1

¯ÖÏ ú¸ü!Ö ¯Ö×Æü»Öê

¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ ¸üÖ•Ö ‹êןÖÆüÖ×ÃÖ ú †ÖœüÖ¾ÖÖ

1. ¯ÖÏßÖÖ¾Ö#ÖÖ :-

'¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸Öü•Ö' Æüß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ¿Öß ×!Ö#Ö›üßŸÖ ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ †»Öß"ú›üᯙ "úÖôûÖŸÖ

¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ —ÖÖ»Öß †ÃÖæ!Ö ŸÖß †Ö•Ö ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ¤êü¿ÖÖŸÖ ÛãָüÖ¾Ö»Öß †ÖÆê. ²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ

†¬ Ö%ÖŸÖê&ÖÖ»Öᯙ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$Ö †³ ÖÖÃÖ #Ö™üÖ!Öê "êú»Öê» ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öà“ ÖÖ Ã¾Öß"éúŸÖß!ÖÓŸÖ¸ü

Æüß ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ ºþœü —ÖÖ»Öß. ²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê» ÖÖ "×¾Ö" êúÓ¦üß"ú¸ü$ÖÖ“ ÖÖ ÖÖ

סÖßָüß Ö ¾ Ö¾ÖãÖêÃÖ Ã¾Ö#Öá Ö ¯ÖÓŸÖ¯ÖϬÖÖ!Ö •Ö¾ÖÖÆü¸ü»ÖÖ»Ö !ÖêÆüºþ ÖÖÓ!Öß ‘¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ•Ö’ Æêü ÃÖÓ²ÖÖÓê¬Ö!Ö ×¤ü»Öê

¾Ö Ÿ ÖÖ“Ö !ÖÖ¾ÖÖ!Öê ŸÖê ¤êü¿Ö³Ö¸ü ¹ýœü —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü"1 "¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ•Ö ´Æü$Ö•Öê #ÖÖ¾Ö, #Ö™ü ¾Ö וֻÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü

ãÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!Ö ÃÖÓãÖÖ“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß †ÃÖÖ Ÿ ÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ ÆüÖê Ö."2

ÖÖ¯Öæ¾Öá #ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü Ø"ú¾ÖÖ ¯ÖÏÖ¤êü׿Ö"ú ßָüÖ¾Ö¸ü ãÖÖ×!Ö"ú þֿÖÖÃÖ!Ö ÃÖÓãÖÖÃÖÖšüß

‘#ÖÖ¾Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ’, ‘וֻÆüÖ ²ÖÖê›Ôü’ Ø"ú¾ÖÖ ‘ˆ¯ÖוֻÆüÖ ²ÖÖê›Ôü’ ÖÖ ÃÖÓãÖÖ "úÖ ÖÔ¸üŸÖ ÆüÖêŸ ÖÖ. ¯Ö¸ÓüŸÖã †Ö¬Öã×!Ö"ú

"úÖôûÖŸÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: þÖÖŸÖÓ¡ ÖÖê¢Ö¸ü ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ "ú» ÖÖ$Ö"úÖ¸üß ¸üÖ• Ö ÖÖ "ú»¯Ö!Öê“ ÖÖ Ã¾Öß" éúŸÖß!ÖÓŸÖ¸ü #ÖÏÖ´Öß$Ö

¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖ ÖÖ ÃÖÓãÖÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯Öæ$ÖÔ ³Öæ×´Ö"úÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ †ÖÆêüŸÖ.

³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ!ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• ÖÖ“Öß "ú»¯Ö!ÖÖ !Ö¾Öß!Ö !ÖÖÆüß. ¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ #ÖÏÖ´Öß$Ö

¸üÖ•Ö"úß Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ Æüß Ã¾ÖÖ¾Ö»ÖÓ²Öß Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“Öß“Ö ÆüÖêŸÖß. ¯ÖÏÖ“Öß!Ö "úÖôûÖŸÖ ÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ±úÖ¸ü ´ÖÖêšü¶Ö

¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öê»ÖÖ †ÖœüôûŸÖÖê. ‘¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ’ Æüß ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ‹"ú •Öã!Öß ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ †ÃÖæ!Ö Æüß ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ

•Ö#ÖÖŸÖ ¤ãÃÖ¸üß"ú›êü "úÖêšêüÆüß †ÖœüôûŸÖ !ÖÖÆüß ´Æü$Ö•Öê ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ´Ö¬ Öê ×!Ö´ÖÖÔ$Ö ÆüÖê$ÖÖ¸êü ¾ÖÖ¤ü ×´Ö™ü×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß

&Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ¯ÖÖ“Ö ×!Ö¾Ö›ü»Öê» ÖÖ • ÖêšüÖÓ“ÖÖ Ã¾Ö ÖÓ¿ÖÖ×ÃÖŸÖ †ÃÖÖ ÃÖÓ‘Ö ´Æü$Ö•Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÆüÖê Ö. &Öæ Ö

¾ÖÂÖÖÔ¯ÖÖÃÖæ!Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÖÆêüŸÖ. ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖÓ“ÖÖ ˆ¤ü Ö †Ö×$Ö †ÃŸÖ ÆüÖêŸÖ

†ÃÖŸÖÖÓ!ÖÖ &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß!Öê ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖÓ!ÖÖ ×™ü"ú¾Öæ!Ö šêü¾Ö»Öê. ¾Öê¤üÖ´Ö¬ Öê ×¾Ö¿ÖêÂÖ "úºþ!Ö

Šú#¾Öê¤Ö!Öê Æêü ïÖ™ü " êú»Öê "úß, '¯ÖÏÖ“Öß!Ö ØÆü¤æü ÃÖÖ´Öã¤üÖ× Ö"ú •Öß¾Ö!Ö¯Ö¬¤üŸÖß †Ó#Öß"úÖ¸üŸÖ †ÃÖŸÖ.' ¸üÖ´ÖÖ Ö$Ö

†Ö×$Ö ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ÃÖ㬤üÖ †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ †Ûß֟¾ÖÖ²Ö§ü»Ö ¾Ö$ÖÔ!Ö †Öœüôæû!Ö ÖêŸÖê.

‘¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ’ ÖÖ ¿Ö²¤üÖ“ÖÖ †£ÖÔ ¯ÖÖ“Ö ¾ ÖŒŸÖßÓ“Öê ´ÖÓ›üôû †ÃÖÖ ÆüÖêŸÖÖê. &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ¾Ö ÖÖê¾Ö鬤ü, ¯ÖÏןÖÛšüŸÖ

2

†Ö×$Ö †!Öã³Ö¾Öß ¯ÖÖ“Ö ¾ ÖŒŸÖßÓ“Öê ´ÖÓ›üôû &Öê›ü¶ÖÓ“ÖÖ "úÖ¸ü³ÖÖ¸ü ¯ÖÖÆüŸÖ †ÃÖê †Ö×$Ö Ÿ ÖÖ ¾ Ö¾ÖãÖê»ÖÖ

†Ö¤ü¸üÖ“Öê ãÖÖ!Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ¾Öºþ!Ö“Ö ‘¯ÖÖ“ÖÖ´Öã&Öß ¯Ö¸ü´ÖêÀ¾Ö¸ü’ †ÃÖÖ ¾ÖÖ" Ëú¯ÖÏ“ÖÖ¸ü ¹ýœü —ÖÖ»ÖÖ.

³ÖÖ¸üŸÖ ÆüÖ •Ö#ÖÖŸÖᯙ ‹"ú †ÃÖÖ ¾Öî׿Ö™ü¶¯Öæ$ÖÔ ¤êü¿Ö †ÖÆêü "úß, • ÖÖÃÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö Ã¾Ö¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Ößê

‹"ú ¯ÖϤüß‘ÖÔ ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ »ÖÖ³Ö»Öß †ÖÆêü. Æüß ¯ÖÓ¸ü¯Ö¸üÖ ¾Öîפü"ú ÃÖÓÃ"éúŸÖ߯ÖÖÃÖæ!Ö ŸÖê ײÖÎ×™üü¿ÖÖÓ“ ÖÖ †Ó´Ö»ÖÖ¯Ö ÖÕŸÖ

×™ü"æú!Ö ¸üÖ×Æü»Öß. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þֿÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ †Ö×$Ö ŸÖÖê ¯ÖϤüß‘ÖÔ "úÖôû ×™ü"æú!Ö

¸üÖ×Æü»ÖÖ. †Ö¸ü.ÃÖß. ´Öã•Öã´Ö¤üÖ¸üÖÓ“ ÖÖ ´ÖŸÖê, “³ÖÖ¸üŸÖß Ö ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖ ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ÃÖ¢ÖÖ ¸üÖ•Öê¿ÖÖÆüß †ÃÖÖê "úß,

#Ö$Ö¸üÖ• ÖÖŸ´Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÖ ÖÖ³ÖæŸÖ ‘Ö™ü"ú #ÖÖ¾Ö ÆüÖ“Ö ¸üÖ×Æü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ¯ÖÏŸ Öê"ú

ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÖ ÖÖ ÆüÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö Ã¾Ö¿ÖÖÃÖ!Ö ÆüÖ“Ö ¸üÖ×Æü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖÓ“ÖÖ ˆ¤ü Ö †Ö×$Ö †ÃŸÖ

†#Ö¤üß ²ÖÖÊ †Ö"Îú´Ö$Öê ¤êü&Öᯙ ÖÖ ¾ Ö¾ÖãÖê»ÖÖ ÃÖÓ Öã™üÖŸÖ †Ö$Öæ ¿Ö"ú»Öß !ÖÖÆüߟÖ.” 3

“In the Indian history, the village is the basic unit of government whether the

central authority was monarchical or republican. The rural local government is

the very foundation stone on which every empire in India has been reared. The

rise and fall of the empires or the external aggressions were not able to abolish

this system.”

›üÖò.•Öß.‹ÃÖ.²Ö›êü ÖÖÓ“ ÖÖ´ÖŸÖê, ±úÖ¸ü ¯Öã¸üÖŸÖ!Ö "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö #ÖÖ¾Ö ÆüÖ ¸üÖ• Ö"úÖ¸ü³ÖÖ¸üÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&Ö

‘Ö™ü"ú ÃÖ´Ö•Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖ †ÃÖê. "¯ÖÏÖ“Öß!Ö "úÖôûß ¤üôû$Ö¾Öôû$Ö ÃÖÖ¬Ö!ÖÖ“ ÖÖ †³ÖÖ¾Öß #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê ±úÖ¸ü ´ÖÆü¢¾Ö

ÆüÖêŸÖê. ¯ÖÏŸ Öê"ú #ÖÖ¾Ö ´Æü$Ö•Öê ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú •Öß¾Ö!ÖÖ“Öê ‹"ú "ëú¦ü ÆüÖêŸÖê."4

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ •ÖÖê ×¾Ö"úÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ Ÿ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏÖ´Öã& ÖÖ!Öê ¯Öãœüß»Ö

"úÖ»Ö&ÖÓ›üÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¸üÖ¾ÖÖ »ÖÖ#ÖŸÖÖê.

i . ¾Öîפü"ú "úÖ»Ö&ÖÓ›ü

ii. ´ÖÖî ÖÔ "úÖ»Ö&ÖÓ›ü

iii. #Öã¯ŸÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›ü

iv. ´Ö¬ Ö Öã#Öß!Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›ü

v. ײÖÎ×™üü¿Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›ü

vi. þÖÖŸÖÓ¡ ÖÖê¢Ö¸ü "úÖ»Ö&ÖÓ›ü

3

i. ¾Öîפü ú úÖ»Ö$ÖÓ›ü :

¾Öîפü"ú "úÖôûÖŸÖ #ÖÖ¾Ö“ÖÖ "úÖ¸ü³ÖÖ¸ü #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¾Ö׸üšü ¾ ÖŒŸÖà“ ÖÖ ÃÖ»»ÖÖ#ÖÖ¸ü ´ÖÓ›üôûÖ“ ÖÖ

×¾Ö“ÖÖ¸üÖ!Öê †Ö¤ü¸ü$Öß Ö †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ"ú›æü!Ö “ÖÖ»Ö×¾Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. #ÖÖ¾Ö“ ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&ÖÖ»ÖÖ ‘#ÖÏÖ´Ö$Öß’ †ÃÖê

ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê. ‹.‹ÃÖ.†ôûŸÖê"ú¸ü ÖÖÓ“ ÖÖ´ÖŸÖê, "#ÖÏÖ´Ö$Öß ÆüÖ &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&Ö

†ÃÖê. ÖÖ ¯Ö¤üÖ»ÖÖ †×ŸÖ¿Ö Ö ˆ““Ö ¯ÖÏןÖšüÖ ÆüÖêŸÖß • ÖÖ¯ÖÏ"úÖ êü ‹&ÖÖªÖ ¾Öî¿ ÖÖ“Öß ÃÖ¾ÖÖÔê““Ö ´ÖÆü¢¾ÖÖ"úÖÓ%ÖÖ

(¯ÖîÃÖÖ "ú´ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“Öß) †ÃÖŸÖê ŸÖ¿Öß ´ÖÆü¢¾ÖÖ"úÖÓ%ÖÖ ²ÖÖôû#ÖÖ Ö»ÖÖ »ÖÖ¾Ö$ÖÖ¸êü ¯Ö¤ü †ÃÖê ÖÖ“Öê ¾Ö$ÖÔ!Ö "êú»Öê

•ÖÖŸÖ †ÃÖê. ¸üÖ•ÖÖ ÃÖ¢Öê“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü #ÖÏÖ´Ö$Öß“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö "ú¸üŸÖ †ÃÖê." 5

“Gramani was probably at the head of the village administration. The post

carried considerable prestige and is described to be the object of the highest

ambition of Vaishya. The king exercised this powers over the village through

the ..... Gramani.”

¾Öê¤üÖ´Ö¬ Öê (×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: Šú#¾Öê¤üÖ´Ö¬ Öê) ¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ÃÖÖ´Öã¤üÖ× Ö"ú •Öß¾Ö!Ö •Ö#ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê †ÃÖÖ

ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ×´ÖôûŸÖÖê. "ŸÖê ”ûÖê™ü¶Ö ¯ÖÖÓ¸ü¯Ö׸ü"ú ÃÖÓ‘ÖÖŸÖæ!Ö ¸ü×Æü¾ÖÖÃÖ "ú¸üßŸÖ ÆüÖêŸÖê. Æêü ÃÖÓ‘Ö ¿ÖŒ ÖŸÖÖê ¾ ÖÖ¾ÖÃÖÖ× Ö"ú

þֹý¯ÖÖ“Öê ÆüÖêŸÖê. ÖÖ ÃÖÓ‘ÖÖ“Öê •Öß¾Ö!Ö »ÖÖê"úׯÖÏ Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö ×!Ö ÖÓ×¡ÖŸÖ †Ö×$Ö ×!Ö Ö×´ÖŸÖ "êú»Öê

•ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê." 6

ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖß“ ÖÖ ¾Öîפü"ú "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ¸üÖ• Öê ”ûÖê™üß ÆüÖêŸÖß. ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá †Ö×$Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü

†ÃÖê ¾Öê#Öôêû¯Ö$Ö !Ö¾ÆüŸÖê ´ÖÖ¡Ö "úÖôûÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ãÖÖ×!Ö"ú ²ÖÖ²ÖßÓ“ ÖÖ ¾ Ö¾ÖãÖÖ¯Ö!ÖÖÃÖÖšüß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ÃÖÓãÖÖ

†ÃÖ$Öê #Ö¸ü•Öê“Öê ²Ö!Ö»Öê. "•ÖÃÖ•Ö¿Öß ¸üÖ• Öê †Ö"úÖ¸üÖ!Öê ´ÖÖêšüß ÆüÖêŸÖ #Öê»Öß ŸÖÃÖŸÖÃÖê ¤üÖê!Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü´Ö¬Öß»Ö

"úÖ ÖÖÔ“ ÖÖ ×¾Ö³ÖÖ#Ö$Öß“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öß."7

ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ¸üÖ´ÖÖ Ö$Ö, ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖ ¾Ö ´Ö!ÖãôÖéŸÖß ÖÖ ´ÖÆüÖ"úÖ¾ ÖÖ´Ö¬ Öê ŸÖÃÖê“Ö

²ÖÖü †Ö×$Ö •Öî!Ö ¾ÖÖ’Ë´Ö ÖÖ´Ö¬ ÖêÆüß ÃÖÖ¯Ö›üŸÖÖê.

¸üÖ´ÖÖ"Ö!Ö-´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖ úÖôû :-

¸üÖ´ÖÖ Ö$Ö †Ö×$Ö ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ #ÖÏÖ´ÖÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ †×¬Ö"ú ïÖ™ü ˆ»»Öê&Ö †ÖœüôûŸÖÖê. ‘ÖÖêÂÖ“ ÖÖ

¾Ö׸üšüÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓÃÖ¤êü“ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ¤üÖê!Æüß´Ö¬ Öê †ÖœüôûŸÖÖê. ¾ÖÖÛ»´Ö"úß ¸üÖ´ÖÖ Ö$Ö †Ö×$Ö ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü

"Ÿ ÖÖ"úÖôûÖŸÖ ‘‘ÖÖêÂÖ’ †Ö×$Ö ‘#ÖÏÖ´Ö’ †¿Öß ¤üÖê!Ö ¯ÖÏ"úÖ¸ü“Öß &Öê›üß ÆüÖêŸÖß. ‘‘ÖÖêÂÖ’ †Ö"úÖ¸üÖ!Öê ´ÖÖêšêü ÆüÖêŸÖê

4

Ÿ ÖÖ¯Öê%ÖÖ #ÖÏÖ´Ö »ÖÆüÖ!Ö ÆüÖêŸÖê Ÿ ÖÖÓ“Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö #ÖÏÖ´Ö$Öß !ÖÖ¾ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ· ÖÖ"ú›æü!Ö ÆüÖêŸÖ ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ“Öß

!Öê Ö$Öæ"ú ¸üÖ•ÖÖ"ú›æü!Ö " êú»Öß •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖß †Ö×$Ö Ÿ ÖÖ»ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú •Öß¾Ö!ÖÖŸÖ ¾Ö

¸üÖ•Ö¤ü¸ü²ÖÖ¸üÖŸÖ ´ÖÖ!Ö ÆüÖêŸÖÖ. •Ö¸üß ŸÖÖê ¸üÖ•ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß ÆüÖêŸÖÖ ŸÖ¸üß Ÿ ÖÖ»ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¾Ö ÖÃ"ú »ÖÖê"úÖÓ“ ÖÖ

ÃÖ»» ÖÖ!Öê“Ö "úÖ ÖÔ "ú¸üÖ¾Öê »ÖÖ#ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÖÖ ¾Ö ÖÃ"ú »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ ‘#ÖÏÖ´Ö¾Ö鬤ü ÃÖ×´ÖŸÖß’ †£Ö¾ÖÖ

‘¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ’ †ÃÖê ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ¾ÖêôûÖê¾Öêôûß †Ö×$Ö ×šü"úÖ$ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü Ÿ ÖÖÓ“Öß ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ÃÖÓ& ÖÖ

²Ö¤ü»ÖŸÖ ÆüÖêŸÖß."8

‹“Ö. ›üß. ´ÖÖ»Ö¾Öß Ö ÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖŸÖê, "¸üÖ´ÖÖ Ö$ÖÖ“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ &Öê›ü¶ÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏןÖÛšüŸÖ †¿ÖÖ

¯ÖÏ´Öã&ÖÖÃÖ ‘#ÖÏÖ´Ö$Öß’ ´Æü$Öæ!Ö ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê, Ÿ ÖÖ»ÖÖ ‡ŸÖ"úÖ †Ö¤ü¸ü ×´ÖôûŸÖ ÆüÖêŸÖÖ "úß, •Öê¾ÆüÖ

¸üÖ´ÖÖ!Öê ¸üÖ¾Ö$ÖÖ“ÖÖ ¾Ö¬Ö " êú»ÖÖ ŸÖêÓ¾ÆüÖ †Ö!ÖÓ¤üßŸÖ —ÖÖ»Öê» ÖÖ ¤êü¾ÖÖÓ!Öß ¸üÖ´ÖÖ“ ÖÖ ÃÖ!´ÖÖ!ÖÖ£ÖÔ #ÖÖ Ö»Öê» ÖÖ

#ÖߟÖÖ´Ö¬Öæ!Ö Ÿ ÖÖÓ“Öß ŸÖã»Ö!ÖÖ ÃÖê!ÖÖ¯ÖŸÖß ¾Ö #ÖÏÖ´Ö$Öß¿Öß " êú»Öß." 9

“The Ramayana a village leader of great prestige called “Gramani”. He was

held in high esteem so much that when Rama killed Ravana, the happy gods

singing in praise him, compared him to a general and a “Gramani”.

¸üÖ´ÖÖ Ö$ÖÖ“ ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ¸üÖ´Ö ÆüÖ † ÖÖê êü“ÖÖ ÃÖê¾Ö"ú ¸üÖ•ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ¯ÖÏŸ Öê"ú &Öê›ü¶ÖŸÖ Ÿ ÖÖ“Ö

¯ÖÏ"úÖ¸ü“ÖÖ ¸üÖ•Ö ÃÖê¾Ö"ú !Öê´Ö»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. Ÿ ÖÖ»ÖÖ ´Öã×&Ö ÖÖ Ø"ú¾ÖÖ ÃÖ¸ü¯ÖÓ“Ö ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ÃÖ¸ü¯ÖÓ“ÖÖÃÖ

¯ÖÓ“Ö ÃÖ´Öã¯Ö¤êü¿Ö!Ö "ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖ. †ôûŸÖê"ú¸ü ÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖŸÖê, "¯ÖÓ“ÖÖ“Öß !Öê´Ö$Öæ"ú &Öê›ü¶ÖŸÖß»Ö

#ÖÏÖ´ÖãÖÓÖ"ú›æüü!Ö ²ÖÆãü´ÖŸÖÖÓ!Öß " êú»Öß •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖß. »ÖÖê"úÖÓ!Öß ×!Ö¾Ö›ü»Öê» ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖÓ!ÖÖ ‘¯Ö¸ü´ÖêÀ¾Ö¸ü’ ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ

ÆüÖêŸÖê. ÃÖ¸ü¯ÖÓ“ÖÖÃÖÆü ×´Öôæ!Ö ¯ÖÖ“Ö ¯ÖÓ“Ö ÆüÖêŸÖê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ‘¯ÖÓ“Ö ¯Ö¸ü´ÖêÀ¾Ö¸ü’ ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ¸üÖ•ÖÖ, ÃÖ¸ü¯ÖÓ“Ö

Ø"ú¾ÖÖ ´Öã×&Ö ÖÖ •Ö!ÖŸÖê“Öß #ÖÖ·ÆÖ$Öß ‹ê"úŸÖ †ÃÖê."10

¸üÖ´ÖÖ Ö$Ö †Ö×$Ö ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ¸üÖ•ÖÖ &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ "úÖ´ÖÖŸÖ ÆüßÖ%Öê¯Ö "ú¸üߟÖ

!ÖÃÖê. ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ #ÖÏÖ´Ö$Öß“ ÖÖ ¯ÖϳÖ㟾ÖÖ&ÖÖ»Öß &Öê›ü¶ÖÃÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ‘Ö™ü"ú ´ÖÖ!Ö»Öê •ÖÖŸÖ

†ÃÖê †ÃÖÖ ˆ»»Öê&Ö †ÖœüôûŸÖÖê. #ÖÏÖ´Ö$ÖßÃÖ #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê †Ö×$Ö •Ö×´Ö!Öß“Öê ¸ü%Ö$Ö "ú¸üÖ¾Öê »ÖÖ#ÖŸÖ †ÃÖê.

5

´Ö#ÖãôÖéŸÖß :-

´Ö!ÖãôÖéŸÖß“ ÖÖ ¯Öæ¾ÖÖÔ¬ÖÖÔŸÖ ¤êü&Öᯙ &Öê›ü¶Ö¾Ö¸ü ¸üÖ•ÖÖ“Öê ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö †²ÖÖ×¬ÖŸÖ ¸üÖ×Æü»Öê ÖÖ ¸ü“Ö!ÖêŸÖ

¸üÖ•ÖÖ ÃÖî×!Ö"ú šêü¾ÖŸÖ †ÃÖê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ×¾Ö¿¾ÖÖÃÖæ ÃÖê!ÖÖ¯ÖŸÖß"ú›æü!Ö ÃÖæ“Ö!ÖÖ ×¤ü» ÖÖ •ÖÖŸÖ. Æüß ¸ü“Ö!ÖÖ ¤üÖê!Ö ¯ÖÖ“Ö

†£Ö¾ÖÖ ¿Öê"ú›üÖê &Öê›ü¶Ö ¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö ÆüÖêŸÖß. ¯ÖÏŸ Öê"ú #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖ ¸üÖ•ÖÖ ÃÖ¸ü¤üÖ¸ü !Öê´ÖŸÖ †ÃÖê Ÿ ÖÖ“Ö ²Ö¸üÖê²Ö¸ü ¤üÆüÖ

#ÖÓÖ¾Öê ×´Öôæ!Ö ‹"ú ÃÖ¸ü¤üÖ¸ü (¤ü¿Öß), ¾ÖßÃÖ #ÖÖ¾ÖÖÓ“ÖÖ ×´Öôæû!Ö ‹"ú ÃÖ¸ü¤üÖ¸ü (×¾Ö¿ÖÖÓŸÖß), ¿ÖÓ³Ö¸ü #ÖÖ¾ÖÖÓ“ÖÖ

ÃÖ¸ü¤üÖ¸ü (¿ÖÖÓŸÖß) †Ö×$Ö Æü•ÖÖ¸ü #ÖÖ¾ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ¸ü¤üÖ¸ü (ÃÖÆüÃ¡Ö #ÖÏÖ´ÖÖ׬֯֟Öß) †ÃÖê ÖÖ ÃÖÖê²ÖŸÖ ¸üÖ•ÖÖ Ÿ ÖÓÖ“ ÖÖ

¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ †¬Öß%Ö"ú !Öê´ÖŸÖ †ÃÖê. "&Öê›ü¶ÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&ÖÖÃÖ ´Ö!Öã“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ‘#ÖÏÖ×´Ö"úÖ’ ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ

†ÃÖê." 11

´Ö!Öæ!Öê "&Öê›ü¶ÖŸÖᯙ †×¬Ö"úÖ· ÖÖÃÖ ‘#ÖÏÖ×´Ö"ú’ †ÃÖê ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê †ÖÆêü. ¸üÖ´ÖÖ Ö$ÖÖ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê“Ö ´Ö!Öæ!Öê

¤êü&Öᯙ #ÖÏÖ´Öß$Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾Ö ¸üÖ•ÖÖÃÖÖšüß "ú¸ü #ÖÖêôûÖ "ú¸ü$Öê Æüß #ÖÏÖ×´Ö"úÖÓ“Öß ¯ÖÏ´Öã&Ö "úŸÖÔ¾ Öê !Ö´Öæ¤ü "êú»Öß

†ÖÆêüŸÖ." 12

²ÖÖü †Ö×!Ö •Öî#Ö úÖ»Ö$ÖÓ›ü :-

²ÖÖü †Ö×$Ö •Öî!Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ &Öê›ü¶ÖÓ“Öß ×¾Ö³ÖÖ#Ö$Öß †Ö"úÖ¸ü †Ö×$Ö ¸ü×Æü¾ÖÖÃÖÖ“Öß ¯Ö¨üŸÖ

ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü "êú»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖê. "#ÖÖ¾Öê þÖÖ¾Ö»ÖÓ²Öß †Ö×$Ö Ã¾Ö ÖÓ¯Öæ$ÖÔ ÆüÖêŸÖß. #ÖÖ¾ÖÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&ÖÖÃÖ ‘³ÖÖê•Ö"ú’

†ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê. Ÿ ÖÓÖ“Öê "úÖ ÖÔ ¸üÖ• ÖÖÃÖÖšüß ´ÖÆüÃÖæ»Ö •Ö´ÖÖ "ú¸ü$Öê †Ö×$Ö ×¾Ö¬ÖÖ Ö"ú ˆ¯Ö" Îú´Ö

¸üÖ²Ö×¾Ö$Öê Æêü ÆüÖêŸÖê. "ãú¸ü$Öê †ÖÛ$Ö •ÖÓ#Ö»ÖÖ“Öß ÃÖÖ´Öã¤üÖ× Ö"ú ´ÖÖ»Ö"úß ÆüÖêŸÖß †Ö×$Ö »ÖÖ#Ö¾Ö›ü ÖÖê# Ö

•Ö×´Ö!Öß¾Ö¸ü ¾Öî ÖÛŒŸÖ"ú ŸÖÖ²ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ." #ÖÏÖ´ÖãÖÖÓ!ÖÖ ×!Ö$ÖÔ Ö ¯ÖÏ×"Îú ÖêŸÖ †Ö×$Ö ‡ŸÖ¸ü ãÖÖ×!Ö"ú "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖŸÖ

´ÖÖê"úôêû ²ÖÖê»Ö$ ÖÖ“Öß ´Öã³ÖÖ ÆüÖêŸÖß. #ÖÖ¾Ö“ ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&ÖÖÓ"ú›æü!Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÏ¿!ÖÖÓÃÖÖšüß ¾ÖÖ¸Óü¾ÖÖ¸ü ÃÖ»»ÖÖ ‘ÖêŸÖ»ÖÖ

•ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ ´ÖÖ¡Ö ŸÖÖê »ÖÖê"ú´ÖŸÖÖ»ÖÖ ¤ãü»ÖÔ×%ÖŸÖ "ú¹ý ¿Ö"úŸÖ !Ö¾ÆüŸÖÖ. ãÖÖ×!Ö"ú ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ ¾Ö “ÖÖ»Öß׸üŸÖß

ÖÖÓ“ ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü #ÖÏÖ´ÖÃ£Ö ³ÖÖê•Ö"úÖ“Öß ×!Ö¾Ö›ü "ú¸üŸÖ †ÃÖŸÖ. #ÖÏÖ´ÖÃ£Ö Ã¾ÖŸÖ:“ ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓÃÖÖšüß Ã¾ÖŸÖ:

×!Ö Ö´Ö ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸üߟÖ. #ÖÖ¾Ö ¯ÖÏ´Öã&ÖÖÓ“Öß ×!Ö¾Ö›ü »ÖÖê"ú "ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖ ¯Ö¸ÓüŸÖã ¯ÖÏŸ Ö%ÖÖŸÖ ŸÖê ¾ÖÖ¸üÃÖÖ ÆüŒ"úÖ“Öê

¯Ö¤ü ÆüÖêŸÖê. ´ÖÖ¡Ö Ÿ ÖÖ“Ö ¾Öêôûß Ÿ ÖÖ“ ÖÖ ×!Ö¾Ö›üß»ÖÖ #ÖÏÖ´ÖãÖÖÓ“Öß ´ÖÖ! ÖŸÖÖ †×!Ö¾ÖÖ ÖÔ ÆüÖêŸÖß. ¯ÖÏŸ Öê"ú

#ÖÖ¾ÖÖÓ“ ÖÖ ¯ÖϾÖê¿Ö «üÖ¸üÖ¾Ö¸ü ‘#ÖÏÖ´Ö«üÖ¸ü’ ´Æü$Ö•Öê“Ö ´Öã& Ö«üÖ¸ü ÆüÖêŸÖê. #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯Ö¿Öã¬Ö!ÖÖ“ ÖÖ ÃÖÓ¸ü%Ö$ÖÖÃÖÖšüß

6

‘#ÖÖê¯ÖÖ»Ö"úÖ’ !ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸üß ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖ ¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö ¯ÖÏŸ Öê"ú #Ö™üÖ“Öß Ã¾ÖŸÖ:“Öß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ

ÆüÖêŸÖß. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&ÖÖÃÖ ÃÖ¸ü¯ÖÓ“Ö ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê.

"úÖÆüß •Öî!Ö #ÖÏÓ£ÖÖ´Ö¬Öæ!Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öê ¾Ö$ÖÔ!Ö ¯Öãœü߻֯ÖÏ´ÖÖ$Öê †ÖœüôûŸÖê. "ÃÖ¾ÖÖÕ!ÖÖ ÃÖ´ÖÖ!Ö

¾ÖÖ#Ö$Öæ"ú †ÃÖ» ÖÖ!Öê ŸÖß ÃÖ¾ÖÔ #Ö™üÖÓ!ÖÖ ×¯ÖÏ Ö ÆüÖêŸÖß. ×!Ö$ÖÔ Ö ¯ÖÏ×"Îú ÖêŸÖ ²Öã¨ü †Ö×$Ö ´ÖÆüÖ¾Ö߸üÖÓ!Öß ‘ÖÖ»Öæ!Ö

פü»Öê» ÖÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ¯ÖÏ×"Îú Öê“ ÖÖ †Ö–ÖÖ ´ÖÖ!Ö» ÖÖ •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ. ¬ÖÖÙ´Ö"ú ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ †ÓŸÖ#ÖÔŸÖ

¯ÖÏ¿!ÖÖÓ Ö¬ Öê ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ÖÖ "ãúšü»ÖÖÆüß ÆüßÖ%Öê¯Ö !ÖÃÖê. ˆ¢Ö¸ü ²Öã¨ü "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ÃÖÓ¸ü¯ÖÓ“ÖÖÃÖ †£Ö¾ÖÖ

¯ÖÏ´Öã&ÖÖÃÖ ‘•Öê£Ö"ú’ (´ÖÖêšüÖ ³ÖÖ‰ú) ´ÖÖ!Ö»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê. Ÿ ÖÖ»ÖÖ ¸üÖ•Ö¤ü²ÖÖ¸üÖŸÖ †Ö¤ü¸üÖ“Öê ãÖÖ!Ö ÆüÖêŸÖê."13

¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü, &Öê›üß, #ÖÖ¾Öê †Ö×$Ö ¿ÖÆü¸üÖ´Ö¬Öæ!Ö

¯ÖÃÖ¸ü»Öê»Öê ÆüÖêŸÖê. "³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ " ãúšü» ÖÖÆüß ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß !ÖÖÆüߟÖ.

Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ ˆ#Ö´Ö Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö †ÖÆêü. Ÿ ÖÖ •Ö#ÖÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ †×¬Ö"ú »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß׳ִÖã&Ö ÃÖÓãÖÖ ÆüÖêŸ ÖÖ."14

Local government flourished in ancient India in villages, towns and

cities. These institutions of local government in India were not creations of a

central government, but they were having an independent origin. They were

the most democratic institutions in the world.

ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ #ÖÖ¾Öê þ֟Ö:“ÖÖ "úÖ¸ü³ÖÖ¸ü þ֟Ö:“Ö "ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖ ¾Ö ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ÃÖ¢Öê“ÖÖ

Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ¸ü³ÖÖ¸üÖŸÖ ÆüßÖ%Öê¯Ö ÆüÖêŸÖ !ÖÃÖê. #ÖÖ¾Ö¯ÖÏ´Öã&Ö »ÖÖê"úÖÓ"ú›æü!Ö ×!Ö¾Ö›ü»Öê •ÖÖŸÖ ¾Ö ŸÖê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ

•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü †ÃÖŸÖ.

£ÖÖê›üŒ ÖÖŸÖ ¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öß ¾Öî׿Ö™ü¶ê ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ

ÖêŸÖß»Ö.

1) ÖÖ ÃÖÓãÖÖ "úÖ»ÖÖî‘ÖÖŸÖ ×¾Ö"ú×ÃÖŸÖ —ÖÖ»Öê» ÖÖ ÆüÖêŸ ÖÖ.

2) Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"úú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ¾Ö¸ü ¯ÖϳÖÖ¾Ö ÆüÖêŸÖÖ.

3) Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"úÖÓ“ÖÖ ¯ÖÖØšü²ÖÖ ¾Ö ¸üÖ•ÖÖ Ø"ú¾ÖÖ ŸÖŸÃÖ´Ö ¾Ö׸üšü ÃÖ¢ÖÖ¬ÖÖ· ÖÖÓ“Öß ´ÖÖ! ÖŸÖÖ

ÆüÖêŸÖß; Ÿ ÖÖ´Öãôêû Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏןÖšüÖ ÆüÖêŸÖß.

4) ÖÖ ÃÖÓãÖÖ Ã¾ÖÖ Ö¢Ö ÆüÖêŸ ÖÖ.

7

5) •Ö!ÖÃÖÖ´ÖÖ! ÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖÖØšü²ÖÖ ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏŸÖß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ÖÖ ÃÖÓãÖÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß

þֹý¯ÖÖ“ ÖÖ ÆüÖêŸ ÖÖ.

ii. ´ÖÖî"ÖÔ úÖ»Ö$ÖÓ›ü :-

´ÖÖî ÖÔ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ´ÖÖ¡Ö ¾Öîפü"ú "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖ“ ÖÖ ŸÖã»Ö!Öê!Öê ²Ö¸üß“Ö ¯ÖÏ#ÖŸÖ †¿Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ

×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öê»Öß †Öœüôæû!Ö ÖêŸÖê. ¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ "úÖ ÖÔ%Öê¡ÖÖŸÖ ´ÖÖî ÖÔ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖ¯Ö ÖÕŸÖ ²Ö¸üß“Ö ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß ¾Ö

Ÿ ÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖ“Öê "úÖ ÖÔ ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ ×¾ÖßÖÖ¸ü —ÖÖ» ÖÖ“Öê †ÖœüôûŸÖê. ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ¸üÖ• Ö

¾ Ö¾ÖãÖÖ "ëú¦üßŸÖ ÆüÖêŸÖß. "úÖî×™ü» ÖÖ!Öê †Ö¯Ö» ÖÖ "†£ÖÔ¿ÖÖáÖ" ÖÖ #ÖÏÓ£ÖÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“Öê ÃÖ×¾Ößָü

¾Ö$ÖÔ!Ö "êú»Öê»Öê †ÖÆêü. Ÿ ÖÖŸÖ“Ö #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öß ¸ü“Ö!ÖÖ "ú¿Öß ÆüÖêŸÖß ¾Ö #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê "úÖ´Ö"úÖ•Ö "úÃÖê “ÖÖ»ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê ÖÖ

ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ×¤ü»Öê»Öß †ÖÆêü.

"úÖî×™ü» ÖÖ!Öê #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê ¾Ö#Öá"ú¸ü$Ö »ÖÖê"úÃÖÓ& ÖÖ ¾Ö ˆŸ¯Ö®Ö ÖÖÓ“ ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸üÖ¾Ö¸ü ŸÖß!Ö ÁÖê$Öß´Ö¬ Öê

"êú»Öê»Öê †ÖÆêü. ¯ÖÏŸ Öê"ú #ÖÖ¾ÖÖÓ“ÖÖ ‹"ú ¯ÖÏ Öã&Ö †ÃÖê • ÖÖ»ÖÖ '#ÖÏÖ×´Ö"úÖ' Ø"ú¾ÖÖ '#ÖÏÖ´ÖÖ׬֯֟Öß' †ÃÖê ´Æü™ü»Öê

•ÖÖ‡Ô. ¾Ö ÖÖê¾Ö鬤ü ¾Ö ¯ÖÏןÖÛšüŸÖ ¾ ÖŒŸÖà“Öß ´ÖÓ›üôêû †ÃÖŸÖ. ¾ÖêôûÖê¾Öêôûß †!Öê"ú ¯ÖÏÃÖÓ#Öß Æüß ´ÖÓ›üôê ‹"ú¡Ö ÖêŸÖ

¾Ö ¯ÖÏ¿!ÖÖÓ“ÖÖ ×!Ö$ÖÔ Ö »ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "ú¸üߟÖ. ÃÖ¢Öê“ ÖÖ " ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ´Öãôêû †£ÖÖÔŸÖ“Ö ÖÖ ´ÖÓ›üôûÖ“Öê

´ÖÆü¢¾Ö "ú´Öß —ÖÖ»Öê»Öê ÆüÖêŸÖê. ¯Ö¸ÓüŸÖã #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖÏןÖÛšüŸÖÖÓ“ ÖÖ ˆ¯ÖÛã֟Öß´Öãôêû ÖÖ ´ÖÓ›üôûÖÓ“ÖÖ ¤ü²Ö¤ü²ÖÖ

#ÖÏÖ´Öß$Ö ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ ×!ÖÛ¿“ÖŸÖ¯Ö$Öê ÆüÖêŸÖÖ. ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×¾Ö×!Ö´Ö Ö "ú¹ý!Ö ×!Ö$ÖÔ Ö ‘Öê$Öê, »ÖÖê"úÖÓ Ö¬Öß»Ö

³ÖÖÓ›ü$Ö, ŸÖÓ™êü ÃÖÖê›ü×¾Ö$Öê, ! ÖÖ Ö ×!Ö¾ÖÖ›üÖ "ú¸ü$Öê ‡Ÿ ÖÖפü "úÖ´Öê ÖÖ ´ÖÓ›üôûÖ"ú›æü!Ö "êú»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ.

×õÖ.¯Öæ. 324-236 ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ "#ÖÏÖ´Öß$Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ¿ÖêŸÖß¿Öß †#Ö¤üß •Ö¾Öôæû!Ö •ÖÖê›ü»Öê

#Öê»Öê»Öê ÆêüÖŸÖê. &Öê›ü¶ÖÓ“ÖÖ †Ö"úÖ¸ü 100 ŸÖê 500 "ãú™ãÓü²ÖÓÖ!ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ¾Ö$ÖÖ¸üÖ †ÃÖê."15 &Öê›ü¶ÖÓ“ ÖÖ ÃÖß´ÖÖ

!ÖªÖ ™êü"ú›ü¶Ö, •ÖÓ#Ö»Öê, &ÖÓ¤ü"ú, ŸÖôûß, ²ÖÓ¬ÖÖ¸êü †ÖÛ$Ö ‹"ú ŸÖê ¤üÖê!Ö "úÖêÃÖ †ÓŸÖ¸üÖ¯Ö ÖÕŸÖ †ÃÖ$ÖÖ¸üß —ÖÖ›êü

ÖÖÓ!Öß Ÿ ÖÖ &Öê›ü¶ÖÓ“ ÖÖ ÃÖß´ÖÖ ¿Öê•ÖÖ¸üᯙ &Öê›ü¶ÖÓ“ ÖÖ ¯Ö¸üïָü ÃÖÓ¸ü%Ö$ÖÖÃÖÖšüß ×!Ö¬ÖÖÔ¸üßŸÖ " êú» ÖÖ •ÖÖŸÖ

†ÃÖŸÖ.

#ÖÖ¾Ö“ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö !ÖÖê"ú¸ü¾Ö#ÖÔ ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê †ÃÖê. "1) †¬ Ö%Ö - #ÖÖ¾Ö“ÖÖ ´Öã& Ö,

2) ÃÖÖÓ& Ö"ú - ×Æü¿Öê²Ö šêü¾Ö$ÖÖ¸üÖ, 3) ãÖÖ×!Ö"ú - ×!Ö¸ü×!Ö¸üÖó ÖÖ ÁÖê$Öß“Öê †×¬Ö"úÖ¸üß, 4) †×!Ö"úßÖ

(¯Ö¿Öã¾Öîª), 5) •ÖÓ¬ÖÖ"úÖ׸ü"ú (#ÖÏÖ´Ö¤æüŸÖ). ÖÖ ×¿Ö¾ÖÖ Ö #ÖÖ¾ÖÖÓ“ ÖÖ Ã¾Ö“”ûŸÖêÃÖÖšüß ×“Ö×"úŸÃÖ"ú ¾Ö

8

‘ÖÖê›ü¶üÖÓ“ ÖÖ ¤êü&Ö¸êü&ÖßÃÖÖšüß †À¾Ö¤ü´Ö"ú !ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ †Û¬Ö"úÖ¸üß †ÃÖê. ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ!ÖÖ "ú¸ü´Ö㌟Ö

•Ö´Öß!Öü ×´ÖôûŸÖ †ÃÖê, ¯Ö$Ö ŸÖß •Ö´Öß!Ö ŸÖê ×¾Ö"æú ¿Ö"úŸÖ !ÖÃÖŸÖ Ø"ú¾ÖÖ #ÖÆüÖ$ÖÆüß šêü‰ú ¿Ö"úŸÖ !ÖÃÖŸÖ."16

´ÖÖî ÖÔ "úÖôûÖ!ÖÓŸÖ¸ü“ÖÖ "‡. ¯Öæ. 200 ŸÖê ‡.ÃÖ.300 ¯Ö ÖÕŸÖ“ÖÖ ¯ÖÖ“Ö¿Öê ¾ÖÂÖÖÔ“ÖÖ "úÖôû, •ÖÖê

“"úÖôûÖ-"úÖôû” (Dark Period) ´Æü$Öæ!Ö †Öêôû&Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. “ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ &Öê›êü ÆüÖ“Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ

ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ ”ûÖê™üÖ ‘Ö™ü"ú ´Æü$Öæ!Ö "úÖ ÖÔ¸üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. ¯ÖÏÖîœüÖÓÓ“ ÖÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü“ ÖÖ ´Ö¤üŸÖß!Öê #ÖÖ¾Ö ¯ÖÏ´Öã&Ö ÖÖÆüß "úÖôûÖŸÖ

#ÖÏÖ´Öß$Ö •Öß¾Ö!ÖÖŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß ³Öæ×´Ö"úÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ.” 17

´ÖÖî ÖÔ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ &Öê›üß ÃÖãÃÖÓ‘Ö×™üŸÖ †ÖÛ$Ö ÃÖ%Ö´Ö ÆüÖêŸÖß. ¾Öîפü"ú "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖᯙ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö׸ü"ú

¾Ö ÖÃ"ú †•Öæ!ÖÆüß ¯ÖϳÖÖ¾Öß ÆüÖêŸÖê.

iii. %Öã¯ŸÖ úÖ»Ö$ÖÓ›ü :-

´ÖÖî ÖÔ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ Ûãָü —ÖÖ»Öê»Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ¯Öãœêü †!Öê"ú ¿ÖŸÖ"êú “ÖÖ»ÖŸÖ ¸üÖ×Æü»Öß.

#Öã¯ŸÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖÆüß ÃÖã ÖÖê# Ö †¿Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ †Ûß֢¾ÖÖŸÖ †ÃÖ» ÖÖ“Öê †ÖœüôûŸÖê.

“&Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö '#ÖÏÖ´ Ö"úÖ' Ø"ú¾ÖÖ '#ÖÏÖ´Ö†¬ Ö%ÖÖ“ ÖÖ' †×¬Ö¯ÖŸ ÖÖ&ÖÖ»Öß “ÖÖ»ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ“ ÖÖ

´Ö¤üŸÖß»ÖÖ ‹"ú #Öî¸ü ÃÖ¸ü"úÖ¸üß "úÖ¸ü"æú!Ö †ÃÖê. #Öã¯ŸÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö "úÖôûÖŸÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ '•Ö!Ö¯Ö¤ü'

†ÃÖê ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê.” 18

#Öã¯ŸÖ "úÖôûÖŸÖᯙ #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö Æêü ´ÖÖî ÖÔ "úÖôûÖŸÖᯙ #ÖÖ¾ÖÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ¿Öß †!Öê"ú

²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ÃÖÖ¸ü&Öê ÆüÖêŸÖê. #Öã ŸÖ "úÖôûÖŸÖ ÃÖã¨üÖ #ÖÖ¾Ö¯ÖÏ´Öã&Ö †Ö×$Ö ×Æü¿ÖÖê²Ö ŸÖ¯ÖÖÃÖ$ÖßÃÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯Öæ$ÖÔ ÆüÖêŸÖê.

Ÿ ÖÓÖ“ ÖÖ •ÖÖê›üß»ÖÖ Ÿ ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖ ´Ö¤üŸÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüüß ¸ü&Ö¾ÖÖ»Ö¤üÖ¸ü †ÃÖê. “#ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê

ÃÖÓ ü%Ö$Ö, ¾ÖÖ¤ü ÃÖÖê›ü×¾Ö$Öê, ÃÖ¸ü"úÖ¸üÃÖÖšüß ´ÖÆüÃÖæ»Ö •Ö´ÖÖ "ú¸ü$Öê, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ˆ¯Ö ÖÖê#ÖÖÃÖÖšüß "úÖ´ÖÖ“Öê

†Ö ÖÖê•Ö!Ö "ú¸ü$Öê ¾Ö †»¯Ö¾Ö Öß!Ö !ÖÖ#Ö׸ü"úÖÓ“Öê ×¾Ö¿¾ÖÃŸÖ ´Æü$Öæ!Ö "úÖ´Ö ¯ÖÖÆü$Öê ÖÖ #ÖÏÖ´Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ

¯ÖÏ´Öã&Ö •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ· ÖÖ ÆüÖêŸ ÖÖ."19

†Ö¸ü. ÃÖß. ´Öã•Öã´Ö¤üÖ¸üÖÓ“ ÖÖ ´ÖŸÖê ÖÖ "úÖôûß #ÖÏÖ´ÖÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ "úÖÓÆüß ! ÖÖ Öß"ú †×¬Ö"úÖ¸üÆüß ÆüÖêŸÖê.

ÃÖÖ¬ÖÖ¸ü$ÖŸÖ: "! ÖÖ× Ö"ú ÃÖÓãÖê¾Ö¸ü ¸üÖ•Ö‘Ö¸üÖ$ ÖÖ¿Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †×¬Ö"úÖ· ÖÖ“Öê ¾Ö“ÖÔÃ¾Ö †ÃÖê †ÖÛ$Ö Æêü

†×¬Ö"úÖ¸üß #ÖÏÖ´Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ´Ö¤üŸÖß!Öê ! ÖÖ Ö ×!Ö¾ÖÖ›üÖ "ú¸üŸÖ. "úÖÆüß ×¾Ö׿Ö™ü ¯Ö׸üÛã֟ÖßŸÖ #ÖÏÖ´ÖÃÖ×´ÖŸÖß

Ø"ú¾ÖÖ #ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ ‹"ú™ü¶Ö!Öê“Ö ! ÖÖ Ö ×!Ö¾ÖÖ›üÖ "ú¸üŸÖ †ÃÖê."20

9

'#ÖÖ¾Ö¯ÖÏ´Öã&Ö' †Ö×$Ö '×Æü¿ÖÖê²Ö ŸÖ¯ÖÖÃÖ$ÖßÃÖ' Æêü ¾Öîפü"ú †Ö×$Ö ´ÖÖî ÖÔ "úÖôûÖŸÖᯙ Æêü ¤üÖê!Æüß ¯ÖÏ´Öã&Ö

†×¬Ö"úÖ¸üß ÖÖÆüß "úÖôûÖŸÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß ³Öæ×´Ö"úÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖ ÆüÖêŸÖê. #ÖÏÖ´ÖÃÖÓãÖÖÓ“Öê

þֹý¯Ö ¾ÖêôûÖê¾Öêôûß ²Ö¤ü»Ö»Öê ŸÖ¸üßÆüß ´ÖÖî ÖÔ "úÖôûÖŸÖ †ÃÖ$ÖÖ¸ß †!Öê"ú "úÖ Öì ןÖ!Öê ¯Öãœêü ŸÖ¿Öß“Ö “ÖÖ»Öæ

šêü¾Ö»Öß. “¯ÖÏŸ Öê"ú #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öß Ã¾ÖŸÖ:“Öß ‹"ú ÃÖ³ÖÖ †ÃÖê. ו֓ ÖÖ´Ö¬ Öê Ÿ ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ

#ÖÖê™üß¾Ö¸ü ¾ÖÖ¤ü ×¾Ö¾ÖÖ¤ü “ÖÖ»ÖŸÖ †ÃÖŸÖ. ן֣Öê ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ÃÖ´Öã¤üÖ ÖÖÃÖ ÃÖÆüÖ Ö"ú šü¸ü$ÖÖ¸êü ×!Ö Ö´Ö ²Ö!Ö×¾Ö»Öê

•ÖÖŸÖ †ÖÛ$Ö ×!Ö Ö×´ÖŸÖ¯Ö$Öê &Ö™ü»Öê “ÖÖ»Ö¾Öæ!Ö ¾Ö ! ÖÖ Ö ×!Ö¾Ö›üÖ "ú¹ý!Ö †Ö¸üÖê¯Öà!ÖÖ ¿ÖÖÃÖ!Ö " êú»Öê •ÖÖŸÖ

†ÃÖê. Æüß ÃÖ³ÖÖ Ÿ ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¾Öê#Ö¾Öê#Öó ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ“Öß "ëú¦üØ²Ö¤æ †ÃÖê. Ÿ ÖÖ ÃÖ³ÖêŸÖ

¬ÖÖÙ´Ö"ú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú ²ÖÖ²Öß¾Ö¸ü “Ö“ÖÖÔ ‘Ö›üŸÖ ŸÖß ÃÖ³ÖÖ †!Öê"ú ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ "ú¸ü´Ö$Öã"úß“ ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖÓ“Öê

†Ö ÖÖê•Ö!Ö "ú¸üŸÖ †ÃÖê. Æüß ÃÖ³ÖÖ ‹&ÖÖªÖ —ÖÖ›üÖ“ ÖÖ ÃÖÖ¾Ö»ÖßŸÖ ³Ö¸üŸÖ †ÃÖê. ÃÖ¾ÖÔ "ãú™ãÓü²ÖÖŸÖß»Ö

¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß, • Öêšü ´ÖÓ›üôûß †Ö×$Ö ‡ŸÖ¸ü »ÖÖê"ú ŸÖê£Öê •Ö´ÖÖ ÆüÖêŸÖ."21 ³ÖÖ¸üŸÖß Ö »ÖÖê"ú †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ

Ã¾Ö ÖÓ¿ÖÖ×ÃÖŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖÃÖ¢ÖÖ"ú #ÖÖ¾ÖÖÓ´Ö¬ Öê ¸üÖÆüŸÖ ÆüÖêŸÖê.

ÖÖ¾Ö¹ý!Ö †ÃÖê ïÖ™ü ÆüÖêŸÖê "úß “¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ÃÖã×!Ö ÖÖê×•ÖŸÖ †Ö×$Ö Ûãָü þֹý¯ÖÖ“Öß

ãÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ÆüÖêŸÖß. &Öê›ü¶ÖŸÖ ²ÖÆã´ÖŸÖÖ!Öê ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ³ÖÖ †ÖÛ$Ö ÃÖ×´ÖŸ ÖÖ "úÖ ÖÔ üŸÖ

ÆüÖêŸ ÖÖ. Ÿ ÖÓÖ!ÖÖ ¯Öæ$ÖÔŸÖ: ¸üÖ•Ö"úß Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ Ö ÆüÖêŸÖê. ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ÃÖ¸ü"úÖ¸ü ãÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÏ¿!ÖÖÓŸÖ »Ö%Ö ‘ÖÖ»ÖŸÖ

!Ö¾ÆüŸÖê. Ÿ ÖÓÖ“ ÖÖ ÃÖÓ Öæ$ÖÔ Ã¾ÖÖ Ö¢ÖŸÖê“Öß Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ Æü´Öß ×¤üü»Öß ÆüÖêŸÖß."22 #ÖÏÖ´Öß$Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö ¿ÖÖÓŸÖ †Û$Ö †Ö!ÖÓ¤üß

†Ö ÖãÂ Ö •Ö#ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. #ÖÏÖ´Öß$Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ †ÖÙ£Ö"ú ¥ü™ü¶Ö Ã¾Ö ÖÓ¯Öæ$ÖÔ ¾Ö ¾ Ö¾ÖÆüÖ׸ü"ú¥ü™ü¶Ö

þÖÖ Ö¢Ö ÆüÖêŸ ÖÖ.

iv. ´Ö¬"Ö"Öã%Öß#Ö úÖ»Ö$ÖÓ›ü :-

´ÖãÛûִÖÖÓ“ ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ †Ö#Ö´Ö!ÖÖ!Öê ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ‡×ŸÖÆüÖÃÖ †Ö×$Ö ÃÖÓÃ"éúŸÖß ÖÖŸÖᯙ !Ö¾Öß!Ö

†¬ ÖÖ ÖÖÃÖ ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. "ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏ£Ö´Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Öê$ÖÖ¸êü ´ÖãÛÃ»Ö´Ö ´Æü$Ö•Öê †¸ü²Ö • ÖÖ!Öß ØÃÖ¬Ö †Ö×$Ö

´Öã»ÖŸÖÖ!Ö ‡.ÃÖ. 712 ÃÖÖ»Öß "úÖ²Öß•Ö "êú»Öê. ŸÖë¾ÆüÖ ¯ÖÖÃÖæ!Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ“Öß ¯ÖÖ!Öê ¸Óü#Ö¾Ö$ÖÖ¸üß

†Ö" Îú´Ö$Öê ÃÖŸÖŸÖ ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öß †ÖÛ$Ö Ÿ ÖÖŸÖã!Ö“Ö ´ÖãÛûִÖÖÓ!Öß Ÿ ÖÖÓ“Öê ÃÖÖ´ÖÏÖ• Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ˆ³Öê "êú»Öê." 23

¯ÖÏ£Ö´Ö ³ÖÖ¸üŸÖ פü»»Öß“ ÖÖ ÃÖã»ÖŸÖÖ!ÖÖ“ ÖÖ †ÖÛ$Ö !ÖÓŸÖ¸ü ´ÖÖê#Ö»ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö¯ÖŸ ÖÖ&ÖÖ»Öß †Ö»ÖÖ.

פü»»Öß“ÖÖ ÃÖã»ÖŸÖÖ!Ö ÃÖî×!Ö"úß Æãü"æú´Ö¿ÖÆüÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÃÖ¾ÖÔ ÃÖ¢ÖÖ Ÿ ÖÖ“ ÖÖ ×šü"úÖ$Öß "ëú¦üßŸÖ —ÖÖ»Öß ÆüÖêŸÖß ¾Ö

10

"ãúšü» ÖÖÆüß ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß ÃÖÓãÖÖ Ÿ ÖÖ¾Öêôûß !Ö¾ÆüŸ ÖÖ. ÃÖã»ÖŸÖÖ!ÖÖ“Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ²Ö¤Ëü»Ö“Öê ¬ÖÖê ü$Ö ¾ ÖÖ¯ÖÖ¸ü

†Ö×$Ö ¾ ÖŒŸÖß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ ÖÖ¾Ö¸ü ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö !Ö †Ö$Ö$ ÖÖ“Öê ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ´Öãôêû ¯ÖÏÖ“Öß!Ö "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö

“ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öê»Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þֿÖÖÃÖ!ÖÖ“Öß ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ ×•Ö¾ÖÓŸÖ šêü¾Ö$ ÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ —ÖÖ»Öß. "´ÖÖê#Ö»Ö ¸üÖ• Ö"úŸÖì

¿ÖÆü¸üß ÆüÖêŸÖê Ÿ ÖÓÖ!Öß ØÆü¤ãü ¸üÖ•ÖÖÓ!ÖÖ "úÖ²Öß•Ö " êú»Öê. Ÿ ÖÓÖ“ÖÖ ¸üÖ• Ö"úÖ¸ü³ÖÖ¸üÖ“ÖÖ ÃÖ¸Óü•ÖÖ´Ö¿ÖÖÆüß "ú»Ö †Ö×$Ö

¸üÖ• ÖÖÃÖÖšüß ´ÖÖêšü¶Ö ×!Ö¬Öß“Öß #Ö¸ü•Ö ÖÖ´Öãôêû ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öê "ëú¦üß"ú¸ü$Ö —ÖÖ»Öê. Ÿ ÖÓÖ!Öß •Ö×´Ö!Öß“Öê !Ö¾Öß!Ö

¬ÖÖê ü$Ö ÃÖã¹ý "êú»Öê. ÖÖ ¬ÖÖê ü$ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ¾ÖÔ •Ö×´Ö!Öß • ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖŸÖ ÖêŸÖ ÆüÖêŸ ÖÖ Ÿ ÖÖ ‹"ú¡Ö

"ú¹ý!Ö ‹"ú“Ö ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "êú»Öß. ¯ÖϤêü¿Ö וֻÆêü †Ö×$Ö &Öê›ü¶ÖÓ!ÖÖ ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá

!Öê Ö$Öã"úÖ "êú»Öê» ÖÖ ÃÖã³Öê¤üÖ¸ü, ¯Ö™ü¾ÖÖ¸üß, ´Öã"úÖ¤ü´Ö ‡Ÿ ÖÖפüÓ“ ÖÖ ×!Ö ÖÓ¡Ö$ÖÖ&ÖÖ»Öß †Ö$Ö»Öê."24

´ÖÖê#Ö»ÖÖÓ“ÖÖ "ú»Ö ¿ÖÆü¸êü ×¾Ö"ú×ÃÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖ"ú›êü ÆüÖêŸÖÖ. ¿ÖÆü¸üÖÓ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ Æêü ´ÖÖê#Ö»Ö

ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖ“Öê ¾Öî׿Ö™ü¶ ÆüÖêŸÖê. !Ö¾ ÖÖ!Öê ãÖÖ¯Ö»Öê» ÖÖ ¿ÖÆü¸üÖ´Ö¬ Öê ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ Æüß ²ÖÖ²Ö

¾Öî׿Ö™ü¶¯Öæ$ÖÔ ÆüÖêŸÖß. "úÖêŸÖ¾ÖÖ»ÖÖ“Öß "úÖ ÖÖÔ»Ö Öê ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¹ý!Ö ¿ÖÆü¸üÖ“Öê ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö Ÿ ÖÖ“ ÖÖ

†×¬Ö¯ÖŸ ÖÖ&ÖÖ»Öß ×¤ü»Öê. ¿ÖƸêü ×¾Ö"ú×ÃÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖ"ú›êü "ú»Ö †ÃÖ» ÖÖ´ÖãôêûÆüß #ÖÖ¾Öê ¾Ö Ÿ ÖÓÖ“Öß

¾Öî׿Ö™ü¶¯Öæ$ÖÔ ¾ Ö¾ÖãÖÖ ¯Ö׸ü$ÖÖ´Ö ÆüÖê$ ÖÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö ²ÖÖ•Öæ»ÖÖ ¸üÖ×Æü»Öß. ´ÖÖê#Ö»ÖÖÓ“Öß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ

“ÖÖî"ú™ü²Ö¨ü ÆüÖêŸÖß. Ÿ ÖÖÓ!Öß ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ "ú» ÖÖ$Ö"úÖ¸üß "úÖ ÖÖÔ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "êú»ÖÖ !ÖÖÆüß. Ÿ ÖÖ“Ö

²Ö¸üÖê²Ö¸ü ¤üôû$Ö¾Öôû$Ö ÃÖÖ¬Ö!ÖÖÓ“ ÖÖ †³ÖÖ¾ÖÖ´Öãôêû ¤êü¿Ö³Ö¸üÖŸÖ •Ö¾Öôæ!Ö ÃÖÓ¯Ö" Ôú šêü¾Ö$Öê †¿ÖŒ Ö ÆüÖêŸÖê ÖÖÆüß

"úÖ¸ü$ÖÖ´Öãôêû ´ÖÖê#Ö»ÖÖÓ“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö׸ü"ú #ÖÏÖ´Öß$Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ×™" æú!Ö ¸üÖ×Æü»Öß. "´ÖÖê#Ö»Ö ÃÖÖ´ÖÏÖ• Ö

Æãü" æú´Ö¿ÖÖÆüß ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÖ ÖÖ ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ "ëú¦üßŸÖ !ÖÖê"ú¸¿ÖÖÆüß †Ö×$Ö ÃÖî×!Ö"ú ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸ü»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.

ÃÖ¾ÖÔ †×¬Ö"úÖ¸ü ´ÖÖê#Ö»Ö ¸üÖ•ÖÖ"ú›êü ‹"ú¾Ö™ü»Öê»Öê ÆüÖêŸÖê. ŸÖ£ÖÖ×¯Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ ¾ Ö¾ÖÆüÖ׸ü"ú¥ü™ü¶Ö

"úÖê$ÖŸÖÖÆüß ²Ö¤ü»Ö !Ö ÆüÖêŸÖÖ Ÿ ÖÖÓ“Öß ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ ×²ÖÎ×™üü¿Ö ¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖß¯Ö ÖÕŸÖ ×™ü"ú¾Öæ!Ö ÆüÖêŸ ÖÖ."25

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ¯ÖÏÖ“Öß!Ö "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö׸ü"ú ÃÖÓãÖÖ ´ÖÖê#Ö»ÖÖÓ“ ÖÖ ¾Ö

Ÿ ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ´Ö¸üÖšü¶ÖÓ“ ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ Æüß ×™"æú!Ö ÆüÖêŸ ÖÖ. ÖÖ¾Ö¹ý!Ö ¯ÖÏÖ“Öß!Ö "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öê»Öß

þֿÖÖÃÖ!ÖÖ“Öß ¯Ö¨üŸÖß ´Ö¬ Ö Öã#ÖÖ¯Ö ÖÕŸÖ ×™ü"æú!Ö ÆüÖêŸÖß Æêü ïÖ™ü ÆüÖêŸÖê. ÖÖ ´Ö¬ Öê †´Öã»ÖÖ#ÖÏ ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»ÖÖ ŸÖÖê

ײÖÎ×™üü¿Ö "úÖôûÖŸÖ ×²ÖÎ×™üü¿Ö ¸üÖ• Ö"úŸ ÖÖÕ!Öß ÃÖÖ´ÖÏÖ• Ö Ã£ÖÖ¯Ö!Öê“ ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!ÖÖŸÖ ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þֿÖÖÃÖ!ÖÖ“ ÖÖ

ÃÖÓãÖÖ !Ö™ü "ú¹ý!Ö ÃÖÖê ÖßÃ"ú¸ü †¿ÖÖ ¯Ö¨üŸÖß!Öê Ÿ ÖÖÓ“Öß ¯Öã!Ö¸üÔ“Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»ÖÖ.

11

v. ײÖÎ×™ü¿Ö úÖ»Ö$ÖÓ›ü :-

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¯ÖÏÖ“Öß!Ö "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!Ö †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß †Ö•Ö • ÖÖ

ãÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!Ö ÃÖÓãÖÖ ×¤üÃÖŸÖÖŸÖ Ÿ ÖÓÖ“Öß ¸ü“Ö!ÖÖ, ÃÖÓ‘Ö™ü!Ö †Ö×$Ö "úÖ ÖÔ¯Ö¨üŸÖß ‡Ÿ ÖÖפüÓ“ÖÖ ˆ#Ö´Ö

ײÖÎ×™ü¿Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ“Ö —ÖÖ»ÖÖ †ÃÖ» ÖÖ“Öê †Öœüôæ!Ö ÖêŸÖê. †ÖŸÖÖ¯Ö ÖÕŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!Ö ÃÖÓãÖÖ´Ö¬ Öê

†!Öê"ú ²Ö¤ü»Ö ‘Ö›æ!Ö †Ö»Öê»Öê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß ´Öæôû ²Öîšü"ú ײÖÎ×™ü¿Ö "úÖôûÖŸÖß»Ö“Ö †ÖÆêü.

´ÖÖê#Ö»Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖ ¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö ¯ÖÛ¿“Ö´Öê"ú›æ!Ö †!Öê"ú ¾ ÖÖ¯ÖÖ¸üß "Óú¯Ö! ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ

Ÿ ÖÖ¾Öêôûß ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öê ¾Öî³Ö¾Ö ÃÖ¾ÖÖêÔ““Ö ×¿Ö&Ö¸üÖ¾Ö¸ü ÆüÖêŸÖê. ´ÖÖê#Ö»Ö ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖ“ ÖÖ ¯ÖÖ›üüÖ¾ÖÖ´Öãôêû ¤êü¿ÖÖŸÖ

†¾ Ö¾ÖãÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öß †ÖÛ$Ö ÖÖ“ÖÖ“Ö ±úÖ Ö¤üÖ ¯ÖÖÛ¿“Ö´ÖÖŸ Ö ¾ ÖÖ¯ÖÖ· ÖÖÓ!Öß ‘ÖêŸÖ»ÖÖ. ¯Öãœêü ÃÖ¾ÖÔ

¾ ÖÖ¯ÖÖ¸üß "Óú¯Ö! ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖæ!Ö ×!Ö‘Öæ!Ö #Öê» ÖÖ ¾Ö ±úŒŸÖ ‡Ó#»ÖÓ›ü“Öß '‡ÔÙü ‡Ó×›ü ÖÖ "Óú¯Ö!Öß' ¸üÖ×Æü»Öß. '‡ÔÙü

‡Ó×›ü ÖÖ' "Óú¯Ö!Öß!Öê ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö¯Ö»Öê ¸üÖ•Ö"úß Ö ²ÖßÖÖ!Ö ²ÖÃÖ×¾Ö$ ÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ "êú»Öß. ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ!Öß •Öë¾ÆüÖ

³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ŸÖÖ²ÖÖ ‘ÖêŸÖ»ÖÖ ŸÖë¾ÆüÖ #ÖÖ¾Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ²Öôû"ú™ü †Ö×$Ö ×•Ö¾ÖÓŸÖ ÆüÖêŸ ÖÖ ¯Ö¸ÓüŸÖã ײÖÎ×™ü¿Ö ¸üÖ•Ö¾Ö™üß

¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö ÖÖ ¯ÖÏÖ“Öß!Ö ¾ Ö¾ÖãÖêÃÖ •Ö²Ö¸ü¤üÃŸÖ ¬ÖŒ"úÖ ²ÖÃÖ»ÖÖ. ¾ ÖÖ¯ÖÖ¸üß ˆ§êü¿Ö, ¾ÖÖœüŸ ÖÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö

¯ÖϳÖÖ¾ÖÖ“Öß ´ÖÆü¢¾ÖÖ"úÖÓ%ÖÖ †Ö×$Ö ÃÖ¸üŸÖê¿Öê¾Ö™üß ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖãÖÖ¯Ö!ÖÖ ÖÖ´Öãôêû ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ!Öß Ÿ ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖß Ö

ÃÖÓãÖÖ“Öß #Öôû“Öê¯Öß "ú¸ü$ ÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ "êú»Öß. ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“ ÖÖ †ÖÙ£Ö"ú ׯÖôû¾Ö$Öã"úß“ ÖÖ ¬ÖÖê¸ü$ÖÖ´Öãôê

³ÖÖ¸üŸÖß Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“Öê ‘Ã¾Ö ÖÓ¯Öæ$ÖÔ’ Æêü ¾Öî׿Ö™ü¶ !Ö™ü —ÖÖ»Öê. " ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“ ÖÖ ¬ÖÖê¸ü$ÖÖ´Öãôê

´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ †Ö¤êü¿ÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ÃÖã¡Öê ÆüÖ»Öæ »ÖÖ#Ö»Öß. ײÖÎ×™ü¿Ö ¸üÖ•Ö¾Ö™üßŸÖ ! ÖÖ Ö¤üÖ!Ö ¾Ö

"úÖ¸ü³ÖÖ¸ü×¾ÖÂÖ Ö"ú ÃÖ¢ÖÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“ ÖÖ ÆüÖŸÖÖŸÖ †×¬Ö"úÖ׬Ö"ú "ëú¦üßŸÖ ÆüÖêŸÖ #Öê» ÖÖ "úÖ¸ü$ÖÖ!Öê

#ÖÏÖ´Ö "úÖ¸ü³ÖÖ¸üÖŸÖᯙ ¾Ö #ÖÖ¾Ö"ú· ÖÖÓ Ö¬Öᯙ ¯Öã¸üÖŸÖ!Ö "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ ‹"úוÖ!ÖÃÖ߯Ö$ÖÖ

†Ö×$Ö Ÿ ÖÖÓ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ¾Ö †×¬Ö"úÖ¸ü !Ö™ü —ÖÖ»Öê. #ÖÏÖ´ÖÃÖÓãÖê“Öß ÖÓ¡Ö$ÖÖ †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖÖ!ÖÖ ÃÖã¨üÖ

ײÖÎ×™ü¿Ö ¸üÖ• Ö"úŸ ÖÖÕ!Öß ×ŸÖ“ÖÖ ˆ¯Ö ÖÖê#Ö "ú¹ý!Ö ‘ÖêŸÖ»ÖÖ !ÖÖÆüß. Ÿ ÖÓÖ!ÖÖ †Ö¯Ö» ÖÖ ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖ“Öß ¯Ö"ú›ü ‘Ö¼ü

"ú¸üÖ¾Ö ÖÖ“Öß ÆüÖêŸÖß. Ÿ ÖÓÖ!Öß Æêü •ÖÖ$Ö»Öê ÆüÖêŸÖê "úß “¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¯Ö¨üŸÖß Æüß ³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ!ÖÖ Ã¾Ö ÖÓ¯Öæ$ÖÔ,

þÖÖ³Öß´ÖÖ!Öß ¾Ö †ÖŸ´Ö×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖß ²Ö!Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖ "úÖ¸ü$Öß³ÖæŸÖ †ÖÆêü †Ö×$Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú

•Öß¾Ö!ÖÖ“Öß ´Öæôû ¯ÖÏê¸ü$ÖÖ Æüß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¯Ö¨üŸÖß †ÖÆêü. ´Æü$Öæ!Ö ÖÖ ¯ÖÏÖ“Öß!Ö #ÖÏÖ´ÖÃÖÓãÖê“ÖÖ ×¾Ö!ÖÖ¿Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ

´Öã§üÖ´Ö ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ”. 26

12

ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ!Öß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß ´ÖÖ! ÖŸÖÖ "úÖœæ!Ö ‘Öê‰ú!Ö ×ŸÖ“ÖÖ "úÖê$ÖŸ ÖÖÆüß ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ×!Ö$ÖÔ Ö ‘Öê$ ÖÖ“ÖÖ

¾Ö Ÿ ÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü "úÖœæü!Ö ‘ÖêŸÖ»ÖÖ. ¿ÖêŸÖÃÖÖ· ÖÖ“Öß ¸üŒ"ú´Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß

´ÖÖ±ÔúŸÖ ¾ÖÃÖæ»Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ¯ÖÏ£ÖÖ ²ÖÓ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÃÖ¸ü"úÖ¸üß !ÖÖê"ú¸ü ¾Öî ÖÛŒŸÖ"ú •Ö´Öß!Ö¤üÖ¸ü ¾Ö

¿ÖêŸÖ"ú· ÖÖÓ"ú›æ!Ö •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¾ÖÃÖæ»Ö "ú¹ý »ÖÖ#Ö»Öê. ! ÖÖ Ö¤üÖ!ÖÖ“Öß "úÖ´Öê "úÖ ÖªÖ!Öê ¯ÖÏãÖÖׯ֟Ö

—ÖÖ»Öê» ÖÖ "úÖê™üÖÔ"ú›æü!Ö ÆüÖê‰ú »ÖÖ#Ö»Öß. ²ÖÓ¤üÖê²ÖßÖÖ“Öê "úÖ´Ö ¯ÖÖê×»ÖÃÖ &ÖÖŸ ÖÖ"ú›êü #Öê»Öê †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß,

¾ÖÃÖã»Öß ¾Ö ! ÖÖ Ö×!Ö¾ÖÖ›êü ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ“ ÖÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ¬ÖÖê¸ü$ÖÖ´Öãôêû #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÃÖÖÓבÖ"ú •Öß¾Ö!ÖÖ»ÖÖ ÆüÖ¤ü¸üÖ

²ÖÃÖ»ÖÖ †Ö×$Ö ¾ ÖÛŒŸÖ¾ÖÖ¤üß ¯ÖϾÖé¢Öß ¾ÖÖœæ »ÖÖ#Ö»Öß. ײÖÎ×™ü¿Ö "úÖôûÖŸÖ •Öê ³ÖÖîןÖ"ú ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»Öê. Ÿ ÖÖ“ÖÖ

¤êü&Öᯙ ¯Ö׸ü$ÖÖ´Ö ÖÖ ¾ Ö¾ÖãÖê¾Ö¸ü —ÖÖ» ÖÖ“Öê פüÃÖŸÖê. ¸êü»¾Öê, ŸÖÖ¸üÖ ÖÓ¡Öê, ™ü¯ÖÖ»Ö¾ Ö¾ÖãÖÖ, ¸üßÖê²ÖÖÓ¬Ö$Öß ÖÖ

ÃÖÖ¸ü& ÖÖ ¤üôû$Ö¾Öôû$Ö ÃÖÖê Öß“Öê "ú¸ü$ÖÖ· ÖÖ ÃÖÖ¬Ö!ÖÖ´Öãôêû ¯Öæ¾ÖÖÔ¯ÖÖ¸ü “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öê»Öß &Öê›ü¶ÖÓ“Öß

†×»Ö¯ŸÖŸÖÖ ÃÖÓ Öã™üÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö &Öê›ü¶ÖÓ“ÖÖ ²ÖÖÊ •Ö#ÖÖ¿Öß †×¬Ö"úÖ׬Ö"ú ¾Ö ×!Ö"ú™ü“ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Öê‰ú

»ÖÖ#Ö»ÖÖ. ÃÖ¾ÖÔ "ú“Öê· ÖÖ ¿ÖÆü¸üÖŸÖ †ÃÖ» ÖÖ´Öãôê ÃÖ¢ÖÖ ¿ÖÆü¸üÖŸÖ "ëú¦üßŸÖ —ÖÖ»Öß. ÖÖ´Öãôêû •Öã!Öß ÃÖ´ÖÖ•Ö

¸ü“Ö!ÖÖ ²Ö¤»Öü»Öß †Ö×$Ö ¯Öæ¾Öá¯ÖÖÃÖæ!Ö “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ #ÖÏÖ´ÖÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ ·ÆÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ.

ײÖÎ×™ü¿Ö "úÖôûÖŸÖ ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öê †ÖÛ$Ö †ÖÙ£Ö"ú ¾ Ö¾ÖãÖê“Öê " ëú¦üß"ú¸ü$Ö ¾ÖÖœüŸÖ“Ö #Öê»Öê.

ÃÖÖ´ÖÏÖ• Ö¿ÖÖÆüß ×¯Öôû¾Ö$Öã"úß´Öãôêû ¤êü¿Ö "Óú#ÖÖ»Ö ÆüÖêŸÖ #Öê»ÖÖ. &Öê›ü¶ÖÓ“Öß ¾ Ö¾ÖãÖÖ ×¤ü¾ÖÃÖëפü¾ÖÃÖ ¾ÖÖ‡Ô™ü

ÆüÖêŸÖ #Öê»Öß.û #ÖÏÖ´Öß$Ö ˆªÖê#Ö¬ÖÓ¤êü !ÖÖÆüßüÃÖê —ÖÖ»Öê. †×ŸÖ" ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“Öê ¤ãü¯Ö׸ü$ÖÖ´Ö ˆ#ÖÏ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ ×¤üÃÖæ

»ÖÖ#Ö»Öê. Ÿ ÖÖ´Öãôêû Ÿ ÖÖ ×¾Ö¹ý¨ü ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÃÖ #ÖŸÖß ×´ÖôûÖ»Öß. •Ö!ÖŸÖê»ÖÖ †Ö¯Ö»ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "ú¸üŸÖÖ ÖÖ¾ÖÖ

´Æü$Öæ!Ö ÃÖÓ¬Öß †ÃÖ$Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú †ÃÖŸÖê ÖÖ #ÖÖê™üßÓ“Öß ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ!ÖÖ •ÖÖ$Öß¾Ö —ÖÖ»Öß ¾Ö ãÖÖ×!Ö"ú

þֹý¯ÖÖ“Öß ÃÖÖ´ÖÖ! Ö "úÖ´Öê ŸÖê£Öᯙ !ÖÖ#Ö׸ü"úÖÓ"ú›æ!Ö“Ö "ú¹ý!Ö ‘Öê$ ÖÖ“ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "ú¸ü$ ÖÖÃÖ

ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß.

‡ÔÙü ‡Ó×›ü ÖÖ "Óú¯Ö!Öß“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!ÖÃÖÓãÖÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ²Ö§ü»Ö ±úÖ¸üÃÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö

—ÖÖ»ÖÖ !ÖÖÆüß. ¯Ö¸ÓüŸÖã Ÿ ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ´ÖÖ¡Ö ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ"ú›æ!Ö ÖÖÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»Öê #Öê»Öê. †Ö¯Ö$Ö

†Ö¬Öã×!Ö"ú †£ÖÖÔ!Öê • ÖÖÓ!ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ ÃÖÓ²ÖÖê¬ÖŸÖÖê Ÿ ÖÖ ÃÖÓãÖÖ“Öß ÃÖã͹ý¾ÖÖŸÖ ×²ÖÎ×™üü¿Ö

¸üÖ•Ö¾Ö™üß“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ —ÖÖ»Öß. #ÖÏÖ´Öß$Ö ŸÖÃÖê“Ö !ÖÖ#Ö¸üß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öß ˆ³ÖÖ¸ü$Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

ײÖÎ×™ü¿Ö ¸üÖ• Ö"úŸ ÖÕÖ!Öß ¯ÖãœüÖ"úÖ¸ü ‘ÖêŸÖ»ÖÖ †Ö×$Ö ÖÖ ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú þֹý¯Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ "ú¹ý!Ö ×¤ü»Öê.

13

‹ÃÖ. †Ö¸ü. ´ÖÖÆêüÀ¾Ö¸üßü ÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖŸÖê, “ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ!Öß ‡.ÃÖ.1687 ´Ö¬ Öê ´Ö¦üÖÃÖ Öê£Öê ´ÖÆüÖ!Ö#Ö¸ü

¯ÖÖ×»Ö"êú“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¹ý!Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þֿÖÖÃÖ!Ö ¯Ö¨üŸÖß“Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ " êú»Öß.”27 ŸÖë¾ÆüÖ ¯ÖÖÃÖæ!Ö

ŸÖê þÖÖŸÖÓ¡ Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖß ¯Ö ÖÕŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þֿÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "Îú´ÖÖ" Îú´ÖÖ!Öê ÆüÖêŸÖ #Öê»ÖÖ. ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖß»Ö

ãÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ •ÖÖê ×¾Ö"úÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ Ÿ ÖÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•Ö!Ö “ÖÖ¸ü "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ "ú¸üŸÖÖ Öê‡Ô»Ö. ÖÖ ¯ÖÏŸ Öê"ú

"úÖ»Ö&ÖÓ›üÖ“ÖÖ ‹"ú ×!ÖÛ¿“ÖŸÖ †ÃÖÖ ˆ§êü¿Ö ¸üÖ×Æüü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü.

1) ¯ÖÏ£Ö´Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1687- ‡.ÃÖ. 1881)

2) ׫üŸÖß Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1882- ‡.ÃÖ. 1918)

3) ŸÖéŸÖß Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1919- ‡.ÃÖ. 1937)

4) “ÖŸÖã£ÖÔ "úÖ»Ö&ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1938- ‡.ÃÖ. 1947)

1) ¯ÖÏ£Ö´Ö úÖ»Ö$ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1687- ‡.ÃÖ. 1881) :-

‡.ÃÖ. 1687 ´Ö¬ Öê ´Ö¦üÖÃÖ ´ÖÆüÖ!Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÖÖ

´ÖÆüÖ!Ö#Ö¸¯ÖÖ×»Ö"êú“Öß ¸ü“Ö!ÖÖ Ÿ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ×²ÖΙü!Ö´Ö¬ Öê ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê‰ú!Ö ×ŸÖ»ÖÖ †!Öê"ú †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ŸÖÃÖê“Ö "úÖÆüß "ú¸ü »ÖÖ¾Öæ!Ö Ÿ ÖÖ ´ÖÖ#ÖÖÔ!Öê ˆŸ¯Ö®Ö

×´Öôû¾Öæ!Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ˆ¯Ö ÖÖê#ÖÖ“Öß "úÖ´Öê "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ¯Ö¸ü¾ÖÖ!Ö#Öß ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ´ÖÆüÖ!Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êúŸÖ

¿ÖÆü¸üÖŸÖᯙ ¯ÖÏןÖÛšüŸÖ !ÖÖ#Ö׸ü"úÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖ †ÃÖê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖŸÖæ!Ö“Ö ´ÖÆüÖ¯ÖÖî¸,ü ˆ¯Ö´ÖÆüÖ¯ÖÖî ü !Öê´Ö»Öê

•ÖÖŸÖ ¾Ö ‡ŸÖ¸ü ÃÖ¤üà ÖÆüß ×!Ö ÖãŒŸÖ †ÃÖŸÖ.

‡.ÃÖ. 1726 ´Ö¬ Öê ´ÖÆüÖ!Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“ ÖÖ •ÖÖ#Öß ‘´Öê ÖÃÖÔ "úÖê™Ô’ “Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öß. ÖÖ ÃÖÓãÖê"ú›êü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸üÖ ‹ê¾Ö•Öß ¯ÖÏÖ´Öã& ÖÖ!Öê ! ÖÖ ÖÖ»Ö Öß!Ö Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öß

"úÖ ÖÔê Æüß ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖÃÖÖšüß ‡.ÃÖ. 1793 ¯Ö ÖÕŸÖ ¾ÖÖ™ü

¯ÖÖÆüÖ¾Öß »ÖÖ#Ö»Öß. ‡.ÃÖ. 1793 “ ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¯Ö¡ÖÖ´Öãôêû ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖÃÖ “ÖÖ»Ö!ÖÖ

×´ÖôûÖ»Öß. ÖÖ “ÖÖ™Ôü¸ü †òŒ™ü ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ´ÖãÓ²Ö‡Ô , ´Ö¦üÖÃÖ ¾Ö "ú»Ö"ú¢ÖÖ ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&Ö ¿ÖÆü¸üÖÃÖÖšüß !ÖÖ#Ö¸üß

¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "êú»Öß #Öê»Öß †Ö×$Ö #Ö¾Æü!ÖÔ ü •Ö!Ö¸ü»Ö»ÖÖ ÖÖ ŸÖß!Ö ¿ÖÆü¸üÖ´Ö¬ Öê ‘•ÖÙüßÃÖ †Öò±ú

¯ÖßÃÖ’ (Justice of Peace - JP) !Öê´Ö$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÖÖ !ÖÖ#Ö¸üß ÃÖÓãÖê"ú›êü ÃÖÖ±ú

14

ÃÖ±úÖ‡Ô, ¯ÖÖê×»ÖÃÖ ¾ Ö¾ÖãÖÖ ŸÖÃÖê“Ö ¸üß ÖÖ“Öß ¤êü&Ö³ÖÖ»Ö ‡Ÿ ÖÖפü !ÖÖ#Ö¸üß "úÖ ÖÔ ÃÖÖê¯Ö¾Ö»Öß #Öê»Öß ¾Ö

Ÿ ÖÖÃÖÖšüß Öê$ÖÖ· ÖÖ &Ö“ÖÖÔ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü ‘Ö¸ü¯Ö¼üß Ø"ú¾ÖÖ ³Öæ Öß"ú¸ü †¿ÖÖ "ú¸üÖÓ“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö "ú¸üŸÖÖ ÖÖ¾Öß

ÖÖÃÖÖšüß "ú¸ü »ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü »ÖÖ¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.

‡.ÃÖ. 1842 ´Ö¬ Öê ²ÖÓ#ÖÖ»Ö´Ö¬ Öê ãÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“ÖÖ ‹"ú "úÖ Ö¤üÖ ´ÖÓ•Öæ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»ÖÖ. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ‹&ÖÖªÖ ×šü"úÖ$Ö“ ÖÖ 2/3 ‘Ö¸ü´ÖÖ»Ö"úÖÓ!Öß !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“ ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!ÖêÃÖÓ²ÖÓ¬Öß

×¾Ö!ÖÓŸÖß "êú» ÖÖÃÖ Ÿ ÖÖ ¿ÖÆü¸üÖŸÖ !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖ †ÃÖê. ¯Ö¸ÓüŸÖã ÆüÖ "úÖ Ö¤üÖ

×!Ö¸ü£ÖÔ"ú šü¸ü»ÖÖ "úÖ¸ü$Ö ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ ¯ÖÏŸ Ö%Ö "ú¸üÖ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü ÆüÖêŸÖß ´Æü$Öæ!Ö »ÖÖê"úÖÓ“ÖÖ ÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö

ÆüÖêŸÖÖ ¾Ö !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$Öê ‹êÛ“”û"ú šêü¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê ÖÖ´Öãôêû "úÖê$ÖŸ ÖÖÆüß

ךü"úÖ$ÖÖÆæ!Ö !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö" êú“ ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Öê“Öß ´ÖÖ#Ö$Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß !Ö¾ÆüŸÖß.28 ±úŒŸÖ "êú¾Öôû ŸÖÖê ‹"úÖ

¿ÖÆü¸üÖŸÖ »ÖÖ#Öæ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ¯Ö¸ÓüŸÖã ŸÖê£ÖêÆüß »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ •Öë¾ÆüÖ "ú¸ü ³Ö¸ü$ ÖÖ“Öß ´ÖÖ#Ö$Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß

ŸÖë¾ÆüÖ Ÿ ÖÖÓ!Öß "ú¸ü ¤êü$ ÖÖÃÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö "êú»ÖÖ.

‡.ÃÖ.1850 ´Ö¬ Öê ‹"ú !Ö¾Öß!Ö "úÖ Ö¤üÖ ´ÖÓ•Öæ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ • ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ

ãÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ¾ Ö¾ÖãÖÖ ÆüÖêŸÖß • ÖÖŸÖ ¯Öæ¾Öá“ÖÖ †!Öã³Ö¾Ö »Ö%ÖÖŸÖ ‘ÖêŸÖÖ ¯ÖÏŸ Ö%Ö

"ú¸üÖ ‹ê¾Ö•Öß †¯ÖÏŸ Ö%Ö "ú¸ü ¯Ö¨üŸÖß Ã¾Öß"úÖ¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ‡.ÃÖ.1863 ´Ö¬ Öê !Ö¾ ÖÖ!Öê ãÖÖ×!Ö"ú

þָüÖ• ÖÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ»ÖÖ #ÖŸÖß ¾Ö ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆ!Ö ×´ÖôûÖ»Öê. ÖÖ ¾ÖÂÖá ‘¸üÖ•Ö"úß Ö ÃÖî! Ö †Ö ÖÖê#Ö’

(Royal Army Sanitary Commission) !Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö #ÖÖê™üß ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ¿ÖÆü¸üÖŸÖß»Ö

†Ã¾Ö“”ûŸÖê“ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ Ø“ÖŸÖÖ ¾ ÖŒŸÖ " êú»Öß. Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß !ÖãÃÖÖ¸ü †!Öê"ú "úÖ Ö¤êü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê. ¯Öæ¾Öá“ ÖÖ ‹êÛ“”û"úŸÖê“ ÖÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖ“ÖÖ Ÿ ÖÖ#Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ¾Ö ¯ÖÏÖ¤êü׿Ö"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸üÖÓ!ÖÖ

†Ö¸üÖê# Ö, פü¾ÖÖ²Ö¢Öß, ¯ÖÖ$Ö߯Öã ü¾ÖšüÖ ‡Ÿ ÖÖפü "úÖ´ÖÖÃÖÖšüß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öê

†×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê.

»ÖÖò›Ôü ´Öê"ÖÖê“ÖÖ šü¸üÖ¾Ö :-

‡.ÃÖ.1870 ´Ö¬ Öê ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ»ÖÖ ‹"ú ¾Öê#Öôûß“Ö ×¤ü¿ÖÖ ×´ÖôûÖ»Öß »ÖÖò›Ôü

´Öê ÖÖê!Öê ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ ´ÖÖÓ›ü»Öê» ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß "ú¹ý!Ö ‘Öê$ ÖÖ“Öß,

ãÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ "úÖ´Öê »ÖÖê"úÖÓ"ú›æ!Ö ˆ³ÖÖ¸ü»Öê» ÖÖ ¯Öî¿ÖÖŸÖæ!Ö ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›$ ÖÖ“Öß †Ö×$Ö Æüß "úÖ´Öê

15

"ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"úÖÃÖÖ¸ü& ÖÖ ÃÖÓãÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öß #Ö¸ü•Ö ¯ÖÏן֯ÖÖ¤ü!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß

ÆüÖêŸÖß. ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ»ÖÖ †!ÖãÃÖ¹ý!Ö ‡.ÃÖ. 1871 ŸÖ"ú ‡. ÃÖ. 1874 ÖÖ "úÖôûÖŸÖ "úÖÆüß ¯ÖÏÖÓŸÖÖ´Ö¬ Öê !Ö¾Öê

!Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"úÖ "úÖ Ö¤êü ÃÖÓ´ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê; Ÿ ÖÖ´Öãôê ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"úÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ& ÖêŸÖ ¾Ö

†×¬Ö"úÖ¸üÖ´Ö¬ Öê Æüß ¾ÖÖœü ÆüÖêŸÖ #Öê»Öß. ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏ ÖŸ!ÖÖÓ“Öê ¾Öî׿Ö™ü¶ Æêü ÆüÖêŸÖê "úß, ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ!Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú

þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÓÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ Æüß ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖ“ ÖÖ ×ÆüŸÖÖÃÖÖšüß "êú»Öê»Öß ÆüÖêŸÖß. Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ Ÿ ÖÖ ´ÖÖ#Ö“ÖÖ ˆ§êü¿Ö

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "ú¸ü$Öê ÆüÖ !Ö¾ÆüŸÖÖ. ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê

ãÖÖ¯Ö!Ö "êú»Öê» ÖÖ "ú¸ü ¯Ö›üŸÖÖôû$Öß †Ö ÖÖê#ÖÖ!Öê (‡.ÃÖ. 1953-54) ´Æü™ü»Öê †ÖÆêü "úß, “³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ!ÖÖ

ãÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß "ú¸ü$ ÖÖ“Öß Æüß“Ö †¿Öß #ÖÖê™ü ÆüÖêŸÖß "úß ("úÖ¸ü$Ö "úß "ú¸ü ÃÖÆü•ÖŸÖê!Öê

»ÖÖ¾Ö$Öê ¾Ö ¾ÖÃÖæ»Ö "ú¸ü$Öê ¿ÖŒ Ö ÆüÖê$ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖê.) וÖ!Öê ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖß“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ×²ÖÎ×™üü¿ÖÖÓ!ÖÖ ÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖ

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖ ¯ÖÏê¸üßŸÖ " êú»Öê. »ÖÖò›Ôü ´Öê ÖÖê“ ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ´Ö¬ Öê ¤êü&Öß»Ö

(‡.ÃÖ.1870) ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öß "ú»¯Ö!ÖÖ ´ÖÖÓ›ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ÆüÖêŸÖß ¯ÖÓ¸üŸÖã ÆüÖ

ˆ§êü¿Ö #ÖÖî$Ö ÆüÖêŸÖÖ. ´Öã& Ö ˆ§êü¿Ö ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú "ú¸ü •Ö´ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ÃÖÖ¬Ö!Ö

´Æü$Öæ!Ö ¾ÖÖ¯Ö¸ü "ú¸ü$Öê †Ö×$Ö ×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖ ÃÖãÃÖæ¡ÖŸÖÖ †Ö$Ö$Öê ÆüÖ

ÆüÖêŸÖÖ.”29 ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ¾Ö¸ü ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“Öê“Ö ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö ÆüÖêŸÖê Ÿ ÖÖ´Öãôêû ²ÖÆãüÃÖÓ& Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö

•Ö!ÖŸÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔŸÖ ³ÖÖ#Ö ‘Öê$ ÖÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö ¾ÖÓ×“ÖŸÖ ¸üÖ×Æü»Öß ¾Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ

×!ÖÙ´ÖŸÖß´ÖÖ#Ö“ÖÖ ´Öã& Ö ˆ§êü¿Ö ÃÖÖ´ÖÏÖ• ÖÖ¾Ö¸üᯙ †ÖÙ£Ö"ú ²ÖÖê•ÖÖ "ú´Öß "ú¸ü$Öê ÆüÖ ÆüÖêŸÖÖ.

2) ׫üŸÖß"Ö úÖ»Ö$ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1882- ‡.ÃÖ. 1918) :-

†ÖŸÖÖ¯Ö ÖÕŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ¯Öæ$ÖÔ¯Ö$Öê †³ÖÖ¸üŸÖß Ö ÆüÖêŸÖê. ³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê

ŸÖê ãÖÖ×!Ö"ú Æüß !Ö¾ÆüŸÖê ŸÖÃÖê“Ö Ã¾Ö¿ÖÖÃÖ!Ö Æüß !Ö¾ÆüŸÖê, ¯Ö¸ÓüŸÖã ÖÖ“Ö "úÖôûÖŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖß Ö •Ö!ÖŸÖêŸÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö

•ÖÖ#ÖéŸÖß“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ÆüÖê‰ú!Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ !Ö¾Öß!Ö †Ö¿ÖÖ †Ö"úÖÓ%ÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö ÆüÖê‰ú »ÖÖ#Ö» ÖÖ. ¯ÖÏ#ÖŸÖ

ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß ¥ü™üß"úÖê!Ö †ÃÖ»Öê» ÖÖ »ÖÖò›Ôü ׸ü¯Ö!Ö“Öß ¾ÆüÖò‡ÔÃÖ¸üÖò Ö ´Æü$Öæ!Ö ×!Ö Ö㌟Öß —ÖÖ»Öß. Ÿ ÖÖÓ!Öß

18 ´Öê, 1882 ¸üÖê•Öß "êú»Öê» ÖÖ šü¸ü¾ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öê þֹý¯Ö †´Öæ»ÖÖ#ÖÏ

²Ö¤ü»Ö$ ÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. †Ö¯Ö» ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&Ö ÆêüŸÖæ ‘Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ ÖÖ“ÖÖ !ÖÃÖæ!Ö

¯ÖÏÖ´Öã& ÖÖ!Öê ¸üÖ•Ö"úß Ö ¾Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ׿Ö%Ö$Ö ¤êü$ ÖÖ“Öß ÖÓ¡Ö$ÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ †ÃÖ» ÖÖ“Öê’30

16

Ÿ ÖÖ!Öê ïÖ™ü " êú»Öê ¾Ö ÖÖ ÃÖÓãÖÖ"Óú›ê ¯ÖÖÆü$ ÖÖ“ÖÖ !Ö¾Öß!Ö ¥ü™üß"úÖê!Ö ×¤ü»ÖÖ ¾Ö Ÿ ÖÖŸÖæ!Ö“Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ —ÖÖ»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖŸÖÖê. ´Æü$Öæ!Ö »ÖÖò›Ôü ׸ü¯Ö!Ö“ÖÖ ˆ»»Öê&Ö ‘³ÖÖ¸üŸÖß Ö

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ •Ö!Ö"ú †ÃÖÖ "êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê’.

»ÖÖò›Ôü ׸ü¯Ö#Ö“ÖÖ šü¸üÖ¾Ö-1882 :-

׸ü¯Ö!Ö“ ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ!Öê ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ ´ÖæŸÖÔ Ã¾Ö¹ý¯Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖê$ ÖÖ“Öß ×“Ö!Æêü פüÃÖæ

»ÖÖ#Ö»Öß. ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖŸÖß»Ö ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“ ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖᯙ ´ÖÆü¢¾Ö¯Öæ$ÖÔ

׿ֱúÖ¸ü¿Öß ´ÖÖ!Ö» ÖÖ •ÖÖŸÖÖŸÖ.

1) ãÖÖ×!Ö"ú ´ÖÓ›üôûÖŸÖᯙ (Local Board) ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“Öê ¯ÖÏ ÖÖ$Ö "ú´Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

ÖÖ¾Öê. "úÖê$ÖŸ ÖÖÆüß ¯Ö׸üÛã֟ÖßŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“Öß ÃÖÓ& ÖÖ ‹"æú$Ö ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ÃÖÓ& Öê“ ÖÖ

1/3 ¯Öê%ÖÖ †×¬Ö"ú !ÖÃÖÖ¾Öß.

2) †¿ÖÖÃÖ"úß Ö 2/3 ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß ¿ÖŒ ÖŸÖÖê ×!Ö¾Ö›ü$Öæ"ú ‘ ÖÖ¾Öß.

3) ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ¾Ö¸ü ¯ÖÏŸ Ö%Ö ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö šêü¾Ö$ ÖÖ ‹ê¾Ö•Öß †¯ÖÏŸ Ö%Ö ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö †ÃÖÖ¾Öê.

4) ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öê †¬ Ö%Ö ¿ÖŒ ÖŸÖÖê »ÖÖê"úÖÓ"ú›æü!Ö ×!Ö¾Ö›ü»Öê»Öê †ÃÖÖ¾ÖêŸÖ. ÃÖ¸ü"úÖ¸üß

†×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“Öß †¬ Ö%Ö ´Æü$Öæ!Ö ×!Ö Ö㌟Öß "êú»Öß •ÖÖ‰ú !Ö Öê.

5) ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ †Ö¯Ö» ÖÖ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ· ÖÖ ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›ü$ ÖÖÃÖÖšüß ¯Öã¸êü¿Öß †ÖÙ£Ö"ú ÃÖ¢ÖÖ

פü»Öß •ÖÖ¾Öß ŸÖÃÖê“Ö ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ †ÖÙ£Ö"ú ÃÖÖÆüÖ Ö

¤êü$ ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸üÖ¾Öß.

6) ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯Ö׸üÛã֟Öß ×¾Ö“ÖÖ¸üÖŸÖ ‘Öê‰ú!Ö ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ“Öß "úÖ ÖÔ¾ÖÖÆüß

"ú¸üÖ¾Öß.

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öß ¾ÖÖœü "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê †Ö$Ö»Öê»ÖÖ ÆüÖ šü¸üÖ¾Ö

†×ŸÖ¿Ö Ö ´ÖÆü¢¾Ö¯Öæ$ÖÔ ÆüÖêŸÖÖ. ‡.ÃÖ. 1883 ¾Ö ‡.ÃÖ.1885 ´Ö¬ Öê ¾Öê#Ö¾Öê#Öó ÖÖ ¯ÖÏÓÖŸÖÖ!Öß "úÖ Ö¤êü " êú»Öê ¾Ö

וֻÆüÖ ²ÖÖê›Ôü †Ö×$Ö ×•Ö»ÆüÖ †ÓŸÖ#ÖÔŸÖ ŸÖÖ»Öã"úÖ ²ÖÖê›Ôü ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. †!Öê"ú ¯ÖÏÖÓŸÖÖÓ!Öß

וֻÆüÖ²ÖÖê›üÖÕ!ÖÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ ²ÖÖê›üÖÔÓ!ÖÖ †Ö¾Ö¿ Ö"ú ŸÖÖê ×!Ö¬Öß, ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö ¾Ö †ÖÙ£Ö"ú †×¬Ö"úÖ¸ü פü»Öê

¯Ö¸ÓüŸÖã ׸ü¯Ö!Ö“ÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö †ÃÖæ!ÖÆüß ×•Ö»ÆüÖ ²ÖÖê›üÖÔ¾Ö¸ü וֻÆüֆ׬Ö"úÖ· ÖÖÓ“Öê ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö ¸üÖ×Æü»Öê. וֻÆüÖ

17

²ÖÖê›üÖÔ"ú›êü ˆŸ¯Ö®ÖÖ“Öê ÃÖÖ¬Ö!Ö ´Æü$Öæ!Ö ¯ÖÖÆü$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖ †ÃÖê. »ÖÖê"úÖÓ“Öß #Ö¸•Öü ³ÖÖ#Ö¾Ö$ ÖÖ"ú›êü Œ¾Öד֟֓Ö

»Ö%Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ Öê‡Ô.

»ÖÖò›Ôü ׸ü¯Ö!Ö“ ÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ´Öãôêû —ÖÖ»Öê»Öß ¯ÖÏ#ÖŸÖß »ÖÖò›Ôü "ú—ÖÔ!Ö ¾Ö Ÿ ÖÖ“ ÖÖ †#ÖÖê¤ü¸üß»Ö

¾ÆüÖò‡ÔÃÖ¸üÖò Ö“ ÖÖ "úÖ¸ü"úߤüáü´Ö¬ Öê &ÖãÓ™ü»Öß. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ »ÖÖê"ú ÃÖ¢ÖÖ ÃÖÓ¯ÖÖ¤ü$ ÖÖÃÖ ¯ÖÖ¡Ö !ÖÖÆüßŸÖ †ÃÖÖ

Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ ¥üœü ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ ÆüÖêŸÖÖ. ײÖÎ×™üü¿Ö !ÖÖê"ú¸ü¿ÖÖÆüß“Öß ³Öæ×´Ö"úÖ Ÿ ÖÖ“ ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ»ÖÖ ±úÖ¸ü¿Öß †!Öã"æú»Ö

!Ö¾ÆüŸÖß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ¾ÖÖœü» ÖÖÃÖ †Ö¯Ö» ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü ´Ö ÖÖÔ¤üÖ ¯Ö›üŸÖß»Ö

ÖÖ´Öãôêû Ÿ ÖÖÓ!Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß"ú›êü ¤ãü»ÖÔ%Ö "êú»Öê.

ÖÖ "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ¤ãüÃÖ¸üß ´ÖÆü¢¾Ö¯Öæ$ÖÔ ‘Ö™ü!ÖÖ ´Æü$Ö•Öê

×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$Ö †Ö ÖÖê#ÖÖ“ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö ÆüÖê Ö. ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü

"ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ÆüÖò²Ö ÆüÖ‰úÃÖ ÖÖÓ“ ÖÖ †¬ Ö%ÖŸÖê&ÖÖ»Öß ‡.ÃÖ.1907 ´Ö¬ Öê ÖÖ †Ö ÖÖê#ÖÖ“Öß !Öê Ö$Öæ"ú "êú»Öß

#Öê»Öß. ÖÖ †Ö ÖÖê#ÖÖ!Öê ‡.ÃÖ.1909 ´Ö¬ Öê †Ö¯Ö» ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ»ÖÖ ÃÖÖ¤ü¸ü "êú» ÖÖ.

1) &Öê›êü ÆüÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• ÖÃÖÓãÖê“ÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ‘Ö™ü"ú ÃÖ´Ö•Ö»ÖÖ •ÖÖ¾ÖÖ †Ö×$Ö ¯ÖÏŸ Öê"ú

#ÖÖ¾ÖÖÓŸÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß. ¿ÖÆü¸üß ³ÖÖ#ÖÖÃÖÖšüß !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“Öß

ãÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß.

2) ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ´Ö¬ Öê ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öê ²ÖÆãü´ÖŸÖ †ÃÖÖ¾Öê.

3) !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö" êú“ ÖÖ †¬ Ö%ÖÖ“Öß ×!Ö¾Ö›ü ÃÖ¤üà ÖÖÓ"ú›æ!Ö " êú»Öß •ÖÖ¾Öß ¯Ö¸ÓüŸÖã וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö

²ÖÖê›üÖÔ“ÖÖ †¬ Ö%Ö ´Æü$Öæ!Ö ×•Ö»ÆüÖ׬Ö"úÖ· ÖÖ!Öê "úÖ´Ö ¯ÖÆüÖ¾Öê.

4) !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"úÖÓ!ÖÖ Ã¾ÖŸÖ:“Öê †Ó¤üÖ•Ö¯Ö¡Ö"ú ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¾Ö "ú¸ü »ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü

†ÃÖÖ¾ÖÖ. ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖÓÃÖÖšüß ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ!Öê ´Ö¤üŸÖ "ú¸üÖ¾Öß.

5) ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ¾Ö¸ü ²ÖÖÊ ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö ±úŒŸÖ ÃÖ»»ÖÖ, ÃÖæ“Ö!ÖÖ †Ö×$Ö »Öê&ÖÖ¯Ö¸ßü%Ö$Ö

ÖÖ ¯Öã¸üŸÖê“Ö ´Ö ÖÖÔפüŸÖ †ÃÖÖ¾Öê.

6) ´ÖÖêšü¶Ö ¿ÖÆü¸üÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖÃÖÖšüß ¯Öæ$ÖÔ ¾Öêôû "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ¸üß †ÃÖÖ¾ÖÖ ¾Ö ãÖÖ×!Ö"ú

ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ †Ö¯Ö» ÖÖ "ú´ÖÔ“ÖÖ· ÖÖ¾Ö¸ü ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö šêü¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü †ÃÖÖ¾ÖÖ.

7) !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö" êú“ ÖÖ "ú•ÖÔ ‘Öê$ ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü ŸÖÃÖê“Ö "Îú Ö-×¾Ö"Îú Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ

†×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“Öê "úÖ Ö´Ö ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö ¸ÖüƾÖê.

18

8) !ÖÖ#Ö¸üß %Öê¡ÖÖŸÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ׿Ö%Ö$ÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú¾Ö¸ü ÃÖÖê¯Ö¾ÖÖ¾Öß. •Ö¸ü ¿ÖŒ Ö

†ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü Ø"ú¾ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“Öß †ÖÙ£Ö"ú Ûã֟Öß “ÖÖÓ#Ö»Öß †ÃÖ» ÖÖÃÖ Ÿ ÖÖÓ!Öß ´ÖÖ¬ Ö×´Ö"ú

×¾ÖªÖ»Ö ÖÖ¾Ö¸ü ÃÖã¨üÖ &Ö“ÖÔ "ú¸üÖ¾ÖÖ.

¯Ö¸ÓüŸÖã ‡.ÃÖ.1918 ¯Ö ÖÕŸÖ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÏ#ÖŸÖß —ÖÖ»Öß !ÖÖÆüß. Ÿ ÖÖ ¾ÖÂÖá ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê

‹"ú šü¸üÖ¾Ö ÃÖÓ ÖŸÖ "êú»ÖÖ †Ö×$Ö Ÿ ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ«üÖ¸êü ïÖ™ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê "úß , »ÖÖê"úÖ“ ÖÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö

׿Ö%Ö$ÖÖÃÖÖšüß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öß #Ö¸ü•Ö †ÃÖæ!Ö Ÿ ÖÖ ÃÖÓãÖÖ¾Ö¸üᯙ †!ÖÖ¾Ö¿ Ö"ú ×!Ö²ÖÕ¬Ö ¤æü¸ü

"ú¸ü$ ÖÖ“Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»Öê •ÖÖŸÖß»Ö. ÃÖ¸ü"úÖ¸üß &ÖÖŸ ÖÖ“ ÖÖ "úÖ ÖÔ%Ö´ÖŸÖê“ ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ¯Öê%ÖÖ »ÖÖê"úÖÓ“ ÖÖ

¸üÖ•Ö"úß Ö ×¿Ö%Ö$ÖÖ“ ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ»ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ †×¬Ö"ú ´ÖÆü¢¾Ö †ÖÆêü

´Æü$Öæ!Ö ÖÖ ÃÖÓãÖÖ †×¬Ö"ú ¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú þֹý¯ÖÖ“ ÖÖ †ÃÖÖ¾ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Ö¸üÆüß šü¸üÖ¾ÖÖŸÖ ³Ö¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ

†Ö»ÖÖ. Ÿ ÖÖŸÖᯙ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ´Öã§êü ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ ÖÖ$Öê ÆüÖêŸÖê.

#ÖÖ¾ÖÖÓ´Ö¬ Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ¯Öã!Ö¹ý•Öá×¾ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ ÖÖŸÖ.

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ Ö¬ Öê ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öê ¯Öæ$ÖÔ ²ÖÆãü´ÖŸÖ †ÃÖÖ¾Öê.

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ“ ÖÖ ×!Ö¾Ö›ü$Öã"úß"ú׸üŸÖÖ ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ×¾ÖßÖéŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

ÖÖ¾ÖÖ.

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ“ÖÖ †¬ Ö%Ö ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ †ÃÖÖ¾ÖÖ.

3) ŸÖéŸÖß"Ö úÖ»Ö$ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1919- ‡.ÃÖ. 1937):-

¯Ö×Æü»Öê ´ÖÆüÖ Öã¨ü ÃÖã¹ý —ÖÖ» ÖÖ¾Ö¸ü ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ“ÖÖ ¯ÖÖ ÖÖ †×¬Ö"ú ¹Óý¤ü "ú¸ü$ ÖÖ“Öê

¯ÖÏ ÖŸ!Ö —ÖÖ»Öê. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ¸üÖ•Ö"úß Ö ¯Ö׸üÛã֟ÖßŸÖ &Öæ¯Ö ²Ö¤ü»Ö ‘Ö›æü!Ö ÖêŸÖ ÆüÖêŸÖê. ÖÖ Öã¨üÖŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ!Öß

ײÖÎ×™üü¿ÖÖÓ!ÖÖ ÃÖÆü"úÖ ÖÔ "ú¸üÖ¾Öê †Ö×$Ö Öã¨ü ÃÖÓ¯Ö» ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ!ÖÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ¯Ö¨üŸÖß“Öß ¸üÖ•Ö¾Ö™ü

ˆ¯Ö»Ö²¬Ö "ú¹ý!Ö ×¤ü»Öß •ÖÖ‡Ô»Ö †ÃÖê †Ö¿¾ÖÖÃÖ!Ö ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ"ú›æ!Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ³ÖÖ¸üŸÖ ´ÖÓ¡Öß »ÖÖò›Ôü

´ÖÖÑ™êü# Öæ ÖÖÓ!Öß 20 †Öò#ÖÙü, 1917 ¸üÖê•Öß ×²ÖÎ×™ü¿Ö ÃÖÓÃÖ¤êüŸÖ ‹"ú ‘ÖÖêÂÖ$ÖÖ "êú»Öß "úß, ³ÖÖ¸üŸÖÖ»ÖÖ

•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß“Öê ÃÖ¸ü"úÖ¸ü פü»Öê •ÖÖ‡Ô»Ö. ÖÖ ‘ÖÖêÂÖ$Öê!ÖÓŸÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ ´ÖÓ¡ ÖÖ!Öê ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ¤üÖî¸üÖ "êú»ÖÖ ¾Ö

¾ÆüÖò‡ÔÃÖ¸üÖò Ö »ÖÖò›Ôü “Öê´ÃÖ±úÖê›Ôü ÖÖÓ“ ÖÖ¿Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü-×¾Ö×!Ö´Ö Ö "ú¹ý!Ö ¸Öü• Ö ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ

ÃÖã“Ö×¾Ö$ÖÖ¸üÖ ÃÖÓ ÖãŒŸÖ †Æü¾ÖÖ»Ö ‡.ÃÖ.1918 ´Ö¬ Öê ÃÖÖ¤ü¸ü "êú»ÖÖ. ÖÖ †Æü¾ÖÖ»ÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö

ÃÖÓãÖÖÃÖÓ²Ö¬Öß ÃÖæ“Ö!ÖÖ "êú»Öê» ÖÖ †ÖœüôûŸÖÖŸÖ. ‡.ÃÖ. 1919-20 ´Ö¬ Öê •ÖÖê "úÖ Ö¤üÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ

19

Ÿ ÖÖŸÖᯙ ²Ö¸üÖ“ÖÃÖÖ ³ÖÖ#Ö ÖÖ †Æü¾ÖÖ»ÖÖŸÖß»Ö ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß ¾Ö¹ý!Ö ‘ÖêŸÖ»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú

þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÃÖÓ²Ö¬Öß ²Ö¸êü“Ö ²Ö¤ü»Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“Öß ¾ ÖÖ¯ŸÖß ¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö " êú»ÖÖ.

´Æü$Öæ!Ö ÖÖ "úÖ ÖªÖÓ“ÖÖ ÖÖ ×šü"úÖ$Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¸ü$Öê ÖÖê# Ö šü¸êü»Ö.

‡.ÃÖ.1919 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß ‡.ÃÖ.1920 ¯ÖÖÃÖæ!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÖÖ

"úÖ ÖªÖ!Öê ׫ü¤ü»Ö ¿ÖÖÃÖ!Ö ¯Ö¨üŸÖß»ÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. ‡.ÃÖ. 1919 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê • ÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ Ÿ ÖÖ ¯Öãœü߻֯ÖÏ´ÖÖ$Öê ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ ÖêŸÖß»Ö.

1) ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖê“ ÖÖ †¬ Ö%ÖÖ“Öê ¯Ö¤ü †¿ÖÖÃÖ"úß Ö ¾ ÖÛŒŸÖ"ú›êü †Ö»Öê.

2) ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ“Öê þֹý¯Ö †×¬Ö"ú »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß׳ִÖã&Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»ÖÖ

#Öê»ÖÖ. ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸üÖ“Öß "ú%ÖÖ ×¾ÖßÖéŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ ÖÖ

"úÖ ÖÖÔŸÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß ÆüÖê$ ÖÖ“Öß ÃÖÓ¬Öß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ "ú¹ý!Ö ×¤ü»Öß.

3) †ÖÙ£Ö"ú %Öê¡ÖÖŸÖ Æüß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ!ÖÖ ²Ö¸üß“Ö Ã¾ÖÖ Ö¢ÖŸÖÖ ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

4) †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß ×¾ÖÂÖ Ö"ú ²Ö¸êü“Ö †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê.

†¿ÖÖ ¸üߟÖß!Öê ¯Ö×Æü» ÖÖÓ¤üÖ“Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü †×¬Ö"ú ¾ ÖÖ¯Ö"ú ŸÖŸ¾ÖÖÓ“ÖÖ Ã¾Öß"úÖ¸ü

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ‡.ÃÖ.1919 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ

"ú%ÖêŸÖ †Ö$Ö» ÖÖ ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß »ÖÖê"úÃÖÓ ÖŸÖ ´ÖÓ¡ ÖÖÓ¾Ö¸ü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ‡. ÃÖ. 1919-

1925 ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ²ÖÓ#ÖÖ»Ö, ײÖÆüÖ¸ü , ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¾Ö ¯ÖÓ•ÖÖ²Ö ‡Ÿ ÖÖפü ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öê

"úÖ Ö¤êü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ‡. ÃÖ. 1937 ´Ö¬ Öê »ÖÖê"ú×!Ö ÖãŒŸÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ´Ö¬ Öê

†×¬Ö"úÖ¸ü¹ýœü —ÖÖ» ÖÖ¾Ö¸ü ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ¯ÖÏÖןÖ×!ÖÛ¬Ö"ú —ÖÖ» ÖÖ. ³ÖÖ¸üŸÖß Ö

•Ö!ÖŸÖê»ÖÖ ¾Ö !ÖêŸÖ韾ÖÖ»ÖÖ ÆüÖ †!Öã³Ö¾Ö !Ö¾Öß!Ö“Ö ÆüÖêŸÖÖ ×´ÖôûÖ»Öê» ÖÖ ÃÖ¢Öê“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ÖÖê# Ö ×¤ü¿Öê!Öê !Ö "ú¸üŸÖÖ

¾Öî ÖÛŒŸÖ"ú þÖÖ£ÖÖÔÃÖÖšüß, ¸üÖ•Ö"úß Ö ¯ÖÏןÖšêüÃÖÖšüß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê‰ú »ÖÖ#Ö»ÖÖ. ÖÖŸÖæ!Ö †!Öê"ú ¯ÖÏ¿!Ö ×!Ö´ÖÖÔ$Ö

—ÖÖ»Öê. • ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ ÆüÖêŸ ÖÖ ŸÖê ˆ§êü¿Ö ¤æü¸ü“Ö ¸üÖ×Æü»Öê ¾Ö ÖÖŸÖæ!Ö

»ÖÖ“Ö»Öã“Ö¯ÖŸÖ, †"úÖ ÖÔ%Ö´ÖŸÖÖ, ¾Ö׿ֻÖê²ÖÖ•Öß, ãÖÖ×!Ö"ú %Öê¡ÖÖŸÖ ¸üÖ•Ö"ú¸ü$ÖÖ“ÖÖ ×¿Ö¸ü"úÖ¾Ö ¾Ö ÃÖ!Ö¤üß

!ÖÖê"ú¸üÖ¾Ö¸ü ¸üÖ•Ö"úß Ö ¤ü›ü¯Ö$Ö †Ö$Ö$Öê ÖÖÃÖÖ¸ü&Öê ¤üÖêÂÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öê Ÿ ÖÖ´Öãôêû ‹"Óú¤ü¸ü ÃÖ¾ÖÔ ¯Ö¨üŸÖß“Öß“Ö

¯ÖÖÆ$Öß "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ´ÖÖ#Ö$Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê‰ú »ÖÖ#Ö»Öß. ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ!Öê ‡.ÃÖ.1930 ´Ö¬ Öê ‘ÃÖÖ Ö´Ö!Ö

"ú×´Ö¿Ö!Ö“Öß’ !Öê´Ö$Öæ"úú "êú»Öß ÖÖ "ú×´Ö¿Ö!Ö»ÖÖ ¤êü&Öᯙ ÖÖ ÃÖÓãÖÖ´Ö¬ Öê ¤üÖêÂÖ ×¤üÃÖæ!Ö †Ö»Öê ¾Ö Ÿ ÖÖ

20

¥ü™üß!Öê ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ "ú×´Ö¿Ö!Ö!Öê ׿ֱúÖ¸ü¿Öß "êú» ÖÖ • ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ‡.ÃÖ.1935 “ ÖÖ

"úÖ ÖªÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.

¯ÖÓ›üßŸÖ •Ö¾ÖÖÆü¸ü»ÖÖ»Ö !ÖêÆü¹ý ‡.ÃÖ.1924-25 ´Ö¬ Öê †»ÖÖÆüÖ²ÖÖ¤ü !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“Öê †¬ Ö%Ö ÆüÖêŸÖê

Ÿ ÖÖÓ!Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔ²ÖÖ²ÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ †!Öã³Ö¾ÖÖ“Öê "ú£Ö!Ö ¯Öãœü߻֯ÖÏ´ÖÖ$Öê "êú»Öê,

“¤ü¸ü¾ÖÂÖá ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ¯ÖÏßÖÖ¾ÖÖ«üÖ¸êü ŸÖÃÖê“Ö ¾ÖŸÖÔ´ÖÖ!Ö¯Ö¡Öê !Ö#Ö¸ü¯Ö׸üÂÖ¤ü †Ö×$Ö ‡ŸÖ¸ü ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ¾Ö¸ü

×™ü"úÖ "ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ ¾Ö Ÿ ÖÖ¾Ö¹ý!Ö †ÃÖÖ ×!ÖÂ"úÂÖÔ "úÖœü$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖÖê "úß, »ÖÖê"úŸÖÖÓסÖ"ú ÃÖÓãÖÖ

³ÖÖ¸üŸÖÖÃÖÖšüß †!Öã" æ »Ö !ÖÖÆüߟÖ. ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öê †¯Ö Ö¿Ö Ã¯Ö™ü פüÃÖŸÖ †ÖÆê.ü ¯Ö¸ÓüŸÖã • ÖÖ

¾ Ö¾ÖãÖê“ ÖÖ †ÓŸÖ#ÖÔŸÖ Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ "úÖ´Ö "ú¸üÖ¾Öê »ÖÖ#ÖŸÖê Ÿ ÖÖ"ú›êü "úÖê$Öß“Ö »Ö%Ö ¤êüŸÖ !ÖÖÆüß. ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ

¾ Ö¾ÖãÖÖÆüß ¯Öæ$ÖÔ¯Ö$Öê »ÖÖê"úŸÖÖÓסÖ"ú þֹý¯ÖÖ“Öß !ÖÖÆüß ¾ÖÖ ¯Öæ$ÖÔ ×!Ö¸Óü"ãú¿Ö ¯Ö¨üŸÖß“Öß Æüß !ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ¤üÖê!Æüß“Öê

×´ÖÁÖ$Ö †ÖÆêü. ¯Ö׸ü$ÖÖ´ÖŸÖ: ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ ¤üÖê!Æüß“ÖêÆüß ¤üÖêÂÖ ×¤üÃÖæ!Ö ÖêŸÖÖŸÖ. "úÖ¸ü$Ö "úÖÆüßÆüß †ÃÖ»Öê

ŸÖ¸üß, †Ö´Ö“ ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ "úÖ ÖÔ%Ö´Ö †Ö×$Ö Ö¿ÖþÖߟÖê“Öß ˆ¤üÖÆü¸ü$Öê !ÖÖÆßüŸÖ †Ö×$Ö Æêü

ÃÖ¾ÖÔ Ã¾ÖÖ³ÖÖ×¾Ö"ú †ÖÆêü. "úÖ¸ü$Ö »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß“ ÖÖ Ö¿ÖÖÃÖÖšüß •ÖÖ#ÖéŸÖ »ÖÖê"ú´ÖŸÖ †Ö×$Ö •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß“Öß

³ÖÖ¾Ö!ÖÖ ÖÖ ²ÖÖ²ÖßÓ“Öß ¯ÖÖ¿¾ÖÔ³Öæ´Öß †Ö¾Ö¿ Ö"ú †ÃÖŸÖê. ÖÖˆ»Ö™ü †Ö´Ö“Öê Öê£Öê ÃÖ¾ÖÔ¡Ö ÃÖ¢ÖÖ ¾ÖÖ¤üÖ“Öê

¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸ü$Ö †ÃÖæ!Ö »ÖÖê"úŸÖÓ¡ÖÖŸ´Ö"ú ÃÖÖ¬Ö!ÖÖ“ÖÖ †³ÖÖ¾Ö †ÖÆêü. ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ׿Ö%Ö$ÖÖ“Öß "úÖê$ÖŸÖß“Ö

¾ Ö¾ÖãÖÖ !ÖÖÆüß Ø"ú¾ÖÖ Ã¾ÖÃ£Ö †Ö×$Ö •ÖÖ#ÖéŸÖ »ÖÖê"ú´ÖŸÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»Öê»ÖÖ !ÖÖÆüß

ÖÖ´Öãôêû »ÖÖê"ú´ÖŸÖ ¾ ÖÛŒŸÖ#ÖŸÖ, ÃÖÖÓ¯ÖϤüÖ× Ö"ú †Ö×$Ö ŸÖã“”û #ÖÖê™üß"ú›ê †Ö"úÙÂÖŸÖ ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖê.”31

4) “ÖŸÖã£ÖÔ úÖ»Ö$ÖÓ›ü (‡.ÃÖ. 1938- ‡.ÃÖ. 1947) :-

‡.ÃÖ.1935 ÃÖÖ»Öß ÃÖÓ´ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö "úÖ ÖªÖŸÖᯙ ¯ÖÏÖÓŸÖß Ö

¿ÖÖÃÖ!ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“ÖÖ ³ÖÖ#Öü ‡.ÃÖ.1937 ´Ö¬ Öê »ÖÖ#Öæ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ‡.ÃÖ. 1935 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê

׫ü¤ü»Ö ¿ÖÖÃÖ!Ö ¯Ö¨üŸÖß !Ö™ü "ú¹ý!Ö ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü þÖÖ Ö¢Ö ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¹ý!Ö

ÃÖÓ‘Ö¸üÖ• ÖÖŸÖ ¹ý¯ÖÖÓŸÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»ÖÖ. ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÆüÖ ×¾ÖÂÖ Ö ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü"ú›êü

¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ¯ÖÏÖÓŸÖÖ´Ö¬ Öê »ÖÖê"ú×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß“ ÖÖ ÆüÖŸÖÖŸÖ ÃÖ¢ÖÖ ÖêŸÖÖ“Ö Ÿ ÖÖÓ!Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú

þָüÖ• Ö ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖᯙ ¤üÖêÂÖ, †›ü“Ö$Öß ÖÖÓ“ÖÖ †³ ÖÖÃÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ÃÖ×´ÖŸ ÖÖ ×!Ö ÖãŒŸÖ " êú» ÖÖ. ‡.ÃÖ.

1935 ´Ö¬ Öê ´Ö¬ Ö ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ, ‡.ÃÖ. 1938 ˆ¢Ö¸ü ¯ÖϤêü¿ÖÖŸÖ ¾Ö ‡.ÃÖ. 1939 ´Ö¬ Öê ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ †¿ÖÖ

21

þֹý¯ÖÖ“ ÖÖ ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ " êú»Öß #Öê»Öß. ÃÖ¾ÖÔ“Ö ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ!Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• ÖÖ“ ÖÖ %Öê¡ÖÖŸÖ

¯Ö׸ü¾ÖŸÖÔ!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü "ú%ÖêŸÖ ¾ÖÖœü, !Öê´Ö$Öã"úÖÓ“ ÖÖ ¯Ö¨üŸÖß ¸ü§ü "ú¸ü$Öê,

ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖ "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß ×¾ÖÂÖ Ö"ú ¾Ö “Ö“ÖÖÔŸ´Ö"ú "úÖ ÖÖÔŸÖ ×¾Ö³ÖÖ•Ö!Ö "ú¹ý!Ö ¤üÖê!Æüß %Öê¡ÖÖŸÖ ÖÖ

ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ ¯Öã¸êüÃÖê †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß "êú» ÖÖ. ‡.ÃÖ. 1939 ´Ö¬ Öê ¤ãüÃÖ¸êü ´ÖÆüÖ Öã¨ü ÃÖã¹ý

—ÖÖ»Öê ÖÖ“Ö ¾ÖÂÖá ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸üÖÓ!Öß ¸üÖ•Öß!ÖÖ´Öê פü»Öê. Ÿ ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü Öã ü ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ ¯Ö ÖÕŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú

þָüÖ• ÖÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ±úÖ¸üÃÖê "úÖÆüß ÆüÖê‰ú ¿Ö"ú»Öê !ÖÖÆüß. ÖÖ ¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ ÖÖ“ÖÖ »ÖœüÖ

ŸÖß¾ÖÎ —ÖÖ»ÖÖ ¾Ö ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ!Öß ³ÖÖ¸üŸÖÖ»ÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ Ö ¤êü$ ÖÖ“Öê •ÖÖÆü߸ü "êú»Öê.

£ÖÖê›üŒ ÖÖŸÖ ×²ÖÎ×™ü¿Ö ¸üÖ•Ö¾Ö™üßŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖßÓ!Öß Ÿ ÖÖÓ“Öß Ã¾ÖÖ Ö¢ÖŸÖÖ #Ö´ÖÖ¾Ö»Öê»Öß ÆüÖêŸÖß. ײÖÎ×™üü¿Ö

¸üÖ•Ö¾Ö™üß!Öê ÖÖ ‘Ö™ü"úÖÓ!ÖÖ ×!ÖÙ¾Ö¾ÖÖ¤ü¯Ö$Öê ‹"ú !Ö¾ÖÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö Ã¯Ö¿ÖÔ ×¤ü»ÖÖ. ŸÖÖê ´Æü$Ö•Öê ¯ÖÖÛ¿“Ö´ÖÖŸ Ö

¬Ö¸üŸÖß“Öß ×!Ö¾Ö›ü$Öæ"ú ¯ÖÏ$ÖÖ»Öß. ´ÖÖ¡Ö ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖ“Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÖÖ ‘Ö™ü"úÖ¾Ö¸ü“Öê ¯ÖÏê´Ö !ÖîÃÖÙ#Ö"ú !Ö¾ÆüŸÖê ŸÖ¸ü ŸÖê

¸üÖ•Ö"úß Ö #Ö¸ü•ÖêŸÖæ!Ö ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öê ÆüÖêŸÖê. ÖÖ ‘Ö™ü"úÖ“Öê ¯Öã!Ö¹ý••Öß¾Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öê ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö

×!Ö±úôû šü¸ü»Öê. ‡.ÃÖ. 1947 !ÖÓŸÖ¸ü ´Æü$Ö•Öê“Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖß!ÖÓŸÖ¸ü ÖÖ ‘Ö™ü"úÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏןÖšüÖ †Ö×$Ö ÃÖ¢ÖÖ

¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öß. ¯Ö¸ÓüŸÖã &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö †Ö×$Ö "ú¸ü †Ö"úÖ¸ü$Öß“Öß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ¾Ö •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü

¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú ÃÖÓãÖÖ, ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öê ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö "ú¸ü$ÖÖ¸ß ÃÖÓãÖÖ ŸÖÃÖê“Ö ¤êü¿ÖÖ“Öê ÃÖ¸ü"úÖ¸ü ŸÖ ÖÖ¸ü

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß ³Öæ×´Ö"úÖ ²Ö•ÖÖ¾Ö$ÖÖ¸üß ÃÖÓãÖÖ ´Æü$Öæ!Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ ü ÖÖ

&Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß ÆüÖêŸÖ Æêü ´ÖÖ! Ö "ú¸üÖ¾Öê »ÖÖ#ÖŸÖê. ÖÖ“Ö ŸÖŸ¾ÖÖ!Öê ¯Öãœüᯙ "úÖôûÖŸÖ

ü³ÖÖ¸üŸÖß Ö ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!Ö ×!Ö´ÖÖÔŸ ÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ "ú¸ü$ ÖÖ“Öê ¾Ö ×¤ü¿ÖÖ ¤êü$ ÖÖ“Öê "úÖ ÖÔ "êú»Öê.

´ÖÆüÖŸ´ÖÖ %ÖÖÓ¬Öß“Öê ¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ ¸üÖ•Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ößê ×¾Ö“ÖÖ¸ü :-

³ÖÖ¸üŸÖß Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖßŸÖ #ÖÖÓ¬Öà•Öß“ÖÖ ´ÖÖê»ÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ™Ö ÆüÖêŸÖÖ. "#ÖÏÖ´Öß$Ö¾ÖÖ¤"ü !ÖÖ¾ÖÖ“Öê ‹"ú

!Ö¾Öß!Ö ŸÖŸ¾Ö–ÖÖ!Ö Ÿ ÖÖÓ!Öß ³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ!ÖÖ ×¿Ö"ú×¾Ö»Öê. Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ

²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ¾Ö¸ü ¾Ö •Ö!ÖŸÖê“ ÖÖ !ÖêŸ ÖÖÓ¾Ö¸ü ¯ÖϳÖÖ¾Ö ÆüÖêŸÖÖ. Ÿ ÖÖÓ!Öß †Ö¯Ö» ÖÖ »Öê&Ö!ÖÖŸÖæ!Ö ¾Ö ¾ÖêôûÖê¾Öêôûß

´ÖÖÓ›ü»Öê» ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖŸÖæ!Ö &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ ¸ü“Ö!ÖÖŸ´Ö"ú ¾Ö ×!ÖÙ´ÖŸÖß%Ö´Ö "úÖ ÖÖÔÃÖÖšüß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ

"ú¸ü$ ÖÖ´Ö¬ Öê ´Öã& Ö ³Öæ×´Ö"úÖ ²Ö•ÖÖ¾Ö$ÖÖ· ÖÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ¾Ö þÖÖ¾Ö»ÖÓ²Öß †Ö×$Ö †ÖŸ´Ö×!Ö³ÖÔ¸ü &Öê›ü¶ÖÓ“Öß

¯Öã!Ö¸Ôüü²ÖÖÓ¬Ö$Öß "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖê"ú›êü »ÖÖê"úÖÓ“Öê †Ö×$Ö ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öê »Ö%Ö ¾Öê¬Ö»Öê. ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö

²ÖÆãüÃÖÓ& Ö »ÖÖê"ú &Öê›ü¶ÖŸÖ ¸üÆüÖŸÖ †ÃÖ» ÖÖ´Öãôêû &Öê›üß ¯Öæ¾ÖÔ¾ÖŸÖ ¾Ö ¿ÖŒ Ö ŸÖê¾Öœüß Ã¾Ö ÖÓ¯Öæ$ÖÔ ¾ÆüÖ¾Öß Æüß

22

Ÿ ÖÖÓ“Öß ×¾Ö¬ÖÖ Ö"ú "ú»¯Ö!ÖÖ ÆüÖêŸÖß. ³ÖÖ¸ŸÖÖ“ ÖÖ ³Ö×¾Ö Ö"úÖôûÖ“ ÖÖ ¸ü“Ö!ÖêŸÖ &Öê›êü#ÖÖ¾ÖÖÓ“Öß ³Öæ×´Ö"úÖ "úÖ Ö

†ÃÖÖ¾Öß ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ †ÃÖ$ÖÖ¸üß Ÿ ÖÖÓ“Öß †¯Öê%ÖÖ ‡.ÃÖ. 1937 ÃÖÖ»Öß "úÖÑ#ÖÏêÃÖ ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôêû †×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü

†Ö»Öß Ÿ ÖÖ¾Öêôûß Æü׸ü•Ö!Ö ´Ö¬ Öê Ÿ ÖÖÓ!Öß Ã¯Ö™ü "êú»Öß. "´Öß ÃÖÖÓ#ÖŸÖ †Ö»ÖÖê †ÖÆêü "úß, •Ö¸ü †Ã¯Öé¿ ÖŸÖÖ

¸üÖ×Æüü»Öß ŸÖ¸ü ØÆü¤ãüŸ¾Ö !Ö™ü ÆüÖê‡Ô»Ö. Ÿ ÖÖ“Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ´Öß †ÃÖêÆüß ´Æü$ÖŸÖÖê "úß •Ö¸ü &Öê›êü#ÖÖ¾ÖÖÓ“ÖÖ !ÖÖ¿Ö —ÖÖ»ÖÖ

ŸÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ !ÖÖ¿Ö ¯ÖÖ¾Öê»Ö. ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öê †Ûß֟¾Ö !Ö™ü ÆüÖê‡Ô»Ö, •Ö#ÖÖŸÖ»Öê Ÿ ÖÖ“Öê "úÖ ÖÔ !Ö™ü ÆüÖê‡Ô»Ö."

´Æü$Öæ!Ö“Ö #Öã¹ý¤êü¾Ö ™üÖ#ÖÖê üÖ!Öê †ÃÖê ´Æü™ü»Öê †ÖÆêü "úß, "&Öê›êü ×™ü"ú¾Öæ!Ö šêü¾Ö$Öê ´Æü$Ö•Öê ´ÖÖ!Ö¾Öß ¾ÖÓ¿Ö

ÃÖÓ#ÖÖê¯Ö$Öê ÆüÖê Ö."32

#ÖÖÓ¬Öß•Öß!Öß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ˆ»»Öê&Ö ¯ÖÏ£Ö´Ö 14 ±êú²ÖÎã¾ÖÖ¸üß 1946 ¸üÖê•Öß ´Ö¦üÖÃÖ ×´Ö¿Ö!Ö¸üß

¯Ö׸üÂÖ¤êüŸÖ "êú»ÖÖ. "þ֤êü¿Öß“Öê †!Öã"ú¸ü$Ö "ú¸üŸÖÖ!ÖÖ ´ÖÖ— ÖÖ !Ö•Ö¸êüÃÖ ÖêŸÖÖŸÖ Ÿ ÖÖ Ã¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ¤êü¿Öß

ÃÖÓãÖÖ ( Indigenous institutions ) †Ö×$Ö #ÖÖ¾Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß †ÃÖê ´ÖÖ—Öê ´ÖŸÖ †ÖÆêü."33

Mahatma Gandhi for the first time made mention of the panchayats on

February 14, 1946, in a Madras Missionary conference: "Following the

Swadeshi Spirit, I observe, the indigenous institutions and the village

panchayats hold me".

"úÖÑ#ÖÏêÃÖ“Öß Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“Öß †Öêœü †Ö×$Ö ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$Ö "ú×´Ö¿Ö!Ö“ ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿ÖßÓ“Öß

†Ó Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß ¬Öãü›ü"úÖ¾Ö» ÖÖ´Öãôêû "úÖÓÆüß "úÖôû ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÆüÖ ×¾ÖÂÖ Ö ¯ÖÖšüß´ÖÖ#Öê ¯Ö›ü»ÖÖ.

#ÖÖÓ¬Öß•Öà“ ÖÖ ¸üÖ™Òüß Ö ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üᯙ ¸üÖ•Ö"úÖ¸$ÖÖŸÖᯙ ¯ÖϾÖê¿ÖÖ!Öê †Ö×$Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ Ã¾ÖÖ Ö¢Ö

#ÖÏÖ´Öß$Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ²Ö§ü»Ö“ ÖÖ ×!ÖÛ¿“ÖŸÖ ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü #ÖÏÖ´Öß$Ö ‘Ö™ü"úÖÓ!ÖÖ

†×¬Ö"ú þÖÖ Ö¢ÖŸÖÖ ¤êü$ ÖÖ“ ÖÖ ×¾ÖÂÖ ÖÖ!Öê &Ö¸üÖ •ÖÖê¸ü ¬Ö¸ü»ÖÖ. ¸üÖ™Òüß Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖŸÖ Ã¾ÖÖ Ö¢Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö

ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÆü³ÖÖ#ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖ´ÖÖê ü ¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¯ÖÏ$ÖÖ»Öß Æüß †Ö¤ü¿ÖÔ ÆüÖêŸÖß. ÖÖ

¯ÖÏ$ÖÖ»Öß ¯ÖÏ ÖÖ$Öê“Ö Ã¾ÖÖ Ö¢Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö ÃÖÓãÖÖ!Öß "úÖ ÖÔ "ú¸üÖ¾Öê †¿Öß Ÿ ÖÖÓ“Öß ‡“”ûÖ ÆüÖêŸÖß. #ÖÖÓ¬Öß•ÖßÓ!Öß

†×ŸÖ¿Ö Ö "úÖôû•Ö߯Öæ¾ÖÔ"ú ×¾Ö¬ÖÖ!Ö "êú»Öê "úß, Ÿ ÖÖÓ“Öß "¸üÖ´Ö¸üÖ• ÖÖ“Öß ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ ×•Ö“ÖÖ Ã¾ÖÖ Ö¢Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ

ÆüÖ †×¾Ö³ÖÖ• Ö ‘Ö™ü"ú †ÖÆêü. Æüß ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖᯙ "ãúšü» ÖÖÆüß ×¾Ö׿Ö™ü "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ŸÖ ÖÖ¸ü

—ÖÖ»Öê»Öß !ÖÃÖæ!Ö ŸÖß ¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖᯙ “ÖÖÓ#Ö» ÖÖ ¾Öî׿Ö™ü¶ÖÓ“ ÖÖ

†Ö¬ÖÖ¸êü ŸÖ ÖÖ¸ü —ÖÖ»Öê»Öß ¸ü“Ö!ÖÖ †ÖÆêü."34

23

Mahatma Gandhi, was careful to state that his concept of "Ramrajya"

of which panchayat autonomy was an integral component, was not derived

from any specific historical period but it was an ideal construct based on the

best features of different periods of ancient Indian history.

#ÖÖÓ¬Öß•Öß ×¾Ö¿ÖÖ»Ö ¯ÖÖ ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸ü»Öê»Öß ¸ü“Ö!ÖÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ ×¾Ö"ëú¦üßŸÖ ÃÖŸŸÖê“ ÖÖ ²ÖÖ•Öæ!Öê

ÆüÖêŸÖê. • ÖÖ´Ö¬ Öê ŸÖôûÖ¿Öß †!Öê"ú #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ÃÖ¢Öê“Öê "Óú¯Ö!ÖáÖÖêŸÖ †ÃÖŸÖᯙ ŸÖ¸ü ÃÖ¾ÖÖì““Ö ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üß»Ö

¸üÖ™Òüß Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ, ´Ö¬ Ö ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üᯙ ¸üÖ• Ö †Ö×$Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß!Öß ×!Ö¾Ö›ü»Öê»Öß †ÃÖê»Ö. ´ÖÖ¡Ö

†Ó×ŸÖ´Ö ÃÖ¢ÖÖ †Ö×$Ö †×¬Ö"úÖ¸ü #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ÆüÖŸÖÖŸÖ ‹"ú¾Ö™êü»Öê»Öê †ÃÖŸÖß»Ö. #ÖÖÓ¬Öß•Öà“Öß

&Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ ×¾ÖÂÖ Öß“Öß "ú»¯Ö!ÖÖ †¿Öß ÆüÖêŸÖß "úß, "#ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê ¿ÖÖÃÖ!Ö “ÖÖ»Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ¤ü¸ü ¾ÖÂÖá

#ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖÖ“Ö ¾ ÖŒŸÖà“Öß ‹"ú ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ×!Ö¾Ö›ü»Öß •ÖÖ‡Ô»Ö. Ÿ ÖÖÃÖÖšüß ×!Ö Ö´ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ×!Ö¬ÖÖÔ׸üŸÖ

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß ¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖÏÖîœü áÖß-¯Öã¹ýÂÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÓ“Ö ×!Ö¾Ö›ü$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü

†ÃÖê»Ö."35 †¿ÖÖ "#ÖÏÖ´Ö Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖŸÖ †Ö•Ö“ ÖÖ ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ †£ÖÖÔ!Öê ׿Ö%ÖÖ Ø"ú¾ÖÖ ¤Óü›üÖ“Öß "úÖê$ÖŸÖßÆüß

¯ÖÏ£ÖÖ †ÃÖ$ÖÖ¸ü !ÖÖÆüß. Æüß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ †Ö¯Ö» ÖÖ ‹"ú ¾ÖÂÖÖÔ“ ÖÖ "úÖ ÖÔ "úÖôûÖŸÖ Ã¾ÖŸÖ:“Ö "úÖ Ö¤êü´ÖÓ›üôû,

! ÖÖ Ö´ÖÓ›üôû †Ö×$Ö "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß ´ÖÓ›üôû ÖÖÓ“Öß ÃÖ¾ÖÔ "úÖ ÖêÔ ÃÖÓ Ö㌟֯Ö$Öê "ú¸êü»Ö."36 #ÖÖÓ¬Öß•Öß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß

´ÖÖ±ÔúŸÖ †ÖÙ£Ö"ú †Ö×$Ö ¸üÖ•Ö"úß Ö ÃÖ¢Öê“ ÖÖ ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“Öê •ÖÖê¸ü¤üÖ¸ü ÃÖ´Ö£ÖÔ!Ö "ú¸üŸÖÖŸÖ. Ÿ ÖÖÓ“Öê

×!ÖÛ¿“ÖŸÖ †ÃÖê ´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê "úß, •Ö¸ü ¾Öî–ÖÖ×!Ö"ú ¥ü™üß"úÖê!ÖÖŸÖæ!Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ " êú»Öß ŸÖ¸ü

"êú¾Öôû ±úŒŸÖ #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öß ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú †Ö×$Ö †ÖÙ£Ö"ú ¿ÖŒŸÖß ¾ÖÖœü$ÖÖ¸ü !ÖÖÆüß ŸÖ¸ü Ÿ ÖÖ ¯Ö¸ü"úß Ö

†Ö" Îú´Ö$ÖÖ“ ÖÖ ¬ÖÖêŒ ÖÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö ¸üÖ™ÒüÖ“Öê ¸ü%Ö$Ö "ú¸ü$ÖÖ· ÖÖ ¿ÖŒŸÖß»ÖÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖ †Ö×$Ö ¿ÖŒŸÖß¿ÖÖ»Öß

²Ö!Ö¾ÖŸÖß»Ö. Ÿ ÖÖÓ!Öß • ÖÖ Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“Öß "ú»¯Ö!ÖÖ "êú»Öê»Öß †ÖÆêü. Ÿ ÖÖ´Ö¬ Öê ¯ÖÏÖ“Öß!Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öê

¯Öã!Ö¹ý•Öß×¾ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü !ÖÖÆüß ŸÖ¸ü Ÿ ÖÖ´Ö¬ Öê †Ö¬Öã×!Ö"ú •Ö#Ö »Ö%ÖÖŸÖ ‘Öê‰ú!Ö Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ

þ֟ÖÓ¡Ö #ÖÏÖ´Ö-‘Ö™ü"úÖÓ“Öß !Ö¾Öß!Ö ¸ü“Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü †ÖÆêü. #ÖÏÖ´Ö Ã¾Ö¸üÖ• Ö ¸üÖ•Ö"úß Ö, †ÖÙ£Ö"ú

†Ö×$Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú %Öê¡ÖÖ´Ö¬ Öê †ØÆüÃÖê“Öê ´ÖæŸÖÔþֹý¯Ö ÃÖÖ"úÖ¸ü "ú¸üŸÖÖŸÖ.

#ÖÖÓ¬Öß•Öß“ ÖÖ ´ÖŸÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü, "¾ ÖŒŸÖß ÆüÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ÖÖ "ëú¦ü ز֤æü †ÃÖ»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê." ¯ÖÏŸ Öê"ú

¾ ÖÛŒŸÖ»ÖÖ Ã¾ÖŸÖ:“Öê ´ÖŸÖ ¾ ÖŒŸÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖ ¾Ö þ֟Ö:“Öê ¾ ÖÛŒŸÖ´ÖŸ¾Ö ‘Ö›ü×¾Ö$ ÖÖÃÖ ¯Öæ$ÖÔ ÃÖÓ¬Öß ×´ÖôûÖ»Öß

¯ÖÖ×Æü•Öê. Ÿ ÖÖÓ!Öß ¾ ÖÜŒŸÖ“ ÖÖ ¾ ÖÛŒŸÖ´Ö¢¾ÖÖ“ÖÖ ÃÖ¾ÖÖÓÔ#Öß$Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü "êú»ÖÖ Ÿ ÖÖ´Öãôêû " ëú¦üßŸÖ †£ÖÔ ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ

24

¾Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ †Ö•Ö"úÖ»Ö ¾ ÖÛŒŸÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ"ú›êü •ÖÃÖê ŸÖã™ü"ú¯Ö$Öê ¯ÖÖ×Æü»Öê •ÖÖŸÖê ¾Ö ‹"úÖÓ#Öß ¥ü™üß"úÖê!Ö

²ÖÖôû#Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê Ÿ ÖÖ»ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ šüÖ´Ö ×¾Ö¸üÖê¬Ö ÆüÖêŸÖÖ. ¾ ÖÛŒŸÖ“ ÖÖ ÃÖ¾ÖÖÕ#Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öê ÃÖÖ¬Ö!Ö ´Æü$Öæ!Ö

#ÖÖÓ¬Öß•Öß!Öß ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ"ú›êü ¯ÖÖ×Æü»Öê ´Æü$Öæ!Ö“Ö †ÖÙ£Ö"ú †Ö×$Ö ¸üÖ•Ö"úß Ö ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ»ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ

×¾Ö“ÖÖ¸üÃÖ¸ü$ÖßŸÖ ¯Ö×Æü» ÖÖ ¯ÖÖÃÖæ!Ö“Ö ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ãÖÖ!Ö ÆüÖêŸÖê. †ÖÙ£Ö"ú ×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ׿־ÖÖ Ö ¸üÖ•Ö"úß Ö

×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$Ö ×¾Ö±ú»Ö ÆüÖê‡Ô»Ö Æêü Ÿ ÖÖÓ!Öß šüÖÃÖæ!Ö ÃÖÖÓ×#ÖŸÖ»Öê. ŸÖê ´Æü$ÖŸÖÖŸÖ, "´ÖÖ—Öß #ÖÏÖ´Ö Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“Öß

ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ †¿Öß †ÖÆêü "úß, ŸÖê ‹"ú ¯Ö׸ü¯Öæ$ÖÔ ¯ÖÏ•ÖÖÃÖ¢ÖÖ"ú †ÃÖê»Ö •Öê "úß Ã¾ÖŸÖ:“ ÖÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯Öæ$ÖÔ #Ö¸ü•ÖÖ

¯Öæ$ÖÔ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ¿Öê•ÖÖ· ÖÖ¾Ö¸ü ×¾ÖÃÖÓ²Öæ!Ö !ÖÃÖê»Ö †Ö×$Ö ‡ŸÖ¸ü ÃÖ¾ÖÔ #Ö¸ü•ÖÖÓÃÖÖšüß ×•Ö£Öê ¤ãüÃÖ· ÖÖÓ“ ÖÖ

ÃÖÆü"úÖ ÖÖÔ“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ †ÃÖê»Ö ŸÖê£Öê ¯Ö¸üïָüÖÓ“Öß ´Ö¤üŸÖ ‘ÖêŸÖ»Öß •ÖÖ‡Ô»Ö. †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ êü ¯ÖÏŸ Öê"ú

#ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê ¯Ö×Æü»Öê "úÖ´Ö Æêü †ÃÖê»Ö "úß, Ÿ ÖÖÓ!Öß †Ö¾Ö¿ Ö"ú †ÃÖ»Öê»Öê ÃÖ¾ÖÔ †®Ö¬ÖÖ! Ö †Ö×$Ö Ã¾ÖŸÖ:“ ÖÖ

¾ÖáÖÖÓÃÖÖšüß »ÖÖ#Ö$ÖÖ¸üÖ "úÖ¯ÖæÃÖ ×¯Ö"ú×¾Ö»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê. Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ•Ö¾Öôû ‡ŸÖ"úß •Ö´Öß!Ö †ÃÖÖ¾Öß "úß,

• ÖÖ´Ö¬ Öê #Öã¸êüœüüÖê¸êü “Ö¸üŸÖß»Ö, #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖÏÖîœü ¾Ö ´Öã»Öê ÖÖÓ“ ÖÖ ´Ö!ÖÖê¸Óü•Ö!ÖÖÃÖÖšüß ¾Ö &ÖêôûÖ“Öê ´Öî¤üÖ!Ö ‡Ÿ ÖÖפü

ÃÖÖšüß“Öß ¾ Ö¾ÖãÖÖ ÆüÖê‰ú ¿Ö" êú»Ö..... ¯ÖÏŸ Öê"ú #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖ ‹"ú !ÖÖ™ü"ú¿ÖÖôûÖ, ¯ÖÖšü¿ÖÖôûÖ †Ö×$Ö ÃÖ³ÖÖ³Ö¾Ö!Ö

†ÃÖê»Ö ¯ÖÖ$ ÖÖÃÖÖšüß Ã¾ÖŸÖ:“Öß ¾ Ö¾ÖãÖÖ †ÃÖê»Ö - ¯ÖÖ$Öß ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ

¿Ö㬤ü ¯ÖÖ$Öß ×´Öôêû»Ö.... ו֟Ö"êú ¿ÖŒ Ö ÆüÖê‡Ô»Ö ן֟֌ ÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ "úÖ´Öê ÃÖÆü"úÖ¸üß

ŸÖŸ¾ÖÖ¾Ö¸ü " êú»Öß •ÖÖŸÖß»Ö..... #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¿ÖÖÃÖ!Ö “ÖÖ»Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ †ÃÖê»Ö...... ÖÖ

¿ÖÖÃÖ!ÖÖ´Ö¬ Öê ¾ ÖÛŒŸÖ#ÖŸÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸üßŸÖ ¯Öæ$ÖÔ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß †ÃÖê»Ö ¾Ö ¾ ÖŒŸÖß Æüß“Ö †Ö¯Ö» ÖÖ

þ֟Ö:“ ÖÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß "ú¸êü»Ö."37 ¿ÖêŸÖß, "ãú™ü߸ü ˆªÖê#Ö, &ÖÖ¤üß †Ö×$Ö ÆüÖŸÖ´ÖÖ#Ö ‡Ÿ ÖÖפüÓ“ ÖÖ

×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "ú¸ü$ ÖÖ¾Ö¸ü Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ ³Ö¸ü ÆüÖêŸÖÖ. ´ÖÖ¡Ö • ÖÖÓ“ÖÖ ¿ÖÆü¸üß

ÁÖß´ÖÓŸÖ ÃÖÓÓÃ"éúŸÖß¿Öß †Ö×$Ö ´Ö׿Ö!Ö¸üß“ ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü ´ÖÖêšü¶Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü!Ö "ú¸ü$ÖÖ· ÖÖ Öã¸üÖê×¯Ö Ö!Ö

†£ÖÔ¾ Ö¾ÖãÖê¿Öß ÃÖÓ¯Ö" Ôú †Ö»ÖÖ. †¿ÖÖ »ÖÖê"úÖÓ!Öß ¾Ö¸üß»Ö ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“Öß †¾ Ö¾ÖÆüÖ ÖÔ †Ö×$Ö ÃÖ¸Óü•ÖÖ´Ö ´Æü$Öæ!Ö

Æüê™üüÖôû$Öß "êú»Öß. ¯Ö¸ÓüŸÖã #ÖÖÓ¬Öß•Öà“Öê "#ÖÏÖ´Öß$Ö ¯ÖÏ•ÖÖÃÖ¢ÖÖ"úÖ“Öê þ֯!Ö ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ÃÖÖ%Ö¸üŸÖÖ, ¸üÖê•Ö#ÖÖ¸ü, ÃÖ"úÃÖ

†®Ö, ÖÖê# Ö ×!Ö¾ÖÖ¸üÖ †Ö×$Ö ¿Ö¸ü߸ü ¯Öã¸êüÃÖê —ÖÖ"ú$ ÖÖÃÖÖšüß &ÖÖ¤üß ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ‘Ö™ü"úÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸ü»Öê»Öê ÆüÖêŸÖê.

Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ ³Ö¸ü ŸÖôûÖ#ÖÖôûÖŸÖᯙ »ÖÖê"úÖÓ“ ÖÖ Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ¾Ö¸ü ÆüÖêŸÖÖ."

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• ÖÖ“ ÖÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ÃÖÓãÖÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ²ÖÖ²ÖŸÖ #ÖÖÓ¬Öß•Öß †Ö¯Ö»Öê

×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯Öãœüᯙ ¿Ö²¤üÖŸÖ ´ÖÖÓ›üŸÖÖŸÖ, "þÖÖŸÖÓ¡ ÖÖ“Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ ²Öã›üÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö —ÖÖ»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê †¿ÖÖ ×¸üŸÖß!Öê

25

¯ÖÏŸ Öê"ú #ÖÖ¾ÖÖÓ“Öê þÖÓŸÖ¡Ö ¯ÖÏ•ÖÖÃÖ¢ÖÖ"ú ×!Ö´ÖÖÔ$Ö ÆüÖê‡Ô»Ö Ø"ú¾ÖÖ ÃÖ¾ÖÖÔ׬Ö"úÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê»Öß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ

ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸üŸÖÖ Öê‡Ô»Ö. †ÃÖÓ& Ö &Öê›üß ×´Öôæû!Ö ²Ö!Ö»Öê»Öß Æüß ¸ü“Ö!ÖÖ †×¬Ö"úÖ׬Ö"ú ×¾ÖßÖéŸÖ ÆüÖê‰ú ¿Ö" êú»Ö.

•Öß¾Ö!ÖÖ“Öß ¸ü“Ö!ÖÖ ×¯Ö¸òü×´Ö›ü ÃÖÖ¸ü&Öß &ÖÖ»Öß ×¾ÖßÖéŸÖ †Ö×$Ö ¾Ö¸ü ×!Ö´ÖãôûŸÖß †¿Öß ÆüÖê$ÖÖ¸ü !ÖÖÆüß.

#ÖÖ¾ÖÖÓÃÖÖšüß "ú¬ÖßÆüß Ÿ ÖÖ#Ö "ú¸üÖ Ö»ÖÖ ŸÖ ÖÖ¸ü †ÃÖ»Öê»Öß ¯ÖÏŸ Öê"ú ¾ ÖŒŸÖß • ÖÖ ¾ÖŸÖãÔôûÖ“ÖÖ Ø²Ö¤æ ÆüÖê‰ú

¿Ö"êú»Ö †¿Öß ¸ü“Ö!ÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê. †Ö¯Ö» ÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ ÖÖŸÖ •Ö!ÖŸÖê“ÖÖ †Ö¾ÖÖ•Ö

ˆ´Ö™üü×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß»ÖÖ †Ö¯Ö» ÖÖ ‘Ö™ü!ÖêŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ãÖÖ!Ö ×¤ü»Öê #Öê»Öê ŸÖ¸ü †×¬Ö"úÖ׬Ö"ú

•Ö!ÖŸÖê“Öê "ú» ÖÖ$Ö ÆüÖê‡Ô»Ö."38 †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸êü †®Ö, ¾ÖáÖ, ×!Ö¾ÖÖ¸üÖ †Ö×$Ö †Ö¾Ö¿ Ö"ú #Ö¸ü•ÖÖÓ“ ÖÖ

²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ Ã¾Ö ÖÓ¯Öæ$ÖÔ †ÃÖ$ÖÖ¸üß #ÖÖ¾Öê ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$Öê Æüß #ÖÖ¾Öê †ÖÙ£Ö"ú, ¸üÖ•Ö"úß Ö¥ü™ü¶Ö ¤êü&Öß»Ö

Ã¾Ö ÖÓ¯Öæ$ÖÔ "ú¸ü$Öê ÖÖ #ÖÖÓ¬Öß•Öà“ ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ!Öê ¸üÖ•Ö"úß Ö !ÖêŸÖê ¯ÖϳÖÖ×¾ÖŸÖ —ÖÖ»Öê. þÖÖŸÖÓ¡ Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖß!ÖÓŸÖ¸ü

ãÖÖ¯Ö!Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö #ÖÖÓ¬Öß•Öà“ ÖÖ ÖÖ ŸÖŸ¾Ö–ÖÖ!ÖÖ“ÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾Ö šüôû"ú¯Ö$Öê פüÃÖæ!Ö

ÖêŸÖÖê.

vi. þÖÖŸÖÓ¡"ÖÖê¢Ö¸ü úÖ»Ö$ÖÓ›ü :-

15 †Öò#ÖÙü 1947 »ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖ þ֟ÖÓ¡Ö —ÖÖ»ÖÖ. þ֟ÖÓ¡Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ

!Ö¾ ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê. þÖÖŸÖÓ¡ Ö, ÃÖ´ÖŸÖÖ †Ö×$Ö "ú» ÖÖ$Ö"úÖ¸üß ¸üÖ• ÖÖ“Öß "ú»¯Ö!ÖÖ

þÖß"úÖ¸ü» ÖÖ!Öê !Ö¾Öß †Ö¾ÆüÖ!Öê ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öß. ÃÖÓÃÖ¤üß Ö »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß“ ÖÖ “ÖÖî"ú™üßŸÖ ¸üÖÆæü!Ö †ÖÙ£Ö"ú

×¾Ö"úÖÃÖ †Ö×$Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú ! ÖÖ Ö ¤êü$ ÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê !Ö¾Öß!Ö ´ÖãªÖ ÃÖÖê²ÖŸÖ •Öã! ÖÖ ÃÖ´Öà ÖÖÓ!ÖÖ !Ö¾Öß!Ö

¯Ö׸ü´ÖÖ$Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê. !Ö¾Öß!Ö ¯Ö׸üÛã֟Öß´Ö¬ Öê ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ #Ö¸ü•ÖÖÓ“Öß ¯ÖæŸÖÔŸÖÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ÖÖ

ÃÖÓãÖÖÓ“Öê þֹý¯Ö "úÃÖê †ÃÖÖ¾Öê, ÖÖ ÃÖÓãÖÖ"ú›êü ¯ÖÖÆü$ ÖÖ“ÖÖ ¥ü™üß"úÖê!Ö "úÖ Ö †ÃÖÖ¾ÖÖ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖ “Ö“ÖÖÔ

ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öß. þÖÖŸÖÓ¡ ÖÖê¢Ö¸ü "úÖôûÖŸÖᯙ †Ö¾ÆüÖ!Öê, !Ö¾ ÖÖ #Ö¸ü•ÖÖ, ‡“”ûÖ †Ö"úÖÓ%ÖÖ ¾Ö ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“Öß

ˆ×§ü™êü ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ“Ö ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ¯Öã!ÖÙ¾Ö“ÖÖ¸ü ÆüÖê$Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú ÆüÖêŸÖê. ‡.ÃÖ. 1948 ÃÖÖ»Öß "ëú¦üß Ö †Ö¸üÖê# Ö

´ÖÓ¡Öß ¸üÖ•Ö"ãú´ÖÖ¸üß †´ÖéŸÖ "úÖî¸ü ÖÖÓ“ ÖÖ †¬ Ö%ÖŸÖê&ÖÖ»Öß ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ´ÖÓ¡ ÖÖÓ“Öß

¯Ö׸üÂÖ¤ —ÖÖ»Öß. ¯ÖÓŸÖ¯ÖϬÖÖ!Ö ¯ÖÓ›üßŸÖ •Ö¾ÖÖÆü¸ü»ÖÖ»Ö !ÖêÆü¹ý ÖÖÓ!Öß ¯Ö׸üÂÖ¤êü“Öê ˆ¤ü‘ÖÖ™ü!Ö "êú»Öê ÖÖ¾Öêôûß ŸÖê

´Æü$ÖÖ»Öê, “ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ ÖÖ &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ¾ Ö¾ÖãÖê“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü †ÖÆêüŸÖ †Ö×$Ö

Ÿ ÖÖ †ÃÖÖ¾Ö ÖÖÃÖ ¯ÖÖ×Æü•ÖêŸÖ. »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¾Ö¸ü“ ÖÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ÃÖ¾Ö Ö

—ÖÖ»Öß †ÖÆêü ´ÖÖ¡Ö &ÖÖ»Ö“ ÖÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ŸÖê "ú¸üßŸÖ !ÖÖÆüߟÖ. ¾Ö¸ü“ ÖÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üß»Ö

26

»ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ŸÖÖê ¯Ö ÖÕŸÖ Ö¿ÖþÖß ÆüÖêŸÖ !ÖÖÆüß •ÖÖê ¯Ö ÖÕŸÖ &ÖÖ»Ö“ ÖÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü“ÖÖ ¯ÖÖ ÖÖ ³ÖŒ"ú´Ö "êú»ÖÖ •ÖÖŸÖ

!ÖÖÆüß.” 39

ÖÖ“Ö "úÖ»ÖÖ¾Ö¬ÖßŸÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!Ö ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖ“Öê "úÖ´Ö “ÖÖ»Öæ ÆüÖêŸÖê ‘Ö™ü!ÖÖ

¯Ö׸üÂÖ¤êüŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ †¿Öß ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖŸ´Ö"ú “Ö“ÖÖÔ —ÖÖ»Öß "úß, • ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üß»Ö

¯ÖÏÖןÖ×!ÖÛ¬Ö"ú ÃÖÓãÖÖ ŸÖôûÖ#ÖÖôûÖ ¯Ö ÖÕŸÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ‘Öê‰ú!Ö •ÖÖ‰ú ¿Ö"úŸÖᯙ †¿ÖÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö

¯ÖÏ•ÖÖÃÖ¢ÖÖ"úÖŸÖᯙ ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖŸÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ‘Ö™ü"ú ´Æü$Öæ!Ö Ã£ÖÖ!Ö ªÖ¾Öê †£Ö¾ÖÖ !ÖÖÆüß ?

#ÖÖÓ¬Öß•Öß!Öß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ Ö “Öôû¾Öôûß ¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö †Ö¤ü¿ÖÔ #ÖÏÖ´Öß$Ö •Öß¾Ö!Ö ¯Öã!ÖãÖÖÔ×¯ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß

Ÿ ÖÖ»ÖÖ ¯Öã!Öüü¸ü“ÖîŸÖ! Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ "ú¹ý!Ö ¤êü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»ÖÖ. &Öê›ü¶ÖÓ“ ÖÖ ÃÖ¾ÖÖÕ#Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ»ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß

•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü †ÃÖÖ¾ ÖÖŸÖ †ÃÖê Ÿ ÖÖÓ“Öê ´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ¯Ö¸üÓŸÖã ´ÖÃÖã¤üÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê •ÖÖê ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖ“ÖÖ ¯Ö×Æü»ÖÖ ´ÖÃÖã¤üÖ

‘Ö™ü!ÖÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü»ÖÖ ÃÖÖ¤ü¸ü " êú»ÖÖ Ÿ ÖÖ´Ö¬ Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ˆ»»Öê&Ö "êú»Öê»ÖÖ !Ö¾ÆüŸÖÖ. ´ÖÃÖã¤üÖ

ÃÖ×´ÖŸÖß“Öê †¬ Ö%Ö †ÃÖ»Öê» ÖÖ ›üÖò. ²ÖÖ²ÖÖÃÖÖÆêü²Ö †ÖÓ²Öê›ü"ú¸ü ÖÖÓ“ ÖÖ, ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖ´Ö¬ Öê

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ ¸üÖ• Ö"úÖ¸ü³ÖÖ¸üÖ“Öê ‘Ö™ü"ú ´Æü$Öæ!Ö Ã£ÖÖ!Ö ¤êü‰ú !Ö Öê †¿ÖÖ †Ö¿Ö ÖÖ“ ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ“ ÖÖ

¯ÖϳÖÖ¾ÖÖ´Öãôêû ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖ´Ö¬ Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ˆ¯Öê×%ÖŸÖ ¸üÖ×Æü» ÖÖ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ Ÿ ÖÖÓ!Öß ‘Ö™ü!ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖ߯Öãœêü

†Ö¯Ö»Öß ³Öæ×´Ö"úÖ ´ÖÖÓ›üŸÖÖ!ÖÖ ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ˆ¤Ëü#ÖÖ¸ü "úÖœü»Öê.

“#ÖÏÖ´Ö¸üÖ• ÖÖÓ!Öß ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ×¾Ö!ÖÖ¿Ö ‘Ö›ü¾Öæ!Ö †Ö$Ö»ÖÖ †ÃÖê ´ÖÖ—Öê ´ÖŸÖ †ÖÆêü. ¯ÖÏÖÓŸÖ¾ÖÖ¤ü ¾Ö

•ÖÖŸÖß Ö¾ÖÖ¤ü ÖÖÓ“Öê ×¾Ö¸üÖê¬Ö"ú“Ö #ÖÏÖ´Ö¸üÖ• ÖÖ“Öê ¯Öã¸üÃ"úŸÖì ´Æü$Öæ!Ö ¯Öãœêü ÖêŸÖÖŸÖ ÖÖ“Öê ´Ö»ÖÖ †Ö¿“Ö ÖÔ ¾ÖÖ™üŸÖê.

³ÖÖ¸üŸÖß Ö &Öê›üß ´Æü$Ö•Öê †¯Ö¯ÖϾÖé¢Öß“Öß ›ü²Ö"úß, †–ÖÖ!Ö, ÃÖÓ" ãú×“ÖŸÖ ´Ö!ÖÖê¾Öé¢Öß †Ö×$Ö •ÖÖŸÖß Ö¾ÖÖ¤ü ÖÖÓ“Öß

&ÖÖê»Ö ¤ü¸üß †ÖÆêü. Ÿ ÖÖ´Öãôêû“Ö ‘Ö™ü!ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ´ÖÃÖã¤üÖ "ú×´Ö™üß!Öê ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ‘Ö™ü"ú ´Æü$Öæ!Ö #ÖÏÖ´Ö

ÃÖÓãÖê»ÖÖ ´ÖÖ! ÖŸÖÖ !Ö ¤êüŸÖÖ ŸÖê ãÖÖ!Ö ¾ ÖÛŒŸÖ»ÖÖ ×¤ü»Öê ÖÖ ×¾ÖÂÖ Öß †Ö!ÖÓ¤ü ¾ÖÖ™üŸÖÖê.’’40

‘Ö™ü!ÖÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü!Öê #ÖÖÓ¬Öß•Öà“ÖÖ ¯ÖÏßÖÖ¾Ö !ÖÖ"úÖ¸ü»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÛãָüŸÖÖ, ‹"úŸÖÖ †Ö×$Ö †ÖÙ£Ö"ú

×¾Ö"úÖÃÖÖÃÖÖšüß †×¬Ö"ú "ëú¦üßŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Öê¾Ö¸ü ³Ö¸ü פü»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. •Öë¾ÆüÖ ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!Ö ŸÖ ÖÖ¸ü "êú»Öê

•ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê ŸÖë¾ÆüÖ #ÖÖÓ¬Öß•Öà“ ÖÖ ×!Ö¤ü¿ÖÔ!ÖÖÃÖ Æêü †Ö$Öæ!Ö ×¤ü»Öê "úß, ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!Ö ÃÖ³Öê!Öê Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ †Ö¾Ö›üŸ ÖÖ

¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖÓãÖêÃÖ Ã¾Öß"úÖ¸ü»Öê»Öê !ÖÖÆüß, Ÿ ÖÖ¾Ö¸ü ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ #ÖÖÓ¬ÖßÓ!Öß ×™ü¯Ö$Öß "êú»Öß "úß, ‘Æêü !ÖŒ"úß“Ö

¾Ö#Öôû»Öê †ÖÆêü •Ö¸ü †Ö¯Ö» ÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ ÖÖŸÖæ!Ö •Ö!ÖŸÖê“Öß †Ö"úÖÓ%ÖÖ &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ¯Ö¸üÖ¾ÖŸÖáŸÖ ¾ÆüÖ¾Öß †ÃÖê

27

¾ÖÖ™üŸÖ †ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü Ÿ ÖÖ¾Ö¸ü ŸÖÖŸ"úÖôû »Ö%Ö ¾Öê¬Ö$ ÖÖ“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ †ÖÆêü.’ Ÿ ÖÖÓ!Öß ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖ“ ÖÖ

ÃÖã¬ÖÖ׸üŸÖ ´ÖÃÖãªÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸ü$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ †Ö#ÖÏÆüÖ!Öê ÃÖÖÓ×#ÖŸÖ»Öê; "úÖ¸ü$Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê,

“³ÖÖ¸üŸÖÖ“ ÖÖ ³Ö×¾Ö Ö"úÖôûÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÆüÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ ‘Ö™ü"ú ÆüÖêŸÖÖ. • ÖÖ ´Ö¬ Öê †ÖÙ£Ö"ú †Ö×$Ö

¸üÖ•Ö"úß Ö ÃÖ¢Öê“Öê ×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$Ö "êú»Öê •ÖÖ$ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖê. ´Æü$Öæ!Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß ¾ÖÖœüŸÖß ÃÖ¢ÖÖ ±úÖ ÖªÖ“Öß

šü¸ü$ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖß.”41

The constituent Assembly did not accept the Gandhiyan proposal and

stressed that stability, unity and economic progress demanded a more

centralised government. When our constitution was being framed someone

brought to the notice of Mahatma Gandhi, that the constitution did not provide

for his most cherished institution of panchayat. Mahatma Gandhi remarked, It

is certainly an omission. It demands immediate attention if our independence is

to really reflect the peoples aspirations. He instead on its inclusion in the

revised draft because panchayati raj was an important component of his vision

of future India in which economic and political power was to be decentralized

and each village was self-reliant economically. Therefore the greater is the

power of panchayat, the better it is for the people.

#ÖÖÓ¬Öß•Öà!Öß Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ "ú»¯Ö!Öê´Ö¬ Öê &Öê›êü ÆüÖ ‹"ú ‘Ö™ü"ú ´ÖÖ!Ö»ÖÖ Ÿ ÖÖ“ÖÖ ¯Ö׸ü¯Öæ$ÖÔ ×¾Ö“ÖÖ¸ü

"ú¸ü$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ›üÖò. ¸üÖ•Öë¦ü ¯ÖÏÃÖÖ¤ü ÖÖÓ!Öß †Ö¯Ö»Öê ´ÖŸÖ ¾ ÖŒŸÖ " êú»Öê ¯Ö¸ÓüŸÖã ¤üÖê!Ö ×³Ö®Ö ´ÖŸÖÖÓ Ö¬ Öê ÃÖ´ÖŸÖÖê»Ö

ÃÖÖ¬Ö$Öê †¾Ö‘Ö›ü ÆüÖêŸÖê. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ´Ö£ÖÔ"úÖÓ!Öß ‘Ö™ü!ÖÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êüŸÖ ÖÖ“Öß †Öšü¾Ö$Ö "ú¹ý!Ö ×¤ü»Öß "úß

#ÖÖÓ¬Öß•Öß Æêü ‘¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ¸üÖ• Ö †Ö×$Ö ¸üÖ´Ö¸üÖ• ÖÖ“Öê’ ¯Öã¸üÃ"úŸÖì ¸üÖ×Æü»Öê»Öê †ÖÆêüŸÖ. #ÖÖÓ¬Öß•Öà“ ÖÖ ´ÖŸÖê,

ÃÖ¸ü"úÖ¸ü &ÖÖ»Öæ!Ö ¾Ö¸ü ¯Ö ÖÕŸÖ †ÃÖ»Öê ¯ÖÖ×Æü•Öê ¯Ö¸ÓüŸÖã ´ÖÃÖã¤üÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÖÖ“ ÖÖ ˆ»Ö™ü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü ¾Ö¹ý!Ö &ÖÖ»Öß

†¿Öß ³Öæ×´Ö"úÖ ‘ÖêŸÖ»Öß †ÖÆêü. †»»ÖÖ¤üß " éúÂ$ÖÖ Ã¾ÖÖ´Öß † Ö¸ü ÖÖÓ!Öß ‘Ö™ü!ÖÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êüŸÖ “Ö“ÖìŸÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß

ÆüÖê‰ú!Ö Ã¯Ö™ü "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»ÖÖ "úß, #ÖÏÖ´Öß$Ö ÃÖ´Öã¤üÖ ÖÖ»ÖÖ ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖŸÖ ¯Öã¸üÃÖê ãÖÖ!Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê»Öê !ÖÃÖ»Öê ŸÖ¸üß ...... ¯ÖÏÖÓŸÖß Ö "úÖ Ö¤êü ´ÖÓ›üôûÖ»ÖÖ #ÖÖ¾Ö ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ÖÖ ‘Ö™ü"ú ´ÖÖ!Öæ!Ö †×¬Ö"úÖ¸ü

¤êü$ ÖÖÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ "úÖÆüß †›ü£Öôêû Öê$ÖÖ¸ü !ÖÖÆüߟÖ. †!ÖÓŸÖ ¿Ö Ö!Ö´Ö † ÖÓ#Ö¸ü ÖÖÓ!Öß †ÃÖê ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê "úß,

28

“´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ"ú ŸÖŸ¾ÖÖÓ´Ö¬ Öê ‹"ú ¯ÖÖê™ü"ú»Ö´Ö ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü "ú¸üÖ¾Öê "úß, ³Ö×¾ÖÂ Ö "úÖôûÖŸÖ •Öê "úÖê$ÖŸÖê ÃÖ¸ü"úÖ¸ü

ÃÖ¢Öê¾Ö¸üŸÖß Öê‡Ô»Ö Ÿ ÖÓÖ!Öß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸üÖ¾Öß ¾Ö Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö Ã¾ÖÖ Ö¢ÖŸÖÖ ¾Ö †ÖÙ£Ö"ú

þÖÖŸÖÓ¡ Ö ªÖ¾Öê •Öê$Öê "ú¹ý!Ö ŸÖê þ֟Ö:“ ÖÖ ÃÖ´Öà ÖÖ Ã¾ÖŸÖ: ÃÖÖê›ü¾ÖŸÖß»Ö.’’42

ÃÖ¾ÖÔ ÃÖÖ´ÖÖ! Ö “Ö“ÖìŸÖæ!Ö ÃÖ¢Öê“Öê ×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$Ö ¾Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖÓãÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖ ´ÖŸÖîŒ Ö

—ÖÖ» ÖÖ!Öê " êú. ÃÖÓ£Ö!ÖÖ´Ö ÖÖÓ!Öß ¤ãü¹ýßÖß“ÖÖ šü¸üÖ¾Ö ´ÖÖÓ›ü»ÖÖ "úß, ¸üÖ•Ö!ÖߟÖß ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ"ú ŸÖŸ¾ÖÖÓ“ ÖÖ

¯ÖÏ"ú¸ü$ÖÖ´Ö¬ Öê "ú»Ö´ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸üÖ¾ÖÖ. •Öê "úÖê$Öß ÖÖ ×¾ÖÂÖ ÖÖ¾Ö¸üŸÖß ²ÖÖê»Ö»Öê Ÿ ÖÖÓ!Öß ÃÖã üÖ †¿ÖÖ

¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ ÃÖÓãÖÖÓ“Öß &Öê›ü¶ÖÓ Ö¬ Öê ãÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖ“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ ¯ÖÏן֯ÖÖ¤ü!Ö " êú»Öß. ›üÖò.²ÖÖ²ÖÖÃÖÖÆêü²Ö

†ÖÓ²Öê›ü"ú¸ü ÖÖÓ!Öß "úÖê$ÖŸÖêÆüß ´ÖŸÖ !Ö ´ÖÖÓ›üŸÖÖ ´ÖÖ! ÖŸÖÖ ×¤ü»Öß. †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸êü ¤ãü¹ýßÖß "ú¹ý!Ö ‘Ö™ü!Öê“ ÖÖ

¸üÖ•Ö!ÖߟÖß ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ"ú ŸÖŸ¾ÖÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏ"ú¸ü$ÖÖ´Ö¬ Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.

ÖÖ ¯ÖÏ"ú¸ü$ÖÖŸÖᯙ "ú»Ö´Ö 40 †ÃÖê !Ö´Öæ¤üü "ú¸üŸÖê "úß, “¸üÖ• Ö Æêü #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖÓ‘Ö×™üŸÖ

"ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ˆ¯ÖÖ Ö ÖÖê•Ö!ÖÖ "ú¸üᯙ ¾Ö Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“Öê ´Öæôû‘Ö™ü"ú ´Æü$Öæ!Ö "úÖ ÖÔ "ú¸ü$ ÖÖÃÖ ÃÖ´Ö£ÖÔ

"ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß †Ö¾Ö¿ Ö"ú †ÃÖŸÖᯙ †ÃÖê †×¬Ö"úÖ¸ü ¾Ö ¯ÖÏÖ׬Ö"úÖ¸ü ²ÖÆüÖ»Ö "ú¸ü߻֒’43 ŸÖÃÖê“Ö "ú»Ö´Ö

246 !ÖãÃÖÖ¸ü ¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ ×¾Ö׬ִÖÓ›üôûÖÃÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß " ãúšü» ÖÖÆüß ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ÖÖ

"úÖ Ö¤üÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»ÖÖ †ÖÆêü. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ¸üÖ• Ö‘Ö™ü!ÖêŸÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "êú» ÖÖ!Öê ÖÖ

ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖÃÖÖšüß !Ö¾Öß ¯ÖÏê¸ü$ÖÖ ×´ÖôûÖ»Öß. ¯ÖÏŸ Öê"ú ¸üÖ• ÖÖ!Öê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß׳ִÖã&Ö

¸ü“Ö!Öê“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê "úÖ Ö¤êü "êú» ÖÖ!Öê #ÖÏÖ´Ö×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ ×¤ü¿Öê!Öê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ †×¬Ö"úÖ׬Ö"ú †×¬Ö"úÖ¸ü ²ÖÆüÖ»Ö

"êú»Öê. #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß †Ö×$Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ¸ü³ÖÖ¸üÖ“ ÖÖ ¤êü&Ö¸üê&ÖßÃÖÖšüß ×¾Ö¿ÖêÂÖ &ÖÖŸÖß

×!Ö´ÖÖÔ$Ö "êú»Öß.

þÖÖŸÖÓ¡ Ö¯ÖÏÖ¯ŸÖß !ÖÓŸÖ¸ü "ëú¦ü ¾Ö ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Öê!ÖÓŸÖ¸ü »ÖÖê"úÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö׸ü"ú

†›ü“Ö$Öß¾Ö¸ü ´ÖÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ •Ö!ÖŸÖê“ ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú †Ö×$Ö †ÖÙ£Ö"ú ¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!ÖêÃÖÖšüß

¤æ¸ü#ÖÖ´Öß "úÖ ÖÔ" Îú´Ö ¸üÖ²Ö×¾Ö$Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú ÆüÖêŸÖê. þÖÖŸÖÓ¡ Ö¯ÖÏÖ¯ŸÖß !ÖÓŸÖ¸ü !Ö¾Öß!Ö ¸üÖ™Òüß Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü, »ÖÖ&ÖÖê

×¾ÖãÖÖׯ֟ÖÖÓ“Öê ¯Öã!Öü¾ÖÔÃÖ!Ö, !Ö¾Öß!Ö ¸üÖ• Ö ‘Ö™ü!Öê“Öß †Ó Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß, †®Ö ¬ÖÖ! ÖÖ“Öß ™Óü“ÖÖ‡Ô ¾Ö ¸üÖ• ÖÖ“Öß

¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!ÖÖ ‡Ÿ ÖÖפü †›ü“Ö$Öà!ÖÖ ŸÖÖë›ü ¤êüŸÖ ÆüÖêŸÖê. ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ŸÖÖŸ"úÖôû "úÖÆüߟָüß "ú¸ü$Öê #Ö¸ü•Öê“Öê ÆüÖêŸÖê

29

ÖÖ´Öãôêû #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ÖÖ "úÖ ÖÔ" Îú´Ö ´ÖÖ#Öê ¯Ö›ü»ÖÖ. ¯Ö¸ÓüŸÖã ÖÖ "úÖôûÖŸÖ "úÖÆüß ¯ÖÏÖÓŸÖß Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öß ÖÖ

†›ü“Ö$Öà!ÖÖ ŸÖÖë›ü ¤êü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö " êú»ÖÖ.

ŸÖÃÖê ¯ÖÖ×Æü»Öê ŸÖ¸ü þÖÖŸÖÓ¡ Ö¯Öæ¾ÖÔ "úÖôûÖŸÖ Æüß #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ "úÖÆüß ÖÖê•Ö!ÖÖ ¸üÖ²Ö×¾Ö»Öê» ÖÖ

ÆüÖêŸ ÖÖ. #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ Ø"ú¾ÖÖ ¯Öã!Ö¸Ôü“Ö!Öê“ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ÃÖã¹ý "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ¯ÖÏ"ú»¯ÖÖÓ“ÖÖ

†ÖœüÖ¾ÖÖ ‘Öê$Öê ÆüÖ ´Öã& Ö ˆ§êü¿Ö !ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ÃÖ´ÖÖ•Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ ÃÖã¹ý "ú¸ü$ ÖÖ¯Öæ¾Öá

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ "úÖÆüß ¯ÖÏ ÖÖê#Ö —ÖÖ»Öê ÆüÖêŸÖê ÖÖ“Öß !ÖÖë¤ü ‘Öê$Öê ‹¾ÖœüÖ“Ö ´Ö ÖÖÔפüŸÖ

ˆ§êü¿Ö †ÖÆêü.

ÁÖß×#Ö êúŸÖ#Ö ¯ÖÏ ú»¯Ö :-

›üÖò. ¸üؾ֦ü!ÖÖ£Ö ™üÖ#ÖÖê¸ü ¾Ö †´Öê׸ü"êú“Öê ÁÖß ¾Ö ÃÖÖî. ‹»Ö."êú.‹»Æü´Ö׸ü™ü ÖÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö¿ÖÖá֖ÖÖÓ“ ÖÖ

ÃÖÆüÖ ÖÖ!Öê ‡.ÃÖ.1921 ´Ö¬ Öê ÁÖß×!Ö" êúŸÖ!Ö Öê£Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö ¯Öã!Ö Ôü“Ö!ÖÖ ÃÖÓãÖÖ ÃÖã¹ý " êú»Öß.

%Öã¸ü%ÖÖÓ¾Ö ¯ÖÏ ú»¯Ö :-

¯ÖÓ•ÖÖ²Ö ¸üÖ• ÖÖŸÖᯙ #Öã¸ü#ÖÖÓ¾Ö ×•Ö»ÊÖŸÖ ›êü¯ Öã™üß "ú×´Ö¿Ö!Ö¸ü ‹±ú.‹»Ö.²ÖÎÖ Ö!Ö ÖÖÓ!Öß ‡.ÃÖ.1927

´Ö¬ Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´Ö ÆüÖŸÖß ‘ÖêŸÖ»ÖÖ.

´ÖÖ£Ö·"ÖÖÓ›ü ¯ÖÏ ú»¯Ö :-

´Ö¦üÖÃÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖᯙ ´ÖÖ£Ö· ÖÖÓ›ü Öê£Öê ¾ÖÖ Ö.‹´Ö.ÃÖß.‹. (Young Men Christian

Association) “ ÖÖ ´Ö¤üŸÖß!Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öê "úÖ Öì ›üÖò. ïÖê!ÃÖ¸ü Æòü“Ö ÖÖÓ!Öß ‡.ÃÖ.1928 ´Ö¬ Öê

ÃÖã¹ý "êú»Öê.

²Ö›üÖê¤üÖ "ÖÖê•Ö#ÖÖ :-

²Ö›üÖê¤üÖ ÃÖÓãÖÖ!ÖÖ“Öê פü¾ÖÖ$Ö ÁÖß. ¾Æüß. ™üß. " éúÂ$ÖÖ´ÖÖ“ÖÖ¸üß ÖÖÓ!Öß ²Ö›üÖê¤üÖ ÃÖÓãÖÖ!ÖÖÓ´Ö¬ Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö

×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öß ‹"ú ÖÖê•Ö!ÖÖ ‡.ÃÖ.1933 ´Ö¬ Öê ÃÖã¹ý "êú»Öß.

ÃÖê¾ÖÖ %ÖÏÖ´Ö ¯ÖÏ ú»¯Ö :-

#ÖÖÓ¬Öß•Öà!Öß †!Öê"ú "úÖ ÖÔ"Îú´Ö ÆüÖŸÖß ‘ÖêŸÖ»Öê ÆüÖêŸÖê Æêü ÃÖ¾ÖÔ "úÖ ÖÔ"Îú´Ö ¯ÖϳÖÖ¾Ö߯Ö$Öê ¸üÖ²Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß

‹×¯ÖÏ»Ö 1936 ´Ö¬ Öê ¾Ö¬ÖÖÔ ¿ÖÆü¸üÖ•Ö¾Öôûᯙ ÃÖê¾ÖÖ #ÖÏÖ´Ö Öê£Öê ŸÖê ãÖÖ× Ö"ú —ÖÖ»Öê. ŸÖê£Öê Ÿ ÖÖÓ!Öß ×¾Ö×¾Ö¬Ö

30

ÃÖÓãÖÖ ¾Ö ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖÓ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ " êú»Öß. ˆ¤üÖ. †×&Ö»Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ×¾Ö$Ö"ú¸ü ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖ, #ÖÖêÃÖê¾ÖÖ ÃÖÓ‘Ö,

Æ׸ü•Ö!Ö ÃÖê¾Ö"ú ÃÖÓ‘Ö ‡Ÿ ÖÖפü.

†×¬Ö ú ¬ÖÖ#"Ö ×¯Ö ú¾ÖÖ ´ÖÖêÆßü´Ö :-

¤ãüüÃÖ· ÖÖ ´ÖÆüÖ Öã¨üÖ´Öãôêû ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ ×²Ö"ú™ü ¯Ö׸üÛã֟Öß¾Ö¸ü ´ÖÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ³ÖÖ¸üŸÖ

ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ‘†×¬Ö"ú ¬ÖÖ! Ö ×¯Ö"ú¾ÖÖ’ ´ÖÖêÆßü´Ö ÃÖ¾ÖÔ¡Ö ÃÖã¹ý "êú»Öß Öã¨ü "úÖôûÖŸÖ ¬ÖÖ! ÖÖ“ÖÖ ŸÖã™ü¾Ö›üÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö

—ÖÖ»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ ¾Ö ŸÖÖê ³Ö¹ý!Ö "úÖœü$ ÖÖÃÖÖšüß †×¬Ö"ú ¬ÖÖ! Ö ˆŸ¯ÖÖ¤ü!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öß #Ö¸ü•Ö ÆüÖêŸÖß. Ÿ ÖÖÃÖÖšüß

³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê †!Öê"ú ˆ¯ÖÖ Ö ÖÖê•Ö!ÖÖ "êú» ÖÖ. ˆ¤üÖ. ×¾Ö×Æü¸üß, ŸÖ»ÖÖ¾Ö ²ÖÖÓ¬Ö$Öê, ÃÖÓ"ú¸üßŸÖ ×²Ö ÖÖ$Öê

¾ÖÖ¯Ö¸üÖ Ö»ÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆüÖ!Ö ¤êü$Öê, ¸üÖÃÖÖ Ö×!Ö"ú &ÖŸÖÖÓ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü "ú¸ü$Öê ‡Ÿ ÖÖפü.

ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö †Ö$Ö&Öß!Ö "úÖÆüß ÖÖê•Ö!ÖÖ ¸üÖ²Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ˆ»»Öê&Ö

"ú¸ü$Öê #Ö¸ü•Öê“Öê ¾ÖÖ™üŸÖê. "úÖ¸ü$Ö ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê •Öß ‘ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ’ ¾Ö !ÖÓŸÖ¸ü ‘¸üÖ™Òüß Ö

×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ’ ¸üÖ²Ö×¾Ö»Öß ÖÖ¾Ö¸üŸÖß ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾Ö ¯Ö›ü»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖæ!Ö ÖêŸÖÖê.

1) ×±ú¸ü úÖ "ÖÖê•Ö#ÖÖ :-

¾ ÖÖ¯Ö"ú #ÖÏÖ´Öß$Ö ¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ Æüß ×±ú¸ü"úÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ ´Æü$Öæ!Ö ¯ÖÏ×ÃÖ¨ü †ÖÆêü. ‡.ÃÖ.

1946 “ ÖÖ ¿Öê¾Ö™üß ´Ö¦üÖÃÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê Æüß ÖÖê•Ö!ÖÖ ÃÖã¹ý "êú»Öß. Æüß ÖÖê•Ö!ÖÖ ‹"úÖÛŸ´Ö"ú ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ

"ú»¯Ö!Öê¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸üßŸÖ ÆüÖêŸÖß †Ö×$Ö ÖÖ´Ö¬ Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÖÓÔ“ÖÖ ÃÖ´Ö!¾Ö Ö ÃÖÖ¬Ö$ ÖÖ“ÖÖ ÆêüŸÖæ

ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê“Öß ¤üÖê!Ö ¯ÖÏ´Öã&Ö ¾Öî׿Ö™ü¶ê ´Æü$Ö•Öê ‹"ú ÃÖ´Öã¤üÖ ÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê "ú» ÖÖ$Ö"úÖ¸üß

"úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ“Öê !Ö¾ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ×!Ö ÖÖê•Ö!Ö "ú¸ü$Öê †Ö×$Ö ¤ãüÃÖ êü ´Æü$Ö•Öê ¸üÖÆü$Öß´ÖÖ!Ö ¾ÖÖœü×¾Ö$Öê ¾Ö

»ÖÖê"ú"ú» ÖÖ$ÖÖÃÖÖšüß #ÖÏÖ´ÖãÖÖÓ!ÖÖ ×¿Ö%Ö$Ö, ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ!Ö †Ö×$Ö ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆ!Ö ¤êü$ ÖÖ“Öß ¯Ö¨üŸÖ ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$Öê.

¯ÖÏ׿Ö×%ÖŸÖ #ÖÏÖ´Ö ×¾Ö"úÖÃÖ †×¬Ö"úÖ· ÖÖ"ú›êü ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ´ÖÖÃÖÖšüß ×!Ö¾Ö›ü»Öê»Öß ‘×±ú¸ü"úÖ’ (Regions)

ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê“Öê ´Öã& Ö Ö¿Ö ´Æü$Ö•Öê ÃÖ¸ü"úÖ¸ü"ú›æ!Ö ×´ÖôûÖ»Öê»Öß ”ûÖê™üß †!Öã¤üÖ!ÖÖ“Öß

¸üŒ"ú´Ö Æüß ´ÖÖêšüß ±úÖ ÖªÖ“Öß šü¸ü»Öß †Ö×$Ö •Ö!ÖŸÖê´Ö¬Öᯙ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö!Öê †Ö×$Ö ¯ÖîÃÖÖ ÖÖŸÖæ!Ö ´ÖÖêšüß "úÖ Öì

ÃÖÖ¬ Ö —ÖÖ»Öß. ÖÖ´Ö¬Öæ!Ö ÃÖÖ¬ Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ #ÖÖê™üß ´Æü$Ö•Öê ¯ÖÖ$Öß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ, ŸÖÖŸ"úÖôû †Ö¾Ö¿ Ö"ú

†ÃÖ$ÖÖ¸üß ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß "úÖ´Öê ¯Öæ$ÖÔ "ú¸ü$Öê, " ãú™ü߸ü ˆªÖê#ÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆ!Ö †Ö×$Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ

31

†¿ÖÖ #ÖÖê™üß ÃÖÖ¬ Ö —ÖÖ» ÖÖ. ´Ö¦üÖÃÖ ×±ú¸ü"úÖ ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ ˆŸ"éú™ü "úÖ ÖÖÔ“Öê "ëú¦üÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê "úÖîŸÖã"ú " êú»Öê.

‡.ÃÖ. 1953 ´Ö¬ Öê Æüß ÖÖê•Ö!ÖÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖêŸÖ ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

2) ‡™üÖ¾ÖÖ ¯ÖÖ"Ö»Ö™ü ¯ÖÏ ú»¯Ö :-

¤ãüÃÖ· ÖÖ •ÖÖ#ÖןÖ"ú ´ÖÆüÖ Öã¨üÖ!ÖÓŸÖ¸ü ‡™üÖ¾ÖÖ (U.P.) ÖÖ ×šü"úÖ$Öß ÃÖ¯™ëü²Ö¸ü 1948 ´Ö¬ Öê †»²Ö™Ôü

´Öê Ö¸ü ÖÖ †´Öê׸ü"ú!Ö ¾ ÖŒŸÖß ¾Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÆü"úÖ ÖÖÕ!Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ †Ö×$Ö

"ú» ÖÖ$Ö "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ“Öß ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. †»²Ö™Ôü ´Öê Ö¸ü ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ Öã¨üÖ ¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê.

†´Öê׸ü" êúŸÖ †Ö×$Ö ÆüÖê¸êüÃÖ ÆüÖê ÃÖ (Horace Holmes) Öê£Öᯙ †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ "úÖ´ÖÖÓ“Öß Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ

¯ÖÖ¿¾ÖÔ³Öæ´Öß ÆüÖêŸÖß. ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê“Öê ×!Ö"úÖ»Ö ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ "ú¸ü$ÖÖ¸êü ÆüÖêŸÖê. ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖ!Öê ¯ÖϳÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê‰ú!Ö

³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ÖÖ»ÖÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÖÔ“Öê ‹"ú ŸÖê•ÖþÖß ˆ¤üÖÆü¸ü$Ö ´ÖÖ!Ö»Öê.

3) ÃÖ¾ÖÖì¤ü"Ö "ÖÖê•Ö#ÖÖ :-

ÃÖ¾ÖÖÔê¤ü Ö ÖÖê•Ö!ÖÖ ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ #ÖÖÓ¬Öà“ ÖÖ ×¾Ö¬ÖÖ Ö"ú "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸ü»Öê»Öß ÆüÖêŸÖß. Æüß #ÖÏÖ´Öß$Ö

×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öß ÖÖê•Ö!ÖÖ ´ÖÓã²Ö‡Ô ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ‡.ÃÖ. 1948 ´Ö¬ Öê ÃÖã¹ý "êú»Öß. ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê †ÓŸÖ#ÖÔŸÖ ¿ÖêŸÖß, ¯ÖÏÖîœü

׿Ö%Ö$Ö, »Ö‘Öã ˆªÖê#Ö¬ÖÓ¤êü, ׿Ö%Ö$Ö, †Ö¸üÖê# Ö, ÃÖ´ÖÖ•Ö"ú» ÖÖ$Ö ‡Ÿ ÖÖפü "úÖ´Öê ÆüÖŸÖß ‘Öê$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß

ÆüÖêŸÖß. #ÖÏÖ´Öß$Ö ¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!Öê“ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ¸üÖ²Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ ‹"ú ¾ ÖÖ¯Ö"ú "úÖ ÖÔ"Îú´Ö ´Æü$Öæ!Ö ÃÖ¾ÖÖìê¤ü Ö

"úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ“ÖÖ ˆ»»Öê&Ö " êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. ÃÖ¾ÖÖì¤ü Ö "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖŸÖ “ÃÖÆü"úÖ¸üÖ“Öß ŸÖŸ¾Öê ¾Ö ¯Ö¨üŸÖß ÖÖ¾Ö¸ü ³Ö¸ü

פü»ÖÖ †Ö×$Ö Ã¾Ö´Ö¤üŸÖß“Öß ÃÖ¾Ö Ö, ¯Ö¸üïָüÖÓ¿Öß ´Ö¤üŸÖ, »ÖÖê"úÖÓ´Ö¬Öᯙ ÃÖ×ÆüÂ$ÖãŸÖÖ ¾Ö "úÖ™ü"úÃÖ¸ü

•ÖÖê¯ÖÖÃÖ$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "êú»ÖÖ.’’44 ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê“Öß "úÖ ÖÔ "ú¸ü$ÖÖ¸üß "ëú¦êü ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ¤êü¿Ö³Ö¸ü ¯ÖÃÖ¸ü»Öê»Öß ÆüÖêŸÖß.

×¾Ö!ÖÖê²ÖÖ ³ÖÖ¾Öê †Ö×$Ö •Ö Ö¯ÖÏ"úÖ¿Ö !ÖÖ¸üÖ Ö$Ö ÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ!ÖÖ&ÖÖ»Öß Æê "úÖ ÖÔ —ÖÖ»Öê.

†¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸êü ¤êü¿ÖÖ“ ÖÖ ¾Öê#Ö¾Öê#Öó ÖÖ ³ÖÖ#ÖÖŸÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯Ö¨üŸÖß!Öê ¯ÖÏ ÖÖê#Ö ¸üÖ²Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê.

¯Ö¸ÓüŸÖã ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ "úÖ ÖÔ" Îú´Ö ¯ÖÏ"ú»¯ÖÖÓ Öãôêû &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ •Ö!ÖŸÖê“Öß Ûã֟Öß ÃÖã¬ÖÖ¸ü»Öß !ÖÖÆüß. ÖÖ

"úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ´Ö¬ Öê ‹"úÃÖã¡ÖŸÖÖ †Ö×$Ö !Öê™ü"êú¯Ö$ÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ †³ÖÖ¾ÖÖ´Öãôêû“Ö Æêü "úÖ ÖÔ"Îú´Ö, ÖÖê•Ö!ÖÖ ˆ§êü¿Ö

ÃÖ±ú»Ö "ú¹ý ¿Ö"ú» ÖÖ !ÖÖÆüߟÖ. ÖÖ“Ö ¾Öêôûß “¸üÖ™Òü ¿ÖÖÃÖ!Ö “ÖÖ»Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ‘Ö™ü!ÖÖ ×»Ö×Æüü$ ÖÖŸÖ †Ö×$Ö

¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú ÖÖê•Ö!ÖÖ ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ #ÖãÓŸÖ»Öê»Öê ÆüÖêŸÖê. ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖ“ÖÖ ˆ§êü¿Ö •Ö!ÖŸÖê“ ÖÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö

32

†Ö"úÖÓ%ÖÖ!ÖÖ ÃÖÓãÖÖÓŸ´Ö"ú †Ö"úÖ¸ü ¤êü$Öê ÆüÖ ÆüÖêŸÖÖ ŸÖ¸ü ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú ÖÖê•Ö!Öê“ÖÖ ˆ§êü¿Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú, †ÖÙ£Ö"ú

×¾Ö"úÖÃÖÖ»ÖÖ #ÖŸÖß ¤êü$ ÖÖ“ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.”45

ÃÖÖ´Öæ×Æü ú ×¾Ö úÖÃÖ "ÖÖê•Ö#ÖÖ (Community Development Programme) :-

×!Ö ÖÖê•Ö!Ö †Ö×$Ö ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÖ“Öß ¬ Öê Ö ÃÖÖ¬ Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ

×!Ö ÖÖê•Ö!Ö²Ö¨ü ¯ÖÏ ÖŸ!Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö !ÖêŸ ÖÖÓ!Öß "êú»ÖÖ. ´ÖÖ“ÖÔ 1950 ¸üÖê•Öß ×!Ö ÖÖê•Ö!Ö ´ÖÓ›üôû †Ûß֟¾ÖÖŸÖ

†Ö»Öê. ‡.ÃÖ. 1951 ÃÖÖ»Öß ±úÖê›Ôü ±úÖ‰Óú›êü¿Ö!Ö!Öê Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ †¬ Ö%ÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖê»ÖÖ

¤ü Ö!Öß Ö †¾ÖãÖêŸÖæ!Ö ¾Ö¸ü †Ö$Ö$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ´Ö¤ŸÖü "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ‡“”ûÖ ¾ ÖŒŸÖ "êú»Öß ¾Ö †ÃÖÖ ×!Ö$ÖÔ Ö

‘Öê$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ "úß, £ÖÖê›ü¶Ö ±úÖ¸ü ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ ‡™üÖ¾ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ ¬ÖŸÖá¾Ö¸ü 15 ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ"ú ¯ÖÏ"ú»¯Ö ÆüÖŸÖß

‘ ÖÖ¾ÖêŸÖ. ÖÖ“Ö "úÖôûÖŸÖ ¯ÖÓŸÖ¯ÖϬÖÖ!Ö ¯ÖÓ›üßŸÖ •Ö¾ÖÖÆü¸ü»ÖÖ»Ö !ÖêÆü¹ý ¾Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ †´Öê׸üü"êú“Öê ¸üÖ•Ö¤æüŸÖ

“ÖêÙü¸ü ²ÖÖˆ»ÃÖ ÖÖÓ“ ÖÖŸÖ 5 •ÖÖ!Öê¾ÖÖ¸üß 1952 ´Ö¬ Öê ‹"ú "ú¸üÖ¸ü —ÖÖ»ÖÖ ÖÖ "ú¸üÖ¸üÖ!ÖãÃÖÖ¸ü †´Öê׸ü"êú!Öê

ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÔ"Îú´Ö ¸üÖ²Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß †ÖÙ£Ö"ú ¾Ö ŸÖÖÓסÖ"ú ´Ö¤üŸÖ פü»Öß. ¯Ö×Æü» ÖÖ ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú

ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ 2 †ÖŒ™üÖë²Ö¸ü 1952 ¸üÖê•Öß ¯ÖÏÖ ÖÖê×#Ö"ú þֹý¯ÖÖŸÖ ¤êü¿ÖÖ“ ÖÖ ×!Ö¾Ö›ü"ú †¿ÖÖ 55

³ÖÖ#ÖÖŸÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ¯ÖÏ"ú»¯Ö ÃÖã¹ý "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ÖÖŸÖ ¯ÖÏŸ Öê"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ¯ÖÏ"ú»¯ÖÖŸÖ 3 ×¾Ö"úÖÃÖ

#Ö™ü †Ö×$Ö ¯ÖÏŸ Öê"ú ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™üÖŸÖ ÃÖã´ÖÖ¸êü 100 &Öê›üß ´Æü$Ö•Öê ¯ÖÏŸ Öê"ú ¯ÖÏ"ú»¯ÖÖ´Ö¬ Öê 300 &Öê›ü¶ÖÓ“ÖÖ

ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ ¾Ö Ÿ ÖÖÃÖÖšüß ŸÖß!Ö ¾ÖÂÖÖÔ"ú׸üŸÖÖ 65 »ÖÖ&Ö ¹ý¯Ö ÖÖ“Öê †Ó¤üÖ•Ö ¯Ö¡Ö"ú

ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!Öê“Öß ¯ÖÏ´Öã&Ö ¾Öî׿Ö™ü¶ê ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ

ÖêŸÖß»Ö.

1) ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔŸÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖê»ÖÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß "úºþ!Ö ‘Öê$Öê.

2) #ÖÏÖ´Öß$Ö ³ÖÖ#ÖÖŸÖᯙ !ÖîÃÖÙ#Ö"ú ÃÖÖ¬Ö!Ö ÃÖÓ¯Ö¢Öß †Ö×$Ö ¿ÖŒŸÖß ÖÖÓ“ÖÖ •ÖÖßÖßŸÖ •ÖÖÃŸÖ ˆ¯Ö ÖÖê#Ö

"ú¹ý!Ö ‘Öê‰ú!Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“ÖÖ †ÖÙ£Ö"ú, ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú ¾Ö ÃÖÖÓÃ"éúןÖ"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ‘Ö›ü¾Öæ!Ö

†Ö$Ö$Öê.

3) ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ´ÖÖ“ ÖÖ ´ÖÖ¬ Ö´ÖÖŸÖæ!Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖê“ ÖÖ •Öß¾Ö!Ö ´ÖÖ!ÖÖ“ÖÖ ¤ü•ÖÖÔ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$Öê.

4) #ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖê“ ÖÖ ³ÖÖîןÖ"ú †Ö×$Ö ÃÖÖÓÃ" éúןÖ"ú •Öß¾Ö!ÖÖŸÖ ŸÖÃÖê“Ö ´ÖÖ!Ö×ÃÖ"úŸÖêŸÖ ¯Ö׸ü¾ÖŸÖÔ!Ö

‘Ö›ü¾Öæ!Ö †Ö$Ö$Öê.

33

5) #ÖÏÖ´Öß$Ö »ÖÖê"úÖÓ´Ö¬ Öê ¯ÖÏÖ#ÖןÖ"ú ¥üÛ™"úÖê$Ö ×¾Ö"ú×ÃÖŸÖ "ú¹ý!Ö Ÿ ÖÖ ÖÖê#Öê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ¸üÖ™Òü

ˆ³ÖÖ¸ü$Öß“ ÖÖ ¯ÖÏ×" Îú ÖêŸÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß "úºþ!Ö ‘Öê$Öê.

Æüß ˆ×§ü™ü¶ê ÃÖÖ¬ Ö "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß •ÖÖê "úÖ ÖÔ" Îú´Ö ×!ÖÛ¿“ÖŸÖ "êú»ÖÖ Ÿ ÖÖ ´Ö¬ Öê ¿ÖêŸÖß“ÖÖ

×¾Ö"úÖÃÖ, ׿Ö%Ö$Ö ¯ÖÏÃÖÖ¸ü, ¤üôû$Ö¾Öôû$ÖÖ“ ÖÖ ÃÖÖ¬Ö!ÖÓÖ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ, ¸üÖê•Ö#ÖÖ¸ü ×!ÖÙ´ÖŸÖß, †Ö¸üÖê# Ö

×¾ÖÂÖ Ö"ú ÃÖÖê Öß, ¾ ÖÖ¾ÖÃÖÖ ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê ¯ÖÏ׿Ö%Ö$Ö, #ÖéÆü×!Ö´ÖÖÔ$Ö, ÃÖ´ÖÖ•Ö"ú» ÖÖ$Ö ‡Ÿ ÖÖפü #ÖÖê™üßÓ“ÖÖ

ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$ÖßÃÖÖšüß ×!Ö´ÖÖÔ$Ö " êú»Öê» ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö

ÖÓ¡Ö$Öê“Öê "ëú¦üßָü, ¸üÖ• Ößָü, וֻÆüÖßָü, ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™ü ßָü ¾Ö #ÖÏÖ´Ößָü †¿ÖÖ ¯ÖÖ“Ö ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü

×¾Ö³ÖÖ•Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê.

¸üÖ™Òüß"Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ (National Extension Service):-

ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ¯ÖÏ"ú»¯ÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖÓ“ÖÖÆüß ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¸ü$Öê

†Ö¾Ö¿ Ö"ú †ÖÆêü. ÖÖ ¤üÖê!Æüß ÖÖê•Ö!ÖÖ ¯Ö¸üïָüÖÓ¿Öß ‡ŸÖŒ ÖÖ ×!Ö#Ö›üßŸÖ †ÖÆêüŸÖ "úß, ‹"úÖ ÖÖê•Ö!Öê“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü

"ú¸üŸÖ †ÃÖŸÖÖ!ÖÖ ¤ãüÃÖ· ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê"ú›êü ¤ãü»ÖÔ%Ö "ú¸ü$Öê †¿ÖŒ Ö †ÖÆêü. #ÖÏÖ´Öß$Ö •Öß¾Ö!ÖÖ“ÖÖ ÃÖ¾ÖÖÕ#Öß$Ö

×¾Ö"úÖÃÖ Æêü ¤üÖê!Æüß ÖÖê•Ö!ÖÖÓ“Öê ´Öã& Ö ˆ×§ü™ü †ÖÆêü. ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖêŸÖ "úÖ Ö´Ö Ã¾Öºþ¯ÖÖ“Öß

×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÔ "ú¸ü$ÖÖ¸üß ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$Öê Æüß ¯ÖÏ´Öã&Ö "ú»¯Ö!ÖÖ †ÖÆêü. ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ

¯ÖÏ"ú»¯ÖÖÓ!ÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ» ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü »Ö#Öê“Ö ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖ"ú›ê »ÖÖê"úÖÓ“Öê »Ö%Ö ¾Öê¬Ö»Öê #Öê»Öê †Ö×$Ö #Ö™üÖÓ“Öß

(Block) ÃÖÓ& ÖÖ ¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖ“Öß ´ÖÖ#Ö$Öß ÆüÖê‰ú »ÖÖ#Ö»Öß. “ ÖÖ ¯ÖÏ"ú»¯ÖÖÓ!ÖÖ ¾Ö ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™üÖÓ!ÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ

"êú» ÖÖ !ÖÓŸÖ¸ü ÃÖã¨üÖ ¯Ö×Æü» ÖÖ ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú ÖÖê•Ö!ÖêŸÖ • ÖÖ #ÖÖê™üß¾Ö¸ü ³Ö¸ü פü»ÖÖ †¿Öß ‹"ú ´ÖÆü¢“ÖÖ“Öß

#ÖÖê™ü ¸üÖ×Æü»Öß ÆüÖêŸÖß ŸÖß ´Æü$Ö•Öê ÃÖÓ Öæ$ÖÔ ¤êü¿ÖÖ"ú׸üŸÖÖ ÃÖÓ‘Ö™ü!Öê“ ÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ ‹"ú "úÖ Ö´Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÓ¡Ö$ÖÖ

ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$Öê Æüß ÆüÖê Ö. ‘†×¬Ö"ú ¬ÖÖ! Ö ×¯Ö"ú¾ÖÖ “ÖÖî"ú¿Öß ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê’ ÖÖ ¯ÖÏ¿!ÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¹ý!Ö

ŸÖÖ»Öã"úÖ Ø"ú¾ÖÖ ŸÖÆüÃÖᯙ ‹¾Öœü¶Ö %Öê¡ÖÖŸÖ ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™üÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸üÖ¾Öß †¿Öß ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ "êú»Öß” 46

ÖÖ ´ÖÖ#Ö“ÖÖ ´Öã& Ö ˆ§êü¿Ö ´Æü$Ö•Öê ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ÖÓ¡Ö$ÖÖ ¾Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ ´Ö¬ Öê ÃÖãÃÖæ¡ÖŸÖÖ

¸üÖ&Ö$Öê ¾Ö ÃÖª Ûã֟ÖߟÖᯙ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ÖÓ¡Ö$Öê“Öê "ú» ÖÖ$Ö"úÖ¸üß ÖÓ¡Ö$Öê ´Ö¬ Öê ¹ý¯ÖÖÓŸÖ¸ü "ú¸ü$Öê ÆüÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖ

¯ÖÏ¿!ÖÖÓ“ÖÖ ¯Öæ$ÖÔ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "êú» ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ¤êü¿ÖÖÃÖÖšüß "úÖ Ö´Ö Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öß ‹"ú ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖ ÃÖã¹ý

"ú¸ü$ ÖÖ“Öê šü¸ü¾Öæ!Ö ü ÖÖ ÃÖÓ‘Ö™ü!Öê“ ÖÖ †#Ö¤üß ´ÖãôûÖ¿Öß ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™ü šêü‰ú!Ö Ÿ ÖÖ ×šü"úÖ$Öß ÖÖê# Ö ¸üߟÖß!Öê

34

†Ö&Ö$Öß "êú»Öê»ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´Ö †ÃÖÖ¾ÖÖ †ÃÖê šü¸ü»Öê ¾Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖ ‹"úÖ !Ö¾Öß!Ö

#ÖÏÖ´Öß$Ö ¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!Öê“ ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖÃÖ ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê 2 †ÖòŒ™üÖê²Ö¸ü, 1953 ¸üÖê•Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ "êú»Öß.

#ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖŸÖ †ÖŸÖÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™ü †Ö×$Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ #Ö™ü †¿ÖÖ ¤üÖê!Æüà“ÖÖ

ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖ. ŸÖß!Ö ¾ÖÂÖÖÔŸÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÖêšü¶Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ ÆüÖê‡Ô»Ö ÆüÖ ÖÖ ¤üÖê!Æüß ÖÖê•Ö!ÖÖÓ“ÖÖ ´Öæôû

ˆ§êü¿Ö ÆüÖêŸÖÖ. ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÔ"Îú´Ö "úÖ Ö´Ö Ã¾Ö¹ý¯Öß !Ö¾ÆüŸÖÖ ´ÖÖ¡Ö ¸üÖ™Òüßü Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ Æüß

ÖÖê•Ö!ÖÖ #Ö™üÖ´Ö¬ Öê "úÖ Ö´Ö Ã¾Öºþ¯Öß ¾Ö ²ÖÆãü"úÖ ÖÔ¹ý¯Öß ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ´Æü$Öæ!Ö "úÖ ÖÔ¸üŸÖ ¸üÖÆü$ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖß.

¤üÖê!Æüß "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖÓ“Öß ´Öæôû ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ ÃÖÖ¸ü&Öß“Ö ÆüÖêŸÖß †Ö×$Ö "ëú¦üÖŸÖᯙ ¾Ö ¸üÖ• ÖÖŸÖᯙ ‹"úÖ“Ö

‘Ö™ü"úÖÓ“ ÖÖ †×¬Ö¯ÖŸ ÖÖ&ÖÖ»Öß Æêü "úÖ ÖÔ “ÖÖ»Öæ ÆüÖêŸÖê. ¤üÖê!Æüß "úÖ ÖÔ" Îú´Ö ‹"ú´Öê"úÖÃÖ ¯Öæ¸ü"ú †Ö×$Ö ‹"úÖ“Ö

¾Öêôûß ¸üÖ²Ö×¾Ö»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖ´ÖÖ#Öê †ÃÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ "úß ¤üÆüÖ ¾ÖÂÖÖÔ“ ÖÖ

"úÖôûÖŸÖ †£Ö¾ÖÖ ‡.ÃÖ. 1963 ¯Ö ÖÕŸÖ ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ ¤êü¿Ö³Ö¸üÖŸÖ •ÖÖôêû ×¾Ö$Ö»Öê •ÖÖ¾Öê. ¯Ö×Æü»Öß ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú

ÖÖê•Ö!ÖÖ !Ö´Öæ¤ü "ú¸üŸÖê "úß, “ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ Æüß ¯Ö¨üŸÖ †ÖÆêü †Ö×$Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ Æüê ÃÖÖ¬Ö!Ö

†ÖÆêü "úß, • ÖÖÓ“ ÖÖ«üÖ¸êü ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú ÖÖê•Ö!ÖÖ &Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú †Ö×$Ö †ÖÙ£Ö"ú •Öß¾Ö!ÖÖŸÖ ²Ö¤ü»Ö

‘Ö›ü¾Öæ!Ö †Ö$Ö$ ÖÖ“ ÖÖ ¯ÖÏ×"Îú ÖêÃÖ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "ú¸üßŸÖ †ÖÆêü .” 47

´Öæ»"Ö´ÖÖ¯Ö#Ö :-

þÖÖŸÖÓ¡ ÖÖê¢Ö¸ü "úÖôûÖŸÖ ¤êü¿ÖÖ“ÖÖ †ÖÙ£Ö"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ‘Ö›ü¾Öæ!Ö †Ö$Ö$ ÖÖ“Öê ˆ×§ü™ü ÃÖ´ÖÖê¸ü šêü‰ú!Ö

†ÖÙ£Ö"ú ×!Ö ÖÖê•Ö!ÖÖ“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔŸÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ ¾Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖÓ“ÖÖ

†ÓŸÖü³ÖÖÔ¾Ö "úºþ!Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö •Öß¾Ö!ÖÖŸÖ †´Öæ»ÖÖ#ÖÏ ²Ö¤ü»Ö ‘Ö›ü¾Öæ!Ö †Ö$Ö$ ÖÖ“ ÖÖ ¤é™üß!Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö ÃÖãºþ —ÖÖ»Öê.

¯Ö×Æü» ÖÖ ¾Ö ¤ãüÃÖ· ÖÖ ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú ÖÖê•Ö!ÖêŸÖ Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ •ÖÖßÖßŸÖ •ÖÖÃŸÖ ×¾ÖßÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "úê»ÖÖ

#Öê»ÖÖ. ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê“ÖÖ ˆ§êü¿Ö "êú¾Öôû †ÖÙ£Ö"ú ×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öê ¬ Öê Ö #ÖÖšü$Öê ‹¾ÖœüÖ“Ö !Ö¾ÆüŸÖÖ ŸÖ¸ü ÖÖ´Ö¬ Öê

#ÖÏÖ´Öß$Ö ³ÖÖ#ÖÖŸÖᯙ »ÖÖê"úÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖ ²Öôû"ú™ü "úºþ!Ö »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“Öê •Öß¾Ö!Ö ‘Ö›ü¾Ö$ ÖÖ“ ÖÖ

¯ÖÏ ÖŸ!ÖÖÓ´Ö¬ Öê ÆüÖŸÖ³ÖÖ¸ü »ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“Öß ÃÖÓ¬Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö "úºþ!Ö ¤êü‰ú!Ö Ÿ ÖÖÓ“Öê ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ¿Öß †ÃÖ$ÖÖ¸êü ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö

¾ÖÖœü×¾Ö$Öê, ãÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü þÖÖ Ö¢Ö ÃÖÓãÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "úºþ!Ö Ÿ ÖÖ “ÖÖ»Ö×¾Ö$ ÖÖ ÖÖê# Ö ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸ü$Ö

×!Ö´ÖÖÔ$Ö ÆüÖê‡Ô»Ö †¿Öß ¯Ö׸üÛã֟Öß ¾Ö #ÖÏÖ´ÖãÖÖÓ´Ö¬ Öê ¾Öî“ÖÖ׸ü"ú ¯Ö׸ü¾ÖŸÖÔ!Ö ‘Ö›ü¾Öæ!Ö †Ö$Ö$Öê, ¸üÖ• Ö

¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß "úºþ!Ö ‘Öê‰ú!Ö Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ŸÖŸ¾ÖÖ“ÖÖ ¯Ö׸ü“Ö Ö "úºþ!Ö ¤üê$Öê ¾Ö

35

ÃÖ¿ÖŒŸÖ, ¯ÖϳÖÖ¾Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×!ÖÙ´ÖŸÖß»ÖÖ ¯ÖÖêÂÖ"ú †ÃÖê ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸ü$Ö ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "úºþ!Ö

¤êü$Öê ÖÖÃÖÖšüß ÃÖãºþ "êú»Öê»ÖÖ ‹"ú ¸üÖ™Òü¾ ÖÖ¯Öß ¯ÖÏ ÖÖê#Ö ÆüÖêŸÖÖ.

ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖÃÖ ˆŸÃÖÖÆüß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. »ÖÖê"úÖÓ Ö¬ Öê †Ö×$Ö

†×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ Ö¬ Öê ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖ×¾ÖÂÖ Öß ˆŸÃÖÖÆü ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖ ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖß“ ÖÖ "úÖôûÖ´Ö¬ Öê "úÖ ÖÔ

—ÖÖ» ÖÖÃÖÖ¸ü&Öê ¾ÖÖ™ü»Öê ´ÖÖ¡Ö ¯Öãœüᯙ 3-4 ¾ÖÂÖÖÔŸÖ ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖß“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖᯙ ¾Öê#Ö !ÖÖÆüßÃÖÖ —ÖÖ»ÖÖ †Ö×$Ö

»ÖÖê"úÃÖÆü³ÖÖ#Ö †Ö×$Ö ÃÖÆü"úÖ ÖÖÔŸÖ ´ÖÖêšü¶Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ ‘Ö™ü —ÖÖ»Öß. ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÔ" Îú´Ö

ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ ÃÖÆü"úÖ ÖÖÔ!Öê »ÖÖê"úÖÓ“ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´Ö !Ö ¸üÆüÖŸÖÖ ŸÖÖê †×¬Ö"úÖ׬Ö"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ÖÖ "úÖ ÖÔ"Îú´Ö ÆüÖêŸÖ

#Öê»ÖÖ. • ÖÖ ´Ö¬ Öê £ÖÖê›ü¶Ö±úÖ¸ü ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ »ÖÖê"úÖÓ“ÖÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Ö ÆüÖêŸÖÖ. »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ¾ Ö¾ÖãÖÖ ´Öã& ÖŸÖ:

»ÖÖê"úÖÓ“ ÖÖ ×!Ö$ÖÔ Ö ¯ÖÏ×" Îú ÖêŸÖᯙ ¾Ö †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$ÖߟÖᯙ ¯ÖϳÖÖ¾Öß ÃÖÆü³ÖÖ#ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ¸ü»Öê»Öß †ÃÖŸÖê.

¯Ö¸ÓüŸÖã †¿Öß "úÖÆüß "úÖ¸ü$Öê ÆüÖêŸÖß "úß, • ÖÖ´Öãôêû Æüß “Öôû¾Öôû »ÖÖê"úÖÓ´Ö¬ Öê ˆŸÃÖÖÆü ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "úºþ ¿Ö"ú»Öß

!ÖÖÆüß †Ö×$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ¤üÖ¾ÖŸÖ #Öê»ÖÖ. ÖÖ¯Öî"úß "úÖÆüß †¯Ö Ö¿ÖÖ“Öß "úÖ¸ü$Öê ¯Öãœü߻֯ÖÏ ÖÖ$Öê ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ ÖêŸÖß»Ö.

1. #ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖêŸÖ •ÖÖ#ÖéŸÖß“ÖÖ †³ÖÖ¾Ö .

2. ÁÖ´Ö¤üÖ!ÖÖ¾Ö¸ü ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖ¯Öê%ÖÖ †×¬Ö"ú ³Ö¸ü.

3. †ÖÙ£Ö"ú ÃÖÖ¬Ö!ÖÖÓ“ÖÖ †³ÖÖ¾Ö.

4. ¯ÖÏ׿Ö%Ö$Ö ¯ÖÏ×" Îú Öê´ÖÖ#Öᯙ “Öã"úß“ÖÖ ¥ü™üß"úÖê!Ö.

5. ÖÖê# Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú !ÖêŸÖ韾ÖÖ“ÖÖ †³ÖÖ¾Ö.

6. ¸üÖ•Ö"úß Ö ¯Ö%ÖÖ“Öê ¤ãü»ÖÔ%Ö.

7. ÖÖê# Ö ¯ÖÏ“ÖÖ¸üÖ“ÖÖ †³ÖÖ¾Ö.

´Æüû$Ö•Öê •Öê "úÖ ÖÔ ¯Ö×Æü» ÖÖ ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú ÖÖê•Ö!ÖêŸÖ —ÖÖ»Öê ¾Ö • ÖÖ ×!Ö¸ü×!Ö¸üÖó ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ ÖÖ

"úÖôûÖŸÖ ¸üÖ²Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ Ÿ ÖÖ Ö¿ÖþÖß —ÖÖ» ÖÖ !ÖÖÆüߟÖ, †ÃÖê ´ÖŸÖ ×!Ö ÖÖê•Ö!Ö ´ÖÓ›üôûÖ!Öê †Ö¯Ö» ÖÖ

¤ãüÃÖ· ÖÖ ¯ÖÓ“Ö¾ÖÖÙÂÖ"ú ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ ´ÖÃÖãªÖŸÖ !Ö´Öæ¤üü "êú»Öê. #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖÃÖÖšüß ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ

ÖÖê•Ö!ÖÖ ¾Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ ÖÖÓ!Öß •Öê "úÖ ÖÔ " êú»Öê Ÿ ÖÖŸÖ ÃÖãÃÖÓ‘Ö×™üŸÖ¯Ö$ÖÖ !Ö¾ÆüŸÖÖ ¾Ö ÖÖ

ÖÖê•Ö!ÖÖÓ´Öãôêû #ÖÏÖ´Öß$Ö ³ÖÖ#ÖÖŸÖᯙ ˆ¯Ö" Îú´Ö׿ֻ֟ÖêÃÖ “ÖÖ»Ö!ÖÖ ×´ÖôûÖ»Öß !ÖÖÆüß ´Æü$Öæ!Ö !Ö¾Öß!Ö ¸ü“Ö!ÖÖ ¾Ö

"úÖ ÖÔ Ö¬¤üŸÖß“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ •ÖÖ$Ö¾Öæ »ÖÖ#Ö»Öß.

36

ÖÖ ¤üÖê!Æüß "úÖ ÖÔ"Îú´ÖÖÓ!ÖÖ ´Ö ÖÖÔפüŸÖ Ö¿Ö ×´ÖôûÖ»Öê. ÖÖ ¾Ö¹ý!Ö †ÃÖê ïÖ™ü —ÖÖ»Öê "úß Ã£ÖÖ×!Ö"ú

¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ÖÖê# Ö ¯Ö¨üŸÖß!Öê "úÖ Öì "ú¸üßŸÖ !Ö¾ÆüŸÖß. " ëú¦ü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü»ÖÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ

ÖÖê•Ö!ÖÖ †Ö×$Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ“Öê ØÃÖÆüÖ¾Ö»ÖÖê"ú!Ö "ú¸ü$Öê ³ÖÖ#Ö ¯Ö›ü»Öê "úÖ¸ü$Ö Æêü ¤üÖê!Æüß

"úÖ ÖÔ" Îú´Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö ¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!Öê“ ÖÖ ¯ÖÏ×"Îú ÖêŸÖ #ÖÏÖ´ÖãÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †ÃÖ´Ö£ÖÔ šü¸ü»Öê. ÖÖ ´Ö¬Öß»Ö

#ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖê“Öß ¸üÖ•Ö"úß Ö †!ÖÖãÖÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü»ÖÖ "úÖôû•Öß "ú¸üÖ¾Ö ÖÖÃÖ »ÖÖ¾Ö$ÖÖ¸üß ÆüÖêŸÖß.

פü!ÖÖÓ"ú 8-9 ×›üÃÖÓê²Ö¸ü 1955 ´Ö¬ Öê ¸üÖ™Òüß Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ›üôûÖ“Öß (National

Development Council) †Öšü¾Öß ÃÖ³ÖÖ ³Ö¸ü»Öß, ÖÖ ÃÖ³ÖêŸÖ ÃÖãÃÖæ¡Ö¯Ö$Öê ×¾Ö"úÖÃÖ "úÃÖÖ ÃÖÖ¬ÖŸÖÖ

Öê‡Ô»Ö ¾Ö »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ Ã¾Ö¸üÖ• ÖÖ“Öê ׿Ö%Ö$Ö "úÃÖê ¤êüŸÖÖ Öê‡Ô»Ö ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü —ÖÖ»ÖÖ, Ÿ ÖÖ ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö

ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!Öê“ÖÖ †Ö¿Ö Ö "úÖ Ö †ÃÖÖ¾ÖÖ, Ÿ ÖÖÓ!Öß "úÖê$Ö"úÖê$ÖŸÖß "úÖ´Öê "ú¸üÖ¾ÖߟÖ,

"úÖ´ÖÖÃÖÖšüß "ú¿ÖÖ¯ÖÏ"úÖ¸ü“Öß ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖ †ÃÖÖ¾Öß, ÃÖÓ‘Ö™ü!Öê“Öß ¸ü“Ö!ÖÖ ¾Ö "úÖ ÖÔ¯Ö¨üŸÖß "ú¿Öß †ÃÖÖ¾Öß Æêü

ÃÖã“Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ´Æü$Öæ!Ö ‹"ú ÃÖ×´ÖŸÖß !Öê´Ö$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß. “ ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê וֻÊüÖ“ ÖÖ ÃÖªÖ“ ÖÖ

¿ÖÖÃÖ"úß Ö ÖÓ¡Ö$Öê“ÖÖ †³ ÖÖÃÖ "ú¸üÖ¾ÖÖ †Ö×$Ö ´Öã»ÖŸÖ: #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß¿Öß ÃÖÓ»Ö#!Ö †ÃÖ»Öê» ÖÖ ¾Ö׸üšü

¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ÃÖÓãÖÖ!ÖÖ "úÖ Ö¤üÖ, ¿ÖÖÓŸÖŸÖÖ, ! ÖÖ ÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß ¾Ö ´Öã»Ö"úß

&ÖÖŸ ÖÖÓ“Öß "úÖÆüß "úÖ´Öê ¾Ö#Öôæû!Ö ²ÖÖ"úß“Öß ÃÖ¾ÖÔ ¿ÖÖÃÖ"úß Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ¾Ö וֻÊÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öê "úÖ ÖÔ

ÆüÖŸÖß ‘ÖêŸÖÖ Öê‡Ô»Ö †¿ÖÖ ¸üߟÖß!Öê ÖÖ ¿ÖÖÃÖ!Ö ÖÓ¡Ö$Öê“Öß ¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!ÖÖ "ú¿Öß "ú¸üŸÖÖ Öê‡Ô»Ö ŸÖê ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê

ÃÖã“Ö¾ÖÖ¾Öê.”48.

²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ"Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß :-

ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ †Ö×$Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖÓ!ÖÖ †Ö»Öê»Öê †¯Ö Ö¿Ö »Ö%ÖÖŸÖ

‘Öê‰ú!Ö ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖÓ“ÖÖ †³ ÖÖÃÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß "ëú¦üÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ²Ö»Ö¾ÖŸÖÓ¸üÖ Ö #ÖÖê¯ÖÖôû•Öß ´ÖêÆüŸÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ

†¬ ÖŸÖê&ÖÖ»Öß 16 •ÖÖ!Öê¾ÖÖ¸üß 1957 ¸üÖê•Öß ‹"úÖ †³ ÖÖÃÖ #Ö™üÖ“Öß ×!Ö Ö㌟Öß "êú»Öß. ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê

†Ö¯Ö»ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö 24 !ÖÖêÆëü²Ö¸ü 1957 ¸üÖê•Öß ÃÖÖ¤ü¸ü "êú»ÖÖ. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö Ã£ÖÖ¯Ö!Öê“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê Æüß

‘Ö™ü!ÖÖ ‹êןÖÆüÖ×ÃÖ"ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß šü¸ü»Öß. "úÖ¸ü$Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿ÖßÓ“ ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ ÖÖ

×!Ö¸ü×!Ö¸üÖó ÖÖ ¸üÖ• ÖÖ´Ö¬ Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÖ ÖÖ ‘ÖÖŸÖ»ÖÖ #Öê»ÖÖ.

37

ÃÖ×´ÖŸÖß“Öß úÖ"ÖÔ ú&ÖÖ :-

²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ †¬ Ö%ÖŸÖê&ÖÖ»Öß ×!Ö ÖãŒŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ †³ ÖÖÃÖ #Ö™üÖ»ÖÖ

ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ †Ö×$Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ &ÖÖ»Öᯙ ²ÖÖ²Öß¾Ö¸ü †³ ÖÖÃÖ

"ú¹ý!Ö Ÿ ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †Æü¾ÖÖ»Ö ¤êü$ ÖÖÃÖ ÃÖã“Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê.

1) ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖÓ“ÖÖ †Ö¿Ö Ö "úÖ Ö †ÃÖÖ¾ÖÖ ?

2) ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!Öê“Öß "úÖê$ÖŸ ÖÖ ŸÖŸ¾ÖÖ¾Ö¸ü ¯Öã!Ö¸Ôüü“Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß ?

3) ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖêŸÖᯙ "úÖê$ÖŸ ÖÖ ×¾Ö׿Ö™ü ×¾Ö³ÖÖ#ÖÓÖ!ÖÖ ¯ÖÏÖ¬ÖÖ! Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öê ?

4) ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ "úÖ ÖÖÔÛ!¾ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß "úÖê$ÖŸÖß "úÖ ÖÔ¯Ö¨üŸÖß †¾Ö»ÖÓ²Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ

ÖÖ¾Öß ?

5) ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“Öß ×!Ö¸ü×!Ö¸üÖôûß &ÖÖŸÖß, ¸üÖ• Ö ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öê ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾Ö³ÖÖ#Ö †Ö×$Ö ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ

ÖÖê•Ö!Öê“ ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖŸÖᯙ ¾Öê#Ö¾Öê#Öó ÖÖ ÖÓ¡Ö$ÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖŸÖ ‹"úÃÖã¡Ö߯Ö$ÖÖ "úÃÖÖ †Ö$ÖÖ¾ÖÖ ?

6) ¿ÖêŸÖß´ÖÖ»ÖÖ“Öê ˆŸ¯ÖÖ¤ü!Ö ¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß "úÖê$ÖŸ ÖÖ ´ÖÖ#ÖÖÔ“ÖÖ †¾Ö»ÖÓ²Ö "ú¸üÖ¾ÖÖ ?

7) "úÖ´ÖÖ“ÖÖ •Öü»Ö¤ü #ÖŸÖß!Öê ˆ¸ü"ú ÆüÖê$ ÖÖÃÖÖšüß ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ †Ö×$Ö ¸üÖ™Òüß Ö ×¾ÖßÖÖ¸ü

ÃÖê¾ÖÖ ÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ‘Ö™ü!ÖÖŸ´Ö"ú ¸ü“Ö!ÖêŸÖ "úÖê$ÖŸÖê ²Ö¤ü»Ö "ú¸üÖ¾ÖêŸÖ ?

8) ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!Öê»ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ˆ¯Ö"Îú´Ö׿ֻ֟Öê“ÖÖ ˆ¯Ö ÖÖê#Ö "ú¹ý!Ö ‘Öê$ ÖÖŸÖ ×"úŸÖ¯ÖŸÖ

Ö¿Ö †Ö»Öê ?

9) #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖ“ ÖÖ †ÖÙ£Ö"ú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú Ûã֟ÖßŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ ‘Ö›ü¾Öæ!Ö †Ö$Ö$ ÖÖ“ ÖÖ

¯ÖÏ×" Îú ÖêŸÖᯙ ÃÖÖŸÖŸ Ö "úÖ Ö´Ö ¸üÖ&Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓãÖÖÓ“Öß ˆ³ÖÖ¸ü$Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ

ÖÖê•Ö!ÖÖ ×"úŸÖ¯ÖŸÖ Ö¿ÖþÖß šü¸ü»Öß ?

#ÖÏÖ´Öß$Ö ³ÖÖ#ÖÖ“ÖÖ •ÖÖê Ö¤üÖ¸ü ×¾Ö"úÖÃÖ ¾ÆüÖ¾ÖÖ ÆüÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!Öê“ÖÖ ´Öã& Ö ˆ§êü¿Ö

ÆüÖêŸÖÖ. ãÖÖ×!Ö"ú »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÖÔŸÖ ³ÖÖ#Ö ‘Öê$ ÖÖÃÖÖšüß ˆ¢Öê•Ö!Ö ¤üê$Öê Æêü ÖÖ "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ“Öê ´Öã& Ö

ˆ×§ü™ü ÆüÖêŸÖê. ÖÖ ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ»ÖÖ »ÖÖê"úÖÓ“Öê Æü´Ö&ÖÖÃÖ ÃÖÆü"úÖ ÖÔ »ÖÖ³ÖÖ¾Öê ´Æü$Öæ!Ö

ŸÖÖ»Öã"úÖ, וֻÆüÖ ¾Ö ¸üÖ• Ö ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü ×¾Ö×¾Ö¬Ö †Ã£ÖÖ Öß ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖß“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ÖÖ "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖ´Öãôêû »ÖÖê"úÖÓ Ö¬ Öê ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÖÔ“Öß ¯ÖãÂ"úôû †Ö¾Ö›ü ×!Ö´ÖÖÔ$Ö

—ÖÖ»Öß Ÿ ÖÖÓ!Öß Ÿ ÖÖŸÖ ±úÖ¸ü ´ÖÖêšüÖ ³ÖÖ#Ö ‘ÖêŸÖ»ÖÖ »ÖÖê"ú×ÆüŸÖÖ“Öß ×¾Ö×¾Ö¬Ö "úÖ´Öê "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ¯ÖãÂ"úôû“Ö Ö¿Ö

38

×´ÖôûÖ»Öê ¯Ö¸ÓüŸÖã #ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖê“ ÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ #Ö¸ü•ÖÖ ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ¯Ö$Öê ³ÖÖ#Ö×¾Ö$ ÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê Æêü "úÖ ÖÔ" Îú´Ö

†¯Öã¸êü ¯Ö›ü»Öê. ´Öã& ÖŸÖ: †ÖÙ£Ö"ú ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔ»ÖÖ †Ö¾Ö¿ Ö"ú †ÃÖ»Öê»Öß ¯ÖÏê¸ü$ÖÖ ¾Ö “ÖÖ»Ö!ÖÖ

Ÿ ÖÖ´Öãôûê ×´Öôæ ¿Ö"ú»Öß !ÖÖÆüß. ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ"ú›êü †ÃÖ»Öê»Öß "úÖ´Öê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ´ÖÖ¾Ö¸ü ¾ÖÖœüŸ ÖÖ

¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ ×!Ö ÖÓ¡Ö$Öê ‘ÖÖ»Ö$ ÖÖ“Öß ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“Öß ¯ÖϾÖé¢Öß ÖÖ´Öãôêû Ÿ ÖÖÓ!Öß ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ´ÖÖŸÖ ±úÖ¸üÃÖÖ ¸üÃÖ

‘ÖêŸÖ»ÖÖ !ÖÖÆüß. †Ã£ÖÖ Öß ÃÖ×´ÖŸ ÖÖ¾Ö¸üᯙ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ±úŒŸÖ ÃÖ»»ÖÖ ¤êü$ ÖÖ“Öê "úÖ ÖÔ "ú¸ü$ÖÖ¸êü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü

×!Ö ÖãŒŸÖ ÃÖ¤üÃ Ö †ÃÖ» ÖÖ´Öãôêû Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ ãÖÖ×!Ö"ú ˆ¯Ö"Îú´Ö׿ֻ֟ÖÖ •ÖÖ#ÖéŸÖ "ú¸ü$ ÖÖ“Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö

Ö¿ÖþÖß ÆüÖê‰ú ¿Ö"ú»Öê !ÖÖÆüߟÖ. #ÖÏÖ´Öß$Ö ³ÖÖ#ÖÖŸÖᯙ ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú ¾Ö †ÖÙ£Ö"ú ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ ÃÖÖŸÖŸ ÖÖ!Öê

“ÖÖ»Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß »ÖÖ#Ö$ÖÖ¸üß ¯ÖÏê¸ü"ú ¿ÖŒŸÖß ¤êü$ÖÖ¸êü ÃÖÖ´Ö£ ÖÔ¾ÖÖ!Ö ¾Ö ×™ü"úÖ‰ú !ÖêŸÖéŸ¾Ö ÖÖ ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ"ú›æü!Ö

×´Öôæ ¿Ö"ú»Öê !ÖÖÆüß. ÖÖ #ÖÖê™üß ×!Ö¤ü¿ÖÔ!ÖÖÃÖ †Ö» ÖÖ¾Ö¸ü ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖ ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê

†×³Ö¯ÖÏÖ Ö ¾ ÖŒŸÖ " êú»ÖÖ. “ãÖÖ×!Ö"ú ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖ“ ÖÖ #Ö¸ü•ÖÖ ¾Ö ‡“”ûÖ ÖÖÓ!ÖÖ †!ÖãÃÖ¹ý!Ö“Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú

×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ "úÖ´ÖÖ¾Ö¸üᯙ &Ö“ÖÔ " êú»ÖÖ •ÖÖ¾ÖÖ ÖÖÃÖÖšüß Ã£ÖÖ×!Ö"ú »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ "úÖ ÖÔ" Îú´ÖÖÓ²ÖÖ²ÖŸÖ †ÖãÖÖ

¾ÖÖ™üü»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ!Öß Ÿ ÖÖ "úÖ´ÖÖ¾Ö¸ü ¤êü&Ö¸êü&Ö šêü¾Ö»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê. Æüß #ÖÖê™ü ÃÖÖ¬ Ö "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ÖÖê# Ö

†¿Öß ¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú ÃÖÓãÖÖ ¿ÖÖê¬Öæ!Ö "úÖœæ!Ö †£Ö¾ÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¹ý!Ö •ÖÖê¯Ö ÖÕŸÖ †¿ÖÖ ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ †Ö¯Ö$Ö

¯Öã¸üÃÖê ¦ü¾ Ö²Öôû ¾Ö †Û¬Ö"úÖ¸ü ¤êüŸÖ !ÖÖÆüß ŸÖÖê ¯Ö ÖÕŸÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ´ÖÖ“ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ †Ö¯Ö$Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú

†Ö"úÖÓ%ÖÖ ¾Ö ˆ¯Ö" Îú´Ö׿ֻ֟ÖÖ •ÖÖ#ÖéŸÖ "ú¹ý ¿Ö"ú$ÖÖ¸ü !ÖÖÆüߟÖ.” 49

†¿ÖÖ ¸üߟÖß!Öê &Ö¸êü&Öã êü »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß Ã¾Ö¹ý¯Ö †ÃÖ»Öê» ÖÖ ×¾Ö"ëú¦üßŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö

×"úŸÖß †ÖÆêü ÖÖ"ú›êü ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê »Ö%Ö ¾Öê¬Ö»Öê ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖêŸÖ !Ö¾Öß!Ö •ÖÖê´Ö

¾Ö ˆŸÃÖÖÆü ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß †Ö×$Ö ÃÖÖ´Öæ×Æü"ú ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê •Ö!ÖŸÖê“Öß ´ÖÖêÆßü´Ö

²Ö!Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ÃÖ¢Öê“Öê ‘»ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$Ö’ "ú¸ü$ ÖÖ×¾ÖÂÖ Öß ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê. ×¾Ö"úÖÃÖ ÖÖê•Ö!ÖÖÓ“ ÖÖ

¯Ö׸ü$ÖÖ´Ö"úÖ¸ü"ú †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$ÖßÃÖÖšüß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö ×¾Ö" ëú¦ßü"ú¸ü$ÖÖ“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ †ÖÆêü †Ö×$Ö

×¾Ö"ëú¦üßŸÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ´ÖÓ›üôûÖ“ ÖÖ ×!Ö ÖÓ¡Ö$ÖÖ &ÖÖ»Öß †ÃÖÖ¾Öß ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê þ֟Ö:

†ÃÖê ´ÖŸÖ !ÖÖë¤ü×¾Ö»Öê "úß, “ãÖÖ×!Ö"ú »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ÃÖÓãÖÖ ´Ö¬Öᯙ †"úÖ ÖÔ%Ö´ÖŸÖÖ †Ö×$Ö ³ÖÏ™֓ÖÖ¸ü ÖÖ

¤üÖê!Ö †Ó¿Ö"úÖ»Öß!Ö ÃÖ´Öà ÖÖ ÆüÖêŸÖ. ‹"ú¤üÖ ÖÖ ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê þÖÖ Ö¢ÖŸÖÖ †Ö×$Ö “Öã"úÖ

39

"ú¸ü$ ÖÖ“Öß ÃÖ¢ÖÖ ×¤ü» ÖÖÃÖ, ÖÖ ÃÖÓãÖÖ ¾Ö׸üšü ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ!ÖÖ&ÖÖ»Öß ¾Ö ¤êü&Ö¸êü&Öß&ÖÖ»Öß

“Öã"úÖŸÖæ!Ö ×¿Ö"úŸÖᯙ †Ö×$Ö ¾Ö¸üᯙ †›ü“Ö$Öß !ÖÖÆßü¿ÖÖ ÆüÖêŸÖß»Ö.” 50

¯ÖÏ´Öã$Ö ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß :-

²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê †Ö¯Ö» ÖÖ †Æü¾ÖÖ»ÖÖŸÖ "êú»Öê» ÖÖ ¯ÖÏ´Öã&Ö ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß

¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ ÖêŸÖß»Ö.

1) ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ &ÖÖ»Ö“ ÖÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü ÃÖ¢Öê“Öê ¾Ö •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ· ÖÖÓ“Öê ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

ÖÖ¾Öê.

2) ¸üÖ• ÖÖŸÖ &ÖÖ»Ö“ ÖÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ • ÖÖ ÃÖÓãÖê"ú›êü ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ "úÖ´ÖÖ“Öß ÃÖÓ¯Öæ$ÖÔ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß

¤êü$ ÖÖŸÖ Öê‡Ô»Ö Ÿ ÖÖ ÃÖÓãÖê"ú›êü ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ÃÖ¢ÖÖ ÃÖã¯Öã¤üÔ "ú¸üÖ¾Öß, ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü"ú›ê ±úŒŸÖ

ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ¬ÖÖ¸ü$Ö ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ!ÖÖ“Öê, ¤êü&Ö¸êü&Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öê, ¾Ö¸ü“ ÖÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ ×!Ö ÖÖê•Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öê

†Ö×$Ö •Ö¹ý¸ü Ÿ ÖÖ ×šü"úÖ$Öß • ÖÖ¤üÖ †ÖÙ£Ö"ú ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ "ú¹ý!Ö ¤êü$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü †ÃÖÖ¾ÖêŸÖ.

3) »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“ ÖÖ ¾ Ö¾ÖãÖê´Ö¬Öᯙ ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá þֹý¯ÖÖ“ ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖê“Öê

"úÖ ÖÔ%Öê¡Ö ן֓ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ»ÖÖ ¬ÖŒ"úÖ ¯ÖÖêÆü“Öê»Ö ‡ŸÖ"êú ´ÖÖêšêü †ÃÖæ !Ö Öê. ŸÖÃÖê“Ö Ÿ ÖÖ ÃÖÓãÖê“ ÖÖ

"úÖ ÖÔ%Ö´ÖŸÖê»ÖÖ ¾Ö †£ÖÔ¾ Ö¾ÖãÖê»ÖÖ ²ÖÖ¬ÖÖ Öê‡Ô»Ö ‡ŸÖ" êú ŸÖê »ÖÆüÖ!ÖÆüß †ÃÖæ !Ö Öê.

4) #ÖÖ¾Ö ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ, ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™ü ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß †Ö×$Ö ×•Ö»ÆüÖ

¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤ü †¿Öß ×¡Ößָüß Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß.

5) סÖßָüß Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê´Ö¬Öᯙ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ "ú×!Öšü ßָüÖ¾Ö¸ü ´Æü$Ö•Öê #ÖÖ¾Ö ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü

ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê$ÖÖ¸üß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ Æüß &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú þֹý¯ÖÖ“Öß †ÃÖÖ¾Öß

´Æü$Ö•Öê ן֓Öê ÃÖ¾ÖÔ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ »ÖÖë"úÖÓ"ú›æü!Ö ¯ÖÏÖîœü ´ÖŸÖÖ׬Ö"úÖ¸üÖ“ ÖÖ ŸÖŸ¾ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÏŸ Ö%Ö

×!Ö¾Ö›ü$Öã"úß«üÖ¸êü ×!Ö¾Ö›æ!Ö †Ö»Öê»Öê †ÃÖÖ¾ÖêŸÖ.

6) ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™ü ßָüÖ¾Ö¸ü ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê$ÖÖ¸üß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß †Ö×$Ö ×•Ö»ÆüÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü

ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê$ÖÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤ü ÖÖ ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖ“Öß ×!Ö¾Ö›ü †¯ÖÏŸ Ö%Ö׸üŸ ÖÖ

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß.

40

7) ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß"ú›êü "úÖÆüß ×!ÖÛ¿“ÖŸÖ "úÖ´Öê ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ÖßŸÖ ŸÖÃÖê“Ö ×ŸÖ“ ÖÖ"ú›ê

´ÖÆüÃÖã»ÖÖ¯Öî"úß "úÖÆüß ²ÖÖ²Öß ÃÖÖê Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ ÖÖŸÖ. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß Æüß "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß ÃÖÓãÖÖ

†ÃÖÖ¾Öß. ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™üÖ“ ÖÖ %Öê¡ÖÖŸÖ "úÖ ÖÔ "ú¸ü$ÖÖ· ÖÖ !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"úÖ †Ö×$Ö ÃÖÆü"úÖ¸üß ÃÖÓãÖÖ

ÖÖÓ!ÖÖÆüß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß¾Ö¸ü ¯ÖÏןÖ×!Ö׬֟¾Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öê.

8) וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤ü Æüß ÃÖ»»ÖÖ¤üÖ Öß ÃÖÓãÖÖ †ÃÖÖ¾Öß. ן֓ ÖÖ¾Ö¸ü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“ ÖÖ ×ŸÖ!Æüß

ßָüÖ¾Ö¸üᯙ "úÖ´ÖÖŸÖ ‹"úÃÖæ¡ÖŸÖÖ †Ö$Ö$ ÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÃÖÖê¯Ö¾ÖÖ¾Öß.

9) וֻÆüÖ †×¬Ö"úÖ¸üß ÆüÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü“ÖÖ †¬ Ö%Ö †ÃÖÖ¾ÖÖ.

10) ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ"ú›êü ÃÖ¢ÖÖ ¾Ö •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ· ÖÖ ÖÖÓ“Öê &Ö¸êü&Öã¸êü ÆüßÖÖÓŸÖ¸ü$Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öê.

ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏ"úÖ¸ü“Öß ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ´Öê Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ"ú›êü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ÖߟÖ.

11) ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ †Ö¯Ö»Öß "úÖ´Öê “ÖÖÓ#Ö» ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸êü Ø"ú¾ÖÖ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ· ÖÖ ¾ Ö¾ÖÛã֟֯Ö$Öê

¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üŸÖÖ ÖêŸÖᯙ ‡ŸÖ¯ÖŸÖ †ÖÙ£Ö"ú ˆŸ¯ÖÖ¤ü!ÖÖ“Öß ÃÖÖ¬Ö!Öê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö "ú¹ý!Ö ªÖ¾ÖߟÖ.

12) ÃÖ¸ü"úÖ¸ü "ú›æ!Ö †Ö»Öê» ÖÖ ¯Öî¿ÖÖ“Öß ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™üÖŸÖ ×¾Ö³ÖÖ#Ö$Öß "ú¸ü$Öê, †Ö¯Ö» ÖÖ ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖŸÖß»Ö

¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ“Öê ¾ÖÖÙÂÖ"ú †Ó¤üÖ•Ö ¯Ö¡Ö"ú ´ÖÓ•Öæ¸ü "ú¸ü$Öê, ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™üÖŸÖᯙ ÖÖê•Ö!ÖÖÓ Ö¬ Öê

‹"úÃÖæ¡ÖŸÖÖ †Ö$Ö$Öê †Ö×$Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ!ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ´ÖÖŸÖ ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ!Ö "ú¸ü$Öê ‡Ÿ ÖÖפü

"úÖ´Öê וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü»ÖÖ ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ÖߟÖ.

13) #ÖÏÖ´ÖÃÖê¾Ö"ú ÆüÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ÃÖ×“Ö¾Ö †ÃÖÖ¾ÖÖ. #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß"ú›êü "úÖÆüß "úÖ´Öê

†Ö¾Ö¿ Ö"ú "úŸÖÔ¾ Öê ´Æü$Öæ!Ö ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ÖßŸÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öê †Ó¤üÖ•Ö¯Ö¡Ö"ú ŸÖ¯ÖÖÃÖ$ ÖÖ“ÖÖ

†Ö×$Ö ŸÖê ´ÖÓ•Öæ ü "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß"ú›êü ¤êü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ÖÖ.

14) ! ÖÖ Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß. ! ÖÖ Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öê "úÖ ÖÔ%Öê¡Ö "úÖÆüß &Öê›ü¶ÖÓ“ ÖÖ

#Ö™üÖ¯Öã¸üŸÖê †ÃÖÖ¾Öê. #ÖÏÖ´ÖÃÖê¾Ö"úÖÓ“ ÖÖ "úÖ ÖÔ%Öê¡ÖÖ¯Öê%ÖÖ ŸÖê ´ÖÖêšêü †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß “ÖÖ»Öê»Ö. ! ÖÖ Ö

¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß ×!Ö Ö㌟Öß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“Ö ÖŸÖß!Öê ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê» ÖÖ ÖÖ¤üߟÖæ!Ö ×•Ö»ÆüÖ ¤Óü›üÖ׬Ö"úÖ¸üß

Ø"ú¾ÖÖ ˆ¯Ö×¾Ö³ÖÖ#Öß Ö ¤Óü›üÖ׬Ö"úÖ¸üß ÖÖÓ!Öß "ú¸üÖ¾Öß. 51

¸üÖ™Òüß Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ›üôûÖ“ ÖÖ 12 •ÖÖ!Öê¾ÖÖ¸üß 1958 ¸üÖê•Öß —ÖÖ»Öê» ÖÖ ²Öîš"úßŸÖ ²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ Ö

´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê "êú»Öê» ÖÖ ¾Ö¸üß»Ö ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öà!ÖÖ ´ÖÖ! ÖŸÖÖ ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ¸üÖ™Òüß Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ›üôûÖ!Öê

†#Ö¤üß "úÖ™êü"úÖê¸ü þֹý¯ÖÖ“ ÖÖ "úÖê$ÖŸ ÖÖÆüß ×¾Ö׿Ö™ü ¾ Ö¾ÖãÖê“ÖÖ †Ö#ÖÏÆü ¬Ö¸ü»ÖÖ !ÖÖÆüß ¾Ö ¸üÖ• ÖÖÓ!ÖÖ

41

Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯Ö׸üÛã֟Öß»ÖÖ †!Öã¹ý¯Ö šü¸êü»Ö †¿Öß Ã¾ÖŸÖ:“Öß ¾Öê#Öôûß ¾ Ö¾ÖãÖÖ ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖ“Öê

þÖÖŸÖÓ¡ Ö ×¤ü»Öê. ¯Öãœêü ‡.ÃÖ. 1959 ´Ö¬ Öê ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ“ ÖÖ ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ´ÖÓ›üôûÖ!Öê Æüß

»ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ»ÖÖ ´ÖÖ! ÖŸÖÖ ×¤ü»Öß. "ëú¦üÃÖ¸ü"úÖ¸ü ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖ߯ÖÖÃÖæ!Ö“Ö »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß

×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ»ÖÖ †!Öã"æú»Ö ÆüÖêŸÖê. ŸÖ£ÖÖ×¯Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß´Öãôêû ÖÖ ¯ÖÏ¿!ÖÖ»ÖÖ †×¬Ö"ú

“ÖÖ»Ö!ÖÖ ×´ÖôûÖ»Öß ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!ÖêÆüß »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÖšü¯Öã üÖ¾ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖ“Öê šü¸ü×¾Ö»Öê.

¸üÖ• ÖÖÓ!ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ Ûã֟Öß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¹ý!Ö Ÿ ÖÖ´Ö¬ Öê ±êú¸ü±úÖ¸ü "ú¹ý!Ö †Ö¾Ö¿ Ö"ú Ÿ ÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ

"ú¹ý!Ö Ã¾Öß"úÖ¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯Ö ÖÖÔ Ö šêü¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ´Öãôêû ¯ÖÏŸ Öê"ú ¸üÖ• ÖÖ“Öê ×¾Ö׬ִÖÓ›üôû ãÖÖ×!Ö"ú

¯Ö׸üÛã֟Öß!ÖãÃÖÖ¸ü ü¾Ö †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖê!ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö Ã£ÖÖ¯Ö! ÖÖÃÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ÆüÖêŸÖß. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ•Ö ÆüÖ

×¾ÖÂÖ Ö ¸üÖ• ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ÖêŸÖ †ÃÖ» ÖÖ´Öãôê ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ‘ÖÖ»Öæ!Ö ×¤ü»Öê»Öß ´ÖÖ#ÖÔ¤ü¿ÖÔ"ú ŸÖŸ¾Öê

£ÖÖê›ü¶Ö†×¬Ö"ú ¯ÖÏ ÖÖ$ÖÖŸÖ ²Ö¤ü»Ö "ú¹ý!Ö ¸üÖ• ÖÖÓ!Öß Ã¾Öß"úÖ¸ü»Öß. ãÖÖ×!Ö"ú ¯Ö׸üÛã֟Öß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¹ý!Ö

×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“Öß ÖÖê•Ö!ÖÖ Ã¾Öß"úÖ¸ü$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖÓ!Öß ¯ÖÖ¾Ö»Öê ˆ“Ö»Ö$ ÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ " êú»Öß.

2 †ÖòŒ™üÖê²Ö¸,ü 1959 ¸üÖê•Öß ¯ÖÓ›üßŸÖ •Ö¾ÖÖÆü¸ü»ÖÖ»Ö !ÖêÆü¹ý ÖÖÓ“ ÖÖ ÆüßÖê ¸üÖ•ÖãÖÖ!Ö ¸üÖ• ÖÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ

¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖêÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. †¿ÖÖ¯ÖÏ"úÖ¸êü ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ•Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“Öß

´ÖãÆæüŸÖÔ´Öêœü ¸üÖê¾Ö»Öß #Öê»Öß.

²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÃÖæ“Ö×¾Ö» ÖÖ¯ÖÏ´ÖÖ$Öêü ²ÖÆãüÃÖÓ& Ö ¸üÖ• ÖÖÓ!Öß ×¡Ößָüß Ö, "úÖÆüß

¸üÖ• ÖÖÓ!Öß ×«üßָüß Ö, ŸÖ¸ü "úÖÆüß!Öß “ÖÖ¸ü ßָüß Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "êú»Öß. "úÖÆüß ¸üÖ• ÖÖÓ!Öß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ

ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ!ÖÖ ŸÖ¸ü ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸ÂÖ¤êü»ÖÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ãÖÖ!Ö ×¤ü»Öê. ! ÖÖ Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖßÓ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ

"ú¸ü$ ÖÖÃÖ ²ÖÆãüÃÖÓ& Ö ¸üÖ• ÖÖÓ!Öß †!Öã"æú»ÖŸÖÖ ¤ü¿ÖÔ×¾Ö»Öß !Ö¾ÆüŸÖß. ´ÖÖ¡Ö "úÖÆüß ¸üÖ• ÖÖÓ!Öß ! ÖÖ Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß

ãÖÖ¯Ö!ÖÖ " êú»Öß. †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸êü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ¸üÖ• ÖÖ“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß "ú¸üŸÖÖ!ÖÖ ‘Ö™ü"ú¸üÖ• ÖÖÓ!Öß †Ö¯ÖÖ¯Ö» ÖÖ

ÃÖÖê Öß!ÖãÃÖÖ¸ü "úÖÆüß ¯ÖÏ ÖÖ$ÖÖŸÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ Ö ‘ÖêŸÖ»Öê †ÃÖ» ÖÖ“Öê פüÃÖæ!Ö ÖêŸÖê. ŸÖ£ÖÖ×¯Ö 73 ¾ ÖÖ ‘Ö™ü!ÖÖ

¤ãü¹ýßÖß!ÖÓŸÖ¸ü ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¸üÖ• ÖÖÓ´Ö¬Öᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ¸üÖ•Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ´Ö¬ Öê ÃÖÖ¸ü&Öê¯Ö$ÖÖ Öê$ ÖÖÃÖ ²Ö· ÖÖ“Ö †Ó¿Öß

´Ö¤üŸÖ —ÖÖ»Öß †ÖÆêü.

2. ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×#Ö ú þָüÖ•"Ö ÃÖÓãÖÓÖ“"ÖÖ ×¾Ö úÖÃÖÖ“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ :-

¯ÖÏßÖãŸÖ ³ÖÖ#ÖÖŸÖ ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ‘Öê$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. 1 ´Öê, 1960 ¸üÖê•Öß ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ• ÖÖ“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß —ÖÖ»Öß. †Ö•Ö“ ÖÖ ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ

42

²ÖÆã³ÖÖ×ÂÖ"ú ´Ö¸üÖšüß ¯ÖϤêü¿Ö †ÃÖ»Öê»Öê ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü, ×¾Ö¤ü³ÖÔ †Ö×$Ö ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ Æêü ×¾Ö³ÖÖ#Ö ¸üÖ• Ö

¯Öã!Ö¸Ôü“Ö!Öê †#ÖÖê¤ü¸ü ¾Öê#Ö¾Öê#Öó ÖÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¿ÖÆü¸ü ¾Ö "úÖê"ú$ÖÖÃÖÆü ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖ“ÖÖ ¯ÖϤêü¿Ö

ÆüÖ •Öã! ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖ“ÖÖ ³ÖÖ#Ö ÆüÖêŸÖÖ. ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü ÃÖÓãÖÖ!ÖÖ»ÖÖ •ÖÖê›ü»ÖÖ #Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ ŸÖ¸ü

×¾Ö¤ü³ÖÖÔ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö Ÿ ÖÖ¾Öêôû“ ÖÖ ´Ö¬ Ö¯ÖÏÖÓŸÖ ¾Ö ¾Ö·ÆÖ›ü ÖÖ ¯ÖÏÖŸÖÖÓŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖ ŸÖß!Ö

¯ÖÏ´Öã&Ö ¯ÖϤêü¿ÖÖ´Ö¬ Öê †ÃÖ$ÖÖ· ÖÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö ¯ÖÖ¿¾ÖÔ³Öæ´Öß“ ÖÖ ŸÖ±úÖ¾ÖŸÖß´Öãôêû Ÿ ÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ¾Öê#Ö¾Öê#Öó ÖÖ

¯Ö¬¤üŸÖß!Öê ¾Ö #ÖŸÖß!Öê —ÖÖ»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖŸÖÖê Ÿ ÖÖ¥ü™üß!Öê ÖÖ ŸÖß!ÖÆüß ¯ÖϤêü¿ÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÓÖ“ÖÖ

†ÖœüÖ¾ÖÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö¯Ö$Öê ‘Öê$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ÆüÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ¯ÖÏÖ´Öã& ÖÖ!Öê Ÿ ÖÖ "úÖ»ÖÖ&ÖÓ›üÖŸÖ †Ûß֟¾ÖÖŸÖ

†ÃÖ$ÖÖ· ÖÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›ÔüÃÖË ¾Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ÖÖ ÃÖÓãÖÓÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ“Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ

†ÖÆêü.

i. ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü :-

1) וֻÆüÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã úÖ Ã£ÖÖ×#Ö ú ×#Ö¬Öß ÃÖ×´ÖŸ"ÖÖ :-

“†Ö•Ö • ÖÖÓ!ÖÖ †Ö¯Ö$Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ ´Æü$Öæ!Ö †Öêôû&ÖŸÖÖê Ÿ ÖÖÓ“Öß ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖ ‡. ÃÖ. 1869

“ ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô“ ÖÖ ×ŸÖÃÖ· ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê ãÖÖ¯Ö!Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ×!Ö¬Öß ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ¯ÖÖÃÖæ!Ö

—ÖÖ»Öß.” 52

ÖÖ ¯Öæ¾Öá ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ!Öê ãÖÖ×!Ö"ú ×!Ö¬Öß ˆ³ÖÖ¸ü$ ÖÖ“Öß ¾ Ö¾ÖãÖÖ "êú»Öß

ÆüÖêŸÖß. ÖÖ ×!Ö¬ÖßŸÖ •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ¾Ö¸ü ‹"ú ¹ý¯Ö ÖÖÃÖ ‹"ú †Ö$ÖÖ ÖÖ ¤ü¸üÖ!Öê †Ö"úÖ¸ü»Öê»ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú

ˆ¯Ö"ú¸ü, &ÖÖÃÖ •Ö"úÖŸÖß, !ÖÖ¾Öê¾Ö¸üᯙ "ú¸ü "úÖÓê›ü¾ÖÖ›ü¶Ö¾Ö¸üᯙ &Ö“ÖÔ ¾Ö•ÖÖ •ÖÖŸÖÖ ²ÖÖ"úß ¸üÖ×Æü»Öê»Öß

¸üŒ"ú´Ö ÖÖ“ÖÖ †ÓŸÖ³ÖÖÔ¾Ö " êú»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ¾Ö¸üß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ˆ¯Ö"ú¸üÖ“ ÖÖ 1/3 ×ÆüÃÃÖÖ

׿Ö%Ö$ÖÖ¾Ö¸üᯙ &Ö“ÖÖÔÃÖÖšüß ¸üÖ&Öæ!Ö šêü‰ú!Ö ²ÖÖ"úß“ÖÖ ×ÆüÃÃÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þֹý¯ÖÖ“ ÖÖ "úÖ´ÖÖÃÖÖšüß &Ö“ÖÖÔ¾ÖÖ

»ÖÖ#ÖŸÖ †ÃÖê.

וֻÆüÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ×!Ö¬Öß ÃÖ×´ÖŸÖß Æüß ´Öã& ÖŸÖ: ×!Ö ÖãŒŸÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öß ÃÖ×´ÖŸÖß ÆüÖêŸÖß. וֻÆüÖ

ãÖÖ×!Ö"ú ×!Ö¬Öß ÃÖ×´ÖŸÖßŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ×!Ö ÖãŒŸÖ "êú»Öê»Öê •Ö´Öß!Ö¤üÖ¸ü, וֻÊÖŸÖᯙ ‡!ÖÖ´Ö¤üÖ¸üÖÓ!Öß ×!Ö¾Ö›æü!Ö

פü»Öê»ÖÖ ‹"ú ‡!ÖÖ´Ö¤üÖ¸ü †Ö×$Ö ¯Ö¤ü×ÃÖ¨ü ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ´Æü$Öæ!Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ¸üß ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö

"êú»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. וֻÊÖ“ÖÖ "ú»Öꌙü¸ü ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ÖÖ †¬ Ö%Ö ´Æü$Öæ!Ö "úÖ´Ö ¯ÖÖÆüŸÖ †ÃÖê. ŸÖÖ»Öã"úÖ ×!Ö¬Öß

43

ÃÖ×´ÖŸÖßŸÖ ŸÖß!Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ¸üß, ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ×!Ö ÖãŒŸÖ "êú»Öê»Öê ŸÖß!Ö •Ö´Öß!Ö¤üÖ¸ü †ÖÛ$Ö ŸÖÖ»Ö㌠ÖÖŸÖß»Ö

‡!ÖÖÓ´Ö¤üÖ¸üÖ!Öß ×!Ö¾Ö›æü!Ö ×¤ü»Öê»ÖÖ ‹"ú ‡!ÖÖ´Ö¤üÖ¸ü ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.

2) וֻÆüÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã úÖ »ÖÖê ú»Ö ²ÖÖê›Ôü :-

»ÖÖò›Ôü ׸ü¯Ö!Ö ÖÖÓ“ ÖÖ ‡.ÃÖ. 1882 “ ÖÖ šü¸üÖ¾ÖÖ!Öê ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸üÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú

¯Ö׸üÛã֟Öß »Ö%ÖÖŸÖ ‘Öê‰ú!Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!ÖêÃÖÖšüß ÖÖê# Ö ŸÖê "úÖ Ö¤êü "ú¸ü$ ÖÖ“Öê

†×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê 1884 ´Ö¬ Öê ‘´ÖãÓ²Ö‡Ô »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü

"úÖ Ö¤üÖ’ ÃÖÓ ÖŸÖ "êú»ÖÖ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê •Öã! ÖÖ ´ÖÓã²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ • ÖÖ´Ö¬ Öê ¯ÖÏÖ´Öã& ÖÖ!Öê ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖ“ ÖÖ

¯ÖϤêü¿ÖÖ“ÖÖ †ÓŸÖ³ÖÖÔ¾Ö ÆüÖêŸÖÖ. Ÿ ÖÖÃÖÖšüß ×•Ö»ÆüÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü †Ö×$Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ÖÖ ÃÖÓãÖÖ †!Öã" Îú´Öê וֻÊÖŸÖᯙ ¾Ö

ŸÖÖ»Ö㌠ÖÖŸÖᯙ #ÖÏÖ´Öß$Ö ³ÖÖ#ÖÖ“ ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖÃÖÖšüß Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ ÆüÖêŸ ÖÖ. ÖÖ

¤üÖê!Æüß ÃÖÓãÖÖ´Ö¬ Öê ÃÖ¸ü"úÖ¸ü ×!Ö ÖãŒŸÖ ¾Ö ×!Ö¾Ö›æ!Ö †Ö»Öê» ÖÖ †¿ÖÖ ¤êüÖ!Æüß ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“ÖÖ

ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ¾Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ÖÖ´Ö¬ Öê ×!Ö¾Ö›æü!Ö

†Ö»Öê»Öê ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü Æêü ‹"æú$Ö ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ÃÖÓ& Öê“ ÖÖ ×!Ö´ ÖÖ¯Öê%ÖÖ "ú´Öß †ÃÖæ !Ö ÖêŸÖ ŸÖÃÖê“Ö ×!Ö Ö㌟Ö

ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ´Ö¬ Öê ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“Öß ÃÖÓ& ÖÖ ‹"æú$Ö ×!Ö ÖãŒŸÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“ ÖÖ ×!Ö´ ÖÖ¯Öê%ÖÖ •ÖÖÃŸÖ †ÃÖæ

!Ö Öê †¿Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ÆüÖêŸÖß.

וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“ÖÖ †¬ Ö%Ö ´Æü$Öæ!Ö Ÿ ÖÖ ×•Ö»ÊÖ“ÖÖ "ú»Öꌙü¸ü "úÖ´Ö ¯ÖÖ×Æü»Ö, ŸÖ¸ü

»ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“ÖÖ †¬ Ö%Ö ÆüÖ Ÿ ÖÖ ŸÖÖ»Ö㌠ÖÖ“ÖÖ ´ÖÖ´Ö»Öê¤üÖ¸ü †ÃÖê»Ö. ¯Ö¸ÓüŸÖã ‹&ÖÖªÖ ×¾Ö׿Ö™ü ²ÖÖê›üÖÔ»ÖÖ

†Ö¯Ö»ÖÖ †¬ Ö%Ö ×!Ö¾Ö›ü$ ÖÖ“Öß ¯Ö¸ü¾ÖÖ!Ö#Öß ¤êü$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü #Ö¾Æü!ÖÔ ü ‡!Ö "úÖîÛ!ÃÖ»Ö»ÖÖ ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê

ÆüÖêŸÖê. •Ö¸ü וֻÆüÖ Ø"ú¾ÖÖ ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“ÖÖ †¬ Ö%Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸üß !ÖÖî"ú¸ü †ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü ²ÖÖê›üÖÔ“ ÖÖ

ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ!ÖÖ †Ö¯Ö» ÖÖ ´Ö¬Öæ!Ö ‹"úÖ“Öß ˆ¯ÖÖ¬ Ö%Ö ´Æü$Öæ!Ö ×!Ö¾Ö›ü "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ

ÆüÖêŸÖÖ. ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔÃÖÖšüß ÆüÖê$ÖÖ· ÖÖ ¯ÖÏŸ Ö%Ö ×!Ö¾Ö›ü$Öã"úß´Ö¬ Öê ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü &ÖÖ•Ö#Öß

´ÖÖ»Ö´Ö¢ÖÖ ¬ÖÖ¸ü$Ö "ú¸ü$ÖÖ· ÖÖÓ!ÖÖ“Ö ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖŸÖ ¯Öãœüᯙ ¾ ÖŒŸÖà“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖ †ÃÖê :

1) ¾ÖÖÙÂÖ"ú ¹ý. 48 ¾Ö Ÿ ÖÖ ¯Öê%ÖÖ •ÖÖÃŸÖ •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö †ÃÖ$ÖÖ¸êü.

2) ¹ý. 5000/- ¯Öê%ÖÖ †×¬Ö"ú ãÖÖ¾Ö¸ü ´ÖÖ»Ö´Ö¢ÖÖ †ÃÖ$ÖÖ¸êü.

44

3) ¾ÖÖÙÂÖ"ú ¹ý. 500/- Ø"ú¾ÖÖ Ÿ ÖÖ¯Öê%ÖÖ †×¬Ö"ú ˆŸ¯Ö®Ö †ÃÖ$ÖÖ¸êü.

4) ´ÖÖ×ÃÖ"ú ¹ý. 50/- Ø"ú¾ÖÖ Ÿ ÖÖÆæ!Ö †×¬Ö"ú ¯Öê!¿Ö!Ö †ÃÖ$ÖÖ¸êü ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ¸üß.

5) †Öò!Ö¸ü¸üß ´ÖòוÖÙÒêü™üÃÖ, ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¾Ö ¯ÖÖê×»ÖÃÖ ¯ÖÖ™ßü»Ö †Ö×$Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê šü¸ü¾Öæ!Ö ×¤ü»Öê» ÖÖ

¾ ÖŒŸÖß.

´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †ÃÖ$ÖÖ· ÖÖ ¯ÖÖ¡ÖŸÖê´Ö¬ Öê "Îú´ÖÖ" Îú´ÖÖ!Öê ÆüÖê$ÖÖ¸üß ¾ÖÖœü ¾Ö

×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ& ÖêŸÖᯙ ¾ÖÖœü ÖÖ ¤üÖê!Ö ×¤ü¿ÖÖ!Öß ×•Ö»ÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öß ¯Öãœêü ¯ÖÏ#ÖŸÖß

—ÖÖ»Öê»Öß ×¤üÃÖæ!Ö ÖêŸÖê. ‡.ÃÖ. 1907 ÃÖÖ»Öß ×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ"ú׸üŸÖÖ !Öê´Ö»Öê» ÖÖ ‘¸üÖò Ö»Ö "ú×´Ö¿Ö!Ö!Öê’

וֻÆüÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔŸÖ ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öê ²ÖÆãü´ÖŸÖ †ÃÖÖ¾Öê †¿Öß ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ "êú»Öß

ÆüÖêŸÖß. ‡.ÃÖ. 1915 ´Ö¬ Öê ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ¸üÖò Ö»Ö "ú×´Ö¿Ö!Ö“ ÖÖ ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿ÖßÓ¿Öß †Ö¯Ö$Ö

ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ¬ÖÖ¸ü$Ö׸üŸ ÖÖ ÃÖÆü´ÖŸÖ †ÃÖ» ÖÖ“Öê ¤ü¿ÖÔ×¾Ö»Öê. ‡.ÃÖ. 1915 ´Ö¬ Öê ´ÖãÓ²Ö‡Ô ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê !Öê´Ö»Öê» ÖÖ

‘»ÖÖò êü!ÃÖ "ú×´Ö™ßü“ ÖÖ’ ׿ֱúÖ¸ü¿Öß !ÖãÃÖÖ¸ü וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öß ¯Öã!Ö¸Ôü“Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

¯Öã!Ö¸Ôü×“ÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öß ¾Öî׿Ö™ü¶ê ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ ÖÖ$Öê ÆüÖêŸÖß.

1) "ú»Öꌙü¸ü ¾Ö#Öôæû!Ö ‡ŸÖ¸ü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê !Öê´Ö»Öê» ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß ÃÖÓ& ÖÖ ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“ ÖÖ

×!Ö´´ ÖÖ!Öê "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

2) †!Öê"ú ךü"úÖ$Öß †¬ Ö%Ö¯Ö¤ü †¿ÖÖÃÖ"úß Ö ÃÖ¤üà ÖÖÓ"ú›êü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ¯Öãœêü ‡ŸÖ¸ü¡ÖÆüß ÆüÖ“Ö ²Ö¤ü»Ö

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.

3) ‹"Óú¤ü¸ü ÃÖ¤üÃ Ö ÃÖÓ& Öê“ ÖÖ 2/3 ÃÖ¤üÃ Ö ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ †ÃÖŸÖᯙ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ¯Öã!Ö¸Ôü“Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öß.

4) ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“ ÖÖ †¬ Ö%Ö¯Ö¤üß †¿ÖÖÃÖ"úß Ö ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß ×!Ö Ö㌟Öß "ú¸ü$ ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öß

ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

‡.ÃÖ. 1918 ÃÖÖ»Ö“ ÖÖ ´ÖÖÑ™±úÖê›Ôü †Æü¾ÖÖ»ÖÖŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ´Ö¬ Öê

×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öê ²ÖÆãü´ÖŸÖ †ÃÖÖ¾Öê †¿Öß ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ÆüÖêŸÖß. ŸÖÃÖê“Ö ‡.ÃÖ. 1919

“ ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü ×¾ÖÂÖ Ö"ú ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ "Îú´ÖÖ"Îú´ÖÖ!Öê •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸ü ¿ÖÖÃÖ!Ö ¯Ö¨üŸÖß

†Ö$Ö$ ÖÖ“Öê †Ö×$Ö ³ÖÖ¸üŸÖß ÖÖÓ!ÖÖ ¸üÖ• Ö "úÖ¸ü³ÖÖ¸üÖŸÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß "ú¹ý!Ö ‘Öê$ ÖÖ“Öê †Ö¿¾ÖÖÃÖ!Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ

45

†Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ´Öãôêû ¯Öãœüᯙ "úÖôûÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß"ú¸ü$ÖÖ“ ÖÖ ¯ÖÏ×" Îú Öê»ÖÖ

“ÖÖ»Ö!ÖÖ ¤êü$ ÖÖ“Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö —ÖÖ»Öê. Ÿ ÖÖ"ú׸üŸÖÖ ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê †!Öê"ú !Ö¾Öê "úÖ Ö¤êü ÃÖ´ÖÓŸÖ "êú»Öê.

3) ‡.ÃÖ. 1923 “ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô »ÖÖê ú»Ö ²ÖÖê›Ôü úÖ"Ö¤üÖ :-

´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖÆüß 1923 ´Ö¬ Öê ‘´ÖÓã²Ö‡Ô »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü "úÖ Ö¤üÖ’ ÃÖ´ÖÓŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÖÖ

"úÖ ÖªÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔŸÖᯙ ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öß ÃÖÓ& ÖÖ ´ÖÖêšü¶Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖ¾Ö¸ü

¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü ÆüÖêŸÖß ŸÖÃÖê“Ö ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“ ÖÖ ×!Ö¾Ö›ü$Öã"úßÃÖÖšüß ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ÖÖ

ÆüŒ"ú ×¾ÖßÖéŸÖ " êú»ÖÖ; Ÿ ÖÖ´Öãôêû ´ÖŸÖ¤üÖ¸üÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ& ÖêŸÖ ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß.

ÃÖ!Ö 1934 ´Ö¬ Öê ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ †Ö$Ö&Öß ‹"ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ ×!Ö$ÖÔ Ö

‘Öê$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ŸÖÖê ´Æü$Ö•Öê “‡.ÃÖ. 1934 ÃÖÖ»Öß ¯ÖÏ£Ö´ÖŸÖ: ãÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖê“Öê ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü

ÆüÖê$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ“Öß ÛÃ¡Ö ÖÖÓ“Öß †¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ "úÖœæ!Ö ™üÖ"ú$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.” 53 †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸êü Ø»Ö#Ö³Öê¤üÖ“ ÖÖ

†Ö¬ÖÖ¸êü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ ¯Ö%Ö¯ÖÖŸÖ ¤æü¸ü —ÖÖ»ÖÖ.

4) ‡.ÃÖ. 1938 “ÖÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ ‡.ÃÖ. 1919 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÆüÖ ‘ÆüßÖÖÓŸÖ¸üߟÖ

×¾ÖÂÖ Ö’ ‡.ÃÖ. 1935 “ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ÖÖ "úÖ Ö¤üÖ ÃÖÓ ÖŸÖ —ÖÖ» ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ¾Öî¬ÖÖ×!Ö"ú ÖÖ¤üߟÖ

ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ‡.ÃÖ. 1937 ÃÖÖ»Öß »ÖÖê"ú×!Ö ÖãŒŸÖ ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôêû †×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü †Ö»Öß.

Ÿ ÖÖÓ!Öß ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖ &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê ¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú ²Ö!Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß "úÖ Ö¤êü ŸÖ ÖÖ¸ü " êú»Öê.

‡.ÃÖ. 1938 ÃÖÖ»Öß ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ "úÖ Ö¤üÖ "ú¹ý!Ö ÖÖ ÃÖÓãÖÖ´Ö¬Öᯙ ×!Ö Ö㌟Ö

ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß ¯Ö¨üŸÖ ²ÖÓ¤ü "ú¹ý!Ö ™üÖ"ú»Öß. †!ÖãÃÖæ×“ÖŸÖ •ÖÖŸÖß ¾Ö ´ÖãÛûִÖêŸÖ¸ü †»¯ÖÃÖÓ& ÖÖ"úÖÓÃÖÖšüß ¸üÖ&Öß¾Ö

•ÖÖ#ÖÖÓ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö ´ÖãÛûִÖÖÓÃÖÖšüß ¸üÖ&Öß¾Ö ´ÖŸÖ¤üÖ¸ü ÃÖÓ‘Ö “ÖÖ»Öæ šêü¾ÖÖ¾ÖêŸÖ Ø"ú¾ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“Öê

ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ¬ÖÖ¸ü$Ö ´ÖŸÖ¤üÖ¸ü ÃÖÓ‘ÖÖŸÖ ×¾Ö»Öß!Öß"ú¸ü$Ö "ú¸üÖ¾Öê ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖ ¯Ö ÖÖÔ Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÖÖ

"úÖ ÖªÖ!¾Ö Öê ŸÖÖ»Öã"úÖ ²ÖÖê›Ôü ¸ü§ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. "úÖ¸ü$Ö ¾ ÖÖ¾ÖÆüÖ׸ü"ú ¥ü™ü¶Ö ÖÖ ÃÖÓãÖÖ ×!Ö¹ý¯Ö ÖÖê#Öß

ÆüÖêŸ ÖÖ ¾Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ "úÖ¸ü³ÖÖ¸ü †×¬Ö"ú ¯ÖϳÖÖ¾Öß "ú¸ü$Öê ÆüÖ ÖÖ ´ÖÖ#Ö“ÖÖ ¥ü™üß"úÖê!Ö ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖ ¯Öãœêü

וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“ ÖÖ ‘Ö™ü!ÖêŸÖ "úÖê$ÖŸÖêÆüß ²Ö¤ü»Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê !ÖÖÆüßŸÖ ¯Ö¸ÓüŸÖã ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê ¯ÖÏÖîœü

´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“Öß ¯Ö¨üŸÖ ÖÖ %Öê¡ÖÖŸÖ ÃÖã¹ý "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

46

ii. ×¾Ö¤ü³ÖÔ -

1) »ÖÖê ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ¾Ö ×›ÒüÛÙÒüŒ™ü úÖîÛ#ÃÖ»Ö :-

×¾Ö¤ü³ÖÔ ÆüÖ ¯Öæ¾Öá ´Ö¬ Ö¯ÖÏÖÓŸÖÖ“ÖÖ ³ÖÖ#Ö ÆüÖêŸÖÖ !ÖÓŸÖ¸ü ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ÃÖÖ´Öᯙ —ÖÖ»Öê» ÖÖ ¯ÖϤêü¿ÖÖŸÖ

×¾Ö¤ü³ÖÖÔ“Öê %Öê¡Ö ²Ö¸êü“Ö ´ÖÖêšêü †ÖÆê.ü ‡.ÃÖ. 1883 ÃÖÖ»Öß ÃÖ´ÖÓŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ‘´Ö¬ Ö¯ÖÏÖÓŸÖ ¾Ö

¾Ö·ÆÖ›ü ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ’ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ×¾Ö¤ü³ÖÖÔŸÖ ¯ÖÏŸ Öê"ú וֻÊÖÃÖÖšüß ‹"ú »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü

¾Ö ×›üÛÙÒüŒ™ü "úÖîÛ!ÃÖ»Ö Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. וֻÊÖ“Öß ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖÓ Ö¬ Öê (ÃÖ"Ôú»ÃÖ) ×¾Ö³ÖÖ#Ö$Öß

"ú¹ý!Ö ÖÖ ÃÖ"Ôú»ÃÖ“Öê #Ö™ü ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖ †ÃÖŸÖ. ¯ÖÏŸ Öê"ú #Ö™üÖÃÖÖšüß »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ¾Ö ¯ÖÏŸ Öê"ú

וֻÊÖÃÖÖšüß ×›üÛÙÒüŒ™ü "úÖîÛ!ÃÖ»Ö“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ " êú»Öß #Öê»Öß. ‘ÃÖ"Ôú»Ö’ Æêü #ÖÏÖ´Öß$Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• ÖÖ“Öê

%Öê¡Ö ÃÖ´Ö•Ö»Öê •ÖÖŸÖ †ÃÖê. ÃÖ"Ôú»Ö“ ÖÖ #Ö™üÖŸÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ &Öê›ü¶ÖÓŸÖᯙ ´Öã"úÖ¤ü´Ö , ¾ ÖÖ¯ÖÖ¸üß Ø"ú¾ÖÖ

¬ÖÓ¤êü¾ÖÖ»Öê ÖÖÓ!Öß ×!Ö¾Ö›æü!Ö ×¤ü»Öê»Öê Ø"ú¾ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ŸÖ±ìú !Öê´Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öê ‹"ú Ø"ú¾ÖÖ †×¬Ö"ú ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß

†Ö×$Ö “Öß±ú "ú×´Ö¿Ö!Ö¸ü!Öê !Öê´Ö»Öê»Öê ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü Æêü ‹" æú$Ö ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“ ÖÖ 1/3 ¯Öê%ÖÖ †×¬Ö"ú !ÖÃÖŸÖ. ÖÖ

ÃÖ¾ÖÔ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öê ×´Öôæû!Ö »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ŸÖ ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖ †ÃÖê ¾Ö »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔŸÖæ!Ö ×›üÛÙÒüŒ™ü "úÖîÛ!ÃÖ»Ö

×!Ö´ÖÖÔ$Ö "êú» ÖÖ •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ Ÿ ÖÖÓ“Öß ¸ü“Ö!ÖÖ ¤êü&Öᯙ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê " êú»Öê»Öß †ÃÖê.

»ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›ÔüÃÖË ×›üÛÙÒüŒ™üú"úÖîÛ!ÃÖ»Ö“Öß ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß ´Æü$Öæ!Ö "úÖ ÖÔ "ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖ. Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ

"úÖ´ÖÖ¾Ö¸ü ×›üÛÙÒüŒ™ü "úÖîÛ!ÃÖ»Ö“Öê ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö †ÃÖê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ "úÖ´ÖÖÃÖÖšüß ¾Öê#ÖôûÖ †ÖÙ£Ö"ú ±Óú›ü !ÖÃÖê.

×›üÛÙÒüŒ™üú "úÖîÛ!ÃÖ»Ö!Öê פü»Öê» ÖÖ ±Óú›üÖ¾Ö¸ü“Ö Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ †¾Ö»ÖÓ²Öæ!Ö ¸üÖÆüÖ¾Öê »ÖÖ#ÖŸÖ †ÃÖê. ¸üßÖê, ¿ÖÖôûÖ,

‡Ûï֟Öôêû, ¯ÖÖ$Ö߯Öã ü¾ÖšüÖ, ²ÖÖ#Ö²Ö#Öß“Öê, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ¾ÖÖÆüŸÖæ"ú (!ÖÖ¾ÖÖÓ“Öß) ‡Ÿ ÖÖפü ãÖÖ×!Ö"ú þֹý¯ÖÖ“Öß

"úÖ´Öê Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ"ú›ê ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ.

2) ‡.ÃÖ. 1920 “ÖÖ úÖ"Ö¤üÖ :- ü

ãÖÖ×!Ö"ú ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ ³ÖŒ"ú´Ö ¯ÖÖ ÖÖ¾Ö¸ü ˆ³Öß "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ¾Ö ןֻÖÖ •ÖÖÃŸÖ †×¬Ö"úÖ¸ü

¤êü$ ÖÖ“ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ‡. ÃÖ. 1920 ´Ö¬ Öê ‘´Ö¬ Ö¯ÖÏÖÓŸÖ ¾Ö ¾Ö·ÆÖ›ü ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö "úÖ Ö¤üÖ’ ÃÖÓ´ÖŸÖ

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ¾Ö¸ü †ÃÖ$ÖÖ· ÖÖ ×!Ö ÖãŒŸÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß“Öê ¯ÖÏ´ÖÖ$Ö 1/4

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ×›üÛÙÒüŒ™ü "úÖîÛ!ÃÖ»Ö ´Ö¬ Öê ¤êü&Öᯙ ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß“Öê ¯ÖÏ´ÖÖ$Ö ¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê. ‹" æú$Ö ÃÖ¤üà ÖÖÓ“ ÖÖ 2/3 ÃÖ¤üÃ Ö »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÓÔ“ ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ´Ö¬Öæ!Ö ×!Ö¾Ö›ü»Öê •ÖÖŸÖ ¾Ö

47

ˆ¸ü»Öê» ÖÖŸÖᯙ ×!Ö´´Öê ÃÖ¤üÃ Ö “Öß±ú "ú×´Ö¿Ö!Ö¸ü "ú›æ!Ö ×!Ö ÖãŒŸÖ "êú»Öê •ÖÖŸÖ ¾Ö ×!Ö´´Öê ÃÖ¤üÃ Ö ×›üÛÙÒüŒ™ü

"úÖîÛ!ÃÖ»Ö“Öê ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ÃÖ¤üÃ Ö Ã¾Öß" éúŸÖ "ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖ.

3) ‡.ÃÖ. 1939 “ÖÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

‡.ÃÖ.1939 ´Ö¬ Öê ´Ö¬ Ö¯ÖϤêü¿Ö †Ö×$Ö ¾Ö·ÆÖ›ü ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ

¤ãüºþßÖß "úºþ!Ö ×›ü×ÙÒüŒ™ü "úÖî×!ÃÖ»Ö“Öê þֺþ¯Ö †×¬Ö"ú »ÖÖê"ú¿ÖÖÆü߯Öæ$ÖÔ "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ‹" æú$Ö

ÃÖ¤üÃ Ö ÃÖÓ& Öê“ ÖÖ 4/5 ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÕ“ ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ"ú›æü!Ö ×!Ö¾Ö›ü$Öæ"ú ÆüÖê‰ú »ÖÖ#Ö»Öß.

´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖ!Ö, †!ÖãÃÖæ×“ÖŸÖ •ÖÖŸÖß ¾Ö ÛÃ¡Ö ÖÖÓÃÖÖšüß ‹"ú •ÖÖ#ÖÖ ¸üÖ&Öæ!Ö šêü¾Ö»Ößê •ÖÖŸÖ †ÃÖê.

4) ‡.ÃÖ.1948 “ÖÖ úÖ"Ö¤üÖ ¾Ö •Ö#Ö¯Ö¤ü ÃÖ³ÖÖ :-

‡.ÃÖ.1946 ÃÖÖ»Öß »ÖÖê"ú×!Ö ÖãŒŸÖ ´ÖÓסִÖÓ›üôû †×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü †Ö» ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ‡.ÃÖ.1948 ÃÖÖ»Öß

¾Ö·ÆÖ›üÖÃÖÖšüß !Ö¾Öß!Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö "úÖ Ö¤üÖ ÃÖÓ´ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê »ÖÖê"ú»Ö

²ÖÖê›ÔüÃÖË ¾Ö וֻÆüÖ "úÖîÛ!ÃÖ»Ö ¸ü§ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê‰ú!Ö ¯ÖÏŸ Öê"ú ŸÖÆüÃÖß»ÖÃÖÖšüß ‹"ú •Ö!Ö¯Ö¤ü ÃÖ³ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Ö

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÃÖãºþ¾ÖÖŸÖß»ÖÖ ÖÖ •Ö!Ö¯Ö¤ü ÃÖ³ÖÖ ×!Ö ÖãŒŸÖ ÃÖÓãÖÖ ´Æü$Öæ!Ö †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ ¾Ö

‡.ÃÖ.1952 ´Ö¬ Öê Ÿ ÖÖÓ“Öß ¯Ö×Æü»Öß ×!Ö¾Ö›ü$Öæ"ú —ÖÖ»Öß. ×¾Ö¤ü³ÖÖÔŸÖᯙ •Ö!Ö¯Ö¤üÖ´Ö¬ Öê #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö³ÖÖ#Ö ¾Ö

¿ÖÆü¸üß ×¾Ö³ÖÖ#Ö †¿ÖÖ ¤üÖê!Æüß ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖ“Öß

×¾Ö³ÖÖ#Ö$Öß ×!Ö¸ü×!Ö¸üÖó ÖÖ ´ÖŸÖ¤üÖ¸üÃÖÓ‘ÖÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ÆüÖêŸÖß †Ö×$Ö ¯ÖÏŸ Öê"ú ´ÖŸÖ¤üÖ¸üÃÖÓ‘ÖÖŸÖæ!Ö ‹"ú

¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß •Ö!Ö¯Ö¤ü ÃÖ³Öê¾Ö¸ü ×!Ö¾Ö›æ!Ö ¤êü$ ÖÖ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü ÆüÖêŸÖß. ÖÖ׿־ÖÖ Ö ¿ÖÆü¸üß ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖŸÖß»Ö

!Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"úÖÓ´ÖÖ±ÔúŸÖ "úÖÆüß ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü •Ö!Ö¯Ö¤ü ÃÖ³Öê¾Ö¸ü ×!Ö¾Ö›æü!Ö ×¤ü»Öê •ÖÖŸÖ. ÖÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öß ×!Ö¾Ö›ü

"ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"êú“ ÖÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ!ÖÖ ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ´ÖÖ¡Ö !Ö#Ö¸ü¯ÖÖ×»Ö"úÖ

ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ!Öß •Ö!Ö¯Ö¤üÃÖ³Öê¾Ö¸ü ×!Ö¾Ö›æü!Ö ªÖ¾Ö ÖÖ“ ÖÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öß ÃÖÓ& ÖÖ ‹" æú$Ö ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ÃÖÓ& Öê“ ÖÖ 1/6

¯Öê%ÖÖ •ÖÖÃŸÖ †ÃÖæ !Ö Öê †¿Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü ‡.ÃÖ.1948 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

•Ö!Ö¯Ö¤ü ÃÖ³Öê´Ö¬ Öê ÃÖ¾ÖÔ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ¯ÖÏÖîœü ´ÖŸÖÖ׬Ö"úÖ¸üÖ“ ÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ×!Ö¾Ö›ü»Öê •ÖÖŸÖ †¿ÖÖ

¯ÖÏ"úÖ¸êü •Ö!Ö¯Ö¤ü ÃÖ³ÖÖ Æüß &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê •Ö!ÖŸÖê“Öß ¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú ÃÖÓãÖÖ ÆüÖêŸÖß. ŸÖÃÖê“Ö ×ŸÖ»ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú

"úÖ¸ü³ÖÖ¸ü×¾ÖÂÖ Ö"ú ¾ ÖÖ¯Ö"ú †×¬Ö"úÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê ÆüÖêŸÖê. •Ö!Ö¯Ö¤ü ÃÖ³Öê“ ÖÖ ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ!ÖÖ †¬ Ö%Ö ¾Ö

ˆ¯ÖÖ¬ Ö%Ö ÖÖÓ“Öß ×!Ö¾Ö›ü "ú¸ü$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü ×´ÖôûÖ»Öê ÆüÖêŸÖê. »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ“ ÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ¾Ö¸ü

48

†Ö¬ÖÖ׸üŸÖ ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öß ¯Öã!Ö Ôü“Ö!ÖÖ ÆüÖê‡Ô¯Ö ÖÕŸÖ ÖÖ ÃÖÓãÖÖ "úÖ ÖÔ "ú¸üߟÖ

ÆüÖêŸ ÖÖ.

iii. ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ :-

×›üÛÙÒüŒ™ü ²ÖÖê›ÔüÃÖË

¯Öæ¾Öá Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü ¸üÖ• ÖÖ“ÖÖ ³ÖÖ#Ö †ÃÖ»Öê»ÖÖ ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ³ÖÖÂÖÖ¾ÖÖ¸ü ¯ÖÏÖÓŸÖ¸ü“Ö!Öê!ÖÓŸÖ¸ü

ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü —ÖÖ»ÖÖ. þÖÖŸÖÓ¡ Ö¯Öæ¾ÖÔ "úÖôûÖŸÖ Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü Æêü ×!Ö•ÖÖ´ÖÖ“ ÖÖ ¸üÖ•Ö¾Ö™üß&ÖÖ»Öß †ÃÖ»Öê»Öê ÃÖÓãÖÖ!Ö

ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ´Öãôêû ײÖÎ×™üü¿ÖÖÓ“ ÖÖ ×!Ö ÖÓ¡Ö$ÖÖ&ÖÖ»Öß †ÃÖ»Öê» ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ •Ö!ÖŸÖê»ÖÖ •ÖÖê "úÖÆüß ¸üÖ•Ö"úß Ö

†!Öã³Ö¾Ö ×´ÖôûŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Ÿ ÖÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖᯙ •Ö!ÖŸÖÖ ¾ÖÓ×“ÖŸÖ ÆüÖêŸÖß. †ÃÖê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß ¤êü&Öß»Ö

ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“ ÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾ÖÖ´Öãôêû ÃÖÓãÖÖ!Öê ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ %Öê¡ÖÖŸÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö

"ú¸üßŸÖ ŸÖÃÖÖ“Ö ¯ÖÏ ÖŸ!Ö ‡.ÃÖ.1889 ´Ö¬ Öê Æîü¦Ö²ÖÖ¤ü ÃÖÓãÖÖ!ÖÖŸÖ ¯ÖÏ£Ö´Ö "êú»ÖÖ #Öê»ÖÖ. Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü ¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ

‡.ÃÖ.1989 “ ÖÖ ''¤üßÖæ¸ü†»ÖË-†´Ö»Ö (×!Ö Ö´Ö!Ö) "úÖ ÖªÖ!¾Ö Öê ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖ וֻÆüÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ

²ÖÖê›üÖÔ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ —ÖÖ»Öß ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ"ú›êü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú "úÖ´Öê, ׿Ö%Ö$Ö ¾Ö ¾Öîª"úß Ö ´Ö¤üŸÖ ÖÖÃÖÖ¸ü&Öß

"úÖ´Öê ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öß. Æüß "úÖ´Öê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ“ ÖÖ ¯ÖÏŸ Öê"ú ¹ý¯Ö ÖÖ¾Ö¸ü 1 †Ö$ÖÖ ÖÖ¯ÖÏ ÖÖ$Öê

×´Öôû$ÖÖ· ÖÖ "ú¸üÖ“ ÖÖ ˆŸ¯Ö®ÖÖŸÖæ!Ö ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›üÖ¾Öß »ÖÖ#ÖŸÖ.''54 וֻÆüÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ ²ÖÖê›ÔüÃÖË ×!Ö Ö㌟Ö

ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß †ÃÖŸÖ. ¯ÖÏŸ Öê"ú ²ÖÖê›üÖÔ¾Ö¸ü 7 ÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“Öß ¾Ö 7 #Öî¸üÃÖ¸ü"úÖ¸üß ¾ ÖŒŸÖà“Öß

ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ´Æü$Öæ!Ö !Öê´Ö$Öæ"ú "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖ †ÃÖê ¾Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ´ÖÆüÃÖæ»Ö †×¬Ö"úÖ¸üß ÆüÖ ÖÖ ²ÖÖê›üÖÔ“ÖÖ

†¬ Ö%Ö †ÃÖê. ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ''Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü וֻÆüÖ ²ÖÖê›Ôü- †. 1941 (×!Ö Ö´Ö!Ö) ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ²ÖÖê›üÖÔ“Öß

¸ü“Ö!ÖÖ ×!Ö¾ÖÖÔ“Ö!ÖÖ“ ÖÖ ŸÖ¢¾ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß †¿Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ¯Ö¸ÓüŸÖã ‡.ÃÖ. 1956

“ ÖÖ ¸üÖ• Ö¯Öã!Ö¸Ôü“Ö!Öê¯Ö ÖÕŸÖ †¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸ü“ ÖÖ ×!Ö¾Ö›ü$Öã"úÖ ÆüÖê‰ú ¿Ö"ú» ÖÖ !ÖÖÆüߟÖ. Ÿ ÖÖ´Öãôêû '†.1941'

ÆüÖ "úÖ Ö¤üÖ "ú¬Öß“Ö †Ó´Ö»ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ !ÖÖÆüß. ÖÖ´Öãôêû ¯Öæ¾Öá“ ÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖ߯ÖÏ ÖÖ$Öê“Ö ×!Ö ÖãŒŸÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß

²ÖÖê›ÔüÃÖË "úÖ´Öê "ú¸üŸÖ ¸üÖ×Æü»Öß. ‡.ÃÖ.1955 “ ÖÖ Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü וֻÆüÖ ²ÖÖê›üÖÔ“ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü Æüß

×!Ö Ö㌟Öß“Öß ¯Ö¬¤üŸÖ ¸ü§ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ×¾ÖßÖéŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê‰ú!Ö

‡.ÃÖ.1956 ÃÖÖ»Öß ¯ÖÏ£Ö´Ö ×!Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ ²ÖÖê›ÔÃÖË Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß †Ö×$Ö ×•Ö»ÆüÖ ²ÖÖê›üÖÕ!ÖÖ

¯ÖÏÖןÖ×!Ö׬Ö"ú ÃÖÓãÖê“Öê þֹý¯Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê. ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ ÆüÖê‡Ô¯Ö ÖÕŸÖ

´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖ ‡.ÃÖ.1955 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ×!ÖÙ´ÖŸÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ“Ö "úÖ ÖÔ¸üŸÖ ÆüÖêŸ ÖÖ.

49

´Æü$Ö•Öê ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖ!ÖÓŸÖ¸ü ŸÖ²²Ö»Ö 71 ¾ÖÂÖÖÔ!ÖÓŸÖ¸ü ¾Ö ×¾Ö¤ü³ÖÖÔ!ÖÓŸÖ¸ü 65 ¾ÖÂÖÖÔ!ÖÓŸÖ¸ü ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖ

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ "úÖ¸ü³ÖÖ¸ü ÃÖãºþ —ÖÖ»ÖÖ.

iv. ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ‡ŸÖ¸ü ÃÖÓãÖÖ :-

¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ×•Ö»ÆüÖ ¾Ö ŸÖÖ»Öã"úÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"úÃÖÓãÖÖ ¾ ÖןÖ׸üŒŸÖ ‡ŸÖ¸üÆüß

"úÖÆüß ÃÖÓãÖÖ †Ûß֟¾ÖÖŸÖ ÆüÖêŸ ÖÖ. ÖÖ¾Öºþ!Ö ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ÆüÖ ³ÖÖ#Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ‡ŸÖ¸ü ³ÖÖ#ÖÖÓ¯Öê%ÖÖ

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ %Öê¡ÖÖŸÖ †#ÖÏêÃÖ¸ü †ÃÖ» ÖÖ“Öê פüÃÖæ!Ö ÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ´Öãôêû ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ

Ÿ ÖÖ¾Öêôûß †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ ‡ŸÖ¸ü ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖÆüß ˆ»»Öê&Ö "ú¸ü$Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú ¾ÖÖ™üŸÖê.

1) ×›üÛÙÒüŒ™ü à æú»Ö ²ÖÖê›ÔüÃÖË - וֻÆüÖ ×¿Ö&Ö!Ö ÃÖ×´ÖŸ"ÖÖ :-

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ‘ÖêŸÖÖ!ÖÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ׿Ö%Ö$ÖÖ“Öß

•Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß ÃÖÖÓ³ÖÖôû$ ÖÖÃÖÖšüß Ã£ÖÖ¯Ö!Ö " êú»Öê» ÖÖ ×›ü×ÙÒüŒ™ü Ã"æú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öß ¤ü&Ö»Ö ‘Öê$Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú

¾ÖÖ™üŸÖê. ‡.ÃÖ.1923 ¯Ö ÖÕŸÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ׿Ö%Ö$Ö ÆüÖ ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸üÖŸÖß»Ö ×¾ÖÂÖ Ö ÆüÖêŸÖÖ.

‡.ÃÖ.1923 ÃÖÖ»Öß ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê '´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ׿Ö%Ö$Ö "úÖ Ö¤üÖ' ÃÖÓ´ÖŸÖ "êú»ÖÖ. Ÿ ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü

¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ׿Ö%Ö$Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ÃÖÓãÖÖÓ"ú›êü ÃÖÖê Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ¯ÖÏŸ Öê"ú וֻÊÖÃÖÖšüß "úÖ ÖªÖ!Öê ãÖÖ¯Ö!Ö

—ÖÖ»Öê» ÖÖ ×›üÛÙÒüŒ™ü Ã"æú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ"ú›êü Ÿ ÖÖÓ“Öê †Ó¤üÖ•Ö¯Ö¡Ö"ú ´ÖÓ•Öæ¸ü "ú¸ü$Öê, †×¬Ö"úÖ¸üß ¾Ö#ÖÔ, ׿Ö%Ö"ú ¾Ö#ÖÔ

†Ö×$Ö †! Ö "ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß ¾Ö#ÖÔ ÖÖÓ“ ÖÖ !Öê´Ö$Öã"úÖ "ú¸ü$Öê ‡Ÿ ÖÖפü †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ"ú›êü

"êú¾Öôû "úÖ Ö¤êü "ú¸ü$Öê, †³ ÖÖÃÖ"Îú´Ö šü¸ü×¾Ö$Öê, ´Ö¤üŸÖ ¤êü$Öê, ׿Ö%Ö"úÖÓ“ ÖÖ ¯ÖÏ׿Ö%Ö$ÖÖ“Öß ¾ Ö¾ÖãÖÖ "ú¸ü$Öê,

‹¾Öœüß“Ö "úÖ´Öê ¸üÖ×Æü»Öß.

×›üÛÙÒüŒ™ü Ã" æú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öê ²ÖÖ²ÖŸÖߟֻÖÖ †!Öã³Ö¾Ö »Ö%ÖÖŸÖ ‘ÖêŸÖÖ ‡.ÃÖ.1923 “ÖÖ "úÖ Ö¤üÖ

ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ!Ö"úÖ¸ü"ú !ÖÃÖ» ÖÖ“Öê †Öœüôæû!Ö †Ö»Öê. ‡.ÃÖ.1937 ÃÖÖ»Öß »ÖÖê"ú×!Ö ÖãŒŸÖ ´ÖÓ¡Öß´ÖÓ›üôêû

†×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü ÖêŸÖÖ“Ö ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö ¿ÖÖÃÖ!Ö †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“Öß !Öê´Ö$Öæ"ú

ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê "ú¸üÖ¾Öß, †¿Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ׿Ö%Ö"ú !Öê´Ö$Öê Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ²Ö¤ü» ÖÖ "ú¸ü$Öê ‡Ÿ ÖÖפü

Ã"æú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ"ú›êü †ÃÖ$ÖÖ¸êü †×¬Ö"úÖ¸ü "úÖœæü!Ö ‘Öê$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê ¯Ö¸ÓüŸÖã Ÿ ÖÖ´Öãôêû ¯Öæ¾Öá !ÖÃÖ»Öê» ÖÖ †›ü“Ö$Öß

!Ö¾ ÖÖ!Öê ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ» ÖÖ ´Æü$Öæ!Ö ‡.ÃÖ.1946 ÃÖÖ»Öß ¯Öã!ÆüÖ »ÖÖê"ú×!Ö ÖãŒŸÖ ´ÖÓסִÖÓ›üôû †×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü

†Ö» ÖÖ¾Ö¸ü ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ. ‡.ÃÖ.1947 ÃÖÖ»Öß '´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ׿Ö%Ö$Ö

"úÖ Ö¤üÖ' ÃÖÓ´ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ¾Ö Ÿ ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÏŸ Öê"ú Ã"úæ»Ö ²ÖÖê›üÖÔÃÖÖšüß Ã™üÖ±ú ×ÃÖ»ÖꌿÖ!Ö "ú×´Ö™üß“Öß

50

ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß • ÖÖŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ¾Ö #Öî¸üÃÖ¸ü"úÖ¸üß ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü †ÃÖŸÖ. "ú´ÖÔ“ÖÖ· ÖÖÓ“ ÖÖ ²Ö¤ü» ÖÖ,

Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ×¾Ö¹ý¬¤ü ׿ÖßֳÖÓ#ÖÖ“ ÖÖ "úÖ¸ü¾ÖÖ ÖÖ ‡Ÿ ÖÖפü²ÖÖ²ÖŸÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü ¿ÖÖÃÖ!Ö †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ"ú›êü פü»Öê

#Öê»Öê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ŸÖ"ÎúÖ¸üß ÃÖÖê›×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß '†ò¯Ö»Öê™ü ™ÒüÖ Ö² Öæ!Ö»Ö ÃÖ×´ÖŸÖß' !Öê´Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ¯ÖÏŸ Öê"ú

וֻÊÖ»ÖÖ ‹"ú ׿Ö%Ö$ÖÖ׬Ö"úÖ¸üß !Öê´Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.

2) וֻÆüÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ×´ÖŸ"ÖÖ :-

ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö"ú ׿Ö%Ö$Ö »ÖÖ#Öæ "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ×!Ö$ÖÔ ÖÖ´Öãôêû ´ÖÖêšü¶Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ

¿ÖÖôûÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖß“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ ×!Ö´ÖÖÔ$Ö —ÖÖ»Öß. ÖÖ "úÖ ÖÖÔÃÖÖšüß ‡.ÃÖ.1938 ´Ö¬ Öê וֻÆüÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖ

ÃÖ×´ÖŸ ÖÖÓ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö ´Ö¤üŸÖß“ ÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ ¿ÖÖôûÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖß“ ÖÖ ˆ³ÖÖ¸ü$ÖßÃÖ

†ÖÙ£Ö"ú ´Ö¤üŸÖ ¤êü$ ÖÖŸÖ Öê‰ú »ÖÖ#Ö»Öß. Æüß †ÖÙ£Ö"ú ´Ö¤üŸÖ †¯Öã¸üß ¯Ö›üŸÖ †ÃÖ» ÖÖ“Öê †Öœüôæû!Ö

†Ö» ÖÖ´Öãôêû ÃÖ¾ÖÔ Ã"æ »Ö ²ÖÖê›üÖÔ"ú›üᯙ ³Ö×¾ÖÂ Ö ×!Ö¾ÖÖÔÆü ×!Ö¬Öß“Öß ¸üŒ"ú´Ö ‹"ú¡Ö "úºþ!Ö ¸üÖ• ÖÖ“ÖÖ ‹"ú“Ö

'¸üÖ• Ö ³Ö×¾ÖÂ Ö ×!Ö¾ÖÖÔÆü ×!Ö¬Öß' ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ¾Ö Ÿ ÖÖ ¸ü"ú´Öê“ÖÖ ×¾Ö×!Ö ÖÖê#Ö ÖÖ "úÖ´ÖÖÃÖÖšüß

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ Öê‰ú »ÖÖ#Ö»ÖÖ. ÖÖ ‡´ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“Öê †¬ Ö%Ö¯Ö¤ü »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“ ÖÖ †¬ Ö%ÖÖ"ú›êü †ÃÖê ¾Ö

ד֙ü$ÖßÃÖ¯Ö¤üß ¿ÖÖÃÖ!Ö †×¬Ö"úÖ· ÖÖ“Öß ×!Ö Ö㌟Öß " êú»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖê. ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖߟÖß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¿ÖÖôûÖ

²ÖÖê›üÖÔ“Öê †¬ Ö%Ö, ¯ÖÏÖÓŸÖ †×¬Ö"úÖ¸üß, ‹ÛŒ—ÖŒ Öã×™ü¾Æü ‡ÓוÖ×!Ö†¸ü, ›êü¯ Öã™üß ‹• Öã"êú¿Ö!Ö»Ö ‡!ïÖꌙü¸ü,

וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öê ‡ÓוÖ×!Ö Ö¸ü ¾Ö ¸üÖ• Ö ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÃÖ³ÖêŸÖ Ÿ ÖÖ ³ÖÖ#ÖÖŸÖæ!Ö ×!Ö¾Ö›æü!Ö #Öê»Öê»Öê Ÿ ÖÖ

×¾Ö³ÖÖ#ÖÖŸÖ ¸üÖÆü$ÖÖ¸êü ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ׿־ÖÖ Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸üŸÖ±ìú ¤üÖê!Ö ×²Ö!ÖÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ¸üßÆüß ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß¾Ö¸ü

!Öê´Ö»Öê •ÖÖŸÖ.

3) וֻÆüÖ ×¾Ö úÖÃÖ ´ÖÓ›üôêû :-

‡.ÃÖ.1937 “ ÖÖ ÃÖãºþ¾ÖÖŸÖßÃÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö %Öê¡ÖÖŸÖᯙ †ÖÙ£Ö"ú ¯ÖÏ¿!ÖÖÓ“ ÖÖ ÃÖÖê›ü¾Ö$Öã"úßÃÖÖšüß

ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ¾Ö ײÖ!ÖÃÖ¸ü"úÖ¸üß ÖÓ¡Ö$ÖÖÓ Ö¬ Öê ÃÖ´Ö!¾Ö Ö ÃÖÖ¬Ö$ ÖÖ“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ †ÖÆêü ÖÖ“Öß •ÖÖ$Öß¾Ö ´ÖãÓ²Ö‡Ô

ÃÖ¸ü"úÖ¸ü»ÖÖ —ÖÖ»Öß. ‡.ÃÖ.1937 ŸÖê ‡.ÃÖ.1939 ¤ü¸ü´ ÖÖ!Ö ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ "ú¸ü$ÖÖ¸êü "úÖ Ö¤êü ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê. ¿ÖêŸÖ"ú¸üß "ú•ÖÔ×!Ö¾ÖÖ¸ü$Ö "úÖ Ö¤üÖ, ¿ÖêŸÖ"úß ˆŸ¯ÖÖ¤ü!Ö ²ÖÖ•ÖÖ¸ü "úÖ Ö¤üÖ ¾Ö " ãúôû "úÖ Ö¤üÖ Æêü ŸÖê

"úÖ Ö¤êü ÆüÖêŸÖ. ŸÖÃÖê“Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ &ÖÖŸÖê ÃÖãºþ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ‡.ÃÖ.1939 ´Ö¬ Öê ÃÖÆü"úÖ¸ü, " ãú™ü߸ü

ˆªÖê#ÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü!Ö ¤êü$ ÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏŸ Öê"ú וֻÊÖÃÖ ‹"ú #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ›üôû ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê. ÖÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ›üôûÖ"ú›êü #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ &ÖÖŸ ÖÖ“ ÖÖ †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ!ÖÖ ´Ö¤üŸÖ "ú¸ü$Öê,

51

ÃÖ»»ÖÖ ¤êü$Öê, ŸÖÖ»Öã"úÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ÃÖÓ‘ÖÖ“ ÖÖ "úÖ´ÖÖ¾Ö¸ü ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö, ¤êü&Ö¸êü&Ö "ú¸ü$Öê, ÃÖ¾ÖÔ #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ

"úÖ´ÖÖÓ“ ÖÖ ÖÖê•Ö!ÖÖ ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$Öê, Ÿ ÖÖ¾Ö¸ü ¤êü&Ö¸êü&Ö šêü¾Ö$Öê, #ÖÏÖ´Öß$Ö †£ÖÔ¾ Ö¾ÖãÖê²ÖÖ²ÖŸÖ •Ö!ÖŸÖêŸÖ †Ö¾Ö›ü

×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$Öê, ÃÖ¾ÖÔ #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔ“Öê " ëú¦ü ´Æü$Öæ!Ö "úÖ ÖÔ "ú¸ü$Öê, ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ´ÖÖ! Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö

•Ö!ÖŸÖêŸÖ †ÖÙ£Ö"ú #Ö¸ü•ÖÖÓÃÖÓ²Ö¬Öß †ÃÖ»Öê»Öê †Öî¤üÖ×ÃÖ! Ö, †–ÖÖ!Ö ¤æü¸ü "ú¸ü$Öê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖŸÖ Ã¾ÖÖ¾Ö»ÖÓ²Ö!ÖÖ“Öß

•ÖÖ$Öß¾Ö "ú¸ü$Öê ‡Ÿ ÖÖפü "úÖ Öì ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

‡.ÃÖ.1952 ´Ö¬ Öê וֻÊÖŸÖᯙ ÃÖ×´ÖŸ ÖÖ †Ö×$Ö &ÖÖ•Ö#Öß ´ÖÓ›üôûÖ“ ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö "úÖ ÖÖÔŸÖ

‹"úÃÖæ¡Ö߯Ö$ÖÖ †Ö$Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ‹&ÖÖ¤üß ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ÃÖÓãÖÖ †ÃÖÖ¾Öß, †¿Öß #Ö¸ü•Ö ¾ÖÖ™æü »ÖÖ#Ö»Öß ¾Ö

Ÿ ÖÖŸÖæ!Ö“Ö ÃÖ¬ ÖÖ“Öß 'וֻÆüÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ›üôêû' ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÖÖ ´ÖÓ›üôûÖ"ú›êü ¤üÖºþ²ÖÓ¤üß,

¿ÖêŸÖß, #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ, »Ö‘Öã ØÃÖ“Ö!Ö, †Ö¸üÖê# Ö, ÃÖÆü"úÖ¸ü, ´ÖÖ#ÖÖÃÖ¾Ö#ÖÖÔ“Öê "ú» ÖÖ$Ö, ¯ÖÏ×ÃÖ¬¤üß ×!Ö ÖÓס֟Ö

¾ÖßÖæÓ“Öê ¾ÖÖ™ü¯Ö &Ö¸êü¤üß ×¾Ö"Îúß ¾Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö׿Ö%Ö$Ö ‡Ÿ ÖÖפü ×¾ÖÂÖ ÖÖŸÖ ×•Ö»ÊÖŸÖᯙ †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ!ÖÖ ÃÖ»»ÖÖ

¤êü$Öê ¾Ö ´Ö¤üŸÖ "ú¸ü$Öê Æüß "úÖ´Öê ÆüÖêŸÖß. †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ!ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ! ÖŸÖ: ´ÖÓ›üôûÖ“ ÖÖ Ø"ú¾ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ

ˆ¯ÖÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ÃÖ»» ÖÖ!Öê ¾ÖÖ#ÖÖ¾Öê »ÖÖ#Öê ¾Ö ´ÖŸÖ³Öê¤ü †ÃÖ» ÖÖÃÖ ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ"ú›êü ×¾Ö“ÖÖ¸ü$ÖÖ "ú¸üÖ¾Öß »ÖÖ#ÖŸÖ

†ÃÖê. ÖÖ ´ÖÓ›üôûÖŸÖ ¿ÖÖÃÖ"úß Ö †×¬Ö"úÖ¸üß, ÃÖ¸ü"úÖ¸ü ×!Ö ÖãŒŸÖ ×²Ö!ÖÃÖ¸ü"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ¸üß, ÃÖÆü"úÖ¸üß

&Ö¸êü¤üß-×¾Ö" Îúß ÃÖÓãÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß, ÃÖë™Òü»Ö, "úÖê-†Öò¯Ö¸êü×™ü¾Æü ²ÖÑ"êú“Öê †¬ Ö%Ö, וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ“Öê

†¬ Ö%Ö, »ÖÖê"úÃÖ³ÖÖ ¾Ö ¸üÖ• Ö ×¾Ö׬ִÖÓ›üôûÖ“Öê ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆÖêŸÖÖ. ŸÖÃÖê“Ö ´ÖÓ¡Öß, ˆ¯Ö´ÖÓ¡Öß ¾Ö

ÃÖ³ÖÖ¯ÖŸÖß ‡Ÿ ÖÖפü • ÖÖ ×•Ö»ÊÖ“Öê ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß ´Æü$Öæ!Ö ×!Ö¾Ö›æü!Ö ÖêŸÖ ŸÖê Ÿ ÖÖ ×•Ö»ÊÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ

´ÖÓ›üôûÖ“Öê ÃÖÆüÖ Ö"ú ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü †ÃÖŸÖ ¾Ö ´ÖÓ›üôûÖ“ ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×¾ÖÂÖ ÖÖÃÖÖšüß 12 ˆ¯ÖÃÖ×´ÖŸ ÖÖ †ÃÖŸÖ.

‡.ÃÖ.1956 “ ÖÖ ¸üÖ• Ö ¯Öã!Ö Ôü“Ö!Öê!ÖÓŸÖ¸ü †¿ÖÖ ŸÖ·Æê“Öß ´ÖÓ›üôêû ×¾Ö¤ü³ÖÔ ¾Ö ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖ ¤êü&Öß»Ö Ã£ÖÖ¯Ö!Ö

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

3. %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖß“ÖÖ ×¾Ö úÖÃÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ :-

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ‹êןÖÆüÖ×ÃÖ"ú ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖ!ÖÖ

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¸ü$Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú †ÖÆêü. ¯ÖÏÖ“Öß!Ö "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ¾Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö

ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“ÖÖ ‹"ú †×¾Ö³ÖÖ• Ö ‘Ö™ü"ú †ÃÖ»Öê» ÖÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ×²ÖÎ×™ü¿Ö "úÖôûÖŸÖ ´ÖÖê›ü"úôûßÃÖ Öê‰ú!Ö

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öê ´ÖÆü¢¾Ö "ú´Öß ÆüÖêŸÖ #Öê»Öê. ¯Ö¸ÓüŸÖã ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ"ú›æü!Ö ÖÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öê ¯Öã!Öºþ•ü•Öß¾Ö!Ö

52

"ú¸ü$ ÖÖ“Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ÃÖÖ´ÖÖ! Ö »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ ¸üÖ•Ö"úß Ö ¯ÖÏ×"Îú ÖêŸÖ ÃÖÆü³ÖÖ#Öß "úºþ!Ö

‘Öê$ ÖÖÃÖÖšüß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ ÃÖ%Ö´Ö ²Ö!Ö×¾Ö$ ÖÖ“Öß †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖÖ ¾ÖÖ™æü »ÖÖ#Ö»Öß.

ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö!ÖÖ“ÖÖ †³ ÖÖÃÖ ×¾ÖÂÖ Öú ÆüÖ ''#ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ'' †ÃÖ» ÖÖ!Öêû ¾Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ Æüß #ÖÏÖ´ÖÃÖ³Öê“ ÖÖ

×!Ö$ÖÔ ÖÖ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß "ú¸ü$ÖÖ¸üß "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß ÃÖÓãÖÖ †ÃÖ» ÖÖ´Öãôêû ן֓Öê ¯Öã!Öºþ•ü•Öß¾Ö!Ö "úÃÖê —ÖÖ»Öê

¾Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ †Ö¬Öã×!Ö"ú #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "úÃÖÖ ÆüÖêŸÖ #Öê»ÖÖ ÖÖ“ÖÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ‘Öê$Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú

¾ÖÖ™üŸÖê.

i. ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü :-

1) ÃÖÖ±úÃÖ±úÖ‡Ô ´ÖÓ›üôû :-ü

19 ¾ ÖÖ ¿ÖŸÖ"úÖ“ ÖÖ ˆ¢Ö¸üÖ¬ÖÖÔŸÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öê ¯Öã!Öºþ•ü•Öß¾Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö

ÃÖãºþ —ÖÖ»Öê. ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ‡.ÃÖ.1989 ´Ö¬ Öê ¯Ö×Æü»ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ‡.ÃÖ.1989

´Ö¬ Öê ''´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö †Ö¸üÖê# Ö ¸ü%Ö$Ö "úÖ Ö¤üÖ'' ÃÖÓ´ÖŸÖ "úºþ!Ö ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü #ÖÏÖ´Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü

†Ö¸üÖê# Ö¸ü%Ö$Ö ¾Ö ¯ÖÖ$Ö߯Öã¸ü¾Öšü¶ÖÃÖÖšüß ´ÖÓ›üôûê !Öê Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ“Ö ÃÖÖ±úÃÖ±úÖ‡Ô ÃÖ×´ÖŸÖß †£Ö¾ÖÖ

´ÖÓ›üôû †ÃÖê ´Æü™ü»Öê •ÖÖ‡Ô. ¯ÖÖ$Öß ¯Öã¸ü¾ÖšüÖ ¾Ö #ÖÖ¾Ö“Öß ÃÖÖ±úÃÖ±úÖ‡Ô Æüß ´ÖÓ›üôûÖ“Öß ¯ÖÏ´Öã&Ö "úÖ´Öê †ÃÖŸÖ.

2) 1920 “ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

×¾Ö" ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ‡.ÃÖ.1907-08 ÃÖÖ»Öß !Öê´Ö»Öê» ÖÖ '¸üÖò Ö»Ö "ú×´Ö¿Ö!Ö!Öê' #ÖÏÖ´Öß$Ö

¸üÖ• Ö¾ Ö¾ÖãÖÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ †Ö¾Ö¿ Ö"úŸÖê¾Ö¸ü ³Ö¸ü ¤êü‰ú!Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß"ú›êü šü¸üÖ×¾Ö"ú ãÖÖ×!Ö"ú

¾Ö ×"ú¸ü"úÖêôû þֹý¯ÖÖ“Öß ! ÖÖ Ö¤üÖ!ÖÖ“Öß "úÖ´Öê ÃÖÖê¯Ö¾ÖÖ×¾ÖŸÖ †¿Öß ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ "êú»Öß. ‡.ÃÖ.1920 ´Ö¬ Öê

ÃÖÓ´ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü #ÖÖ¾Ö“ÖÖ ¯ÖÖ™üᯙ ÆüÖ ‹"ú´Öê¾Ö ¯Ö¤ü×ÃÖ¬¤ü

ÃÖ¤üÃ Ö ¾Ö#Öôû» ÖÖÃÖ ‡ŸÖ¸ü ÃÖ¤üÃ Ö ×!Ö¾Ö›ü$Öã"úß“ ÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß!Öê ×!Ö¾Ö›ü»Öê •ÖÖŸÖ. ÖÖ "úÖ ÖªÖ¯ÖÏ ÖÖ$Öê

¯ÖÏŸ Öê"ú #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß»ÖÖ ˆŸ¯Ö®ÖÖ“Öê ÃÖÖ¬Ö!Ö ´Æü$Öæ!Ö ‘Ö¸ü¯Ö¼üß »ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. '' ÖÖ

"úÖ ÖªÖ!Öê #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖÏÖîœü ¯ÖãºþÂÖÖÓ!ÖÖ ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ÖÖ ÆüŒ"ú ×´ÖôûÖ»ÖÖ.''55 #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß¾Ö¸ü ¤êü&Ö¸ê&Öü ¾Ö

×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö ÖÖ×¾ÖÂÖ Öß“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü וֻÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›üÖÔ"ú›êü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß"ú›êü !ÖÖ#Ö¸üß

þֹý¯ÖÖ“Öß "úÖ´Öê ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

‡.ÃÖ. 1920 “ ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ "úÖ ÖªÖŸÖᯙ ‘Ö¸ü¯Ö¼üß ÃÖŒŸÖß!Öê ¾ÖÃÖæ»Ö

"ú¸ü$ ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ“ ÖÖ ŸÖ¸üŸÖã¤üß´Öãôêû #ÖÖ¾Ö"ú¸üß #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ×¾ÖÂÖ Öß !ÖÖ&ÖæÂÖ ÆüÖêŸÖê ´Æü$Öæ!Ö

53

"úÖÆüß #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖ ÃÖÖ±úÃÖ±úÖ‡Ô ´ÖÓ›üôêû "úÖ´Ö "ú¸üŸÖ ¸üÖ×Æü»Öß. ‡.ÃÖ. 1931 ÃÖÖ»Öß ´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö ÃÖÖ±úÃÖ±úÖ‡Ô

(¤ãüºþßÖß) "úÖ Ö¤üÖ ÃÖÓ´ÖŸÖ "úºþ!Ö Æüß ´ÖÓ›üôêû ¯Öã!Ö¹ý•Öß×¾ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ ÖŸ!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ¯Ö¸ÓüŸÖã

#ÖÏÖ´Öß$Ö •Ö!ÖŸÖê"ú›æü!Ö ¯ÖÖØšü²ÖÖ ×´Öôû×¾Ö$ ÖÖŸÖ ÆüÖ "úÖ Ö¤üÖ Ö¿ÖþÖß —ÖÖ»ÖÖ !ÖÖÆüß.

3) Æòü“Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“"ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß :-

¸üÖ• ÖÖŸÖᯙ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ¯Ö׸üÛã֟Öß“Öß ¯ÖÖÆü$Öß "ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß †Ö×$Ö ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ

ÃÖã“Ö×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ‡.ÃÖ.1925 ´Ö¬ Öê Æòü“Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“Öß ×!Ö Ö㌟Öß " êú»Öß. ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ

´Ö•Ö²ÖãŸÖß †Ö$Ö$ ÖÖÃÖÖšüß "úÖÆüß ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß "êú» ÖÖ.

ÛÃ¡Ö ÖÖÓ!ÖÖ ´ÖŸÖ¤üÖ!ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾ÖÖ.

#ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü, "ú¢Ö»Ö&ÖÖ!Öê ‡.²ÖÖ²Öà¾Ö¸ü ¤êü&Ö êü&Ö ¾Ö ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö šêü¾Ö$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü ¾Ö

¿ÖêŸÖß»ÖÖ ¯ÖÖ$Ö߯Öã¸ü¾ÖšüÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ "úÖ´ÖÖ“Öß ¾ Ö¾ÖãÖÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß"ú›êü ÃÖÖê¯Ö¾Ö$ ÖÖŸÖ ÖÖ¾Öß.

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ ¯ÖÏÖÓןÖ"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü †ÖÛ$Ö ×•Ö»ÆüÖ »ÖÖê"ú»Ö ²ÖÖê›Ôü ÖÖÓ!Öß †ÖÙ£Ö"ú ÃÖÆüÖ Ö ªÖ¾Öê

‡Ÿ ÖÖפü.

4) ‡.ÃÖ. 1933 “ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê ‡.ÃÖ. 1933 ´Ö¬ Öê '´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ "úÖ Ö¤üÖ' ÃÖÓ´ÖŸÖ "êú»ÖÖ. ÖÖ

"úÖ ÖªÖ!¾Ö Öê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ "úÖÆüß †ÖÙ£Ö"ú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖ"ú þֹý¯ÖÖ“Öß "úÖ´Öê ÆüÖŸÖß ‘Öê$ ÖÖ“Öê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ“Öê

ˆŸ¯Ö®Ö ¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö "ú¸ü ¾Ö •Ö"úÖŸÖß ²ÖÃÖ×¾Ö$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ¯Ö¸ÓüŸÖã #ÖÏÖ´Öß$Ö

×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ ÖÖÔÃÖÖšüß ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ¯ÖÖךüÓ² ÖÖ!Öê ãÖÖ¯Ö!Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ ¾Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ´Ö¤üŸÖ ×´ÖôûÖ»Öê» ÖÖ #ÖÏÖ´ÖÖê«üÖ¸ü

ÃÖÓ‘ÖÖ´Öãôêû #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ±úÖ¸ü¿ÖÖ ¯ÖÏ#ÖŸÖß "úºþ ¿Ö"ú» ÖÖ !ÖÖÆüߟÖ. "úÖ¸ü$Ö Æêü ÃÖÓ‘Ö "ú¸ü »ÖÖ¾ÖŸÖ

!ÖÃÖ» ÖÖ´Öãôêû »ÖÖê"úÖÓ!ÖÖ ŸÖê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ߯Öê%ÖÖ †×¬Ö"ú “ÖÖÓ#Ö»Öê ¾ÖÖ™æü »ÖÖ#Ö»Öê.

5) ‡.ÃÖ.1939 “ÖÖ %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ ¤ãü¹ýßÖß úÖ"Ö¤üÖ :-

‡.ÃÖ.1935 !ÖÓŸÖ¸ü ¯ÖÏÖ¤êü׿Ö"ú ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê †!Öê"ú ÃÖã¬ÖÖ¸ü$ÖÖ "úÖ Ö¤êü "êú»Öê. ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ

†×¬Ö"úÖ¸üÖ¾Ö¸ü †Ö»Öê» ÖÖ »ÖÖê"ú×!Ö ÖãŒŸÖ ´ÖÓסִÖÓ›üôûÖ!Öê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß!ÖÖ ´Ö•Ö²ÖãŸÖß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ "úºþ!Ö

¤êü$ ÖÖ“ ÖÖ ˆ§êü¿ÖÖ!Öê ‡.ÃÖ. 1939 ´Ö¬ Öê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¤ãüºþßÖß "úÖ Ö¤üÖ "êú»ÖÖ. '#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ (¤ãüºþßÖß)

"úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü' #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ×!Ö¾Ö›ü$Öã"úß¾¤üÖ¸üÖ †Ûß֟¾ÖÖŸÖ Öê‰ú »ÖÖ#Ö» ÖÖ. ‡.ÃÖ.1947 ´Ö¬ Öê ÖÖ

"úÖ ÖªÖŸÖ ¯Öã!Ö¸Ôü¤ãüºþüßÖß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. Ÿ ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü»ÖÖ Ã¾ÖŸÖ:"ú›üᯙ "úÖÆüß #ÖÏÖ´Öß$Ö

54

´ÖÖ»Ö´Ö¢ÖÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß"ú›êü ÃÖã¯Öã¤Ôü "ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ ¾Ö •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ“Öê 15 ™üŒ"êú ˆŸ¯Ö®Ö

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖßÃÖ ¤êü$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ×´ÖôûÖ»ÖÖ. ‡.ÃÖ.1956 ´Ö¬ Öê †Ö$Ö&Öß —ÖÖ»Öê» ÖÖ ¤ãüºþßÖß!ÖãÃÖÖ¸ü

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ "úÖ´ÖÖŸÖÆüß ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß ¾Ö Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ¾Ö¸ü ¹ý¯Ö ÖÖÃÖ 2 †Ö$Öê ˆ¯Ö"ú¸ü

»ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.

ii. ×¾Ö¤ü³ÖÔ :-

1) ‡.ÃÖ.1920 “ÖÖ ´Ö¬"Ö¯ÖÏÖÓŸÖ ¾Ö ¾Ö·ÆÖ›ü ¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

×¾Ö¤ü³ÖÖÔŸÖᯙ ‡.ÃÖ. 1920 “ÖÖ '´Ö¬ Ö¯ÖÏÖÓŸÖ ¾Ö ¾Ö·ÆÖ›ü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ "úÖ Ö¤üÖ' ´Æüû$Ö•Öê ×¾Ö¤ü³ÖÖÔŸÖ

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ™üÖ"ú»Öê»Öê ¯Ö×Æü»Öê ¯ÖÖ‰ú»Ö ÆüÖê Ö. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“Ö Öß"ú›êü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß "úÖ´Öê, †×¬Ö"úÖ¸ü ¾Ö ÃÖÖ¬Ö!Öê ´Ö ÖÖÔפüŸÖ ÆüÖêŸÖß. ÃÖÖ¬ÖÖ¸ü$Ö¯Ö$Öê ²Ö¸üß

ˆŸ¯Ö®ÖÖ“Öß ÃÖÖ¬Ö!Öê †ÃÖ$ÖÖ· ÖÖ #ÖÖ¾ÖÓÖ!ÖÖ ÃÖÖ±úÃÖ±úÖ‡Ô ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ.

2) ‡.ÃÖ. 1946 “ÖÖ ´Ö¬"Ö¯ÖÏÖÓŸÖ ¾Ö ¾Ö·ÆÖ›ü ¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

×¾Ö¤ü³ÖÖÔŸÖᯙ #ÖÏÖ´Ö¯Ö“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!¾Ö Öê &Ö· ÖÖ †£ÖÖÔ!Öê »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß Ã¾Ö¹ý¯Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ

—ÖÖ»Öê. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!¾Ö Öê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ¾Ö ! ÖÖ Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö

×!Ö¾Ö›ü$Öã"úß“Öê ŸÖŸ¾Ö ¯ÖÏŸ Ö%ÖÖŸÖ †Ö$Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ %Öê¡ÖÖŸÖ ¸üÖÆü$ÖÖ· ÖÖ

"úÖê$ÖÖÆüß ´ÖŸÖ¤üÖ¸üÖÃÖ ÃÖ¸ü¯ÖÓ“Ö ´Æü$Öæ!Ö ×!Ö¾Ö›üŸÖÖ Öê‰ú »ÖÖ#Ö»Öê.

iii. ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ :-

´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖ ‡.ÃÖ.1941 “ ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ '‹' "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü 2500 ŸÖê 5000

»ÖÖê"úÃÖÓ& Öê“ ÖÖ ¯ÖÏŸ Öê"ú &Öê›ü¶ÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ŸÖÆüÃÖ߻֤üÖ¸ü &Öê›ü¶ÖŸÖß»Ö

ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏÖîœü ¸ü×Æü¾ÖÖ¿ÖÖÓ“Öß ÃÖ³ÖÖ ²ÖÖê»ÖÖ¾Öæ!Ö Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖŸÖᯙ »ÖÖê"úÖÓ“Öß ‹"ú ÖÖ¤üß ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸üŸÖ †ÃÖê. Æüß ÖÖ¤üß

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖߟÖᯙ ‹"æú$Ö •ÖÖ#Öê“ ÖÖ ¤ãü¯¯Ö™ü ÃÖÓ& ÖꇟÖ"úß †ÃÖê. ÖÖ ÖÖ¤üߟÖæ!Ö "ú»Öꌙü¸ü

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß ×!Ö Ö㌟Öß "ú¸üŸÖ ¾Ö ÖÖ“Ö ÖÖ¤üߟÖæ!Ö ÃÖ¸ü¯ÖÓ“Ö, †Öò!Ö¸ü¸üß ÃÖê" Îêú™ü¸üß ÖÖ“Öß

×!Ö¾Ö›ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖ †ÃÖê. ØÆü¤æü ¾Ö ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖ!Ö ÖÖÓ!ÖÖ ÃÖÖ¸ü& ÖÖ“Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öߟ¾Ö פü»Öê •ÖÖŸÖ

†ÃÖê. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ †Ö¾Ö¿ Ö"ú "úÖ ÖÖÔŸÖ ´Öã& ÖŸÖ: ãÖÖ×!Ö"ú þֹý¯ÖÖ“Öß "úÖ´Öê †ÃÖŸÖ ¾Ö ‹êÛ“”û"ú

"úÖ ÖÖÔŸÖ ¿ÖêŸÖß, ˆªÖê#Ö, ÃÖÆü"úÖ¸ü ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö †ÃÖê. ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê šü¸ü¾Öæ!Ö ×¤ü»Öê»Öê "úÖê$ÖŸÖêÆüß "ú¸ü, ±úß

55

ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ´ÖÖ! ÖŸÖê!Öê #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓÓ“ÖÖ ÖŸÖ »ÖÖ¾Öæ ¿Ö"úŸÖ †ÃÖê ¾Ö ×ŸÖ»ÖÖ •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ¾Ö¸üᯙ ˆ¯Ö"ú¸üÖ“ÖÖ "úÖÆüß

³ÖÖ#Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖ †ÃÖê.

1) ‡.ÃÖ.1951 “ÖÖ Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

‡.ÃÖ.1951 “ ÖÖ Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ ¸üÖ&Öß¾Ö ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß

×!Ö Ö㌟Öß ÃÖÖê›ü» ÖÖÃÖ ‡ŸÖ¸ü ÃÖ¤üà ÖÖÓ“ ÖÖ ×!Ö¾Ö›üß²ÖÖ²ÖŸÖ ×!Ö¾Ö›ü$Öã"úß“Öê ŸÖŸ¾Ö »ÖÖ#Öæ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê.

"úÖ ÖªÖ!Öê ! ÖÖ Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔ“ÖÖ ¾ ÖÖ¯ÖÆüß

¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.

2) ‡.ÃÖ.1956 “ÖÖ Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ úÖ"Ö¤üÖ :-

‡.ÃÖ.1956 “ ÖÖ 'Æîü¤ü¸üüÖ²ÖÖ¤ü #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü' #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ

ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öß »ÖÖê"úÖÓ"ú›æü!Ö ×!Ö¾Ö›ü "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü ÆüÖêŸÖß. ŸÖÃÖê“Ö †!ÖãÃÖæ×“ÖŸÖ •ÖÖŸÖß, •Ö´ÖÖŸÖßÃÖÖšüß

¸üÖ&Öß¾Ö •ÖÖ#ÖÖ šêü¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ ¾Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ "úÖ´ÖÖ“ÖÖ ¾ ÖÖ¯Ö ¾ÖÖœü×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÃÖ¸ü"úÖ¸üß

´ÖÓ•Öã¸üß!Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ¾Ö¸ü ¹ý¯Ö ÖÖÃÖ 2 †Ö$Öê ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ˆ¯Ö"ú¸ü »ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü

¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖ ¾ÖÃÖæ»Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ ˆ¯Ö"ú¸üÖ“ÖÖ 50 ™üŒ"êú ³ÖÖ#Ö ¾Ö •Ö´Öß!Ö

´ÖÆüÃÖã»ÖÖŸÖᯙ 15 ™üŒ"úê ³ÖÖ#Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÖÖ“Ö "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ''#ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öß

ŸÖ¸üŸÖæ¤ü ¤êü&Öᯙ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.''56

3) ‡.ÃÖ. 1958 “ÖÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ †×¬Ö×#Ö"Ö´Ö :-

¯ÖÛ¿“Ö´Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü, ×¾Ö¤ü³ÖÔ ¾Ö ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ ÖÖ ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖŸÖᯙ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ ¾Öê#Ö¾Öê#Öôêû

"úÖ Ö¤êü †Ûß֟¾ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. Ÿ ÖÖ´Öãôêû ¯ÖÏŸ Öê"ú ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß ¸ü“Ö!ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ

"úÖ´Ö"úÖ•ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê ×!Ö Ö´Ö ÖÖŸÖ ´ÖÖêšü¶Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖ¾Ö¸ü ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÆüÖêŸÖß. ‡.ÃÖ. 1956 ´Ö¬ Öê ׫ü³ÖÖ×ÂÖ"ú

´ÖãÓ²Ö‡Ô ¸üÖ• ÖÖ“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß —ÖÖ» ÖÖ¾Ö¸ü ¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏÖ¤êü׿Ö"ú ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖŸÖᯙ #ÖÏÖ´ÖÓ¯Ö“ÖÖ ÖŸÖß´Ö¬ Öê

‹"úÃÖæ¡ÖŸÖÖ ¾Ö ÃÖ´ÖÖ!ÖŸÖÖ †Ö$Ö$ ÖÖ“Öß #Ö¸ü•Ö ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü»ÖÖ ¾ÖÖ™æü »ÖÖ#Ö»Öß. Ÿ ÖÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ‡.ÃÖ.1958

´Ö¬ Öê '´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ †×¬Ö×!Ö Ö´Ö' ÃÖÓ´ÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. 1 ´Öê 1960 ¸üÖê•Öß ×«ü³ÖÖ×ÂÖ"ú

¸üÖ• ÖÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•Ö!Ö ÆüÖê‰ú!Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ• ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ —ÖÖ»Öß. ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ ×!ÖÙ´ÖŸÖß!ÖÓŸÖ¸üÆüß

†ªÖ¯Ö¯Ö ÖÕŸÖ ¸üÖ• ÖÖŸÖᯙ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖßÃÖÖšüß ‡.ÃÖ.1958 “ÖÖ '´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ †×¬Ö×!Ö Ö´Ö' "úÖ Ö´Ö

56

šêü¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ãÖÖ¯Ö!Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß ¾Öî׿Ö™êü ¯Öãœü߻֯ÖÏ´ÖÖ$Öê

ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ ÖêŸÖß»Ö.

&Öê›ü¶ÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏÖîœü ¸ü×Æü¾ÖÖ¿ÖÖÓ“Öß ×´Öôæû!Ö ‹"ú #ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ ²Ö!Ö×¾Ö$Öê.

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß¾Ö¸ü ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö šêü¾Ö$ ÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏŸ Öê"ú וֻÊÖ»ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ´ÖÓ›üôûÖ“Öß

ãÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$Öê.

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß»ÖÖ ×“Ö™ü$ÖßÃÖ ´Æüû$Öæ!Ö ¾ÖêŸÖ!Ö ×´Öôû$ÖÖ¸üÖ ÃÖ¸ü"úÖ¸üß !ÖÖê"ú¸ü !Öê Ö$Öê.

•Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¾ÖÃÖã»Öß ¾Ö &Öê›ü¶Ö“Öê ¤ü¯ŸÖ¸ü šêü¾Ö$ ÖÖ“Öê "úÖ´Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß"ú›êü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö»Öê.

&Öê›ü¶ÖŸÖ ¾ÖÃÖæ»Ö —ÖÖ»Öê» ÖÖ •Ö´Öß!Ö ´ÖÆüÃÖã»ÖÖ¯Öî"úß 25 ŸÖê 30 ™üŒ"êú ³ÖÖ#Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ

¤êü$Öê.

¯ÖÖ“Ö Ø"ú¾ÖÖ ¯ÖÖ“ÖÆæü!Ö †×¬Ö"ú #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖßÃÖÖšüß #Ö™ü ! ÖÖ Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ²Ö!Ö×¾Ö$Öê ¾Ö Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ

! ÖÖ Ö¤üÖ!ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$Öê.

»ÖÖê"ú"ú» ÖÖ$Ö ¾Ö ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß"ú›êü ´ÖÖêšü¶Ö ¯ÖÏ´ÖÖ$ÖÖŸÖ †×¬Ö"úÖ¸ü ¾Ö

"úÖ´Öê ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ¯Öæ¾Öá“ÖÖ "úÖ´ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ“ÖÖ †Ö¾Ö¿ Ö"ú ¾Ö ‹êÛ“”û"ú †ÃÖÖ ³Öê¤ü !ÖÖÆüßÃÖÖ

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. þ֓”ûŸÖÖ, †Ö¸üÖê# Ö, ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×!Ö"ú ²ÖÖÓ¬Ö"úÖ´Ö, ׿Ö%Ö$Ö, ÃÖÓÃ"éúŸÖß, #ÖÏÖ´ÖÃÖÓ ü%Ö$Ö,

¿ÖêŸÖß, ¯Ö¿Öã ÃÖÓ¾Ö¬ÖÔ!Ö, #ÖÏÖ´Öß$Ö ˆªÖê#Ö¬ÖÓ¤êü ‡. ÖÖ¯Öî"úß "úÖê$ÖŸÖßÆüß "úÖ´Öê ÆüÖŸÖß ‘Öê$ ÖÖ“Öß ´Öã³ÖÖ

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖà!ÖÖ ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß.

4. ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ ¸üÖ•"ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö#ÖÖ - ¾ÖÃÖÓŸÖ¸üÖ¾Ö #ÖÖ‡Ô ú ÃÖ×´ÖŸÖß :-

׫ü³ÖÖ×ÂÖ"ú ¸üÖ• ÖÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•Ö!Ö ÆüÖê‰ú!Ö 1 ´Öê 1960 ¸üÖê•Öß ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ• Ö ×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê. Ÿ ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!ÖêÆüß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "ú¸ü$ ÖÖ“ ÖÖ ¥ü™üß!Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü

“ÖÖ»Ö×¾Ö»ÖÖ. ãÖÖ×!Ö"ú ¯Ö׸üÛã֟Öß“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "úºþ!Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê» ÖÖ ÃÖ¢Öê“ ÖÖ

×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$ÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖß»Ö ×¿Ö±úÖ¸ü¿ÖßÓ“Öß †Ó´Ö»Ö²Ö•ÖÖ¾Ö$Öß "ú¿ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¸êü "ú¸üŸÖÖ Öê‡Ô»Ö ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü

"ú¸ü$ ÖÖÃÖÖšüß ¸üÖ• Ö ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê 27 •Öæ!Ö 1960 ¸üÖê•Öß ¸üÖ• ÖÖ“Öê ´ÖÆüÃÖæ»Ö ´ÖÓ¡Öß ¾ÖÃÖÓŸÖ¸üÖ¾Ö !ÖÖ‡Ô"ú ÖÖÓ“ ÖÖ

†¬ Ö%ÖŸÖê&ÖÖ»Öß ‹"ú ÃÖ×´ÖŸÖß ×!Ö ÖãŒŸÖ "êú»Öß. ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖßŸÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ´ÖÓ¡Öß ³Ö#Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ¾Ö #ÖÖœêü,

׿Ö%Ö$Ö´ÖÓ¡Öß ²ÖÖôûÖÃÖÖÆêü²Ö ¤êüÃÖÖ‡Ô, †£ÖÔÃÖ×“Ö¾Ö ‹´Ö. †Ö¸ü. ÖÖ¤üá, ÃÖÆü"úÖ¸ü ¾Ö #ÖÏÖ´Öß$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ &ÖÖŸ ÖÖ“Öê

57

ÃÖ×“Ö¾Ö ›üß. ›üß. ÃÖÖšêü †Ö×$Ö ¯Öã$Öê ×¾Ö³ÖÖ#ÖÖ“Öê "ú×´Ö¿Ö!Ö¸ü ‹ÃÖ. ¯Öß. ´ÖÖê×ÆüŸÖê †ÃÖê ¯ÖÖ“Ö ÃÖ¤üÃ Ö ¾Ö ¯Öß.

•Öß. ÃÖÖôû¾Öß ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“Öê ÃÖ×“Ö¾Ö ´Æü$Öæ!Ö ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖ.

ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ÖÖ ˆ§êü¿Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß ¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!ÖêÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü "úºþ!Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ Æüß

ÖÓ¡Ö$ÖÖ "ú¿ÖÖ ¸üߟÖß!Öê ˆ³Öß "ú¸üŸÖÖ Öê‰ú ¿Ö"êú»Ö ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß "ú¸ü$Öê †ÃÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÖÖ

ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ "úÖ ÖÔ"ú%ÖÖ ×!ÖÛ¿“ÖŸÖ "úºþ!Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß. ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê †Ö¯Ö»ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö 15 ´ÖÖ“ÖÔ,

1961 ¸üÖê•Öß ÃÖÖ¤ü¸ü "êú»ÖÖ. †Æü¾ÖÖ»ÖÖŸÖ ‹"æú$Ö 226 ׿ֱúÖ¸ü¿Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö» ÖÖ. ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ

׿ֱúÖ¸ü¿Öß »Ö%ÖÖŸÖ ‘Öê‰ú!Ö ‡.ÃÖ.1961 ´Ö¬ Öê ''´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤ü ¾Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸ ÖÖ

†×¬Ö×!Ö Ö´Ö'' ŸÖ ÖÖ¸ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÖÖ»ÖÖ ¸üÖ™Òü¯ÖŸÖß“Öß ´ÖÖ! ÖŸÖÖ ×´ÖôûÖ» ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü 1 ´Öê, 1962

¯ÖÖÃÖæ!Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü“ ÖÖ "úÖ ÖÖÔÃÖ ÃÖãºþ¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß.

ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯Ö׸üÛã֟Öß »Ö%ÖÖŸÖ ‘Öê‰ú!Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ

׿ֱúÖ¸ü¿ÖßÓ´Ö¬ Öê "úÖÆüß ²Ö¤ü»Ö ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê. Æêü ²Ö¤ü»Ö †Ö¾Ö¿ Ö"ú ´ÖÖ!Öæ!Ö Ÿ ÖÖ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö Ã£ÖÖ¯Ö!Ö

"ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê. ÖÖ ²Ö¤ü»ÖÖ´Öãôêû ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖÖ Æüß ¾Öî׿Ö™ü¶¯Öæ$ÖÔ šü¸ü»Öß

Ÿ ÖÖ´Öãôêû ÖÖ †Ö#Öó ÖÖ ¾Öê#Öó ÖÖ ¾Öî׿Ö™ü¶ÖÓÓ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü "ú¸ü$Öê Öê£Öê †Ö¾Ö¿ Ö"ú ¾ÖÖ™üŸÖê.

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ ¸üÖ•Ö ¾"Ö¾ÖãÖê“Öß ¾Öî׿Ö™ü¶ê :-

1) ¤üÖê#Ö ¾Öê%Ö¾Öê%Öó"ÖÖ úÖ"ÖªÖ«üÖ¸êü סÖßָüß"Ö ÃÖÓ¸ü“Ö#Öê“Öß ×#ÖÙ´ÖŸÖß :-

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖê“Öê "úÖ´Ö"úÖ•Ö ¤üÖê!Ö ¾Öê#Ö¾Öê#Öó ÖÖ "úÖ ÖªÖ«üÖ¸êü “ÖÖ»ÖŸÖê.

‡.ÃÖ.1958 “ ÖÖ '´ÖãÓ²Ö‡Ô #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ †×¬Ö×!Ö Ö´ÖÖŸÖ' #ÖÖ¾Ö ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ×!ÖÙ´ÖŸÖß

ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß †ÖÆêü. ŸÖ¸ü ‡.ÃÖ.1961 “ ÖÖ '´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤ü †Ö×$Ö

¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß' "úÖ ÖªÖŸÖ ŸÖÖ»Öã"úÖ ¾Ö וֻÆüÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ

×!ÖÙ´ÖŸÖß“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß †ÖÆêü. ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê ¯Öæ¾Öá †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ

#ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ ÃÖÓ¸ü“Ö!Öê¿Öß !Ö¾ ÖÖ!Öê ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ˆ““Ö ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üᯙ ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ

•ÖÖê›ü$ ÖÖ“Öê "úÖ´Ö "úºþ!Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê» ÖÖ ×¡Ößָüß Ö ÖÖê•Ö!Öê“Öß Ã£ÖÖ¯Ö!ÖÖ "êú»Öß. ÖÖ

¤üÖê!Æüß "úÖ ÖªÖŸÖᯙ ŸÖ¸üŸÖã¤üß!ÖãÃÖÖ¸ü #ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü #ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ †Ö×$Ö #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ, ŸÖÖ»Öã"úÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü

¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß †Ö×$Ö Û•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß " êú»Öß †ÖÆêü.

58

2) וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü“Öê ´Ö¬"Ö¾ÖŸÖá ãÖÖ#Ö :-

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖ“Öê ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ¾Öî׿Ö™ü¶ ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ Öê‡Ô»Ö "úß, ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö

¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü»ÖÖ ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá þֹý¯ÖÖ“Öê ãÖÖ!Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê †ÖÆêü. וֻÆüÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü

ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤ü Æüß ÖÖ ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öß ÃÖÓãÖÖ †ÖÆüê.

²Ö»Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ Ö ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ×¾Ö"úÖÃÖ #Ö™ü ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ '¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ' ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá

ãÖÖ!Ö ¤êü$ ÖÖ“Öß †Ö×$Ö ×ŸÖ»ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖ“Öß "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß ÃÖÓãÖÖ ²Ö!Ö×¾Ö$ ÖÖ“Öß ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ "êú»Öß

ÆüÖêŸÖß. "úÖÆüß ‘Ö™ü"ú ¸üÖ• ÖÖÓ!Öß ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• ÖÖ“ÖÖ Ã¾Öß"úÖ¸ü "ú¸üŸÖÖ!ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ´ÖÆü¢¾Ö

פü»Öê ¯Ö¸ÓüŸÖã ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖ߯Öê%ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü»ÖÖ •ÖÖÃŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö ¾Ö †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê. וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü»ÖÖ "êú¾Öôû ÃÖ»»ÖÖ¤üÖ Öß ¾Ö ¤êü&Ö¸êü&Ö "ú¸ü$ÖÖ¸üß ÃÖÓãÖÖ !Ö šêü¾ÖŸÖÖ ×ŸÖ»ÖÖ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ

¯ÖϳÖÖ¾Öß "úÖ ÖÔÃÖÓãÖÖ ²Ö!Ö×¾Ö»Öê †ÖÆêü.

3) ¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ ¤ãü""Ö´Ö ´ÖÆü¢¾Ö:-

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ¸üÖ•Ö ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ וֻÆüÖ ÆüÖ ¯ÖÏ´Öã&Ö ‘Ö™ü"ú ´ÖÖ!Ö$ ÖÖŸÖ Öê‰ú!Ö ÃÖ¾ÖÔ ÖÖê•Ö!ÖÖ

וֻÆüÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Öºþ!Ö“Ö ¸üÖ²Ö×¾Ö» ÖÖ •ÖÖŸÖÖŸÖ ´Æü$Öæ!Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ ¤ãü Ö´Ö Ã£ÖÖ!Ö

פü»Öê †ÖÆêü. ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö †ÖÙ£Ö"ú ˆŸ¯Ö®ÖÖ“Öß ÃÖÖ¬Ö!Öê פü»Öê»Öß !ÖÖÆüߟÖ. ŸÖÃÖê“Ö

þ֟ÖÓ¡Ö¯Ö$Öê ÖÖê•Ö!ÖÖ †Ö&Ö$ ÖÖ“Öê ¾Ö ¸üÖ²Ö×¾Ö$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü פü»Öê»Öê !ÖÖÆüߟÖ. Ÿ ÖÖ´Öãôêû סÖßָüß Ö

¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ ¤ãü Ö´Ö Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“Öê ãÖÖ!Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê †ÖÆêü.

4) %ÖÏÖ´Ö ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ %ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ"ÖŸÖß“Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü¯Öæ¾ÖÔ ú ×#ÖÙ´ÖŸÖß :-

‡.ÃÖ. 1958 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê #ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü #ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß " êú»Öß †ÖÆêü.

#ÖÏÖ´Ö¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß“ ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ“Öß £Öê™ü •Ö!ÖŸÖê"ú›æü!Ö ¯ÖÏÖîœü ´ÖŸÖÖ׬Ö"úÖ¸üÖ!ÖãÃÖÖ¸ü ×!Ö¾Ö›ü "ú¸ü$ ÖÖ“Öß ¯Ö¬¤üŸÖ

þÖß"úÖºþ!Ö Ÿ ÖÖÓ“Öß "úÖ Öì ¾Ö †×¬Ö"úÖ¸ü ÖÖÓ“ÖÖ Ã¯Ö™ü¯Ö$Öê ˆ»»Öê&Ö "êú»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ´Æü$Ö•Öê ÖÖ

"úÖ ÖªÖ!Öê #ÖÖ¾ÖÖÓŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏÖîœü ´ÖŸÖ¤üÖ¸üÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö †ÃÖ»Öê»Öß ¾ ÖÖ¯Ö"ú þֺþ¯ÖÖ“Öß '#ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ'

×!Ö´ÖÖÔ$Ö "ú¸ü$ ÖÖÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "êú»Öê»Öß †ÖÆêü. ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öß !ÖãÃÖÖ¸ü #ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ

ãÖÖ¯Ö!Ö "ú¸ü$Öê ¸üÖ• ÖÖÓ!ÖÖ ‹êÛ“”û"ú ÆüÖêŸÖê. ¯Ö¸ÓüŸÖã "úÖÆüß ´ÖÖê•ÖŒ ÖÖ ¸üÖ• ÖÖ¯Öî"úß ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü Æêü ‹"ú †ÃÖê ¸üÖ• Ö

ÆüÖêŸÖê "úß, •Öê£Öê ''"úÖ ÖªÖ!Öê #ÖÏÖ´ÖÃÖ³Öê“Öß ×!ÖÙ´ÖŸÖß "êú»Öß.'' סÖßָüß Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“ ÖÖ

¯Öæ¾Öá¯ÖÖÃÖæ!Ö“Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ #ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ †Ûß֢¾ÖÖŸÖ †ÖÆüê.

59

5) þ֟ÖÓ¡Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ úß"Ö "ÖÓ¡Ö!ÖÖ :-

וֻÆüÖ׬Ö"úÖ¸üß ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö ÃÖê¾ÖêŸÖß»Ö Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö †×¬Ö"úÖ¸üß ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü“ÖÖ

¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö ¯ÖÏ´Öã&Ö ´Æüû$Öæ!Ö ×!Ö ÖãŒŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. • ÖÖ»ÖÖ ''´Öã& Ö "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ¸üß'' †ÃÖê

ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö$ ÖÖŸÖ ÖêŸÖê. ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ ´Öã& Ö "úÖ ÖÔ"úÖ¸üß †×¬Ö"úÖ· ÖÖÓ“ ÖÖ ×!Ö ÖÓ¡Ö$ÖÖ&ÖÖ»Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö

ÃÖÓãÖÖÓÃÖÖšüß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ"úß Ö ÖÓ¡Ö$ÖÖ ˆ³Öß "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß †ÖÆêü. וֻÆüÖ׬Ö"úÖ· ÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖß

¸üÖ• ÖÖ“ ÖÖ ÃÖÓ¸ü“Ö!Öê¯ÖÖÃÖæ!Ö ¤æü¸ü šêü¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öê †ÖÆêü. וֻÆüÖ׬Ö"úÖ· ÖÖÓ“ÖÖ ±úŒŸÖ ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú

þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ¿Öß Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ ×!Ö¾Ö›ü$Öã"ú߯Öã¸üŸÖÖ“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö šêü¾Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö

ÃÖÓãÖÖÓ!ÖÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ"ú›êü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ´ÖÖÓ“ ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖ ¯Öæ$ÖÔ¯Ö$Öê ×!Ö ÖÖê•Ö!Ö

"ú¸ü$ ÖÖ“ÖÖ, ¤êü&Ö¸êü&Ö ¾Ö ×!Ö ÖÓ¡Ö$Ö šêü¾Ö$ ÖÖ“ÖÖ †×¬Ö"úÖ¸ü פü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ´ÖÆüÃÖæ»Ö †Û¬Ö"úÖ· ÖÓÖ“ ÖÖ

ÆüßÖ%Öê¯ÖÖ ¯ÖÖÃÖæ!Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“ ÖÖ ¤îü!ÖÓפü!Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!ÖÖ»ÖÖ ¤æü¸ü šêü¾Ö»Öê †ÖÆêü.

6) †Ö¾Ö¿"Ö ú †×¬Ö úÖ¸üÖ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü :-

‡.ÃÖ.1961 “ ÖÖ "úÖ ÖªÖ!Öê וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤ü ¾Ö ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß ÖÖÓ!ÖÖ †×ŸÖ¿Ö Ö

"úÖî¿Ö» Ö¯Öæ¾ÖÔ"ú †×¬Ö"úÖ¸ü ¯ÖϤüÖ!Ö " êú»Öê»Öê †ÖÆêüŸÖ. ÖÖ "úÖ ÖªÖŸÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö¯Ö$Öê ÖÖ“Öß ÃÖæ“Öß •ÖÖê›ü$ ÖÖŸÖ

†Ö»Öê»Öß †ÖÆêü. וֻÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü»ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ "úÖ´ÖÖÃÖÖšüß ¤êü$ ÖÖŸÖ Öê$ÖÖ· ÖÖ †!Öã¤üÖ!ÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü ¾ ÖÖ¯Ö"ú

"ú¸ü »ÖÖ¾Ö$ ÖÖ“Öê ¾Ö ¾ÖÃÖæ»Ö "ú¸ü$ ÖÖ“Öê †×¬Ö"úÖ¸ü ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê †ÖÆêüŸÖ. ÖÖ¾Öºþ!Ö ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú

þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ"ú›êü ÃÖÖê¯Ö×¾Ö$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß "úÖ Öì ¯ÖϳÖÖ¾Öß ¾Ö "úÖ ÖÔ%Ö´Ö¯Ö$Öê ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÖ›ü$ ÖÖÃÖÖšüß

†Ö¾Ö¿ Ö"ú ŸÖß †ÖÙ£Ö"ú ˆŸ¯Ö®ÖÖ“Öß ÃÖÖ¬Ö!Öê Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö "úºþ!Ö ¤êü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß †ÖÆêüŸÖ.

7) ×¾Ö×¾Ö¬Ö ×ÆüŸÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß %Ö™üÖÓ#ÖÖ ¯ÖÏןÖ×#Ö¬Öߟ¾Ö :-

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“Öê †Ö$Ö&Öß ‹"ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“Öê ¾Öî׿Ö™ü¶ ´Æü$Ö•Öê ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ

¸üÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ´Ö¬ Öê ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü †!ÖãÃÖæ×“ÖŸÖ •ÖÖŸÖß, •Ö´ÖÖŸÖß ¾Ö ´Ö×Æü»ÖÖÓ!ÖÖ ´Ö ÖÖÔפüŸÖ þֹý¯ÖÖŸÖ

¯ÖÏןÖ×!Ö׬֟¾Ö ¤êü$ ÖÖÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß †ÖÆêü Ÿ ÖÖ“Ö²Ö¸üÖê²Ö¸ü ÃÖÆü"úÖ¸üß ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ

¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öß!ÖÖ Ã¾Öß"éúŸÖ ÃÖ¤üÃ Ö ´Æü$Öæ!Ö ŸÖ¸ü ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ÃÖ³ÖÖ¯ÖŸÖà!ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü“Öê ¯Ö¤ü×ÃÖ¬¤ü

ÃÖ¤üà ֟¾Ö ¤êü$ ÖÖ“Öß ŸÖ¸üŸÖæ¤ü "úÖ ÖªÖŸÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê»Öß †ÖÆêü. "úÖ ÖªÖ!Öê ¾ ÖÖ¯Ö"ú þֺþ¯ÖÖŸÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö

×ÆüŸÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß #Ö™üÖÓ!ÖÖ ¯ÖÏןÖ×!Ö׬֟¾Ö פü»Öê †ÖÆêü.

60

8) »ÖÖê úÃÖ³ÖÖ ¾Ö ×¾Ö¬ÖÖ#ÖÃÖ³ÖÖ ÃÖ¤üÃ"ÖÖÓ“Öê סÖßָüß"Ö ÃÖÓ “Öü#ÖÖ ²ÖÖÊ Ã£ÖÖ#Ö ü:-

´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×•Ö»ÊÖŸÖæ!Ö ×!Ö¾Ö›æü!Ö †Ö»Öê» ÖÖ »ÖÖê"úÃÖ³ÖÖ ¾Ö ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÃÖ³ÖÖ

ÃÖ¤üà ÖÖÓ!ÖÖ ×•Ö»ÆüÖ ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üß»Ö ×•Ö»ÆüÖ ¯Ö׸üÂÖ¤êü¾Ö¸ü ÃÖ¤üà ֟¾Ö ¤êü$ ÖÖ“Öß ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ "êú»Öß ÆüÖêŸÖß. ÖÖ

´ÖÖ#Öê †ÃÖÖ ˆ§êü¿Ö ÆüÖêŸÖÖ "úß, #ÖÏÖ´Öß$Ö ³ÖÖ#ÖÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖÃÖÖšüß "úÖ ÖÔ¸üŸÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö

ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ "úÖ´Ö"úÖ•ÖÖŸÖ Ÿ ÖÖÓ“ ÖÖ †!Öã³Ö¾ÖÖ“ÖÖ ±úÖ Ö¤üÖ ‘ÖêŸÖÖ Öê‡Ô»Ö ¯Ö¸ÓüŸÖã ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ !ÖÖ‡Ô"ú

ÃÖ×´ÖŸÖß!Öê ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ ÖÖ ŸÖ¸üŸÖã¤üß¿Öß †ÃÖÆü´ÖŸÖß ¤ü¿ÖÔ¾ÖßŸÖ Ÿ ÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê¯ÖÖÃÖæ!Ö

²ÖÖ•Öæ»ÖÖ šêü‰ú!Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú ¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸üᯙ !ÖêŸÖ韾ÖÖ»ÖÖ ¯Öãœêü Öê$ ÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓ¬Öß ¤êü$ ÖÖ“Öß ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ " êú»Öß.

ÃÖ×´ÖŸÖß“Öê Æêü ‹"ú ¬ÖÖ›ÃÖß ¯ÖÖ‰ú»Ö ÆüÖêŸÖê. ÖÖ“Öê ¥ü¿ Ö ¯Ö׸ü$ÖÖ´Ö ‡.ÃÖ. 1960-70 “ ÖÖ ¤ü¿Ö"úÖŸÖ

¯ÖÆüÖ Ö»ÖÖ ×´ÖôûŸÖÖŸÖ. ÖÖ "úÖôûÖŸÖ ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ #ÖÏÖ´Öß$Ö !ÖêŸÖ韾ÖÖ“ÖÖ ‹"ú !Ö¾Öß!Ö ¾Ö#ÖÔ ˆ¤ü ÖÖ»ÖÖ †Ö»ÖÖ ¾Ö

ÃÖ×´ÖŸÖß»ÖÖ †¯Öê×%ÖŸÖ †ÃÖÖ ¯Ö׸ü$ÖÖ´Ö ÃÖÖ¬ Ö —ÖÖ»ÖÖ.

73¾ ÖÖ ‘Ö™ü!ÖÖ ¤ãºþßÖß´Ö¬ Öê ¤êü&Öß»Ö ×¾Ö¬ÖÖ!ÖÃÖ³ÖÖ ¾Ö »ÖÖê"úÃÖ³ÖÖ ÃÖ¤üà ÖÖÓ!ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö

¾ Ö¾ÖãÖê´Ö¬ Öê ¯ÖÏןÖ×!Ö¬Öߟ¾Ö ¤êü$ ÖÖÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ ×¿Ö±úÖ¸üÃÖ "ú¸ü$ ÖÖŸÖ †Ö»Öß ¯Ö¸ÓüŸÖã !ÖÓŸÖ¸üÆüß ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü

ÃÖ¸ü"úÖ¸ü!Öê †Ö¯Ö» ÖÖ ÖÖ ¯Öæ¾Öá“ ÖÖ ¬ÖÖê¸ü$ÖÖŸÖ "úÖê$ÖŸÖÖÆüß ²Ö¤ü»Ö "êú»ÖÖ !ÖÖÆüß.

¾Ö¸ü !Ö´Öæ¤üü "êú»Öê»Öß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“Öß ¾Öî׿Ö™ü¶êü ¯ÖÖ×Æü» ÖÖ!ÖÓŸÖ¸ü »Ö%ÖÖŸÖ ÖêŸÖê "úß,

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ¾ Ö¾ÖãÖê“Öß "úÖÆüß ¾Öî׿Ö™ü¶ê ´ÖêÆüŸÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß“ ÖÖ †Æü¾ÖÖ»ÖÖ!Öãºþ¯Ö †ÖÆêüŸÖ

ŸÖ¸ü "úÖÆüß ¾Öî׿Ö™ü¶ê ¾Öê#Öôûß †ÖÆêüŸÖ †ÃÖê פüÃÖæ!Ö ÖêŸÖê.

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“ÖÖ ¾Ö¸üᯙ ¯ÖÏ´ÖÖ$Öê ‘Öê$ ÖÖŸÖ †Ö»Öê» ÖÖ †ÖœüÖ¾ ÖÖ¾Ö¹ý!Ö

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ¯ÖÏ×"Îú Öê“Öß ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ ÖÖ$Öê ¾Öî׿Ö™ü¶ê ÃÖÖÓ#ÖŸÖÖ ÖêŸÖß»Ö.

³ÖÖ¸üŸÖÖ»ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ“Öß ‹"ú ¯ÖϤüß‘ÖÔ ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ †ÖÆêü.

¾Öîפü"ú "úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæ!Ö ŸÖê †ÖŸÖÖ¯Ö ÖÕŸÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö "úÖôûÖŸÖ Ÿ ÖÖÓ“Öê þֹý¯Ö "úÖ»ÖÖ!Öã¹ý¯Ö ²Ö¤ü»ÖŸÖ #Öê»Öê.

¯Ö¸ÓüŸÖã ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ¿ÖÖÃÖ!Ö ¾ Ö¾ÖãÖêŸÖᯙ Ÿ ÖÖÓ“Öê ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏŸ Öê"ú "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ †¬ÖÖê¸êü&ÖßŸÖ ÆüÖêŸÖê.

†Ö¬Öã×!Ö"ú »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“ ÖÖ Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖÓ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ»ÖÖ ×²ÖÎ×™üü¿Ö

"úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö —ÖÖ»ÖÖ ¾Ö ŸÖß ¯ÖÏ×"Îú ÖÖ †Ö•Ö Æüß “ÖÖ»Öæ †ÖÆêü. ¯Ö¸ÓüŸÖã ײÖÎ×™üü¿Ö "úÖ»Ö&ÖÓ›üÖŸÖß»Ö

×¾Ö"úÖÃÖ ¯ÖÏ×"Îú ÖÖ ¾Ö þÖÖŸÖÓ¡ ÖÖê¢Ö¸ü "úÖôûÖŸÖß»Ö ×¾Ö"úÖÃÖ ¯ÖÏ×" Îú ÖÖ ÖÖÓ“Öß ˆ×§ü™êü ¾Ö ¯ÖÏê¸ü$ÖÖ ÖÖŸÖ

±ú¸ü"ú †ÃÖ» ÖÖ“Öê ïÖ™ü ÆüÖêŸÖê.

61

þÖÖŸÖÓ¡ ÖÖê¢Ö¸ü "úÖôûÖŸÖᯙ '¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ•Ö' Æüß ÃÖÓ"ú»¯Ö!ÖÖ ¯ÖÏÖ“Öß!Ö ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ¯Ö¸Óü¯Ö¸êü“Öê

¯Öã!Ö¹ý••Öß¾Ö!Ö †ÃÖæ!Ö †Ö¬Öã×!Ö"ú "úÖôûÖ¿Öß ÃÖãÃÖÓ#ÖŸÖ ²Ö¤ü»Ö "ú¹ý!Ö Æüß ¾ Ö¾ÖãÖÖ †Ó´Ö»ÖÖŸÖ

†Ö$Ö$ ÖÖ“Öê ¯ÖÏ ÖŸ!Ö ÃÖŸÖŸÖ “ÖÖ»Öæ †ÖÆêüŸÖ.

´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖß»Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ“ ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖÖ“Öß ¯ÖÏ×"Îú ÖÖ ¤êü&Öᯙ ³ÖÖ¸üŸÖß Ö ¸üÖ•Ö"úß Ö

×¾Ö"úÖÃÖ ¯ÖÏ×"Îú Öê“ÖÖ“Ö ‹"ú ³ÖÖ#Ö †ÖÆêü.

¯ÖÏßÖãŸÖ †³ ÖÖÃÖÖ“ÖÖ ×¾ÖÂÖ Ö †ÃÖ»Öê»Öß '#ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ' Æüß ÃÖÓãÖÖ ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡ ÖÖê¢Ö¸ü

"úÖôûÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ•Ö ¯Ö¬¤üŸÖß“ ÖÖ Ã£ÖÖ¯Ö!Öê¯ÖÖÃÖæ!Ö“Ö †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÃÖæ!Ö #ÖÏÖ´ÖßָüÖ¾Ö¸üß»Ö

Æüß †Ÿ ÖÓŸÖ ¾ ÖÖ¯Ö"ú †Ö¬ÖÖ¸ü †ÃÖ»Öê»Öß ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÃÖÓãÖÖ †ÖÆêü.

¯ÖÏÖ¸Óü³Öß“ ÖÖ "úÖôûÖŸÖ #ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖϳÖÖ¾Öß !Ö¾ÆüŸÖß. ¯Ö¸ÓüŸÖã 73 ¾ ÖÖ ‘Ö™ü!ÖÖ ¤ãü¹ýßÖß !ÖÓŸÖ¸ü

ן֓Öß "úÖ ÖÔ¯Ö¬¤üŸÖß ¾Ö ´ÖÆü¢¾Ö ÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖ ÃÖ"úÖ¸üÖŸ´Ö"ú ²Ö¤ü»ÖÖ“ ÖÖ ×¤ü¿Öê!Öê ¾ÖÖ™ü“ÖÖ»Ö ÆüÖêŸÖ

†ÖÆêü.

¯ÖÏßÖãŸÖ †³"ÖÖÃÖÖ“ÖÖ ëú¦üز֤æü :-

ãÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖê“ÖÖ ×¾Ö"úÖÃÖ ÆüÖêŸÖ †ÃÖŸÖÖ!ÖÖ #ÖÖ¾Ö¯ÖÖŸÖôûß¾Ö¸ü "úÖ ÖÔ¸üŸÖ †ÃÖ»Öê» ÖÖ

#ÖÏÖ´ÖÃÖ³Öê“Öê ´ÖÆü¢¾Ö »Ö%ÖÖŸÖ ‘Öê‰ú!Ö ¾Ö 73 ¾ ÖÖ ‘Ö™ü!ÖÖ ¤ãüºþßÖß“ ÖÖ ¯ÖÖ¿¾ÖÔ³Öæ´Öß¾Ö¸ü ‘Ö™ü!ÖÖ

¤ãºþßÖß!ÖÓŸÖ¸ü“ ÖÖ ¯ÖÓ¬Ö¸üÖ ¾ÖÂÖÖÔ“ ÖÖ "úÖ»ÖÖ¾Ö¬ÖߟÖᯙ (‡.ÃÖ. 1994-‡.ÃÖ.2009) ˆÃ´ÖÖ!ÖÖ²ÖÖ¤ü

וֻÊÖŸÖᯙ #ÖÏÖ´ÖÃÖ³ÖÖÓ“ÖÖ †³ ÖÖÃÖ "úºþ!Ö ×¾Ö¿»ÖêÂÖ$Ö "ú¸ü$Öê ÆüÖ ¯ÖÏßÖæŸÖ †³ ÖÖÃÖÖ“ÖÖ "ëú¦üØ²Ö¤æ †ÖÆêü.

ÖÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö!ÖÖ“Öß “ÖÖî"ú™ü †Ö×$Ö Ÿ ÖÖŸÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü»Öß #Öê»Öê»Öß †³ ÖÖÃÖ ¯Ö¬¤üŸÖß ÖÖ“Öß “Ö“ÖÖÔ ¯Öãœüß»Ö

¯ÖÏ"ú¸ü$ÖÖŸÖ "êú»Öê»Öß †ÖÆêü.

62

ÃÖÓ¤ü³ÖÔ :-

1. ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¿ÖÖÃÖ!Ö, #ÖÏÖ´Ö×¾Ö"úÖÃÖ ×¾Ö³ÖÖ#Ö, ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ• Ö ´Öæ» Ö´ÖÖ¯Ö!Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö,

•Öæ!Ö 1986.

2. Dayal Rajeshwar : Panchayat Raj In India, Metropolitan Book co.,

Private Ltd, Delhi - 6 - 1970 P. 01.

3. Mujumdar R.C., Advanced History of India, Macmillan and Co.

London - 1970 p . 556

4. ²Ö›êü •Öß. ‹ÃÖ.: ³ÖÖ¸üŸÖß Ö Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ - ˆ¤ü#Ö´Ö †Ö×$Ö ×¾Ö"úÖÃÖ - ×Æü´ÖÖ»Ö ÖÖ

¯ÖÛ²»ÖØ¿Ö#Ö ÆüÖ‰úÃÖ, ´ÖÓã²Ö‡Ô, 1978 ¯ÖÖ!Ö - 138.

5. Altekar A.S.: State and Government in Ancient India, Banaras : Motilal

Banarasidas, 1955 P. 309.

6. Bhatnagar S., Rural Local Government in India, Light and life

Publications, New Delhi, 1978, P.18.

7. Banerjee Pramathnath, Public Administration In Ancient India, Uppal

Publishing House, New Delhi, 1985 P.P.289-90

8. Bhatnagar S., Rural Local Government In India. Op.cit P.19

9. Malviya H.D.. Village Panchayat In Ancient India, New Delhi : All

India Congress Committees, 1956, P.45

10. Dey S.K., Panchayati Raj : A Synthesis, Asia Publishing House

Bombay, 1961, P. 05.

11. Saletora B.A., Ancient Indian Political Thought and Institutions, Asia

Publishing House, Bombay - 1963 P.421.

12. Malviya H.D. 1956 : Op.cit P.46.

13. Mishra S.N. Politics and Society In Rural India. Inter India Publication,

Delhi, 1980. P 34

63

14. Venkataramaiya M. and Pittabhiram M., Local Government in India :

Select Readings, Calcutta. 1969 P.01

15. Malviya H.D. 1956, Op.cit P.71-72

16. •ÖÖê¿Öß ŸÖ"ÔúŸÖߣÖÔ »Ö%´Ö$Ö ¿ÖÖáÖß, ´Ö¸üÖšüß ×¾ÖÀ¾Ö"úÖê¿Ö. &ÖÓ›ü - 5, ´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ¸üÖ• Ö ÃÖÖ×ÆüŸ Ö

ÃÖÓÃ"éú×ŸÖ ´ÖÓ›üôû, ´ÖãÓ²Ö‡Ô, 1976 - ¯ÖÖ!Ö 357.

17. Altekar A.S. 1955, Op.cit , P.331.

18. Ibid, P.342.

19. Ibid, P.342.

20. Mujumdar R.C., Advanced History of India, Macmillan and Co.

London, 1948, p . 194

21. Quatoed In Malviya H.D. 1956, Op.cit. P.74.

22. Bhatnagar S. Op.cit P.20

23. Mujumdar R.C. 1948, Op.cit. P.556.

24. Malviya H.D. Op.cit. P 139.

25. Khanna R.L. - Panchayat Raj In India, The English Depot, Ambala,

Cantt. 1972. P 13

26. "úÖ¯Ö›ü$ÖßÃÖ ¤ü.#ÖÖê., ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ ¸üÖ•Ö - ³ÖÖ#Ö ¯Ö×Æü»ÖÖ - ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö - 1963- •Ö!ÖÃÖê¾ÖÖ

´Öã¦ü$ÖÖ»Ö Ö, ¯Öã$Öê - 2 ¯ÖÖ!Ö - 5

27. Maheshwari Shriram : Local Government In India - Lakshami Narayan

Agarwal - Educational Publishers Agra - 1987, P. 14

28. Quoted In Maheshwari Shriram : P. 14-15 (The Imperial Gazetter of

India, Vol. IV Oxford, Clarendon Press 1909 P.289)

29. Quoted In Maheshwari Shriram : P. 15 (Report of the Taxation Enquiry

commission, 1953-54, Vol. III Manager of Publications, Delhi 1955, P.

336)

30. ‡!ÖÖ´Ö¤üÖ¸ü !ÖÖ.¸ü.- »ÖÖê ú¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö - 1975 ÃÖÖ¬Ö!ÖÖ ¯ÖÏ"úÖ¿Ö!Ö, ¯Öã$Öê - ¯ÖÖ!Ö 326.

64

31. Quated In Maheshwari Shriram : P. 20 (Neharu Jawaharlal and

Autobiography, London, Bodley Head, 1955 (Reprint), P.144)

32. úÖ¯Ö›ü"ÖßÃÖ ¤ü.#ÖÖê., ¯ÖÓ“ÖÖ$ÖŸÖ¸üÖ•Ö, ³ÖÖ#Ö ¯Ö×Æü»ÖÖ, ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ×"ú¢ÖÖ - ¯ÖÖ!Ö 12.

33. Quoted in Mario D. Zamora, The Panchayat Tradition: A North Indian

Village Council in Transition, 1947-62, Reliance Publishing House,

New Delhi, 1990 pp. 21-22.

34. Iqbal Narain et al. Panchayati Raj Administration - old Controls and

New Challenges, Indian Institute of Public Administration, New Delhi,

1970, p.4

35. ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ #ÖÖÓ¬Öß - #ÖÏÖ´Ö Ã¾Ö¸üÖ• Ö, ÃÖÓ#ÖÏÖÆü"ú Æü׸ü¯ÖÏÃÖÖ¤ü ¾ ÖÖÃÖ, !Ö¾Ö•Öß¾Ö!Ö ™ÒüÙü, 1963,

!Ö¾Ö•Öß¾Ö!Ö ´Öã¦ü$ÖÖ»Ö Ö, †Æü´Ö¤üÖ²ÖÖ¤ü. ¯ÖÖ!Ö 42,43 Æü׸ü•Ö!Ö ÃÖê¾Ö"ú 2-8-42,¯Öé 244

36. ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ #ÖÖÓ¬Öß - #ÖÏÖ´Ö Ã¾Ö¸üÖ• Ö, ÃÖÓ#ÖÏÖÆü"ú Æü׸ü¯ÖÏÃÖÖ¤ü ¾ ÖÖÃÖ, !Ö¾Ö•Öß¾Ö!Ö ™ÒüÙü, 1963,

!Ö¾Ö•Öß¾Ö!Ö ´Öã¦ü$ÖÖ»Ö Ö, †Æü´Ö¤üÖ²ÖÖ¤ü. ¯ÖÖ!Ö 43 Æü׸ü•Ö!Ö ÃÖê¾Ö"ú 2-8-42,¯Öé 244

37. ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ #ÖÖÓ¬Öß - #ÖÏÖ´Ö Ã¾Ö¸üÖ• Ö, ÃÖÓ#ÖÏÖÆü"ú Æü׸ü¯ÖÏÃÖÖ¤ü ¾ ÖÖÃÖ, !Ö¾Ö•Öß¾Ö!Ö ™ÒüÙü, 1963,

!Ö¾Ö•Öß¾Ö!Ö ´Öã¦ü$ÖÖ»Ö Ö, †Æü´Ö¤üÖ²ÖÖ¤ü. ¯ÖÖ!Ö 31,32

38. úÖ¯Ö›ü"ÖßÃÖ ¤ü.#ÖÖê., ¯ÖÓ“ÖÖ$ÖŸÖ¸üÖ•Ö, ³ÖÖ#Ö ¯Ö×Æü»ÖÖ, ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ×"ú¢ÖÖ - ¯ÖÖ!Ö 12.

39. Quatoed In Malviya H.D., Village Panchayant In India, All India

Congress Committee. New Delhi, 1956, P.257.

40. úÖ¯Ö›ü"ÖßÃÖ ¤ü. #ÖÖê., ¯ÖÓ“ÖÖ$ÖŸÖ¸üÖ•Ö, ³ÖÖ#Ö ¯Ö×Æü»ÖÖ, ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ!Ö ×"ú¢ÖÖ - ¯ÖÖ!Ö 13.

(Constituent Assembly Debates Vol. VII P.P.38-39)

41. Quatoed In Indira Hirway, Panchayanti Raj at Crossroads, Economic

and Political Weekly, Vol. XXIV, No.29, July, 22, 1989 P.1663.

42. Constituent Assembly Debates Vol. VII P.P.285, 316, 336 & 352.

43. The Constitution of India, Article 40.

44. Dayal Rajeshwar, Community Development, Panchayati Raj and

Sahakari Samaj, Metropolitian Book, Co.Pvt. Ltd. Delhi. 1967 P.22.

65

45. Maheswari S.R., Rural Development In India, Sage Publication, New

Delhi, 1985 P.35.

46. »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö"ëú¦üß ú¸ü"Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö - ÃÖÆü úÖ¸ü ¾Ö #ÖÏÖ´Öß"Ö ×¾Ö úÖÃÖ ×¾Ö³ÖÖ#Ö,

´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü, 1961. ÃÖ¸ü"úÖ¸üß ´Ö¬ Ö¾ÖŸÖá ´Öã¦ü$ÖÖ»Ö Ö, ´ÖãÓ²Ö‡Ô. ¯ÖÖ!Ö 28.

47. First Five Year Plan. Planning Commission, Government of India. New

Delhi. 1951 P.139.. Quated In Rajeshwar Dayal. Ibd. P.25.

48. »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö"ëú¦üß"ú¸ü$Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö - ÃÖÆü úÖ¸ü ¾Ö #ÖÏÖ´Öß"Ö ×¾Ö úÖÃÖ ×¾Ö³ÖÖ#Ö,

´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü, ×"ú¢ÖÖ ¯ÖÖ!Ö 30.

49. Report of the Team For The Study of Community Projects and National

Extension Service. Vol.I. Committee On Plan Projects New Delhi 1957.

P.5

50. »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö ëú¦üß ú¸ü"Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö - ÃÖÆü úÖ¸ü ¾Ö #ÖÏÖ´Öß"Ö ×¾Ö úÖÃÖ ×¾Ö³ÖÖ#Ö,

´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü, ×"ú¢ÖÖ ¯ÖÖ!Ö 30

51. ¯ÖÖ™üᯙ ¾Æüß.²Öß., ´ÖÆüÖ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ ¯ÖÓ“ÖÖ ÖŸÖ¸üÖ•Ö ¾Ö !ÖÖ#Ö¸üß Ã£ÖÖ×!Ö"ú þָüÖ• Ö ÃÖÓãÖÖ, "êú.ÃÖÖ#Ö¸ü

¯ÖÛ²»Ö"êú¿Ö!ÃÖË , ¯Öã$Öê-2006 ¯ÖÖ!Ö 76-77

52. »ÖÖê"ú¿ÖÖÆüß ×¾Ö ëú¦üß ú¸ü"Ö ÃÖ×´ÖŸÖß“ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö - ÃÖÆü úÖ¸ü ¾Ö #ÖÏÖ´Öß"Ö ×¾Ö úÖÃÖ ×¾Ö³ÖÖ#Ö,

´ÖÆüÖ¸üÖ™Òü ÃÖ¸ü"úÖ¸ü, ×"ú¢ÖÖ ¯ÖÖ!Ö 08

53. ×"ú¢ÖÖ ¯ÖÖ!Ö 13.

54. ×"ú¢ÖÖ ¯ÖÖ!Ö 13-14.

55. ×"ú¢ÖÖ ¯ÖÖ!Ö 15.

56. ×"ú¢ÖÖ ¯ÖÖ!Ö 24.