Background of Harp in Sassanid Period and its...

Journal of Historical Researches, Vol. 11, Issue 2, No. 42, Summer 2019

Background of Harp in Sassanid Period and its Comparison with other Civilizations in Ancient Near East

Keyvan Hajian

Ph.D. Student, Department of History, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran

Mohammadkarim Yusefjamali * Professor, Department of History, Najafabad branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran

Esmaeil Sangari Assistant professor, Department of History and Iranology, University of Isfahan, Isfahan, Iran,

Abstract Among the existing chordophones, the harp (in Persian, Chang) had a special position in ancient civilizations. No investigation has yet been conducted on the history of harp and its development in different periods; however, in this regard, historical sources and archeological data provide valuable information for researchers. Musical instruments, especially harp, have not been invented and developed during one civilization. Due to cultural similarities of Ancient Near East civilizations and their supremacy over these civilizations, the development of this musical instrument may be effected by various factors such as environmental, geographical, cultural, and etc. The harp has been mentioned in texts dated to Sassanid era like Bundahišn, Husraw ī Kawādān ud Rēdag-ē, and Draxt Ī Āsūrīg, as well as in sculptures, mosaics, silverware, figurines, and seals. The harp was originated in ancient civilization of Mesopotamia, ancient Egypt, Sumer, and Elam, and was developed in Sassanid era. It can be evidenced by the resemblance of some types of Sumerian and Elamite harps to Sassanid harps. According to Pahlavi texts, Van or Vin is a kind of harp which was widely used in Sassanid era. This research is a descriptive-analytical one. Library research was used to gather relevant data based on archaeological findings and documents. The aims of this research were to compare Sassanid harps to the eras before it, and to identify its structure. The definition and description of the harp in this study is based on its appearance in archaeological evidence and Organology literature. Keywords: Sassanid, Harp, Material and Written Evidence, Ancient Near East.

* Corresponding author

باستان نزديك خاور هايتمدن ديگر در ساز اين مقايسة و ساساني چنگ پيشينة

*** سنگاري اسماعيل- ** يوسف جمالي محمدكريم- *حاجيان كيوان

چكيده

شناسـي شناسـي باسـتان باسـتان هـاي هـاي دادهداده وو تاريخيتاريخي منابعمنابع. . استاست داشتهداشته ايايويژهويژه جايگاهجايگاه چنگچنگ كهن،كهن، هايهايتمدنتمدن دردر موجودموجود زهيزهي سازهايسازهاي ميانميان دردر باسـتان باسـتان دنيـاي دنيـاي دردر آنآن تكامـل تكامـل وو چنـگ چنـگ سـاز سـاز پيشـينة پيشـينة دربارةدربارة تاكنونتاكنون امااما دهند؛دهند؛ميمي قرارقرار پژوهشگرانپژوهشگران اختياراختيار دردر ايايارزندهارزنده عاتعاتاطالاطال

. . اسـت اسـت نـداده نـداده رخرخ تمـدني تمـدني حـوزة حـوزة يـك يـك دردر چنـگ، چنـگ، ويژهويژهبهبه موسيقي،موسيقي، آالتآالت تكاملتكامل وو ابداعابداع. . استاست نگرفتهنگرفته صورتصورت چندانيچنداني پژوهشپژوهش دارد،دارد، چيرگـي چيرگـي يكـديگر يكـديگر بربر هاهاسرزمينسرزمين ايناين تمدنيتمدني قدمتقدمت بربر باستانباستان نزديكنزديك خاورخاور هايهايتمدنتمدن فرهنگيفرهنگي هايهاياشتركاشترك اينكهاينكه بهبه باتوجهباتوجه ..انداندبودهبوده تأثيرگذارتأثيرگذار سازساز ايناين تكاملتكامل بربر... ... وو فرهنگيفرهنگي جغرافيايي،جغرافيايي، محيطي،محيطي، وضعوضع نظيرنظير مختلفيمختلفي هايهايعلتعلت بـرده بـرده نـام نـام سازساز ايناين ازاز آسوريكآسوريك درختدرخت وو ريدگريدگ وو خسروكواذانخسروكواذان بندهش،بندهش، دردر ساسانيساساني دورةدورة ازاز ماندهماندهبرجايبرجاي مكتوبمكتوب متونمتون بينبين دردر

سازساز چنگچنگ ساساني،ساساني، ةةدوردور دردر. . استاست شدهشده نقرنقر آنآن تصويرتصوير مهرهامهرها وو هاها پيكركپيكرك اي،اي،نقرهنقره ظروفظروف ها،ها،موزاييكموزاييك كندها،كندها،نگارهنگاره رويروي وو شدهشده دردر هـا هـا چنـگ چنـگ ايـن ايـن انواعانواع ازاز برخيبرخي شباهتشباهت. . بودبود آنآن آبشخورآبشخور ايالمايالم وو سومرسومر مصر،مصر، رودان،رودان،ميانميان كهنكهن هايهايتمدنتمدن كهكه بودبود اياييافتهيافتهتكاملتكامل دردر كـه كـه چنـگ چنـگ نـوعي نـوعي هـا، هـا، تمدنتمدن ايناين دردر موجودموجود هايهايچنگچنگ انواعانواع بينبين دردر. . مدعاستمدعاست ايناين گواهگواه ساسانيانساسانيان بابا ايالميانايالميان وو سومريانسومريان بينبين ..استاست داشتهداشته رواجرواج ساسانيساساني دورهدوره دردر فقطفقط گويند،گويند، »»وينوين ون،ون،«« بدانبدان پهلويپهلوي متونمتونيافتـه يافتـه وو اسناداسناد دردر وجووجوجستجست وو ايايكتابخانهكتابخانه روشروش ازاز هاهادادهداده آوريآوريجمعجمع دردر وو گرفتهگرفته انجامانجام تحليليتحليليتوصيفيتوصيفي صورتصورتبهبه پژوهشپژوهش ايناين دورةدورة چنـگ چنـگ مكتـوب، مكتـوب، وو شـناختي شـناختي باسـتان باسـتان هـاي هـاي دادهداده رويروي ازاز اسـت اسـت آنآن بربر پژوهشپژوهش ايناين. . استاست شدهشده بردهبرده بهرهبهره شناسيشناسيباستانباستان هايهاي

توصـيف توصـيف وو تعريـف تعريـف بررسي،بررسي، ايناين دردر. . كندكند شناساييشناسايي رارا سازساز ايناين ظاهريظاهري هايهايويژگيويژگي وو كندكند مقايسهمقايسه آنآن ازاز پيشپيش ادوارادوار بابا رارا ساسانيساساني .استاست گرفتهگرفته صورتصورت سازشناسيسازشناسي علمعلم منابعمنابع دردر موجودموجود تعاريفتعاريف وو شناسيشناسيباستانباستان ايايههدادهداده دردر آنآن ظاهريظاهري شكلشكل براساسبراساس چنگچنگ .باستان نزديك خاور مكتوب، و مادي شواهد چنگ، ساسانيان، :هاي كليدي واژه

[email protected] دانشجوي دكتري، گروه تاريخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسالمي، نجف آباد، ايران؛دانشجوي دكتري، گروه تاريخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسالمي، نجف آباد، ايران؛ **

[email protected] )؛)؛استاد، گروه تاريخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسالمي، نجف آباد، ايران (نويسنده مسئولاستاد، گروه تاريخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسالمي، نجف آباد، ايران (نويسنده مسئول **** [email protected] شناسي، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ايران؛شناسي، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ايران؛هاي دنياي باستان، استاديار گروه تاريخ و ايرانهاي دنياي باستان، استاديار گروه تاريخ و ايرانها و تمدنها و تمدندكتري تاريخ، زباندكتري تاريخ، زبان ******

Copyright © 2019, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

پژوهشي) -(علمي هاي تاريخي پژوهشنامه فصل دانشگاه اصفهانمعاونت پژوهش و فناوري

يازدهم، دوره جديد، سال پنجمسال پنجاه و 75-49 ، صص1398 تابستان، )42(پياپي دومشماره

7/7/1398، تاريخ پذيرش: 21/10/1397تاريخ وصول:

1398 تابستان)، 42(پياپي دوم، شماره يازدهم، دوره جديد، سال پنجم، سال پنجاه و تاريخيهاي پژوهش /50

مقدمهمقدمه

مسئله بيان

ــوري در ــا224( ساســاني امپرات موســيقي) م651ت طاليــي دورة دوران، ايــن و داشــت ايويــژه اهميــت شناسـايي . رودمـي شـمار بـه تانباسـ ايـران موسيقي يكـي : اسـت ممكـن روش دو بـا عصـر اين سازهاي

در موسـيقي آالت از برخـي اسـامي كه مكتوب منابعنگـاره بـر منقـوش تصـاوير ديگـري و شده ذكر آنها

كـه ... و مهرهـا هـا، موزاييـك اي،نقـره ظروف كندها، اطالعات سازها دربارة منابع اين و است مانده برجاي .كنند مي ارائه مفيدي

شـهريار نخسـتين ،)م241تـا 224( بابكـان اردشير و داد جـاي خاصي طبقة در را دانانموسيقي ساساني،

بنــديطبقــه ايــن نيــز او از پــس پادشــاهان زمــان در. (Farmer, 1967: 2786) يافــت ادامــه همچنــان و بودند موسيقي مشوق و دوستدار ساساني شهرياران

. داشـتند آشـنايي موسـيقي با خود آنها از بعضي حتي از مانده،برجاي آثار و كندهانگاره در منقوش سازهايــاربرد ــنايي و ك ــانيان آش ــا ساس ــيقي ب ــم و موس عل

سـاز دسـته سـه با آثار اين در. دارد نشان سازشناسي و (Chordophones) زهـي سـازهاي : شويممي مواجه

ــادي ســازهاي ــه ســازهاي و (Atrophones) ب ايكوب(Membranophones) )،233: 1390 مسعوديه.(

و كـواذان بنـدهش، خسـرو نظير پهلوي متون در ايـن بـه زريـران يادگـار و آسـوريك درخت ريدگ، رسـالة متـون، ايـن بـين از. اسـت شـده اشاره سازها سازهاي از تريكامل فهرست ريدگ و كواذان خسرو

ون ون، چنـگ، سـازها ايـن كه كندمي ارائه دوره آن تمبـور و شيشـاك زيـل، سـيوار، تمبـور، بربت، كنار، ).32 ،1371 آسانا، جاماسپ( شد مي شامل را بزرگ در چنـگ، دهـد نشـان اسـت آن بـر پژوهش اين از ساسـاني، دورة سـاز تريناصلي و ترينمهم جايگاه

در سـاختمان، نظـر از سـاز ايـن و گرفته نشئت كجا تغييراتـي چه دستخوش خود، از پيش ادوار با مقايسه

تغييـرات كـه مسـئله اين بررسي همچنين است؛ دهش و بهبـود راسـتاي در چنـگ سـاز در پذيرفتـه صورت در چنـگ اينكـه و خيـر يا است شده انجام آن تعالي هـايي ويژگـي چـه ساسـاني ةدور از ماندهبرجاي آثار

هاتفاوت چه تاريخي ادوار ديگر در چنگ با و داشت .است هشپژو اهداف ازجمله داشت هايي شباهت و

پژوهش پيشينة در را مهمــي نكــات تــاريخي، منــابع در پــژوهش

ايـن در امـا دهـد؛ مي دست به باستاني سازهاي زمينة كاربرد و فرم و شكل نظر از سازها بنديتقسيم منابع، پيشـينة بـر نگرشـي . خـورد مـي چشـم بـه كمتر آنها

اثـر اسـالم از پـيش آثـار روايت به ايران در موسيقيــازي ــاران و اي ــي ،)ش1383( همك ــازهاي از برخ س فقط و است داده شرح را باستان ايران آثار در منقوش اثـر ايـران موسـيقي تاريخ. دربردارد را سازها معرفي مختلــف ادوار موســيقي) ش1388( مشــحون حســن و دوم هايفصل در. است كرده بررسي را ايران تاريخ ةردو رامشـگران و موسيقي و شعر به كتاب اين سوم

توصـيف از مذكور اثر ولي است؛ شده اشاره ساساني بـا پژوهشـي در). ش1382 نيا، رضايي( رودنمي فراتر موسـيقي ،باستان ايران در مذهبي موسيقي جايگاه نام

ــذهبي ــف ادوار در م ــران مختل ــتان اي ــي باس و معرف كـاربرد و سـازها زمينة در اثر اين و شود مي توصيف

زمينـة در گفت بايد. نهدنمي اختيار در اطالعاتي آنها ويـژه بـه و باسـتان جهان در سازها كاربرد و موسيقيــاكنون ساســاني، عصــر صــورت جــامعي پــژوهش ت تنها نيز پژوهشگران پراكندة هاينوشته و است نگرفته

.گذاردمي خوانندگان اختيار در عمومي اطالعاتي

51/.م)1779تا1694/ق1193تا1105( باستان نزديك خاور هايتمدن ديگر در ساز اين مقايسة و ساساني چنگ پيشينة

پژوهش ماهيت و ضرورت و پژوهش قايي،موسي هنري پيشينة از آگاهي بدون نيست؛ پذيرامكان موسيقي در ايران هنر تاريخ بررسي دورة سـاز تـرين مهم حكم در چنگ، بررسي همچنينمي آشكار ما براي را باستاني ساز اين پيشينة ساساني،

جـامعي پـژوهش تـاكنون آن ةدربار كه ايمسئله. كند و مكتوب متون در ماندهبرجاي آثار. است نشده انجام دارد حكايـت ساز اين در تغييراتي از شناختي،انباست مانـده، برجاي آثار تعدد نظر از چنگ نقوش فراواني و

ازپــيشبــيش را موضــوع ايــن در پــژوهش ضــرورت . كندمي آشكار

بحث رودان ميـان در موسـيقي بـاب در ها يافته نخستين

گـردد برمـي مـيالد از پـيش پـنجم هـزارة بـه باستان(Kilmer, 2001: 481). آمده دست به مهرهاي و ها لوح

رودان، ميـان در پـيش سـال هزار پنج حدود مربوط به كنـد مـي تأييـد باسـتاني هاي تمدن در را چنگ وجود

نويسـندگان پـژوهش، ايـن در). 131: 1378 كيلمر،( در چنـگ پيشـينة دربـارة را مكتـوب و مادي شواهدــل، ســومر، مصــر، هــاي تمــدن ــالم و آشــور و باب اي ساســاني و اشــكاني هخامنشــي، ايرانــي هــاي نتمــد

.اند كرده تحليل و بررسي

باستان نزديك خاور هاي تمدن در چنگ پيشينةآالت موسيقي از نظر صداشناسي، تكنيـك كـار و

و اسـت رفتـه كار به آنها ساختمان در نوع موادي كه. دارنــد فراوانــي اهميــت تــاريخي، نظــر از همچنــينــورات ــديمي از ت ــرينق ــناد ت ــوب اس ــة در مكت زمين

ــايي ــر در. سازهاســت شناس ــازهاي از داوود مزامي س امـروز به تا آنها بيشتر كه است شده برده نام مختلفي

: 1383 ايازي،( اندبوده رايج مختلف هايملت بين در چنگ به تصوير پرتعدادترين سازها، اين بين در). 14

.است مربوط

،(Gis ZAG Sal) چنـگ نـام سومري هايلوح در اينكه براي. است آمده كشيده زه با چوبي ساز معنيبه

بـازوي از هاسيم باشد، كمان شكل به چنگ ساختمان آن به را شكلي و شدمي وصل افقي بازوي به عمودي

شـده شـناخته بـاز مثلـث هاسومري نظر از كه دادمي مستشرق ،(Henry Genouillac) ژنوئياك هانري. بود

شاهان افتخار در سرودهايي بر دداشتييا در فرانسوي، كلمـه هـا لوح در سومريان كندمي اشاره ايسين دوران گرفتـه كـار بـه زه يـا نـخ معنيبه را (pitnu) نو پيت هالوحه روي كه (pitnu sa ZAG-SAL) واژة و بودند سـاز براي روده از شدهساخته زه به بايد شودمي ديده

شـد مي ناميده نيز (AL) چنگ شكل اين. باشد مربوط ).58: 1376 گالپين،( است موسيقي يا صدا معنيبه كه

چهـارهزار حـدود در زهـي سـازهاي تمامي نياي داشـته رواج مصر و بابل سومر، در ميالد از پيش سالدسـته و كاسـه شامل سازها اين نخستين شكل . است مـدعا ايـن گواه. بود سيم چند با كشيده و باريك اي كـه هاسـت آرامگـاه نقاشي و گورها از دهش يافت آثارمـي نشان خوبيبه را سازها اين شكل و نواختن شيوةسنت بيان برافزون سازها). 39: 1373 كينز،جن( دهد در هيجـان و ايجاد رقص ةكنندهمراهي شفاهي، هاي مذهبي هايآيين در علت همين به بودند؛ جنگ زمان

.دداشتن بارزي نقش بزم و رزم مراسم و

باستان مصر در چنگ مصـر در كنـد مـي اشاره خود پژوهش در بليبرگ

او. اسـت داشـته وجـود سـاز از مختلفي انواع باستانبـه كـه دانـد مـي نـوع دو بر را باستان مصر در چنگ

زاويه چنگي و بوده مربوط مصر به انحصاري صورت شـده وارد منطقـه ايـن بـه رودانميـان از كه بوده دار

طـور بـه ). 1شـكل ( (Bleiberg, 2005: 155) اسـت هـاي هـاي چنـگ چنـگ بربر مشتملمشتمل مصرمصر دردر بوميبومي هايهايچنگچنگ كلي،

وتـر وتـر 2020تـا تـا 88 بابا بزرگبزرگ هايهايچنگچنگ وو وتروتر 44تاتا33 بابا كوچككوچك مشحون،مشحون،(( شدندشدندميمي نواختهنواخته ايستادهايستاده حالتحالت دردر كهكه بودندبودند13881388 : :2020.(.(


آيين در كه است سازي چنگ ها،مقبره و معابد در برخي. است شده كشيده تصوير به بيشتر مذهبي هاي سـازهاي برافزون مصر در ولي اند؛بومي سازها اين از

سازهايي. بردندمي بهره نيز وارداتي سازهاي از بومي، چنگ. بودند شده سرزمين اين وارد زمان طول در كه گرفتـه كار به سپس و شد مصر وارد رودانميان از نيز بـومي موسـيقي آالت هرگـز هـا مصـري هرچند شد؛

.(Bleiberg, 2005: 155) نكردند اره را خويش چنـگ بـه شـبيه شدمي استفاده مصر در كه سيتار

. شدمي واقع افقي سطح موازي هاسيم زاوية ولي بود؛ زمـين سـطح بـر عمود چنگ، تارهاي كه صورتي در

كــه بــود معمــول نيــز چنــگ از ديگــري نــوع. اســت بـه كـه داشـت را ويژگـي اين هاچنگ ساير برخالف

مي هاشانه از يكي روي را آن و شود ملح كامل طور بـود سـيم چهـار يـا سـه آن هايسيم تعداد. نواختند

هـاي صوت ثبت براي مصريان). 165: 1381 خالقي،(. بردنـد مـي بهـره هاييو نشانه عالئم از خود موسيقي مصر، باستاني موسيقي پژوهشگر ،(Hikman) هيكمن و تثبـ بـراي هيروگليـف خـط از مصريان كرد ثابت كردنـد مـي اسـتفاده خـود موسـيقي هايصوت تداوم

(Maspero, 1968: 279) )2شكل.( باستان سومر در چنگ

ميـان سـفالي قسـمت در سومر باستاني سرزمين اكـد كشـور جنـوب در و فـارس خليج مجاور رودان، آيـد، برمـي اسـاطيري تـاريخ از چنانكـه . داشـت قرار

از يـا فارسخليج زا دريا، راه از مردماني دارد احتمالــه مصــر، باشــند كــرده مهــاجرت ســومر ســرزمين ب

سـامي مردمـي كـه هـا اكدي). 179: 1343 دورانت،( تصـرف را سومر سرزمين م.پ2350 حدود در بودند در. (Kilmar, 2001:480) )م.پ2295تا2350( كردند

اهميـت موسـيقي سومريان مذهبي رسوم و تشريفات منظـور به خاص، سميمرا در را موسيقي آنها و داشت كردنـد مـي اجـرا سـرايش و كالم با خدايان، پرستش

).165: 1381 خالقي،(ــم در ــتايش مراس ــتگان س ــافظ فرش ــزدان، مح اي

و سـرود بـا همـراه مرثيـه، صورتبه مذهبي موسيقي موسـيقي سازهاي ترينكهن. شدمي اجرا مذهبي شعر ايـن بـر دليلـي اور هـاي خرابه حفريات در شدهيافت

ــمس،( مدعاســت ــن از). 25: 1383 ش ــه، اي دو منطق. اسـت آمده به دست كوچك چنگ نه و بزرگ چنگ يكي جز به و اند شده ساخته كاج چوب از سازها اين كيلمـر، ( دارنـد سـيم دوازده بقيه دارد، سيم سيزده كه

نوازنـدگان و هادر اين نقوش، رقصنده ).131: 1378نگـاره بـه بايد جمله آن از كه دارند حضور نيز چنگ

اشـاره اور پادشـاهان از يكـي آرامگـاه داخل كندهاي حـال در زنـي و چنـگ نوازنـدة يـك آن، در كه كرد

).9: 1344 حسني،( خوردمي چشم به رقصو VIIB يهـا يـه هـا در ال يكاييآمر يهايدر حفار

VIII يهـا از لوح ياريقطعات بس يپور،در ن ينانامعبد ا ــذر ــه،آن ناح ين ــق ي ــه دوره متعل ــاب ــدوگودا يه يم

ظرافت و نداشتنيافت شده است. يليمسوكورو و مزكه دارد اين از ايتدر ساخت آنها، حك يمهارت هنر

بوده يمذهب يسومر كه شهر يسيباشنانه مركز ز يپورنهـاي هـاي كـاوش كـاوش براسـاس براسـاس ). ). 5959: : 13921392(مورتگات، (مورتگات، است مربوط بـه اوايـل هـزاره سـوم پـيش از مربوط بـه اوايـل هـزاره سـوم پـيش از ييشناسشناسباستانباستان

سومر، موسيقي بخش مهمي از امور زنـدگي سومر، موسيقي بخش مهمي از امور زنـدگي ميالد در ميالد در سـازندگان آالت سـازندگان آالت كـه كـه استاست ودهودههاي سلطنتي بهاي سلطنتي بدر مكاندر مكان

بردند بردند ين ساز مهارت فراواني به كار ميين ساز مهارت فراواني به كار ميييموسيقي در تزموسيقي در تز(Kilmer, 2001: 481)..

بلنـدي بـا آهـك سـنگ از سـنگي لوحـة يك بر پيش سال هزار سه حدود و خفاجه به كه متر سانتي32 اسـت، مربوط قديم هايسلسله دوم دوران و ميالد از


موتيـف . كـرد مشـاهده توانمي را شكلكماني چنگي در. است ضيافت صحنة نذري، برجستة نقوش اصليمـي ديده نشستهبرتخت زني پيكرك صحنه اين مركز كـه دارد قـرار مـردي او مقابـل در كـه حالي در شود

ــامش ــر او از مق ــزون. اســت كمت ــراف خــدمتكاران، ب مورتگـات، ( شوندمي ديده نيز امشگرانر و نوازندگان

).3شكل) (59: 1392 كشـف اور شـهر در كه است م هري ديگر، تصوير

نگهـداري فيالدلفيـا دانشـگاهي موزة در و است شده نـوع اين تفاوت. است م.پ2800 به متعلق و شودمي

عمودي قسمت نواختن، هنگام كه است اين در چنگ انـواع در ولـي يرد؛گمي قرار نوازنده شانة روي چنگمـي نواختـه زمين روي يا سكو روي چنگ تر،بزرگ ).4شكل) (62: 1376 گالپين،( شد

محـل در كـه اوروك باسـتاني شـهر هايويرانه از شرق جنوب كيلومتري250در ارقه يا ورقه فعلي شهر

از متعــددي كوچــك هــايپيكــرك دارد، قــرار بغــداد پيكـرك هـا آن از يكـي . است آمده دست به نوازندگان

بـه چنـگ كـه است شكلمثلثي چنگي با ايستاده زني بـه و دارد قـرار او چـپ دسـت در عمـودي صورتــگ ــازي،( اســت موســوم ايســتاده چن ) 67: 1383 اي

ــوط ايســتاده هــايچنــگ). 5شــكل( ــه مرب حــدود ب بــه مربــوط نهاونــد ايســتادة چنــگ و م.پ1900 كــاخ نــواز چنــگ زن موزاييــك چنــگ بــا م.پ2200 در كـه مـيالدي سوم سده دوم نيمة به مربوط وربيشاپ تفـاوت . دارد مطابقـت شـود، مي نگهداري لوور موزة جعبـة وجـود در ديگـر هايچنگ با هاچنگ نوع اين

آغـوش در كـه اسـت سـاز عمودي بازوي در صوتي ساز اندازة وقتي معمول، طور به. گيردمي قرار نوازندهبـزرگ صـوتي جعبـة يا كاسه داراي شودمي تربزرگ حجـم و تـر بـم آن صـداي گونـه، اين و شودمي تري

).6شكل( شودمي بيشتر آن صداي باستان بابل در چنگ

و آشـور و بابـل به مربوط شناختيباستان منابع از در كـه آيـد برمـي چنين هاسرزمين اين مجاور نواحي

ابتدايي تكامل مراحل به مختلفي سازهاي نواحي، ايننگاره اين در. است بوده مرسوم آنها نواختن و رسيده تشـخيص تـوان مي را ساز نوع هشت كمدست كندها ،)م.پ745تا2225( بابل فرمانروايي و اقتدار دورة. داد

از كـه نقوشـي . اسـت داشـته دوام سال 1480 حدود سـازهاي از چنگ دهدمي نشان است دست در سازها دمـيال از پـيش سال دوهزار از كه است قديمي بسيار ).104: 1354 فروغ،( است داشته رواج مناطق اين در

باسـتان، رودانميـان بـر بابليان حاكميت عصر در شـد؛ تركامل و يافت تحول مذهبي نواخواني صورت

نغمـه 27 بـه مـذهبي سـرودهاي تعداد كه ايگونه به يافتنـد تحـول ترتيـب همـين بـه نيـز سازها و رسيد

معابـد بـه مربـوط هايپالك). 28: 1369 رابرتسون،( مـذهبي هـاي موضـوع بـا شـده، پخته گ ل از اور شهر از هـايي صـحنه هـا پـالك ايـن نقـش . انـد شده تزيين هنرمندان بخشالهام كه گيرد دربرمي را روزمره زندگي عود و چنگ نوازندگان تصاوير همچنين و است بوده ايـن ). 127و126: 1380مجيـدزاده، ( دهـد مي نشان را

آنها بلندي و است مربوط وران بابل قديمها به د پالك ثبـت شـمارة بـا اكنـون و است مترسانتي11تا10 بين

).7شكل( شودمي نگهداري لوور موزة در 1441 باستان آشور در چنگ

. نامنـد مـي امپراتـوري عصر را جديد آشور دوران قـرن پايـاني هـاي سال در اول نينورتاي-توكولتي قتل

هنـر پرافتخار دوران پايان طةنق ميالد از پيش سيزدهم بـه سـال سيصـد حدود تاريخ آن از. بود مياني آشور دوم، نصيرپال آشور پادشاهي دوران در تا كشيد درازا شـهر در امپراتوري عصر معماري و هنر واقعي مكتب آشور معماري و هنر او. شود ريزيپايه) نمرود( كلخو

ايـن در. )180و179: 1380 مجيدزاده،( كرد متجلي را


بــه مــذهبي امــور از را خــود كــاربرد موســيقي دوره، مجيـدزاده، ( داد تغيير درباري رسوم و جشن موسيقي

1380 :30.( سيم نه يا هشت را هاسيم تعداد آشوري، چنگ در چنـگ اين تصوير). 105: 1354 فروغ،( دادندمي قرار. اسـت آمـده شير و وحشي گاو شكار صحنة كتيبة در

غربـي شـمال كـاخ از و مرمـر سـنگ از مذكور كتيبة. اسـت آمـده دسـت بـه نمرود در دوم نصيرپال آشور ثبـت شـمارة بـه و اسـت مترسانتي95تا92 آن بلندي

لنــدن در بريتانيــايي مــوزة در 124533 و 124948 كـاخ از ديگـر، تصـوير ). 8شـكل ( شـود مي نگهداري حـال در را شـاه كـه نينواسـت در آشوربانيپال شماليــام ــم انج ــراب مراس ــانيش ــر افش ــر ب ــيرهاي پيك ش

مرمر سنگ از آن جنس. كشدمي تصوير به شكارشده، شـود مي نگهداري لندن در بريتانيايي موزة در و است

).9شكل( در نينـوا هـاي كـاخ كندهاينگاره از بزرگي بخش

ــان ــوربانيپال زم ــه آش ــگ ب ــايجن ــوربانيپال ه ــوربانيپالآش و و آش. اسـت بـوط مر هـا ايالمـي با ،،پدربزرگ او، سناخريبپدربزرگ او، سناخريب

هـاي پايتخـت از يكـي مـدكتو، شدنتسليم آشوريان، تصوير به غربي جنوب كاخ در را جديد ايالم دوگانة جمعيـت و است شده متروك كلي به شهر. اندكشيده

سويبه چپ سمت در اطاعت و تسليم ابراز براي آن از گروهـي تر،پايين صحنة در. اندحركت در آشوريان و زنـان آنهـا دنبـال بـه و ايالمـي مرد و زن نوازندگان يعنــي خــود، جديــد شــاه از اســتقبال بــراي كودكــان اين). 220: 1380 مجيدزاده،( اندروان نيكش،-هومبن شـمالي كاخ در و بوده مرمر سنگ جنس از كندنگاره

و اسـت بـوده متـر 49/1 ارتفاع با نينوا در آشوربانيپال در نيـايي بريتا مـوزة در 124802 ثبت شمارة به اكنون ).10شكل( شودمي نگهداري لندنلـذت معنـي بـه ،(HUL) هول واژة رسدمي نظربه

در چنـگ سـاز كـارگيري به براي خوشحالي، يا بردن بابلي، لوحي در را آن آشوري نام. است آمده هاجشن

قـرن در آن معابد و شهر بناي تجديد يادبود حكم در با را آن هاياديش شايد«: بينيممي ميالد، از پيش هفتم خوانده سرود در (Caggal) چاگال يا (Zakkal) زاكال »بخوانند آواز در را آن مغرورانه مردان، شايد و باشند

).11شكل) (64: 1376 گالپين،( كـاخ در ايشـاهانه ضـيافت صحنة ديگر، تصوير

از پوشـيده آالچيقي زير در آشوربانيپال. است شمالي از شـماري و اسـت يـده آرم تختـي بـر مو هايشاخه

سـمت از غذا، و ميوه از پر هايسيني با خدمتگزاران، نوازندگان آنها سر پشت. شوندمي نزديك آنها به چپ

از كنـد نگـاره ايـن . دارنـد قرار ضرب و فلوت چنگ، اكنـون و است متر39/1 ارتفاع به و مرمر سنگ جنس

ــوزة در ــايي م ــدن در بريتاني ــداري لن ــي نگه ــودم ش ميـان در كـه شـكلي كماني چنگ برافزون ).12شكل(

حفـظ را خود موقعيت باستان رودانميان متمدن اقوام نقشـي آشـور در كه خوريمبرمي ديگري ساز به كرد،

در احتمالبه زمان آن در و داشت پسندعامه و مردمي اختـراع سـاز اين. شدمي شناخته سازها سلطان حكم

يـا مـوز يك از ايپيكره دستان در زيرا نبود؛ جديدي كـه اسـت ) م.پ1900. ح( پخته گل از دختيبغ شايدــيپار در ــت س ــده ياف ــت ش ــالپين،( اس ) 64: 1376 گ ).13شكل(

ايران فالت در واقع هايتمدن در چنگ پيشينة باستان ايالم در چنگ يكـي كـه دارد وجـود اركسـتر از كامـل نمونة دو ةدسـت . اسـت سـرايندگان ديگـري و نوازندگان دستة

كـه اسـت شـده تشـكيل نوازنـده يازده از نوازندگان نـي نوازنـدة دو و چنـگ نوازنـدة هفـت دربرگيرندة و دارد سنتور به نفر سازي شبيه يك و است مضاعف


زنـد مـي ضـربي آلـت قسـم يـك هم يازدهم نوازندة هـاي كـاخ برجسـتة نقـوش از). 166: 1381 خالقي،(

چنـگ يرتصـو تـوان مـي آشـوربانيپال دوران در نينوا بـه مربـوط م هري از همچنين كرد؛ مالحظه را ايالمي خوزسـتان چغاميش از كه ميالد از پيش چهارم هزارة

بـا نوازنـدگان م هـر، ايـن بـر . اسـت آمـده دسـت به از كـه اندشده نقر چنگ و ني طبل، همچون سازهايي خوزسـتان ساكنان نزد آن جايگاه و موسيقي پيشرفت دارد نشـان پـيش سـال هـزار شـش حـدود در باستان

).14شكل) (21: 1382 سپنتا،( Delougaz) كـانتور و دلوگاز را ها كندهنگاره اين

and Kantor) كشـف م1966تـا 1961 هـاي سـال بين م.پ3400 بـه ايـران فـالت در چنگ قدمت. اندكرده اثـر، اين .(Delougaz & Kantor, 1968: 31) رسدمي چنـگ . كنـد مـي مجسـم را امروزي اركسترهاي نياي

ماننـد شـاخ ساز دو ديگري نوازندة و نوازطبل بزرگ، جـز به نوازندگان،. است خوانآوازه چهارم نفر و دارد

در و اندچرخيده راست سمت به همگي طبل، نوازندة نشسـته مسندي روي كه شودمي ديده مردي رو،روبه دهنـدة نشـان تصـوير ايـن گفـت بايد درنتيجه،. است

مـذهبي مراسـم بـا كه موسيقي با راههم است ضيافتي . (Delougaz & Kantor, 1968: 30-31) دارد ارتباط

خوزستان چغاميش با بغداد خفاجه چنگ شباهت شكل نظر از همچنين و نوازنده برابر در ساز اندازة در وجود در تصوير دو بين تفاوت. است آن ساختمان و

از كـه اسـت چغـاميش چنـگ در بزرگ صوتي جعبة دهـد مـي نشـان را ترييافتهتكامل ساز صدادهي، رنظ ).15شكل(

مـيالد از پـيش سوم هزارة اوايل از گلي لوحي بر در روان تختـي بـر ايـزدان از يكي تصوير شوش، در

نوازنـده و است شده حك معبدي سويبه حمل حال مقابـل در ساز نواختن حال در كه دهدمي نشان را اي

رواج رودانميـان سراسر در سنت اين. است دختيبغ ).58: 1376 هينتس،( است داشته دوم و سـوم هـزارة گلـي مهرهـاي از بسياري در مـذهبي امـور در نوازنـدگان از استفاده ميالد، از پيش چنگ، مانند موسيقي آالت نواختن. خوردمي چشم به

نيـز ديگـر آثـار در ايزدبـانوان مقابـل در دهل و طبللـوح ). 99: 1375 بيـاني، زادهملـك ( شودمي مشاهده

هجـدهم سدة ها،مخسوكل دوران به مربوط گلي هاي دهـد مـي نشان را نوازندگاني ميالد، از پيش هفدهم و عودنـد و چنـگ نـواختن حال در برهنه صورتبه كه ).173: 1370 مجيدزاده،(

شـاه برابر در حيوانات قرباني مراسم فرح كول در در ايالم شرقي مناطق در آيپير محلي فرمانرواي هني، ،)م.پ716تا699( دوم ناهونتةشوتروك پادشاهي دورة سـرزمين حـامي ايزد ،(Tiruter) تيروتير خداي براينگـاره باالي قسمت در. است شده نقش) ايذه( آيپير، كه اندشده نقش نوازنده نفر سه پادشاه رويروبه كند، بـزرگ شـكل مثلثي چنگ نواختن حال در نخست نفر

فلـوت نوازنده سوم نفر و لير نوازندة دوم نفر و است ).16شكل) (194شكل ؛94: 1370 مجيدزاده،( است

هخامنشيان دورة در چنگبـه هـرودوت، و گسـنوفون نظير يوناني، مورخان

اشـاره هخامنشي دوران در ايرانيان موسيقي به دفعات شناسي،باستان و مكتوب شواهد ميان در ولي اند؛كرده در كـه برشمرد توانمي را محدودي آثار چنگ ارةدرب مانـده برجاي تصويري يا شده برده نامي چنگ از آنها اقـوام بـه متعلق دوره، چنگ اين آثار معدود از 1.باشد

آرميتـاژ موزة در پازيريك گنجينة در كه است سكايي ديوگنـوس ).757: 1370 بهـزادي، ( شود مي نگهداري

(Diogenes) در اسـت معبـدي كه هيتاآنا توصيف در نـام چنـگ از سـارد، غربـي جنوب در پاپايهي شهر : است برده سـاكن باكتريـايي و لوديـايي دوشيزگان ام شنيده«


از انداختـه سـايه هـاي بيشـه در هاليس رود هاي كرانه آرتميس تمولوس غار، ايزدبانوي درخت برگ و شاخ نـد، نواز مـي چنگ چون. كنند مي ستايش و پرستش را

ايرانيـان سبك به نيز فلوت. دهد مي جواب زهي ساز آمـد خـوش را جمعـي دسته آواز تا پيوندد مي جمع به

).264: 1375 بويس،( »گويند بــا زهــي ســازهاي نــوازيهــم از توصــيف، ايــن ايـران در گروهي همخواني همچنين و بادي سازهاي اثـر . دارد نشـان اقـوام اين از ترپيش قدمتي با باستان در موجـود يمـاني سنگ از شكلسوسكي مهر ديگر، نيمـرخ حالـت در پارسي زني كه است بوستون موزة

ــته ــت نشس ــغول و اس ــواختن مش ــگ ن ــت چن اس(Boardman, 2001: 964) )از چنـگ ايـن ). 17شكل

چنـگ زنان گ لي هاي پيكره سازهاي به ساختمان، نظر در كـه دارد شـباهت اشكاني و سلوكي هايدوره نواز

جعبة احتمال،به هاچنگ اين. است شده يافت اوروك بودنـد كوچـك صوتي جعبة داراي يا نداشتند صوتي

).18شكل( نقـش ايفـاي هاسوگواري يا هاجشن در خنياگران

بـه هخامنشـي دوران در خنيـاگران وجـود . كردندمي شـامل دوره ايـن متداول سازهاي. است رسيده اثبات و دهـل طبل، نقاره، ،)كرناي( كرنا ،)تبير( تبيره چنگ،). 167: 1381 خـــالقي،( اســـت بـــوده نـــاي انـــواع ايرانـي هنر كهن خلقيات در ضيافت و بزم هاي صحنه در و گرفتـه را آن هخامنشـيان هنر كه شودمي نمودار

: 1386 هـوار، ( اسـت شده نمودار دوباره اشكاني هنر129.(2

اشكانيان دورة در چنگ از دوره، ايـن بـه مربـوط اسـي شنباستان هاييافته

در. دارد نشـان ايـران فـالت در ساز اين دوبارة رواج در مكشـوف نـواز چنـگ زنـان گ لي هايپيكرك ميان

پيراهنـي بـا و ايستاده صورتبه كه است زني شوش، ايـن . است گرفته آغوش در را شكليمثلثي چنگ بلند

نايپه و مترسانتي5/11 ارتفاع ،387 ثبت شمارة با اثرمـي نگهـداري ايران ملي موزة در اكنون مترسانتي5/6

).19شكل) (78: 1383 ايازي،( شود نسـا، از شـده يافـت آثار روي چنگ تصوير تعدد برانگيـز تأمـل بابـل و آيرتام اوروك، شوش، سلوكيه،

سـاختمان و شـكل نظر از دوره، اين هايچنگ. است شـيده ك حـالتي آنهـا . انـد عمـودي و شكلمثلثي ساز، رويـم مـي پـيش آن انتهـاي سـمت به هرچه و دارند بيـرون سـمت بـه هـا چنگ ديوارة. شوندمي ترباريك از برخـي در. اسـت صاف داخل سمت به و دارزاويه در. اسـت سـيم هفت يا پنج هاسيم تعداد سازها، اين نگـه را سـاز تسـمه، از اسـتفاده با نوازنده ديگر، نوع

را آن مضـرابي كمـك بـا و دست دو با و است داشته اياسطوره مضاميني كه نسا هايريتون روي. نوازدمي كـه است شده كشيده تصوير به آپولو دارند، مذهبي و ).160: 1384 مسون،( است چنگ نواختن حال در

حـال در مـردي آيرتـام، كنـد نگاره روي همچنين گيرشـمن، ( است شده كشيده تصوير به چنگ نواختنيافـت نـواز چنـگ هايپيكرك شترينبي). 286: 1350پيكرك منطقه، اين در كه است مربوط سلوكيه به شده دسـت به نوازچنگ مردان و زنان از گلي فراوان هاي نوازنـدگان اين از توجهي درخور تعداد كه است آمده .(Van Ingen, 1939: 158) اندزنان

ساسانيان دورة در چنگ شـهرياران نـزد نداناموسيقي و موسيقي جايگاه. 1

ساساني ايـن موسـيقي، به ساساني شاهان عالقة به باتوجه

دوره، ايـن در. يافـت اعتبار و اهميت ازپيشبيش هنر دادمي تشكيل را ايراني تمدن از مهمي عنصر موسيقي

بابكـان اردشـير دورة در). 142: 1381 سـن، كريستن( ارج بسـيار را دانـان موسيقي و موسيقي) م241تا226(. بودنـد قائـل خاصـي جايگـاه آنهـا براي و نهادنديم

:نويسدمي چنين خود كتاب در مسعودي


طبقـه هفت و كرد مرتب را كسان طبقات اردشير« نگهبـان كه موبدان آن از پس و وزيران نخست،. نهاد و بود مؤبدان همه رئيس و القضات قاضي و دين امور كسـاني ار ديگر طبقة چهار و ديني امور نگهبان آنگاه عقد و حل مشورت و ملك كار و بودند تدبير اهل كه

طبقات آنگاه. داد ترتيب شد، مي ايشان حضور با امور بـه را موسـيقي صنعت آشنايان و مطربان و گران نغمه ).240: 1347 مسعودي،( »آورد نظام

و مقام ،)م438تا430( گور بهرام دورة در همچنينــاه ــة جايگ ــراف طبق ــاهزادگان و اش ــدان و ش و موب جايگـاه پادشاه اما ماند؛ باقي بود كه طور آن هيربدان

هـر و كرد برابر را خنياگران و نديمان يعني دسته، دو طربش به و شدمي او خاطر شادي موجب كه را كس ايـن اگرچـه رسـاند؛ مي طبقات ترينعالي به آوردمي). 70: 1343 جـاحظ، ( بـود طبقـات ترينپايين از فردــا590( دوم روخســ دورة ــه ،)م628ت طاليــي عصــر ب

عالقة و توجه علت به. است معروف ساساني موسيقيــه دوم خســرو ــيقي، ب ــن در موس ــوابغي دوره اي در ن شد ماندگار تاريخ در نامشان كه كردند ظهور موسيقي

دورة از مانـده برجـاي آثار در). 97: 1377 راهگاني،( .است شده نقر مختلفي سازهاي تصوير ساساني

ساساني دورة پهلوي متون در چنگ نام. 2

بندهش. الف

اثـر ايـن متن. است دادگي فرنبغ بندهش ةنويسند چگونگي به آن از فصلي و است ميانه فارسي زبان به

هابانگ قسمت، اين در. است يافته اختصاص هابانگ اسـامي بـا آنهـا از و انـد شده تقسيم كلي دستة پنج به

بانگ، آب بانگ، سنگ ،)نگچ نوعي: ون( بانگ وين ةدربـار . اسـت شـده برده نام بانگ زمين و بانگ گياه

كـه اسـت آن بانـگ ) ون( ويـن : اندآورده ساز صداي و تنبـور و بربت. برخوانند اوستا و نوازند پرهيزكاران

خواننـد ويـن نوازنـد، كـه ديگـر سـازي هر و چنگ

مـذهبي سرايش باستان ايران در). 93: 1369 دادگي،( موسـيقي از و بـوده معمـول نيـايش مراسـم هنگام به

گات مذهبي هاينيايش. است شدهمي استفاده خاصي مـوزون هـاي قافيه با هجايي سرودهايي هايشت و ها

در گـات . شـد مي خوانده آهنگين صورتبه كه است شـده تبـديل گاه به دري زبان در و گاس پهلوي زبان پسوند و است يموسيق آهنگ معنايبه واژه اين. است چهارگاه، گاه،سه دوگاه، نظير موسيقي الحان از برخي بـوده پارسـيان اندرگاهان هايگاه نيز و گاهپنج راست: هاسـت گـات در گانـه پـنج نمازهـاي شامل كه است

ــاه، ــپنتمذگاه، اهتوذگ ــترگاه، اس ــنوذگاه هوخش و اش نـوعي بـه موسيقي). 17: 1380 جوادي،( گاههشتريش هماننـد سـازهايي از استفاده و است ذهبم از برآمده دوره اين در ساز اين اهميت از مذهبي، امور در چنگ

.دارد حكايت

آسوريك درخت. ب

در كـه اسـت ميانـه فارسـي متون از يكي اثر، اين شـده سـروده اشـكاني پهلوي زبان به ساسانيان زمان دربردارنـدة شـعري، همچون آسوريك درخت. است

هـدف كـه است هم با مرتبط ماتكل از هاييفهرست را آن نظـر، ايـن از و است تعليم و حافظه تقويت آن ايـن . شـمرد تـوان مـي نيـز انـدرزي ادبيـات زمرة در

هـا، خـوردني هـا، پوشـيدني : از انـد عبارت هافهرستمي كار به جنگ در آنچه و افزارهازين عطرها، سازها، هبــ مربــوط هــايواژه زنــدگي، وســايل و لــوازم رود،

ــندگي ــطالحات و نويس ــي اص ــلي،( دين : 1393 تفض اسـت بند 54 داراي اصلي متن در منظومه اين). 258 اشـاره موسيقي آالت اسامي به 48و47 بندهاي در كه

كرده تقسيم سطر 121 به را آن ترجمه، در. است شده كهـن ساز پنج نام مناظره، اين از 101 سطر در كه اند .است شده ذكر


).113: 1371 آسانا،(جاماسب

100. māzdēsnān pādyāb pad man pušt dārēnd

101. čang ud win ud kinnār haw

barbut ud tambūr

102. hamāg zanēnd pad man srāyēnd

).327: 1371 آسانا، جاماسب(

پوسـت بـر پادياب ديسنانمز. 100 دارند من

و بـربط آن كنـار و ون و چنگ. 101 تنبور

مـن بوسيلة زنند) كه را هايي آن( همه) و. (102 سرايند

).150: 1371 آسانا، جاماسب(

ريدگ و كواذان خسرو رسالة. ج

Xusraw ud rēdag نـام بـه پهلوي در كه متن اين نام به) غالمي( ريدكي آن در كه است ايرساله است، بـه بـود، خسـروپرويز دربار نجباي از كه آرزوخوش بـه 18تـا 1 بنـدهاي . دهدمي پاسخ پادشاه هايپرسش هـاي مهـارت و علـوم از اطالعـاتي و زنـدگاني شرح از آواز خوش مقدمه، اين از پس. دارد اختصاص غالم بهتـرين دربـارة شـاه و بيازمايـد را او خواهـد مي شاه

آنچـه و) 59تا55( هامي ،)54تا20 بندهاي( هاخوراك و هـا گ ل ،)64تـا 60( هانغمه ،)66و65( خورند مي با

) 100تـا 98( اسـبان ،)97تا95( زنان ،)94تا68( عطرها او هـاي پاسخ همة و كندمي مطرح پرسش سيزده ،...و مــتن ايــن در). 289: 1393 تفضــلي،( پســنددمــي را

: از اندعبارت برد،مي نام ريدك كه سازهايي

)32:1371 ،جاماسب آسانا (

60. nōhōm framāyēd pursīdan kū huniyāgar-ē kadām xwaštar ud weh.

61. gōwēd rēdag kū anōšag bawēd, ēn and huniyāgar hamāg xwaš<ud> nēk.

62. čang-sarāy, win-sarāy ud kennār-sarāy, ud…(?) ud…(?) ud tambūr sarāy, barbut-sarāy ud nāy-sarāy ud dumbalag-sarāy …(?) ud dīrak-rasan-wāzīg ud zanjīr-wāzīg ud dār-wāzīg ud mār-wāzīg ud čamber-wāzīg ud tigr-wāzīg ud tās wāzīg ud wandag-wāzīg ud andarwāy-wāzīg…(?)…(?) tambūr ī meh (sarāy), spar-wāzīg, zēn-wāzīg ud gōy-wāzīg ud zil-wāzīg (?) šamšēr-wāzīg ud dašnag-wāzīg ud warz-wāzīg ud šīšag-wāzīg ud kabīg-

wāzīg. ēnand huniyāgar hamāg xwaš ud nēk. 63. bē abāg čang-sarāy ī kdanīg ī nēkōg pad šabestān [ kanīzag īčang-sarāy weh ] ka-š wāng tēz ud xwaš-āwāz, pad-iz ān kār nēk šayēd, <ud> win-sarāy <pad>xwaranī wuzurg

ēč huniyāgar pahikār nēst. ).239: 1371 آسانا، جاماسب(

خنيــاگري كــدام كــه پرســيدن: فرمايــد نهــم. 60« ؟)است( بهتر و خوشتر خنياگر چند اين. باشيد انوشه كه گويد ريدك. 61 ): اند( نيك و خوش همه

) ؟... (و كنارسـراي و سـراي ون اي،سـر چنگ. 62دنبلـگ سـراي، ناي سراي،بربط تنبورسراي، و) ؟... (و

داربازي، زنجيربازي، بازي،رسن ديرك و) ؟... (سراي و بنـدبازي بـازي، تـاس تيربازي، چنبربازي، ماربازي، ،)سـراي ( بـزرگ تنبـور ،)؟) ... (؟...( بـازي، اندرواي ،)؟( بـازي زيـل و بـازي گـوي بـازي، زيـن سپربازي،


و بـازي شيشـه و گرزبـازي و بازيدشنه شمشيربازي، ).اند( نيك و خوش همه خنياگر چند اين. بازيكبي

شبستان، در نيكو سرايچنگ كنيز) درباره( اما. 63خـوش و بلند صدايش كه) به سرايچنگ كنيزك آن(

سـراي ون با و شايسته بسيار كار آن براي نيز) و( آواز »نيســت برابــر) ي(خنيــاگر هــيچ بــزرگ مهمــاني در ).77: 1371 آسانا، جاماسب(

ساساني دورة شناسيباستان شواهد در چنگ. 3

كـه كرمانشـاه بسـتان طـاق كندهاينگاره كمك با قـرن و ششم قرن اواخر در) م628تا590( دوم خسرو بـه تراشـيد، بسـتان طـاق ديوارهـاي بر ميالدي هفتم

كنـدها نگـاره ايـن در. يميابمي دست ساز اين تصوير ديـوار بـر كه دارد وجود سلطنتي شكارگاه دو تصوير سـمت ديـوار بـر و گـراز شـكار منظرة چپ، سمت شـكار منظرة در. دارد قرار گوزن شكار منظرة راست، شـكل بـه خطوطي در را هانقش همة تاحدودي گراز قـايق پـنج نقش، اين وسط در. اندكرده محصور قابقـايق كنـار در قـايق دو تعداد اين از هك شودمي ديده كـه دهدمي نشان را زناني و دارد قرار پادشاه دو هاي وسـط، نوازنـدگان قايق در. اندچنگ نواختن حال در چهـار كنـاري، قـايق در و چنـگ نوازنـدة بانوي پنج

).20شكل( دارند جاي چنگ نوازندة بانوي در چنــگ، نــوع دو دهنــدة نشــان نمونــة نخســتين

آنهـا از يكـي . اسـت وحشـي گراز شكار از اي هصحن تـاي دو است و زيرين قسمت در صوتي جعبة داراي نـوع كـه دارنـد صـوتي جعبـة بـاال قسمت در ديگر

در كـانون بيشـتر نـادربودن، و قدمت علت به نخست چـوبي ايجعبـه از افقـي صـوتي جعبـة . است عالقه

كـه حـالي در. است متشكل (Oblong) شكل توخالي در. است كوك صفحة دربرگيرندة آن عمودي تقسم ها گره قسمت از مورب صورت به تارها صوتي، جعبة .شوند مي كشيده كوك صفحة روي

در كـه است چنگ از گونه همان به طور دقيق اين از پيش سوم مربوط به هزارة ها، سومري سلطنتي قلعة هفـتم قـرن آشـوري هـاي برجسته نقش روي و ميالد ديـده لنـدن، بريتانيايي موزة در موجود د،ميال از پيش اي ساسـاني نقـره بشقاب يك روي شود؛ همچنين مي نيز لنينگراد شناسي باستان هيئت به مربوط مجموعة در

نوازنـدة بـه چنـگ نـوع ايـن گويـا . است شده ديده ايـن طـوري كـه بـه بود؛ شده داده اختصاص اي ويژه سلطنتي، هاي قايق در هايي نواز چنگ را موسيقي آالت . نواختنـد مـي بسـتان، طـاق در وحشي گراز شكار در

همـين كـه دارد وجـود تار عدد ده ها چنگ اين روي نيـز آشوري دورة به مربوط هاي چنگ روي تار تعداد

).21شكل( )17: 1388 فارمر،( شودديده مي نـوعي و اسـت زهي سازهاي خانوادة از ساز اين قـرار آن پـايين در ياجعبـه كه آيدمي شمار به چنگمي را ساز اين همانندي). 63: 1379 پورمندان،( دارد حـدود مصري، مقبرة در شدهيافت افقي چنگ با توان

زه ده مصـري مقبرة افقي چنگ. كرد تأييد م.پ1000مـي نگهداري فلورانس شناسيباستان موزة در و دارد از كنگ، را چنگ نيز سامي ).69: 1376 گالپين،( شود اسـت باور اين بر و داند مي موسيقي، آالت ترين نكه گيسـوان بـا زن بايـد به طـور حـتم چنگ نوازندة كه

سـاز ايـن كه آنجا از .)48: 1349سامي، ( باشد افشان ايـن به و ساختند مي گنجشك زبان درخت چوب با را

كـه اند كرده اطالق را ون گفتند، آنمي ون نيز درخت ايـن . اسـت شده مي ناميده وون يا ون پهلوي زبان دروينا زبان سنسكريت در كه داشت كارايي آنجا تا ساز

(Vina) بين هندي در و (Bin) بوين قبطي در حتي و(Boien) بوينـه يا(Boini) مصـر باسـتان بينـت در و

(Baint-t) بنت يا(ban-t) 1388 فـارمر، ( گرفـت نام :18.(

ساز ناي ويژة جايگاه از ون از ماندهبرجاي نقوش


طـوري به. دارد نشان ساساني دوران در آن نوازندة و دو كنـار در را ون نوازنـدة گـراز، شكار منظرة در كه

منظرة در همچنين بينيم؛مي هاقايق در ساساني شهريارچنـگ گـروه از نفـر نخسـتين مقـام در گوزن، شكار شـاهد ). 22شكل( است شده كشيده تصوير به نوازان در ون نوازنـدة كـه اسـت سـاني سا نقـرة ظرف دوم،

). 23شـكل ( است پردازينغمه مشغول شاهانه ضيافت بيشـاپور كـاخ بـه مربـوط موزاييك قطعة سوم، شاهد سـاخته ) م272تـا 241( اول شـاپور زمـان در كه است كـاخ ايوان تزيينات از جزيي موزاييك اين. است شده

بـانوي . اسـت ساسـاني، شـهريار دومـين اول، شاپور نشسـته حالـت در آغوش، در بزرگ چنگي اب درباري قطعة صدها شامل موزاييك هر. است نواختن مشغول ضـلع در). 80تـا 46 :1378 گيرشـمن، ( است كوچكشده واقع موزاييك هايايوان آتشكده، غربي و شرقي

هـاي حالت در را زناني شرقي ايوان هايموزاييك. اندچنگ نشستة زن آنها از يكي كه دهدمي نشان مختلف

1381 نيـا، رضـايي ( اسـت عريـان نيمه پوششي با نواز ).24شكل) (14:

سـدة بـه مربـوط اينقره ت نگ چهارم، مادي شاهد زيبـاي هنرهـاي مـوزة در كه است ميالدي نهم/هشتم نوازندگان از نقوشي ت نگ اين. شودمي نگهداري ليونمـي نشـان موسيقي مختلف آالت نواختن حال در را

اسـت نـواز چنـگ بـانوي تصوير آنها از يكي كه دهد زرانـدود، اينقـره كاسة پنجم مادي شاهد). 25شكل(

اثـر، ايـن در. اسـت ميالدي هفتم سدة در شدهساخته از يكي. است شده تصوير تفكيك، به مختلفي تصاوير

را زنـي و طبل نواختن حال در را مردي تصاوير، اين ارتفـاع . هددمي نشان دارقوس چنگ نواختن حال در و متـر سـانتي 3/14 دهانه قطر متر،سانتي7/5 ظرف اين s 1987 ،105 ثبت شمارة به و است گرم481 آن وزن عمـوم ديـد معـرض در س كل ر . آرتورام نمايشگاه در

). 26شكل) (224: 1383 گانتر،( است

طـاق در گـوزن شـكار منظرة ،ون از ششم شاهد بستيچوب يرو تصوير، اين باالي در كه است بستان

بعضي كه اندنشسته زناني دارد، قرار آن بر نردباني كه تصوير، اين در. زنندمي كف برخي و نوازندمي چنگ نوازنـدة ششم نفر و نوازنده پنج نوازچنگ زنان تعداد گـراز، شكار و گوزن شكار تصوير، دو اين. است ون سـن، كريستن( است متر7/5عرض و متر8/3 ارتفاع با

ايالمـي چنـگ نوع از مذكور هايچنگ). 452: 1387 بعـدي هـاي دوره در را ايالمـي هنر استمرار كه است ).27شكل) (85: 1383 ايازي،( دهدمي نشان

در چنـگ جايگـاه : مكتـوب و مادي منابع برخورد باستان نزديك خاور هايتمدن

دستبه مهرهاي و هالوح نقوش بررسي به باتوجه رودان،ميـان در پـيش سـال ارهـز پـنج حدود از آمده آشـور و ايالم سومر، مصر، هايتمدن در چنگ وجود را آن نقـش معابـد، در چنگ از استفاده. شودمي تأييد در منابع، پاية بر. دهد مي نشان مذهبي و ديني امور در

بـومي چنـگ هـاي نـام بـه چنگ نوع دو باستان مصر تمـدن . اسـت داشـته وجود دارزاويه چنگ و مصرينمونـه نخسـتين ظهـور با مقارن توانمي هم را سومر تمـدن، اين در چنگ متداول انواع. دانست چنگ هاي در. است بوده مثلثي و ايستاده كماني، دار،ستون چنگ از پـيش سال دوهزار از ذكرشده، هايچنگ با مقايسه كمـاني چنـگ كـه داشـته رواج چنـگ بابل در ميالد اجـراي تفاوت. است دهبو تمدن اين در متداول چنگبـه ساسـاني دورة در متـداول ساز با هاچنگ نوع اين برمبني نقوشي مذكور، هايتمدن در كه است ايگونه در ولـي نشـد؛ يافت هم با چنگ تعدادي نوازيگروه نوازنـدگان كـه دارد وجـود هايينمونه ساساني دورة .اندنوازيهم مشغول گروهي صورتبه چنگ


تـري كوچـك صـوتي جعبه كه ييهاچنگ تصوير چـون است؛ شده نقش نوازنده بيشتري تعداد با دارند افـزايش را سـاز صـدادهي حجم صوتي، جعبة وجود بـر شـده كـاري كنـده تصـاوير به باتوجه البته. دهدمي

را شـاه خصوصـي ضيافت كه ساساني اينقره ظروف مجـالس در داشـت اجـازه ون نوازندة دهد،مي نشان

علـت بـه احتمـال بـه كه كند هنرنمايي هشا خصوصي بـوده نوازنـدگي در او مهارت و ممتاز و ويژه جايگاه ساسـاني، دورة از مانـده برجـاي آثـار براسـاس . است

راستاي در شده ايجاد دوره اين چنگ در كه تغييراتي تغييـرات ايـن . اسـت بـوده سـاز ايـن تكامل و بهبود

اين كمان نايانح ساساني عصر در. الف: از اندعبارت شود؛مي صوتي جعبه به صوت بهتر انتقال باعث ساز

فيزيكـي شـكل پيشين، هايدوره با مقايسه در. بمي خود به را توجهي درخور پيشرفت ساز ساختمان

چنـگ بـااليي قسـمت به صوتي جعبة انتقال. ج بيند؛ صـداي حجـم بتـوان كـه آورد وجود به را امكان اين نيـز هـا سـيم قرارگرفتن حالت. د كرد؛ تقويت را سازبه هاسيم اتصال زاوية گذشته، هايدوره در. كرد تغيير

تصـاوير بـه باتوجـه اما شد؛مي انجام مورب صورتسيم قسمت از سيم نصب زاوية دوره اين در موجود،

.شد عمودي صورتبه صوتي جعبه به اتصال تا گير

سـازهاي تفـاوت : مكتـوب و مادي منابع برخورد باستان نزديك خاور هايتمدن در ون و چنگ بـه چنـگ نـوعي بسـتان طاق در شكار منظرة در دسـت در سـاز قرارگـرفتن حالت كه خوردمي چشم

كندنگاره در. است متفاوت نوازندگان ديگر با نوازنده كـه دارنـد حضـور چنـگ نوازندة شش گوزن، شكار بـا ششـم نوازنـدة دسـت در سـاز قرارگـرفتن حالت جعبـة كه دارد نام ون ساز اين. است متفاوت نديگرا تصـوير همچنـين اسـت؛ زيرين قسمت در آن صوتي

نقش نيز آرميتاژ موزة ساساني نقرة بشقاب بر ساز اين

شـكار كنـد نگاره در ساز اين ديگر تصوير. است شده شــهريار كنــار در ون نوازنــدة كــه دارد وجــود گــراز

دردر ).28كلشـ ( است نواختن مشغول قايق در ساساني وو نفـر نفـر پنجپنج چنگچنگ نوازندگاننوازندگان تعدادتعداد گوزن،گوزن، شكارشكار منظرةمنظرة دردر نيزنيز گرازگراز شكارشكار منظرةمنظرة دردر. . استاست نفرنفر يكيك ونون نوازندةنوازندة پـنج پـنج ديگـر، ديگـر، قايققايق دردر وو نوازنوازچنگچنگ چهارچهار هاهاقايققايق ازاز يكييكي دودو ازاز هريـك هريـك كنـار كنـار دردر ولـي ولـي شـود؛ شـود؛ ميمي ديدهديده نوازنوازچنگچنگ ..دارددارد قرارقرار ونون نوازندةنوازندة يكيك ساسانيساساني پادشاهپادشاه

ون، در كـه است اين در چنگ با ون ديگر تفاوت از كننـد مـي اجـرا را زيرتـر صداي كه كوتاه هايسيم

جـاي ساز قسمت دورترين در و دارند فاصله نوازنده نوازنـده بـه هـا سـيم ترينكوتاه چنگ، در ولي دارند؛ ايجـاد را تـر بم صداي كه بلند هايسيم و ترندنزديك

نظـرة م در). 29شـكل ( دورترنـد نوازنـده از كننـد مي كـه دارد فـاخر بسيار ايجامه ون نوازندة گراز، شكار

از همچنـين است؛ شده منقوش هاگ ل از تصاويري با نوازنـدگان بـا مقايسه در نوازنده، اين نيز اندازه لحاظ موضـوع ايـن . اسـت شـده نقش تربزرگ چنگ، ساز نـزد نوازنـدگان اين كه باشد نكته اين كنندةبيان شايد

مي نظربه. اندداشته ايويژه جايگاه انيساس شهرياران ساسـاني شـهريار كه قايقي درون ون نوازندگان رسدچنـگ ولـي م ردند؛ نوازندگان دارد، حضور آن در نيز

نوازنـدگان اندام و اند زنان ديگر قايق دو درون نوازان پوششـي لحاظ از چه را زنانه ظرافت وضوحبه چنگ

مـي نشـان بـدن شكل لحاظ از چه و دارند تن بر كه همچنـين و هاشانه و قوي بازويي ون نوازندگان. دهد. دهـد مـي نشان را آنها م ردبودن كه دارند فراخي سينه

داردنبالـه دارنـد سـر به نوازچنگ زنان كه دستارهاييــا ســر پشــت و اســت ــي دارد؛ جــاي آنه ــتار ول دس

كنـد نگـاره در. است بسته كامل طور به ون نوازندگان جلوي ون نوازندة گوزن، شكار منظرة در بستان، طاق

نـواز چنـگ گروه برتر نفر مقام در و چنگ نوازندگانبـه ون نوازنـدة نيـز ساسـاني نقـرة بشقاب در. است


و دارد حضــور شــاه خصوصــي ضــيافت در تنهــايي .است پردازينغمه مشغول نتيجه حـوزة قـدمت پژوهشـگران، برخـي عقيـدة به بنا تـر ديـرين هـا تمدن ديگر از باستان انرودميان تمدني ساير به را خود فرهنگي آثار تمدني حوزة اين و بوده گذاشـته مسـتقيم تـأثير آنهـا بر يا داده انتقال هاتمدن و هنري هاياشتراك دهدمي نشان پژوهش اين. است

رد از باسـتان، خاورميانـة در واقع هايتمدن فرهنگي ديگـر سرزميني بر مينسرز هر تمدني قدمت اثبات يا

كشـف فرهنگـي مواد بررسي. است قدرتمندتر بسيار بابـل، آشـور، سـومر، مصـر، نظيـر هاييتمدن از شده و ابـداع كـه دارد آن از حكايـت غيره و باستان ايران

ــل ــگ تكام ــوزة در چن ــدني ح صــورت خاصــي تم اثـر در موسـيقايي ادوات و موسـيقي . اسـت نپذيرفته نـزد در... و فرهنگـي يي،جغرافيـا محيطـي، وضعيت ديگــري ســرزمين در و شــده ابــداع ســرزميني اقــوام

. است يافته تكامل و گسترش باسـتان خاورميانـة هـاي تمدن در چنگ بررسي با

ادوات و موســيقي هــا،ســرزمين ايــن در يــابيمدرمــي درخــور پيشــرفت مختلفــي هــايجنبــه از موســيقايي سـازها، ايـن ميـان از. انـد ديده خود به را ايمالحظه كـرده مـي ايفا را مهمي نقش معابد و هاكاخ در چنگ و ايكوبـه سازهاي با چنگ همراهي سويي، از. است

بـا موسيقي هايقطعه آمدن وجود به از بادي سازهاي نـوازي هم سوي، ديگر از و دارد نشان ريتميك حالت علـم بـا هـا تمدن آن آگاهي از ديگر سازهاي با چنگ

. اردد حكايت موسيقي دورة تـا كهـن هـاي دوره از چنـگ ساز تكامل در

خـورد مي چشم به آگاهانه و تدريجي تكامل ساساني، باسـتان ايران در سازها تكامل و موسيقي تداوم از كه

سـاده شـكلي به ساز اين ابتدايي ساختمان. دارد نشان

چنـد بـا كشيده و باريك ايدسته و كاسه يك كه بود از پـيش سـال چهـار حـدود از .شدمي شامل را سيم مصـر بابل، سومر، هايتمدن در ساز اين بعد به ميالد

ديده خود به را تدريجي تكامل و داشته رواج آشور و اي،نقـره هـاي ظـرف شـامل مانـده برجـاي آثار. است چنگ كه... و هاموزاييك كندها،نگاره ها،پالك مهرها،

ايـن هگـوا اسـت، شـده نقش آنها روي آن نوازندة و .مدعاست آييني، و مذهبي امور در خود نقش برافزون چنگ

كـرده مـي ايفـا بارزي نقش نيز بزم مراسم و دربار در چنـگ از اسـتفاده باسـتان، ايراني هايتمدن در. است در ضـيافت و بـزم هـاي صحنه وجود و خنياگران نزد كه دارد آن از نشان شناختيباستان و مكتوب هايداده خاورميانـة هـاي تمـدن از را ساز اين شيانهخامن هنر

اشـكاني هنـر در سـاز ايـن سپس گرفت؛ وام باستان خـود تكامـل اوج بـه ساسـاني دورة در و شد متجلي سـاز تكامـل ويـژه بـه موسـيقي، تعالي و رشد. رسيد ساساني شاهان عالقة از ساساني، امپراتوري در چنگ

هبيمـذ هـاي آيـين بـا ساز اين همراهي و موسيقي به . شد چنگ ساز ارتقاء و رشد باعث كه دارد نشان


پيوست

(Ref.: Bleiberg, E., 2005: pp.67-159-161-177 ) مصري دار زاويه هاي چنگ: 1شكل

هيروگليف خط با موسيقي عالئم: 2شكل

(Ref.: Maspero, G.,1963: p.279.)

سنگي لوح بر نگچ نوازندة: 3شكل

(www.oi.uchicago.edu/collections/highlights-collection-mesoptamia Ref.: no. A12417;

).167تصوير: 1380 مجيدزاده، ؛42تصوير: 1392 مورتگات،.


.)61: 1376 فرانسيس، گالپين،( اور منطقه شكل نيكما چنگ: 4شكل

).71: 1383 ايازي،( شكل مثلثي چنگ با ايستاده زن گلي پيكرك: 5شكل

2 1 بيشاپور نوازچنگ زن به مربوط شده بازسازي چنگ: 6شكل

(1 :www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/mosaic-woman-playing-harp 2:https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/angle-harp. N : 1441)

).127: 1380 مجيدزاده،( قديم بابل دوران قالبي، پخته گل چنگ، نوازندة برجستة نقش با پالك: 7شكل


شير و وحشي گاو شكار صحنة كتيبة: 8شكل

(www.iranicaonline.org/articles/music-history-i-pre-islamic-iran Ref.: British Museum, no.124948-124533)

).224: 1380 مجيدزاده،( شكارشده شيرهاي پيكر بر افشاني شراب مراسم كتيبة: 9شكل

پادشاه از استقبال حال در ايالمي، مرد و زن نوازندگان: 10شكل

(www.iranicaonline.org/articles/music-history-i-pre-islamic-iranRef.: British Museum, no.124802)

).145: 1376 گالپين،) (خوش( HUL براي سومري عالمت: 11شكل


آشوربانيپال پيروزي ضيافت صحنة: 12شكل

(www. britishmuseum.org https://blog.britishmuseum.org/who-was-ashurbanipalRef.

).223: 1380 مجيدزاده،

-https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/angle. 3 ؛.69: 1376 گالپين،. 2 نگارندگان؛. 1( سيپار ايستاده چنگ از نمايي: 13شكل

harpRef.)

).130: 1383 ايازي،( م.پ چهارم هزارة اركستر، با چغاميش به مربوط مهر: 14شكل

2 1 ).22: 1383 ايازي، ؛42تصوير: 1392 مورتگات،( خفاجه چنگ با چغاميش چنگ مقايسة: 15شكل


).نگارندگان( ايذه فرح، كول بزرگ، شكل مثلثي چنگ زندةنوا: 16شكل

2 1

چنگ نواختن حال در پارسي زن يك نقش با سنگي مهر: 17شكل ).نگارندگان ؛65: 1383 ايازي،(

4 3 2 1 ).نگارندگان ؛79 ،78، 65: 1383 ايازي،( 4،3،1 اشكاني و سلوكي هاي دوران با هخامنشي چنگ مقايسة: 18شكل

).78: 1383 ايازي،( شوش نواز، چنگ زن گلي پيكرك: 19شكل


).نگارندگان( كرمانشاه بستان، طاق نوازندگان، تصاوير با گراز شكار منظرة: 20شكل

(chang.351.0.htmlWWW.Simorq.org)گراز شكار منظرة در شده بازسازي چنگ تصوير: 21شكل

3 2 1 .)69: 1376 گالپين،. 3 ؛WWW.Simorq.org/chang.351.0.html 1&2( گراز شكار منظرة در شده بازسازي ون تصوير: 22شكل


شودمي نگهداري ارميتاژ موزة در كه ساساني نقرة ظرف روي نوازندگان تصوير: 23شكل

(pasha Zanous, H. & Sangari, E., 2018: p. 510. Gilded silver plate. Found in Lugovka (Perm region), now kept in St. Petersburg, State Hermitage; Ref. Agostini and Stark,

2016: 33).

است بيشاپور در اول شاپور كاخ به متعلق كه ساساني نوازچنگ بانوي از تصويري با: 24شكل

(sangari, E., 2013: vol. II, p. 250. Dessin d’après Ghirshman 1956, pl. V ; en couleur pl. B, pan. VIII).


).96: 1383 ايازي،( نوازندگان نقش با نقره تنگ: 25شكل

ساساني زراندود اينقره ظرف بر نقرشده نوازندگان تصوير: 26شكل

(sangari, E., 2013: vol. I, p. 347. Dessin d’après Arthur Sackler Gallery (Washington), S. 1987. 105, Gunter & Jett 1992, p. 163).


).ننگارندگا( بستان طاق گوزن، شكار منظرة در چنگ نوازندگان: 27شكل

).نگارندگان( بستان طاق گوزن، شكار منظرة در ون نوازندة تصوير: 28شكل

).نگارندگان( بستان طاق شكار، منظرة در چنگ نوازندگان با ون نوازندة تصاوير مقايسة: 29شكل


نوشتپي

در چنــداني اطــالع مــاد دورة موســيقي از هرچنــد. 1 نگـارس، آ از خـود مقالـة در بويس نيست، دست: 1397 بـويس، ( گويـد مـي سـخن مـادي، خنياگر

ارائـه مادي شواهد مادي دورة چنگ از اما ؛)434 .كند نمي

منيـژه و بيژن داستان در خويش پژوهش در سامي. 2 داخـل بيـژن وقتـي «: نويسدمي شاهنامه از نقل به

و طلبـد مـي را نوازنـدگان شـود، مـي منيـژه چادر و بربـت ايسـتاده، نوازنـدگان و كندمي ميگساري

: 1349 سـامي، ( خوانندمي آواز و نوازندمي چنگ5.(

كتابنامه

فارسي. الف

عسگري،عسگري،الههالهه مرضيهمرضيه گزواني،گزواني، هنگامههنگامه سوري،سوري، ايازي،ايازي،. . بـه بـه ايـران ايـران دردر موسـيقي موسـيقي پيشينهپيشينه بربر نگرشينگرشي ،،))13831383((

ميـراث ميـراث سـازمان سـازمان : : تهرانتهران ،،اسالماسالم ازاز پيشپيش آثارآثار روايتروايت ..كشوركشور فرهنگيفرهنگي

كـيش كـيش تـاريخ تـاريخ ،،))13751375(( رنـر، رنـر، گگ فرانتـز فرانتـز مـري، مـري، بويس،بويس،. . همـايون همـايون ترجمـة ترجمـة ،،گجستهگجسته اسكندراسكندر ازاز پسپس زرتشتزرتشت ..قومسقومس: : تهرانتهران ،،33جج زاده،زاده،صنعتيصنعتي

قفقـاز، قفقـاز، دردر كهـن كهـن هـاي هـاي قـوم قـوم ،،))13821382(( رقيـه، رقيـه، بهزادي،بهزادي،. . ،،حاصـلخيز حاصـلخيز هـالل هـالل وو النهـرين النهـرين بـين بـين قفقـاز، قفقـاز، ماورايماوراي ..نيني: : تهرانتهران

موسـيقي موسـيقي المعـارف المعـارف دايـره دايـره ،،))13791379(( مهران،مهران، پورمندان،پورمندان،. . ..تبليغاتتبليغات سازمانسازمان: : تهرانتهران ،،ايرانايران كهنكهن

ازاز پيشپيش ايرانايران ادبياتادبيات تاريختاريخ ،،))13931393(( احمد،احمد، تفضلي،تفضلي،. . ..سخنسخن: : تهرانتهران آموزگار،آموزگار، ژالهژاله كوششكوشش بهبه ،،اسالماسالم

ترجمـه ترجمـه ،،تاجتاج ،،))13431343(( بحر،بحر،عمربنعمربن ابوعثمانابوعثمان جاحظ،جاحظ،. . ..سيناسيناابنابن: : تهرانتهران خليلي،خليلي، محمدعليمحمدعلي

جـي، جـي، منوچهرمنوچهر دستوردستور جيجي جاماسپجاماسپ آسانا،آسانا، جاماسپجاماسپ. . عريــان،عريــان، يديدســعســع گــزارشگــزارش ،،پهلــويپهلــوي متــونمتــون ،،))13711371((

..ايرانايران اسالمياسالمي جمهوريجمهوري مليملي كتابخانهكتابخانه: : تهرانتهران

،،))13731373(( اولسـن، اولسـن، راوسـينگ راوسـينگ پـل پـل وو جـين جـين كينز،كينز، جنجن. . ترجمـه ترجمـه ،،اسـالمي اسـالمي هايهايسرزمينسرزمين دردر سازساز وو موسيقيموسيقي فرهنگـي فرهنگـي ميـراث ميـراث سـازمان سـازمان : : تهـران تهـران وجداني،وجداني، بهروزبهروز ..كشوركشور

آغـاز آغـاز ازاز ايـران ايـران موسيقيموسيقي ،،))13801380(( غالمرضا،غالمرضا، جوادي،جوادي،. . ..همشهريهمشهري: : تهرانتهران ،،امروزامروز تاتا

ــني،. . ــني،حس ــعدي، حس ــعدي،س ــاريخ ،،))13441344(( س ــاريخت ــيقي ت ــيقيموس ،،11جج ،،موس ..عليشاهعليشاهصفيصفي: : تهرانتهران

: : تهـران تهـران ،،موسيقيموسيقي بهبه نظرينظري ،،))13811381(( اهللا،اهللا،روحروح خالقي،خالقي،. . ..محورمحور

مهـرداد مهـرداد كوشـش كوشـش بهبه ،،بندهشبندهش ،،))13691369(( فرنبغ،فرنبغ، دادگي،دادگي،. . ..طوسطوس: : تهرانتهران بهار،بهار،

احمـد احمـد ترجمهترجمه ،،تمدنتمدن تاريختاريخ ،،))13431343(( ويل،ويل، دورانت،دورانت،. . ..اقبالاقبال: : تهرانتهران ،،11جج آرام،آرام،

،،))13691369(( دنـيس، دنـيس، استيونس،استيونس، دنيسدنيس وو آلكآلك ن،ن،رابرتسورابرتسو. . ج،ج،44 باشـي، باشـي، بهـزاد بهـزاد ترجمـه ترجمـه ،،موسـيقي موسـيقي جامعجامع تاريختاريخ

..آگاهآگاه: : تهرانتهران ،،11جج

،،ايـران ايـران موسيقيموسيقي تاريختاريخ ،،))13771377(( انگيز،انگيز،روحروح راهگاني،راهگاني،. . ..پيشروپيشرو: : تهرانتهران

موسـيقي موسـيقي جايگـاه جايگـاه ،،))13821382بهـار بهـار (( عبـاس، عبـاس، نيـا، نيـا، رضاييرضايي. . زيبـا، زيبـا، هنرهـاي هنرهـاي تهـران، تهـران، ،،باسـتان باسـتان ايـران ايـران دردر مذهبيمذهبي

. . 117117تاتا106106صص ،،1313شش

كهـن كهـن دوراندوران ازاز ايرانايران موسيقيموسيقي ،،))13491349(( علي،علي، سامي،سامي،. . ..55تاتا22صص ،،9494شش مردم،مردم، وو هنرهنر هخامنشي،هخامنشي، عهدعهد وو


عهـد عهـد دردر ايرانايران موسيقيموسيقي ،،))13491349شهريورشهريور(( ،،____________. . ..4848تاتا4545 ،،9797وو9696شش مردم،مردم، وو هنرهنر ساساني،ساساني،

،،ايـران ايـران موسـيقي موسـيقي انـداز انـداز چشمچشم ،،))13821382(( ساسان،ساسان، سپنتا،سپنتا،. . ..ماهورماهور: : تهرانتهران

،،باستانباستان عهدعهد دردر موسيقيموسيقي ،،))11383383(( بهاءالدين،بهاءالدين، شمس،شمس،. . ..نورنور: : تهرانتهران

،،))13881388ارديبهشـت ارديبهشـت وو فروردينفروردين(( جرج،جرج، هنريهنري فارمر،فارمر،. . دردر موسـيقي موسـيقي آالتآالت ؛؛ بسـتان بسـتان طـاق طـاق دردر ايرانيايراني چنگچنگ رسـانا رسـانا ترجمـة ترجمـة ،،بسـتان بسـتان طـاق طـاق هـاي هـاي برجسـته برجسـته نقشنقش

،،5959شش حــافظ،حــافظ، مقــاالتمقــاالت مجموعــهمجموعــه پــور،پــور، حشــمتيحشــمتي ..2020تاتا1717صص

موسيقيموسيقي عمليعملي وو علميعلمي نفوذنفوذ ،،))13541354(( مهدي،مهدي، فروغ،فروغ،. . نگارشنگارش كلكل ادارهاداره: : تهرانتهران ،،ديگرديگر كشورهايكشورهاي دردر يرانيراناا

..هنرهنر وو فرهنگفرهنگ وزارتوزارت

ــتن. . ــتنكريس ــن،كريس ــن،س ــور، س ــور،آرت ــران ،،)ٍ)13871387ٍ(( آرت ــراناي ــان دردر اي ــانزم زم ..نگاهنگاه: : تهرانتهران ياسمي،ياسمي، رشيدرشيد ترجمهترجمه ،،ساسانيانساسانيان

بـين بـين موسـيقي موسـيقي ،،))13781378بهـار بهـار (( درافكـورن، درافكـورن، آنـا آنـا كيلمر،كيلمر،. . عابــدي،عابــدي، نــادرهنــادره ترجمــةترجمــة ،،اوراور ســازهايســازهاي وو النهــرينالنهــرين ..144144تاتا131131 ،،33شش ،،11سس ماهور،ماهور، موسيقيموسيقي فصلنامهفصلنامه

،،النهـرين النهـرين بـين بـين موسـيقي موسـيقي ،،))13761376(( فرانسـيس، فرانسـيس، گالپين،گالپين،. . ..هنرهنر دانشگاهدانشگاه: : تهرانتهران الهاميان،الهاميان، محسنمحسن ترجمهترجمه

دردر ايـران ايـران كـاري كـاري فلزفلز ،،))13831383(( جت،جت، پلپل وو سيسي گانتر،گانتر،. . شهرامشهرام ترجمهترجمه ،،ساسانيساساني اشكاني،اشكاني، هخامنشي،هخامنشي، دوراندوران

..هنرهنر گنجينهگنجينه: : تهرانتهران حيدرآباديان،حيدرآباديان،

ــمن،. . ــمن،گيرش ــن، گيرش ــن،روم ــا ،،))13781378(( روم ــابيش ــد ،،پورپوربيش ــدجل دوم،دوم، جل كريمــي،كريمــي، اصــغراصــغر ترجمــهترجمــه بيشــاپور،بيشــاپور، هــايهــايموزاييــكموزاييــك

..فرهنگيفرهنگي ميراثميراث سازمانسازمان: : تهرانتهران

ــر ،،))13501350(( ،،------------ .. ــرهنـ ــران هنـ ــرانايـ دوراندوران دردر ايـ: : تهـران تهـران وشـي، وشـي، فـره فـره بهرامبهرام ترجمهترجمه ،،ساسانيساساني وو پارتپارت

..فرهنگيفرهنگي وو علميعلمي

النهرينالنهرينبينبين تمدنتمدن تاريختاريخ ،،))13801380(( يوسف،يوسف، مجيدزاده،مجيدزاده،. . نشــرنشــر مركــزمركــز: : تهــرانتهــران ،،33جج ،،))معمــاريمعمــاري وو هنــرهنــر( (

..دانشگاهيدانشگاهي

،،ايـــالمايـــالم تمـــدنتمـــدن وو تـــاريختـــاريخ ،،))13701370(( ،،----------. . ..دانشگاهيدانشگاهي نشرنشر مركزمركز: : تهرانتهران

،،الـذهب الـذهب مـروج مـروج ،،))13471347(( حسـين، حسـين، بـن بـن عليعلي مسعودي،مسعودي،. . نشرنشر وو ترجمهترجمه بنگاهبنگاه: : تهرانتهران پاينده،پاينده، ابوالقاسمابوالقاسم ترجمهترجمه ..كتابكتاب

مبــــــانيمبــــــاني ،،))13901390(( محمــــــدتقي،محمــــــدتقي، مســــــعوديه،مســــــعوديه،. . : : تهـران تهـران ،،تطبيقـي تطبيقـي شناسيشناسيموسيقيموسيقي اتنوموزيكولوژياتنوموزيكولوژي

).).سروشسروش(( صداوسيماصداوسيما

ريتونريتون ،،))13841384(( پوگاچنكوا،پوگاچنكوا، گاليناگالينا وو ميخائيلميخائيل مسون،مسون،. . شـهرام شـهرام وو بخشبخشتاجتاج رويارويا ترجمهترجمه ،،نسانسا اشكانياشكاني هايهاي

..انديشهانديشه بازتاببازتاب: : تهرانتهران حيدرآباديان،حيدرآباديان،

ايــران،ايــران، موســيقيموســيقي تــاريختــاريخ ،،))13881388(( حســن،حســن، مشــحون،مشــحون،. . ..نونو: : تهرانتهران

،،ايـران ايـران دردر مهرمهر تاريختاريخ). ). 13751375(( ملكه،ملكه، بياني،بياني، زادهزادهملكملك. . ..يزدانيزدان: : تهرانتهران

باسـتان باسـتان النهـرين النهـرين بـين بـين هنرهنر ،،))13921392(( آنتون،آنتون، مورتگات،مورتگات،. . انگليســيانگليســي ترجمــهترجمــه ،،نزديــكنزديــك خــاورخــاور كالســيككالســيك هنــرهنــر

وو باسـتي باسـتي زهـرا زهـرا فارسـي فارسـي ترجمهترجمه فيلسون،فيلسون، جوديتجوديت ..سمتسمت: : تهرانتهران صراف،صراف، محمدرحيممحمدرحيم

ترجمـه ترجمـه ،،ايرانيايراني تمدنتمدن وو ايرانايران ،،))13861386(( كلمان،كلمان، هوار،هوار،. . ..اميركبيراميركبير: : تهرانتهران انوشه،انوشه، حسنحسن

ترجمـه ترجمـه ،،ايالمايالم گمشدهگمشده دنيايدنياي ،،))13761376(( التر،التر،وو هينتس،هينتس،. . ..فرهنگيفرهنگي وو علميعلمي: : تهرانتهران فيروزنيا،فيروزنيا، فيروزفيروز


التين. ب. Agostini, D. and Stark, S, (2016),

"Zāwulistān, Kāwulistan and the Land Bosi 波斯 – on the question of a Sasanian Court-in-Exile in the Southern Hindukush", in Studia Iranica, vol. 45, pp. 17-38, London.

. Boardman,J, (2001), Greek Gems and Finger Rings: Early Bronze Age to Late classical, Thames and Hudson Inc., New York.

. Bleiberg, E. (ed.), (2005), Arts and Humanities througe the Eras, Ancient Egypt(2675 B.C.E – 332 B.C.E), Gale Research Inc. publisher, Michigan.

. Delougaz, P.P, Kantor,H.J, (1968), "New evidence for the prehistoric & protoliterate culture development of Khuzistan", The memorial volume of the Vth the International Congress of Iranian Art and Archaeology: Tehran-Isfahan-shiraz,1-18april 1968, vol.1, Tehran.

. Farmer, H.G, (1967), Music, A survey of Persian Artfrom Prehistoric Times to the Present,vol. 6, pp. 2783-2804, London.

. Ghirshman, R, (1956), Bichâpour, vol. 2: Les mosaïques sassanides, Paris.

. Gunter A.C. and Jett P, (1992), Ancient Iranian Metalwork in the Arthur M. Sackler Gallery and the Freer Gallery of Art. Washington D.C.: Smithsonian Institution.

. Kilmer, A.D, (2001), “Mesopotamia”, in the New Grove Dictionary of music and musicians, 2nd ed., 480-487, New York: Grove’s Dictionaries and London: MacMillan.

. Maspero, G, (1963), The Dawn of Civilization, translated from the French by M.L.Meclure, Fredric Ungar Publishing Co., New York.

. Pasha Zanous H., and Sangari, E, (2018), “The Last Sasanians in Chinese Literary Sources: Recently Identified Statue Head of a Sasanian Prince at the Qianling Mausoleum”, Iranian Studies, London, 2018, pp. 499-515.

. Sangari E, (2013), Les Femmes à l’époque Sassanide: Données Iconographiques et Sources Textuelles en Iran du IIIème au VIIème Siècle apr. J.-C., dans 2 vol., Thèse dirigée par R. Boucharlat, l’Université

Lumière Lyon II, Lyon.

. VanIngen, W, (1939), Figurines from Seleucia on the Tigris,Discovered by the Expeditions Conducted by The University of Michigan.

تارنما. جwww.oi.uchicago.edu/collections/highlights-

collection-mesoptamia

. www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/mosaic-woman-playing-harp

. https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/angle-harp

. www.iranicaonline.org/articles/music-history-i-pre-islamic-iran

. https://blog.britishmuseum.org/who-was-ashurbanipal

. https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/angle-harp

. www.Simorq.org/chang

.

Date post:	15-Apr-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	5 times
Download:	0 times

Background of Harp in Sassanid Period and its...

Documents