P a g e | 1
ใบความรูเร่ือง การสืบพันธุของพืชและสัตว
สวนปะกอบของดอก
พืชโดยท่ัวไปจะมีดอกซึ่งมีลักษณะสีสันตางๆ กัน บางชนิดมีสันงดงามและมีกล่ินหอม สี
และกล่ินของดอกไมจะชวยลอแมลงใหมาชวยในการสืบพันธุ
สวนประกอบของดอก มีดังน้ี
๑. กลีบเลี้ยง
เปนสวนท่ีอยูนอกสุด ทําหนาท่ีหอหุมดอกตูมและปองกันอันตรายขณะท่ีกลีบดอกยัง
เปนตนออนอยู
๒. กลีบดอก
เปนสวนท่ีอยูถัดไปจากกลีเล้ียง เปนสวนท่ีมีสีสันสวยงาม ทําหนาท่ีลอแมลงใหมาผสม
พันธุ
๓. เกสรตัวผู
อยูถัดจากกลีบดอกเขามา ประกอบดวย
กานชูอับละอองเรณู ทําหนาท่ีชูอับละอองเรณู
อับละอองเรณู ภายในจะประกอบดวยละอองเรณูซึ่งเปนเซลลสืบพันธุเพศผู
P a g e | 2
๔. เกสรตัวเมีย
อยูภายในสุด ทําหนาท่ีสรางไข ประกอบดวย
ยอดเกสรเพศเมีย อยูบนสุด จะมีน้ําเหนียวๆ ชวยยึดละอองเรณู
กานชูเกสรเพศเมีย เปนเสนทางใหละอองเรณูพาไปผสมกับไขในรังไข
รังไข ภายในมีออวุลบรรจุอยูภายในและภายในออวุลมีเซลลสืบพันธุเพศเมียคือเซลล
ไข
ดอกท่ีมีสวนประกอบทุกสวนในดอกเดียวกัน เรียกวา ดอกสมบูรณ เชน ดอกพูระหง
ดอกตอยติ่ง ดอกพริก ดอกหางนกยูง
ดอกพูระหง ดอกพริก
ดอกหางนกยูง ดอกตอยต่ิง
P a g e | 3
ดอกท่ีมีสวนประกอบไมครบทุกสวนในดอกเดียวกัน เรียกวา ดอกไมสมบูรณ เชน ดอก
ตําลึง ดอกบวบ ดอกฟกทอง ดอกมะละกอ
ดอกตําลึง ดอกบวบ
ดอกฟกทอง ดอกมะละกอ
ดอกท่ีมีเกสรตัวผูและเกสรตัวเมียอยูในดอกเดียวกันเรียกวา ดอกสมบูรณเพศ เชน ดอก
กลวยไม ดอกกุหลาบ
P a g e | 4
ดอกท่ีมีเกสรตัวผูและเกสรตัวเมียอยูคนละดอกเรียกวา ดอกไมสมบูรณเพศ เชน ดอก
มะยม ดอกขาวโพด
กิจกรรมท่ี ๘
ช่ือดอกไม ประกอบของดอก เกสรของดอก
กลีบเล้ียง กลีบดอก เกสรเพศ
ผู
เกสรเพศ
เมีย
มีเกสรครบ
ท้ัง ๒ ชนิด
มีเกสรชนิด
ใดชนิดหนึ่ง
๑. ดอกกุหลาบ
๒. ดอกตําลึง
๓. ดอกฟกทอง
๔. ดอกมะเขือ
๕. ดอกกะเพรา
๖. ดอกชบา
๗. ดอกบัว
๘. ดอกมะลิ
สรุป
๑. ดอกท่ีมีครบท้ังเกสรเพศผูและเกสรเพศเมีย ไดแก.......................................................................
..................................................................................จัดเปน........................................................
๒. ดอกท่ีมีครบท้ังเกสรเพศผูและเกสรเพศเมีย ไดแก.......................................................................
....................................................................................จัดเปน......................................................
P a g e | 5
วาดรูปสวนประกอบของดอก พรอมเขียนสวนประกอบของดอกและระบายสีให
สวยงาม
P a g e | 6
การสืบพันธุของพืช
การสืบพันธุของพืชมี ๒ วิธี คือ การสืบพันธุแบบอาศัยเพศและการสืบพันธุแบบไมอาศัย
เพศ
การสืบพันธุแบบอาศัยเพศ
การสืบพันธุแบบอาศัยเพศของพืดอกมี ๒ ขั้นตอน ดังนี้
๑. การถายละอองเรณู
การถายละอองเรณู หมายถึง ละอองเรณูตกลงบนยอดเกสรเพศเมีย ปจจัยท่ีชวยใน
การถายละอองเรณู
ลม จะพัดเอาละอองเรณูไปตกบนยอดเกสรเพศเมีย
แมลง โดยละอองเรณูท่ีติดขาแมลง จะไปตกบนยอดเกสรเพศเมีย
น้ํา การรดน้ําตนไม ฝนตก อาจทําใหละอองเรณูไปตกบนยอดเกสรเพศเมียได
คน โดยการนําละอองเรณูมาแตะบนยอดเกสรเพศเมียเพื่อปรับปรุงพันธุพืช
การถายละอองเรณูมี ๒ ลักษณะคือ
การถายละอองเรณูใน ดอกเดียวกันซ่ึงจะเกิดกับดอกสมบูรณเพศ
การถายละอองเรณู ขามดอกซ่ึงจะเกิดกับดอกไมสมบูรณเพศ
๒. การปฏิสนธิ
การปฏิสนธิ คือ การท่ีเซลลสืบพันธุเพศผู (ละอองเรณู) ผสมกับเซลลสืบพันธุเพศเมีย
(เซลลไข)
หลังจากท่ีละอองเรณูตกลงบนยอดเกสรตัวเมียแลว ละอองเรณูจะงอกหลอดลงไปตาม
ยอดเกสรตัวเมีย พรอมกับสรางอสุจิ (สเปรม) เขาผสมกับเซลลไข (ออวุล) ในถุงเก็บเซลลสืบพันธุ
เพศเมีย
P a g e | 7
สิ่งท่ีเปลี่ยนแปลงไปหลังจากการปฏิสนธิ คือ
ดอกกานชูเกสรตัวผูและเกสรตัวเมียจะแหงและหลุดรวงไป
รังไขเจริญไปเปนผล
ออวุลเจริญไปเปนเมล็ด
ผนังรังไขเจริญไปเปนเปลือกและเนื้อของผล
การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ
การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศจะไมมีการปฏิสนธิ แตจะเพิ่มจํานวนโดยใชสวนตางๆ ในการ
แพรพันธุ สามารถเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ไดแก การแตกตนใหมของพืช เชน ใบตนตายใบเปน
การแตกหนอของพืช เชน ตนกลวย ล้ินมังกร ไผ พุทธรักษา
ใบตนตายใบเปน ตนกลวยแตกหนอ
P a g e | 8
การจําแนกพืช
จําแนกตามการมีดอกของพืช แบงเปน ๒ประเภท คือ
๑. พืชดอก หมายถึง พืชท่ีเจริญเติบโตเต็มท่ีแลวจะมีดอกซึ่งเปนสวนท่ีชวยในการสืบพันธุ
เชน พิกุล กลวยไม กุหลาบ เปนตน
๒. พืชไรดอก หมายถึง พืชท่ีเจริญเติบโตเต็มท่ีแลวไมมีดอก เชน มอส เฟน เห็ด เปนตน
จําแนกตามลักษณะใบเล้ียงของพืช แบงเปน ๒ ประเภท คือ
๑. พืชใบเลี้ยงเดี่ยว หมายถึง พืชท่ีมีใบเล้ียงท่ีสะสมอาหารสําหรับเล้ียงตนออนเพียงใบ
เดียว มีระบบรากเปนรากฝอย เชน ขาว หญา ออย กลวย มะพราว เปนตน
๒. พืชใบเลี้ยงคู หมายถึง พืชท่ีมีใบเล้ียงท่ีสะสมอาหารสําหรับเล้ียงตนออน ๒ ใบ ระบบ
รากเปนรากแกว เชน มะมวง ทุเรียน ลําใย กุหลาบ เปนตน
พืชใบเลี้ยงเดี่ยว พืชใบเลี้ยงคู
P a g e | 9
กิจกรรมท่ี ๙
มอส กุหลาบ เฟน ไผ มะเขือ
ตีนตุกแก ขาวโพด มะมวง เห็ด มะละกอ
กลวย ตะไครน้ํา ชมพู ขาว บัว
ประเภทของพืช
พืชไมมีดอก
พืชมีดอก
พืชใบเลี้ยงเด่ียว
พืชใบเลี้ยงคู
P a g e | 10
การขยายพันธุพืช
การขยายพันธุพืช คือ การทําใหมีจํานวนตนพืชมากขึ้นทําไดหลายวิธี ดังนี้
๑. การปกชํา หมายถึง การนําสวนของพืช เชน กิ่ง กาน ใบ ลําตน ราก ออกจากลําตน
เดิมไปไวในสภาพท่ีเหมาะสม
๒. การตอนก่ิง คือ การทําใหตนหรือกิ่งพืชออกรากขณะท่ียังติดอยูกับตนเดิม
๓. การติดตา คือ การเชื่อมตาของพืชพันธุดี ติดเขากับตนตอท่ีแข็งแรง เพื่อใหตานั้น
เจริญเติบโตตอไปบนพืชท่ีเปนตนตอ
P a g e | 11
๔. การตอก่ิง คือ การนํากิ่งพืชพันธุดีท่ีมีตามากกวา ๑ ตาขึ้นไป มาเสียบเขากับพืชตน
ตอท่ีแข็งแรง
๕. การเพาะเลี้ยงเน้ือเย่ือ หมายถึง การนําเนื้อเย่ือเจริญของพืชท่ีตองการไปขยายพันธุ
เพื่อเพาะเล้ียงใหเกิดรากและลําตน ทําโดยการตัดเอาตาออน ยอดออน หรือเนื้อเย่ือเจริญไปเล้ียง
ในอาหารสังเคราะหในสภาพปลอดเชื้อ
กิจกรรมท่ี ๑๐ พิจารณารูปภาพแลวตอบคําถาม
ขยายพันธุโดยวิธีใด
...........................................................................
สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด
...........................................................................
P a g e | 12
ขยายพันธุโดยวิธีใด
...........................................................................
สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด
...........................................................................
ขยายพันธุโดยวิธีใด
...........................................................................
สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด
...........................................................................
ขยายพันธุโดยวิธีใด
...........................................................................
สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด
...........................................................................
ขยายพันธุโดยวิธีใด
...........................................................................
สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด
...........................................................................
P a g e | 13
การสืบพันธุและการขยายพันธุสัตว
สัตวตางๆ เมื่อเจริญเติบโตเปนตัวเต็มวัย จะมีการสืบพันธุเพื่อดํารงเผาพันธุไวไมใหสูญ
พันธุ การสืบพันธุของสัตวแบงออกเปน ๒ ประเภท ดังนี ้
การสืบพันธุแบบอาศัยเพศ
การสืบพันธุแบบอาศัยเพศจะเกิดขึ้นเมื่อสัตวเจริญเติบโต เปนตัวเต็มวัย สัตวเพศผูจะสราง
เซลลสืบพันธุเพศผู เรียกวา อสุจิ สัตวเพศเมียจะสรางเซลลเพศเมีย เรียกวา ไข เมื่ออสุจิเขาไป
ผสมกับไขแลวจะเกิดการปฏิสนธิ ไขท่ีไดรับการปฏิสนธิจะเจริญเติบโตเปนตัวใหมตอไป
การปฏิสนธิของสัตวแบงออกเปน ๒ แบบ ดังน้ี
๑. การปฏิสนธิภายใน
หมายถึง การท่ีเซลลอสุจิเขาผสมกับไข ขณะท่ีอยูในรางกายของสัตวเพศเมีย สัตวท่ีมี
การปฏิสนธิภายใน เชน เปด ไก นก จิ้งจก สุนั แมว หมู ควาย วัว เปนตน
- สัตวท่ีมีการปฏิสนธิภายในและออกลูกเปนตัว เชน สุนัข แมว วัว โลมา พะยูน
- สัตวท่ีมีการปฏิสนธิภายในและออกลูกเปนไข เชน ไก เปด หาน นก เตา ตุกแก
๒. การปฏิสนธิภายนอก
หมายถึง การท่ีเซลลอสุจิเขาผสมกับไขภายนอกตัวของเพศเมีย ไดแก ปลาเกือบทุก
ชนิด สัตวคร่ึงบกคร่ึงน้ํา เปนตน
P a g e | 14
กิจกรรมท่ี ๑๑
สุนัข เปด ปลากัด แมว ไก
ปลาดุก วัว หาน ปลาชอน โลมา
นก เขียด พะยูน เตา กบ
ปลาสอด จระเข คางคก ปลาฉลาม จิ้งจก
การปฏิสนธิของสัตว
ปฏิสนธิภายนอก
ปฏิสนธิภายใน ออกลูกเปนตัว
ปฏิสนธิภายใน ออกลูกเปนไข
P a g e | 15
การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ
การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ เปนการสืบพันธุท่ีไมมีการผสมกันระหวางเซลลอสุจิกับเซลล
ไข มักพบในสัตวชั้นต่ําหรือสัตวท่ีมีเซลลเดียว โดยวิธีการตาง ๆ ดังนี้
๑. การแบงตัวออกเปน ๒ สวน
ส่ิงมีชีวิตจะแบงตัวออกเปน ๒ สวนเทาๆ กัน แตละสวนจะมีรูปรางลักษณะเหมือนเดิม
ทุกประการ เชน อะมีบา พารามีเซียม ยูกลีนา
๒. การแตกหนอ
ส่ิงมีชีวิตจะสรางหนอย่ืนออกขางลําตัว เมื่อหนอหลุดออกไปจะเกิดเปนส่ิงมีชีวิตใหมท่ี
มีชีวิตเดิม เชน ไฮดรา ปะการัง ฟองน้ํา ยีสต
P a g e | 16
๓. การงอกใหม
ส่ิงมีชีวิตจะสรางสวนท่ีขาดออกจากตัวเดิมใหกลายเปนตัวใหมท่ีสมบูรณได เชน ดาว
ทะเล พลานาเรีย
กิจกรรมท่ี ๑๒ เขียน √ ลงในชองท่ีถูกตอง
สัตว วิธีการขยายพันธุ
แตกหนอ แบงตัว งอกใหม
ดาวทะเล
อะมีบา
ไฮดรา
พลานาเรีย
ยูกลีนา
ปะการัง
พารามีเซียม
ฟองนํ้า
P a g e | 17
การจําแนกสัตว
นักวิทยาศาสตรจําแนกสัตวโดยใชลักษณะและกระดูกสันหลังของสัตวเปนเกณฑ แบงได ๒
ประเภท ไดแก สัตวมีกระดูกสันหลังและสัตวไมมีกระดูกสันหลัง
๑. สัตวมีกระดูกสันหลัง หมายถึง สัตวท่ีมีกระดูกเปนแกนกลางในลําตัว แบงออกได
ดังนี้
สัตวจําพวกปลา
สัตวคร่ึงบกคร่ึงน้ํา
สัตวเล้ือยคลาน
สัตวปก
สัตวเล้ียงลูกดวยนม
๒. สัตวไมมีกระดูกสันหลัง
สัตวมีกระดูกสันหลัง สัตวไมมีกระดูกสันหลัง
P a g e | 18
การขยายพันธุสัตว
การผสมเทียม
คือ การนํานํ้าเช้ือจากสัตวเพศผูมาผสมกับไขของสัตวเพศเมีย เพื่อใหเกิด
การต้ังครรภ
๑. การผสมเทียมภายในรางกาย
เปนการรีดเอาน้ําเชื้อจากสัตวพอพันธุ แลวนํามาฉีดเขาไปในมดลูกของสัตว
เพศเมียในระยะท่ีมีการตกไข นิยมใชกับสุกร แพะ กระบือ แกะ
๒. การผสมเทียมภายนอกรางกาย
P a g e | 19
กิจกรรมท่ี ๑๓
๑. การผสมเทียมเปนวิธีท่ีใหสัตวผสมกันเองตามธรรมชาติหรือไม อยางไร
.....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๒. การผสมเทียมโค กระบือ ชวยประหยัดพอพันธุและคาใชจายอยางไร
.....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๓. เพราะเหตุใดประเทศไทยจึงสงเสริมใหมีการผสมเทียมปลาบึก
.....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๔. การเพิ่มจํานวนสัตวควรคํานึงถึงในเร่ืองใดบาง
.....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๕. เพราะเหตุใดมนุษยจึงคนหาวิธีการเพิ่มจํานวนสัตว
.....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
๖. บอกหลักในการคัดเลือกพันธุสัตว และการปรับปรุงพันธุสัตวมา ๔ ขอ
.....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................