inte

rvie

w (

past

ye

ar),

and

inco

me

from

lega

l em

ploy

men

t in

the

pas

t 30

da

ys a

nd s

ince

the

bas

elin

e

Evid

ence

bas

ed.

The

pres

ent

stud

y ad

ds t

o th

e gr

owin

g su

bsta

nce

abus

e an

d em

ploy

men

t lit

erat

ure.

It

dem

onst

rate

s th

e ef

fica

cy o

f an

in

nova

tive

em

ploy

men

t in

terv

enti

on

tailo

red

for

drug

-inv

olve

d of

fend

ers

by

show

ing

posi

tive

cha

nges

in 1

2-m

onth

em

ploy

men

t ou

tcom

es,

mos

t st

rong

ly

for

thos

e w

ho h

ave

not

had

rece

nt

empl

oym

ent

succ

ess.

Wer

k


115

inte

rvie

w (

past

yea

r)

Luce

nti R

. &

G

orcz

yk J

. (2

006)

**

F N

=355

; 16

4 m

anne

n en

191

vr

ouw

en

Wor

kfor

ce D

evel

opm

ent

Prog

am.

Rese

arch

D

emon

stra

tion

Pro

ject

. O

ntw

ikke

ld m

et in

put

van

gede

tine

erde

n; s

tren

gth

base

d le

vens

vaar

digh

eden

pr

ogra

mm

a.

Hol

isti

sche

ben

ader

ing

die

wor

dt in

geze

t op

dri

e ve

rsch

illen

de g

ebie

den:

le

efgr

oep,

sch

oolo

mge

ving

en

wer

kom

gevi

ng.

QE

Hab

its

of M

ind

Que

stio

nnai

re,

a m

easu

re c

reat

ed s

peci

fica

lly

for

the

Prog

ram

’s

eval

uati

on a

nd b

ased

on

the

16

Hab

its

of M

ind

(lev

ensv

aard

ighe

den)

, Em

ploy

men

t- a

nd R

e-in

carc

e-ra

tion

rat

es.

Best

evi

denc

e.

Qua

si-e

xper

imen

teel

ond

erzo

ek n

aar

WD

P bi

j ge

deti

neer

den

met

een

hoo

g ri

sico

en

slec

ht a

rbei

dsve

rled

en,

heef

t si

gnif

ican

te r

esul

tate

n:

• Ve

rbet

erde

lev

ensv

aard

ighe

den

93%

bij

de m

anne

n en

96

% bi

j de

vro

uwen

•

Min

der

reci

dive

59%

ver

sus

74%

bij

de

man

nen

en 3

8% v

ersu

s 63

% bi

j de

vr

ouw

en

• Vi

nden

van

wer

k 91

% ve

rsus

64%

bij

de

man

nen

en 7

1% v

ersu

s 30

% bi

j de

vr

ouw

en.

Het

beh

oude

n va

n w

erk

lukt

de

elne

mer

s va

n de

exp

erim

ente

le

groe

p va

ker

dan

deel

nem

ers

van

de

cont

role

groe

p (9

5% v

ersu

s 86

% bi

j de

m

anne

n en

87%

ver

sus

75%

bij

de

vrou

wen

). D

eze

vers

chill

en z

ijn

niet

si

gnif

ican

t.

Wer

k W

onen

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et p

sych

otis

che

stoo

rnis

Sc

hött

le,

D e

.a.

(201

3)

**P

Inte

grat

ed c

are

in p

atie

nts

wit

h sc

hizo

phre

nia

Ove

rvie

w o

n in

tegr

ated

car

e tr

ials

(2

011-

2013

) fo

cusi

ng

on e

ffec

tive

ness

and

ef

fici

ency

. 8

RCTs

and

21

non

-RCT

stu

dies

.

Ev

iden

ce b

ased

/ be

st e

vide

nce.

The

m

ost

com

mon

ly u

sed

mod

els

are,

am

ong

othe

rs,

Com

mun

ity

Men

tal

Hea

lth

Team

s, In

tens

ive

Case

M

anag

emen

t of

Ass

erti

ve C

omm

unit

y Tr

eatm

ent.

Det

ails

on

rati

onal

es a

nd

furt

her

cont

ent

deta

ils a

re o

ften

m

issi

ng w

ithi

n th

e pu

blic

atio

ns,

whi

ch

decr

ease

s th

eir

com

para

bilit

y, t

he

chan

ce t

o dr

aw f

inal

con

clus

ions

, an

d th

ereb

y th

eir

tran

sfer

abili

ty in

to o

ther

he

alth

-car

e sy

stem

s. M

ost

RCTs

and

no

n-RC

Ts s

how

an

adva

ntag

e of

the

in

tegr

ated

car

e m

odel

com

pare

d w

ith

TAU

wit

h re

gard

to

effe

ctiv

enes

s an

d ef

fici

ency

.

Won

en

Alge

mee

n

Mar

shal

l M.

&

Rath

bone

J.

(201

1)

Earl

y in

terv

enti

on f

or

psyc

hosi

s

18 R

CTs

Ev

iden

ce b

ased

. Th

ere

is e

mer

ging

, bu

t as

yet

inco

nclu

sive

evi

denc

e, t

o su

gges

t th

at p

eopl

e in

the

pro

drom

e of

Wer

k Fa

mili

e Al

gem

een


116

**P

Tota

l N =

180

8

psyc

hosi

s ca

n be

hel

ped

by s

ome

inte

rven

tion

s. T

here

is s

ome

supp

ort

for

spec

ialis

ed e

arly

inte

rven

tion

ser

vice

s,

but

furt

her

tria

ls w

ould

be

desi

rabl

e,

and

ther

e is

a q

uest

ion

of w

heth

er g

ains

ar

e m

aint

aine

d. T

here

is s

ome

supp

ort

for

phas

e-sp

ecif

ic t

reat

men

t fo

cuse

d on

em

ploy

men

t an

d fa

mily

the

rapy

, bu

t ag

ain,

thi

s ne

eds

repl

icat

ing

wit

h la

rger

an

d lo

nger

tri

als.

D

ixon

L.B

. e.

a.

(201

0)

**P

The

2009

sch

izop

hren

ia P

ORT

ps

ycho

soci

al t

reat

men

t re

com

men

dati

ons

and

sum

mar

y st

atem

ents

Revi

ew

Ev

iden

ce b

ased

. Th

e re

view

pro

cess

pr

oduc

ed

8 tr

eatm

ent

reco

mm

enda

tion

s in

the

fol

low

ing

area

s: a

sser

tive

com

mun

ity

trea

tmen

t,

supp

orte

d em

ploy

men

t, c

ogni

tive

be

havi

oral

the

rapy

, fa

mily

-bas

ed

serv

ices

, to

ken

econ

omy,

ski

lls t

rain

ing,

ps

ycho

soci

al in

terv

enti

ons

for

alco

hol

and

subs

tanc

e us

e di

sord

ers,

and

ps

ycho

soci

al in

terv

enti

ons

for

wei

ght

man

agem

ent.

Rev

iew

s of

tre

atm

ents

fo

cuse

d on

med

icat

ion

adhe

renc

e,

cogn

itiv

e re

med

iati

on,

psyc

hoso

cial

tr

eatm

ents

for

rec

ent

onse

t sc

hizo

phre

nia,

and

pee

r su

ppor

t an

d pe

er d

eliv

ered

ser

vice

s in

dica

ted

that

no

ne o

f th

ese

trea

tmen

t ar

eas

yet

have

en

ough

evi

denc

e to

mer

it a

tre

atm

ent

reco

mm

enda

tion

, th

ough

eac

h is

an

emer

ging

are

a of

inte

rest

.

Alge

mee

n

Chie

n e.

a. (

2013

) Tr

eatm

ents

for

sch

izop

hren

ia

spec

trum

dis

orde

rs,

part

II:

psyc

hoso

cial

inte

rven

tion

s an

d pa

tien

t-fo

cuse

d pe

rspe

ctiv

es in

psy

chia

tric

ca

re

Revi

ew

Sym

ptom

s, le

vel o

f fu

ncti

onin

g, a

nd/o

r re

laps

e ra

te

Evid

ence

-bas

ed

Five

mai

n ap

proa

ches

to

psyc

hoso

cial

in

terv

enti

on h

ad b

een

used

for

the

tr

eatm

ent

of s

chiz

ophr

enia

: co

gnit

ive

ther

apy

(cog

niti

ve b

ehav

iora

l and

co

gnit

ive

rem

edia

tion

the

rapy

),

psyc

hoed

ucat

ion,

fam

ily in

terv

enti

on,

soci

al s

kills

tra

inin

g, a

nd a

sser

tive

co

mm

unit

y tr

eatm

ent.

Mos

t of

the

se

five

app

roac

hes

appl

ied

to p

eopl

e w

ith

schi

zoph

reni

a ha

ve d

emon

stra

ted

sati

sfac

tory

leve

ls o

f sh

ort-

to

med

ium

-te

rm c

linic

al e

ffic

acy

in t

erm

s of

Alge

mee

n


117

sym

ptom

con

trol

or

redu

ctio

n, le

vel o

f fu

ncti

onin

g, a

nd/o

r re

laps

e ra

te.

To

conc

lude

, cu

rren

t ap

proa

ches

to

psyc

hoso

cial

inte

rven

tion

s fo

r sc

hizo

phre

nia

have

the

ir s

tren

gths

and

w

eakn

esse

s, p

arti

cula

rly

indi

cati

ng

limit

ed e

vide

nce

on lo

ng-t

erm

eff

ects

. To

impr

ove

the

long

er-t

erm

out

com

es

of p

eopl

e w

ith

schi

zoph

reni

a, f

utur

e tr

eatm

ent

stra

tegi

es s

houl

d fo

cus

on

risk

iden

tifi

cati

on,

earl

y in

terv

enti

on,

pers

on-f

ocus

ed t

hera

py,

part

ners

hip

wit

h fa

mily

car

egiv

ers,

and

the

in

tegr

atio

n of

evi

denc

e-ba

sed

psyc

hoso

cial

inte

rven

tion

s in

to e

xist

ing

serv

ices

.

Gig

ante

sco

e.a.

(2

006)

**

P N

=78

The

VAD

O a

ppro

ach

in

psyc

hiat

ric

reha

bilit

atio

n RC

T

Pers

onal

and

Soc

ial

Perf

orm

ance

Sca

le,

Brie

f Ps

ychi

atri

c Ra

ting

Sca

le

Vers

ion

Evid

ence

bas

ed.

A st

atis

tica

lly a

nd

clin

ical

ly s

igni

fica

nt im

prov

emen

t in

fu

ncti

onin

g w

as o

bser

ved

amon

g pa

tien

ts t

reat

ed w

ith

the

VADO

ap

proa

ch.

Alge

mee

n

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et E

PA

Burn

s T.

(20

10)

*EPA

To

tal N

= 78

19

pati

ents

ACT

Revi

ew;

64 t

rial

s ho

spit

aliz

atio

n ou

tcom

es

Evid

ence

bas

ed.

The

revi

ew in

clud

ed

mea

sure

s of

mod

el f

idel

ity

and

hosp

ital

izat

ion

outc

omes

. Va

riat

ion

in

redu

ced

hosp

ital

izat

ion

was

fou

nd t

o be

m

ainl

y du

e to

var

iati

on in

con

trol

se

rvic

e pr

acti

ce b

ut m

odel

fid

elit

y to

te

am o

rgan

izat

ion

prin

cipl

es w

as a

lso

asso

ciat

ed w

ith

redu

ced

hosp

ital

izat

ion.

Low

cas

eloa

ds a

nd

spec

ifie

d AC

T st

affi

ng,

how

ever

, ha

d no

ef

fect

at

all o

n ou

tcom

e. ‘

Ord

inar

y CM

HTs

’ sh

are

mos

t of

the

or

gani

zati

onal

asp

ects

of

ACT

and

appe

ar t

o de

liver

equ

al o

utco

mes

wit

h m

uch

redu

ced

reso

urce

s. T

he v

alue

of

inve

stin

g in

hig

h fi

delit

y AC

T te

ams

mus

t, t

here

fore

, be

in d

oubt

.

Won

en


118

Fark

as M

. &

An

thon

y W

. (2

010)

*E

PA

Psyc

hiat

ric

reha

bilit

atio

n in

terv

enti

ons;

the

stu

dy

diff

eren

tiat

es p

sych

osoc

ial

inte

rven

tion

s th

at c

an b

e cl

assi

fied

as

psyc

hiat

ric

reha

bilit

atio

n in

terv

enti

ons

from

oth

er p

sych

osoc

ial

inte

rven

tion

s.

Ove

rvie

w

Ev

iden

ce b

ased

. Ps

ychi

atri

c re

habi

litat

ion

inte

rven

tion

s: s

tren

gths

m

odel

, pe

rson

cen

tred

reh

abili

tati

on

case

man

agem

ent

appr

oach

, AC

T, p

eer

supp

ort,

sup

port

ed e

mpl

oym

ent

(IPS

),

supp

orte

d ho

usin

g, s

uppo

rted

ed

ucat

ion,

clu

bhou

ses,

clie

nt b

ased

in

dust

ries

, so

cial

fir

ms,

mot

ivat

iona

l in

terv

iew

ing,

Fou

ntai

n H

ouse

cl

ubho

uses

.

*Soc

ial s

kills

tra

inin

g: m

odif

icat

ions

su

ch a

s pr

epar

ing

for

SST

by id

enti

fyin

g an

ove

rall

reha

bilit

atio

n go

al,

only

te

achi

ng t

he a

sses

sed

cri

tica

l sk

ills

for

that

goa

l and

mod

ifyi

ng t

he l

esso

ns t

o re

flec

t a

teac

hing

pro

cess

whi

ch

invo

lves

the

lea

rner

in a

par

tner

ship

, ca

n en

hanc

e SS

T as

a r

ehab

ilita

tion

in

terv

enti

on.*

Com

plem

enta

ry

psyc

hoso

cial

inte

rven

tion

s ar

e: S

hare

d de

cisi

on m

akin

g ab

out

med

icat

ions

, W

RAP,

Illn

ess

Man

agem

ent

and

Reco

very

. *

Shar

ed d

ecis

ion

mak

ing

has

also

bee

n su

gges

ted

as u

sefu

l for

reh

abili

tati

on

goal

set

ting

, ho

wev

er,

such

an

appl

icat

ion

does

not

cor

resp

ond

to t

he

valu

es o

f se

lf-d

eter

min

atio

n in

rec

over

y an

d re

habi

litat

ion.

*

Won

en

Wer

k Al

gem

een

Kert

esz,

S.G

. e.

a. (

2009

).

*EPA

Hou

sing

Fir

st

Revi

ew

Hou

sing

ret

enti

on,

addi

ctio

n se

veri

ty

Evid

ence

bas

ed &

bes

t ev

iden

ce (

case

st

udie

s).

Acco

rdin

g to

rev

iew

s of

co

mpa

rati

ve t

rial

s an

d ca

se s

erie

s re

port

s, H

ousi

ng F

irst

rep

orts

doc

umen

t ex

celle

nt h

ousi

ng r

eten

tion

, de

spit

e th

e lim

ited

am

ount

of

data

per

tain

ing

to

hom

eles

s cl

ient

s w

ith

acti

ve a

nd s

ever

e ad

dict

ion.

Sev

eral

line

ar p

rogr

ams

cite

Won

en


119

redu

ctio

ns in

add

icti

on s

ever

ity

but

have

sho

rtco

min

gs in

long

-ter

m h

ousi

ng

succ

ess

and

rete

ntio

n. T

his

arti

cle

sugg

ests

tha

t th

e cu

rren

t re

sear

ch d

ata

are

not

suff

icie

nt t

o id

enti

fy a

n op

tim

al

hous

ing

and

reha

bilit

atio

n ap

proa

ch f

or

an im

port

ant

hom

eles

s su

bgro

up.

Nel

son

G.

e.a.

(2

007)

*E

PA

Hou

sing

and

sup

port

, AC

T an

d in

tens

ive

case

m

anag

emen

t in

terv

enti

ons

for

pers

ons

wit

h m

enta

l ill

ness

who

hav

e be

en

hom

eles

s

Revi

ew;

16 c

ontr

olle

d ou

tcom

e ev

alua

tion

s;

expe

rim

enta

l/ q

uasi

ex

peri

men

tal d

esig

n

Hom

eles

snes

s, h

ospi

taliz

atio

n,

and

e.g.

wel

l-be

ing

Ev

iden

ce b

ased

/ be

st e

vide

nce.

The

st

udy

reve

aled

sig

nifi

cant

red

ucti

ons

in

hom

eles

snes

s an

d ho

spit

aliz

atio

n an

d im

prov

emen

ts in

oth

er o

utco

mes

(e.

g.,

wel

l-be

ing)

res

ulti

ng f

rom

pro

gram

s th

at p

rovi

ded

perm

anen

t ho

usin

g an

d su

ppor

t, a

sser

tive

com

mun

ity

trea

tmen

t (A

CT),

and

inte

nsiv

e ca

se

man

agem

ent

(ICM

). T

he b

est

outc

omes

fo

r ho

usin

g st

abili

ty w

ere

foun

d fo

r pr

ogra

ms

that

com

bine

d ho

usin

g an

d su

ppor

t (e

ffec

t si

ze =

.67

), f

ollo

wed

by

ACT

alon

e (e

ffec

t si

ze =

.47

), w

hile

the

w

eake

st o

utco

mes

wer

e fo

und

for

ICM

pr

ogra

ms

alon

e (e

ffec

t si

ze =

.28

).

Won

en

Roge

rs e

.a.

(200

9)

*EPA

Supp

orte

d H

ousi

ng

Revi

ew;

68 a

rtic

les

Livi

ng s

itua

tion

Ev

iden

ce b

ased

/ be

st e

vide

nce.

The

re

are

seve

ral w

ell c

ontr

olle

d st

udie

s of

su

ppor

ted

hous

ing

and

seve

ral s

tudi

es

cond

ucte

d w

ith

less

rig

orou

s de

sign

s.

Ove

rall,

the

syn

thes

is s

ugge

sts

that

su

ppor

ted

hous

ing

can

impr

ove

the

livin

g si

tuat

ion

of in

divi

dual

s w

ho a

re

psyc

hiat

rica

lly d

isab

led,

hom

eles

s an

d w

ith

subs

tanc

e ab

use

prob

lem

s. R

esul

ts

show

tha

t su

ppor

ted

hous

ing

can

help

pe

ople

sta

y in

apa

rtm

ents

or

hom

es u

p to

abo

ut 8

0% o

f th

e ti

me

over

an

exte

nded

per

iod.

In o

rder

to

be m

ost

effe

ctiv

e, in

tens

ive

case

man

agem

ent

serv

ices

(ra

ther

tha

n tr

adit

iona

l cas

e

Won

en


120

man

agem

ent)

are

nee

ded

and

will

ge

nera

lly le

ad t

o be

tter

hou

sing

ou

tcom

es.

Hav

ing

acce

ss t

o af

ford

able

ho

usin

g an

d ha

ving

a s

ervi

ce s

yste

m

that

is w

ell-

inte

grat

ed is

als

o im

port

ant.

Pro

vidi

ng a

per

son

wit

h su

ppor

ted

hous

ing

redu

ces

the

likel

ihoo

d th

at t

hey

will

be

re-

hosp

ital

ized

, al

thou

gh s

uppo

rted

ho

usin

g do

es n

ot a

lway

s le

ad t

o re

duce

d ps

ychi

atri

c sy

mpt

oms.

Su

ppor

ted

hous

ing

can

impr

ove

clie

nts’

qu

alit

y of

life

and

sat

isfa

ctio

n w

ith

thei

r liv

ing

situ

atio

n.

Chilv

ers

e.a.

(2

006)

*E

PA

Der

tem

ine

the

effe

cts

of

supp

orte

d ho

usin

g sc

hem

es

com

pare

d w

ith

outr

each

su

ppor

t sc

hem

es o

r ‘s

tand

ard

care

’ fo

r pe

ople

w

ith

EPA

livin

g in

the

co

mm

unit

y

Revi

ew;

139

stud

ies

Livi

ng s

itua

tion

Be

st e

vide

nce.

Alt

houg

h 13

9 ci

tati

ons

wer

e ac

quir

ed f

rom

the

sea

rche

s, n

o st

udy

met

the

incl

usio

n cr

iter

ia.

Ded

icat

ed s

chem

es w

here

by p

eopl

e w

ith

seve

re m

enta

l illn

ess

are

loca

ted

wit

hin

one

site

or

build

ing

wit

h as

sist

ance

fro

m p

rofe

ssio

nal

wor

kers

ha

ve p

oten

tial

for

gre

at b

enef

it a

s th

ey

prov

ide

a ’s

afe

have

n’ f

or p

eopl

e in

ne

ed o

f st

abili

ty a

nd s

uppo

rt.

This

, ho

wev

er,

may

be

at t

he r

isk

of

incr

easi

ng d

epen

denc

e on

pro

fess

iona

ls

and

prol

ongi

ng e

xclu

sion

fro

m t

he

com

mun

ity.

Whe

ther

or

not

the

bene

fits

out

wei

gh t

he r

isks

can

onl

y be

a

mat

ter

of o

pini

on in

the

abs

ence

of

relia

ble

evid

ence

. Th

ere

is a

n ur

gent

ne

ed t

o in

vest

igat

e th

e ef

fect

s of

su

ppor

ted

hous

ing

on p

eopl

e w

ith

seve

re m

enta

l illn

ess

wit

hin

a ra

ndom

ised

tri

al.

Won

en

Bond

G.R

. &

D

rake

R.E

. IP

S

Revi

ew/o

verv

iew

Vo

cati

onal

out

com

es

Evid

ence

bas

ed.

Se

vera

l sys

tem

atic

rev

iew

s co

nclu

de

Wer

k


121

(201

4)

*EPA

that

IPS

enha

nces

voc

atio

nal o

utco

mes

.

Abou

t tw

o-th

irds

of

IPS

part

icip

ants

su

ccee

d in

com

peti

tive

em

ploy

men

t,

typi

cally

wor

king

20

h or

mor

e pe

r w

eek

and

sust

aini

ng e

mpl

oym

ent

for

year

s.

IPS

help

s pe

ople

wit

h di

ffer

ent

diag

nose

s,

educ

atio

nal l

evel

s, e

thno

-rac

ial

back

grou

nds,

and

pri

or w

ork

hist

orie

s ,

long

-ter

m S

ocia

l Sec

urit

y be

nefi

ciar

ies,

yo

ung

adul

ts,

olde

r ad

ults

, ve

tera

ns

wit

h po

st-t

raum

atic

str

ess

diso

rder

,

and

peop

le w

ith

co-o

ccur

ring

men

tal

illne

ss a

nd s

ubst

ance

use

dis

orde

rs.

Peop

le w

ho o

btai

n co

mpe

titi

ve

empl

oym

ent

thro

ugh

IPS

enha

nce

thei

r in

com

e, s

elf-

este

em,

qual

ity

of li

fe,

soci

alin

clus

ion,

and

con

trol

of

sym

ptom

s. T

hese

enh

ance

men

ts t

o w

ell-

bein

g pe

rsis

t at

10-

year

fol

low

-up

s. P

eopl

e w

ith

SMI o

ften

rep

ort

that

IP

S is

goo

d tr

eatm

ent

and

cent

ral t

o th

eir

reco

very

. M

arsh

all T

. e.

a.

(201

4)

*EPA

; Ad

ults

wit

h m

enta

l dis

orde

rs

or c

o-oc

curi

ng

men

tal a

nd

subs

tanc

e us

e di

sord

ers

Supp

orte

d Em

ploy

men

t Re

view

; 12

sys

tem

atic

re

view

s an

d 17

RCT

s

Voca

tion

al o

utco

mes

Ev

iden

ce b

ased

. Th

e le

vel o

f re

sear

ch

evid

ence

for

sup

port

ed e

mpl

oym

ent

was

gra

ded

as h

igh,

bas

ed o

n 12

sy

stem

atic

rev

iew

s an

d 17

ran

dom

ized

co

ntro

lled

tria

ls o

f th

e in

divi

dual

pl

acem

ent

and

supp

ort

mod

el.

Supp

orte

d em

ploy

men

t co

nsis

tent

ly

dem

onst

rate

d po

siti

ve o

utco

mes

for

in

divi

dual

s w

ith

men

tal d

isor

ders

, in

clud

ing

high

er r

ates

of

com

peti

tive

em

ploy

men

t, f

ewer

day

s to

the

fir

st

com

peti

tive

job

, m

ore

hour

s an

d w

eeks

w

orke

d, a

nd h

ighe

r w

ages

. Th

ere

was

al

so s

tron

g ev

iden

ce s

uppo

rtin

g th

e ef

fect

iven

ess

of in

divi

dual

ele

men

ts o

f th

e m

odel

. Co

nclu

sion

s:

Subs

tant

ial

evid

ence

dem

onst

rate

s th

e

Wer

k


122

effe

ctiv

enes

s of

sup

port

ed

empl

oym

ent.

Pol

icy

mak

ers

shou

ld

cons

ider

incl

udin

g it

as

a co

vere

d se

rvic

e. F

utur

e re

sear

ch is

nee

ded

for

subg

roup

s su

ch a

s yo

ung

adul

ts,

olde

r ad

ults

, pe

ople

wit

h pr

imar

y su

bsta

nce

use

diso

rder

s, a

nd t

hose

fro

m v

ario

us

cult

ural

, ra

cial

, an

d et

hnic

ba

ckgr

ound

s.

Bond

G.R

. e.

a.

(200

8)

*EPA

Supp

orte

d Em

ploy

men

t Re

view

; 11

RCT

s co

mpe

titi

ve e

mpl

oym

ent

Evid

ence

bas

ed.

Acro

ss t

he 1

1 st

udie

s,

the

com

peti

tive

em

ploy

men

t ra

te w

as

61%

for

IPS

com

pare

d to

23%

for

co

ntro

ls.

Abou

t tw

o-th

irds

of

thos

e w

ho

obta

ined

com

peti

tive

em

ploy

men

t w

orke

d 20

hou

rs o

r m

ore

per

wee

k.

Amon

g th

ose

who

obt

aine

d a

com

peti

tive

job

, IP

S pa

rtic

ipan

ts

obta

ined

the

ir f

irst

job

nea

rly

10 w

eeks

ea

rlie

r th

an d

id c

ontr

ols.

Am

ong

IPS

part

icip

ants

who

obt

aine

d co

mpe

titi

ve

wor

k, d

urat

ion

of e

mpl

oym

ent

afte

r th

e st

art

of t

he f

irst

job

ave

rage

d 24

.2

wee

ks p

er y

ear,

or

47%

of t

he 5

2-w

eek

year

.

Wer

k

The

Coch

rane

Co

llabo

rati

on

(201

0)

*EPA

Voca

tion

al r

ehab

ilita

tion

Re

view

; 18

RCT

s Vo

cati

onal

out

com

es

Evid

ence

bas

ed.

Supp

orte

d em

ploy

men

t is

mor

e ef

fect

ive

than

Pre

-vo

cati

onal

Tra

inin

g in

hel

ping

sev

erel

y m

enta

lly il

l peo

ple

to o

btai

n co

mpe

titi

ve e

mpl

oym

ent.

The

re is

no

clea

r ev

iden

ce t

hat

Pre-

voca

tion

al

Trai

ning

is e

ffec

tive

.

Wer

k

Roge

rs E

.S.

e.a.

(2

010)

*E

PA

Supp

orte

d Ed

ucat

ion

Revi

ew;

17 a

rtic

les

educ

atio

nal o

ppor

tuni

ties

in

inte

grat

ed s

etti

ngs

in t

he

com

mun

ity

Evid

ence

bas

ed &

bes

t ev

iden

ce.

Ther

e ar

e a

very

few

wel

l-co

ntro

lled

stud

ies

of s

uppo

rted

edu

cati

on a

nd

num

erou

s st

udie

s w

ith

min

imal

ev

alua

tion

dat

a an

d le

ss r

igor

ous

desi

gns.

Evi

denc

e fr

om e

xist

ing

stud

ies

Ond

erw

ijs


123

sugg

ests

tha

t in

divi

dual

s w

ith

sign

ific

ant

psyc

hiat

ric

disa

bilit

ies

can

enro

ll in

and

pur

sue

educ

atio

nal

oppo

rtun

itie

s in

inte

grat

ed s

etti

ngs

in

the

com

mun

ity.

The

re is

pre

limin

ary

evid

ence

tha

t su

ppor

ted

educ

atio

n ca

n as

sist

indi

vidu

als

to id

enti

fy e

duca

tion

al

goal

s, f

ind

and

link

to r

esou

rces

nee

ded

to c

ompl

ete

thei

r ed

ucat

ion

and

assi

st

them

in c

opin

g w

ith

barr

iers

to

com

plet

ing

thei

r ed

ucat

ion.

The

re is

ve

ry p

relim

inar

y bu

t in

suff

icie

nt

info

rmat

ion

that

sup

port

ed e

duca

tion

ca

n in

crea

se t

he e

duca

tion

al

atta

inm

ent

of in

divi

dual

s w

ith

psyc

hiat

ric

disa

bilit

ies.

Bec

ause

man

y st

udie

s ar

e sh

ort

term

and

foc

us o

n co

urse

com

plet

ion,

the

re is

no

rigo

rous

ev

iden

ce t

o su

gges

t th

at s

uppo

rted

ed

ucat

ion

will

lead

to

a gr

eate

r nu

mbe

r of

indi

vidu

als

wit

h ps

ychi

atri

c di

sabi

litie

s po

sses

sing

adv

ance

d de

gree

s or

cer

tifi

cate

s. F

urth

er,

ther

e is

no

rigo

rous

evi

denc

e th

at s

uppo

rted

ed

ucat

ion

lead

s to

hig

her

empl

oym

ent

rate

s am

ong

part

icip

ants

. D

iete

rich

e.a

. (2

010)

N

=732

8 pa

rtic

ipan

ts

Inte

nsiv

e ca

sem

anag

emen

t fo

r Se

vere

Men

tal I

llnes

s Re

view

; 38

tri

als

Va

riou

s ou

tcom

es

Be

st e

vide

nce

The

tria

ls p

rovi

ded

data

for

tw

o co

mpa

riso

ns:

1. IC

M v

ersu

s st

anda

rd

care

, 2.

ICM

ver

sus

non-

ICM

. IC

M w

as

foun

d ef

fect

ive

in a

mel

iora

ting

man

y ou

tcom

es r

elev

ant

to p

eopl

e w

ith

seve

re m

enta

l illn

esse

s. C

ompa

red

to

stan

dard

car

e IC

M w

as s

how

n to

red

uce

hosp

ital

isat

ion

and

incr

ease

ret

enti

on

in c

are.

It a

lso

glob

ally

impr

oved

soc

ial

func

tion

ing,

alt

houg

h IC

M’s

Alge

mee

n


124

effe

ct o

n m

enta

l sta

te a

nd q

ualit

y of

lif

e re

mai

ns u

ncle

ar.

ICM

is o

f va

lue

at

leas

t to

peo

ple

wit

h se

vere

men

tal

illne

sses

who

are

in t

he s

ub-g

roup

of

thos

e w

ith

a hi

gh le

vel o

f ho

spit

alis

atio

n (a

bout

4 d

ays/

mon

th in

pa

st 2

yea

rs)

and

the

inte

rven

tion

sh

ould

be

perf

orm

ed c

lose

to

the

orig

inal

mod

el.

It is

not

cle

ar,

how

ever

, w

hat

gain

ICM

pro

vide

s on

top

of

a le

ss

form

al n

on-I

CM a

ppro

ach.

The

aut

hors

do

not

thi

nk t

hat

mor

e tr

ials

com

pari

ng

curr

ent

ICM

wit

h st

anda

rd c

are

or n

on-

ICM

are

jus

tifi

ed,

but

curr

entl

y th

ey

know

of

no r

evie

w c

ompa

ring

non

-ICM

w

ith

stan

dard

car

e an

d th

is s

houl

d be

un

dert

aken

.

Kore

vaar

E.L

. (2

005)

*E

PA

Bege

leid

lere

n Vi

jf c

ases

tudi

es

Regu

liere

opl

eidi

ng (

kiez

en,

verk

rijg

en,

beho

uden

)

Ond

erw

ijs

Mic

hon

e.a.

(2

013)

*E

PA

N=1

51

IPS

(vs.

con

trol

egro

ep)

RCT

Regu

lier

beta

ald

wer

k al

s ho

ofdu

itko

mst

maa

t

Evid

ence

bas

ed.

Pati

ënte

n in

de

IPS

groe

p he

bben

sig

nifi

cant

vak

er r

egul

ier

beta

ald

wer

k ge

vond

en.

De

beid

e gr

oepe

n ve

rsch

ilden

nau

wel

ijks

in d

e m

ate

waa

rin

Pati

ënte

n w

erk

hadd

en

gevo

nden

vol

gens

de

mee

st b

rede

de

fini

tie

(inc

lusi

ef v

rijw

illig

ersw

erk)

. In

de

eer

ste

6 m

aand

en v

ersc

hild

en b

eide

gr

oepe

n ni

et s

igni

fica

nt,

maa

r na

6-1

8 m

aand

en v

ond

wel

een

sig

nifi

cant

hog

er

perc

enta

ge v

an d

e IP

S-gr

oep

beta

ald

wer

k (3

4 %

vs.

18 %

). N

a 18

tot

30

maa

nden

was

er

ook

geen

sig

nifi

cant

ve

rsch

il, h

oew

el h

et p

erce

ntag

e,

even

als

in d

e ee

rst

6 m

aand

en,

bij

de

Wer

k


125

IPS

groe

p ie

ts h

oger

lag.

Sw

ilden

s W

. e.

a.

(201

1)

*EPA

N

=156

IRB

vers

us g

ebru

ikel

ijke

be

gele

idin

g bi

j pe

rsoo

nlij

ke

doel

en

RCT

G

oal a

ttai

nmen

t ch

ange

in w

ork

situ

atio

n an

d in

depe

nden

t liv

ing,

the

Pe

rson

al E

mpo

wer

men

t Sc

ale,

th

e Ca

mbe

rwel

l Ass

essm

ent

of

Nee

ds,

and

the

Wor

ld H

ealt

h O

rgan

izat

ion

Qua

lity

of L

ife

asse

ssm

ent.

Evid

ence

bas

ed.

The

rate

of

goal

at

tain

men

t w

as s

ubst

anti

ally

hig

her

in

PR a

t 24

mon

ths

(adj

uste

d ri

sk

diff

eren

ce:

21%,

95%

CI 4

% to

38%

; nu

mbe

r ne

eded

to

trea

t [N

NT]

= 5

). T

he

appr

oach

was

als

o m

ore

effe

ctiv

e in

the

ar

ea o

f so

ciet

al p

arti

cipa

tion

(PR

: 21

% ad

just

ed in

crea

se,

CAU

: 0%

adj

uste

d in

crea

se;

NN

T =

5) b

ut n

ot in

the

oth

er

seco

ndar

y ou

tcom

e m

easu

res.

Alge

mee

n


126

Tabe

l IIB

: W

erk

en W

onen

: gr

ijze

lite

ratu

ur/

long

itud

inal

e st

udie

s zo

nder

con

trol

econ

diti

e/ k

wal

itat

ief

onde

rzoe

k A

uteu

r en

ja

arta

l D

oelg

roep

en

aant

al

deel

nem

ers

(N)

Inte

rven

tie

Soor

t st

udie

G

een,

KW

AL,

LO

NG

Rele

vant

ie /

uitk

omst

en

Peile

r he

rste

l (P

eers

uppo

rt,

Fam

ilie,

Won

en,

Wer

k, E

mpo

wer

men

t,

Zelf

man

agem

ent,

Al

gem

een)

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

fore

nsis

ch p

sych

iatr

isch

e pa

tiën

ten

met

psy

chot

isch

e st

oorn

is

Bare

ndre

gt

(201

2)

***F

P

Goo

d Li

ves

Mod

el

Besc

hrij

vend

Be

st e

vide

nce

By u

sing

the

Goo

d Li

ves

Mod

el a

s a

theo

reti

cal b

asis

for

th

e ne

w p

ropo

sed

conc

eptu

al f

ram

ewor

k, w

e fo

cus

on t

he

com

plet

e liv

es o

f in

carc

erat

ed o

ffen

ders

in o

rder

to

expl

ain

reof

fend

ing

and

psyc

hiat

ric

rela

pse.

In t

akin

g th

is

holis

tic

appr

oach

to

expl

ain

delin

quen

t be

havi

or a

mon

g yo

ungs

ters

, w

e do

not

lim

it o

urse

lves

to

thos

e fa

ctor

s di

rect

ly r

elat

ed t

o cr

imin

al b

ehav

ior

but,

inst

ead,

foc

us o

n ca

paci

ties

and

ski

lls in

all

life

dom

ains

. Li

ke t

he G

ood

Live

s M

odel

tha

t st

ates

tha

t so

met

imes

it is

bet

ter

to

targ

et n

on-c

rim

inog

enic

nee

ds,

we

have

add

ed s

ever

al

elem

ents

to

the

prop

osed

fra

mew

ork

that

may

not

be

dire

ctly

rel

ated

to

reof

fend

ing

or p

sych

iatr

ic r

elap

se.

Thes

e fa

ctor

s ca

n ha

ve a

n im

pact

on

reof

fend

ing

and

psyc

hiat

ric

rela

pse

thro

ugh

expe

rien

ced

qual

ity

of li

fe.

In

this

way

, w

e ex

pect

you

ngst

ers

wit

h a

high

er e

xper

ienc

ed

qual

ity

of li

fe t

o de

sist

fro

m c

rim

e af

ter

disc

harg

e, w

hile

yo

ungs

ters

16

wit

h a

low

er p

erce

ived

qua

lity

of li

fe a

re

mor

e lik

ely

to r

eoff

end

or t

o ex

peri

ence

a p

sych

iatr

ic

rela

pse.

Alge

mee

n


127

Robe

rtso

n e.

a.

(201

1)

* **F

P

Reha

bilit

atio

n fr

amew

orks

in

fore

nsic

men

tal h

ealt

h (

2011

).

Besc

hrij

vend

Be

st e

vide

nce;

al

thou

gh in

the

ear

ly s

tage

s of

de

velo

pmen

t an

d ap

plic

atio

n, t

he G

ood

Live

s M

odel

of

fore

nsic

men

tal h

ealt

h (G

LM-F

M)

show

s pr

omis

e in

bei

ng

able

to

conf

orm

to

all a

spec

ts o

f a

soun

d re

habi

litat

ion

theo

ry.

The

GLM

-FM

is a

str

engt

h ba

sed,

clie

nt-c

ente

red,

an

d re

cove

ry o

rien

ted

appr

oach

. It

foc

uses

on

prom

otin

g in

divi

dual

s’ im

port

ant

pers

onal

goa

ls w

hile

at

the

sam

e ti

me

redu

cing

and

man

agin

g th

eir

risk

for

fut

ure

offe

ndin

g. In

goo

d liv

es a

sses

smen

t/ t

reat

men

t th

e ri

sk o

f ha

rm c

an b

e re

duce

d th

roug

h th

e pr

ovis

ion

of s

kills

tha

t ca

n m

eet

this

nee

d (e

.g.

CBT

skill

s, m

edic

atio

n, a

nd u

sing

re

lati

onsh

ip s

kills

eff

ecti

vely

). A

gro

win

g bo

dy o

f re

sear

ch

stud

ies

hav

e in

corp

orat

ed p

rinc

iple

s of

the

GLM

into

in

terv

enti

ons

for

sexu

al a

nd v

iole

nt o

ffen

ding

wit

h po

siti

ve r

esul

ts,

whi

le o

ther

s ha

ve o

ffer

ed s

uppo

rt f

or t

he

GLM

’s u

nder

lyin

g a

ssum

ptio

ns.

Ad

opti

on o

f th

e G

LM e

nhan

ces

trea

tmen

t en

gage

men

t an

d po

siti

ve t

hera

peut

ic r

elat

ions

hips

, as

wel

l as

the

prom

otio

n of

long

er t

erm

des

ista

nce

from

off

endi

ng.

Alge

mee

n

Smit

h R.

J.

(201

0)

**F

N=9

1

Fore

nsic

con

tinu

um o

f ca

re w

ith

ACT

for

pers

ons

reco

veri

ng f

rom

co

-occ

urin

g di

sabi

litie

s

Follo

w-u

p st

udy

Best

evi

denc

e. R

esul

ts s

how

ed c

onti

nued

pos

itiv

e ou

tcom

es f

or a

n ad

diti

onal

73

prog

ram

gra

duat

es in

ter

ms

of n

on-r

eoff

endi

ng,

psyc

hiat

ric

stab

ility

, su

bsta

nce

abus

e ab

stin

ence

, st

able

hou

sing

and

mea

ning

ful a

ctiv

ity.

Thi

s co

ntin

uum

of

care

rec

over

y m

odel

had

str

ong

resu

lts

in

prev

enti

ng c

rim

inal

rec

idiv

ism

in a

ddit

ion

to a

chie

ving

im

prov

ed m

enta

l hea

lth,

abs

tine

nce

and

qual

ity

of li

fe.

Won

en

Hee

msk

erk

I. &

Vo

gelv

ang

B.

(201

0)

***F

, Jo

nger

en

tuss

en 1

6 en

26

jaar

Met

hode

De

Slui

s; in

tens

ieve

en

gefa

seer

de b

egel

eidi

ng g

eric

ht

op m

aats

chap

pe-l

ijke

aa

nslu

itin

g en

exc

lusi

e én

ve

rmin

deri

ng v

an r

ecid

ive

en

over

last

.

Be

st p

ract

ice/

Bes

t ev

iden

ce.

De

met

hode

is

door

ontw

ikke

ld e

n de

ken

nis

en e

rvar

ing

van

de

uitv

oere

nde

wer

kers

is v

erza

mel

d, u

itge

brei

d en

va

stge

legd

. Er

is v

eel a

anda

cht

voor

ket

ensa

men

wer

king

en

doo

rgaa

nde

bege

leid

ing.

Dez

e is

het

mee

st e

ffec

tief

als

co

ncre

te o

nder

steu

ning

wor

dt g

ebod

en b

ij h

et a

anle

ren

van

vaar

digh

eden

, in

com

bina

tie

met

beg

renz

en v

an

reci

dive

rend

e, n

iet-

adeq

uate

ged

ragi

ngen

, he

t ve

rste

rken

Alge

mee

n W

onen

W

erk


128

van

maa

tsch

appe

lijke

ste

unpu

nten

op

het

gebi

ed v

an

dagb

este

ding

en

soci

ale

netw

erke

n en

het

str

even

naa

r ee

n ni

euw

e, d

elic

tvri

je t

oeko

mst

. D

e do

oron

twik

keld

e m

etho

de f

unge

ert

in d

e pr

akti

jk a

ls r

icht

snoe

r vo

or a

lle

med

ewer

kers

van

de

Slui

s (‘

half

way

hou

ses’

), is

tr

ansp

aran

t vo

or k

eten

part

ners

en

bied

t co

ncre

te

aank

nopi

ngsp

unte

n vo

or s

amen

wer

king

en

is (

op t

erm

ijn)

ov

erdr

aagb

aar

naar

ver

gelij

kbar

e in

stel

linge

n.

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et p

sych

otis

che

stoo

rnis

Va

n W

el &

La

ndsh

eer

(201

3)

**P

N=9

9

IRB

Eval

uati

eond

erzo

ek

Uit

kom

stm

aten

: m

aats

chap

pelij

ke p

arti

cipa

tie

en f

unct

ione

ren

Best

evi

denc

e.

De

maa

tsch

appe

lijke

par

tici

pati

e st

eeg.

Al

gem

een

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et E

PA/

ande

rs

Rapp

C.

A. &

G

osch

a R.

J.

(200

6)

The

Stre

ngth

s M

odel

Be

schr

ijve

nd

Best

evi

denc

e Th

e St

reng

ths

Mod

el is

des

crib

ed a

s a

set

of p

rinc

iple

s an

d va

lues

, an

d a

theo

ry o

f pr

acti

ce a

nd m

etho

ds,

and

is b

ased

on

a s

et o

f be

liefs

: th

at p

eopl

e ca

n re

cove

r, r

ecla

im a

nd

tran

sfor

m t

heir

live

s; t

hat

all

peop

le h

ave

uniq

ue

stre

ngth

s, t

alen

ts a

nd s

kills

; an

d th

at c

omm

unit

y pr

ovid

es

a ke

y to

hel

ping

pe

ople

ach

ieve

wel

l-be

ing.

Th

e St

reng

ths

Mod

el h

as b

een

refi

ned

over

tim

e an

d ap

plie

d to

var

ious

are

as o

f so

cial

wor

k. It

has

bee

n us

ed in

em

ploy

men

t su

ppor

t, c

are

of t

he e

lder

ly,

com

mun

ity

deve

lopm

ent

and

fam

ily,

and

youn

g pe

ople

pro

ject

s,

fina

lly b

eing

ado

pted

by

the

Uni

vers

ity

of K

ansa

s Sc

hool

of

Soci

al W

ork

as o

ne o

f it

s co

re c

urri

culu

m s

ubje

cts.

Alge

mee

n

Dru

kker

M.

e.a.

(2

013)

*E

PA

N=6

45

Flex

ible

ACT

(46

0) v

ersu

s tw

o gr

oups

of

pati

ents

(10

2 co

ntro

ls,

97 p

atie

nts

wit

h at

leas

t on

e ea

rlie

r FA

CT e

piso

de)

not

curr

entl

y pr

ovid

ed w

ith

a sp

ecif

ic m

odel

of

com

mun

ity

serv

ice.

QE

Be

st e

vide

nce.

Dat

a sh

owed

tha

t m

ost

pati

ents

in F

ACT

also

had

non

-FAC

T ep

isod

es a

fter

the

sta

rt o

f FA

CT.

Furt

herm

ore,

pat

ient

s in

FAC

T di

spla

yed

high

er le

vels

of

psyc

hoso

cial

fun

ctio

ning

an

d us

ed m

ore

outp

atie

nt c

are

than

the

oth

er t

wo

grou

ps.

Won

en


129

Nor

man

C.

(200

6)

*EPA

N

=4

The

club

hous

e m

odel

*

Th

e ai

m o

f th

e st

udy

was

to

expl

ore

the

mem

bers

’ pe

rcep

tion

of

the

reha

bilit

atio

n pr

oces

s.

Best

evi

denc

e. T

hree

key

ston

es o

n w

hich

the

the

mat

ic

subc

ultu

re r

ests

wer

e id

enti

fied

: m

eani

ngfu

l rel

atio

nshi

ps,

mea

ning

ful w

ork

task

s an

d a

supp

orti

ve e

nvir

onm

ent.

The

m

embe

r m

ust,

in t

he f

irst

pla

ce,

inte

rnal

ize

the

ideo

logy

as

wel

l as

view

dif

fere

nces

bet

wee

n pe

ople

as

a re

sour

ce

rath

er t

han

an o

bsta

cle.

Thi

s w

as e

xper

ienc

ed a

s a

turn

ing

poin

t. T

he w

ork‐

orde

red

day

func

tion

ed a

s a

fram

ewor

k an

d a

reso

urce

for

mem

bers

and

sta

ff t

o w

ork

inte

nsiv

ely

wit

h re

lati

onsh

ips.

Som

e m

embe

rs e

xper

ienc

ed t

heir

m

embe

rshi

p as

too

inte

nse

at t

imes

whi

ch c

ould

res

ult

in a

te

mpo

rary

wit

hdra

wal

. A

limit

atio

n of

the

stu

dy is

tha

t on

ly m

embe

rs w

ho e

xper

ienc

ed a

tur

ning

poi

nt w

ere

invo

lved

in t

he s

tudy

. Th

is m

eans

tha

t th

e da

ta m

ay la

ck

som

e cr

itic

al v

iew

s of

the

ideo

logy

of

the

club

hous

e.

* Th

e cl

ubho

use

mod

el is

a m

etho

d of

reh

abili

tati

on.

Mem

bers

and

sta

ff a

re s

uppo

sed

to t

ake

a co

mm

unal

re

spon

sibi

lity

for

man

agin

g an

d m

aint

aini

ng t

he c

lubh

ouse

. W

ork

is c

onsi

dere

d th

e m

ain

tool

of

reha

bilit

atio

n w

ithi

n th

e cl

ubho

use.

The

mem

bers

are

als

o of

fere

d st

udy

poss

ibili

ties

, liv

ing

oppo

rtun

itie

s, p

arti

cipa

tion

in w

orki

ng

grou

ps/

com

mit

tees

or

tra

nsit

iona

l em

ploy

men

t.

Wer

k Al

gem

een

Padg

ett

D.K.

e.

a. (

2011

) *E

PA

N=7

5

Hou

sing

Fir

st v

ersu

s Tr

eatm

ent

Firs

t Pr

ogra

ms

QE

- in

terv

iew

s Be

st e

vide

nce.

The

HF

grou

p ha

d si

gnif

ican

tly

low

er r

ates

of

su

bsta

nce

use

and

subs

tanc

e ab

use

trea

tmen

t ut

iliza

tion

; th

ey w

ere

also

sig

nifi

cant

ly le

ss li

kely

to

leav

e th

eir

prog

ram

. H

ousi

ng F

irst

’s p

osit

ive

impa

ct is

co

ntra

sted

wit

h th

e di

ffic

ulti

es T

reat

men

t Fi

rst

prog

ram

s ha

ve in

ret

aini

ng c

lient

s an

d he

lpin

g th

em

avoi

d su

bsta

nce

use

and

poss

ible

re

laps

e.

Won

en

Bean

F.K

. e.

a.

(201

3)

Hom

eles

s pe

ople

who

are

m

edic

ally

vu

lner

able

N

=47

Hou

sing

fir

st a

nd p

eer

supp

ort

Co

mpa

riso

ns o

f in

terv

iew

s w

ith

part

icip

ants

who

wer

e ho

used

at

the

day

of

thei

r m

ove-

in a

nd

6-m

onth

s an

d 12

-mon

ths

afte

r th

eir

mov

e-in

.

Best

evi

denc

e. N

inet

y-ei

ght

perc

ent

of t

he p

arti

cipa

nts

rem

aine

d in

hou

sing

aft

er 1

2 m

onth

s. In

divi

dual

s w

ho w

ere

hous

ed r

epor

ted

sign

ific

ant

incr

ease

s in

the

ir a

cces

s to

an

d ut

iliza

tion

of

plan

ned

heal

th c

are

serv

ices

and

qua

lity

of li

fe,

and

redu

ctio

ns in

the

ir in

volv

emen

t in

the

cri

min

al

just

ice

syst

em.

Co

nclu

sion

and

Impl

icat

ions

for

Pra

ctic

e: H

ousi

ng f

irst

, ha

rm r

educ

tion

, an

d pe

er s

uppo

rt m

odel

s de

mon

stra

te

effe

ctiv

enes

s in

dec

reas

ing

subs

tanc

e us

e an

d im

prov

ing

the

qual

ity

of li

fe o

f pe

ople

who

are

hom

eles

s ov

er t

ime.

Won

en


130

Tuyn

man

M.

(201

2)

Dak

loze

n

Won

en in

zel

fbeh

eer;

geb

ruik

ers

van

de v

oorz

ieni

ng n

emen

als

gr

oep

vera

ntw

oord

e-lij

khei

d vo

or e

lkaa

r en

voo

r de

vo

orzi

enin

g.

Eval

uati

eond

erzo

ek

Best

pra

ctic

e. E

r zi

jn a

anw

ijzi

ngen

dat

zel

fbeh

eerd

e vo

orzi

enin

gen

dien

sten

leve

ren

van

goed

e kw

alit

eit.

Ze

lfbe

heer

leve

rt e

en a

anzi

enlij

ke b

ijdr

age

aan

dagb

este

ding

van

dak

loze

men

sen.

Ver

gelij

kend

ond

erzo

ek

naar

res

ulta

ten

op h

et g

ebie

d va

n ui

tstr

oom

, m

aats

chap

pelij

ke p

arti

cipa

tie

en r

e-in

tegr

atie

ont

brek

en

voor

alsn

og,

maa

r de

geg

even

s va

n de

dri

e ze

lfbe

heer

de

voor

zien

inge

n zi

jn b

emoe

dige

nd.

Van

de

bew

oner

s va

n de

Je

Eig

en S

tek

kree

g ee

n de

rde

beta

ald

wer

k en

een

kw

art

ging

een

tra

inin

g of

cur

sus

volg

en.

Van

de b

ewon

ers

van

de N

acht

opva

ng u

it N

oodz

aak

Nij

meg

en k

reeg

de

helf

t be

taal

d w

erk

en é

én v

an d

e vi

jfti

en b

ehee

rder

s gi

ng e

en

curs

us o

f tr

aini

ng v

olge

n.

Won

en

Den

Hol

land

er

D.

& W

ilken

(2

011)

*E

PA

Syst

emat

isch

Reh

abili

tati

e-ge

rich

t H

ande

len

Bes

chri

jven

d

Best

pra

ctic

e.

Alge

mee

n

Van

Ges

tel-

Tim

mer

-man

s (2

012)

*E

PA

Traj

ectb

ege-

leid

ing

verb

inde

n m

et s

yste

emth

era-

pie

Eval

uati

eond

erzo

ek n

aar

de

effe

ctiv

itei

t

Best

evi

denc

e. R

appo

rt o

ver

de k

oppe

ling

van

traj

ectb

egel

eidi

ng v

oor

jong

eren

met

een

jus

titi

ële

maa

treg

el a

an s

yste

emge

rich

te b

ehan

delin

g.

Wer

k


131

Tabe

llen

Fam

iliei

nter

vent

ies

Ta

bel I

IIA:

Fam

iliei

nter

vent

ies:

stu

dies

met

con

trol

econ

diti

e of

rev

iew

s/m

eta-

anal

yses

A

uteu

r en

jaa

rtal

D

oelg

roep

en

aant

al

deel

nem

ers

(N)

Inte

rven

tie

Soor

t st

udie

RC

T /

QE

So

ort

hers

telm

aat

Effe

ctie

f op

her

stel

mat

en j

a /n

ee /

n.s

. Pe

iler

hers

tel

(Pee

rsup

port

, Fa

mili

e, W

onen

, W

erk,

Em

pow

erm

ent,

Ze

lf m

anag

emen

t,

Alge

mee

n)

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

fore

nsis

ch p

sych

iatr

isch

e pa

tiën

ten

met

psy

chot

isch

e st

oorn

is

Absa

lom

-Hor

nby

(201

2)

**P

N=2

764

Fam

ilie-

inte

rven

ties

M

eta-

anal

yse;

41

RCT

’s

Soci

aal f

unct

ione

ren

Evid

ence

bas

ed

Fam

ilie-

inte

rven

ties

bij

pat

iënt

en m

et

schi

zofr

enie

kun

nen

bijd

rage

n aa

n: m

inde

r te

rugv

al (

n=24

), v

erbe

terd

soc

iaal

fu

ncti

oner

en (

n=9)

, m

eer

kenn

is o

ver

de

ziek

te b

ij f

amili

e (n

=4),

afn

ame

van

psyc

hoti

sche

sym

ptom

en (

n=12

). S

ecun

dair

e ui

tkom

stm

aten

bij

enk

ele

stud

ies

liete

n ve

rbet

erde

rel

atie

s en

afn

ame

van

burd

en

zien

. Zo

wel

indi

vidu

ele

fam

ilie

inte

rven

ties

, gr

oeps

inte

rven

ties

al

s ge

men

gde

fam

ilie-

inte

rven

ties

zij

n ef

fect

ief.

Hie

rtus

sen

zijn

ge

en v

ersc

hille

n ge

vond

en in

eff

ecti

vite

it.

Het

zelf

de g

eldt

voo

r in

terv

enti

es m

et

alle

en e

en f

amili

elid

of

met

fam

iliel

id e

n pa

tiën

t en

doo

r w

elke

soo

rt h

ulpv

erle

ner

de

inte

rven

tie

wor

dt g

egev

en.

Om

bij

één

cl

iënt

suc

cess

en t

e bo

eken

moe

ten

vijf

Pa

tiën

ten

en h

un f

amili

e ee

n fa

mili

e in

terv

enti

e kr

ijge

n.

Fam

ilie

Phar

oah

F, M

ari

JJ,

Rath

bone

J,

Won

g W

(20

10)

Fam

ily p

sych

osoc

ial

inte

rven

tion

s

Revi

ew/m

eta

anal

yse;

53

RCT

’s

Oa

opna

me,

ter

ugva

l

Expr

esse

d em

otio

n bi

nnen

de

fam

ilie

Gen

eral

soc

ial

Evid

ence

bas

ed

Fam

ily in

terv

enti

on m

ay d

ecre

ase

the

freq

uenc

y of

rel

apse

, ho

spit

al a

dmis

sion

an

d en

cour

age

com

plia

nce

wit

h m

edic

atio

n

Fam

ilie


132

upda

te v

an 2

006

die

geno

emd

is in

de

m

ulti

disc

iplin

aire

ri

chtl

ijn

(o

ok g

enoe

md

in

revi

ew C

hien

20

13)

**P

impa

irm

ent

but

it d

oes

not

obvi

ousl

y af

fect

the

te

nden

cy o

f in

divi

dual

s/ f

amili

es t

o le

ave

care

. Fa

mily

inte

rven

tion

als

o se

ems

to

impr

ove

gene

ral s

ocia

l im

pair

men

t an

d th

e le

vels

of

expr

esse

d em

otio

n w

ithi

n th

e fa

mily

. Fu

rthe

r da

ta f

rom

tri

als

that

de

scri

be t

he m

etho

ds o

f ra

ndom

isat

ion,

te

st t

he b

lindn

ess

of t

he s

tudy

eva

luat

ors,

an

d im

plem

ent

the

CON

SORT

gui

delin

es

wou

ld e

nabl

e gr

eate

r co

nfid

ence

in t

hese

fi

ndin

gs

Okp

okor

o U

, Ad

ams

CE,

Sam

pson

S.

(201

4)

**P

N=1

63

Brie

f fa

mily

inte

rven

tion

s (p

sych

o ed

ucat

ie in

een

bep

erkt

aa

ntal

ses

sies

)

Revi

ew;

4 RC

T’s

Opn

ame

Begr

ip v

an d

e st

oorn

is b

ij

fam

ilie

Geb

ruik

van

zor

g

Best

e Ev

iden

ce

It is

not

cle

ar if

bri

ef f

amily

inte

rven

tion

re

duce

s th

e ut

ilisa

tion

of

heal

th s

ervi

ces

by

pati

ents

, as

mos

t re

sult

s ar

e eq

uivo

cal a

t lo

ng t

erm

and

onl

y on

e st

udy

repo

rted

dat

a fo

r th

e pr

imar

y ou

tcom

es o

f in

tere

st o

f ho

spit

al a

dmis

sion

. D

ata

for

rela

pse

are

also

equ

ivoc

al b

y m

ediu

m t

erm

. H

owev

er,

data

for

the

fam

ily o

utco

me

of

unde

rsta

ndin

g of

fam

ily m

embe

r si

gnif

ican

tly

favo

ured

bri

ef f

amily

in

terv

enti

on (

n =

70,

1 RC

T, M

D 1

4.90

, 95

% CI

7.2

0 to

22.

60,

very

low

qua

lity

evid

ence

).

Slec

hte

kwal

itei

t va

n st

udie

s vo

lgen

s au

teur

. In

terv

enti

e zo

u m

ogel

ijk

effe

ctie

ver

zijn

bij

bet

ere

en g

rote

re

stud

ies.

Fam

ilie

Chie

n ea

(20

13)

**P

N=>

4.80

0

Fam

ily (

or f

amily

bas

ed)

inte

rven

tion

s Re

view

;>50

RCT

’s

Kenn

is,

teru

gval

, (h

er)o

pnam

e, s

ocia

al

func

tion

eren

Evid

ence

bas

ed e

n be

st e

vide

nce

Fam

ilie

inte

rven

ties

(zo

als

psyc

ho-e

duca

tie

en f

amil

y be

havi

oral

man

agem

ent)

als

aa

nvul

ling

op s

tand

aard

zorg

of

vers

lavi

ngsb

ehan

delin

g ku

nnen

de

kenn

is

van

fam

ilie

verb

eter

en o

ver

de z

iekt

e,

Fam

ilie


133

verm

inde

rt

burd

en b

ij f

amili

e en

ter

ugva

l (t

ot 2

jaa

r) b

ij p

atie

nten

(Re

view

Pha

roah

) Zo

wel

inte

rven

ties

(zo

wel

met

één

gez

in a

ls

met

mee

rder

e ge

zinn

en e

n m

et e

en

geva

riee

rde

inho

ud e

n te

chni

eken

) di

e 3

maa

nden

tot

3 j

aar

duur

den

hadd

en e

en

verb

and

met

min

der

teru

gval

en

hero

pnam

es.

Beha

vior

al f

amil

y m

anag

emen

t (1

0 se

ssie

s ge

dure

nde

3 m

aand

en)

met

mee

rder

e ge

zinn

en is

eff

ecti

ef g

eble

ken

in h

et

verm

inde

ren

van

de s

ympt

omen

en

burd

en

bij

fam

ilie,

sti

mul

eren

van

rem

issi

e en

het

ve

rbet

eren

van

soc

iaal

fun

ctio

nere

n.

Luck

sted

ea

(201

2)

**P

(uit

kom

sten

apa

rt

verm

eld

voor

m

ense

n m

et

schi

zofr

enie

)

Fam

ily p

sych

o ed

ucat

ie (

FPE)

Co

mbi

nes

info

rmat

iona

l,

cogn

itiv

e, b

ehav

iora

l, p

robl

em-

solv

ing,

em

otio

nal,

cop

ing,

an

d co

nsul

tati

on t

hera

peut

ic

elem

ents

. G

egev

en d

oor

een

prof

esio

nal,

voo

ral

diag

nose

spec

ifie

k en

als

on

derd

eel v

an d

e be

hand

elin

g.

Verd

er v

arië

ren

de p

sych

o-ed

ucat

iepr

ogra

mm

a’s

in d

uur,

se

ssie

s, m

ate

van

deel

nam

e cl

iënt

, se

ttin

g en

foc

us

Revi

ew

Ev

iden

ce b

ased

Ve

el s

tudi

es t

onen

pos

itie

ve e

ffec

ten

van

FPE

op h

et g

ebie

d va

n te

rugv

al e

n he

ropn

ame

en f

unct

ione

ren

bij

clie

nten

m

et s

chiz

ofre

nie.

De

effe

cten

voo

r fa

mili

e zi

jn w

isse

lend

, m

aar

It

is b

ecom

ing

clea

r th

at t

he o

utco

mes

as

soci

ated

wit

h fa

mily

psy

cho

educ

atio

n be

nefi

t no

t on

ly c

onsu

mer

s’ c

linic

al p

rofi

le

but

also

wid

er q

ualit

y of

life

dom

ains

. Fo

r ex

ampl

e, R

esni

ck,

Rose

nhec

k, a

nd L

ehm

an

(200

4) r

eana

lyze

d da

ta f

rom

the

init

ial

Schi

zoph

reni

a PO

RT c

lient

sur

vey

(825

pe

rson

s w

ith

schi

zoph

reni

a) a

nd f

ound

tha

t ha

ving

rec

eive

d fa

mily

psy

choe

duca

tion

in

the

past

yea

r w

as s

igni

fica

ntly

rel

ated

to

thre

e of

fou

r re

cove

ry d

omai

ns t

hey

eval

uate

d (h

ope,

kno

wle

dge,

and

em

pow

erm

ent,

but

not

qua

lity

of li

fe a

s m

easu

red)

. M

aar

tege

lijke

rtij

d lij

ken

de

Fam

ilie


134

prog

ram

ma’

s no

g er

g on

twik

keld

van

uit

de

‘oud

e’ v

isie

van

de

beha

ndel

ing

van

een

chro

nisc

he p

atie

nt in

pla

ats

van

de

hers

telo

nder

steu

nend

e vi

sie

geri

cht

op h

et

hers

tel e

n ve

rant

woo

rdel

ijkh

eid

van

de

klan

t vo

or z

ijn

hers

tel

Met

a an

alys

e na

ar a

lleen

fam

ilie

psyc

ho-

educ

atie

(zo

nder

and

ere

fam

ilie-

inte

rven

ties

) is

gew

enst

. Ch

ien

& N

orm

an

(200

9)

**P

Mut

ual s

uppo

rt g

roup

for

fam

ily

care

give

rs

Revi

ew;

25

stud

ies

(waa

rvan

11

met

een

co

ntro

leco

ndit

ie)

Fam

ilie:

Ke

nnis

ove

r st

oorn

is e

n be

hand

elin

g

Fam

ilier

elat

ie/c

onta

ct

Stre

ss

Fam

ilie

en p

atië

nt:

Func

tion

eren

Evid

ence

bas

ed

Ther

e is

con

sist

ent

evid

ence

of

the

imm

edia

te o

r sh

ort-

term

(<

1 ye

ar)

posi

tive

ef

fect

s of

mut

ual s

uppo

rt g

roup

s on

the

ph

ysic

al a

nd p

sych

osoc

ial h

ealt

h co

ndit

ions

of

pat

ient

s an

d th

eir

fam

ilies

(le

ss b

urde

n,

mor

e kn

owle

dge,

impr

oved

cop

ing)

Inco

nsis

tent

e ui

tkom

sten

op

de la

nge

term

ijn.

Ve

el s

tudi

es h

adde

n ge

en c

ontr

oleg

roep

, ge

brui

kten

gee

n ge

stan

daar

dise

erde

/gev

alid

eerd

e m

eeti

nstr

umen

ten

of h

adde

n ge

en la

nge

follo

w-u

p m

etin

g.

Fam

ilie

Fam

ilie

peer

su

ppor

t

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et E

PA

Dix

on e

a (2

011)

*E

PA

N=3

18

(fam

iliel

eden

)

Peer

-tau

ght

Fam

ily-t

o-Fa

mily

Ed

ucat

ion

Prog

ram

for

men

tal

illne

ss

12 w

eken

: de

velo

ped

and

cond

ucte

d by

tra

ined

fam

ily

mem

bers

. In

wee

kly

two-

to

thre

e-ho

ur s

essi

ons,

fam

ily

mem

ber

atte

ndee

s re

ceiv

e in

form

atio

n ab

out

men

tal

RCT

(wac

ht

cont

role

) 3

maa

nden

fol

low

up

Her

stel

uitk

omst

mat

en b

ij

fam

iliel

eden

(di

e de

els

ook

pati

entg

erel

atee

rd

zijn

):

Empo

wer

men

t en

fam

ily

func

tion

ing

wit

h th

e Fa

mily

Ass

essm

ent

Dev

ice

(FAD

). T

he F

AD e

valu

ates

fa

mily

fun

ctio

ning

and

fa

mily

rel

atio

ns

Evid

ence

bas

ed

FTF

part

icip

ants

had

sig

nifi

cant

ly g

reat

er

impr

ovem

ents

on

indi

cato

rs o

f pr

oble

m-

focu

sed

copi

ng,

as m

easu

red

by

empo

wer

men

t (w

ithi

n th

e fa

mily

, se

rvic

e sy

stem

, an

d co

mm

unit

y su

bsca

les)

and

kn

owle

dge

abou

t m

enta

l illn

ess.

Sub

ject

ive

burd

en d

id n

ot d

iffe

r ac

ross

gro

ups.

In

expl

orat

ory

anal

yses

, FT

F pa

rtic

ipan

ts h

ad

Fam

ilie

Peer

sup

port


135

illne

sses

, m

edic

atio

n, a

nd

reha

bilit

atio

n. T

hey

also

lear

n se

lf-c

are,

mut

ual a

ssis

tanc

e,

and

com

mun

icat

ion

skill

s, a

s w

ell a

s pr

oble

m-s

olvi

ng

stra

tegi

es,

advo

cacy

ski

lls,

and

way

s to

dev

elop

em

otio

nal

insi

ght

into

the

ir r

espo

nses

to

men

tal i

llnes

s

sign

ific

antl

y gr

eate

r im

prov

emen

ts o

n th

e CO

PE a

ccep

tanc

e su

bsca

le,

whi

ch

emph

asiz

es t

he im

port

ance

of

acce

ptin

g on

e's

fam

ily m

embe

r's il

lnes

s. F

TF

part

icip

ants

als

o sh

owed

sig

nifi

cant

re

duct

ions

in t

he a

nxie

ty s

ubsc

ale

of t

he

BSI a

nd s

igni

fica

ntly

impr

oved

sco

res

on t

he

FAD

pro

blem

-sol

ving

sub

scal

e co

mpa

red

wit

h co

ntro

ls.

The

effe

ct s

izes

for

em

pow

erm

ent

wer

e in

the

med

ium

ran

ge,

whe

reas

oth

er e

ffec

t si

zes

wer

e sm

all.

Tw

o pr

evio

us s

tudi

es s

ugge

sted

tha

t FT

F re

duce

s pa

rtic

ipan

ts' s

ubje

ctiv

e bu

rden

and

in

crea

ses

thei

r pe

rcei

ved

empo

wer

men

t.

The

firs

t w

as a

n un

cont

rolle

d tr

ial;

in t

he

seco

nd,

part

icip

ants

ser

ved

as t

heir

ow

n co

ntro

ls d

urin

g a

wai

ting

list

per

iod

Luck

sted

e.a

. (2

013)

*E

PA

N=1

13

(fam

iliel

eden

)

Peer

-tau

ght

Fam

ily-t

o-Fa

mily

Ed

ucat

ion

Prog

ram

for

men

tal

illne

ss

Zi

e D

ixon

ea

2011

Follo

w u

p va

n de

ex

peri

men

tele

gr

oep

9 m

aand

en

follo

w u

p

Zie

Dix

on e

a 20

11

Ev

iden

ce b

ased

Re

sult

aten

die

3 m

aand

en n

a he

t fa

mili

epro

gram

ma

gevo

nden

zij

n, z

ijn

er

ook

na 9

maa

nden

fol

low

-up

zond

er e

xtra

bo

oste

rs o

f te

rugk

ombi

jeen

kom

sten

. Zi

e D

ixon

ea

2011

Fam

ilie

Peer

sup

port

Rich

ards

e.a

. (2

009)

*E

PA

Fam

ilie-

inte

rven

ties

Li

tera

tuur

re

view

Evid

ence

bas

ed

The

revi

ew in

dica

tes

the

pote

ntia

l for

po

siti

ve o

utco

mes

for

fam

ilies

fol

low

ing

fam

ily in

terv

enti

ons

in d

ual

diag

nosi

s,

whi

ch m

ay b

e be

nefi

cial

in a

for

ensi

c se

ttin

g in

low

erin

g ri

sk

Fam

ilie

Eake

s, G

., W

alsh

, S.

, M

arko

wsk

i, M

.,

Cain

, H

. an

d Sw

anso

n, M

. (1

997)

Fam

ilie

geor

iënt

eerd

e ko

rtdu

rend

e op

loss

ings

geri

chte

th

erap

ie.

D

e on

derz

ocht

e th

erap

ie

Qua

si-

expe

rim

ente

le

pilo

t

Fam

ilie-

omge

ving

(d

imen

sies

: ex

pres

sie,

ac

tive

-rec

reat

iona

l or

ient

atio

n, c

ohes

ie,

conf

lict,

ach

ieve

men

t

Best

evi

denc

e Al

s m

eeti

nstr

umen

t is

de

Fam

ilyEn

vorn

men

t Sc

ale

(FES

) ge

brui

kt.

Voor

afga

and

aan

de

ther

apie

war

en g

een

sign

ific

ante

ver

schi

llen

gevo

nden

op

FES.

Na

vijf

the

rapi

eses

sie

zijn

Fam

ilie

Em

pow

erm

ent

Zelf

man

agem

ent


136

**P

fam

iliel

eden

en

Pati

ënte

n (>

18ja

ar)

met

sc

hizo

fren

ie

22

(Pat

iënt

en e

n fa

mili

eled

en)

best

ond

uit

vijf

op

loss

ings

geri

chte

ses

sies

bi

nnen

een

per

iode

van

tie

n w

eken

D

e co

ntro

le g

roep

bes

tond

uit

de

geb

ruik

elij

ke s

essi

es v

anui

t de

tra

diti

onel

e m

edis

che

bena

deri

ng

orie

ntat

ion,

org

anis

atie

, co

ntro

le,

onaf

hank

elij

khei

d)

sign

ific

ante

ver

schi

llen

gevo

nden

: D

e sc

ores

va

n de

exp

erim

ente

le g

roep

(n=

12)

op

expr

essi

e en

act

ive-

recr

eati

onal

ori

enta

tion

na

men

toe

(ac

tiev

er in

vri

jeti

jdsb

este

ding

),

terw

ijl d

e sc

ores

van

de

cont

role

groe

p (n

=10)

afn

amen

. D

e sc

ore

voor

mor

al-r

elig

ious

em

phas

is

blee

f in

de

expe

rim

ente

le g

roep

gel

ijk

en

nam

toe

bij

de

cont

role

groe

p.

De

inco

ngru

enti

esch

aal s

teeg

bij

de

cont

role

groe

p en

daa

lde

bij

de

expe

rim

ente

le g

roep

, d.

w.z

. da

t er

mee

r ov

eree

nste

mm

ing

was

op

de v

ersc

hille

nde

dim

ensi

es v

an d

e FE

S tu

ssen

clië

nt e

n fa

mili

e.

Gee

n si

gnif

ican

te v

ersc

hille

n op

coh

esie

, co

nflic

t, a

chie

vem

ent

orie

ntat

ion,

or

gani

sati

e, c

ontr

ole,

ona

fhan

kelij

khei

d.

Mee

r on

derz

oek

nodi

g hi

erna

ar

Lako

e.a

. (2

013)

St

udie

loop

t no

g D

aklo

zen

en

mis

brui

kte

vrou

wen

Crit

ical

Tim

e In

terv

enti

on

RCT

Qua

lity

of li

fe

(pri

mar

y ou

tcom

e fo

r ab

used

wom

en)

and

recu

rren

t lo

ss o

f ho

usin

g (p

rim

ary

outc

ome

for

hom

eles

s pe

ople

) as

w

ell a

s se

cond

ary

outc

omes

(e.

g. c

are

need

s, s

elf-

este

em,

lone

lines

s, s

ocia

l sup

port

, su

bsta

nce

use,

ps

ycho

logi

cal

dist

ress

and

ser

vice

use

) w

ere

asse

ssed

Evid

ence

-bas

ed

Base

d on

inte

rnat

iona

l res

earc

h CT

I is

expe

cted

to

be a

n ap

prop

riat

e in

terv

enti

on

for

clie

nts

mak

ing

the

tran

siti

on f

rom

in

stit

utio

nal t

o co

mm

unit

y liv

ing.

If C

TI

prov

es t

o be

eff

ecti

ve f

or a

buse

d w

omen

an

d ho

mel

ess

peop

le,

shel

ter

serv

ices

cou

ld

incl

ude

this

cas

e m

anag

emen

t m

odel

in

thei

r pr

ofes

sion

al s

tand

ards

and

impr

ove

the

(qua

lity

of)

serv

ices

for

clie

nts.

Net

wer

k

Tom

ita

& H

erm

an,

2012

Cr

itic

al T

ime

Inte

rven

tion

RC

T Ps

ychi

atri

c re

hosp

ital

izat

ion

was

Ev

iden

ce-b

ased

Re

sult

s: A

t th

e en

d of

the

N

etw

erk


137

*EPA

N

=150

asse

ssed

via

par

tici

pant

se

lf-r

epor

t in

fo

llow

-up

inte

rvie

ws

cond

ucte

d ev

ery

six

wee

ks o

ver

18 m

onth

s by

res

earc

h in

terv

iew

ers

blin

d to

tr

eatm

ent

cond

itio

n.

Psyc

hiat

ric

hosp

ital

izat

ion

was

de

fine

d as

an

over

nigh

t st

ay in

a p

sych

iatr

ic

unit

in a

gen

eral

hos

pita

l,

psyc

hiat

ric

hosp

ital

, or

psy

chia

tric

em

erge

ncy

room

.

follo

w-u

p pe

riod

, ps

ychi

atri

c re

hosp

ital

izat

ion

was

sig

nifi

cant

ly

low

er f

or t

he g

roup

ass

igne

d to

CT

I com

pare

d w

ith

the

usua

l se

rvic

es g

roup

(od

ds r

atio

=.11

, 95

% co

nfid

ence

inte

rval

=.01

–.96

).

Conc

lusi

ons:

Thi

s st

udy

dem

onst

rate

d th

at C

TI,

prim

arily

des

igne

d to

pre

vent

rec

urre

nt

hom

eles

snes

s, a

lso

redu

ced

the

occu

rren

ce o

f re

hosp

ital

izat

ion

afte

r di

scha

rge.

Jone

s e.

a. (

2003

) *E

PA

N=9

6

Crit

ical

Tim

e In

terv

enti

on

RCT

Cost

s an

d ho

usin

g ou

tcom

es f

or t

he t

wo

grou

ps w

ere

exam

ined

ov

er 1

8 m

onth

s.

Evid

ence

-bas

ed

Alth

ough

dif

ficu

lt t

o co

nduc

t, s

tudi

es o

f th

e co

st-e

ffec

tive

ness

of

com

mun

ity

men

tal h

ealt

h pr

ogra

ms

can

yiel

d ri

ch

info

rmat

ion

for

polic

y m

aker

s an

d pr

ogra

m p

lann

ers.

The

cri

tica

l tim

e in

terv

enti

on p

rogr

am is

not

onl

y an

ef

fect

ive

met

hod

to r

educ

e re

curr

ent

hom

eles

snes

s am

ong

pers

ons

wit

h se

vere

men

tal i

llnes

s bu

t al

so r

epre

sent

s a

cost

-eff

ecti

ve a

lter

nati

ve t

o th

e st

atus

quo

.

Net

wer

k


138

Tabe

l IIIB

: Fa

mili

eint

erve

ntie

s: g

rijz

e lit

erat

uur/

long

itud

inal

e st

udie

s zo

nder

con

trol

econ

diti

e/ k

wal

itat

ief

onde

rzoe

k

Aut

eur

en

jaar

tal

Doe

lgro

ep e

n aa

ntal

de

elne

mer

s (N

)

Inte

rven

tie

So

ort

stud

ie

Gee

n, K

WA

L, L

ON

G

Rele

vant

ie /

uitk

omst

en

Peile

r he

rste

l (P

eers

uppo

rt,

Fam

ilie,

W

One

n, W

Erk,

Em

pow

erm

ent,

Zel

f m

anag

emen

t, A

lgem

een)

Absa

lom

, V.

, G

oodi

ng,

P.,

Tarr

ier,

N.

(201

2)

**F

N=1

Web

bas

ed C

BT f

oren

sic

fam

ily in

terv

enti

on

Case

stud

y Be

st e

vide

nce

Eers

te s

essi

es z

ijn

face

to

face

. Ve

rvol

gens

wek

elij

kse

sess

ies

van

60-

90 m

inut

en v

ia d

e w

ebca

mer

a.

O.a

. to

egen

omen

ken

nis

bij

moe

der

en z

us,

verb

eter

de a

lgem

ene

gezo

ndhe

id,

min

der

schu

ld,

scha

amte

gevo

elen

s, m

inde

r zo

rgen

, m

eer

angs

t al

gem

een

bij

moe

der,

mee

r ve

rdri

et e

n an

gst

voor

de

toek

omst

bij

zus

.

Fam

ilie

Dra

ine

&

Her

man

(20

07)

**F

+ EP

A Pr

ison

ers

wit

h se

vere

m

enta

l hea

lth

prob

lem

s

This

art

icle

des

crib

es C

TI

as a

pro

mis

ing

mod

el t

o pr

ovid

e su

ppor

t fo

r re

entr

y fr

om

pris

on f

or p

eopl

e w

ith

men

tal i

llnes

s. A

co

ncep

tual

m

odel

is p

rese

nted

for

ev

alua

ting

the

impa

ct o

f CT

I on

the

tran

siti

on

from

cor

rect

iona

l set

ting

s to

the

com

mun

ity.

A co

ncep

tual

m

odel

is p

rese

nted

for

ev

alua

ting

the

impa

ct o

f CT

I on

the

tran

siti

on

from

cor

rect

iona

l se

ttin

gs t

o th

e co

mm

unit

y.

Muc

h w

ork

rem

ains

to

be d

one

tow

ard

deve

lopi

ng a

nd t

esti

ng a

va

riet

y of

eff

ecti

ve m

odel

s to

fac

ilita

te c

omm

unit

y re

entr

y of

pe

rson

s w

ith

men

tal

illne

ss f

rom

dif

fere

nt t

ypes

of

corr

ecti

onal

fa

cilit

ies.

Am

ong

colla

bora

tive

men

tal h

ealt

h an

d cr

imin

al j

usti

ce

inte

rven

tion

s, t

he m

ost

impr

essi

ve r

esul

ts t

o da

te h

ave

been

obt

aine

d fr

om in

terv

enti

ons

that

rel

y on

ass

erti

ve c

omm

unit

y tr

eatm

ent,

som

etim

es in

a t

ime-

limit

ed

form

at,

as t

he p

rim

ary

driv

er o

f co

nsum

er-l

evel

out

com

e. C

TI

pres

ents

an

alte

rnat

ive

that

is s

peci

fica

lly s

truc

ture

d to

bui

ld m

enta

l he

alth

sys

tem

cap

acit

y to

fac

ilita

te t

rans

itio

ns,

esta

blis

h co

nnec

tion

s fo

r re

ente

ring

clie

nts,

and

allo

w t

he c

onne

ctio

ns t

o w

ork.

CTI

dif

fers

fr

om m

ost

reen

try

prog

ram

s th

at

are

init

iate

d by

the

jus

tice

sys

tem

in it

s fo

cus

on t

he w

ell-

bein

g of

th

e co

nsum

er a

s a

valu

e at

leas

t on

par

w

ith

publ

ic s

afet

y.

Net

wer

k

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et p

sych

otis

che

stoo

rnis

Al

len

ea (

2013

) G

eïnt

egre

erde

fam

ilie-

KWAL

(di

epte

-int

ervi

ews

Best

evi

denc

e Fa

mili

e


139

**P

N=7

inte

rven

tie

met

7 P

atië

nten

) Th

ree

cent

ral t

hem

es h

ighl

ight

ed t

he p

arti

cipa

nts'

expe

rien

ce:

(1)

They

wel

com

ed t

he s

hare

d ex

peri

ence

wit

h th

eir

fam

ilies

and

fel

t co

ntai

ned

and

valu

ed b

y th

e th

erap

ists

; (2

) Th

ey f

elt

the

sess

ions

co

ntri

bute

d to

cha

nged

pat

tern

s of

rel

atin

g w

ithi

n th

e fa

mily

and

the

cr

eati

on o

f ne

w m

eani

ng t

hrou

gh t

he v

alid

atio

n of

mul

tipl

e pe

rspe

ctiv

es;

and

(3)

They

des

crib

ed h

ow t

he f

amily

ses

sion

s su

ppor

ted

a ne

w p

osit

ioni

ng in

the

wor

ld,

a se

nse

of t

heir

ow

n em

pow

erm

ent

and

pers

onal

res

pons

ibili

ty,

grea

ter

self

-acc

epta

nce,

an

incr

ease

d ab

ility

to

man

age

emot

ions

, an

d ho

pe f

or t

he f

utur

e.

Empo

wer

men

t

Lefl

ey (

2001

) **

P

Wee

kly

psyc

hoed

ucat

iona

l su

ppor

t gr

oup

(off

ered

as

a pu

blic

ser

vice

)

Gee

n on

derz

oek

Prac

tice

bas

ed

This

res

ourc

e is

als

o us

ed b

y fa

mili

es w

hose

mem

bers

wit

h se

vere

m

enta

l illn

ess

reje

ct a

ny k

ind

of in

terv

enti

on a

nd c

urre

ntly

rec

eive

no

tre

atm

ent

at a

ll. F

amili

es f

rom

all

maj

or e

thni

c gr

oups

and

cu

ltur

al b

ackg

roun

ds a

re r

epre

sent

ed.

Fam

ilie

Chiu

ea

(201

3)

* M

enta

l hea

lth

N=1

09

Peer

-led

Fam

ilyLi

nk

Educ

atio

n Pr

ogra

mm

e (F

LEP)

Long

itud

inaa

l:

voor

met

ing,

nam

etin

g di

rect

na

inte

rven

tie

en

zes

maa

nden

na

inte

rven

tie

Best

pra

ctic

e Th

e in

terv

enti

on w

as f

ound

eff

ecti

ve in

red

ucin

g w

orry

and

di

sple

asur

e, s

igni

fica

ntly

impr

ovin

g in

tra-

psyc

hic

stra

in,

depr

essi

on

and

all e

mpo

wer

men

t m

easu

res

for

care

give

rs

Fam

ilie

Peer

supp

ort

Brou

ssar

d ea

(2

014)

**

P N

=39

Low

-Lit

erac

y

reco

very

-ori

ente

d,

visu

ally

bas

ed

psyc

hoed

ucat

iona

l too

ls

Info

rmal

dis

cssi

ongr

oups

Be

st p

ract

ice

Thir

ty-n

ine

indi

vidu

als,

con

sist

ing

of m

enta

l hea

lth

serv

ice

user

s w

ith

seri

ous

men

tal i

llnes

ses,

fam

ily m

embe

rs,

and

men

tal h

ealt

h pr

ofes

sion

als,

par

tici

pate

d in

info

rmal

dis

cuss

ions

. U

sing

sug

gest

ions

fr

om t

hese

gro

ups,

the

fir

st t

wo

psyc

hoed

ucat

iona

l boo

klet

s of

a

plan

ned

seri

es w

ere

deve

lope

d in

col

labo

rati

on w

ith

a gr

aphi

c de

sign

er a

nd v

isua

l art

ist.

Con

tent

of

the

book

lets

was

dev

elop

ed

addr

essi

ng f

our

com

pone

nts:

kno

wle

dge,

sel

f-ef

fica

cy/s

elf-

man

agem

ent,

inco

rpor

atin

g a

wor

kboo

k fo

rmat

, an

d pl

anni

ng/c

ontr

acti

ng.

In a

fol

low

-up

disc

ussi

on g

roup

, m

enta

l hea

lth

serv

ice

user

s pr

ovid

ed p

osit

ive

feed

back

on

the

com

plet

ed b

ookl

ets.

Fam

ilie

Her

stel

alg

emee

n Ze

lfm

anag

emen

t


140

Tabe

llen

EMPO

WER

MEN

T /

ZELF

MA

NA

GEM

ENT

Tabe

l IV

A:

Empo

wer

men

t &

Zel

fman

agem

ent:

stu

dies

met

con

trol

econ

diti

e of

rev

iew

s/m

eta-

anal

yses

A

uteu

r en

ja

arta

l D

oelg

roep

en

aant

al

deel

nem

ers

(N)

Inte

rven

tie

Soor

t st

udie

RC

T /

QE

So

ort

hers

telm

aat

Effe

ctie

f op

her

stel

mat

en j

a /n

ee /

n.s

. Pe

iler

hers

tel

(Pee

rsup

port

, Fa

mili

e, W

onen

, W

erk,

Em

pow

erm

ent,

Ze

lf m

anag

emen

t,

Alge

mee

n)

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

fore

nsis

ch p

sych

iatr

isch

e pa

tiën

ten

met

psy

chot

isch

e st

oorn

is

Kern

R.S

. e.

a.

(200

9)

***F

P

Psyc

holo

gica

l tre

atm

ents

So

cial

sk

ills

trai

ning

(zi

e oo

k Ku

rtz)

,

Cogn

itiv

e Be

havi

oral

The

rapy

(C

BT),

Co

gnit

ive

rem

edia

tion

, So

cial

co

gnit

ion

trai

ning

Revi

ew

Soci

al S

kills

tra

inin

g pr

ogra

ms

affe

cts

a nu

mbe

r of

dim

ensi

ons

impo

rtan

t to

rec

over

y in

per

sons

w

ith

schi

zoph

reni

a an

d ca

n ha

ve

broa

der

effe

cts

on c

omm

unit

y fu

ncti

onin

g as

wel

l.

CB

T: a

num

ber

of in

depe

nden

t st

udie

s ha

ve s

how

n im

prov

emen

ts

in m

ood

and

com

mun

ity

func

tion

ing

. CR

: th

ere

are

few

er s

tudi

es

rele

vant

to

test

ing

effe

cts

on

reco

very

. SC

T: t

here

are

a f

ew in

nova

tive

st

udie

s; r

esul

ts a

re p

rom

isin

g.

Alge

mee

n

Schi

ndle

r V.

P.

(200

5)

***F

P N

=84

Role

dev

elop

men

t is

a t

heor

y-ba

sed

indi

vidu

aliz

ed

inte

rven

tion

in w

hich

sta

ff

and

part

icip

ant

wor

k co

llabo

rati

vely

to

iden

tify

and

dev

elop

the

pa

rtic

ipan

t’s

soci

al r

oles

, su

ch

as w

orke

r, s

tude

nt,

frie

nd,

and

grou

p m

embe

r, a

nd

the

task

and

inte

rper

sona

l ski

lls

asso

ciat

ed w

ith

thes

e ro

les.

Qua

si-e

xper

imen

tal

desi

gn

Role

Fun

ctio

ning

Sca

le

(Goo

dman

, Se

wel

l, C

oole

y &

Lea

vitt

, 19

93);

the

Ta

sk S

kills

Sca

le,

and

the

Inte

rper

sona

l Sk

ills

Scal

e (M

osey

, 19

86;

Roge

rs,

Scia

rapp

a &

Ant

hony

, 19

91).

Best

evi

denc

e. R

ole

Deve

lopm

ent

prog

ram

sho

wed

sta

tist

ical

ly

sign

ific

ant

impr

ovem

ent

in t

he

deve

lopm

ent

of t

ask

skill

s,

inte

rper

sona

l ski

lls,

and

role

fu

ncti

onin

g, e

spec

ially

at

four

w

eeks

of

trea

tmen

t, in

co

mpa

riso

n to

par

tici

pant

s in

the

co

ntro

l gro

up.

Qua

litat

ive

data

fr

om s

taff

foc

us g

roup

s an

d pa

tien

t in

terv

iew

s su

ppor

ted

the

find

ings

.

Empo

wer

men

t

Rand

al P

. e.

a.

(200

3)

***F

P

Reco

very

-foc

used

mul

tim

odal

ps

ycho

ther

apy

Qua

si-e

xper

imen

tal

desi

gn;

Nin

e pe

ople

wit

h tr

eatm

ent-

resi

stan

t sc

hizo

phre

nia

or

The

over

all P

osit

ive

and

Neg

ativ

e Sy

mpt

om S

cale

(P

ANSS

) &

G

ener

al b

ehav

iour

sco

res

on

The

trea

tmen

t gr

oup

show

ed

clin

ical

ly s

igni

fica

nt im

prov

emen

ts

in P

ANSS

sco

res

whi

ch w

as

sign

ific

antl

y be

tter

tha

n th

e

Alge

mee

n


141

N=2

1 sc

hizo

affe

ctiv

e di

sord

er

wer

e en

gage

d in

in

divi

dual

mul

tim

odal

ps

ycho

ther

apy

for

up t

o 21

mon

ths.

The

y al

so

rece

ived

sta

ndar

d in

pati

ent

care

. Tw

elve

pe

ople

in t

he c

ompa

riso

n gr

oup

rece

ived

sta

ndar

d in

pati

ent

care

.

the

Reha

bilit

atio

n Ev

alua

tion

of

Hal

l and

Bak

er

chan

ges

foun

d in

the

com

pari

son

grou

p (p

= 0

.037

). G

ener

al

beha

viou

r sc

ores

wer

e cl

inic

ally

im

prov

ed.

Reco

very

-foc

used

m

ulti

mod

al p

sych

othe

rapy

may

fa

cilit

ate

sym

ptom

and

fun

ctio

n im

prov

emen

t in

peo

ple

wit

h tr

eatm

ent-

resi

stan

t ps

ycho

tic

illne

ss

H

addo

ck G

. e.

a. (

2009

)

***F

P N

=77

Cogn

itiv

e be

havi

oura

l the

rapy

v.

soci

al a

ctiv

ity

ther

apy

for

peop

le w

ith

psyc

hosi

s an

d a

hist

ory

of v

iole

nce

A si

ngle

-blin

d RC

T

Prim

ary

outc

ome

of v

iole

nce

and

seco

ndar

y ou

tcom

es o

f an

ger,

sym

ptom

s, f

unct

ioni

ng

and

risk

. O

utco

mes

wer

e ev

alua

ted

by m

aske

d ac

cess

ors

at

6 an

d 12

mon

ths.

Best

evi

denc

e. C

BT t

arge

ted

at

psyc

hosi

s an

d an

ger

may

be

an

effe

ctiv

e t

reat

men

t fo

r re

duci

ng

the

occu

rren

ce o

f vi

olen

ce.

Zelf

man

agem

ent

Hal

l P.L

. &

Ta

rrie

r N

. (2

003)

**

*FP

N=2

3

The

cogn

itiv

e be

havi

our

trea

tmen

t of

low

sel

f-es

teem

in

psyc

hoti

c pa

tien

ts;

a si

mpl

e co

gnit

ive

beha

viou

ral

inte

rven

tion

(as

des

crib

ed b

y Ta

rrie

r, 2

001:

use

of

copi

ng

stra

tegi

es a

nd s

elf-

regu

lati

on)

to

impr

ove

self

-est

eem

in p

sych

otic

pa

tien

ts w

ho s

core

d po

orly

on

a se

lf-e

stee

m m

easu

re.

Pilo

t st

udy

RCT

Robs

on S

elf

Conc

ept

Que

stio

nnai

re (

self

- es

teem

),

the

Hos

pita

l Anx

iety

and

D

epre

ssio

n Sc

ale,

the

Pos

itiv

e an

d N

egat

ive

Synd

rom

e Sc

ale

for

schi

zoph

reni

a, t

he S

ocia

l Fu

ncti

onin

g Sc

ale,

and

a s

elf-

cons

truc

ted

ques

tion

nair

e

(a

dmin

iste

red

post

in

terv

enti

on)

to a

sses

s sa

tisf

acti

on

wit

h th

e in

terv

enti

on a

nd

subj

ecti

ve e

ffec

ts.

Resu

lts:

incr

ease

d se

lf-e

stee

m,

decr

ease

d ps

ycho

tic

sym

ptom

atol

ogy

and

impr

oved

so

cial

fun

ctio

ning

.

Thes

e be

nefi

ts w

ere

larg

ely

mai

ntai

ned

at 3

-mon

th f

ollo

w-u

p.

Alge

mee

n

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et p

sych

otis

che

stoo

rnis

M

uese

r e.

a.

(201

3)

**P

Revi

ew:

psyc

hoso

cial

tre

atm

ents

fo

r sc

hizo

phre

nia

Evid

ence

bas

ed p

ract

ices

(a

nd p

rom

isin

g pr

acti

ces)

Evid

ence

bas

ed p

ract

ices

incl

ude

ACT,

(CB

T fo

r ps

ycho

sis,

cog

niti

ve

rem

edia

tion

,) f

amily

ps

ycho

educ

atio

n, il

lnes

s se

lf-

man

agem

ent

trai

ning

, so

cial

ski

lls

trai

ning

and

SE.

Zelf

man

agem

ent

Wer

k

Won

en

Fam

ilie

Hod

geki

ns J

&

Fow

ler

D.

(201

0)

**P

N=7

7

CBT

ther

apy

wit

h a

spec

ific

fo

cus

on in

stan

tiat

ing

posi

tive

sel

f-co

ncep

t an

d pr

omot

ing

hope

for

the

fut

ure.

Th

is is

in

con

tras

t to

tra

diti

onal

CBT

ap

proa

ches

,

RCT

Prim

ary

outc

ome

= w

eekl

y ho

urs

in s

truc

ture

d ac

tivi

ty.

Be

ck H

opel

essn

ess

Scal

e,

Posi

tive

an

d ne

gati

ve b

elie

fs a

bout

sel

f an

d ot

hers

wer

e as

sess

ed w

ith

the

Evid

ence

bas

ed.

SRCB

T ha

d a

sign

ific

ant

effe

ct o

n im

prov

ing

posi

tive

bel

iefs

abo

ut s

elf

and

othe

rs.

A tr

end

was

not

ed

sugg

esti

ng a

mai

n ef

fect

of

SRCB

T on

red

ucin

g ho

pele

ssne

ss a

mon

g in

divi

dual

s w

ith

nona

ffec

tive

Alge

mee

n


142

whi

ch f

ocus

on

self

-def

eati

ng

nega

tive

cog

niti

ons

Brie

f Co

re S

chem

a Sc

ales

.

psyc

hosi

s. In

crea

ses

in p

osit

ive

belie

fs a

bout

sel

f w

ere

foun

d to

m

edia

te im

prov

emen

ts in

act

ivit

y in

the

SRC

BT g

roup

. Pi

lling

S.

e.a.

(2

002)

**

P To

tale

N=

471p

atie

nts

Soci

al s

kills

tra

inin

g Re

view

; 9

RCTs

Evid

ence

bas

ed.

Ther

e w

as n

o cl

ear

evid

ence

for

any

ben

efit

s of

so

cial

ski

lls t

rain

ing

on r

elap

se

rate

, gl

obal

adj

ustm

ent,

soc

ial

func

tion

ing,

qua

lity

of li

fe o

r tr

eatm

ent

com

plia

nce.

Cog

niti

ve

rem

edia

tion

had

no

bene

fit

on

atte

ntio

n, v

erba

l mem

ory,

vis

ual

mem

ory,

pla

nnin

g, c

ogni

tive

fl

exib

ility

or

men

tal s

tate

. Co

nclu

sion

s. S

ocia

l ski

lls t

rain

ing

and

cogn

itiv

e re

med

iati

on d

o no

t ap

pear

to

conf

er r

elia

ble

bene

fits

fo

r pa

tien

ts w

ith

schi

zoph

reni

a an

d ca

nnot

be

reco

mm

ende

d fo

r cl

inic

al p

ract

ice.

Alge

mee

n

Kurt

z M

.M.

&

Mue

ser

K.T.

(2

008)

**

P

Soci

al s

kills

tra

inin

g M

eta-

anal

ysis

; 22

RCT

s Ev

iden

ce b

ased

. O

utco

me

mea

sure

s w

ere

cate

gori

zed

acco

rdin

g to

a p

roxi

mal

–dis

tal

cont

inuu

m in

rel

atio

n to

the

pr

esum

ed s

ite

of

Evid

ence

bas

ed.

Out

com

e m

easu

res

wer

e ca

tego

rize

d ac

cord

ing

to a

pro

xim

al–d

ista

l co

ntin

uum

in r

elat

ion

to t

he

pres

umed

sit

e of

act

ion

of s

kills

tr

aini

ng in

terv

enti

ons,

wit

h co

nten

t m

aste

ry t

ests

and

pe

rfor

man

ce-b

ased

mea

sure

s of

sk

ills

assu

med

to

be m

ost

prox

imal

, co

mm

unit

y fu

ncti

onin

g an

d ne

gati

ve s

ympt

oms

inte

rmed

iate

, an

d ge

nera

l sy

mpt

oms

and

rela

pse

mos

t di

stal

. Re

sult

s re

veal

a la

rge

wei

ghte

d m

ean

effe

ct s

ize

for

cont

ent-

mas

tery

exa

ms

(d _

1.2

0),

a m

oder

ate

mea

n ef

fect

siz

e fo

r pe

rfor

man

ce-b

ased

mea

sure

s of

so

cial

and

dai

ly li

ving

ski

lls (

d _

0.52

), m

oder

ate

mea

n ef

fect

siz

es

for

com

mun

ity

func

tion

ing

(d _

0.

52)

and

nega

tive

sym

ptom

s (d

_

0.40

), a

nd s

mal

l mea

n ef

fect

siz

es

Alge

mee

n


143

for

othe

r sy

mpt

oms

(d _

0.1

5) a

nd

rela

pse

(d _

0.2

3).

Thes

e re

sult

s su

ppor

t th

e ef

fica

cy o

f so

cial

ski

lls

trai

ning

for

impr

ovin

g ps

ycho

soci

al f

unct

ioni

ng in

sc

hizo

phre

nia.

Ko

pelo

wic

z A.

e.

a. (

2006

) **

P

Soci

al s

kills

tra

inin

g Re

view

Evid

ence

bas

ed.

For

all i

ts

bene

fits

, th

e ef

fect

s of

soc

ial

skill

s tr

aini

ng o

n do

mai

ns o

f ps

ycho

path

olog

y su

ch a

s ps

ycho

tic

sym

ptom

s, r

elap

se r

ates

, an

d qu

alit

y of

life

am

ong

pati

ents

wit

h sc

hizo

phre

nia

are

not

cons

iste

ntly

co

nfir

med

by

exis

ting

rev

iew

s an

d m

eta-

anal

yses

.

Soci

al s

kills

tra

inin

g is

alw

ays

deliv

ered

in t

he c

onte

xt o

f co

mpr

ehen

sive

tre

atm

ent

appr

oach

es t

hat

also

con

fer

prot

ecti

on a

gain

st

exac

erba

tion

of

sym

ptom

s an

d co

ntri

bute

to

com

mun

ity

func

tion

ing.

Ant

ipsy

chot

ic

med

icat

ion,

sup

port

ive

and

mor

e in

tens

ive

form

s of

cas

e m

anag

emen

t, c

risi

s in

terv

enti

on,

fam

ily p

sych

oedu

cati

on,

voca

tion

al r

ehab

ilita

tion

, su

ppor

ted

hous

ing,

and

a

potp

ourr

i of

othe

r se

rvic

es a

ll co

ntri

bute

to

prot

ecti

on a

gain

st

rela

pse

and

succ

essf

ul li

ving

in

the

com

mun

ity.

The

bro

ad

spec

trum

of

trea

tmen

t ne

eds

of

pers

ons

wit

h sc

hizo

phre

nia

will

al

way

s re

quir

e in

tegr

ated

, m

ulti

mod

al s

ervi

ces.

How

ever

, th

e im

port

ant

role

of

soci

al s

kills

tr

aini

ng in

the

ove

rall

reha

bilit

atio

n ef

fort

is e

vide

nced

by

its

inse

rtio

n in

bro

ader

tr

eatm

ent

prog

ram

s se

rvin

g th

e cl

inic

al n

eeds

of

dual

ly

Alge

mee

n


144

diag

nose

d m

enta

lly il

l sub

stan

ce

abus

ers,

old

er a

dult

s, a

nd

indi

vidu

als

who

cho

ose

to w

ork

and

are

enro

lled

in s

uppo

rted

em

ploy

men

t.

Xia

e.a.

(2

011)

**

P M

ostl

y in

pati

ents

To

tale

N=

5142

Psyc

ho-e

duca

tie

(gee

n ni

euw

e in

terv

enti

e, m

aar

een

upda

te v

oor

het

ZP)

Revi

ew;

44 s

tudi

es

Her

stel

mat

en:

Qua

lity

of li

fe

Soci

al a

nd g

loba

l fun

ctio

ning

Evid

ence

bas

ed

It is

sup

pose

d th

at in

crea

sed

know

ledg

e en

able

s pe

ople

wit

h sc

hizo

phre

nia

to c

ope

mor

e ef

fect

ivel

y w

ith

thei

r ill

ness

W

e fo

und

that

inci

denc

es o

f no

n-co

mpl

ianc

e w

ere

low

er in

the

ps

ycho

educ

atio

n gr

oup

in t

he

shor

t te

rm.

This

fin

ding

hol

ds f

or

the

med

ium

and

long

ter

m.

Rela

pse

appe

ared

to

be lo

wer

in

psyc

hoed

ucat

ion

grou

p an

d th

is

also

app

lied

to r

eadm

issi

on.

Scal

e-de

rive

d da

ta a

lso

sugg

este

d th

at

psyc

hoed

ucat

ion

prom

otes

bet

ter

soci

al a

nd g

loba

l fun

ctio

ning

. In

th

e m

ediu

m t

erm

, tr

eati

ng f

our

peop

le w

ith

schi

zoph

reni

a w

ith

psyc

hoed

ucat

ion

inst

ead

of

stan

dard

car

e re

sult

ed in

one

ad

diti

onal

per

son

show

ing

a cl

inic

al im

prov

emen

t. E

vide

nce

sugg

ests

tha

t pa

rtic

ipan

ts

rece

ivin

g ps

ycho

educ

atio

n ar

e m

ore

likel

y to

be

sati

sfie

d w

ith

men

tal h

ealt

h se

rvic

es

and

have

impr

oved

qua

lity

of li

fe.

Psyc

hoed

ucat

ion

does

see

m t

o re

duce

rel

apse

, re

adm

issi

on a

nd

enco

urag

e m

edic

atio

n co

mpl

ianc

e, a

s w

ell a

s re

duce

the

le

ngth

of

hosp

ital

sta

y in

the

se

hosp

ital

-bas

ed s

tudi

es o

f lim

ited

qu

alit

y. T

he t

rue

size

of

effe

ct is

lik

ely

to b

e le

ss t

han

dem

onst

rate

d in

thi

s re

view

- b

ut,

Her

stel

alg

emee

n

Zelf

man

agem

ent


145

neve

rthe

less

, so

me

sort

of

psyc

hoed

ucat

ion

coul

d be

cl

inic

ally

eff

ecti

ve a

nd p

oten

tial

ly

cost

ben

efic

ial.

Xi

a ea

(20

11)

**P

N=5

142

Psyc

ho-e

duca

tie

Revi

ew;

44 s

tudi

es,

alle

en

RCTs

N

on-c

ompl

ianc

e, r

elap

se,

read

mis

sion

Q

ualit

y of

life

,

Soci

al a

nd g

loba

l fun

ctio

ning

, sa

tisf

acti

on w

ith

care

Evid

ence

bas

ed

Inci

denc

es o

f no

n-co

mpl

ianc

e w

ere

low

er in

the

ps

ycho

educ

atio

n gr

oup

in t

he

shor

t te

rm.

This

fin

ding

hol

ds f

or

the

med

ium

and

long

ter

m.

Rela

pse

appe

ared

to

be lo

wer

in

psyc

hoed

ucat

ion

grou

p an

d th

is

also

app

lied

to r

eadm

issi

on.

Scal

e-de

rive

d da

ta a

lso

sugg

este

d th

at

psyc

hoed

ucat

ion

prom

otes

bet

ter

soci

al a

nd g

loba

l fun

ctio

ning

. In

th

e m

ediu

m t

erm

, tr

eati

ng f

our

peop

le w

ith

schi

zoph

reni

a w

ith

psyc

hoed

ucat

ion

inst

ead

of

stan

dard

car

e re

sult

ed in

one

ad

diti

onal

per

son

show

ing

a cl

inic

al im

prov

emen

t. E

vide

nce

sugg

ests

tha

t pa

rtic

ipan

ts

rece

ivin

g ps

ycho

educ

atio

n ar

e m

ore

likel

y to

be

sati

sfie

d w

ith

men

tal h

ealt

h se

rvic

es a

nd h

ave

impr

oved

qua

lity

of li

fe.

Her

stel

alg

emee

n

Zelf

man

agem

ent

Chie

n W

.T.

e.a.

(20

13)

**P

Appr

oach

es t

o tr

eatm

ents

for

sc

hizo

phre

nia

spec

trum

di

sord

ers

Revi

ew

92 a

rtic

les;

RCT

s or

re

view

s

Ev

iden

ce b

ased

. Cu

rren

t ap

proa

ches

to

psyc

hoso

cial

in

terv

enti

ons

for

schi

zoph

reni

a ha

ve t

heir

str

engt

hs a

nd

wea

knes

ses,

par

ticu

larl

y in

dica

ting

lim

ited

evi

denc

e on

lo

ng-t

erm

eff

ects

. To

impr

ove

the

long

er-t

erm

out

com

es o

f pe

ople

w

ith

schi

zoph

reni

a, f

utur

e tr

eatm

ent

stra

tegi

es s

houl

d fo

cus

on r

isk

iden

tifi

cati

on,

earl

y in

terv

enti

on,

pers

on-f

ocus

ed

ther

apy,

par

tner

ship

wit

h fa

mily

ca

regi

vers

, an

d th

e in

tegr

atio

n of

ev

iden

ce-b

ased

psy

chos

ocia

l in

terv

enti

ons

into

exi

stin

g

Zelf

man

agem

ent

Alge

mee

n


146

serv

ices

.

Pa

rk &

Sun

g (2

013)

art

ikel

ni

et in

bez

it

**P

N=4

6

Her

stel

en

empo

wer

men

tger

icht

pr

ogra

mm

a va

n 6

wek

en (

2 se

ssie

s va

n ee

n uu

r pe

r w

eek)

QE

Hul

pelo

oshe

id e

n he

rste

l Be

st e

vide

nce

The

empo

wer

ing

prog

ram

was

ef

fect

ive

on h

elpl

essn

ess

(F =

18

5.21

8, p

<.0

01)

and

reco

very

(F

= 15

9.40

2, p

<.0

01,

F =

34.1

54,

p <.

001)

Empo

wer

men

t H

erst

el a

lgem

een

Li &

Cha

n (2

010)

**

P

Peer

led

self

-man

agem

ent

prog

ram

me

Met

a-an

alys

e; 9

stu

dies

cr

isis

pla

nnin

g, e

mpo

wer

men

t,

hope

fuln

ess,

per

ceiv

ed

reco

very

, se

lf-a

dvoc

acy,

soc

ial

supp

ort

and

sym

ptom

red

ucti

on

Best

evi

denc

e/Ev

iden

ce b

ased

So

me

stud

ies

sugg

este

d th

at p

eer-

led

self

-man

agem

ent

had

a si

gnif

ican

t ef

fect

on

the

fol

low

ing

outc

omes

: cr

isis

pl

anni

ng,

empo

wer

men

t,

hope

fuln

ess,

per

ceiv

ed r

ecov

ery,

se

lf-a

dvoc

acy,

soc

ial s

uppo

rt

and

sym

ptom

red

ucti

on.

How

ever

, th

e ev

iden

ce is

inco

nclu

sive

. Th

e m

ajor

ity

of t

he r

evie

wed

stu

dies

la

ck r

ando

miz

atio

n, a

con

trol

gr

oup,

fol

low

-up

asse

ssm

ents

and

in

tent

ion-

to-t

reat

ana

lysi

s w

ith

cons

ider

able

dr

opou

t ra

te,

whi

ch m

ight

un

derm

ine

the

cred

ibili

ty a

nd

gene

raliz

abili

ty o

f th

e re

sult

s.

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t Pe

er s

uppo

rt

Chan

e.a

. (2

013)

**

P N

=242

Peer

led

self

-man

agem

ent

prog

ram

me

(six

2-h

our

sess

ions

) ba

sed

on t

he p

rinc

iple

s of

the

la

y-le

d lo

ng-t

erm

illn

ess

self

-m

anag

emen

t pr

ogra

mm

es

pion

eere

d in

the

USA

by

Prof

esso

r Ka

te L

orig

at

Stan

ford

Uni

vers

ity

(Lor

ig 2

002,

D

avid

son

2005

, St

erlin

g e.

a. 2

010)

.

RCT

com

pare

d w

ith

stan

dard

reh

abili

tati

on

prog

ram

me

Psyc

hoti

c sy

mpt

om s

ever

ity,

ho

spit

al r

eadm

issi

on,

ps

ychi

atri

c co

nsul

tati

on,

cogn

itio

n, e

mpo

wer

men

t,

func

tion

ing

leve

l, m

edic

atio

n ad

here

nce,

per

ceiv

ed

reco

very

, qu

alit

y of

life

and

so

cial

sup

port

Evid

ence

-bas

ed

In r

ecen

t ye

ars,

pee

r-le

d se

lf-

man

agem

ent

prog

ram

mes

(P

LSM

Ps)

for

peop

le w

ith

men

tal

illne

ss h

ave

beco

me

incr

easi

ngly

po

pula

r in

the

USA

and

New

Ze

alan

d. H

owev

er,

as t

hese

PL

SMPs

hav

e no

t be

en

syst

emat

ical

ly

eval

uate

d, t

heir

out

com

es r

emai

n un

cert

ain

This

stu

dy w

ill p

rovi

de e

vide

nce

on t

he e

ffec

tive

ness

of

a pe

er-l

ed

self

-man

agem

ent

prog

ram

me

for

pati

ent

reco

very

. It

will

iden

tify

a

clin

ical

ly u

sefu

l and

pot

enti

ally

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t Pe

er s

uppo

rt


147

effe

ctiv

e in

terv

enti

on t

hat

inco

rpor

ates

em

pow

erm

ent

conc

ept

Joos

ten

e.a.

(2

009)

Sh

ared

Dec

isio

n M

akin

g Re

view

; 11

RCT

s

Evid

ence

-bas

ed

The

met

hodo

logi

cal q

ualit

y of

the

st

udie

s in

clud

ed in

thi

s re

view

was

hig

h ov

eral

l. F

ive

RCTs

sho

wed

no

dif

fere

nce

betw

een

SDM

and

co

ntro

l, o

ne R

CT s

how

ed

no s

hort

-ter

m e

ffec

ts b

ut s

how

ed

posi

tive

long

er-t

erm

eff

ects

, an

d fi

ve R

CTs

repo

rted

a p

osit

ive

effe

ct o

f SD

M o

n ou

tcom

e m

easu

res.

The

tw

o st

udie

s in

clud

ed o

f pe

ople

wit

h m

enta

l hea

lthc

are

prob

lem

s re

port

ed a

pos

itiv

e ef

fect

of

SDM

. Co

nclu

sion

s: D

espi

te t

he

cons

ider

able

inte

rest

in a

pply

ing

SDM

clin

ical

ly,

littl

e re

sear

ch

rega

rdin

g it

s ef

fect

iven

ess

has

been

don

e to

dat

e. It

has

bee

n ar

gued

tha

t SD

M is

pa

rtic

ular

ly s

uita

ble

for

long

-ter

m

deci

sion

s, e

spec

ially

in

the

cont

ext

of a

chr

onic

illn

ess,

an

d w

hen

the

inte

rven

tion

co

ntai

ns m

ore

than

one

ses

sion

. O

ur r

esul

ts s

how

tha

t un

der

such

cir

cum

stan

ces,

SD

M c

an b

e an

eff

ecti

ve m

etho

d of

re

achi

ng a

tre

atm

ent

agre

emen

t.

Evid

ence

for

the

eff

ecti

vene

ss

of S

DM

in t

he c

onte

xt o

f ot

her

type

s of

dec

isio

ns,

or in

ge

nera

l, is

sti

ll in

conc

lusi

ve.

Futu

re s

tudi

es o

f SD

M s

houl

d pr

obab

ly f

ocus

on

long

-ter

m

deci

sion

s.

Alge

mee

n

Ham

ann

ea

(200

6)

Shar

ed d

ecis

ion

mak

ing

RCT

Verg

elek

en m

et

stan

daar

dzor

g

Kenn

is

Betr

okke

nhei

d bi

j de

keu

ze v

an

med

icat

ie

Evid

ence

bas

ed

Pati

ents

in t

he in

terv

enti

on g

roup

ha

d a

bett

er k

now

ledg

e ab

out

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t


148

**P

N=1

07

th

eir

dise

ase

and

a hi

gher

per

ceiv

ed

invo

lvem

ent

in m

edic

al d

ecis

ions

. Th

e in

terv

enti

on in

crea

sed

the

upta

ke o

f ps

ycho

-edu

cati

on

Ham

ann

ea

(200

7)

**P

N=1

07

Shar

ed d

ecis

ion

mak

ing

RCT

Verg

elek

en m

et

stan

daar

dzor

g

Gee

n he

rste

luit

kom

stm

aten

: lo

ng-t

erm

com

plia

nce

and

reho

spit

aliz

atio

ns (

6-m

onth

and

18

-mon

th f

ollo

w-u

p),

CGI,

GAF

Best

evi

denc

e Th

ere

was

a p

osit

ive

tren

d (p

=

.08)

tha

t pa

tien

ts in

the

SD

M

inte

rven

tion

had

few

er

reho

spit

aliz

atio

ns

Er k

an g

een

duid

elij

ke c

oncl

usie

ge

trok

ken

wor

den

op b

asis

van

de

stud

ie a

ldus

de

aute

urs

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t

Van

der

Krie

ke e

a (2

013)

**

P fi

rst-

epis

ode

pati

ents

and

lo

ng-t

erm

ca

re p

atie

nts

in t

he

Net

herl

ands

N

=250

A W

eb-B

ased

Too

l to

Supp

ort

Shar

ed D

ecis

ion

Mak

ing:

Ee

n in

form

atie

en

keuz

ehul

p di

e pa

tiën

ten

alle

en o

f m

et

onde

rste

unin

g va

n ee

n as

sist

ent

kunn

en g

ebru

iken

om

zic

ht t

e kr

ijge

n op

hun

beh

oeft

en e

n de

be

hand

elm

ogel

ijkh

eden

bin

nen

de o

rgan

isat

ie

RCT

Pati

ent-

perc

eive

d in

volv

emen

t in

med

ical

dec

isio

n m

akin

g m

easu

red

wit

h th

e Co

mbi

ned

Out

com

e M

easu

re f

or R

isk

Com

mun

icat

ion

and

Trea

tmen

t D

ecis

ion-

mak

ing

Effe

ctiv

enes

s (C

OM

RAD

E)

Evid

ence

bas

ed

Nee

. 73

pat

ient

s co

mpl

eted

the

fol

low

-up

mea

sure

men

t an

d w

ere

incl

uded

in t

he f

inal

ana

lysi

s (r

espo

nse

rate

29.

2%).

Mor

e th

an

one-

thir

d (4

8/12

4, 3

8.7%

) of

the

pa

tien

ts w

ho w

ere

prov

ided

ac

cess

to

the

Web

-bas

ed d

ecis

ion

aid

used

it,

and

mos

t us

ed it

s fu

ll fu

ncti

onal

ity.

No

diff

eren

ces

wer

e fo

und

betw

een

the

inte

rven

tion

an

d co

ntro

l con

diti

ons

on

perc

eive

d in

volv

emen

t in

med

ical

de

cisi

on m

akin

g (C

OM

RAD

E sa

tisf

acti

on w

ith

com

mun

icat

ion:

F1

,68=

0.42

2, P

=.52

; CO

MRA

DE

conf

iden

ce in

dec

isio

n:

F1,6

7=0.

086,

P=.

77).

In a

ddit

ion,

re

sult

s of

the

pro

cess

eva

luat

ion

sugg

est

that

the

inte

rven

tion

did

no

t op

tim

ally

fit

in w

ith

rout

ine

prac

tice

of

the

part

icip

atin

g te

ams.

Zelf

man

agem

ent

Van

der

E–M

enta

l Hea

lth

Self

-Sy

stem

atis

che

revi

ew;

28

Kenn

is

Evid

ence

bas

ed

Zelf

man

agem

ent


149

Krie

ke e

.a.

(201

4)

**P

Man

agem

ent

inte

rven

tion

s:

- E–

men

tal h

ealt

h co

mpu

teri

zed

psyc

ho-e

duca

tion

inte

rven

tion

s -

E-he

alth

med

icat

ion

man

agem

ent

inte

rven

tion

s -

E-he

alth

com

mun

icat

ion

and

shar

ed d

ecis

ion-

mak

ing

- E-

heal

th in

terv

enti

ons

for

man

agem

ent

of d

aily

fun

ctio

ning

-

E-he

alth

inte

rven

tion

s fo

r lif

esty

le m

anag

emen

t -

E-m

enta

l hea

lth

peer

sup

port

-

Expe

rien

ce s

ampl

ing

mon

itor

ing

sym

ptom

s

stud

ies

Tevr

eden

heid

Ja

: Th

e ef

fect

siz

e fo

r e–

men

tal

heal

th c

ompu

teri

zed

psyc

hoed

ucat

ion

inte

rven

tion

s co

mpa

red

wit

h us

ual c

are

on t

he

outc

ome

of k

now

ledg

e w

as s

mal

l (H

edge

s’ g

=.37

; 95

% co

nfid

ence

in

terv

al [

CI]=

–.07

to

.80)

, ba

sed

on t

hree

stu

dies

E-

heal

th m

edic

atio

n m

anag

emen

t in

terv

enti

ons

com

pare

d w

ith

care

as

usu

al h

ad a

larg

e ef

fect

on

med

icat

ion

adhe

renc

e (H

edge

s’

g=.9

2; C

I=.5

1–1.

33),

bas

ed o

n tw

o st

udie

s.

E-he

alth

com

mun

icat

ion

and

shar

ed d

ecis

ion-

mak

ing

inte

rven

tion

s co

mpa

red

wit

h ca

re

as u

sual

had

a s

mal

l eff

ect

on

sati

sfac

tion

(H

edge

s’ g

=.21

; CI

=.03

–.38

), a

fin

ding

bas

ed o

n tw

o st

udie

s Ac

cord

ing

to t

he e

ffec

t si

zes

of

indi

vidu

al s

tudi

es,

the

resu

lts

sugg

est

that

e–m

enta

l hea

lth

inte

rven

tion

s ar

e at

leas

t as

ef

fect

ive

as s

tand

ard

men

tal

heal

th c

are.

Ca

re-a

s-us

ual c

ondi

tion

s w

ere

not

alw

ays

clea

rly

desc

ribe

d.

Mor

eove

r, in

som

e tr

ials

, us

ual

care

was

com

pare

d w

ith

usua

l ca

re p

lus

the

inte

rven

tion

. Ca

lcul

atio

ns w

ere

base

d on

ver

y fe

w s

tudi

es.

via

e-m

enta

l he

alth

Stei

nwac

hs

e.a.

(20

11)

Opg

enom

en in

Web

-bas

ed e

mpo

wer

pro

gram

Tr

ial

empo

wer

ed e

ngag

emen

t in

tr

eatm

ent

Evid

ence

bas

ed

The

Web

-bas

ed t

ool e

mpo

wer

ed

pers

ons

wit

h sc

hizo

phre

nia

to

enga

ge m

ore

fully

in a

pat

ient

Empo

wer

men

t


150

Van

der

Krie

ke (

2014

)

**P

Tota

l N=5

0

cent

ered

dia

logu

e ab

out

thei

r tr

eatm

ent.

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et E

PA

Mue

ser

K.T

. e.

a. (

2002

) *E

PA

Illne

ss m

anag

emen

t an

d re

cove

ry:

a re

view

of

rese

arch

(p

rogr

ams

run

by p

rofe

ssio

nals

)

40 R

CTs

Ev

iden

ce b

ased

. Th

e co

re

com

pone

nts

of il

lnes

s m

anag

emen

t an

d th

e ev

iden

ce

supp

orti

ng t

hem

can

be

sum

mar

ized

as

follo

ws.

Wit

h re

spec

t to

the

mor

e pr

oxim

al

outc

omes

, th

ree

stud

ies

foun

d th

at p

sych

oedu

cati

on w

as

effe

ctiv

e at

incr

easi

ng k

now

ledg

e ab

out

men

tal i

llnes

s, a

nd a

fou

rth

did

not.

Sim

ilarl

y, a

ll fo

ur s

tudi

es

of b

ehav

iora

l tai

lori

ng f

ound

tha

t it

was

eff

ecti

ve in

im

prov

ing

the

taki

ng o

f m

edic

atio

n as

pre

scri

bed.

In

term

s of

the

mor

e di

stal

ou

tcom

es,

all f

ive

stud

ies

of

trai

ning

in r

elap

se p

reve

ntio

n fo

und

that

it r

educ

ed r

elap

ses

and

reho

spit

aliz

atio

ns,

all f

our

stud

ies

of t

each

ing

copi

ng s

kills

fou

nd

that

it r

educ

ed t

he s

ever

ity

of

sym

ptom

s, a

nd a

ll ei

ght

stud

ies

of

cogn

itiv

e be

havi

oral

tr

eatm

ent

of p

ersi

sten

t ps

ycho

tic

sym

ptom

s re

port

ed t

hat

it

redu

ced

the

seve

rity

of

psyc

hoti

c sy

mpt

oms.

Zelf

man

agem

ent

Färd

ig R

. e.

a.

(201

1)

*EPA

N

=41

Illne

ss m

anag

emen

t an

d re

cove

ry

RCT

Be

st e

vide

nce.

De

deel

nem

ers

aan

de IM

R gr

oep

liete

n si

gnif

ican

t m

eer

verb

eter

ing

zien

op

het

gebi

ed v

an z

iekt

eman

agem

ent

dan

deel

nem

ers

in d

e co

ntro

legr

oep.

Ook

op

psyc

hiat

risc

he s

ympt

omen

en

psyc

hoso

ciaa

l fun

ctio

nere

n

Zelf

man

agem

ent


151

scoo

rden

zij

sig

nifi

cant

bet

er e

n ze

had

den

min

der

suïc

idal

e ge

dach

ten.

Le

vitt

A.J

. e.

a. (

2009

) *E

PA

N=1

04

Illne

ss m

anag

emen

t an

d re

cove

ry

RCT

Be

st e

vide

nce.

Dee

lnem

ers

in d

e IM

R-gr

oep

verb

eter

den

sign

ific

ant

mee

r da

n de

con

trol

egro

ep o

p ze

lfge

rapp

orte

erde

en

hulp

verl

ener

ssco

res

van

ziek

tem

anag

emen

t. D

aarn

aast

ra

ppor

teer

den

Pati

ënte

n in

de

IMR

groe

p oo

k op

dep

ress

ieve

en

angs

tige

gev

oele

ns m

inde

r er

nsti

ge s

ympt

omen

en

ze

rapp

orte

erde

n ee

n ve

rbet

erd

psyc

hoso

siaa

l fun

ctio

nere

n.

Zelf

man

agem

ent

McG

uire

A.B

. e.

a. (

2013

)

*EPA

Illne

ss m

anag

emen

t an

d re

cove

ry

Revi

ew

3 RC

Ts,

3 qu

asi-

cont

rolle

d tr

ials

, 3

pre-

post

tri

als.

Ev

iden

ce b

ased

/ be

st e

vide

nce.

IM

R sh

ows

prom

ise

for

impr

ovin

g so

me

cons

umer

-lev

el o

utco

mes

. Im

port

ant

issu

es r

egar

ding

im

plem

enta

tion

req

uire

add

itio

nal

stud

y. F

utur

e re

sear

ch is

nee

ded

to c

ompa

re o

utco

mes

of

IMR

cons

umer

s an

d ac

tive

con

trol

gr

oups

and

to

prov

ide

a m

ore

deta

iled

unde

rsta

ndin

g of

how

ot

her

serv

ices

uti

lized

by

cons

umer

s m

ay a

ffec

t ou

tcom

es

of IM

R.

Zelf

man

agem

ent

Kors

bek

L.

(201

4)

Illne

ss m

anag

emen

t an

d re

cove

ry

Coch

rane

rev

iew

prot

ocol

To

inve

stig

ate

the

bene

fits

and

ha

rms

of t

he c

urri

culu

m-b

ased

in

terv

enti

on IM

R fo

r pe

ople

wit

h sc

hizo

phre

nia

or s

chiz

ophr

enia

-lik

e ps

ycho

ses

(sch

izop

hren

ifor

m

and

schi

zoaf

fect

ive

diso

rder

s).

Zelf

man

agem

ent

Tung

punk

om

P. (

2012

) *E

PA

Tota

l N=4

83

Life

ski

lls p

rogr

amm

es f

or

chro

nic

men

tal i

llnes

ses

7 RC

Ts,

eval

uati

ng li

fe

skill

s pr

ogra

mm

es v

ersu

s st

anda

rd

care

, or

sup

port

gro

up

Ev

iden

ce b

ased

. Cu

rren

tly

ther

e is

no

good

evi

denc

e to

sug

gest

life

sk

ills

prog

ram

mes

are

eff

ecti

ve

for

peop

le w

ith

chro

nic

men

tal

illne

sses

. M

ore

robu

st d

ata

are

need

ed f

rom

stu

dies

tha

t ar

e ad

equa

tely

pow

ered

to

dete

rmin

e w

heth

er li

fe s

kills

tra

inin

g is

be

nefi

cial

for

peo

ple

wit

h ch

roni

c

Zelf

man

agem

ent


152

men

tal h

ealt

h pr

oble

ms

Cook

e.a

. (2

012)

Pi

cket

t (2

012)

(i

n al

le

revi

ews)

*E

PA

Tota

l N=5

19

A pe

er-l

ed il

lnes

s se

lf-

man

agem

ent

inte

rven

tion

cal

led

Wel

lnes

s Re

cove

ry A

ctio

n Pl

anni

ng (

WRA

P) c

ompa

red

wit

h us

ual c

are

RCT,

com

pari

ng W

RAP

wit

h us

ual c

are

Hop

e Sc

ale

(&

Bri

ef S

ympt

om In

vent

ory

Glo

bal S

ympt

om S

ever

ity

and

Posi

tive

Sym

ptom

Tot

al

& Q

OL)

Evid

ence

bas

ed

Com

pare

d to

con

trol

s, a

t im

med

iate

pos

tint

erve

ntio

n an

d at

6-m

onth

fol

low

-up,

WRA

P pa

rtic

ipan

ts r

epor

ted:

(1)

si

gnif

ican

tly

grea

ter

redu

ctio

n ov

er t

ime

in B

rief

Sym

ptom

In

vent

ory

Glo

bal S

ympt

om

Seve

rity

and

Pos

itiv

e Sy

mpt

om

Tota

l, (

2) s

igni

fica

ntly

gre

ater

im

prov

emen

t ov

er t

ime

in

hope

fuln

ess

as a

sses

sed

by t

he

Hop

e Sc

ale

tota

l sco

re a

nd

subs

cale

for

goa

l dir

ecte

d ho

pefu

lnes

s, a

nd (

3) e

nhan

ced

impr

ovem

ent

over

tim

e in

QO

L as

as

sess

ed b

y th

e W

orld

Hea

lth

Org

aniz

atio

n Q

ualit

y of

Lif

e-BR

EF

envi

ronm

ent

subs

cale

.

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t

Mac

Don

ald-

Wils

on e

.a.

(201

3)

*EPA

To

tale

N=5

548

Web

app

licat

ie C

omm

onG

roun

d

H

erst

el

Best

evi

denc

e

Het

ble

ek d

at e

r ee

n du

idel

ijk

posi

tief

ver

band

is t

usse

n he

t ge

brui

k va

n ze

lfm

anag

emen

t st

rate

gieë

n en

ene

rzij

ds h

et z

ich

min

der

druk

mak

en o

ver

bijw

erki

ngen

van

de

med

icat

ie e

n an

derz

ijds

mee

r vo

orui

tgan

g in

he

t he

rste

lpro

ces.

Zelf

man

agem

ent

Em

pow

erm

ent

Boev

ink

(200

9)

HEE

; zi

e zo

rgpr

ogra

mm

a

Empo

wer

men

t Pe

er s

uppo

rt

Rooz

en (

2006

)

Com

mun

ity

Rein

forc

emen

t Ap

proa

ch,

uitk

omst

en v

an

onde

rzoe

k

Ove

rzic

htss

tudi

e

Be

st e

vide

nce

Uit

met

a-an

alys

es (

Rooz

en e

.a.,

20

04;

Mey

ers,

Vill

anue

va &

EPA

th,

2005

) na

ar d

e ef

fect

en v

an C

RA

blij

kt d

at e

r re

delij

k to

t st

erk

bew

ijs

is d

at C

RA

effe

ctie

f is

in v

erge

lijki

ng m

et

een

twaa

lf-s

tapp

enbe

nade

ring

. O

ok is

er

bew

ijs

dat

de

com

bina

tie

CRA

en ‘

vouc

her

man

agem

ent’

eff

ecti

ever

is d

an

Alge

mee

n


153

een

stan

daar

dbeh

ande

ling

voor

he

t be

reik

en v

an

coca

ïnea

bsti

nent

ie.

CRA

hoor

t bi

j de

bes

te v

ijf

van

de d

erti

g to

t vi

jfti

g in

terv

enti

es d

ie b

ewez

en

effe

ctie

f zi

jn,

incl

usie

f fa

rmac

olog

isch

e in

terv

enti

es

(Fin

ney

& M

onah

an,

1996

; H

olde

r e.

a.,

1991

; M

iller

e.a

., 1

995,

20

03).

O

p gr

ond

van

vers

chill

ende

stu

dies

ka

n w

orde

n ge

stel

d da

t CR

A ze

er

effe

ctie

f is

en

bete

r w

erkt

dan

de

mee

ste

ande

re b

ehan

delv

orm

en.

Verd

er k

an w

orde

n op

gem

erkt

dat

CR

A in

ter

men

van

ko

sten

effe

ctiv

itei

t al

s ge

mid

deld

is

beo

orde

eld

(Fin

ney

& M

onah

an,

1996

).


154

Tabe

l IVB

: Em

pow

erm

ent

& Z

elfm

anag

emen

t: g

rijz

e lit

erat

uur/

long

itud

inal

e st

udie

s zo

nder

con

trol

econ

diti

e/ k

wal

itat

ief

onde

rzoe

k A

uteu

r en

jaa

rtal

D

oelg

roep

en

aant

al d

eeln

emer

s (N

)

Inte

rven

tie

Soor

t st

udie

RC

T /

QE

So

ort

hers

telm

aat

Effe

ctie

f op

her

stel

mat

en j

a /n

ee /

n.s

. Pe

iler

hers

tel

(Pee

rsup

port

, Fa

mili

e, W

onen

, W

erk,

Em

pow

erm

ent,

Zel

f m

anag

emen

t,

Alge

mee

n)

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et p

sych

otis

che

stoo

rnis

Van

Splu

nter

en P

. e.

a. (

2013

) **

P

Eige

n re

gie

(E-m

enta

l hea

lth

bij

schi

zofr

enie

) O

ntw

ikke

ling

en

proe

fim

plem

enta

tie

proj

ect

Be

st p

ract

ice.

Het

is g

eluk

t om

een

w

erkb

are

inte

rnet

appl

icat

ie t

e bo

uwen

. H

ulpv

erle

ners

en

man

telz

orge

rs e

rvoe

ren

voor

zic

hzel

f te

wei

nig

voor

dele

n, m

aar

ze z

agen

wel

de

voor

dele

n va

n he

t ge

brui

k vo

or h

un P

atië

nten

. Pa

tiën

ten

waa

rdee

rden

ER

over

het

alg

emee

n po

siti

ef.

De

appl

icat

ie h

ielp

hen

bij

het

or

dene

n en

op

een

rijt

je k

rijg

en v

an

geda

chte

n en

dag

elij

kse

bezi

ghed

en.

Ook

boo

d ze

hen

toe

gang

tot

be

trou

wba

re in

form

atie

ove

r hu

n aa

ndoe

ning

.

Zelf

man

agem

ent

Empo

wer

men

t

Inte

rven

ties

ond

erzo

cht

bij

pati

ënte

n m

et E

PA

HEE

-tea

m &

GG

z N

oord

-Hol

land

N

oord

Sam

en k

euze

s m

aken

Am

erik

aans

pro

gram

ma

om g

gz-

Pati

ënte

n te

ond

erst

eune

n in

be

slui

tvor

min

g ov

er m

edic

atie

. D

oel i

s om

in g

oede

sam

enw

erki

ng t

usse

n cl

iënt

en

hulp

verl

ener

ov

eree

nste

mm

ing

te b

erei

ken

over

de

beha

ndel

ing.

SD

M g

eeft

inho

ud a

an

info

rmed

con

sent

. SD

M o

nder

sche

idt

zich

ene

rzij

ds v

an h

et p

ater

nalis

tisc

h m

odel

waa

rin

de a

rts

de b

eslis

sing

ne

emt

en a

nder

zijd

s va

n he

t in

form

atie

mod

el w

aari

n de

clië

nt

alle

en d

e be

slis

sing

nee

mt.

In

sam

enw

erki

ng m

et h

et H

EE-t

eam

is

een

Ned

erla

ndse

ver

sie

ontw

ikke

ld:

Sam

en K

euze

s M

aken

.

Pilo

t

Best

pra

ctic

e Pa

tiën

ten

vind

en h

et p

rogr

amm

a pr

etti

g om

mee

te

wer

ken,

waa

rder

en d

e hu

lp

van

de e

rvar

ings

wer

ker

en g

aan

bete

r vo

orbe

reid

het

ges

prek

met

hun

hu

lpve

rlen

er a

an.

Empo

wer

men

t

Elbo

gen

ea (

2013

)

A Re

cove

ry-O

rien

ted

Mon

ey

Man

agem

ent

Inte

rven

tion

: $t

eps

for

In

terv

iew

s en

vr

agen

lijst

en:

Best

evi

denc

e It

ems

from

the

Mon

ey M

ism

anag

emen

t H

erst

el a

lgem

een

Won

en


155

* EP

A M

ense

n m

et

schi

zofr

enie

, bi

pola

ire

stoo

rnis

of

erns

tige

dep

ress

ie

die

fina

ncië

le

onde

rste

unin

g kr

ijge

n va

nweg

e hu

n be

perk

inge

n N

=77

Achi

evin

g Fi

nanc

ial E

mpo

wer

men

t ($

AFE)

In

divi

duel

e ps

ycho

-edu

cati

e va

n ee

n ha

lf u

ur t

ot 3

uur

.

nulm

etin

g en

ze

s m

aand

en

late

r

Mea

sure

wer

e us

ed t

o m

easu

re d

ebt,

sa

ving

s, a

nd im

plem

enta

tion

of

a bu

dget

. Se

lf-e

ffic

acy

was

mea

sure

d w

ith

the

empo

wer

men

tsca

le.

At s

ix-m

onth

fol

low

up,

96%

of

part

icip

ants

rep

orte

d im

plem

enta

tion

of

at le

ast

one

new

maj

or f

inan

cial

m

anag

emen

t sk

ill,

and

over

hal

f (5

7%)

repo

rted

impl

emen

tati

on o

f fi

ve o

r m

ore

new

ski

lls.

Skill

s:

savi

ng o

n ut

iliti

es

(51%

), c

oupo

n us

e (6

1%),

eat

ing

out

less

(6

8%),

usi

ng a

coi

n ja

r (6

5%),

and

m

anag

ing

a bu

dget

(64

%).

Ove

r ha

lf

(55%

) re

port

ed a

sig

nifi

cant

incr

ease

in

savi

ngs

as a

res

ult

of s

kill

impl

emen

tati

on.

Six-

mon

th f

ollo

w-u

p in

terv

iew

s re

veal

ed o

ther

fin

anci

al

bene

fits

as

wel

l. C

ompa

red

wit

h ba

selin

e, p

arti

cipa

nts

at s

ix-m

onth

fo

llow

-up

wer

e m

ore

likel

y to

be

wor

king

at

leas

t pa

rt t

ime,

mor

e lik

ely

to b

e sa

ving

mon

ey,

less

like

ly t

o re

port

bei

ng

in d

ebt,

and

mor

e lik

ely

to b

e us

ing

a bu

dget

. M

ulti

vari

ate

anal

yses

con

trol

ling

for

dem

ogra

phic

and

clin

ical

var

iabl

es

reve

aled

red

uced

psy

chia

tric

sym

ptom

s an

d in

crea

sed

self

-eff

icac

y at

six

-mon

th

follo

w-u

p.


Bijlage 3: Geraadpleegde experts

Projectleden

P. de Leede (adviseur), teammanager Altrecht Aventurijn/FPA Roosenburg.

M. van Boxtel (adviseur), verpleegkundig specialist FPA Roosenburg, projectleider herstelproject.

Drs. E.J. van Maren (adviseur), directeur behandelzaken forensische psychiatrie GGZ Noord Holland

Noord.

Jan Reijnen (adviseur), Klinisch psycholoog en programmamanager De Woenselse Poort. Expertise:

forensische psychiatrie en geïntegreerde behandeling bij dubbele diagnose.

Toon Walravens (adviseur), zorgconsulent patiënten servicepunt de Woenselse Poort en forensisch en

justitieel ervaringsdeskundig begeleider. Expertise: herstel bij patiënten met een justitiële maatregel,

vanuit patiëntenperspectief. Winnaar internationale ‘Redemption & Justice Award’ 2013.

Prof. dr. Dick Raes (adviseur), emeritus hoogleraar forensische psychiatrie Rijksuniversiteit Groningen,

Vrije Universiteit Amsterdam. Expertise: beleidspsychiatrie, forensische psychopathologie, zorg voor

mensen met een psychische beperking en verslaving.

Dr. Jessica de Maeyer (adviseur), docent/onderzoeker Hogeschool Gent en Expertisecentrum Quality of

Life (E-QUAL). Expertise: kwaliteit van leven, harm reduction, outreach, strengths-based werken, maat-

schappelijk kwetsbare groepen.

Jasper van Marle (adviseur), psychiater/behandelcoördinator forensische crisisunit FPK Assen, psychiater

forensische polikliniek AFPN Assen. Expertise: forensische psychiatrie en forensische ACT, lid lees- en

redactiecommissie EFP Zorgprogramma Psychotische Stoornissen.

Frans Douw (adviseur), vestigingsdirecteur Penitentiaire Inrichting Heerhugowaard en bestuurder

Stichting Herstel. Expertise: forensische psychiatrie (internationale kennisuitwisseling).

Experts

R. Kwant, psychiater, divisie forensische psychiatrie GGz Noord-Holland Noord

M. Schaap, verpleegkundig specialist, divisie forensische psychiatrie GGz Noord-Holland Noord

S. Burrie, ervaringsdeskundig medewerker, divisie forensische psychiatrie GGz Noord-Holland Noord

M. Hilverda, SRH-coach/ activiteitenbegeleider, Altrecht Aventurijn FPA Roosenburg

B. Altemuhl, trajectbegeleider, Altrecht Aventurijn FPA Roosenburg

D. Boonman, Ervaringsdeskundige i.o., cliëntenservicepunt Woenselse poort GGz Eindhoven

F. Meijer, ervaringsdeskundige

J. Hemert, ervaringsdeskundig medewerker, cliëntenservicepunt Woenselse Poort GGz Eindhoven

C. Reijgersberg, hoofd zorg PI Heerhugowaard

W. Seelaar, ervaringsdeskundige/ kunstenaar, GGz Drenthe

W. den Boer, klinisch psycholoog, Woenselse Poort GGz Eindhoven

M. Timmermans, kwaliteitscoördinator, Woenselse Poort GGz Eindhoven

A. de Kroon, ervaringsdeskundig familielid en patiëntenvertegenwoordiger divisie forensische psychiatrie

GGz Noord-Holland Noord

F. Wichink, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige, forensische poli- en dagkliniek de Tender

J. Remmers, ervaringsdeskundig medewerker, Novadic Kentron

J. van Marle, psychiater behandelcoördinator, Divisie Forensische psychiatrie/ polikliniek AFPN/

Forensisch crisisunit


C. van der Weide, psychiater Oostvaarderskliniek

Prof. dr. H. G. Roozen, Hoogleraar Verslavingszorg, Tranzo, Tilburg University

Geïnterviewde experts

E-J. van Maren, directeur behandelzaken, divisie forensische psychiatrie GGZ-NHN

M. van Boxtel, behandelaar/ opleider, Altrecht Aventurijn FPA Roosenburg

W. van Bergen, gezondheidszorgpsycholoog, Woenselse Poort GGz Eindhoven

J. Koolen, manager patiëntenzorg, Behandelkliniek Nijmegen Pompestichting

– – Trajectbegeleiding verbinden met Multi Systeem Therapie – – – – Trajectbegeleiding verbinden met Multi Systeem Therapie – –

Herstelondersteunende interventies voor forensisch psychiatrische patiënten met psychotische stoornissen:

een overzicht van de wetenschappelijke evidentie

Date post:	24-Jul-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	0 times
Download:	0 times

AF1381 Herstelondersteunende interventies voor forensisch ... · psychosociale interventies mits...

Documents