agi.pdf

International Journal of

Human Sciences ISSN: 1303-5134

www.insanbilimleri.comwww.insanbilimleri.comwww.insanbilimleri.comwww.insanbilimleri.com/en /en /en /en Tarih: Tarih: Tarih: Tarih: 10101010. 1. 1. 1. 12222. 2004. 2004. 2004. 2004

DEATH AND THE DEATH OF THE YOUNG PEOPLE IN TURKISH CULTURE:

MOURNING AND WAILING (AIT) IN TURKISH FOLKLORE

(GEN LM ZERNE YAKILMI AITLARDAN HAREKETLE

ANADOLU KLTRNDE LM VE GEN LM OLGUSU) (**)

Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN(*)

ABSTRACT:

Like death, birth is not only a natural reality but also a social and cultural fact. As one of the

most important events of the life, a great number of beliefs, customs, tradition, ceremonies,

rites, pattern behaviours, transactions have been grouped around death. The forms and contents

of these beliefs, customs, tradition, ceremonies, rites, pattern behaviours connected with death

may differ in terms of time, society and culture.

Turkey has very rich folkloric traditions which have been kept alive for centuries. There is a

special place of the folkloric traditions connected with death in Turkish culture. Such beliefs,

customs, transactions, ceremonies and pattern behaviours which accumulated around the death

are categorised under three groups: pre-death, during death and after death.

(*)Assistant Professor D. Ali ARSLAN, Sosyologist and Political Scientist. Lecturer at GOP University in TURKEY. He was born in Ankara. He attended Selcuk University and received three degrees from that university, including the degree in education from the Faculty of Education, the BSc in sociology from the Faculty of Arts and Science and MDip. from the Institute of Social Sciences. He received his MSc in the department of sociology at the University of Surrey in Social Research Methods (SRM) in 1995. His MSc was about Turkish Political Elites and the Political Leadership in Turkey during the Republican Era (which covers a 75 year period). He completed his PhD entitled Power Elites and the Power Structure of Contemporary Turkish Society, in the department of sociology at the University of Surrey (England). He is working as a lecturer at Gaziosmanpasa University. Gaziosmanpaa niversitesi, Eitim Fakltesi, 60100-TOKAT E-posta: [email protected] [email protected] GSM: (+90) 532 270 81 45 Tel: (+90) 356 252 16 16 / 34 44.

International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134 www.InsanBilimleri.com

Assist. Professor Dr. D. Ali ARSLAN: Death And The Death Of The Young People In Turkish Culture: Mourning And Wailing (At) In Turkish Folklore

2

Wailing is one of these traditions. Thesee can be defined as literary works sung with melodies

which express the feelings of fright, anxiety, sorrow and mutiny in cases of natural disasters,

deaths, illnesses and helplessness. Singing a wailing is called crying a wailing and the one

crying a wailing is called wailer.

The main aim of this study is to make a content analysis of the wailing (atlar) (especially the

wailing cried on the death of the young people) in Anatolian Culture.

KEY WORDS:

Culture, Anatolia, Turkish Culture, Death, Mourning, Wailing (Atlar).

GEN LM ZERNE YAKILMI AITLARDAN HAREKETLE ANADOLU KLTRNDE LM VE GEN LM OLGUSU

ZET

Doum gibi lm de, hem doal hem de toplumsal bir realitedir. Bu nedenle lm esnasnda,

lnn defni srasnda ve len kiinin arkasndan yaplan ilemler-etkinlikler toplumlarn

kltrnde, zellikle de halk kltrnde olduka nemli bir yer tutar. lm konusundaki

inanlar, deerler, gelenek-grenekler ve davranlar, toplumlar arasnda farkllk gsterdii

gibi, ayn toplumda da farkllklar gsterebilmektedir.

lm olgusunun, dier toplumlarda olduu gibi, Trk halk kltrnde de ayr bir yeri vardr.

almada arlkl olarak, aratrmacnn Ankara-Kavakz yresinden derlemi olduu

atlara yer verilmitir. Bunun yan sra sosyo-kltrel adan belli bir yeri olan atlara da,

sempozyum bildirisi snrlarn zorlamadan yer verilmeye allmtr. almann temel

hedefi, Anadolu atlarndan hareketle Trk kltrnde, gen lm olgusunu incelemektir.

Bilindii gibi, gen lm olgusunun, Trk kltrnde ayr bir yeri vardr. nk, Anadolu

insan yzyllardan beridir zor, bir o kadar da gzel bir corafyay kendine vatan edinmi

olmann bedelini milyonlarca gencinin yaamyla demitir ve demektedir de. almada

aratrma yntemi olarak halkbilimin derleme tekniklerinin yan sra, sosyolojik adan da

genel hatlar ile ierik analizi teknii (Gilbert, 1994: 287-306 & Arseven, 2001: 85-100)

kullanld. erik zmlemesi teknii aratrmada, Kerlingerin aratrma yapan bir kiinin,

dier kiilerin ortaya koymu olduklar iletiim materyallerini, belli ltlere gre ele alp



3

incelemesi eklindeki tanmlamas (Arseven, 2001: 86) erevesinde kullanld. Bu ynyle

alma yalnzca folklorik deil, ayn zamanda sosyolojik bir nitelik de tamaktadr.

ANAHTAR SZCKLER

Kltr, Halk Kltr, Anadolu Kltr, lm, Gen lm, At.

1. GR

Ate dt yeri yakar der bir Trk atasz. Gerekten yledir. lm acsnn en byn

len kiinin en yaknndakiler duyar. yle demezler mi: Her lm erkendir, her lm

zamanszdr! Ama gen lm ayr bir zamanszdr, ayr bir erkendir. Daha yaanacak ok ey,

alnacak ok murat, grlecek ok hal vardr genler iin. te bu yzden gen lmnn

yreklerde yaratt yangn ayr bir byk, gnllerde at yara ayr bir derindir. Byk

Anadolu bilgesi Yunus Emrenin de dedii gibi:

Bu dnyada bir nesneye

Yanar iim, gynr zm

Yiit iken lenlere

Gk ekini bimi gibi.

Tanyolun da vurgulad gibi (Bali, 1997: 1) atlar ve yas merasimleri, sosyolojik anlamda,

sanatn lm olgusunda gzel sanatlar olarak, iir olarak ortaya kdr. Yara derin, yangn

byk olunca, izler de daha kalc olunca, bu sanatsal ve kltrel olgu daha da bir belirgin ve

vurgulu olarak varlk gsterir. Gen yata, muradna eremeden, hayatna doyamadan lenlerin,

dalnda solanlarn ardndan yaklm olan atlarn onlarca, yzlerce yldan beri yok olmadan

dillerde sylenegelmesinin altnda da bu gerek yatar. Bu nedenle, gen yata len kadn ya da

erkekler iin yaklm atlarn ayr bir yeri vardr Anadolu folklorunda. Bu realiteden hareketle,

almaya konu olarak, gen lm zerine yaklm atlar seildi.

2. ANADOLU KLTRNDE AIT

At, Orta Asyadan Balkanlara, Orta Doudan Anadolunun en cra kelerine kadar, Trk

corafyasnn hemen her yresinde rastlanana bir halk kltr rndr. Azerbaycandan

Krgzistana, Kazakistandan Bat Trakyaya, Kerkkten, Kbrsa btn gnmz Trk



4

toplum ve topluluklarnda bu gelenei gzlemlemek mmkndr. Trk kltr ve toplumsal

tarihinde bu gelenek, yaklak 1600-1700 yllk bir gemie sahiptir: Hunlardan Gktrklere,

Uygurlardan Karahanllara, Osmanldan gnmze kadar Trk kltr tarihinin hemen her

dneminde varlk gstermitir (Bali, 1997: 19-48).

Boratavn da belirttii gibi at szc, Azerbaycan dilindeki a (ala, szla) kknden

tremitir (Esen, 1997: 13). Ali ir Nevai de (Bali, 1997: 15) at kelimesini, alama,

mersiye, l iin yazlan ey olarak tanmlar.

Balinin de vurgulad gibi, Trk dilinin btn lehe ve ivelerinde, lm olayn konu edinen

bir szck vardr. nceleri yu ve sagu kelimeleri kullanlrken, sonradan bu szckler

yerini mersiye ve at kelimelerine brakmtr. At szcnn Anadoluda kullanm,

XV-XVI yzylda balamtr (Bali, 1997: 14-6). Kuzeydou Karadeniz blgesinde kullanlan

say yapmak veya sag kurmak betimlemeleri ile Dou Anadoluda kullanlan lavik ve

Kerkkte kullanlan szlama szckleri genellikle ayn trden olaylar tasvir etmede

kullanlr (Bali, a.g.e. : 16).

Atlar, belli kiilerin lm ya da byk ykmlara neden olan doal afetler, byk kayplarla

ve yenilgi ile sonulanan kanl savalar gibi belirli olaylarn ardndan yaklr. Bir ezgi ile

birlikte, sonu ackl biten olaylarn ardndan sylenen trkler ise bozlak olarak adlandrlr

(Bali, a.g.e. : 11-15).

Trk tarihinin derinliklerinden bu gne srp gelen bu folklorik gelenein srdrlmesinde, en

ok kadnlarn emei gemitir. nk, bu folklorik rnn yaratcs olduu kadar,

srdrcs de ounlukla kadnlardr. Genelde lnn ardndan, zelde ise gen lm

zerine yaklan atlar, ya lnn banda ya da lnn ardndan l evinde, gen yata len

ahsn annesi, kars, yakn akrabas veya dostlar tarafndan sylenir. Kimi zaman da, o yrede,

at yakmay kendisine grev edinmi at kadn bu grevi stlenir. At arma ya da

yas tutma trenlerinin sreleri yrelere gre baz farkllklar gsterebilmektedir. Bu trenler

kimi yrelerde birka saat srerken, baz yrelerde bir yada birka gn srebilmektedir

(Boratav, Esen, 1997: 17).



5

Atlar genellikle len kiinin fiziki ve kiilik bakmndan vlecek ynlerini, gzelliklerini,

maddi ve maddi olmayan zenginliklerini konu edinir. Ata konu olan kii erkek ise atta konu

olarak yiitlik, cesurluk, kabadaylk, yreklilik, boy-pos gibi temalar ar basar. Kadna yaklan

atlar da ise gzellik, iyi huyluluk, cmertlik, alkanlk, beceriklilik, vb gibi konular

ilenir. ster kadn ister erkek olsun, gen yalarda len kiiler iin yaklan atlarda ise, hayata

doyamamlk, murada erememilik, iyi gnler grememilik, anasz-babasz kalm ocuklarn

perianl, karsz-kocasz kalm kiilerin mutsuzluu gibi konular arlkl yer tutar.

3. HASANIN AIDI

Atn konu edildii Hasan, Ankarann Kavakz Kynde yaam bir ahstr. Atn ilk

msrasndan da anlalaca gibi, atn yakld Kavakz Kynn eski ad Cimderdir ve

nceden Ankarann Beypazar lesine bal bir kydr.

almada yer alan ilk at bizzat aratrmac tarafndan, Kavakz yresinden derlenmitir.

Bu nedenle, yrenin genel durumuna ilikin z baz bilgiler vermek yerinde olacaktr: Eski

adyla Cimder, yeni adyla Kavakz Ky, Anadolu Blgesinin kuzeyinde, Ankarann

kuzeybatsnda, Anadolu blgesi ile Karadeniz blgesinin kesitii snra yakn bir blgede

yer alr. dari bakmdan Ankara iline ve Gdl ilesine bal bulunan Kavakz, bakente

yaklak 100 km uzaklktadr. Gdl ilesine 12 km, Beypazarna 30 km, Uru kasabasna ise 6

km mesafededir. Dousunda Kay, kuzeyinde Tahtac rencik, Kuzeybatsnda Sar

(Krkkavak) kyleri, gneybatsnda Uru kasabas, gneydousunda ise Gdl ilesi yer alr.

Bulgular, yrenin iskan tarihinin Romallara, Frigyallara, Hititlere hatta belki de daha eskilere

kadar indirgenebileceine iaret etmektedir. Bununla birlikte kyn ilk kurulu tarihine ilikin

henz elde belge bulunmamaktadr. Kaynak ahslarla yaplan grmelerden ve

sylencelerden, yrenin Trkler tarafndan iskana alnn Osmanldan daha nce, Orta

Asyadan Anadoluya yaanan ilk g dalgalar srasnda gerekletii anlalmaktadr. Hatta

sylencelerde, Osmanl Beyliini sonra da Osmanl mparatorluunu kuran Ouz Boyunun,

St-Domani yresine yerlemeden nce buradan getii ve yre halknn da bu boydan, g

esnasnda burada yerleik dzen kurmaya karar verip kalan bir kol olduu rivayet edilmektedir.

Arslann 1980li yllarn sonlarndan bu gne yrenin folklorik yapsna ilikin srdrmekte



6

olduu aratrma ve derlemelerde ortaya koyduu bulgular da, bu sylenceleri dorular

niteliktedir (Arslan, 1992; Arslan, 2003; Arslan, 2004).

zellikle son 15-20 yl iinde, yrenin demografik yapsnda nemli deimeler yaanmtr.

Kavakz, nfusu nceleri alt yz aknken, 1990 balarnda be yzlere kadar gerilemi,

gnmzde ise yar yarya azalp 300lere kadar dmtr. Bununla birlikte, halen Gdl

ilesinin byk kylerinden bir tanesi konumundadr. Ky nfusunda, 20 ylda yzde 50ye

varan bu hzl azalmann altnda yatan nedenlerin banda, Trk toplumunun kanayan bir yaras

olan kyden kente g olgusu yatar. Bunun yan sra, eitli nedenlere bal olarak eskiden

olduka yaygn olan ok ocuk sahibi olma eilimin ve buna bal olarak da dourganlk

orannn azalmas da, bu dte rol oynayan bir baka nemli etkendir.

Aadaki atn kahraman Hasan evli ve iki erkek ocuk babasdr. Babas daha nce lmtr

ve dul anas da onlarla birlikte yaamaktadr. almak iin Ankaraya gider ve orada da baka

bir kadn ile nikhsz olarak birlikte yaamaya balar. Aradan bir sre getikten sonra, Hasann

trenin altnda ld haberi ve ardndan da paralanm cesedi kye gelir. Kaynak ahsn

belirttiine gre Hasann trenin altnda kaza ile mi kald, yoksa ldrlp trenin altna m

atld mehuldr. At, bu olayn ardndan Hasan iin yaklmtr. Derleme aratrmac

tarafndan, Ankarann Gdl ilesine bal Kavakz (Cimder) Kynde, Aye Cokun isimli

kaynak ahstan yaplmtr (Arslan, 1991).

***

Angara vilayetim de, gazam Beypazar

Gurbete gittim de, grdm ben zarar

Cimder Ky bana m ettin intizar

Anama syleyin anam alasn

Anamdan gerisi yalan alasn.

Angarann ii de yksek galdurum

Tiren aldn da bacam, baldurum

Anam grmeden de lm galdurun.



7


Anamdan bakas yalan alasn.

Yetim godun iki krpe yavrumu

Anama syleyin savsn ninnimi

Kim alusa alsn, ift ift yarimi


Anamdan gayrs yalan alasn.

Bileydim kesmezdim tiren yolunu

Tiren gaptn ganadm golumu

Yetim godun ift ift benim olumu



Nadire yarim de gamyonumu elesin

Sat yarim de cansuz hayalimle gnl elesin

Anamn gzlar var, beni niylesin



Tirene bindim de tiren gclar

Tiren dndke de yaralarm szlar

Allaha emanet ediyom ift ift guzular


Anamdan gayrs yalan alasn.

Telgraf da ektim kmad haber



8

ldn m olum da yoktur bir haber

Telgraf da ektim Ylgn zne

Senin lecein de olum dt zme.

4. CANGARAM AITI

Cangaram at da aratrmac tarafndan, Ankara-Kavakz yresinden, Aye Cokun isimli

kaynak ahstan derlenmitir. Kaynak ahs, sz konusu at annesinden dinlediini ve ata

konu olan olayn ayrntsn bilmediini vurgulamtr. Kaynak ahsn anlattklarndan

anlaldna gre Cangara, yrede yaam bir efe (ya da ekya reisi)dir. Zenginlerden

aldklarn fakirlere datmakla nlenmitir. Cangara, Anadolunun drt bir yannda rastlanan bu

trden efsanemsi hikyelerin kahramanlarnda olduu gibi, herkesin korktuu, hi kimsen Onu

ldrmeye g yetiremedii bir figrdr. Fakat en sonunda, en yakn arkada-dostunun Onu

ihbar etmesi sonucu ldrlmtr.

***

Al yatakta bastlar,

Anam, basmaynan kestiler.

Cangarann lsn oy anam

Daraacna astlar.

Gabak dikdim gol att,

Anam ylan yere yan yatt,

O benim kendi dostum oy anam

Beni de engele ast.

Gvengin yollarnda,

Kelepe gollarnda,

Anam da beni sorarsan

Beypazar adliyesi nlerinde.

Gara goyun yourdu,

Ana da hang dourdu,



9

Cangaray douran o anam

Balnan m yourdu

Ymrtann sars,

Yere dt yars,

Cangaraya yanvermi oy anam

Gaymakamn gars.

Merdivenim grk ayak,

Grkna vurdum dayak,

Gaymakam bey gelrken oy anam

Yardm yalunayak.

Al uhann hasna,

Gan dolagelmi fesine,

O gz da yanm kl olmu oy anam

Cangarann sesine.

Gara goyun guzular,

Yreklerim szlar,

Beni de gyan nacak da oy anam

Okunu da Cangara isimli yazlar.

6. ATNA YZK KAI

Aadaki at da yine aratrmac tarafndan, bu konuda yrenin tannm folklorik

simalarndan olan, Aye Cokun isimli kaynak ahstan, Ankara-Kavakz yresinden

derlenmitir. Bu trk de, dier bir ok atta olduu gibi Trk toplumuna mal olmu ve

Anadolunun bir ok yresinde yaygn olarak sylenegelen bir attr. Yrenin folklorik

zenginlikleri konusunda nemli bilgiler verecei dnld iin, bu at da, yre de syleni

ekline uygun olarak kaleme alnmtr.

***



10

Atinann ayran,

Bugn Gurban Bayram,

yavrumu sorarsan, balar gazeli,

Balklarn gurban, dnya da gzeli.

Baa girdim zme,

bk arpd gzme,

Mahere gadar yanarm balar gazeli,

Demedim dengime, Dikmen gzeli.

Yeil yeil yapraklar,

Gara gara topraklar,

Doyamadm yavruma, balar gazeli,

Doysun gara topraklar, dnya da gzeli.

Gidin bulutlar gidin,

Grala selam edin,

Gral uykudaysa balar gazeli

Uykuyu haram edin, dnya gzeli

Baa girdim zm yok,

He bir eyde gzm yok,

Yar darlm gidiyo, balar gazeli,

Geldim emme gcm yok, dnya da gzeli.

Badlcan doradm,

Doradm da gomadm,

Graldan oldu ocuk, balar gazeli,

Adn goyamadm, dnya da gzeli.

Gidin bulutlar gidin,

Yonana selam edin,



11

Yonan yavrularn sorarsa, balar gazeli,

Denizi tarif edin, dnya da gzeli.

Atina yzk ga,

Yand cierim ba,

yavruma guma gelince, balar gazeli,

Durmaz gzmn ya, dnya da gzeli.

Al beni beni, sar beni beni, hallar geliyor,

Ah dedkce cierimden ganna da geliyor.

7. KIZILIRMAK TRKS

Kzlrmak Trks de, Anadolunun drt bir yannda bilinen ve sylenen, Trk kltrne mal

olmu ok nemli bir folklor rndr. Kzlrmakn getii-gemedii her yerde, gen-yal,

kadn-erkek, eitimli-eitimsiz hemen herkes tarafndan bilinir ve sylenir. Bu almada,

bylesi nemli bir kltrel varln iki farkl derlemesine yer verilecek: Birinci derleme Balinin

(1997: 152) almasndan alnmtr. kinci derleme ise aratrmacnn (Arslan, 1991: 34-6),

Ankara-Kavakz yresine ilikin derleme almasndan alnmtr. Ayn rnn iki farkl

formunun bir arada verilmesi, folklor rnlerinin yresel evrimlemesini ortaya koymas

bakmndan olduu kadar, derleme yaplan yrelerin sosyo-kltrel zellikleri hakknda verdii

ipular bakmndan da nem tar. Kavakz yresinin Kzlrmak Trks de, teki atlar

gibi, yar okur-yazar ve 70 yalarnda olan Aye Cokun isimli kaynak ahstan derlenmitir.

Kzlrmak Trksnn yks aslnda Sivasta yaanmtr. Kendileri de Sivasl olan Profesr

Dr. Yener Okatan ve kardei Ahmet Sadi Okatandan edinilen bilgilere gre, trkye konu olan

olayn yaand yer, Sivasn yaklak 6 km uzanda, Sivas-Ankara karayolu gzerghndaki,

Kayseri sapandaki kprdr. Bu kpr, ata konu olan hazin olayn ardndan, Sultan Aziz

dneminde, Eskiciolu Abdurrahman Usta tarafndan yeniden ina edilmitir. Eskiciolu

Abdurrahman Usta, Prof. Dr. Yener Okatann da anne tarafndan byk dedesidir. Hatta kpr

inaatnda kullanlan talar da, kprye birka km uzaklktaki ahna Kmbetinden

getirilmitir.



12

Yine Prof. Dr. Yener Okatann verdii bilgiye gre, kprye ilikin sz edilen bilgiler, u an

yerinde bulunmayan, kpr kitabesinde yer almaktadr. Sylenceye gre kpr kitabesi, bu

trden yaplarn kitabesinin altda, yeniden yapm-tamir masraflar iin gerekli olan altn sakl

olur gerekesi ile, kprnn onarm srasnda, bir astsubay tarafndan kartlmtr, Kpr

kitabesinin akbetine ilikin bilgiler bu sylenceden te gitmemekle birlikte, kprnn kitabeli

halinin fotoraf, Ahmet Sadi Okatanda bulunmaktadr. Ayrca, Prof. Dr. Yener Okatana gre

atn ilgili blm, Sivas yresinde:

Kzlrmak para para olasn,

Her paran bir diyara salasn,

Sen de benim gibi yarsz kalasn.

Kzlrmak nettin all gelini

Gelini gelini pullu gelini

eklinde sylenmektedir. Kzlrmak at ve atn yks ile ilgili ayrntlar, Arslan tarafndan

gerekletirilecek olan Herkesin Trks-Kzlrmak isimli almaya brakarak, at metnine

geri dnmek yerinde olacaktr:

Silah getir u kartal vuralm

Dalg getir u gelini bulalm

Gelinsiz kylere nasl varalm

Kzlrmak yedin all gelini

Gelini gelini suna boylumu

Kzlrmak para para olaydn

Her paran bir diyara salaydn

Sen de benim gibi yarsz kalaydn





13

Kprye varnca kpr ykld

yz atl birden suya dkld

Nice yiitlerin boynu bkld



(Bali, 1997: 152, lhan BAGZ arivinden)

***

Gzlrmak para para olaydn

Her bir paran her bir yerde kalaydn

All gelini de balklar alaydn

Gyeye de gara haber varaydn

Netdin(g) Gzlrmak all gelini

Yana gar Meyram gelini

Balklar m yidi datl da dilini

Anal, babal bindrdk ata

Kprye varnca oldu da bi hata

Kprye varnca kpr ykld

yz atl birden suya dkld

Nice yiitlerin boynu bkld

Netdin(g) Gzlrmak all da gelini

Yana gar pullu da gelini


Tfek getn(g) u gartal vuralm

Dalg getn(g) ben gelini bulaym

Biz gelinsz nasl kye varalm



14

Netdin(g) Gzlrmak all da gelini

Yana gar Meyram gelini


(Arslann 1991 ve 2003 yllarnda yapt derleme almalarnda, Ankara-Kavakz Ky

yresinde Aye COKUN isimli kaynak ahstan derlenmitir.)

8. CELALOLAN AITI

Celalolan at, Sivasta, imento fabrikasnda alrken, gen yata len Celalin ardndan

yaklmtr. Bu at da, Anadolunun birok yresinde, farkl biimlerde sylenegelmekte ve

Trk kltrne mal olmu bir attr. Aadaki metin Prof. Dr. Muhan Bali (1997)den

alnmtr.

Aadan gu geliyor

Sesi bana ho geliyo

Celal gtren taksi

Geri dnm bo geliyo

Celal oy oy eim oy oy

Kesilece bam oy oy

Evlerinin n yonca

Yonca km dam boyunca

Bu yoncay kim biecek

Celal olan gelmeyince


Kesilece bam oy oy

Aadan gelir deve

Geviini geve geve

Sanki ben de gelin oldum



15

Celal gilin byk eve


Kesilece bam oy oy

Celal odada yatyo

Yorgann yel atyo

Ne yatyon garip Celal

Nianln el alyo


Kesilece bam oy oy

Evlerinin uru arpa

Atlar gelir grpa grpa

Celal olan can veriyo

Gollarn rpa rpa


Kesilece bam oy oy

Sekiz geyim orap rdm

Sekiz gaynm geysin deyi

Sandk adm pou setim

Celal gavu olsun deyi


Kesilece bam oy oy

(Bali, 1997: 178-9)

Celalolan Atnn, Erzincan yresinden yaplm bir derlemesi de yledir (Bali, 1997: 115-

6):



16

Dokuz geyim orap rdm

Dokuz gaynm giysin diye

El baladm divan durdum

Celal olan grsn diye

Ayvalkdan ktm yayan

Dayan dizlerim dayan

Kz geldim kz gidiyorum

Uyan Celal olan uyan

Evlerinin n yonca

Yonca km diz boyunca

Bu yoncay kim biecek

Celal olan olmaynca

Evlerinin n arpa

Arpa deil soan imi

Celal gilde bir dn var

Dn deil ivan imi

Bel bam zeceim

Yoncalkta gezeceim

zin verir kaynlarm

Ben gelinliimi bozacam

Ar gelir peteine

Koyun gelir yatana

Celal olan adr kurmu

u dan eteine

atm var biri binek

Mezarlkta inek



17

Celal olan lm derler

Odasna yasa gidek

Kazan kurdum kapsna

Meyil verdim yapsna

Celal olan lm derler

Kilit vurdum kapsna

Elma attm yuvarland

Dedi yastk lgaland

Sandm Celal Uyand

Uyan Celal sabah oldu

nanmazsan yldza bak.

9. SARIKAMI TRKS

Her atn toplumsal ve kltrel adan belli bir yeri ve nemi vardr. Baz atlar ise tarihsel ve

sosyo-kltrel adan farkl bir anlam tarlar. Aada yer verilen Sarkam Trks de

bylesi atlardandr. Sz konusu at, yalnzca yresel bir olaya tarihsel olarak tanklk etmenin

tesinde, ulusal tarihimiz asndan da byk nem tayan tarihsel ve toplumsal olaylara

deinmektedir. Bu at, onlarca yldr tarihi ve toplumsal gerekler arptlarak ulusumuzun,

uluslar aras arenada temcit pilav gibi stlp stlp nne srlen Ermeni olaylar ilgili

olarak da, zgn bir tarihsel belge deeri tar. rnein, Sere gibi Ermeniler/Her biri ahbaza

dnd dizeleri Trkler ve Ermeniler yrede (Erzurum ve havalisinde), uzun yllardan beridir

kardee, bar iinde bir arada yaarken, Ruslarn saldrlarndan g alan Ermenilerin Trklere

kar nasl birer sava kesilip, kinle saldrdklarn vurgulu bir ekilde ortaya koyar:

Sarkamda var main

Urus ylm ar koun

Bizim asker ak plak

Dalarda buyud kn

Sarkam alkan oldu



18

Zalim Urus murad ald

Kimsesiz dul kz gelinler

Kara giyip san yoldu

Sarkam saza dnd

Dalar glzara dnd

Sere canl Ermeniler

Her biri ahbaza dnd

Sarkam ii mee

Urus yakt hep atee

Bizi koydun eli bal

Nerye gittin Enver Paa

Enver paa hcum dedi

Yarld Moskofun d

Zalim Allah-ekber da

Nice aslan yiit yedi

Bardz deresi kan alar

Analar cierin dalar

il horoz da dalnda

Nice duvakllar alar

Soanlda soan olur

Kar tipisi boan olur

Urusu bozgun grenler

Anasndan doan olur

adrlar daa kuruldu

Hcum borusu vuruldu

Bir Sarkam uruna



19

Doksan bin fidan krld

Soanlnn gktalar

Kzarr al hahalar

Soanlda krld hep

Erzurumun dadalar

(Bali, 1997: 121-2, Tibetin Erzurum Atlarndan alnmtr.)

10. GELNN AIDI

Bu at Yaar Kemalden (Kabacal, 2004: 166-7) alnmtr. Kabacal (a.g.e.: 166)nn

belirttiine gre at, Andrnl bir genle evlendirildikten dokuz ay sonra, ocuunu

doururken len, Kayserili bir gen kadnn ardndan yaklmtr. Atn ilk drtl, lm

esnasnda gen kadnn kendi tarafndan yaklm, teki drtlkler ise kaynanas ve annesi

tarafndan sylenmitir:

Kendisi

Ana kzn ok mu idi

Bir kz sana yk m idi

Yklas Kayseride

Bir menendim yok mu idi

Kaynanas

ktm narn bendine

ardm kendi kendime

Doan ayn on beine

Anan gelir demedim mi

Anas

Esat gel yanma otur

Memmet kazma krek getir

Gariptir ak Medinem



20

Mezarn ucundan yatr

Mezarnn stn atm

Gsnn dmesin zdm

Yavrum benden vaz m getin

Amann kuzum amann

Bezirgan deil mi gen

Tccar deil mi boha aan

Analk deilim geem

Ananm kzm ananm

Deveye vururlar tuzu

Yreime dt sz

Benden size vasiyet

Gurbet ele vermen kz

Byle olduun bilemedim

Bir dceiz gremedim

Baban olsa salar idim

Kardeini salamadm

Evimizin n arpa

Arpaya yaylr grpe

Baban olsa gelir idi

Krat ban arpa arpa

Karl dalar karl dalar

Kar erir suyu alar

Garib imi ak Medinem

Basmacolun durmaz alar



21

u tepede bir harmanck savrulur

Krei yok yabas yok yeli yok

Garib imi ak Medinem

Emmisi yok days yok eli yok.

KAYNAKA

ARSEVEN, A. (2001), Alan Aratrma Yntemi, Ankara: Gndz Yaynclk. ARSLAN, D. A. (2004), Bir Ankara Ky Aratrmas: Ky Sosyolojisinin Bak Asndan Ankara Kavakz Ky, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, 19.07.2004, http://insanbilimleri.com. ARSLAN, D. A. (2003), Bir Ky Sosyolojisi almas: Kavakz Kynn Sosyo-Ekonomik Yaps ve Sorunlar, Sosyal Bilimler Dergisi (Osmangazi niversitesi), Cilt: 4, Say: 1, ss. 1-26.

ARSLAN, D. A. (1992), Kalknma Dnemecinde Kavakz, Konya: Seluk niversitesi (Lisans Tezi).

ARSLAN, D. A. (1991), Kavakz Ky: Halk Bilimi Derleme almas, Konya: Seluk niversitesi. BAL, M. (1997), Atlar, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. ESEN, A. . (1997), Anadolu Atlar, stanbul: letiim Yaynlar. GLBERT, N. (1994), Researching Social Life, London: Sage. KABACALI, A. (1997), Gl Yapran Dkt Bugn, stanbul: Yap Kredi Kltr Sanat Yaynlar. KEMAL, Y. (Haz. A. KABACALI) (2004), Sar Defterdekiler, stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar. KAYNAK AHISLAR:

1. Kaynak ahs: Ad-Soyad: Aye COKUN Ya: 71 Doum Yeri: Kavakz Ky-Ankara renim Durumu: lkokul 3. snftan terk Meslei: ifti, bakkal.



22

2. Kaynak ahs:

Ad-Soyad: Prof. Dr. Yener OKATAN Ya: 66 Doum Yeri: Sivas renim Durumu: niversite (Doktora) Meslei: retim yesi.

Date post:	05-Sep-2015
Category:	Documents
Upload:	samire-memmedova
View:	215 times
Download:	1 times

agi.pdf

Documents