50
1
2
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
เรอง “สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมอง
ในระบอบประชาธปไตย”
ปทพมพ กรกฎาคม ๒๕๕๖
จำ�นวนหน� ๔๘ หนา
พมพครงท ๑ จานวน ๕,๐๐๐ เลม
จดทำ�โดย กลมงานผลตเอกสาร
สานกประชาสมพนธ
สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร
ถนนประดพทธ แขวงสามเสนใน
เขตพญาไท กรงเทพมหานคร ๑๐๔๐๐
โทร. ๐ ๒๒๔๔ ๒๒๙๔-๕
โทรสาร ๐ ๒๒๔๔ ๒๒๙๒ ขอมล/พสจนอกษรอรทย แสนบตร
พมพ ดลธ จลนานนท
ศลปกรรม/ปก ทพยวมล ออนกลน
3
คำ�นำ�
จลสาร เรอง “สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมอง
ในระบอบประชาธปไตย” จดทำาขนเพอเผยแพรความรใหแกนกเรยน
นสต นกศกษา และประชาชนทวไป ใหไดรบความรความเขาใจในเรอง
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย โดยเนอหา
ภายในเลมจะกลาวถงความหมายของคำาวา “สทธ” “เสรภาพ” และ
“หนาท” ความเปนพลเมองดในระบอบประชาธปไตย ตลอดจนสทธ
เสรภาพ และหนาทของประชาชนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย
พทธศกราช ๒๕๕๐ รวมทงแนวทางการปฏบตตนเปนพลเมองดตาม
วถชวตประชาธปไตย ทงน เพราะประชาธปไตยทแทจรงมไดเกดขน
เพยงเพราะมรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดในการปกครองประเทศ
เทานน แตหวใจทแทจรงของการปกครองระบอบประชาธปไตยตอง
มาจากประชาชนทมความตระหนกและมความเขาใจในสทธ เสรภาพ
และหนาทของตนเอง ทพงมตอสงคมสวนรวม ดงนน การฝกฝนและ
พฒนาตนเองเพอกาวขามสความเปนพลเมอง จะสงผลใหสงคมโดยรวม
และประเทศชาตมความเปนประชาธปไตยทเขมแขงและยงยน
สำานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร หวงเปนอยางยงวา
การใหความรในเรองดงกลาวจะเกดประโยชนแกผอาน และจดประกาย
ใหคนในสงคมเรมตระหนกและเหนความสำาคญของความเปนพลเมอง
ในระบอบประชาธปไตยอยางแทจรง
สำ�นกง�นเลข�ธก�รสภ�ผแทนร�ษฎร
4
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
5
ส�รบญ
บทนำ� ๗
คว�มหม�ยของคำ�ว�“สทธ”“เสรภ�พ”และ“หน�ท” ๙
คว�มเปนพลเมองดในระบอบประช�ธปไตย ๑๒
สทธและเสรภ�พของประช�ชนต�มรฐธรรมนญ ๑๗
หน�ทของประช�ชนต�มรฐธรรมนญ ๓๘
แนวท�งก�รปฏบตตนเปนพลเมองดต�มวถชวต ๔๓
ประช�ธปไตย
บทสรป ๔๖
บรรณ�นกรม ๔๗
6
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
7
บทนำ�
ปจจบนนประเทศไทยตองประสบปญหาตาง ๆ มากมาย
ไมวาจะเปนปญหาทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง โดยเฉพาะอยางยง
ปญหาความแตกแยกทางความคดของคนในสงคม ซงนบวนจะทว
ความรนแรงมากยงขน และมแนวโนมจะขยายตวออกไปในวงกวาง
หากผทเกยวของและทกภาคสวนในสงคมยงไมสามารถเจรจาหาขอยต
เพอสรางความเปนธรรมใหเกดแกคนสวนใหญในสงคม
ทางออกของประเทศไทยในการแกปญหาตาง ๆ ทเกดขน
ในสงคม จงเปนเรองของประชาชนทกคนในประเทศทจะตองรวมกน
สรางความเปนพลเมองในระบอบประชาธปไตยใหเกดขนอยาง
แทจรงในสงคมไทย เพอเปนพลงในการขบเคลอนประเทศไปสวถ
ประชาธปไตยอยางยงยน โดยในสวนของประชาชนเองตองกาวขาม
สความเปนพลเมองทมจตสำานกความเปนพลเมอง รจกเคารพสทธ
เสรภาพและความเสมอภาค มความยนดปฏบตหนาทพลเมองดวย
ความเตมใจ และรบผดชอบตอสวนรวม
หากพจารณาในสวนของรฐธรรมนญ จะเหนไดวาเมอมการ
เปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปน
ระบอบประชาธปไตยในชวงแรก ๆ ธรรมนญการปกครองแผนดน
สยาม พ.ศ. ๒๔๗๕ มการใชคำาวา “ราษฎร” ในความหมายของ
คำาวา ปวงชนหรอประชาชน ทเขาใจกนในปจจบน โดยไมมการใช
8
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
คำาวา “พลเมอง” เลย แตเมอประกาศใชรฐธรรมนญฉบบถาวร
พ.ศ. ๒๔๗๕ แลว คำาวา “ชน” หรอ “ปวงชน” หรอ “ประชาชน”
จะเขาแทนทคำาวา “ราษฎร” ดงปรากฏในมาตรา ๒ ซงบญญตวา
“อำ�น�จอธปไตยยอมม�จ�กปวงชนช�วสย�ม พระมห�กษตรยผทรง
เปนประมขทรงใชอำ�น�จนนแตโดยบทบญญตแหงรฐธรรมนญน”
และตอมาในรฐธรรมนญ พ.ศ. ๒๔๘๙ จงหนมาใชคำาวา อำ�น�จ
อธปไตยยอมม�จ�กปวงชนช�วไทย ถงแมในรฐธรรมนญจะไมใช
คำาวา “ราษฎร” ในฐานะทมาของอำานาจการปกครองสงสดแลวกตาม
คำาวา “ราษฎร” จะยงคงใชในความหมายของผแทนราษฎร และ
สภาผแทนราษฎรตอมา สวนการนำาคำาวา “พลเมอง” มาใชในบรบท
ของรฐธรรมนญนน มมาตงแตรฐธรรมนญฉบบถาวร พ.ศ. ๒๔๗๕
ในบรบทของขอบเขตการใชสทธเสรภาพทวา ตองไมเปนปฏปกษตอ
“หนาทพลเมอง” หลงจากนนคำาวา “พลเมอง” กใชในรฐธรรมนญฉบบ
ตาง ๆ ในบรบทของ “หนาทพลเมอง” มาโดยตลอด และยงไมเคยใช
ในบรบทของ “สทธ” หรอ “อำานาจ” เลย
9
คว�มหม�ยของคำ�ว� “สทธ” “เสรภ�พ” และ “หน�ท”
คำาวา “สทธ” และ “เสรภาพ” เปนคำาทมกอยควบคกน
โดยรฐธรรมนญทกฉบบทผานมาไดกำาหนดเรองสทธเสรภาพของ
ชนชาวไทยไวอยางชดเจน ทงน คำาวา “สทธ” มคำาคกนอยคอ “หนาท”
ไมวาเรองใด ๆ กตาม เมอม “สทธ” กยอมม “หนาท” คกนเสมอ
เมอเราเกดมาเปนคนไทยมสทธตามทรฐธรรมนญไทยกำาหนด เรากยอม
มหนาททจะตองปฏบตในฐานะเปนคนไทยดวยเชนกน ดงนน เพอให
เกดความเขาใจทถกตองและเหนความสำาคญของการปฏบตตนเปน
พลเมองดในระบอบประชาธปไตย เราจงควรมาทำาความเขาใจความหมาย
ทแทจรงของคำาทเกยวของเหลานกนเสยกอนในเบองตน
“สทธ” คอ ประโยชนหรออำานาจของบคคลทกฎหมายรบรอง
และคมครองมใหมการละเมด รวมทงบงคบการใหเปนไปตามสทธ
ในกรณทมการละเมดดวย เชน สทธในครอบครว สทธความเปนอย
สวนตว สทธในเกยรตยศ ชอเสยง สทธในการเลอกอาชพ ถนทอย
การเดนทาง สทธในทรพยสน เปนตน
พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ อธบาย
ความหมาย “สทธ” ไววา “อำานาจทจะกระทำาการใด ๆ ไดอยางอสระ
โดยไดรบการรบรองจากกฎหมาย”
10
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
“เสรภาพ” เปนคำาทถกใชเคยงคกบคำาวา “สทธ” เสมอวา
“สทธเสรภาพ” จนเขาใจวามความหมายอยางเดยวกน ทงทแทจรง
แลว คำาวา “เสรภาพ” หมายถง อำานาจตดสนใจดวยตนเองของมนษย
ทจะเลอกดำาเนนพฤตกรรมของตนเอง โดยไมมบคคลอนใดอางหรอ
ใชอำานาจแทรกแซงเกยวของกบการตดสนใจนน และเปนการตดสนใจ
ดวยตนเองทจะกระทำาหรอไมกระทำาการสงหนงสงใดอนไมเปนการ
ฝาฝนตอกฎหมาย แตการทมนษยดำารงชวตอยในสงคมแลวแตละคน
จะตดสนใจกระทำาการหรอไมกระทำาการสงใดนอกเหนอ นอกจากตอง
ปฏบตตามกฎหมายแลว ยอมตองคำานงถงกฎเกณฑตาง ๆ ของสงคม
ขนบธรรมเนยม และวฒนธรรม
คำาวา “หนาท” ตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน
พ.ศ. ๒๕๔๒ หมายถง กจทจะตองทำาดวยความรบผดชอบ แตเมอนำา
คำาวา “หนาท” รวมกบคำาวา “ชนชาวไทย” เปน “หนาทของชนชาวไทย”
ดงทปรากฏในหมวด ๔ ของรฐธรรมนญฉบบปจจบน คณน บญสวรรณ
ไดใหความหมายไวในหนงสอปทานกรมศพทรฐสภาและการเมองไทย
(ฉบบสมบรณ) วา คอ ภาระและความรบผดชอบทรฐธรรมนญกำาหนด
บงคบใหบคคลซงเปนชนชาวไทยตองปฏบต หรอกระทำาใหเปนไปตาม
รฐธรรมนญหรอกฎหมาย เมอรฐธรรมนญกำาหนดวาการกระทำาใดเปน
หนาทของพลเมองแลว ถาหากผใดไมปฏบตหรอละเวนการปฏบต
ถอวาเปนการฝาฝนกฎหมายและจะถกลงโทษ อยางไรกตาม หนาท
11
ของชนชาวไทย ถอวาเปนภาระและความรบผดชอบของประชาชน
ชาวไทยทกคนทตองยดถอปฏบตนนเอง
สทธและหนาทจงเปนสงคกน เมอมสทธกตองมหนาท
ประชาชนของทกประเทศมทงสทธและหนาท แตจะมมากนอยเพยงใด
ขนอยกบกฎหมายของประเทศนน ๆ และแนนอนวาประเทศท
ปกครองดวยระบอบประชาธปไตย ประชาชนยอมมสทธมากกวา
การปกครองในระบอบอน เพราะมสทธทสำาคญทสด คอ สทธในการ
ปกครองตนเอง
ดงนนการปกครองระบอบประชาธปไตยจะประสบความ
สำาเรจไดหรอไมนน คำาตอบคงไมไดอยทการมรฐธรรมนญทดและ
สมบรณแบบเทานน หากแตยงขนอยกบประชาชนในประเทศจะตอง
เขาใจและตระหนกถงบทบาทหนาทของตนในสงคมดวยความรบผดชอบ
อยางเตมท รวมทงมความกระตอรอรนในการรกษาสทธตาง ๆ ของตน
และชมชนอยางเขมแขง ทสำาคญคอ ประชาชนเขามามสวนรวม
ทางการเมองดวยความเตมใจโดยการแสดงออกซงสทธและเสรภาพ
ในการแสดงความคดเหนอยางเสร สรางสรรคและจรรโลงสงคมโดยรวม
ทงน เพอใหการเมองภาคพลเมองสามารถขบเคลอนไดอยางตอเนอง
และมนคง
12
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
คว�มเปนพลเมองดในระบอบประช�ธปไตย
การปกครองในระบอบประชาธปไตยเปนการปกครองของ
ประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชน หากประชาชนซงเปน
เจาของประเทศทมความแตกตางหลากหลายภายใตหลกสทธ เสรภาพ
และหลกความเสมอภาค ขาดความเปนพลเมอง ซงจะตองม “สำานก
พลเมอง” อยในจตใจ การพฒนาประชาธปไตยโดยแทจรงกจะไม
ประสบความสำาเรจได ดงนน เพอใหประชาชนมความตระหนกและ
เขาใจบทบาทของตนเองในฐานะพลเมองของประเทศอยางถกตอง
เราจงควรมาทำาความเขาใจความหมายทแทจรงของคำาวา “พลเมอง”
ซงมความแตกตางจากคำาวา “ราษฎร” และ “ประชาชน” ทคนทวไป
มกเขาใจคลาดเคลอนและใชปะปนกน
พจนานกรมไทย ฉบบ อ.เปลอง ณ นคร ใหความหมาย
ของคำาวา “ราษฎร” หมายถง ชาวเมอง ไมใชเจา เปนสามญชนทวไป
ทอาศยอยในรฐ ใหนยเชง “ผถกปกครอง”
“ประชาชน” หมายถง คนของประเทศ บคคลทถอสญชาต
และไดรบสทธเสรภาพและการคมครองตามกฎหมายรฐธรรมนญ
ใหความหมายนยเชง “การมสทธ”
สวน “พลเมอง” แปลตามตวอกษรภาษาไทย หมายถง กำาลง
ของเมอง หรอกำาลงของประเทศ
คำาวา “พลเมอง” หากพจารณาตามศพทภาษาองกฤษ
มาจากคำาวา “citizen” มรากศพทมาจากภาษาลาตนวา “civitas”
13
หมายถง คนทรวมกลมกนอยในเมองหรอในชมชน พฒนาการและ
การขยายตวของความเปนพลเมองเกยวเนองเชอมโยงกบความเตบโต
ของเมอง และการถอกำาเนดของรฐชาต
ดงนน พลเมอง คอ คนทอาศยอยในรฐ ทำาหนาทเปน “กำาลง
สำาคญ” ของรฐในดานตาง ๆ ใหนยเชง “การมสำานกในสทธ หนาท
และความรบผดชอบ” ทงตอตนเอง ครอบครว และรฐ และพลเมอง
ทดทกคนตองมความรบผดชอบตอสวนรวมรวมกน
หากวเคราะหตามความหมายทกลาวมาขางตนน การเปน
“พลเมอง” ยอมดกวาการเปน “ประชาชน” อยางแนนอน และการ
เปน “ประชาชน” ยอมดกวาการเปน “ราษฎร” เพราะการทประชาชนม
“สำานกของความเปนพลเมอง” ยอมตระหนกวาตนเองเปนกำาลงของรฐ
มสวนรบผดชอบตอประเทศชาตในฐานะเจาของประเทศ รจกสทธ
ของตนเองและเคารพสทธของผอน ยอมรบวาตนมหนาทและความ
รบผดชอบตอสวนรวมรวมกน อาท หนาทในการเสยภาษ หนาทในการ
ดแลสมบตสาธารณะ ตลอดจนรวมมอผนกกำาลงสรางสรรคความเจรญ
ใหกบประเทศชาต
อยางไรกตาม เปนทนาสงเกตในภาษาไทย ใหความหมาย
ของคำา เหลาน ไว ไมแตกตางกน เชน ในพจนานกรม ฉบบ
ราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ใหความหมายคำาวา “ราษฎร” ไววา
หมายถง พลเมองของประเทศ ใหความหมายคำาวา “พลเมอง” ไววา
หมายถง ประชาชน ราษฎร ชาวประเทศ สวนคำาวา “ประชาชน”
14
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
กลบไมมการใหความหมายไวในพจนานกรม มเพยงคำาวา “ประชา”
ซงใหความหมายสน ๆ ไววา หมายถง หมคน ซงการกำาหนดนยามของ
คำาเหลานอยางคลมเครอ สงผลใหคนทวไปจงไมสามารถแยกแยะ
ความแตกตางของนยทซอนอยในระหวางคำาเหลานนได
การทคนในสงคมมความคลมเครอในตำาแหนงแหงทของตน
ในฐานะ “คนในรฐ” สงผลใหขาด “สำานกของความเปนพลเมอง” ขาด
ความตระหนกวา ตนเองเปนกำาลงสำาคญในการมสวนรวมพฒนา
ประเทศชาต ดงนน เมอเขาใจความหมายทแทจรงของคำาวา “พลเมอง”
พอสงเขปแลว กเชอไดแนวาการแสดงออกซงความเปนพลเมองดของ
คนในสงคมจะดำาเนนไปอยางถกทำานองคลองธรรม และสอดคลองกบ
หลกการพนฐานแหงการปกครองระบอบประชาธปไตย
ความเปนพลเมองดในระบอบประชาธปไตย ประกอบดวย
คณลกษณะดงตอไปน
๑. มอสรภาพและพงตนเองได การทประชาชนเปนเจาของอำานาจสงสดในประเทศ ประชาชนจงมฐานะเปนเจาของประเทศ เปน
เจาของชวตและมสทธและเสรภาพในประเทศของตนเอง ทำานองเดยว
กบเจาของบานมสทธเสรภาพในบานของตน จงทำาใหเกดหลกสทธ
เสรภาพ และทำาใหประชาชนมอสรภาพซงนำาใหเกดภาวะ “ความเปน
พลเมอง” ทเปนอสระ พงตนเองและสามารถรบผดชอบตนเองได
๒. ความเหนของคนเทาเทยมกน ประชาชนทกคนในฐานะทเปนเจาของประเทศ ม “ความเปนพลเมอง” ลวนแตเทาเทยมกน
จงตองเคารพหลกความเสมอภาค และจะตองเหนคนเทาเทยมกน
15
๓. การยอมรบความแตกตาง การทประชาชนเปนเจาของประเทศ มเสรภาพ ประชาชนจงตองมความแตกตางและยอม
จะตองยอมรบความหลากหลายของประชาชนดวยกนเอง และเพอมให
ความแตกตางนำามาซงความแตกแยกในสงคม “พลเมอง” ในระบอบ
ประชาธปไตยจงตองยอมรบและเคารพความแตกตางของกนและกน
เพอใหสามารถอยรวมกนได
๔. การเคารพสทธผอน ในระบอบประชาธปไตยนน
ทกคนเปนเจาของประเทศ ทกคนจงมสทธ แตถาทกคนใชสทธ
โดยคำานงถงแตประโยชนของตนเองหรอเอาแตความคดของตนเอง
เปนทตง โดยไมคำานงถงสทธผอนหรอไมสนใจวาจะเกดความเดอดรอน
แกผใด ประชาธปไตยกจะกลายเปนอนาธปไตย เพราะทกคนเอาแต
สทธของตนเองเปนใหญ ทายทสดประเทศชาตยอมจะไปไมรอด สทธ
ในระบอบประชาธปไตยจงจำาเปนตองมขอบเขต ไมละเมดสทธผอน
“ความเปนพลเมอง” จงตองเคารพสทธผอนและจะตองไมใชสทธ
เสรภาพของตนไปละเมดสทธของผอน
๕. ความรบผดชอบตอสงคม นอกจากจะตองเคารพสทธ
เสรภาพและรบผดชอบตอผอนแลว “ความเปนพลเมอง” ในระบอบ
ประชาธปไตยยงจะตองใชสทธและเสรภาพของตนโดยรบผดชอบตอ
สงคมดวย เนองจากสงคมหรอประเทศชาตจะดขนหรอแยลงกดวย
การกระทำาของคนในสงคม “ความเปนพลเมอง” จงเปนสำานกของ
ความเปนเจาของประเทศและเปนเจาของสงคม “พลเมอง” จงไมใช
คนทใชสทธเสรภาพตามอำาเภอใจแลวทำาใหสงคมเสอมลงไป หากเปน
16
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
ผทใชสทธเสรภาพโดยรบผดชอบตอสงคมและสวนรวม โดยมสวนรวม
ในการแกปญหาและชวยกนทำาใหสงคมดขนกวาทผานมา
๖. ความเขาใจระบอบประชาธปไตยและมสวนรวม
การปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชน
จะประสบความสำาเรจไดตอเมอมประชาชนในรฐม “ความเปนพลเมอง”
ทเขาใจหลกการพนฐานของการปกครองในระบอบประชาธปไตยตาม
สมควร ทงในเรองหลกประชาธปไตยหรอการปกครองโดยประชาชน
และหลกนตรฐหรอการปกครองโดยกฎหมาย เขาใจเรองการเลอกตง
และการมสวนรวมทางการเมองของพลเมอง ตดตามความเปนไปและ
มสวนรวมในเรองการบานการเมองทงระดบชาตและระดบทองถน
และแสดงกจกรรมทางการเมองระบอบประชาธปไตยตามครรลอง
ประชาธปไตย ซงจะตองยอมรบความแตกตาง เคารพสทธและรจก
ทจะทำางานรวมกบผอน
ธโอดอร รสเวลต รฐบรษของสหรฐอเมรกา กลาวไววา
“สงสำ�คญประก�รแรกของก�รเปนพลเมองด คอ เข�จะตองส�ม�รถ
และตงใจทจะดงพลงในตวของเข�ออกม�”
ดงนน ประชาชนของประเทศประชาธปไตยทมคณภาพ
จงตองฝกฝนตนเองใหมความสำานกพลเมอง ซงทำาใหม “ความเปน
พลเมอง” ทประกอบดวยคณลกษณะทกลาวมาแลวขางตน ทงน
ถาประชาชนเปน “พลเมอง” กเชอแนวาจะเกด “สงคมพลเมอง” และ
ประชาธปไตยจะเปนการปกครองของประชาชน โดยประชาชน และ
เพอประชาชนอยางแทจรง
17
สทธและเสรภ�พของประช�ชนต�มรฐธรรมนญ
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม พทธศกราช ๒๔๗๕
ไดนำาเรองการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนมาบญญตไว
เปนครงแรก วา “บคคลยอมมเสรภ�พบรบรณในก�รถอศ�สน�หรอ
ลทธใด ๆ และมเสรภ�พในก�รปฏบตพธกรรมต�มคว�มเชอถอ
ของตน เมอไมเปนปฏปกษตอหน�ทของพลเมองและไมเปนก�รขด
ตอคว�มสงบเรยบรอยหรอศลธรรมของประช�ชน” และ “ภ�ยใน
บงคบแหงกฎหม�ย บคคลยอมมเสรภ�พบรบรณในร�งก�ย เคหสถ�น
ทรพยสน ก�รพด ก�รเขยน ก�รโฆษณ� ก�รศกษ�อบรม ก�รประชม
โดยเปดเผย ก�รตงสม�คม ก�รอ�ชพ” แมวาจะวางหลกไวอยาง
กวาง ๆ เพอเปนแนวทางปฏบต แตในเมอไมมกฎหมายมารองรบ
ในบางเรองจงมการละเมดจนเกดผลเสยตอการปกครองบานเมอง
เชน การตงสมาคมคณะราษฎร ทมกจกรรมในทางการเมองประหนง
เปนพรรคการเมองทมงเนนสงผสมครรบเลอกตง จนกระทงนำาไปส
ความขดแยงทางการเมองระหวางคณะราษฎรกบขนนางชนสง เปนตน
นบแตนนมาในการจดทำารฐธรรมนญแตละฉบบ ผทเกยวของ
จะคำานงถงการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนเปนประการ
สำาคญเสมอ เพราะมองวาสทธและเสรภาพเปนเกยรตยศและศกดศร
ของความเปนมนษย และประเทศทปกครองในระบอบประชาธปไตย
หากละเลยหรอไมคมครองเรองเหลาน ยอมสงผลตอเกยรตภมของ
18
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
ประเทศชาตอกดวย ดงจะเหนไดจากในการจดทำารฐธรรมนญแหง
ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ สภารางรฐธรรมนญไดกำาหนด
กรอบการจดทำาไววา “...มส�ระสำ�คญเปนก�รสงเสรมคมครองสทธ
และเสรภ�พของประช�ชน ใหประช�ชนมสวนรวมในก�รปกครองและ
ตรวจสอบก�รใชอำ�น�จรฐเพมขน...” และในการจดทำารฐธรรมนญ
แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ สภารางรฐธรรมนญกได
ยดกรอบดงกลาว และไดขยายขอบเขตการคมครองสทธเสรภาพ
ใหกวางขวางขน พรอมทงไดกำาหนดออกมาเปนสวน ๆ เพอ
ความเขาใจของประชาชนผ ไดรบการคมครองโดยรฐธรรมนญ
ดงปรากฏอยางชดเจนในหมวด ๓ ของรฐธรรมนญ ซงมการกลาวถง
การคมครองสทธและเสรภาพของชนชาวไทยไวเปนการเฉพาะ
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐
ไดใหการรบรองและคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนไวอยาง
กวางขวาง โดยมสาระสำาคญ ดงน
๑. ศกดศรของความเปนมนษย
มาตรา ๔ ศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และความ
เสมอภาคของบคคล ยอมไดรบความคมครอง
มาตรา ๒๖ การใชอำานาจโดยองคกรของรฐทกองคกร
ตองคำานงถงศกดศรความเปนมนษย สทธและเสรภาพ ตามบทบญญต
แหงรฐธรรมนญน
19
มาตรา ๒๘ บคคลยอมอางศกดศรความเปนมนษยหรอ
ใชสทธและเสรภาพของตนไดเทาทไมละเมดสทธและเสรภาพของ
บคคลอน ไมเปนปฏปกษตอรฐธรรมนญ หรอไมขดตอศลธรรม
อนดของประชาชน
บคคลซงถกละเมดสทธหรอเสรภาพทรฐธรรมนญนรบรองไว
สามารถยกบทบญญตแหงรฐธรรมนญนเพอใชสทธทางศาลหรอยกขน
เปนขอตอสคดในศาลได
๒. ความเสมอภาคของบคคล มาตรา ๕ ประชาชนชาวไทยไมวาเหลากำาเนด เพศ หรอ
ศาสนาใด ยอมอยในความคมครองแหงรฐธรรมนญนเสมอกน
มาตรา ๓๐ บคคลยอมเสมอกนในกฎหมายและไดรบความ
คมครองตามกฎหมายเทาเทยมกน
20
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
มาตรา ๓๐ วรรค ๓ การเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรม
ตอบคคลเพราะเหตแหงความแตกตางในเรองถนกำาเนด เชอชาต
ภาษา เพศ อาย ความพการ สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะ
ของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา
การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมองอนไมขดตอบทบญญต
แหงรฐธรรมนญ จะกระทำามได
มาตรา ๓๑ บคคลผเปนทหาร ตำารวจ ขาราชการ เจาหนาท
อนของรฐ และพนกงานหรอลกจางขององคกรของรฐ ยอมมสทธและ
เสรภาพตามรฐธรรมนญเชนเดยวกบบคคลทวไป
๓. สทธเสรภาพในชวตและรางกาย
มาตรา ๓๒ บคคลยอมมสทธและเสรภาพในชวตและรางกาย
การทรมาน ทารณกรรม หรอการลงโทษดวยวธการโหดราย
หรอไรมนษยธรรม จะกระทำามได แตการลงโทษตามคำาพพากษา
ของศาลหรอตามทกฎหมายบญญตไมถอวาเปนการลงโทษดวยวธการ
โหดรายหรอไรมนษยธรรมตามความในวรรคน
การจบและการคมขงบคคล จะกระทำามได เวนแตมคำาสงหรอ
หมายของศาลหรอมเหตอยางอนตามทกฎหมายบญญต
การคนตวบคคลหรอการกระทำาใดอนกระทบตอสทธและ
เสรภาพตามวรรคหนง จะกระทำามได เวนแตมเหตตามทกฎหมาย
บญญต
21
มาตรา ๓๙ บคคลไมตองรบโทษอาญา เวนแตไดกระทำาการ
อนกฎหมายทใชอยในเวลาทกระทำานนบญญตเปนความผดและ
กำาหนดโทษไว และโทษทจะลงแกบคคลนนจะหนกกวาโทษทกำาหนด
ไวในกฎหมายทใชอยในเวลาทกระทำาความผดมได
๔. สทธของผตองหา พยาน และผเสยหายในคดแพง
และคดอาญา
มาตรา ๓๙ วรรค ๒-๓ ในคดอาญา ตองสนนษฐานไวกอน
วาผตองหาหรอจำาเลยไมมความผด
กอนมคำาพพากษาอนถงทสดแสดงวาบคคลใดไดกระทำา
ความผด จะปฏบตตอบคคลนนเสมอนเปนผกระทำาความผดมได
มาตรา ๔๐ บคคลยอมมสทธในกระบวนการยตธรรม
ดงตอไปน
(๑) สทธเขาถงกระบวนการยตธรรมไดโดยงาย สะดวก
รวดเรว และทวถง
22
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
(๒) สทธพนฐานในกระบวนพจารณา ซงอยางนอยตอง
มหลกประกนขนพนฐานเรองการไดรบการพจารณาโดยเปดเผย
การไดรบทราบขอเทจจรงและตรวจเอกสารอยางเพยงพอ การเสนอ
ขอเทจจรง ขอโตแยง และพยานหลกฐานของตน การคดคาน
ผพพากษาหรอตลาการ การไดรบการพจารณาโดยผพพากษาหรอ
ตลาการทนงพจารณาคดครบองคคณะ และการไดรบทราบเหตผล
ประกอบคำาวนจฉย คำาพพากษา หรอคำาสง
(๓) บคคลยอมมสทธทจะใหคดของตนไดรบการพจารณา
อยางถกตอง รวดเรว และเปนธรรม
(๔) ผเสยหาย ผตองหา โจทก จำาเลย คกรณ ผมสวนไดเสย
หรอพยานในคดมสทธไดรบการปฏบตทเหมาะสมในการดำาเนนการ
ตามกระบวนการยตธรรม รวมทงสทธในการไดรบการสอบสวนอยาง
ถกตอง รวดเรว เปนธรรม และการไมใหถอยคำาเปนปฏปกษตอตนเอง
(๕) ผเสยหาย ผตองหา จำาเลย และพยานในคดอาญา
มสทธไดรบความคมครอง และความชวยเหลอทจำาเปนและเหมาะสม
จากรฐ สวนคาตอบแทน คาทดแทน และคาใชจายทจำาเปน ใหเปนไป
ตามทกฎหมายบญญต
(๖) เดก เยาวชน สตร ผสงอาย หรอผพการหรอทพพลภาพ
ยอมมสทธไดรบความคมครองในการดำาเนนกระบวนพจารณาคด
อยางเหมาะสม และยอมมสทธไดรบการปฏบตทเหมาะสมในคด
ทเกยวกบความรนแรงทางเพศ
23
(๗) ในคดอาญา ผตองหาหรอจำาเลยมสทธไดรบการ
สอบสวนหรอการพจารณาคดทถกตอง รวดเรว และเปนธรรม
โอกาสในการตอสคดอยางเพยงพอ การตรวจสอบหรอไดรบทราบ
พยานหลกฐานตามสมควร การไดรบความชวยเหลอในทางคดจาก
ทนายความ และการไดรบการปลอยตวชวคราว
(๘) ในคดแพง บคคลมสทธไดรบความชวยเหลอทางกฎหมาย
อยางเหมาะสมจากรฐ
๕. สทธของเดก มาตรา ๔๙ บคคลยอมมสทธเสมอกนในการรบการศกษา
ไมนอยกวาสบสองปทรฐจะตองจดใหอยางทวถงและมคณภาพ
โดยไมเกบคาใชจาย
ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ หรอผอยในสภาวะยาก
ลำาบาก ตองไดรบสทธตามวรรคหนงและการสนบสนนจากรฐเพอให
ไดรบการศกษาโดยทดเทยมกบบคคลอน
24
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
มาตรา ๕๒ เดกและเยาวชน มสทธในการอยรอดและ
ไดรบการพฒนาดานรางกาย จตใจ และสตปญญา ตามศกยภาพ
ในสภาพแวดลอมทเหมาะสม โดยคำานงถงการมสวนรวมของเดก
และเยาวชนเปนสำาคญ
เดก เยาวชน สตร และบคคลในครอบครว มสทธไดรบ
ความคมครองจากรฐ ใหปราศจากการใชความรนแรงและการปฏบต
อนไมเปนธรรม ทงมสทธไดรบการบำาบดฟนฟในกรณทมเหตดงกลาว
การแทรกแซงและการจำากดสทธของเดก เยาวชน และบคคล
ในครอบครว จะกระทำามได เวนแตโดยอาศยอำานาจตามบทบญญต
แหงกฎหมาย เฉพาะเพอสงวนและรกษาไวซงสถานะของครอบครว
หรอประโยชนสงสดของบคคลนน
เดกและเยาวชนซงไมมผดแลมสทธไดรบการเลยงดและ
การศกษาอบรมทเหมาะสมจากรฐ
มาตรา ๘๐ รฐจะตองคมครองและพฒนาเดกและเยาวชน
สนบสนนการอบรมเลยงดและใหการศกษาปฐมวย สงเสรมความ
เสมอภาคของหญงและชาย เสรมสรางและพฒนาความเปนปกแผน
ของสถาบนครอบครวและชมชน รวมท งตองสงเคราะหและ
จดสวสดการใหแกผสงอาย ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ และผอยใน
สภาวะยากลำาบาก ใหมคณภาพชวตทดขนและพงพาตนเองได
25
๖. เสรภาพในการนบถอศาสนา
มาตรา ๓๗ บคคลยอมมเสรภาพบรบรณในการถอศาสนา
นกายของศาสนา หรอลทธนยมในทางศาสนา และยอมมเสรภาพ
ในการปฏบตตามศาสนธรรม ศาสนบญญต หรอปฏบตพธกรรมตาม
ความเชอถอของตน เมอไมเปนปฏปกษตอหนาทของพลเมองและ
ไมเปนการขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน
ในการใชเสรภาพตามวรรคหนง บคคลยอมไดรบความ
คมครองมใหรฐกระทำาการใด ๆ อนเปนการรอนสทธหรอเสย
ประโยชนอนควรมควรได เพราะเหตทถอศาสนา นกายของศาสนา
ลทธนยมในทางศาสนา หรอปฏบตตามศาสนธรรม ศาสนบญญต
หรอปฏบตพธกรรมตามความเชอถอ แตกตางจากบคคลอน
มาตรา ๗๙ รฐตองใหความอปถมภและคมครองพระพทธ
ศาสนาซงเปนศาสนาทประชาชนชาวไทยสวนใหญนบถอมาชานาน
และศาสนาอน ทงตองสงเสรมความเขาใจอนดและความสมานฉนท
ระหวางศาสนกชนของทกศาสนา รวมทงสนบสนนการนำาหลกธรรม
ของศาสนามาใชเพอเสรมสรางคณธรรมและพฒนาคณภาพชวต
๗. เสรภาพในการแสดงความคดเหน
มาตรา ๔๕ บคคลยอมมเสรภาพในการแสดงความคดเหน
การพด การเขยน การพมพ การโฆษณา และการสอความหมาย
โดยวธอน
26
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
มาตรา ๔๖ พนกงานหรอลกจางของเอกชนทประกอบ
กจการหนงสอพมพ วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน หรอสอมวลชนอน
ยอมมเสรภาพในการเสนอขาวและ
แสดงความคดเหนภายใตขอจำากด
ตามรฐธรรมนญ โดยไมตกอยภายใต
อาณตของหนวยราชการ หนวยงาน
ของรฐ รฐวสาหกจ หรอเจาของ
กจการนน แตตองไมขดตอจรยธรรม
แหงการประกอบวชาชพ และมสทธ
จดตงองคกรเพอปกปองสทธ เสรภาพและความเปนธรรม รวมทง
มกลไกควบคมกนเองขององคกรวชาชพ
ขาราชการ พนกงาน หรอลกจางของหนวยราชการ
หนวยงานของรฐ หรอรฐวสาหกจ ในกจการวทยกระจายเสยง วทย
โทรทศน หรอสอมวลชนอน ยอมมเสรภาพเชนเดยวกบพนกงานหรอ
ลกจางของเอกชนตามวรรคหนง
มาตรา ๔๗ คลนความถทใชในการสงวทยกระจายเสยง
วทยโทรทศน และโทรคมนาคม เปนทรพยากรสอสารของชาตเพอ
ประโยชนสาธารณะ
ใหมองคกรของรฐทเปนอสระองคกรหนงทำาหนาทจดสรรคลน
ความถตามวรรคหนง และกำากบการประกอบกจการวทยกระจายเสยง
วทยโทรทศน และกจการโทรคมนาคม ทงน ตามทกฎหมายบญญต
27
๘. เสรภาพในการศกษา
มาตรา ๕๐ บคคลยอมมเสรภาพในทางวชาการ
การศกษาอบรม การเรยนการสอน การวจย และการเผยแพร
งานวจยตามหลกวชาการ ยอมไดรบความคมครอง ทงน เทาทไมขด
ตอหนาทของพลเมองหรอศลธรรมอนดของประชาชน
มาตรา ๘๐ รฐตองพฒนาคณภาพและมาตรฐานการจดการ
ศกษาในทกระดบและทกรปแบบใหสอดคลองกบความเปลยนแปลง
ทางเศรษฐกจและสงคม จดใหมแผนการศกษาแหงชาต กฎหมายเพอ
พฒนาการศกษาของชาต จดใหมการพฒนาคณภาพครและบคลากร
ทางการศกษาใหกาวหนา ทนการเปลยนแปลงของสงคมโลก รวมทง
ปลกฝงใหผเรยนมจตสำานกของความเปนไทย มระเบยบวนย คำานงถง
ประโยชนสวนรวม และยดมนในการปกครองระบอบประชาธปไตยอนม
พระมหากษตรยทรงเปนประมข
๙. สทธในทรพยสน
มาตรา ๔๑ สทธของบคคลในทรพยสนยอมไดรบความ
คมครอง ขอบเขตแหงสทธและการจำากดสทธเชนวานยอมเปนไปตาม
ทกฎหมายบญญต
การสบมรดกยอมไดรบความคมครอง สทธของบคคลในการ
สบมรดกยอมเปนไปตามทกฎหมายบญญต
28
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
มาตรา ๔๒ การเวนคนอสงหารมทรพยจะกระทำามได เวนแต
โดยอาศยอำานาจตามบทบญญตแหงกฎหมายเฉพาะกจการของรฐ
เพอการอนเปนสาธารณปโภค การอนจำาเปนในการปองกนประเทศ
การไดมาซงทรพยากรธรรมชาต การผงเมอง การสงเสรมและรกษา
คณภาพสงแวดลอม การพฒนาการเกษตรหรอการอตสาหกรรม
การปฏรปทดน การอนรกษโบราณสถานและแหลงทางประวตศาสตร
หรอเพอประโยชนสาธารณะอยางอน และตองชดใชคาทดแทนทเปนธรรม
ภายในเวลาอนควรแกเจาของตลอดจนผทรงสทธบรรดาทไดรบความ
เสยหายจากการเวนคนนน ทงน ตามทกฎหมายบญญต
การกำาหนดคาทดแทนตามวรรคหนงตองกำาหนดใหอยาง
เปนธรรมโดยคำานงถงราคาทซอขายกนตามปกตในทองตลาด
การไดมา สภาพและทตงของอสงหารมทรพย ความเสยหายของ
ผถกเวนคน และประโยชนทรฐและผถกเวนคนไดรบจากการใชสอย
อสงหารมทรพยทถกเวนคน
กฎหมายเวนคนอสงหารมทรพยตองระบวตถประสงคแหง
การเวนคนและกำาหนดระยะเวลาการเขาใชอสงหารมทรพยไวใหชดแจง
ถามไดใชเพอการนนภายในระยะเวลาทกำาหนดดงกลาว ตองคนให
เจาของเดมหรอทายาท
การคนอสงหารมทรพยใหเจาของเดมหรอทายาทตามวรรคสาม
และการเรยกคนคาทดแทนทชดใชไป ใหเปนไปตามทกฎหมายบญญต
29
๑๐. สทธในบรการสาธารณสข
มาตรา ๕๑ บคคลยอมมสทธเสมอกนในการรบบรการทาง
สาธารณสขทเหมาะสมและไดมาตรฐาน และผยากไรมสทธไดรบการ
รกษาพยาบาลจากสถานบรการสาธารณสขของรฐโดยไมเสยคาใชจาย
บคคลยอมมสทธไดรบการบรการสาธารณสขจากรฐซงตอง
เปนไปอยางทวถงและมประสทธภาพ
บคคลยอมมสทธ ไดรบการปองกนและขจดโรคตดตอ
อนตรายจากรฐอยางเหมาะสม โดยไมเสยคาใชจายและทนตอ
เหตการณ
มาตรา ๘๐ รฐตองสงเสรม สนบสนน และพฒนาระบบ
สขภาพท เนนการสรางเสรมสขภาพอนนำาไปสสขภาวะทยงยน
ของประชาชน รวมทงจดและสงเสรมใหประชาชนไดรบบรการ
สาธารณสขทมมาตรฐานอยางทวถงและมประสทธภาพ และสงเสรม
ใหเอกชนและชมชนมสวนรวมในการพฒนาสขภาพและการจด
บรการสาธารณสข โดยผมหนาทใหบรการดงกลาวซงไดปฏบตหนาท
ตามมาตรฐานวชาชพและ
จรยธรรม ยอมไดรบความ
คมครองตามกฎหมาย
30
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
๑๑. สทธของคนชรา
มาตรา ๕๓ บคคลซงมอายเกนหกสบปบรบรณและไมม
รายไดเพยงพอแกการยงชพ มสทธไดรบสวสดการ สงอำานวยความ
สะดวกอนเปนสาธารณะอยางสมศกดศร และความชวยเหลอทเหมาะสม
จากรฐ
มาตรา ๘๐ รฐตองสงเคราะหและจดสวสดการใหแกผสงอาย
ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ และผอยในสภาวะยากลำาบาก ใหม
คณภาพชวตทดขนและพงพาตนเองได
๑๒. สทธของคนไรทอยอาศย
มาตรา ๕๕ บคคลซงไรทอยอาศยและไมมรายไดเพยงพอ
แกการยงชพ ยอมมสทธไดรบความชวยเหลอทเหมาะสมจากรฐ
๑๓. สทธของคนพการหรอทพพลภาพ
มาตรา ๕๔ บคคลซงพการหรอทพพลภาพ มสทธเขาถงและ
ใชประโยชนจากสวสดการ สงอำานวยความสะดวกอนเปนสาธารณะ
และความชวยเหลอทเหมาะสมจากรฐ
บคคลวกลจรตยอมไดรบความชวยเหลอทเหมาะสมจากรฐ
มาตรา ๘๐ รฐตองสงเคราะหและจดสวสดการใหแกผสงอาย
ผยากไร ผพการหรอทพพลภาพ และผอยในสภาวะยากลำาบาก ใหม
คณภาพชวตทดขนและพงพาตนเองได
31
๑๔. สทธของผบรโภค มาตรา ๖๑ สทธของบคคลซงเปนผบรโภคยอมไดรบความ
คมครองในการไดรบขอมลทเปนความจรง และมสทธรองเรยน
เพอใหไดรบการแกไขเยยวยาความเสยหาย รวมทงมสทธรวมตวกน
เพอพทกษสทธของผบรโภค
ใหมองคการเพอการคมครองผบรโภคท เปนอสระจาก
หนวยงานของรฐ ซงประกอบดวยตวแทนผบรโภค ทำาหนาทให
ความเหนเพอประกอบการพจารณาของหนวยงานของรฐในการตรา
และการบงคบใชกฎหมายและกฎ และใหความเหนในการกำาหนด
มาตรการตาง ๆ เพอคมครองผบรโภค รวมทงตรวจสอบและรายงาน
การกระทำาหรอละเลยการกระทำาอนเปนการคมครองผบรโภค ทงน
ใหรฐสนบสนนงบประมาณในการดำาเนนการขององคการอสระ
ดงกลาวดวย
๑๕. สทธของผใชแรงงาน มาตรา ๔๔ บคคลยอมมสทธไดรบหลกประกนความ
ปลอดภยและสวสดภาพในการทำางาน รวมทงหลกประกนในการ
ดำารงชพทงในระหวางการ
ทำางานและเมอพนภาวะ
การทำางาน ทงน ตามท
กฎหมายบญญต
32
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
๑๖. สทธของชมชนทองถน
มาตรา ๖๖ บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอ
ชมชนทองถนดงเดม ยอมมสทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ
ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และ
มสวนรวมในการจดการ การบำารงรกษา และการใชประโยชนจาก
ทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม รวมทงความหลากหลายทางชวภาพ
อยางสมดลและยงยน
มาตรา ๖๗ สทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชน
ในการอนรกษ บำารงรกษา และการไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต
และความหลากหลายทางชวภาพ และในการคมครอง สงเสรม และ
รกษาคณภาพสงแวดลอม เพอใหดำารงชพอยไดอยางปกตและตอเนอง
ในสงแวดลอม ทจะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพ
หรอคณภาพชวตของตน ยอมไดรบความคมครองตามความเหมาะสม
การดำาเนนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบ
ตอชมชนอยางรนแรงทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากร
ธรรมชาต และสขภาพ จะกระทำามได เวนแตจะไดศกษาและประเมน
ผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชน
และจดใหมกระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวน
ไดเสยกอน รวมทงไดใหองคการอสระซงประกอบดวยผแทนองคการ
เอกชนดานสงแวดลอมและสขภาพ และผแทนสถาบนอดมศกษาท
จดการการศกษาดานสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาตหรอดาน
สขภาพ ใหความเหนประกอบกอนมการดำาเนนการดงกลาว
33
สทธของชมชนทจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ
รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล
เพอใหปฏบตหนาทตามบทบญญตน ยอมไดรบความคมครอง
๑๗. เสรภาพในการรวมกลม
มาตรา ๖๓ บคคลยอมมเสรภาพในการชมนมโดยสงบและ
ปราศจากอาวธ
การจำากดเสรภาพตามวรรคหนงจะกระทำามได เวนแต
โดยอาศยอำานาจตามบทบญญตแหงกฎหมาย เฉพาะในกรณการชมนม
สาธารณะ และเพอคมครองความสะดวกของประชาชนทจะใช
ทสาธารณะ หรอเพอรกษาความสงบเรยบรอยในระหวางเวลา
ทประเทศอยในภาวะสงคราม หรอในระหวางเวลาทมประกาศ
สถานการณฉกเฉนหรอประกาศใชกฎอยการศก
มาตรา ๖๔ บคคลยอมมเสรภาพในการรวมกนเปนสมาคม
สหภาพ สหพนธ สหกรณ กลมเกษตรกร องคการเอกชน องคการ
พฒนาเอกชน หรอหมคณะอน
ขาราชการและเจาหนาทของรฐยอมมเสรภาพในการรวมกลม
เชนเดยวกบบคคลทวไป แตทงนตองไมกระทบประสทธภาพในการบรหาร
ราชการแผนดนและความตอเนองในการจดทำาบรการสาธารณะ ทงน
ตามทกฎหมายบญญต
34
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
การจำากดเสรภาพตามวรรคหนงและวรรคสอง จะกระทำา
มได เวนแตโดยอาศยอำานาจตามบทบญญตแหงกฎหมาย เฉพาะ
เพอคมครองประโยชนสวนรวมของประชาชน เพอรกษาความสงบ
เรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน หรอเพอปองกนมใหมการ
ผกขาดตดตอนในทางเศรษฐกจ
มาตรา ๖๕ บคคลยอมมเสรภาพในการรวมกนจดตง
พรรคการเมองเพอสรางเจตนารมณทางการเมองของประชาชนและ
เพอดำาเนนกจกรรมในทางการเมองใหเปนไปตามเจตนารมณนน
ตามวถทางการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย
ทรงเปนประมขตามทบญญตไวในรฐธรรมนญน
การจดองคกรภายใน การดำาเนนกจการ และขอบงคบของ
พรรคการเมอง ตองสอดคลองกบหลกการพนฐานแหงการปกครอง
ระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข
สมาชกสภาผแทนราษฎรซงเปนสมาชกของพรรคการเมอง
กรรมการบรหารของพรรคการเมอง หรอสมาชกพรรคการเมอง
ตามจำานวนทกำาหนดในพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวย
พรรคการเมอง ซงเหนวามตหรอขอบงคบในเรองใดของพรรคการเมอง
ทตนเปนสมาชกอยนนจะขดตอสถานะและการปฏบตหนาทของ
สมาชกสภาผแทนราษฎรตามรฐธรรมนญน หรอขดหรอแยง
กบหลกการพนฐานแหงการปกครองระบอบประชาธปไตยอนม
พระมหากษตรยทรงเปนประมข มสทธรองขอใหศาลรฐธรรมนญ
พจารณาวนจฉย
35
ในกรณทศาลรฐธรรมนญวนจฉยวามตหรอขอบงคบดงกลาว
ขดหรอแยงกบหลกการพนฐานแหงการปกครองระบอบประชาธปไตย
อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ใหมตหรอขอบงคบนนเปนอน
ยกเลกไป
๑๘. สทธในการรบรและมสวนรวม มาตรา ๕๖ บคคลยอมมสทธไดรบทราบและเขาถงขอมลหรอ
ขาวสารสาธารณะในครอบครองของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ
รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน เวนแตการเปดเผยขอมลหรอ
ขาวสารนนจะกระทบตอความมนคงของรฐ ความปลอดภยของ
ประชาชน หรอสวนไดเสยอนพงไดรบความคมครองของบคคลอน
หรอเปนขอมลสวนบคคล ทงน ตามทกฎหมายบญญต
มาตรา ๕๗ บคคลยอมมสทธไดรบขอมล คำาชแจง และ
เหตผลจากหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอราชการ
สวนทองถน กอนการอนญาตหรอการดำาเนนโครงการหรอกจกรรมใด
ทอาจมผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอม สขภาพอนามย คณภาพ
ชวต หรอสวนไดเสยสำาคญอนใดทเกยวกบตนหรอชมชนทองถน และ
มสทธแสดงความคดเหนของตนตอหนวยงานทเกยวของเพอนำาไป
ประกอบการพจารณาในเรองดงกลาว
การวางแผนพฒนาสงคม เศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรม
การเวนคนอสงหารมทรพย การวางผงเมอง การกำาหนดเขตการใช
ประโยชนในทดน และการออกกฎทอาจมผลกระทบตอสวนไดเสย
36
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
สำาคญของประชาชน ใหรฐจดใหมกระบวนการรบฟงความคดเหนของ
ประชาชนอยางทวถงกอนดำาเนนการ
มาตรา ๕๘ บคคลยอมมสทธมสวนรวมในกระบวนการ
พจารณาของเจาหนาทของรฐในการปฏบตราชการทางปกครองอนมผล
หรออาจมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของตน
๑๙. สทธในการรองทกขและฟองคด
มาตรา ๕๙ บคคลยอมมสทธเสนอเรองราวรองทกขและ
ไดรบแจงผลการพจารณาภายในเวลาอนรวดเรว
มาตรา ๖๐ บคคลยอมมสทธทจะฟองหนวยราชการ
หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรอนของรฐ
ทเปนนตบคคล ใหรบผดเนองจากการกระทำาหรอการละเวนการกระทำา
ของขาราชการ พนกงาน หรอลกจางของหนวยงานนน
มาตรา ๒๘ วรรค ๓ บคคลยอมสามารถใชสทธทางศาล
เพอบงคบใหรฐตองปฏบตตามบทบญญตในหมวดนไดโดยตรง หากการ
ใชสทธและเสรภาพในเรองใดมกฎหมายบญญตรายละเอยดแหงการ
ใชสทธและเสรภาพตามทรฐธรรมนญนรบรองไวแลว ใหการใชสทธ
และเสรภาพในเรองนนเปนไปตามทกฎหมายบญญต
บคคลยอมมสทธไดรบการสงเสรม สนบสนน และชวยเหลอ
จากรฐ ในการใชสทธตามความในหมวดน
มาตรา ๒๔๕ และมาตรา ๒๕๗ สทธทจะรองทกขตอ
ผตรวจการแผนดนหรอตอคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต
37
มาตรา ๒๑๑ และมาตรา ๒๑๒ สทธในการรองขอ
ตอศาลรฐธรรมนญใหพจารณาวากฎหมายใดจะขดรฐธรรมนญหรอไม
มาตรา ๒๒๓ สทธในการฟองคดตอศาลปกครองวาการกระทำา
ของเจาหนาทรฐไมชอบดวยกฎหมาย
ทงน หากไดพจารณาแลว จะเหนไดวาสทธและเสรภาพ
ของปวงชนชาวไทยทไดรบการคมครองโดยรฐธรรมนญนน จำาแนก
ออกได ๓ ประเภท คอ
(๑) สทธและเสรภาพสวนบคคล
(๒) สทธและเสรภาพในทางเศรษฐกจ และ
(๓) สทธและเสรภาพในการมสวนรวมทางการเมอง
กลาวไดวาสทธและเสรภาพของประชาชน นอกจากจะไดรบ
การคมครองโดยรฐธรรมนญแลว ในความเปนประชาคมโลกทม
ความแตกตางกนตามอตลกษณของแตละประเทศ จงมวถปฏบตตอ
ประชาชนของตนแตกตางกน และเพอใหมนษยไดรบการคมครอง
สทธเสรภาพขนพนฐานเหมอนกน จงไดมขอตกลงระหวางประเทศ
หลายฉบบทประเทศภาคสมาชกยดถอปฏบต เชน ปฏญญาสากล
วาดวยสทธมนษยชน หากพบวาประเทศภาคสมาชกใดละเมดหรอ
ไมปฏบตตามขอตกลง ยอมไดรบการลงโทษ ตอบโต หรอนำามาตรการ
ทางเศรษฐกจมากำาหนดดานความสมพนธระหวางประเทศได
38
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
หน�ทของประช�ชนต�มรฐธรรมนญ
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ ไดม
การกำาหนดหนาทของประชาชนชาวไทยไวในหมวด ๔ วาดวย “หนาท
ของชนชาวไทย” ไว ดงน
มาตรา ๗๐ บคคลมหนาทพทกษรกษาไวซงชาต ศาสนา
พระมหากษตรย และการปกครองระบอบประชาธปไตยอนม
พระมหากษตรยทรงเปนประมขตามรฐธรรมนญน
เจตน�รมณของรฐธรรมนญม�ตร�น เพอกำ�หนดใหเปนหน�ท
ของบคคลทกคนในก�รพทกษรกษ�ช�ต ศ�สน� และพระมห�กษตรย
และก�รปกครองระบอบประช�ธปไตยอนมพระมห�กษตรยทรงเปน
ประมข
หลกการดงกลาวเปนหลกการเดมตามทไดบญญตไวใน
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ แตแกไข
ถอยคำาเพอใหชดเจนยงขน นอกจากนหลกการดงกลาวยงไดบญญต
ไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๔๙๒ เปน
ครงแรกอกดวย
มาตรา ๗๑ บคคลมหนาทปองกนประเทศ รกษาผลประโยชน
ของชาต และปฏบตตามกฎหมาย
เจตน�รมณของรฐธรรมนญม�ตร�น เพอกำ�หนดให
ประช�ชนช�วไทยมหน�ทตอประเทศ บคคลทเปนประช�ชนช�วไทย
39
ทกคนตองมหน�ทในก�รปกปองประเทศไมว�ด�นใด ๆ รวมทง
ตองรกษ�ผลประโยชนของช�ต และมหน�ทเค�รพและปฏบตต�ม
กฎหม�ย เพอใหประเทศและประช�ชนมคว�มผ�สก
หลกการดงกลาวเปนหลกการเดมตามทไดบญญตไวใน
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ แตเพมให
ประชาชนชาวไทยมหนาทรกษาผลประโยชนของชาตดวย นอกจากน
หลกการดงกลาวยงไดบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยาม
พทธศกราช ๒๔๗๕ เปนครงแรกอกดวย
มาตรา ๗๒ บคคลมหนาทไปใชสทธเลอกตง
บคคลซงไปใชสทธหรอไมไปใชสทธโดยไมแจงเหตอนสมควร
ททำาใหไมอาจไปใชสทธได ยอมไดรบสทธหรอเสยสทธตามทกฎหมาย
บญญต
การแจงเหตททำาใหไมอาจไปเลอกตงและการอำานวยความ
สะดวกในการไปเลอกตง ใหเปนไปตามทกฎหมายบญญต
เจตน�รมณของรฐธรรมนญม�ตร�น เพอใหประช�ชน
ช�วไทยมสวนรวมในก�รเลอกตวแทนของตนเข�สระบบก�รปกครอง
กำ�หนดใหบคคลทมสทธเลอกตงมหน�ทตองไปใชสทธเลอกตง ดงนน
รฐตองมหน�ทโดยตรงในก�รอำ�นวยคว�มสะดวกและจดใหส�ม�รถ
ใชสทธเลอกตงไดโดยง�ย ก�รไมไปใชสทธเลอกตงโดยไมมเหต
อนสมควรยอมเสยสทธบ�งประก�รต�มทกฎหม�ยกำ�หนดแลวแตกรณ
ในท�งตรงกนข�มห�กไปใชสทธเลอกตงยอมไดสทธบ�งประก�ร
40
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
ต�มทกฎหม�ยบญญตเชนกน เพอเปนก�รจงใจใหบคคลไปใชสทธเลอกตง
ควบคกบก�รตดสทธของผไมไปใชสทธเลอกตง ทงน เพอปองกน
ก�รซอสทธข�ยเสยงอกท�งหนงดวย
หลกการดงกลาวเปนหลกการเดมตามทไดบญญตไวใน
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ แตเพมให
ผไปใชสทธเลอกตงอาจไดรบสทธตามทกฎหมายบญญต นอกจากน
หลกการดงกลาวยงไดบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย
พทธศกราช ๒๔๙๒ เปนครงแรกอกดวย
มาตรา ๗๓ บคคลมหนาทรบราชการทหาร ชวยเหลอ
ในการปองกนและบรรเทาภยพบตสาธารณะ เสยภาษอากร ชวยเหลอ
ราชการ รบการศกษาอบรม พทกษ ปกปอง และสบสานศลปวฒนธรรม
ของชาตและภมปญญาทองถน และอนรกษทรพยากรธรรมชาตและ
สงแวดลอม ทงน ตามทกฎหมายบญญต
เจตน�รมณของรฐธรรมนญม�ตร�น เพอกำ�หนดให
ประช�ชนช�วไทยมหน�ทเสยสละ และมคว�มรบผดชอบตอสวนรวม
บทบญญตนจงกำ�หนดใหประช�ชนช�วไทยทกคนตองมหน�ท
เสยสละเพอสวนรวมในก�รรบร�ชก�รทห�ร ปองกนและบรรเท�
ส�ธ�รณภย เสยภ�ษอ�กร ชวยเหลอร�ชก�ร ตลอดจนมหน�ทอน ๆ
เชน รบก�รศกษ�อบรม ปกปองศลปวฒนธรรมอนดง�มของช�ตและ
อนรกษสงแวดลอม เปนตน
41
หลกการดงกลาวเปนหลกการเดมตามทไดบญญตไวใน
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ แตเพมหนาท
ของประชาชนในการชวยเหลอปองกนและบรรเทาภยพบตสาธารณะ
นอกจากนหลกการดงกลาวยงไดบญญตไวในรฐธรรมนญแหง
ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๔๗๕ เปนครงแรกอกดวย
มาตรา ๗๔ บคคลผเปนขาราชการ พนกงาน ลกจางของ
หนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอเจาหนาทอนของรฐ
มหนาทดำาเนนการใหเปนไปตามกฎหมายเพอรกษาประโยชนสวนรวม
อำานวยความสะดวก และใหบรการแกประชาชนตามหลกธรรมาภบาล
ของการบรหารกจการบานเมองทด
ในการปฏบตหนาทและในการปฏบตการอนทเกยวของกบ
ประชาชน บคคลตามวรรคหนงตองวางตนเปนกลางทางการเมอง
ในกรณทบคคลตามวรรคหนงละเลยหรอไมปฏบตใหเปนไป
ตามหนาทตามวรรคหนงหรอวรรคสอง บคคลผมสวนไดเสยยอมม
สทธขอใหบคคลตามวรรคหนง หรอผบงคบบญชาของบคคลดงกลาว
ชแจง แสดงเหตผล และขอใหดำาเนนการใหเปนไปตามบทบญญต
ในวรรคหนงหรอวรรคสองได
เจตน�รมณของรฐธรรมนญม�ตร�น เ พอกำ�หนดให
ข�ร�ชก�รหรอเจ�หน�ทของหนวยง�นภ�ครฐตองปฏบตหน�ท
เพอรกษ�ผลประโยชนสวนรวม อำ�นวยคว�มสะดวกและบรก�รแก
ประช�ชนต�มหลกธรรม�ภบ�ล และตองว�งตนเปนกล�งท�งก�รเมอง
42
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
ซงหลกธรรม�ภบ�ล ไดแก ๑) เกดผลประโยชนสขของประช�ชน
๒) เกดผลสมฤทธตอภ�รกจของรฐ ๓) มประสทธภ�พและมคว�ม
คมค�ในเชงภ�รกจของรฐ ๔) ไมมขนตอนในก�รปฏบตง�นเกนคว�ม
จำ�เปน ๕) ปรบปรงภ�รกจของสวนร�ชก�รใหทนตอสถ�นก�รณ
๖) ประช�ชนไดรบก�รอำ�นวยคว�มสะดวกและไดรบก�รตอบสนอง
คว�มตองก�ร ๗) มก�รประเมนผลก�รปฏบตร�ชก�รอย�งสมำ�เสมอ
ทงน เพอไมใหผสมครรบก�รเลอกตงหรอพรรคก�รเมองไมว�ระดบใด
มสวนไดเปรยบหรอเสยเปรยบท�งก�รเมอง และเพอกำ�กบตลอดจน
ปรบปรงก�รดำ�เนนง�นของข�ร�ชก�ร และพนกง�นของรฐเปนไป
ต�มหลกธรรม�ภบ�ลและเปนกล�งท�งก�รเมอง
หลกการดงกลาวเปนหลกการเดมตามทไดบญญตไวใน
รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ และเปน
หลกการทไดบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช
๒๕๔๐ เปนครงแรกอกดวย
รฐธรรมนญนอกจากจะมบทบญญตในเรองการคมครองสทธ
และเสรภาพไวอยางชดเจนดงทกลาวมาแลวขางตน ขณะเดยวกนกได
กำาหนดใหประชาชนมหนาทบางประการควบคไปดวย กลาวคอ เมอ
รฐไดใหหลกประกนในสทธและเสรภาพแกประชาชนแลว ประชาชน
กมหนาททตองปฏบตตอรฐดวย ดงนน การปฏบตตามกฎหมาย
และประพฤตตนเปนพลเมองดตามรฐธรรมนญอยางเขมแขง จงถอ
เปนความรบผดชอบของประชาชนชาวไทยทกคนทตองยดถอปฏบต
เพอใหสงคมเกดความสงบสขและอยรวมกนอยางสนตสขนนเอง
43
แนวท�งก�รปฏบตตนเปนพลเมองดต�มวถชวต
ประช�ธปไตย
พลเมองดตามวถชวตประชาธปไตยควรมแนวทางการปฏบตตน
ดงน คอ
๑. ดานการเมองการปกครอง ไดแก
(๑) การเคารพกฎหมาย
(๒) การรบฟงขอคดเหนของทกคนโดยอดทนตอความ
ขดแยงทเกดขน
(๓) การยอมรบในเหตผลทดกวา
(๔) การซอสตยตอหนาทโดยไมเหนแกประโยชนสวนตน
(๕) การกลาเสนอความคดเหนตอสวนรวม กลาเสนอ
ตนเองในการทำาหนาทสมาชกสภาผแทนราษฎร หรอสมาชกวฒสภา
(๖) การทำางานอยางเตมความสามารถ เตมเวลา
๒. ดานเศรษฐกจ ไดแก
(๑) การประหยดและอดออมในครอบครว
(๒) การซอสตยสจรตตออาชพททำา
(๓) การพฒนางานอาชพใหกาวหนา
(๔) การใชเวลาวางใหเปนประโยชนตอตนเองและสงคม
(๕) การสรางงานและสรางสรรคสงประดษฐใหม ๆ เพอ
ใหเกดประโยชนตอสงคมไทยและสงคมโลก
44
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
(๖) การเปนผผลตและผบรโภคทด มความซอสตย
ยดมนในอดมการณทดตอชาตเปนสำาคญ
๓. ดานสงคม ไดแก
(๑) การแสดงความคดอยางมเหตผล
(๒) การรบฟงขอคดเหนของผอน
(๓) การยอมรบเมอผอนมเหตผลทดกวา
(๔) การตดสนใจโดยใชเหตผลมากกวาอารมณ
(๕) การเคารพระเบยบของสงคม
(๖) การมจตสาธารณะ คอ เหนแกประโยชนของสวนรวม
และรกษาสาธารณสมบต
นอกจากน หากตองการเปลยนแปลงและแกไขปญหาตาง ๆ
ในสงคมใหดขนในวงกวาง จำาเปนอยางยงทเราควรจะสนบสนนและ
สงเสรมใหบคคลอนปฏบตตนเปนพลเมองดในวถประชาธปไตย เพอ
เปนแบบอยางทดแกเยาวชนและคนอน ๆ ในสงคม โดยมแนวทาง
การปฏบต ดงน
๑. การปฏบตตนใหเปนพลเมองดในวถประชาธปไตย
โดยยดมนในคณธรรมจรยธรรมของศาสนา และนำาหลกการของ
ประชาธปไตยมาใชในวถการดำารงชวตประจำาวน เพอเปนแบบอยางทด
แกคนรอบขาง
๒. เผยแพร อบรม หรอสงสอนบคคลในครอบครว เพอนบาน
และคนในสงคม ใหใชหลกการทางประชาธปไตยเปนพนฐานในการ
ดำารงชวตประจำาวน
45
๓. ส นบสนน ชมชนในเ รอง ท เ กยว กบการปฏ บ ตตน
ใหถกตองตามกฎหมาย โดยการบอกเลา เขยนบทความเผยแพรผาน
สอมวลชน
๔. ชกชวน หรอสนบสนนคนดมความสามารถในการม
สวนรวมกบกจกรรมทางการเมองหรอกจกรรมสาธารณประโยชนของ
ชมชน
๕. เปนหเปนตาใหกบรฐหรอหนวยงานของรฐในการ
สนบสนนคนด และแจงเบาะแสคนทเปนภยกบสงคม
ท งน การสนบสนนใหผ อ นปฏบตตนเปนพลเมองด
ในวถประชาธปไตย ควรเปนจตสำานกทบคคลพงปฏบตเพอใหเกด
ประชาธปไตยอยางแทจรง
46
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
บทสรป
การปกครองระบอบประชาธปไตยจะประสบความสำาเรจได
หรอไมนน คำาตอบเบดเสรจคงไมไดอยทการมรฐธรรมนญทดและ
สมบรณแบบเพยงอยางเดยวเทานน หากแตยงขนอยกบประชาชน
ในประเทศจะตองฝกฝนและพฒนาตนเองเพอกาวขามสความเปนพลเมอง
ซงมความเขาใจและตระหนกถงบทบาทหนาทของตนในสงคมดวย
ความรบผดชอบอยางเตมท รวมทงมความกระตอรอรนในการรกษา
สทธตาง ๆ ของตนและชมชนของตนเองอยางเขมแขง ทสำาคญคอ
ประชาชนควรใหความสำาคญกบการเขามามสวนรวมทางการเมอง
ดวยความเตมใจโดยการแสดงออกซงสทธและเสรภาพในการแสดง
ความคดเหนอยางเสร มเหตมผล เพอสรางสรรคและจรรโลงสงคม
โดยรวม ตลอดจนยดหลกการพนฐานของการปกครองระบอบ
ประชาธปไตยเปนแนวทางในการดำาเนนชวตในสงคม มการปฏบตตน
ตามกฎหมายอยางเครงครด และยดมนในหลกศลธรรมและคณธรรม
ของศาสนาควบคกนไปดวย พรอม ๆ กบดำารงตนเปนประโยชน
ตอสงคมสวนรวม โดยมการชวยเหลอเกอกลกนอยางจรงใจ อนจะ
กอใหเกดการพฒนาสงคมและประเทศชาตใหเปนสงคมและประเทศ
ประชาธปไตยอยางแทจรง
d d d d d
47
บรรณานกรม
เกรยงศกด เจรญวงศศกด. “เรงสราง “พลเมอง” เพอสรางชาต”,
รฐสภาสาร. ปท ๖๐ ฉบบท ๘ สงหาคม ๒๕๕๕,
หนา ๒๘-๓๖.
คณะกรรมาธการวสามญบนทกเจตนารมณ จดหมายเหตและ
ตรวจรายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ,
สำานกกรรมาธการ ๓. เจตนารมณรฐธรรมนญแหง
ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐. กรงเทพฯ :
สำานกการพมพ สำานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร,
๒๕๕๐.
วชรา ไชยสาร. “ “จตสาธารณะ” และ “สำานกพลเมอง” ปฐมบท
แหงการเมองภาคพลเมอง”, รฐสภาสาร. ปท ๖๐
ฉบบท ๘ สงหาคม ๒๕๕๕, หนา ๙-๒๗.
สำานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. พลเมองในระบอบ
ประชาธปไตย. กรงเทพฯ : สำานกการพมพ
สำานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, ๒๕๕๕.
สำานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. รฐธรรมนญแหง
ราชอาณาจกรไทย. กรงเทพฯ : สำานกการพมพ
สำานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, ๒๕๕๔.
48
สทธ เสรภาพ และหนาทของพลเมองในระบอบประชาธปไตย
เวบไซต
กตตศกด ปรกต. ความสำาคญของพลเมองตอการพฒนา
ประชาธปไตยไทย. สบคนเมอ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๕๖,
จาก www.kpi.ac.th/.../ความสำาคญของพลเมอง%20_
อ.กตตศกด.pdf
พทธชาต ทองเอม. หนาทของชนชาวไทย. สบคนเมอ ๑๗
กรกฎาคม ๒๕๕๖, จาก http://www.kpi.ac.th/wiki/index.php/
%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0…
รฐธรรมนญคมครองสทธมนษยชนดานใดบาง???. สบคนเมอ
๑๗ กรกฎาคม ๒๕๕๖, จาก http://www.learners.in.th/
blogs/posts/367187
สำานกงานเลขาธการวฒสภา. หนาทของชนชาวไทย. สบคนเมอ
๑๗ กรกฎาคม ๒๕๕๖, จาก http://www.senate.go.th/
web-senate/leftmenu/roles-thai.htm
สเทพ เอยมคง. สทธและเสรภาพของชนชาวไทย. สบคนเมอ ๑๗
กรกฎาคม ๒๕๕๖, จาก http://www.kpi.ac.th/wiki/index.
php/%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0…
