БНбД 2.02.01-94

1

Дэд бїтцийн хєгжлийн яам

Барилгын норм ба дїрэм Барилга байгууламжийн буурь суурь

БНбД 2.02.01-94

1. ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ

1.1. Энэхїї норм ба дїрмийг ердийн буурь хєрс, мєнх цэвдэг овойдог, суумтгай хєрсєнд, газар хєдлєлийн бїсэд барих барилга байгууламжийн буурийн болон гадсан суурийн зураг тєсєл зохиоход мєрдєнє.

Харин энэ норм ба дїрмийг гидротехникийн болон авто замын барилга байгууламж, онгоцны буудлын зам талбай, гїн тулгуур, динамик ачаалалтай машин тєхєєрємжийн буурийн зураг тєсєл зохиоход мєрдєхгїй.

1.2. Одоогоор Монгол оронд судлаагїй байгаа хєємтгий, усаар ханасан шим гарлын /хїлэржсэн/ хєрс, лаг шавар, байран, давслаг, асгамал хєрс, малталт хийсэн нутаг дэвсгэрийн болон цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуур, гїїрийн тулгуур ба газар доорх хоолойн буурийн зураг тєсєл зохиохдоо СНиП 2.02.01-ын 83-ын 4,5,6,7,8,9,11,12-р бїлгийн заалтыг баримт- лана.

1.3. Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг тєсєл зохиохдоо инже- нер-геологи, инженер-геодези, инженер-ус-цаг уур, цэвдэг судлалын їр дїнг їндэс болгоно.

1.4. Барилгын инженер хайгуулын ажил гїйцэтгэхдээ барилгад зориулсан инженер хайгуул болон хєрсний шинжилгээний норм ба дїрэм, улсын стандарт бусад норматив баримт бичгийн заалтыг мєрдєнє.

1.5. Буурь хєрсний нэр ангиллыг УСТ 3263-90, энэ нормын 5 дугаар хавс- ралтын дагуу хайгуулын тайлан, буурь суурийн болон бусад газар доорх хийцийн зураг тєсєлд зааж єгнє.

1.6. Инженер хайгуулын дїгнэлтэд барилгын буурь, суурийн зураг тєсєл зохиоход зайлшгїй шаардлагатай єгєгдлїїдийг барилга барих ба ашиглах явцад гарч болох талбайн инженер-геологи, гидрогеологи, цэвдгийн єєрчлєлтийг бодолцон тусгавал зохино.

1.7. Газар хєдлєлийн 7,8,9 баллын мужид барилгын зураг тєслийг зохиох- доо газар хєдлєлийн ачааллыг хамгийн бага байлгаж чадах хийцийн материал, хийцлэлийн бїдїївчийг ашиглана. Хийцлэлийн бїдїївч нь заавал тэгш хэмтэй байхын дээр ачааг жигд хуваарилах хэрэгтэй.

1.8. Барилга барих талбайн газар хєдлєлийн байдлыг тодорхойлохдоо газар хєдлєлийн бичил мужлалыг їндэс болгох нь зїйтэй.

1.9. Газар хєдлєлийн хїч 9 баллаас илїї байх талбайд барилга байгуу- ламж барихыг хориглоно. Ийм талбайд зєвхєн барилгын удирдах дээд байгууллагын зєвшєєрлєєр барилга барьж болно.

1.10. Газар хєдлєлийн хїч 7 баллаас бага бїсэд барилгын буурь суурийн зураг тєсєл зохиохдоо газар хєдлєлийн хїчийг тооцохгїй.

1.11. Суурийн тєрлийг сонгохдоо инженер-хайгуулын судалгааны мате- риалд тусгасан барилгын талбайн тодорхой нєхцєл, суурьт їйлчлэх ачааллын тооцоо, зураг тєслийн шийдлийн байж болох хувилбаруудын техник эдийн засгийн харьцуулалтыг їндэс болгоно.

БУХСБШУЇН-ээс оруулав.

Дэд бїтцийн хєгжлийн яамны 1994 оны 162 тоот тушаалаар

батлав.

1994 оны 7-р сарын 1-нээс эхлэн

мєрдєнє.

БНбД 2.02.01-94

2

1.12. Хайгуулын материалд хєрсний хээрийн ба лабораторийн нєхцєлд судалсан туршилтын єгєдлїїд, шаардлагатай тохиолдолд суурийг статик ба динамик ачаагаар туршсан туршилтын їр дїнг тусгасан байна.

Тїїнчилэн хєрсний їе давхаргын байдал, буурийг хязгаарын хоёр тєлєв байдлаар тооцоход шаардлагатай хєрсний физик-механик шинж чанарын тооцооны утга, газар доорх усны тогтсон ба урьдчилан оношлон тогтоосон тївшинг харуулсан геологийн зїсэлт, хэрэв зондын туршилт хийсэн бол тїїний графикийг тусгана.

1.13. Мєнхцэвдэг, хїчтэй овойдог, 2 дугаар зэргийн суумтгай хєрсєнд ба- рих барилга байгууламжийн буурь суурийн зураг тєсєл зохиох ажлыг буурь суурийн мэргэжлийн байгууллага Барилгын ул хєрс, суурь байгуулалтын шинжлэх ухаан їйлдвэрлэлийн нэгдэл гїйцэтгэнэ.

1.14. Инженер-геологийн хїнд нєхцєлтэй /мєнхцэвдэг, овойдог, суумтгай/ хєрсєнд барих нэгдїгээр ангиллын барилга байгууламж, тїїнчилэн гадсан суурьт тэдгээрийг ашиглах явцад буурь хєрс, суурийн байдал, мєн буурь суу- рийн зураг тєсєлд заасан шаардлагын биелэлтэд байнга ажиглалт явуулах ёс- той.

Ажиглалтыг барилгын болон буурь суурийн мэргэжилийн байгууллагаас зураг тєсєл зохиогчтой хамтран боловсруулсан тусгай хєтєлбєрийн дагуу зохион байгуулж явуулна.

Барилга барих їед хийсэн ажиглалтын їр дїн болон ашиглалтын явцад ажиглалт явуулах хєтєлбєрийг зураг тєслийн талаархи баримт бичгийн хамт барилга байгууламжийг эзэмших байгууллагад хїлээлгэн єгнє.

2. БУУРИЙН ЗУРАГ ТЄСЄЛ ЗОХИОХ ЖУРАМ

2.1. Ерєнхий заалт

2.1.1. Барилгын буурийг тооцоогоор сонгож зураг тєсєл зохионо. Їїнд:

а/ буурийн тєрєл /байгалийн болон хиймэл/; б/ суурийн тєрєл /гїн биш ба гїн суулгах /, хийц /шугаман, баганан,

хавтан, гадсан суурь гэх мэт/, материал /тємєр бетон, бетон, чулуут бетон гэх мэт/, хэмжээ;

в/ барилга байгууламжийн ашиглалтын хэвийн нєхцєлийг хангахад буурийн хэв гажилтын нєлєєллийг багасгах арга хэмжээ зэрэг болно.

2.1.2. Буурийг хязгаарын хоёр тєлєв байдлаар тооцно. Їїнд:

нэгдїгээр тєлєв байдал буюу хєрсний даац; хоёрдугаар тєлєв байдал буюу хэв гажилт /суулт, хотойлт гэх зэрэг/ орно. Буурийг хэв гажилтаар бїх тохиолдолд тооцох бєгєєд энэ нормын 2.1.3-д

заасан нєхцєлд даацын тооцоог мєн хийнэ. Буурийн тооцоог янз бїрийн хїчний їйлчлэл, гадаад орчины тааламжгїй

нєлєєллийн хамтын їйлчлэлийг бодолцон хийнэ. Жишээлбэл: Газрын гадаргуугийн болон гїний ус хєрсний физик, механик

шинж чанарт хэрхэн нєлєєлєх гэх мэт. 2.1.3. Буурийн даацын тооцоог дараахь тохиолдолд заавал хийнэ.

Їїнд: а/ буурьт их хэмжээний хэвтээ ачаа /тїшиц хана, жийлттэй хийцийн суурь

гэх мэт/ тїїний дотор газар хєдлєлийн хїч їйлчилж байвал; б/ барилга байгууламж газрын налуу дээр, эсвэл налууд ойролцоо

байрласан бол;

БНбД 2.02.01-94

3

в/ буурь энэ нормын 2.7.5-д заасан хєрснєєс тогтсон бол; г/ буурь нь хадан хєрс байвал. Хэрэв барилгын газар дээрх хэсгийг суурь суулгаад суурийн завсрыг

буцааж хєрсєєр чигжихээс ємнє бари хаар тєлєвлєсєн байвал буурийн даацыг барилга барих явцад байх бїх ачааллын нєлєєнд тооцож шалгана.

2.1.4. “Барилга-суурь-буурь” гэсэн тогтолцооны тооцооны бїдїївчийг сон- гохдоо буурь болон барилгын хийцийн хїчитгэсэн тєлєв байдал, хэв гажилтанд голлон нєлєєлєх хїчин зїйлсийг харгалзан їзнэ. /Байгууламжийн статик бїдїївч, барьж байгуулах онцлог, хєрсний їе давхаргын байдал, хєрсний шинж чанар, барилга барих, ашиглах їед тїїнд гарч болох єєрчлєлт гэх мэт/.

Хийцийн орон зайн їйл ажиллагаа, хєрс болон материалын геометр, физик чанарын шулуун биш байдал, анизотроп, уян налархай ба геологийн шинж чанарыг энд харгалзах нь зїйтэй.

Мєн буурийн нэгэн тєрлийн бус байдал, тохиолдолын ачаа, їйчлэл болон хийцийн материалын шинж чанарын єєрчлєлтийг тооцоолоход магадлалын арга хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

2.2. Буурийн тооцоонд бодолцох ачаа, їйлчлэл.

2.2.1. Барилгын сууриас буурьт ирэх ачаа, їйлчлэлийг тооцохдоо барил- га, буурь хоёрын їйлчлэлийг хамтад нь авч їзнэ. Барилга болон тїїний хийц эдлэхїїнд їйлчлэх ачаа, їйлчлэл, ачааны найдварын илтгэлцїїр, мєн ачааны болзошгїй хослолын “Ачаа їйлчлэл” гэсэн БНбД-ийн шаардлагын дагуу сонгоно.

Дараахь тохиолдолд буурьт їйлчлэх ачааг сууриас дээших хийцэд дахин хувиарлагдах байдлыг харгалзахгїйгээр тодорхойлно. Їїнд:

а/ 3-р ангиллын барилга байгууламжийн буурийн тооцоо; б/ барилга ба тїїний буурийн ерєнхий тогтворын тооцоо; в/ буурийн хэв гажилтын дундаж утгын тооцоо; г/ нэг маягийн зургийг тухайн нутгийн хєрсний нєхцєлд тохируулан

холболт хийх їе дэх буурийн хэв гажилтын тооцоо. 2.2.2. Буурийн тооцоог ачааны тооцоот утгаас хамааруулан гїйцэтгэнэ.

Энэ їед ачааны найдварын илтгэлцїїрийг буурийн даацын тооцоонд ачаа їйлчлэлийн норм БНбД 2.01.07.90-ийн заалтаар, хэв гажилтын тооцоонд 1-тэй тэнцїїгээр тус тус авна.

Ачааг тогтмол, удаан хугацааны ба богино хугацааны їйлчлэлийг оролцуулсан тїр, онцгой /газар хєдлєлийнхийг оролцуулсан/ гэж ангилна.

Буурийг даацаар тооцохдоо ачааллын їндсэн хослолд /тогтмол, удаан хугацааны буюу богино хугацааны ачаалалд/, онцгой ачаа їйлчлэлийн їед /жишээлбэл газар хєдлєлийн ба аваарын їйлчлэлд/ їндсэн ба онцгой хослолд тус тус гїйцэтгэнэ.

Буурийн хэв гажилтын тооцоог ачааны їндсэн хослолоор хийнэ. БНбД-ээр барилгын давхар дундын хучилт дээрх ачаа, мєн цасны ачааг

богино хугацааны болон удаан хугацааны ачааны алинд ч хамааруулж болно. Буурийг даацаар тооцоход дээрх хоёр ачааг богино хугацааны ачаанд,

харин хэв гажилтаар тооцоход удаан хугацааны ачаанд хамааруулна. Хєдєлгєєнтэй єргєн тээвэрлэх хэрэгслээс їзїїлэх ачааг тооцооны аль ч

тохиолдолд богино хугацааны ачаанд оруулна. 2.2.3. Буурийг тооцохдоо барилгын ажлын явцад суурийн ойролцоо ху-

рааж хадгалах материал, тоног тєхєєрємжєєс ирэх ачааг авч їзнэ.

БНбД 2.02.01-94

4

2.2.4. Гїїр болон асгаас доорх хоолойн тулгуур барихад суурийн тооцоонд орох ачааг гїїр, хоолой барих норм дїрмийн заалтын дагуу авна.

2.3. Хєрсний їзїїлэлтийн норматив ба тооцооны утга

2.3.1. Буурийн даац ба хэв гажилтыг тодорхойлох хєрсний механик шинж чанарын їндсэн параметр нь хєрсний бат бэх ба хэв гажилтын їзїїлэлтїїд болно. /дотоод їрэлтийн єнцєг ϕ , хувийн барьцалдах хїч С, хєрсний хэв гажилтын модуль Е, хадан хєрсний нэг тэнхлэгт шахагдалын бат бэхийн хязгаар c R гэх мэт/.

Мєн буурь, суурийн харилцан їйлчлэлийг илэрхийлдэг, туршилтаар тогтоох зарим їзїїлэлтийг /буурь хєрсний хєлдєлтийн їеийн овойлтын хїч, хєшїїн чанарын илтгэлцїїр гэх мэт/ тооцоонд авч болно.

2.3.2. Байгалийн тогтцоороо орших, мєн хиймэл буурийн шинж чанарын їзїїлэлтийг барилга барих їеийн ба ашиглалтын явцад гарч болзошгїй хєрсний чийглэгийн єєрчлєлтийг харгалзан хээрийн болон лабораторийн нєхцєлд туршилтаар тодорхойлох ёстой.

2.3.3. Хєрсний шинж чанарын їзїїлэлтийн норматив ба тооцооны утгыг УСТ 2490-77-д тусгасан аргын дагуу туршилтын їр дїнгийн статистик боловсруулалтын їндсэн дээр тогтооно.

2.3.4. Буурийн бїх тооцоог дараахь томъёогоор тодорхойлох їзїїлэлтийн тооцооны утгыг ашиглан хийнэ.

g n γ χ χ = /2.1/

Їїний: n χ - хєрсний тухайн шинж чанарын їзїїлэлтийн норматив утга;

g γ - хєрсний найдварын илтгэлцїїр.

Хєрсний бат бэхийн їзїїлэлтийн тооцооны утгыг /хадан биш хєрсний хувийн барьцалдах хїчC , дотоод їрэлтийн єнцєг ϕ , хадан хєрсний нэг тэнхлэгт

шахагдалын бат бэхийн хязгаар c R , тїїнчилэн хєрсний нягт ρ / тооцохдоо

дээрх їзїїлэлтийн хувьсамтгай чанар, тодорхойлох тоо, итгэх магадлалын утгаα -аас хамааруулан хєрсний найдварын илтгэлцїїр g γ ­ ийн утгыг тогтооно.

Хєрсний бусад їзїїлэлтийг тооцоход g γ =1,0 байна.

Тайлбар: Хєрсний хувийн жингийн тооцооны утгыг олохдоо уг хєрсний нягтын тооцооны утгыг чєлєєт уналтын хурдатгалаар їржїїлнэ.

2.3.5. Хєрсний їзїїлэлтийн тооцооны утгын итгэх магадлал α -г буурийн даацын тооцоонд = α 0,95, хэв гажилтын тооцонд = α 0,85 гэж авна.

2.3.6. Хєрсний шинж чанарын їзїїлэлтийн норматив ба тооцооны утгыг олоход шаардлагатай туршилтын тоог буурь хєрсний нэгэн тєрлийн бус байдал, їзїїлэлтийг тодорхойлох нарийвчлал, барилга байгууламжийн ангилал зэргээс хамаарч тогтоох бєгєєд тїїнийг судалгааны хєтєлбєрт заасан байна.

Судалгааны талбай дахь инженер хайгуулын элемент тус бїрт нэг тєрлийн туршилтыг зургаагаас доошгїй удаа хийнэ. Хєрсний хэв гажилтын модулийг хээрийн нєхцєлд штампаар тодорхойлох бол дээрх туршилтын тоог гурваар хязгаарлахыг зєвшєєрнє. Хэрэв туршилтын їр дїн дундаж утгаасаа 25 хувиас ихгїй зєрж байвал туршилтыг хоёр удаа хийж болно.

2.3.7. Буурийн урьдчилсан тооцоо болон хоёр ба гуравдугаар ангиллын барилга байгууламж, мєн цахилгаан дамжуулах шугам буюу холбооны шонд тэдгээрийн ангиллыг харгалзахгїйгээр буурийн эцсийн тооцоо хийхэд хєрсний

БНбД 2.02.01-94

5

физик шинж чанарын їзїїлэлтээр бат бэхийн болон хэв гажилтын норматив ба тооцооны утгыг тодорхойлж болно.

Тайлбар: 1.Хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг, хувийн барьцалдах хїчний норматив утга n ϕ , n C болон хэв гажилтын модуль E -г энэ нормын 1-р хавсрал-

тын 1-3-р хїснэгтээс авна. Эдгээр їзїїлэлтийн тооцооны утгыг олоход хєрсний найдварын илтгэлцїїр g γ - г дараахь байдлаар авна.

Їїнд: Буурийн хэв гажилтын тооцоонд: g γ =1,0

Буурийн даацын тооцоонд: Хувийн барьцалдах хїчийг олоход ( ) c g γ =1,5

Дотоод їрэлтийн єнцєг олоход: Элсэн хєрсєнд ( ) ϕ γ g =1,1

Мєн тосорхог шаварлаг хєрсєнд ( ) ϕ γ g =1,15

2.Зарим газар орны хувьд 1-р хавсралтын оронд дээд байгууллагаас зєвшєєрч баталсан тухайн нутгийн хєрсний онцлог шинж чанарыг тусгасан хєрсний їзїїлэлтийн хїснэгтийг ашиглаж болно.

2.4. Газар доорх ус

2.4.1. Буурь хєрсний зураг тєсєл зохиоход барилга барих болон ашиглах явцад талбайн гидрогеологийн нєхцєл єєрчлєгдєх боломжийг харгалзвал зохино. Тухайлбал:

єлгємєл ус байгаа болон їїсч болох эсэх; газар доорх усны тївшиний улирлын болон олон жилийн хэлбэлзэл; газар доорх усны тївшин хїний инженерийн їйл ажиллагаагаар

єєрчлєгдєх боломж; газар доорх хийцийн материалд їзїїлэх газар доорх усны идэмхий шинж

чанарын зэрэг ба хєрсний зэврэлтийн идэвхжилийг їйлдвэрлэлийн технологийн онцлогийг бодолцож хийсэн инженер-хайгуулын судалгааг їндэслэн тодорхойлох;

гїнээсээ усанд автах їйл явц єрнєх їед газар хєдлєлийн балл ихсэх эсэх зэрэг болно.

2.4.2. Нэг ба хоёрдугаар ангиллын барилга байгууламжийн талбайн инженер-хайгуулын судалгаагаар газар доорх усны тївшиний хэлбэлзлэлийн байж болох урьдчилсан таамаглалын їнэлгээг єгнє. Хугацааны хувьд нэгдїгээр ангиллын барилга байгууламжид 25 жил, хоёрду- гаар ангиллын барилга байгууламжид 15 жилээр тус тус тооцож їнэлэх ба 2.4.3-д заасан газар доорх усны тївшиний улирлын ба олон жилийн хэлбэлзэл, 2.4.4-т заасан усанд автах їйл явцын боломжийн зэрэглэлийг хамтад нь їнэл- гээнд тусгаж авна. Харин энэ їнэлгээг гуравдугаар ангиллын барилга байгуу- ламжид тооцохгїй байж болно.

2.4.3. Газар доорх усны тївшиний улирлын болон олон жилийн байгал- ийн хэлбэлзлэлийг олон жилийн болон богино хугацааны їр дїнгээр їнэлэх бєгєєд тєрєл бїрийн барилга байгууламжид хийх инженер-хайгуулын нэг удаагийн хэмжилтийн дїнг авна. Ажиглалтын хугацаа гидрогеологийн їнэлгээний 1 жилээс багагїй байна.

БНбД 2.02.01-94

6

2.4.4. Дэвсгэр газрын усанд автаж болзошгїй байх їнэлгээг тогтоохдоо тухайн барилгын талбайн болон зэргэлдээ дэвсгэр газрын инженер-хайгуул, гидрогеологийн нєхцєл, шинээр тєлєвлєж байгаа болон ашиглаж буй барилга байгууламж, мєн тїїнчилэн инженерийн шугам сїлжээний хийц, технологийн онцлогийг харгалзвал зохино.

2.4.5. Чухал барилга байгууламжийн хувьд зохих їндэслэлтэй бол хїний инженерийн їйл ажиллагаанаас хамаарч газар доорх усны тївшин єєрчлєгдєх урьдчилсан їнэлгээг тусгайлсан иж бїрэн судалгааны їр дїнд тулгуурлан тодорхойлно.

Иж бїрэн судалгаа барилгажаагїй талбайд 1 жил, барилгажсан талбайд 3 жилээс доошгїй хугацааны суурин ажиглалтын їр дїнг агуулсан байвал зохих бєгєєд шаардлагатай гэж їзвэл дээрх судалгаанд инженер-хайгуулын байгууллагаас гадна зураг тєсєл, эрдэм шинжилгээний байгууллагыг хамтран гїйцэтгэгчээр оролцуулна.

2.4.6. Хэрвээ энэ нормын 2.4.2÷ 2.4.5-д заасан їнэлгээгээр газар доорх усны тївшин урьдчилан оношилсон хэмжээнд байхад хєрсний физик, механик шинж чанар зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрч буурах, инженер-геологийн сєрєг їйл явц, їзэгдэл їїсэх, барилга байгууламжийн газрын доорх хэсгийн ашиглалтын нєхцєл алдагдахад хїрвэл зураг тєсєлд тїїнийг хамгаалах дараахь арга хэмжээг тусгах ёстой. Їїнд:

газар доорх хийцэд ус тусгаарлагч хийх; газар доорх усны тївшиний дээшлэлтийг хязгаарлах, суваг хоолойн ус

алдалтыг зогсоох /ус зайлуулах нэмэлт суваг, далд шїїрт суваг, ус їл шїїрїїлэх хєшиг, ус цуглуулах тусгай байгууламж хийх гэх мэт/ арга хэмжээ;

хєрсєнд механик болон химийн хєндийлж /суффоз/ їїсэх їйл явцыг хорих арга хэмжээ;

усанд автах їйл явцын єрнєлт, ус дамжуулах шугамын алдагдал, ус зайлуулах барилга байгууламжийн найдвартай ажиллагаа зэргийг хянах зорилгоор байнгын ажиглалтын цооног байрлуулах зэрэг болно.

Дээрх арга хэмжээг нэг бїрчилэн болон иж бїрнээр тєлєвлєхдєє хєрсний усны тївшиний хэлбэлзлэлийн їнэлгээ, барьж буй барилга байгууламжийн хийцийн болон технологийн онцлог, ашиглалтын шаардлага, ашиглалтын тооцоот хугацаа, уснаас хамгаалах байгууламжийн найдвартай байдал, єртєг, тїїнчилэн гарч болзошгїй экологийн хохирол зэргийг тусгасан техник эдийн засгийн дїн шинжилгээн дээр їндэслэнэ.

Дээрх бїх арга хэмжээ нь тухайн хотын буюу їйлдвэрийн инженерийн хамгаалалтын нэгдмэл системтэй заавал холбогдсон байна.

2.4.7. Хэрвээ газар доорх ус, їйлдвэрлэлийн хаягдал ус, газар доорх ба- рилга байгууламжийн хийц, эдлэлд идэмхий шинж їзїїлэх хєрсний зэврїїлэх чанарыг ихэсгэх бол барилга байгууламжийг зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ тєлєвлєх буюу усыг далд шїїрт сувгаар зайлуулах хэрэгтэй.

2.4.8. Барилгын буурь, суурь, газар доорх хийцийн зураг тєсєл зохиоход эдгээр нь газар доорх тїрэлттэй усны пьезометрийн тївшингээс доош байрлах тохиолдолд усны даралтыг заавал тооцох бєгєєд суурь, зоорийн нїхэнд ус нэвтрэн орох, зоорийн ёроол хєєж задрах, газар доорх байгууламж угаагдан ил гарахгїй байх арга хэмжээг тусгах хэрэгтэй.

БНбД 2.02.01-94

7

2.5. Суурь суулгах гїн

2.5.1. Суурь суулгах гїнийг сонгохдоо дараахь зїйлсийг харгалзана. Їїнд:

тєлєвлєж буй барилга байгууламжийн зориулалт, хийцийн онцлог, суурьт їйлчлэх ачаа, їйлчлэл;

зэрэгцээ барилга байгууламжийн суурь суулгасан гїн, инженерийн байгууламжийн байрласан гїн;

барилгажих талбайн єнєєгийн болон тєлєвлєж буй газрын хэвгий; барилга барих талбайн инженер-геологийн нєхцєл /хєрсний физик,

механик шинж чанар, хєрсний тогтцын їе давхаргын байдал, гулсах боломжтой їе, єгєршсєн хэсэг, суларсан хєндий байгаа эсэх/;

талбайн гидрогеологийн нєхцєл, барилга барих болон ашиглах їед тїїнд гарч болзошгїй єєрчлєлт /энэ бїлгийн 2.4.1-2.4.7 дугаар зїйл/;

гол мєрний гольдролд барьсан байгууламжийн /гїїр, гарц, дамжуулах хоолой гэх мэт/, тулгуур хавийн хєрс усанд идэгдэж болзошгїй байдал;

овойдог хєрсний улирлын хєлдєлтийн гїн /энэ нормын 5 дугаар бїлэгт зааснаар авна/.

2.5.2. Барилга байгууламжийн бїх хэсгийн суурийг нэг тївшинд суулгана. Зайлшгїй шаардлагаар зэргэлдээ хэсгийн суурийг єєр єєр тївшинд суулгах тохиолдолд тэдгээрийн зєвшєєрєгдєх зєрїїг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

P C tg a h Ι Ι + ≤ ∆ ϕ /2.2/ Їїний:

a - зэрэгцээ суурийн ирмэг хоорондын зай;

Ι Ι C ϕ - хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг, барьцалдах хїчний тооцооны утга /энэ бїлгийн 2.3.3÷ 2.3.5-дугаар зїйл/;

P - дээр байрлалтай суурийн уланд тооцооны ачаанаас їзїїлэх даралтын дундаж утга /буурийн даацын тооцоонд/.

2.6. Буурийн хэв гажилтын тооцоо.

2.6.1. Суурь ба суурийн дээрх хийцийн їнэмлэхїй ба харьцангуй шилжил- тийг хязгаарлах зорилгоор буурийн хэв гажилтын тооцоог хийх бєгєєд энэ хязгаарт барилга байгууламжийн эдэлгээний чанар буурахгїй, ашиглалтын хэвийн нєхцєлд баталгаатай байна, /зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн суулт, єргєлт, хазайлт їїсэх, хийцийн зураг тєсєлд заасан тївшин, байрлал єєрчлєгдєх ба тэдний уулзвар холбоос задрах гэх мэтийн нєлєєнєєс болж/. Энэ нєхцєлд барилга байгууламж ба суурийн харилцан їйлчлэлээс їїсэх хїчдэлийг бодолцох замаар суурь, суурийн дээрх хийцийн бат бэх, ан цав тэсвэрлэлтийг тооцоогоор шалгана.

Тайлбар:Байгаа барилгын хажууд шинээр барихаар тєлєвлєж буй барил- га байгууламжийн зураг тєсєл зохиохдоо шинээр барих барилгын нєлєєгєєр хуучин барилгын бууринд їїсч болох нэмэгдэл хэв гажилтыг бодолцох шаардлагатай.

2.6.2. Буурийн хэв гажилтыг дараахь тєрлєєр ангилна. Їїнд:

суулт-энэ нь гадны ачааны їйлчлэлээс буюу зарим тохиолдолд хєрсний єєрийн жингээс болж буурь хєрс їндсэн бїтцээ єєрчлєхгїй, зєвхєн нягтралтаас їїсэх хэв гажилт;

нэмэлт суулт-энэ нь гадны хїч ба хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээс гадна суумтгай хєрсний норолт, хєлдїї хєрсний мєсєн їеийн гэсэлт зэргээс

БНбД 2.02.01-94

8

болж буурь хєрс їндсэн бїтцээ єєрчлєн нягтралт нэмэгдсэнээс їїссэн хэв гажилт;

єргєлт ба агшилт-зарим хєрсний чийглэг нь єєрчлєгдєх болон химийн бодисын їйлчлэлд орох /хєєлт ба агшилт/, мєн хєрсний нїх сївэн дэх ус хєлдєх, мєс нь гэсэх /хєлдєж овойх, гэсэж суух/ зэргээр эзэлхїїнээ єєрчлєх хэв гажилт;

гадаргуугийн суулт-хєрсний гидрогеологийн нєхцєлийн єєрчлєлт, хєрсний усны тївшиний доошлолт, хєндийлж-суффозийн їйл явц, ашигт малтмалын олборолт хийх зэрэг їйл ажиллагаанаас болох газрын гадаргуугийн хэв гажилт;

хэвтээ шилжилт-буурьт їйлчлэх хэвтээ ачаалал /жийлттэй хийцийн суурь, тїшиц хана гэх мэт/ болон хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр їїсэх нэмэлт суулт, мєн газрын гадаргуугийн их хэмжээний босоо шилжилтээс шалтгаалсан хэв гажилт.

2.6.3. Буурийн хэв гажилтыг їїсэх шалтгаанаас хамааруулан хоёр тєрєлд хуваана. Їїнд:

1.Гадны ачааны нєлєєгєєр їїсэх хэв гажилт /суулт, нэмэлт суулт, хэвтээ шилжилт/.

2.Гадны ачаанаас хамаарахгїйгээр буурийн гадаргуугийн хэвтээ ба босоо шилжилтээр илрэх хэв гажилт /гадаргуугийн суулт, єргєгдєлт, хєрсний єєрийн жингээс їїсэх нэмэлт суулт гэх мэт/.

2.6.4. Буурийн хэв гажилтын тооцоог хийхдээ барилга байгууламж ба тїї- ний буурийн хамтарч ажиллах нєхцєлийг баримтлана.

Энэ нормын 2.2.1-д дурьдсан нєхцєлд буурийн хэв гажилтыг байгууламж ба буурийн хамтарч ажиллах зарчмыг бодолцохгїйгээр тооцож болно.

2.6.5. Байгууламж ба буурийн хамтын хэв гажилт нь: дараахь їзїїлэлтээр тодорхойлогдоно. Їїнд:

тусдаа байх суурийн їнэмлэхїй суулт S ; байгууламж буурийн дундаж суулт S ; хоёр суурийн суултын харьцангуй жигд бус байдал L S ∆ ; суурийн /байгууламжийн/ хазайлт i ; харьцангуй хотойлт буюу тєвийлт L f ;

байгууламжийн гулзайх хэсгийн муруйлт ρ; байгууламжийн мушгиралтын харьцангуй єнцєг θ ; суурийн /байгууламжийн/ хэвтээ шилжилт u ; Тайлбар: Їїнтэй тєстэй їзїїлэлтийг энэ нормын 2.6.2-т заасан бусад

тєрлийн хэв гажилтад мєн тогтоож болно. 2.6.6. Байгууламж, буурийн хамтын хэв гажилтыг тодорхойлоход ашиглах

тооцооны бїдїївчийг энэ нормын 2.1.4-т зааснаар сонгоно. Буурийн хэв гажилтын тооцоо хийхдээ дараахь бїдїївчийг ашиглана.

Шахагдах їеийн зузаан c H -г хязгаартай гэж їзэх шугаман хэв гажилт

бїхий тал орон зайн бїдїївч /2 дугаар хавсралтын 6 дугаар зїйлд зааснаар/. Доорх нєхцєлд шугаман хэв гажилттай їеийн бїдїївчийг ашиглана. Їїнд:

БНбД 2.02.01-94

9

а/ хэрэв шугаман хэв гажилттай тал орон зайд сонгосон буурийн шахаг- дах їеийн зузаан C H -д хэв гажилтын модуль нь Ι E ≥ 100МПа /1000кгх/см2/

бєгєєд дараахь нєхцєлийг хангах зузаантай хєрсний їе оршиж байвал:

( ) 3 1 2 1 1 E E H h c − − ≥ / 2.3 /

Энд: 2 E нь 1 E гэсэн хэв гажилтын модультай хєрсний їеийн доорх хєрс- ний хэв гажилтын модуль;

б/ хэрэв суурийн єргєн /голч/ 10 ≥ b м ба буурь хєрсний хэв гажилтын модуль ≥ E 10МПа /100кгх/см 2 / байвал.

Шугаман хэв гажилттай їеийн зузаан Í -ыг энэ бїлгийн 2.6.6 дугаар зїйлийн “а” тохиолдолд энэ нормын 2 дугаар хавсралтын 8-р зїйлд зааснаар тус тус тодорхойлно.

Тайлбар: Хэрэв хєрсний шахагдах їеийн хязгаарт хэв гажилтын модуль < E 10МПа /100кгх/см 2 /, тїїний нийт зузаан Í 2 , 0 -аас ихгїй байх ба суурийн єр-

гєн 10 ≥ b м байх нєхцєлд шугаман хэв гажилттай їеийн бїдїївчийг хэрэглэж болно.

2.6.7. Буурийн хэв гажилтын тооцоог энэ бїлгийн 2.6.6-д заасан тооцоо- ны бїдїївчийг ашиглан хийхэд суурийн улан доорх дундаж даралт Ð, буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R -ээс ихгїй байх шаардлагатай. Буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R - ийг энэ бїлгийн /2.4/ томъёогоор тодорхойлж, /кПа /тх/м 2 /-аар илэрхийлнэ.

( ) [ ] ΙΙ ΙΙ ΙΙ ΙΙ + ′ − + ′ + = C M d M d M b K M K

R c b q q z c c γ γ γ γ γ

γ 1 1 2 1 /2.4/

Їїний: 1 c γ ба 2 c γ - ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр, їїнийг 2.1 дїгээр хїснэгтээс

авна. K - дараахь нєхцєлєєр сонгох илтгэлцїїр. Їїнд: Хэрэв хєрсний бат бэхийн їзїїлэлт Ñ , ϕ - г туршилтаар шууд тодорхойл-

сон бол = K 1,0 хєрсний бат бэхийн їзїїлэлтийг 1 дїгээр хїснэгтээр хавсралтын 1;2;3 дугаар хїснэгтээр авсан їед = K 1,1 гэж авна.

c q M M M , , γ -- 2.2-дугаар хїснэгтээс авах илтгэлцїїр. z Ê - суурийн улны єргєнєєс хамааруулан тодорхойлох илтгэлцїїр. ì b 10 < їед

0 , 1 = z K , 10 ≥ b м їед 2 , 0 0 + = â Z K z Энд: 8 0 = Z м;

b - суурийн улны єргєн, м; ΙΙ γ - суурийн улнаас дооших хєрсний хувийн жингийн тооцооны дундаж

утга /газар доорх устай нєхцєлд усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцож тодор- хойлно/, кН/м 3 /тх/м 3 /;

ΙΙ ′ γ -суурийн улнаас дээших хєрсний хувийн жингийн тооцооны дундаж утга, кН/м 3 /тх/м 3 /;

ΙΙ Ñ - суурийн улны доорх хєрсний хувийн барьцалдах хїчний тооцооны утга, кПа /тх/м 2 /;

БНбД 2.02.01-94

10

1 d - зоорьгїй барилгад тєлєвлєлтийн тївшингээс тогтоосон барилгын суурь суулгалтын гїн, эсвэл зоорийн шалнаас тооцсон гадна ба дотор суурийн суулгалтын шилжїїлсэн гїн.

Їїнийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

ΙΙ ′ ⋅ + = γ γ cf cf s h h d 1 /2.5/

Їїний: s h - зоорийн талд орших суурийн улнаас дээших хєрсний їеийн зузаан, м;

cf h - зоорийн шалны хийцийн зузаан, м;

cf γ -зоорийн шалны хийцийн хувийн жингийн тооцооны утга кН/м 3 /тх/м 3 /;

b d -зоорийн гїн-тєлєвлєлтийн тївшингээс зоорийн шал хїртэлх зай, м

/зоорийн єргєн 20 ≤ Â м ба гїн нь 2м-ээс ихгїй байх байгууламжид 2 = b d м, 20 > B м бол 0 = b d байна/.

Тайлбар: 1.Энэ нормын /2.4/ томъёог байгуулалтандаа ямар ч хэлбэртэй суурьт хэрэглэнэ. Хэрэв суурийн ул À - талбайтай дугуй эсвэл зєв олон єнцєгт

байвал À b = гэж авна. 2. Энэ нормын /2.4/ томъёонд туссан зоорийн шалны материал ба

хєрсний хувийн жингийн тооцооны утгын оронд тэдгээрийн норматив утгыг авч болно.

3. Хэрэв суурийн хийцийн шийдэл тїїний буурь хєрстэй хамт ажиллах нєхцєлийг сайжруулах бол холбогдох їндэслэлийн дагуу хєрсний тооцооны эсэргїїцэлийг ихэсгэж авахыг зєвшєєрнє.

4. Тайрсан булантай хавтан маягийн суурьт хєрсний тооцооны эсэргїїцэ- лийг 15 хувиар нэмэгдїїлэхийг зєвшєєрнє.

5. Хэрэв d d > 1 байвал / d -тєлєвлєлтийн тївшингээс суурийн ул хїртэлх

зай/ энэ бїлгийн /2.4/ томъёонд d d = 1 ба 0 = b d гэж авна.

2.6.8. Суурийн хэмжээг урьдчилан тогтоохдоо хийцлэлийн шаардлагыг харгалзах буюу эсвэл 3 дугаар хавсралтад заасан буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл 0 R - ийн хїснэгтийн утгыг авна.

Суурийн улнаас доош тїїний єргєнийг 2 дахин ихэсгэж авсан хэмжээнээс илїїгїй гїнд шахагдалт нь нэмэгдэхгїй байх хєрсний їеїдээс /тэдгээрийн налуу нь 0,1-ээс ихгїй тохиолдолд /буурь тогтож байвал 3-р ангиллын барилга байгууламжийн суурийн хэмжээг тодорхойлоход 0 R - ийн утгыг авч хэрэглэхийг

зєвшєєрнє. 2.6.9. Том хэмхдэст хєрстэй буурийн тооцооны эсэргїїцэл R - ийг хєрс-

ний бат бэхийн їзїїлэлтїїдийг шууд тодорхойлсон їр дїн дээр їндэслэн энэ бїлгийн /2.4/ томъёогоор бодож олно. Хэрэв хєрсний чигжээсийн агуулга нийт хєрсний бїтцийн 40%-иас их бол том хэмхдэст хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R - ийг чигжээсийн їзїїлэлтээр тодор- хойлохыг зєвшєєрнє.

2.6.10. Нягтруулсан хєрсєн буурь буюу хєрсєн дэр хийх тохиолдолд буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R -ийг зураг тєсєлд заасан нягтруулсан хєрсний физик, механик їзїїлэлтийн тооцооны утгаар тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

11

2.6.11. Тасархай суурь хэрэглэх тохиолдолд буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R -ийг їргэлж шугаман суурьтай ижлээр 2.6.7÷2.6.10-т зааснаар авч болно. Ийм нєхцєлд d K - илтгэлцїїрээр єсгєж тодорхойлох ба тїїнийг 2.3

хїснэгтээр авна.

ХЇСНЭГТ 2.1

Хєрсний тєрєл Илтгэлцїїр

1 c γ

Хєшїїн хийцтэй байгууламжийн урт буюу тїїний заадсаар заагласан хэсгийн уртыг єндєрт нь харьцуулсан харьцаа H L - аас хамааруулан

сонгох илтгэлцїїр 2 c γ 4 ≥ H L байхад 5 , 1 ≤ H L байхад

1 2 3 4 Элсэн чигжээстэй том 1,4 1,2 1,4 хэмхдэст хєрс мєн жи- жиг ширхэгтэй ба тоосор- хогоос бусад элсэн хєрс

Жижиг ширхэгтэй элс: 1,3 1,1 1,3

Тоосорхог элс: чийгтэй ба бага чийгтэй 1,25 1,0 1,2 усаар ханасан 1,1 1,0 1,2

Тоосорхог шаварлаг бо- лон тоосорхог шаварлаг чигжээстэй том хэмхдэст хєрсний чигжээсийн урсалтын їзїїлэлтийн доорх утганд:

25 , 0 ≤ L J 1,25 1,0 1,1 5 , 0 25 , 0 ≤ < L J 1,2 1,0 1,1

5 , 0 > L J 1,1 1,0 1,0

Тайлбар: 1.Буурийн хэв гажилтаас їїсэх хїчдэлийг хїлээн авч чадахаар зориуд тооцоолсон хийцтэй байгууламжийг хийцлэлийн хєшїїн бїдїївчтэй бай- гууламжид хамааруулна.

2. Хийцлэлийн уян бїдїївчтэй байгууламжид илтгэлцїїр 1 2 = c γ байна.

3. H L харьцааны завсарын утганд харгалзах 2 c γ илтгэлцїїрийг завсарын

хамаарлын аргаар /интерполяцаар/ тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

12

ХЇСНЭГТ 2.2

ХЇСНЭГТ 2.3

Хавтан суурийн тєрєл

Сэвсгэрээс бусад тєрлийн элс болон тоосорхог шаварлаг хєрсний сївэрхэгийн илтгэлцїїр åба урсалтын їзїїлэлт L J -

ээс хамаарах илтгэлцїїрийн утга d K 5 , 0 ≤ å 0 ≤ L J

6 , 0 = å 25 , 0 = L J

7 , 0 ≥ å 5 , 0 ≥ L J

Тэгш єнцєгт

Тайрсан булантай

1,3

1,3

1,15

1,15

1,0

1,15

Тайлбар: 1.åба L J -ийн завсарын утганд харгалзах d K -утгын завсарын

хамаарлын аргаар тодорхойлно. 2. Тайрсан булантай хавтан суурийн хувьд 2.6.7-ийн 4-р тайлбарт заас-

наар эсэргїїцлийг d K илтгэлцїїрээр єсгєж тооцно.

Дотоод їрэлтийн єнцєг, градусаар ΙΙ ϕ

Илтгэлцїїр Дотоод їрэлтийн єнцєг, градусаар ΙΙ ϕ

Илтгэлцїїр

γ M q M c M γ M q M c M

1 2 3 4 5 6 7 8 0 0 1,00 3,14 23 0,69 3,65 6,24 1 0,01 1,06 3,23 24 0,72 3,87 6,45 2 0,03 1,12 3,32 25 0,78 4,11 6,67 3 0,04 1,18 3,41 26 0,84 4,37 6,90 4 0,06 1,25 3,51 27 0,91 4,64 7,14 5 0,08 1,32 3,61 28 0,98 4,93 7,40 6 0,10 1,39 3,71 29 1,06 5,25 7,67 7 0,12 1,47 3,82 30 1,15 5,59 7,95 8 0,14 1,55 3,93 31 1,24 5,95 8,24 9 0,16 1,64 4,05 32 1,34 6,34 8,55 10 0,18 1,73 4,17 33 1,44 6,76 8,88 11 0,21 1,83 4,29 34 1,55 7,22 9,22 12 0,23 1,94 4,42 35 1,68 7,71 9,58 13 0,26 2,05 4,55 36 1,81 8,24 9,97 14 0,29 2,17 4,69 37 1,95 8,81 10,37 15 0,32 2,30 4,84 38 2,11 9,44 10,80 16 0,36 2,43 4,99 39 2,28 10,11 11,25 17 0,39 2,57 5,15 40 2,46 10,85 11,73 18 0,43 2,73 5,31 41 2,66 11,64 12,24 19 0,47 2,89 5,48 42 2,88 12,51 12,79 20 0,51 3,06 5,66 43 3,12 13,46 13,37 21 0,56 3,24 5,84 44 3,38 14,50 13,98 22 0,61 3,44 6,04 45 3,66 15,64 14,64

БНбД 2.02.01-94

13

2.6.12. Ашиглалтанд байгаа барилгын бууринд єгєх ачааллыг ихэсгэх /жишээлбэл их засвар хийх/ тохиолдолд буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R - ийг тодорхойлохдоо сууриас дээших хийцийн байдал, тєрєл, тэдгээрийн ашиглагдсан хугацаа, суурьт їйлчлэх ачааг ихэсгэснээс нэмэгдэж болзошгїй суулт, зэргэлдээ барилгад їзїїлэх нєлєє зэргийг бодолцсон хєрсний фикик, механик шинж чанарын їзїїлэлтийг їндэс болгоно.

2.6.13. Хэрэв буурийн тооцооны хэв гажилт /даралт R P = байхад/ хязгаарын утгын 40 хувиас ихгїй /2.6.17 ÷2.6.21-т зааснаар тодорхойлох бол /2.4/ томъёогоор тооцож буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R - ийг 1,2 дахин ихэсгэж авч болно.

Энэ тохиолдолд єсгєж авах даралт нь буурийн хэв гажилтыг тїїний хязгаарын утгын 50 хувиас ихгїй байлгах ба 2.7.1 ÷2.7.9-д заасан шаардлагын дагуу буурийг даацаар тооцох нєхцєлийн даралтын утгаас хэтрэх ёсгїй.

2.6.14. Буурийн шахагдах їеийн хязгаар дотор суурийн улнаас доош Z гї- нээс эхлэн дээрх хєрснєєс бат бэхээр бага хєрс орших тохиолдолд суурийн хэмжээг тодорхойлохдоо дараахь нєхцєлийг хангахаар тооцно.

z zg zp R ≤ + σ σ /2.6/

Энд: zg σ . zp σ - суурийн улнаас доош Z гїнд хєрсний єєрийн жин болон

суурьт ирэх нэмэгдэл ачааллаас їїсэх босоо хїчдэл кПа /тх/м 2 /. z R - Z гїн дэх бат бэхээр бага хєрсний тооцооны эсэргїїцэл, кПа /тх/м 2 /.

Їїнийг z b єргєнтэй жиших суурийн хувьд дараахь томъёогоор тодорхойлно.

a a A b z z − + = 2 /2.7/

Їїний: zp z N A σ = ; ( ) 2 / b a − = l

Энд: N - сууриас бууринд їйлчлэх босоо ачаа; l - суурийн урт; b - суурийн єргєн.

2.6.15. Тєвийн бус ачаатай суурийн улны захаар орших хєрсєнд їзїїлэх даралтыг /буурийн хэв гажилтын тооцоонд авах їед суурийн улан доорх даралт шугаман тархалттай гэж тооцсон/ сууриас дээших хийцийн хєшїїн байдал ба суурь суулгах гїнээс хамааруулан тодорхойлно.

Суурийн тэнхлэг бїрийн дагуу їйлчилдэг гулзайлгах моментоос суурийн улны захын хэсэгт їїсэх даралт нь 1,2 R -ээс ихгїй, булангийн цэгїїдэд 1,5 R - ээс ихгїй байх шаардлагатай.

Энд: R - 2.6.7 ÷2.6.14-т зааснаар тодорхойлох буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл.

Тайлбар: Тєвийн бус ачаатай гїїрийн тулгуурын буурь суурийн тооцоог гїїр ба хоолойн зураг тєсєл хийх нормын заалтаар хийнэ.

2.6.16. Тус тусдаа байгаа суурь эсвэл байгууламжийн хазайлтыг суурийн уланд їйлчлэх момент, зэргэлдээх сууриас їзїїлэх нєлєє, хажуугийн

БНбД 2.02.01-94

14

талбайд їйлчлэх ачаа ба буурийн жигд бус шахагдалт зэргийг бодолцож тодорхойлно.

Суурийн хазайлтыг тодорхойлоход дээрхээс гадна суурь суулгасан гїн, сууриас дээших хийцийн хєшїїн байдал, суурийн /байгууламжийн/ хазайлтын їед ачааллын зєрєх мєр /эксцентристет/ ихсэж болзошгїй байх нєхцєл зэргийг заавал бодолцох хэрэгтэй.

2.6.17. Байгууламж ба буурийн хамтарсан хэв гажилтын хязгаарын утгыг дараахь шаардлагыг хангахаар тогтооно. Їїнд:

а/ байгууламжийн хэв гажилтанд тавих технологийн болон архитектурын шаардлагаар /байгууламж, тїїний аль нэг элемент, тоног тєхєєрємжийн зураг тєсєлд заасан тївшин ба байрлалын єєрчлєлт, дотор цахилгаан шат, єргєж зєєвєрлєх тоног тєхєєрємж. єргєгч байгууламжийн хэвийн ажиллагааг хангасан байхаар/ хязгаарын утга s u S , - ийг тогтооно.

б/ барилгын хийц бат бэх, тогтвортой байдал, ан цав тэсвэрлэлт їїний дотор байгууламжийн ерєнхий тогтворт тавих шаардлагаар хязгаарын утга

f è S , - ийг тогтооно.

2.6.18. Технологи, архитектурын шаардлага хангах буурь ба байгуулам- жийн хамтарсан хэв гажилтын хязгаарын утга s u S , - ийг барилга байгууламжийн

зураг тєсєл зохиох норм, ашиглалтын явцад тоног тєхєєрємжийг шаардлагатай тохиолдолд тэгшилж байрлуулахаар заасан тєслийн даалгавар, тоног тєхєє- рємжийн техникийн ашиглалтын дїрмийн дагуу тогтооно.

Нэг маягийн болон тухайлсан зураг тєсєл боловсруулахад байгууламж, буурийн харилцан їйлчлэлийн тооцооны бїрэлдэхїїн хэсэг болгож байгуулам- жийн хийцийн бат бэх, тогтвор, ан цав тэсвэрлэлтийг тооцсоны дараа s u S S , ≤ байх нєхцєлийг шалгана.

2.6.19. Барилгын хийцийн бат бэх,тогтвор, ан цав тэсвэрлэлтийг хангах барилга, буурийн хамтарсан хэв гажилтын хязгаарын утга f u S , -ийг байгууламж,

буурь хєрсний харилцан їйлчлэлийн тооцооны їндсэн дээр зураг тєсєл зохиоход тогтооно.

Їлэмж хєшїїн, бат бэх байгууламж /цамхаг, хэлбэрийн барилга, яндан/ тїїнчилэн буурийн жигд биш суултаас хийцэд хїчдэл їїсгэхгїй байгууламжид /янз бїрийн нугасан холбоостой систем/ f è S , - ийн утгыг тогтоохгїй байж болно.

2.6.20. s u S , ба f è S , -ийн їндсэн дээр байгууламжийн нэг маягийн зургийг

боловсруулахдаа эдгээр зургийг орон нутгийн хєрсний нєхцєлд тохируулан холбох їед буурийн хэв гажилтын тооцоог хялбарчилан хэрэглэхийг зєвшєєрєх дараахь шалгуурыг тогтооно. Їїнд:

а/ байгууламжийн эзлэх талбайн хэмжээнд хєрсний хэв гажилтын модулийн дундаж утга E -д эсвэл буурийн дундаж суулт S -д тохирох буурь хєрсний шахагдалтын хувьсамтгайн зэргийн зєвшєєрєгдєх хязгаарын утга E α ;

б/ байгууламжийн хєшїїн байдал тэгтэй тэнцїї байхад харгалзах

буурийн жигд бус хэв гажилтын хязгаарын хэмжээ o è S ∆ ;

в/ буурийн хэв гажилтын тооцоо хийхгїй байж болох хєрсний жагсаалт ба тїїний давхаргын байдал /хєрсний хамгийн энгийн їзїїлэлтийг тусгасан байна/.

Тайлбар: 1.Буурийн шахагдалтын хувьсамтгай зэрэг E α -г тодорхойлох- доо байгууламжийн эзлэх талбайн хэмжээнд байгаа буурь хєрсний гїн тийшээх шилжїїлсэн хэв гажилтын модулийн хамгийн их утгыг тїїний хамгийн бага утганд харьцуулна.

БНбД 2.02.01-94

15

2. Байгууламжийн эзлэх талбайн хїрээн дэх буурь хєрсний хэв гажилтын модулийн дундаж утга E - г байгууламжийн талбайн хэмжээнд болон гїн тийших хєрсний шахагдалтын єєрчлєлтийг бодолцож дундачлан тодорхойлно.

2.6.21. Буурьтай харилцан їйлчлэх їед їїсэх хїчлэлээр байгууламжийн хийцийг тооцоогїй болон зураг тєслийн даалгаварт s u S , - ийн утгыг тогтоогоогїй

/2.6.17 ÷2.6.18/ нєхцєлд буурийн хэв гажилтын хязгаарын утгыг 4-р хавсралтын дагуу авахыг зєвшєєрнє.

2.6.22. Хэрэв зураг тєсєл зохиож буй байгууламжийн суурийн доорх дун- даж даралт буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэлээс ихгїй /2.6.7 ÷2.6.14/ буюу мєн дараахь нєхцєлийн аль нэг нь биелж байвал буурийн хэв гажилтын тооцоог хийхгїй байж болно. Їїнд:

а/ буурийн шахагдалтын хувьсамтгай зэрэг 2.6.20-ын “а”- д зааснаар тодорхойлох хязгаарын утгаас бага байхад;

б/ барилга барих талбайн инженер-геологийн нєхцєл нэг маягийн зургийг хэрэглэхэд тохирох бол /2.6.20 “в”/;

в/ барилга барих талбайн хєрсний нєхцєл 2.4 хїснэгтэд заасан хувилбарын аль нэгд тохирно.

ХЇСНЭГТ 2.4

Байгууламжийн тєрєл Хєрсний нєхцєлийн хувилбар

1. Їйлдвэрийн барилга Жигд бус суултад бага мэдрэмтгий даацын хийцтэй дан барилга /татанга, нуруу нь нугасан тулгууртай тусдаа суурьтай тємєр бетон буюу ган сараалжин хийц/ ба їйлдвэрийн барилга 50 хїртэл тоннын даацтай гїїрэн єргєгчтэй бол Мєн багануудын алхам нь 6х9 м- ээс ихгїй олон давхар їйлдвэрийн барилга /6 давхар хїртэл/

2. Орон сууц, олон нийтийн барилга Тэгш єнцєгт байгуулалттай жигд єндєртэй бїрэн сараалжин барилга, мєн тоосго, том гулдмай буюу хавтгаалжин даацын ханатай, сараалжин бус барилга, Їїнд:

а/ 9 давхар хїртэл єндєртэй олон секцтэй урт барилга

б/ 14 давхар хїртэл єндєртэй цамхаг хэлбэрийн барилга

1. 40%-иас бага чигжээстэй том хэмхдэст хєрс

2. Нягт ба дунд зэргийн нягттай тоосорхогоос бусад элс

3. Нягт байх бїх тєрлийн элс 4. 65 , 0 ≤ e байх ба сївэрхэгийн

илтгэлцїїртэй дунд зэргийн нягт бїх тєрлийн элс

5. 65 , 0 ≤ e байх элсэнцэр, 85 , 0 ≤ e байх шавранцар ба 95 , 0 ≤ e байх шавар хєрсний

сївэрхэгийн илтгэлцїїрийн єєрчлєлт тухайн талбайн хїрээнд 0,2-оос ихгїй бол.

6. 7 , 0 ≤ e байх тоосорхогоос бусад тєрлийн элсэн хєрс 5 , 0 < e ба

5 , 0 < L J байх тэнгисийн гаралтай тоосорхог шаварлаг хєрстэй холилдож орших їед тэдгээрийн тогтцын дарааллаас їл хамаарна.

Тайлбар: 1. Даацын хийцийн доорх тусдаа суурийн улны талбайн зєрїї 2 дахинаас ихгїй нєхцєлд, мєн хийц ба ачааллын хувьд хїснэгтэд заасантай ижил тєстэй атлаа зориулалтаараа єєр байгууламжид 2.4 хїснэгтийг ашиглаж болно.

2. Шаланд ирэх ачаа 20кПа /2тх/м 2 /-аас их байх їйлдвэрийн барилгад 2.4 хїснэгтийг хэрэглэхгїй.

БНбД 2.02.01-94

16

2.7 Буурийн даацын тооцоо.

2.7.1. Буурийн даацын тооцоог буурийн бат бэх, тогтворыг хангах суурь улаараа шилжилтэд орохгїй байх болон онхолдохгїй байх чадварыг хангах зорилгоор хийнэ.

Тооцоонд авч буй буурийн эвдрэлийн бїдїївчийг /тэдний хязгаарын тєлєвт хїрэх їед/ статик, кинематикийн хувьд байгууламж ба суурийн хийц, тухайн ачаа їйлчлэлд боломжтойгоор тохирсон байхаар сонгоно.

2.7.2. Буурийн даацын чадварын тооцоо дараахь нєхцєлийг хангасан байна.

n è c F F γ γ ≤ /2.8/

Їїний: F - буурьт їйлчлэх тооцооны ачаа 2.2.1 ÷ 2.2.3-д зааснаар тодорхойлно. è F - буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїч;

c γ - ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр;

тоосорхогоос бусад элсэн хєрсєнд c γ =1,0

тоосорхог элс, тогтворжсон тєлєвт орших, тоосорхог шаварлаг хєрсєнд c γ =0,9

тогтворжоогїй тєлєвт орших тоосорхог шаварлаг хєрсєнд c γ =0,85

Хадан хєрсєнд: єгєршєєгїй ба сул єгєршсєн 0 , 1 = c γ єгєршсєн 9 , 0 = c γ хїчтэй єгєршсєн 8 , 0 = c γ

n γ - байгууламжийн зориулалтаас хамаарах найдварын илтгэлцїїр.

Їїнийг Ι ангиллын барилга, байгууламжид 1,2; ΙΙ ангилалд 1,15; ΙΙΙ ан- гилалд 1,10 гэж тус тус авна.

2.7.3. Хадан хєрснєєс тогтсон буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїчний босоо байгуулагчийн хэмжээг суурь суулгах гїнээс їл хамааруулан дараахь томъёогоор тодорхойлж, кН /тх/-оор илэрхийлнэ.

l′ ⋅ ′ ⋅ = b R N c è /2.9/

Їїний: c R - хадан хєрсний нэг тэнхлэгт шахагдалтын бат бэхийн хязгаарын

тооцооны утга, кПа /тх/м 2 /; , b′ l′ - суурийн шилжїїлсэн єргєн ба урт, м-ээр, Эдгээрийг дараахь

томъёогоор тодорхойлно.

b e b b 2 − = ′ , b e 2 − = ′ l l /2.10/

Энд: l e e b , - суурийн хєндлєн ба дагуу тэнхлэгийн чиглэл дэх ачааны

тэнцїї їйлчлэгчийн зєрєх мєр.

БНбД 2.02.01-94

17

2.7.4. Тогтворжсон тєлєвт орших хадан биш хєрснєєс тогтсон буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїчийг буурийн хязгаарын тєлєв байдалд гулсалтын нийт гадаргуугаарх шїргэгч τ ба нормаль σ хїчдэлийн харьцааны нєхцєлєєс їїдэх хамааралд нь захирагдаж тодорхойлно.

Ι Ι + ⋅ = c tgϕ σ τ /2.11/

Энд: Ι Ι c ϕ - хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг ба хувийн барьцалдах хїчний тооцооны утга /2.3.3 ÷ 2.3.5/.

2.7.5. Аажим нягтардаг, усаар ханасан тоосорхог шаварлаг ба шим гар- лын хєрснєєс /чийглэгийн зэрэг нь 85 , 0 ≥ r S ба нягтралын илтгэлцїїр нь

7 10 ≤ υ c см 2 /жил/ тогтсон буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїчийг нїх сївийн ус-

ны илїїдэл даралтаас болж буурь хєрсєнд їїсч болзошгїй тогтворжоогїй тєлєв байдлыг бодолцож тодорхойлно. Ингэхдээ нормаль ба шїргэгч хїчдэлийн хоорондын харьцааг дараахь хамаарлаар олно.

( ) Ι Ι + ⋅ − = c tg è ϕ σ τ /2.12/

Энд: Ι Ι c ϕ -буурь хєрсний тогтвортой тєлєв байдалд хамаарна. Нїх сївийн усны илїїдэл даралтыг бууринд ачаа ирэх хурдаас

хамааруулан шїїрэлтэт нягтралын аргаар тодорхойлохыг зєвшєєрнє. Холбогдох їндэслэл байвал /байгууламжийг єндєр хурдтай барих буюу ашиглалтын ачааллыг хурдан єгєх, бууринд шїїрїїлэх суваг болон шїїрїїлэх шинж чанартай хєрсний їе давхарга байхгїй бол/ найдвартай байдлын баталгаа болгож хєрсний нїх сївийн усны илїїдэл даралтыг гулсалтын талбайд ирэх нормаль хїчдэлтэй тэнцїїгээр / σ = è / эсвэл буурь хєрсний тогтворжоогїй тєлєв байдалд хамаарах Ι Ι c , ϕ -ийн утгыг авна.

2.7.6. Суурийн ул хавтгай бєгєєд суурийн улнаас доош тїїний єргєнєєс багагїй гїнд нэг тєрлийн хєрс байх, мєн тїїнчилэн суурийн тал бїрээс ирэх олон янзын босоо ачааллын хамгийн их нь 0,5 R - ээс ихгїй эрчимшилттэй / 14 . 6 . 2 7 . 6 . 2 ÷ − R -ийн заалтаар тодорхойлох буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл/ байх нєхцєлд, тогтворжсон тєлєвт орших хадан бус хєрснєєс тогтсон буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїчний босоо байгуулагч è N -ийг /2.13/

томъёогоор тодорхойлно.

( )Ι Ι Ι + ′ + ′ ′ ′ = C N d N b N b N c c q q è ξ γ ξ γ ξ γ γ l /2.13/

Їїний: l′ ′, b - /2.9/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил, гэхдээ b - гээр буурь

тогтвороо алдаж болзошгїй гэж їзсэн чиглэл дэх суурийн талын хэмжээг тэмдэглэнэ.

c q N N N , , γ - хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг Ι ϕ суурийн улны тївшин дэх

гадны ачааллын тэнцїї їйлчлэгч E -ийн босоо чиглэлд їїсгэх хазайлтын єнцєг δ зэргээс хамааруулан 2.5 хїснэгтийн дагуу сонгох даацын нэгжгїй илтгэлцїїр;

БНбД 2.02.01-94

18

Ι Ι ′ γ γ ; - суурийн улнаас доош ба дээших хэсэгт тїрэгдэн гарч болзошгїй хязгаарт байгаа хєрсний хувийг жингийн тооцооны утга, кН /м3 /тх/м3/, газар доорх устай нєхцєлд тїїний хєвїїлэх їйлчилгээг бодолцож тодорхойлно.

Ι C - хєрсний хувийн барьцалдах хїчний тооцооны утга, кПа /тх/м2/; d - суурь суулгалтын гїн, м /суурийн тал бїрээс єєр хоорондоо тэнцїї

бага ачаа ирэх талын гїнээр авна/.

19

19

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 2.5

Хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг градус 1 ϕ

Илтгэл- цїїрийн тэмдэглэгээ

Гадна ачааллын тэнцїї їйлчлэгчийн босоо чиглэлд їїсгэх хазайлтын єнцєг δ ′ -ийн доорх утганд харгалзах даацын илтгэлцїїр c q N N N , , γ

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0 γ N

q N

c N

0

1,00

5,14

- - - - - - - - -

5

γ N

q N

c N

0,20

1,57

6,49

2,93 1,26 0,05

= ′ δ 4,9

10

γ N

q N

c N

0,60

2,47

8,34

0,42

2,16

6,57

3,38 1,60 0,12

= ′ δ 9,8

15

γ N

q N

c N

1,35

3,94

10,98

1,02

3,45

9,13

0,61

2,84

6,88

3,94 2,06 0,21

δ ′=14,5

20

γ N

q N

c N

2,88

6,40

14,84

2,18

5,56

12,53

1,47

4,64

10,02

0,82

3,64

7,26

4,65 2,69 0,36

= ′ δ 18,9

20

20

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

25 γ N

q N

c N

5,87

10,66

20,72

4,50

9,17

17,53

3,18

7,65

14,26

2,00

6,13

10,99

1,05

4,58

7,68

5,58 3,60 0,58

= ′ δ 22,9

30 γ N

q N

c N

12,39

18,40

30,14

9,43

15,63

25,34

6,72

12,94

20,68

4,44

10,37

16,23

2,63

7,96

12,05

1,29

5,67

8,09

6,85 4,95 0,95

= ′ δ 26,5

35 γ N

q N

c N

27,50

33,30

46,12

20,58

27,86

38,36

14,63

22,77

31,09

9,79

18,12

24,45

6,08

13,94

18,48

3,38

10,24

13,19

8,63 7,04 1,60

= ′ δ 29,8

40

γ N

q N

c N

66,01

64,19

75,31

48,30

52,71

61,63

33,84

42,37

49,31

22,56

33,26

38,45

14,18

25,39

29,07

8,26

18,70

21,10

4,30

13,11

14,43

11,27 10,46 2,79

= ′ δ 32,7

45 γ N

q N

c N

177,61

134,87

133,87

126,09

108,24

107,23

86,20

85,16

84,16

56,50

65,58

64,58

32,26

49,26

48,26

20,73

35,93

34,93

11,26

25,24

24,24

5,45

16,82

15,82

15,82 16,42 5,22

= ′ δ 35,2

Тайлбар: 1. Ι ϕ ба δ ′ - гийн завсрын утганд харгалзах γ N , q N , c N илтгэлцїїрийн утгыг завсрын хамаарлын аргаар

олно. 2./2.16/ нєхцєлєєр олох тэнцїї їйлчлэгчийн хазайлтын єнцєг δ ′ - ийн хязгаарын утганд харгалзах даацын

илтгэлцїїрийг их хаалтанд бичсэн болно.

БНбД 2.02.01-94

21

Жишээлбэл: зоорийн дотор талаас c q ξ ξ ξ γ , , - суурийн хэлбэрээс хамаарах илтгэлцїїр. Їїнийг дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

η ξ γ 25 , 0 1− = ; η ξ 5 , 1 1+ = q ; η ξ 3 , 0 1+ = c ; b l = η /2.14/

Їїний: l ба b - суурийн улны урт ба єргєн. Тєвийн бус їйлчлэлтэй тэнцїї

їйлчлэгч ачаатай їед /2.10/ томъёогоор олох. Урт ба єргєний шилжїїлсэн утгатай / b′ ′, l / тэнцїї гэж авна.

Хэрэв 1 < = b l η бол /2.14/ томъёоны 0 , 1 = η болно. Бууринд їйлчлэх гадны ачааны тэнцїї їйлчлэгчийн босоо чиглэлд їїсгэх хазайлтын єнцєг δ - г дараахь нєхцєлєєр тодорхойлно.

υ δ F F tg h < /2.15/

Їїний: υ F F h , - суурийн улны тївшин буурьт їйлчлэх гадны ачаа F - ийн

босоо ба хэвтээ байгуулагч. Дараахь нєхцєлийг хангасан тохиолдолд /2.13/ томъёог хэрэглэхийг

зєвшєєрнє.

Ι < ϕ δ sin tg /2.16/

Тайлбар: 1.Суурийн тал бїрээс ижил биш ачаалал ирэх нєхцєлд /2.13/ томъёог хэрэглэх бол хэвтээ ачааллын бїрэлдэхїїнд хєрсний идэвхтэй даралтыг оролцуулна.

2. Хэрэв /2.16/ нєхцєл хангагдахгїй бол суурийн улны шилжээсийн тооцоог хийвэл зохино. /2.7.7/.

2.7.7. Суурийн улны шилжээсийн тооцоог дараахь нєхцєлєєр хийнэ.

( ) n r s c a s F F γ γ / , , ∑ ∑ ≤ /2.17/

Їїний:

∑ ∑ r s a s F F , , ; - суурийн хажуу гадаргууд ирэх идэвхтэй болон идэвхгїй

даралтыг оролцуулж тодорхойлсон шилжээст оруулах ба барих хїчний гулсалтын хавтгай дээрх проекцын нийлбэр.

n c γ γ ; - /2.8/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил.

2.7.8.Буурийн даацын тооцоог дараахь нєхцєлд график тооцооны аргаар хийхийг зєвшєєрнє./Гулсалтын дугуй цилиндр юм уу тахир шугамтай гадаргууд/. Їїнд:

а/ буурь хєрсний гїн тийшээ нэгэн тєрлийн бус байх; б/ суурийн тал бїрээс буурьт їзїїлэх ачаалал харилцан адилгїй, тэр

дотроо хамгийн ихийнх нь эрчимшил R 5 , 0 - ээс илїїгїй бол / 14 . 6 . 2 7 . 6 . 2 ÷ − R -т зааснаар тодорхойлох буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл/;

в/ барилга байгууламж налуу дээр юмуу налууд ойролцоо байрласан бол;

г/ 2.7.9-д зааснаас бусад тохиолдолд буурь хєрсний тогтворжоогїй тєлєв байдал їїсэж болзошгїй бол.

БНбД 2.02.01-94

22

2.7.9. Аажим нягтардаг усаар ханасан хєрснєєс тогтсон /2.7.5 їз/ буурийн /суурийн улнаас доош b 75 , 0 -гээс багагїй гїнд хєрс нэг тєрлийн бол/ хязгаарын эсэргїїцлийг дараахь байдлаар тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

Шугаман суурийн хувьд буурь хєрсний хязгаарын эсэргїїцлийн хїчний босоо байгуулагч u n - г дараахь томъёогоор тодорхойлж кН /м/тх/м/-ээр

илэрхийлнэ.

( ) [ ]Ι + − + + ′ = C q b n u α α π cos 1 /2.18/

Їїний: b′ - /2.9/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил, м; q - ачааны хэвтээ байгуулагчийн їйчлэх ачааны чиглэлд байрласан суурийн талд ирэх ачаалал, кПа /тх/м 2 /;

Ι C - /2.11/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил; 14 , 3 = π

α - дараахь томъёогоор тодорхойлох єнцєг

( )Ι ′ = C b f h arcsin α /2.19/

Энд: h f - суурийн 1 м уртад ирэх тооцоот ачааны хэвтээ байгуулагч. Тїїнийг

хєрсний идэвхтэй даралтыг оролцуулж тодорхойлно. Дараахь нєхцєлд биелэх тохиолдолд /2.18/ томъёог хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

1 c b f h ′ ≤ /2.20/

Тэгш єнцєгт / b 3 ≤ l байх/ суурьт босоо ачаа їйлчилж байвал буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїчийг тодорхойлохдоо 0 1 = ϕ , 11 , 0 1+ = c ξ η гэж їзээд

/2.13/ томъёогоор тооцоолж болно. Хэрэв суурьт хэвтээ ачаа їйлчилж, буурь нь тогтворжоогїй тєлєвт орших

хєрснєєс тогтсон бол ямарч тохиолдолд суурийн улны шилжээсийн тооцоог хийнэ. /2.7.7/

2.7.10. Хэрэв буурь нь овойдог хєрснєєс тогсон бол суурийн тогтворыг хєрсний овойлтын хїчээр тооцож шалгах шаардлагатай.

2.8. Буурийн хэв гажилт ба тїїний барилга байгууламжид їзїїлэх нєлєєг багасгах арга хэмжээ

2.8.1. Энэхїї дэд бїлэгт буурь хєрсний даацыг нэмэгдїїлэх, тїїний хэв гажилтыг багасгахад чиглэсэн їндсэн арга хэмжээний ангиллыг оруулсан болно.

2.8.2. Суурийн хэлбэр, хэмжээ ба тєрлийг єєрчлєх боломжтой буюу ашиг- тай байхаас бусад тохиолдолд хязгаарын тєлєв байдлаар суурийн тооцоо хийх шаардлагыг хангах їїднээс дараахь арга хэмжээг авна. Їїнд:

а/ буурь хєрсний шинж чанар муудахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ /2.8.3/;

б/ хєрсний барилгын шинж чанарыг єєрчилєн сайжруулахад чиглэсэн арга хэмжээ /2.8.4./;

БНбД 2.02.01-94

23

в/ буурь хєрсний хэв гажилтад барилга байгууламжийн мэдрэмтгий шинжийг багасгахад чиглэсэн хийцлэлийн арга хэмжээ /2.8.5/. Эдгээр болно.

2.8.3. Буурь хєрсний барилгын шинж чанарыг муудахаас сэргийлсэн дараахь арга хэмжээнїїд байна. Їїнд:

а/ чийглэгийн єєрчлєлтєнд мэдрэмтгий хєрстэй талбайд уснаас хамгаалах арга хэмжээ авах;

б/ хєрсєнд хєєлт ба нэмэлт суулт їїсгэх химийн идэвхт шингэнээс буурь хєрсийг хамгаалах;

в/ гадны їйлчлэлийн эх їїсвэрийг хязгаарлах /жишээлбэл доргилт/; г/ барилга байгууламжийг барих явцад авах хамгаалалтын арга хэмжээ

/хєрсний байгалийн бїтэц, чийгийг хадгалах гэх мэт/. 2.8.4. Буурь хєрсний барилгын шинж чанарыг єєрчилєн сайжруулах

/хиймэл суурь бэлтгэх/ дараахь арга хэмжээнїїд байна. Їїнд:

а/ хєрсийг нягтруулах /хїнд нїдїїрээр нїдэх, хєрсєн гадас хийх, суурийн нїхийг давтан хонхойлох, хєрсийг урьдчилан норгох, дэлбэрэлтийн эрчим хїчийг ашиглах, усан доргилтын гїний нягтруулга хийх, ердийн доргиох машин, индїїг ашиглах гэх мэт/;

б/ шаардлага хангахгїй шинж чанартай хєрсийг бїрэн буюу хэсэгчилэн солих /талбайгаар болон гїнээр/;

в/ асгаас хийх /асгах буюу урсгаж тунгаах/; г/ хєрс бэхжїїлэх /химийн, цахилгаан химийн, єрємдєж холих, дулааны

болон бусад аргаар/; д/ хєрсєнд зориулалтын тусгай бодис нэмэх; е/ хєрсийг арматураар бэхлэх. 2.8.5.Буурь хєрсний хэв гажилтад барилга байгууламжийн мэдрэмжийг

бууруулах хийцлэлийн дараахь арга хэмжээнїїд байна. а/ барилга байгууламжийг талбайн болон єндрийнх нь хэмжээнд

ашигтайгаар зохиомжлох; б/ хийцийг хїчитгэж барилга байгууламжийн бат бэх ба орон зайн хєшїїн

чанарыг нэмэгдїїлэх /сараалжин хийцэд нэмэлт холбоос хийх, тємєр бетон болон арматурласан єрєгт бїслїїр хийх, барилга байгууламжийг заадсаар хуваах гэх мэт/;

в/ барилга байгууламжийн харимтгай чанарыг уян саланги хийц хэрэглэх замаар нэмэгдїїлэх /хэрэв энэ нь техникийн шаардлагад нийцэж байвал/;

г/ барилга байгууламжийн хийцийг тэгшлэх, технологийн тоног тєхєєрємжийн тэгшлэн байрлуулалт хийх зориулалттай хэрэгслээр тоноглох,

Тайлбар: Технологийн хєдєлгєєнт тоног тєхєєрємжийн /гїїрэн єргїїр, цахилгаан шат гэх мэт/ барилгын хийцэд ойртох зай хэмжээ нь буурийн хэв гажилт їїсэх їед тэдгээрийн хэвийн ажиллагааг хангахаар байвал зохино.

3. ГАДСАН СУУРИЙН ЗУРАГ ТЄСЄЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

3.1. Ерєнхий зїйл

3.1.1. Монгол орны барилга байгуулалтын нєхцєлд дараахь гадсан суурийн тєрєл, хэв маягийг хэрэглэвэл зохимжтой. Їїнд:

хэлбэрийн хувьд: зоомол, єрємдмєл, зоомол баганан гадас гэх мэт; хэв маягийн хувьд: багц, шугаман эгнээ гадас болон гадсан талбар. Барилгад гадсыг дараахь байдлаар ангилна. Їїнд: Материалаар нь: тємєр бетон, бетон, модон, металл гэх мэт.

БНбД 2.02.01-94

24

Бэлтгэх байдлаар нь: а/ зоомол тємєр бетон, модон, ган гадсыг хєрс ухаж гаргахгїйгээр алх,

доргиогч болон бусад тєхєєрємжийн тусламжтайгаар хєрсєнд суулгах; б/ хєрс шахаж гаргасны їр дїнд цооногт бетон хольц цутгах замаар

хєрсєнд цутгамал бетон ба тємєр бетон гадас хийх; в/ єрємдсєн цооногт бетон хольц дїїргэх буюу тїїн дотор тємєр бетон

элемент байрлуулах замаар хєрсєнд єрємдмєл тємєр бетон гадас хийх. 3.1.2. Гадсан суурийн зураг тєсєл зохиоход дараахь зїйлийг бодолцох

ёстой. Їїнд: инженер-геологи, ус цаг уурын хайгуул судалгааны дїнг їндэслэн барил-

гын талбайн тухайн нєхцєлийг тодруулах; сууринд їйлчлэх тооцооны ачаа; тєлєвлєж буй барилга байгууламжийн хийцлэлийн ба технологийн

онцлог, зориулалт, ашиглалтын нєхцєлийг илтгэх єгєгдлїїд; суурийн зураг тєслийн шийдлийн байж болох хувилбаруудын техник

эдийн засгийн харьцуулалтын дїн; тухайн орон нутгийн барилгажилтын нєхцєл, эдгээр болно. Инженер-геологийн судалгааны болон техник эдийн засгийн зохих ёсны

ба бїрэн гїйцэд їндэслэлгїйгээр гадсан суурийн зураг тєсєл зохиохыг зєвшєєрєхгїй.

3.1.3. Тулц гадастай суурин дээр барих барилгын зураг тєсєл зохиоход хайгуулын ажлын уулын малталтын тоог барилга байгууламж бїрд 3-аас доошгїй, дїїжин гадсанд 4-єєс доошгїйгээр тогтооно.

3.1.4. Хадан бус хєрсєнд суулгах гадсан сууринд зориулсан уулын мал- талтын гїнийг ихэвчилэн зураг тєсєлд тусгагдсан гадас суулгах гїнээс доош 5 метр байхаар бодож авна.

Дїїжин багц гадсанд 3000 кН-оос илїї ачаа їйлчлэх тїїнчилэн байгуу- ламжийн талбайн хэмжээнд нилэнхїйд нь гадсан талбар хийгдэх нєхцєлд хадан бус хєрсний малталтын гїний 50%-ийг ихэнх тохиолдолд зураг тєсєлд заасан гадас суулгах гїнээс доош 10 м-ээс багагїй байхаар тогтооно.

Уулын малталтын хоорондын зай хєрсний тєвєгтэй нєхцєлийг бодолцон 30м-ээс багагїй, 70 м-ээс ихгїйгээр авна. Уулын малталтын хоорондын зайг тогтоох шаардлагатай бол захиалагч байгууллага инженер-хайгуулын ажил гїйцэтгэх байгууллагатай тохиролцох хэрэгтэй.

3.1.5. Инженер-хайгуулын дїн тухайн барилгын талбайн инженер геологи-гидрогеологийн єєрчлєлтийн урьдчилсан оношлогоог бодолцон гадасны хэлбэр тїїний овор хэмжээг /гадасны хєндлєн огтлол, урт, гадсанд ирэх тооцооны ачааг /тодорхойлох шаардлагатай єгєгдлїїдийг агуулсан байна/.

Инженер-хайгуулын материалд хээрийн ба лабораторийн судалгааны єгєгдлїїд харин нэн шаардлагатай тохиолдолд статик ба динамик ачааллаар гадсыг туршсан дїн байх ёстой.

Хєрсний давхаргын єгєгдєлтэй геологийн зїсэлт, хязгаарын хоёр тєлєв байдлаар тооцоход ашиглах хєрсний физик механик шинж чанарын тооцооны утга, хєрсний усны тогтсон гїн, хувирч єєрчлєгдєх тївшиний тухай заалт тїїнчилэн зондын туршилт хийсэн нєхцєлд зондын графикийг мєн инженер хайгуулын материалд єгсєн байх ёстой.

Тайлбар:Энэ нормын шаардлагын дагуу барилга барих явцад хийх гадасны туршилт нь гадсан суурийн чанар ба тїїний зураг тєслийн шийдэлд нийцэж буй эсэхийг тодорхойлох шалгуур болно.

3.1.6. Цоо шинэ буюу бїрэн бус судалсан барилгын суурь болон бусад хийцийг хэрэглэх, инженер-геологийн хїнд нєхцєлтэй газарт барих чухал хариуцлагатай барилга байгууламжийг, тїїнчилэн зураг тєслийн даалгаварт

БНбД 2.02.01-94

25

хэв гажилтыг хэмжихээр тусгай заалт орсон байвал гадсан суурийн зураг тєсєлд буурь, суурийн хэв гажилтанд газар дээр нь хэмжилт хийхээр тусгаж єгєх ёстой.

3.1.7. Идэмхий орчин нєхцєлд ашиглахаар тєлєвлєгдсєн гадсан суурийн зураг тєсєл зохиохдоо СНиП 2.03.11-85-ын шаардлагыг бодолцвол зохино. Мєн модон хийцтэй гадсан суурийн хувьд тїїнийг ялзарч ємхрєх, эвдрэх, гэмтэхээс сэргийлэх нєхцєлийг бодолцох хэрэгтэй.

3.2. Гадасны тєрєл: Зоомол, єрємдмєл зоомол, єрємдмєл /єрємдмєл цутгамал, нягтруулах хєндийтэй єрємдмєл

цутгамал, єрємдмєл суулгамал/ ба баганан гадас

3.2.1. Гадсыг хєрстэй харилцан їйлчлэх нєхцєлєєр нь тулц ба дїїжин гэж ангилна. Хадан хєрсєнд тулсан бїх тєрлийн гадас болон шахалтанд бага ордог хєрсєнд зоосон гадсыг тулц гадас гэнэ.

Тайлбар: Дунд зэргийн нягттай болон нягт элсэрхэг дїїргэгчтэй том хэмхдэст хєрс, тїїнчилэн усаар ханасан їедээ / ≥ Å 50МПа /500кгх/см 2 / хэв гажилтын модультай байх хатуу консистенцтэй шаврыг шахалтанд бага ордог хєрсєнд хамааруулна. Шахах ачаалалтай тулц гадасны даацыг тооцоход тїїний хажуу гадаргуугийн хєрсний эсэргїїцлийн хїчийг тооцоонд авахгїй.

Шахагддаг хєрсєнд тулж, ачааг хажуу гадаргуу ба їзїїрээрээ дамжуулдаг бїх тєрлийн гадсыг дїїжин гадас гэнэ.

Тайлбар: Гадасны орчмын хєрс суух їед гадасны хажуу гадаргууд їйлч- лэх эгц доош чиглэсэн хїчийг їрэлтийн сєрєг хїч гэнэ.

3.2.2. Гадас /хєрсєнд суусан хэсэг/ ба баганын /газраас дээшхи хэсэг/ їїргийг зэрэг гїйцэтгэх нэг элементээс бїтсэн хийцийг баганан гадас гэнэ. Монгол орны барилгын нєхцєлд дараахь хоёр тєрлийн баганан гадсыг хэрэглэ- нэ. /Зураг 3.1./ Їїнд:

а/ тємєр тулгуурыг бэхлэх бэхэлгээний хэсэг бїхий призм хэлбэрийн баганан гадас. Тємєр тулгуурыг бетондоно.

б/ хоёр талдаа хєшїїрэгтэй 1.821-1 серийн баганан гадас. Эх газрын хєрсєнд суулгасан хєшїїргийг баганан гадасны даацыг нэмэгдїїлэхэд ашиглана.

3.2.3. Єрємдмєл зоомол гадсыг тїїний хєндлєн огтлолын хэмжээнээс бага голчтой чиглїїлэх цооногт цохих буюу доргилтоор суулгана.

3.2.4. Єрємдмєл гадсыг хийх аргаар нь дараахь хэсэгт хуваана. Їїнд: а/ тоосорхог шаварлаг хєрсєнд єрємдсєн цооногт бетондсон єргєсгєсєн

ба єргєсгєєгїй цул огтлолтой єрємдмєл цутгамал гадас. Ийм гадас хийхэд цооногийн ханын газар доорх уснаас дээших хэсгийг бэхлэхгїй харин доошхи хэсгийг шавар зуурмагаар бэхлэх буюу буцааж сугалан авах хоолой хэрэглэнэ.

б/ єрємдмєл цооногийн ёроолд хайрга хийж нягтруулсан єрємдмєл цутгамал гадас;

в/ єргєсгєсєн ба єргєсгєєгїйгээр єрємдсєн цооногт гагнагч цемент-элсний зуурмаг хийж суулгах гадсан шон. Гадсан шон нь цул огтлолтой 0,8 м ба тїїнээс их голчтой /талтай/ цилиндр болон призм хэлбэртэй байна.

г/ хєндлєн огтлолоос нь их голчтой урьдчилан єрємдсєн цооногт жингээр нь суулгах єрємдмєл суулгамал гадас.

3.2.5. Тємєр бетон ба бетон гадсыг хїнд бетоноор хийхээр зураг тєсєлд тусгана.

Хїчитгээгїй дагуу арматуртай тємєр бетон зоомол ба цутгамал болон бусад єрємдмєл гадсыг В15-аас доошгїй ангиллын бетоноор, хїчитгэсэн

БНбД 2.02.01-94

26

арматуртай тємєр бетон зоомол гадсыг В22.5-аас доошгїй ангиллын бетоноор хийнэ.

Зураг 3.1. Баганан гадас. а/ призм хэлбэрийн

б/ хоёр талдаа консольтой.

3.2.6. Бїх тєрлийн барилга байгууламжийн гадсан суурийн тємєр бетон холбох тавцанг дор дурдьсанаас доошгїй ангиллын хїнд бетоноор хийнэ. Їїнд:

угсармал холбох тавцан В15; цутгамал холбох тавцан В12,5; томоохон гїїрэн гарц, цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуурын

угсармал холбох тавцанд В22,5, цутгамалд В15 ангиллын бетон хэрэглэнэ. Гїїрийн тулгуурт болох гадас ба холбох тавцанг хийх бетоны ангиллыг

СНиП 2.05.03-84-ын шаардлагын дагуу авна. 3.2.7. Тавцангийн аяганд суурилах тємєр бетон баганыг гагнах бетоны

ангилал В12,5-аас доошгїй байна. 3.2.8. Гадас ба тавцангийн бетоны ус їл нэвтрїїлэх чанар ба хїйтэн

тэсвэрлэлтийн ангиллыг УСТ 3387-82 ба СНиП 2.03.01-84-д зааснаар авна. 3.2.9. Модон гадсыг нарс, гачуур, шинэс, жодоо зэрэг шилмїїст модоор

бэлдсэн гуалингаар хийнэ. Модон гадасны голч, уртыг ГОСТ 9463-72-ын шаард- лагын дагуу, 22-34 см голчтой, 6,5 ба 8,5 м урттай бэлдсэн гуалингаар хийнэ.

БНбД 2.02.01-94

27

Гадас хийх гуалингийн яр, ур, холтсыг цэвэрлэсэн байх ёстой. Гуалингийн конус хэлбэрийг байгалийнхаар нь хадгална. Багц гадасны хєдлєн огтлол, уртын хэмжээ ба хийцийг тєлєвлєж буй

барилгын онцлогт тохируулж тооцооны їр дїнгээр тогтооно. 3.2.10. Уртын дагуу залгаатай модон гадсанд болон багц гадсанд

гуалингийн /дїнзний/ салаавчилсан уулзварыг тємєр жийргэвч буюу бєгжєєр бэхэлнэ. Багц гадсан дахь уулзварууд 1,5м-ээс багагїй зайнд зєрж байрлана.

3.3.Гадас тооцох ерєнхий зїйл

3.3.1. Гадсан суурь ба тїїний буурийг хязгаарын хоёр тєлєв байдлаар тооцно. Їїнд:

а/ хязгаарын нэгдїгээр тєлвєєр: гадас ба холбох тавцанг материалын бат бэхээр; гадасны буурь хєрсийг даацаар; зоомол призмэн гадас, єрємдмєл цутгамал, єрємдмєл суулгамал болон бусад тєрлийн гадас, баганан гадсыг тєвийн ба тєвийн бус шахалтанд ажиллах тємєр бетон элементтэй ижлээр шалгах бєгєєд хєрсєнд їзїїлэх гадасны эсэргїїцлийг тэнхлэгийн дагуу шахалтаар шалгана.

б/ хязгаарын хоёрдугаар тєлвєєр: гадсыг газрын гадаргуугийн тївшинд хэв гажилтаар /суулт, хэвтээ шилжилтээр/ тооцно. 3.3.2. Ачаа їйлчлэл, ачааны найдварын илтгэлцїїр тїїнчилэн байж

болох ачааны хослолыг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтыг бодолцож

90 85 07 . 01 . 2

− −

Ì ÑÍèÏ

-ын шаадлагын дагуу авна.

3.3.3. Гадас, гадсан суурь, тэдгээрийн буурийн даацын тооцоог ачааны їндсэн ба онцгой хослолоор, харин хэв гажилтын тооцоог їндсэн хослолоор хийнэ.

3.3.4. Хєрсний їзїїлэлтїїдийн тооцооны утгыг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтаар, гадас тойрсон хєрсний байршлын илтгэлцїїрийн тооцооны утга z Ñ - г энэ бїлгийн 3.6-д зааснаар авна.

Гадасны їзїїр дэх хєрсний эсэргїїцэл R ба хажуу гадаргуугийн хєрсний тооцооны эсэргїїцэл f -ийг 3.4 ба 3.5-д зааснаар тодорхойлно.

Зураг тєслийн байгууллагаас гадасны буурь хєрсний даацыг хээрийн судалгааны дїнгээр авахаар заасан тохиолдолд статик зондын болон динамик туршилтын дїнгээр тодорхойлно. Харин гадсыг статик ачаагаар ачаалж туршсан тохиолдолд гадасны їзїїр доорх буурь хєрсний даацыг уг туршилтын дїнгээр авна.

3.3.5. Бїх тєрлийн гадсыг материалын бат бэхээр нь тооцоход гадсыг холбох тавцангийн улнаас 1 l зайд байрласан хєрсєнд хєдєлгєєнгїй бэхэлсэн шилбэ гэж їзнэ. Уг зайг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

∈ + =

α 2

0 1 l l /3.1/

Їїний: 0 l - єндєр холбох тавцангийн улнаас хєрсний тєлєвлєлтийн тївшин

хїртэлх гадасны хэсгийн урт, м; ∈ α - хэв гажилтын илтгэлцїїр 1/м. Їїнийг 3.6.2-т зааснаар тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

28

Хадан хєрсний зузааныг нэвтэлсэн буюу хадан хєрсєнд суусан h > ∈ α 2

байх єрємдмєл гадсанд зайг h + = 0 1 l l гэж авна.

Їїний: h -гадасны суулгалтын гїн. Уг зайг тавцангийн ул нь газрын хєрснєєс

дээр байрласан єндєр холбох тавцантай суурийн хувьд гадасны доод їзїїрээс хєрсний тєлєвлєлтийн тївшин хїртэлх зайгаар, холбох тавцангийн ул нь хїчтэй шахагддаггїй хадан бус хєрсєнд суусан буюу суурилсан нам холбох тавцантай гадасны хувьд тавцангийн ул хїртэл авна.

3.3.6. Цутгамал ба єрємдмєл гадсыг /гадсан шон ба єрємдмєл суулгамал гадаснаас бусад/ материалын бат бэхээр нь тооцоход бетоны тооцооны эсэр- гїїцлийг гадсан суурийн ажил явуулах аргыг харгалзсан ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїрийг бодолцож авна. Їїнд:

а/ барилга байгууламжийн явцад газар доорх усны тївшин гадасны їзїїрээс доор байрлах бол цооног єрємдєж тїїний ханыг бэхлэхгїйгээр хуурай бетондох тоосорхог шаварлаг хєрсєнд 0 , 1 = cb γ ;

б/ єрємдсєн цооногт усгїй байхад буцааж сугалах хоолой хэрэглэж бетондох хєрсєнд 9 , 0 = cb γ ;

в/ єрємдсєн цооногт устай байхад буцааж сугалах хоолой хэрэглэж бетондох хєрсєнд 8 , 0 = cb γ ;

г/ буцааж сугалах хоолой хэрэглэхгїйгээр цооног єрємдєж бетондохдоо шаварлаг зуурмаг буюу усны илїїдэл даралтыг ашиглах хєрсєнд 7 , 0 = ñb γ

3.3.7. Бїх тєрлийн гадасны хийцийг барилга байгууламжаас тїїнд учруулах ачааны їйлчлэлэээр тооцно. Зоомол гадасны хувьд дээр дурьдсан ачаанаас гадна гадас їйлдвэрлэх, хадгалах, тээвэрлэх їеийн єєрийн жингээс болон тїїнийг гадасны толгойноос 0,3l / l - гадасны урт/ зайн цэгээс копероор єргєхєд їїсэх хїчдэлийг бодолцож їзнэ. Єєрийнх нь жингээс гадсанд /дам нуруутай адил/ їїсэх хїчдэлийг динамик илтгэлцїїрийг бодолцон дараахь байдлаар тодорхойлно. Їїнд:

Бат бэхийн тооцоонд 1,5 ан цав тэсвэрлэлтийн тооцоонд 1,25 гэж авна. Энэ тохиолдолд ачааны найдварын илтгэлцїїр 0 , 1 = k γ байна.

3.3.8. Гадас ба гадсан суурийн буурийн даацыг дараахь томъёогоор тооцно.

k

d F N γ

≤ /3.2/

Їїний: N - гадсанд ирэх тооцооны ачаа /тооцооны ачааны хамгийн

тааламжгїй хослолоос їїсэх дагуу хїчдэл/; d F - хєрсєн дэх гадасны даацын тооцооны утга;

k γ - найдварын илтгэлцїїр. Їїнийг дараахь байдлаар тодорхойлно.

Їїнд: Хэрэв даацыг тооцоогоор буюу динамик туршилтын дїнгээр тодорхойлсон бол 4 , 1 = k γ , хэрэв эх загварын жиших гадсаар

/эсвэл зондон гадсаар/ хєрсийг хээрийн нєхцєлд туршиж, мєн статик зондын туршилт хийж, тїїнчилэн хєрсний харимхай хэв гажилтыг бодолцсон динамик туршилтын дїнгээр даацыг тодорхойлсон бол 25 , 1 = ê γ , хэрэв гадасны даацыг хээрийн

БНбД 2.02.01-94

29

нєхцєлд статик ачаагаар туршсан дїнгээр тодорхойлсон бол 2 , 1 = k γ байна.

3.4.Тулц гадасны тооцоо

3.4.1. Хадан хєрсєнд тулсан зоомол, єрємдмєл, цутгамал гадас тїїнчилэн бага шахагддаг хєрсєнд тулсан зоомол гадасны даацыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

A R F c d ⋅ ⋅ = γ /3.3/

Їїний: c γ - хєрсєн дэх гадасны ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 1 = ñ γ гэж

авна; A - хєрсєнд тулах гадасны талбай, м 2 ; R - гадасны їзїїр дэх хєрсний тооцооны эсэргїїцэл, Бїх тєрлийн

зоомол гадсанд = R 20000кПа /2000тх/м 2 / байна. 3.4.2. Єгєршєєгїй хадан хєрсєнд 0,5м-ээс багагїй гїнд суусан цутгамал

ба єрємдмєл гадасны їзїїр доорх хєрсний тооцооны эсэргїїцлийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

+ = 5 , 1 ,

f

d

g

n c

d R

R l γ

/3.4/

Їїний:

n c R , - хадан хєрсний бат бэхийн хязгаарын норматив хэмжээ. кПа /тх/м 2 /,

Їїнийг усаар ханасан байдалд нэг тэнхлэгт шахалтаар тодорхойлно;

g γ - хєрсний найдварын илтгэлцїїр 4 , 1 = g γ ;

d l - єрємдмєл ба цутгамал гадасны суусан тооцооны гїн. м;

f d - гадасны гадна хїрээний голч, м.

3.5. Дїїжин гадасны даацын тооцоо

3.5.1. Зоомол дїїжин гадасны тооцоо 3.5.1.1. Бїх тєрлийн зоомол дїїжин гадасны даацыг дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

( )i i cf cR c d h f u RA F ∑ + = γ γ γ /3.5/

Їїний: c γ - хєрсєнд гадасны ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр c γ =1,0;

cf cR γ γ , -гадасны їзїїр доорх ба хажуу гадаргуугаарх хєрсний ажиллах

нєхцєлийн илтгэлцїїр. Їїнийг 3.1 хїснэгтээр авна; R - гадасны їзїїр доорх хєрсний тооцооны эсэргїїцэл. кПа /тх/м2/.

3.5.1.2-т зааснаар тодорхойлно; A - гадасны хєндлєн огтлолын талбай. м 2 ; u - гадасны хєндлєн огтлолын гадна хїрээний приметр. м;

БНбД 2.02.01-94

30

i f - гадасны хажуу гадаргуугаарх хєрсний i їеийн тооцооны эсэргїїцэл

кПа /тх/м 2 /. 3.5.1.3-д зааснаар тодорхойлно. i h - гадасны нэвт єнгєрсєн хєрсний iїеийн зузаан, м.

Хєрсний эсэргїїцлийг /3.5/ томъёогоор тодорхойлохдоо гадасны нэвтэлж єнгєрсєн хєрсний їе бїрийн эсэргїїцлийн нийлбэрээр гаргана. Зураг тєсєлд хєрс хуулахаар тєлєвлєгдсєн буюу хєрс усанд идэгдэж болзошгїй тохиолдолд тєлєвлєлтийн /хєрс хуулсан/ тївшингээс юмуу бїх їеийн эсэргїїцлийн нийлбэрээр тодорхойлно.

ХЇСНЭГТ 3.1

Хєрс ухахгїйгээр зоомол гадас суулгах арга ба хєрсний тєрєл

Гадасны даацын тооцоонд хэрэглэх хєрсний ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр Їзїїр доорх cR γ

Хажуу гадаргуугаарх cf γ

1. Цул ба битїї ёроолтой хєндий гадсыг механик дизель, хийн уурын алхаар суулгахад

1,0 1,0

2. Урьдчилан єрємдсєн чиглїїлэх цооногийн ёроолоос доош гадасны їзїїрийг 1м-ээс багагїй гїнд зоох буюу дарж суулгасан а/ цооногийн голч дєрвєлжин гадасны талтай тэнцїї б/ цооногийн голч дєрвєлжин гадасны талаас 0,05м-ээр бага

1,0

1,0

0,5

0,6 3. Элсэнд хєрсєнд усаар хєєрєгдєж гадсыг суулгахдаа сїїлчийн їе шатны 1м-ээс доошгїй гїнд усаар хєєрєгдєхгїй байх

1,0 0,9

4. Гадсыг доргиож буюу доргион дарж хєрсєнд суулгах: а/ дунд зэргийн нягттай элсэн хєрсєнд: - том ба дунд ширхэгтэй - жижиг ширхэгтэй - тоосорхог б/ 5 , 0 = L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд - элсэнцэр - шавранцар - шавар в/ 0 ≤ L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд

1,2 1,1 1,0

0,9 0,8 0,7

1,0

1,0 1,0 1,0

0,9 0,9 0,9

1,0

5. Гадас дарж суулгахад а/ том, дунд, жижиг ширхэгтэй дунд зэргийн нягттай элсэнд б/ Тоосорхог элсэнд в/ 5 , 0 < L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд г/ 5 , 0 ≥ L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд

1,1 1,1

1,1

1,0

1,0 0,8

1,0

1,0

БНбД 2.02.01-94

31

Тайлбар: 3.1 хїснэгтийн 4-т заасан тоосорхог шаварлаг хєрс 0,5> 0 > L J урсалтын їзїїлэлттэй байвал илтгэлцїїрийг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

3.5.1.2. Зоомол гадасны їзїїр доорх гэсгэлэн хєрсний тооцооны эсэр- гїїцлийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.Їїнд:

а/ тоосорхог шаварлаг хєрсєнд:

( )3 01 1 2 R w Z Z e KR R

− − =

ρ ρ

/3.6/

б/ элсэнд:

( )4 02 1 2 R w Z Z e KR R

− − =

ρ ρ

/3.7/

Їїний: K - хєрсний нунтаглалыг бодолцсон илтгэлцїїр, 3.2 хїснэгтээр авна. e – хєрсний сївэрхэгийн илтгэлцїїр

01 R - тоосорхог шаварлаг хєрсний эсэргїїцлийн шилжїїлсэн утга, 3.3

хїснэгтээр авна. 02 R - элсний эсэргїїцлийн шилжїїлсэн утга, 3.4 хїснэгтээр

тодорхойлно. ρ - хєрсний нягт, т/м 3

w ρ - усны нягт, т/м 3

Z - гадасны доод їзїїрийн суулгалтын гїн, м R Z - 01 R ба 02 R -ын шилжїїлэлтийг бодолцсон гїн, 5 = R Z м байна.

3.5.1.3. Зоомол гадасны хажуу гадаргууд їйлчлэх элсэрхэг ба тоосорхог шаварлаг гэсгэлэн хєрсний тооцооны эсэргїїцлийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( )3 0 1 2 f w Z Z e Kf f

− − =

ρ ρ

/3.8/

Їїний: w e K ρ ρ , , , - /3.6/ ба /3.7/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил

f - гадасны хажуу гадаргуугаарх хєрсний эсэргїїцлийн шилжїїлсэн

утга, Энэ бїлгийн 3.3 ба 3.4 хїснэгтээр тодорхойлно. Z - хєрсний їеийн байрласан гїн, м f Z - 0 f - ийн шилжїїлсэн утгыг бодолцсон гїн, 1 = f Z м байна.

Тайлбар: Чиглїїлэх цооногт гадас зоох їед f -ыг 0,5 гэсэн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїрээр їржїїлж тодорхойлно.

3.5.1.4. Сэвсгэр элсэн хєрс болон 6 , 0 > L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд тулах зоомол гадасны даацыг статик туршилтын дїнгээр тодорхойлбол зохино.

3.5.1.5. Сугалах хїчинд ажиллах, хєрсийг ухахгїйгээр суулгах зоомол дїїжин гадасны даац du F , кН /тх/-ийг дараахь томьёогоор тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

32

i i cf c du h f u F ∑ = γ γ /3.9/

Їїний: i i cf h f u , ,γ - /3.5/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил;

c γ - гадасны ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 4м-ээс бага гїнд зоосон

гадсанд = c γ 0,6 ; 4 м ба тїїнээс гїн зоосон гадсанд 8 , 0 = c γ болно.

Энэ заалт цахилгаан дамжуулах шугамын тулгуураас бусад бїх тєрлийн барилга байгууламжид хамаарна.

3.5.2. Єрємдмєл, цутгамал дїїжин гадасны даацын тооцоо

3.5.2.1. Шахах ачаалалд ажиллах, єргєсгєсєн ба єргєсгєєгїй єрємдмєл ба цутгамал гадасны даац d F - г дараахь томъёогоор тодорхойлж, кПа /тх/м 2 /-

аар илэрхийлнэ.

( ) ∑ + = i i cf cR c d h f u RA F γ γ γ /3.10/

Їїний: c γ - гадасны ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 0 , 1 = c γ ;

cR γ - гадасны їзїїр доорх хєрсний ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 0 , 1 = cR γ ;

R - гадасны їзїїр доорх хєрсний тооцооны эсэргїїцэл кПа /тх/м 2 /, энэ бїлгийн 3.5.2.2-д зааснаар авна.

A - гадасны тулах талбай, м 2 , гадасны хамгийн бїдїїн хэсгийн хєндлєн огтлолын талбайгаар авна.

u - гадасны эх биеийн хєндлєн огтлолын периметр, м; cf γ - гадасны хажуу гадаргуугаарх хєрсний ажиллах нєхцєлийн

илтгэлцїїр. Цооног гаргах арга, бетондох нєхцєлєєс хамааруулж 3.5 хїснэгтээр авна.

i f - гадасны эх биеийн хажуу гадаргуугаарх хєрсний їеийн тооцооны

эсэргїїцэл, кПа /тх/м 2 /, /3.8/ томъёогоор авна. i h - /3.5/ томъёоны тэмдэглээгээтэй ижил.

ХЇСНЭГТ 3.2

Хєрсний нунтаглалыг бодолцох илтгэлцїїр К

Шавар Шавранцар Элсэнцэр

Хайргархаг, том, дунд ширхэгтэй

элс

Жижиг ширхэгтэй

элс Тоосорхог элс

1 0,95 0,9 0,85 0,8 0,75

БНбД 2.02.01-94

33

ХЇСНЭГТ 3.3

Параметрийн тэмдэглэгээ

Гадасны їзїїр доорх тоосорхог шаварлаг гэсгэлэн хєрсний эсэргїїцэл 01 R кПа /тх/м 2 / ба хажуу гадаргуугийн хєрсний

эсэргїїцэл 0 f кПа /тх/м 2 /. Їїнийг дор дурьдсан урсалтын

їзїїлэлтээс хамааруулж авна. L J 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0

01 R 8500 /850/

5500 /550/

4000 /400/

2800 /280/

2000 /200/

1300 /130/

800 /80/

0 f - - 35

/3,5/ 23

/2,3/ 15

/1,5/ 12

/1,2/ 8

/0,8/ 4

/0,4/ 3,5

/0,35/ 3

/0,3/ 2

/0,2/

ХЇСНЭГТ 3.4

Параметрийн тэмдэглэгээ

Сївэрхэгийн илтгэлцїїр e<0,8 байх тохиолдолд зоомол гадасны їзїїр доорх элсэн хєрсний эсэргїїцэл , 02 R кПа/тх/м 2 /

болон хажуу гадаргуугаарх хєрсний эсэргїїцэл , 0 f кПа/тх/м 2 /

Хайргархаг Том ширхэгтэй

Дунд ширхэгтэй

Жижиг ширхэгтэй

Тоосорхог

02 R 8800 /880/

7000 /700/

3400 /340/

2200 /220/

1300 /130/

0 f 35

/3,5/ 35

/3,5/ 35

/3,5/ 23

/2,3/ 15

/1,5/

ХЇСНЭГТ 3.5

¹ Гадас, тїїнийг суулгах арга

Гадасны ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр cf γ

элсэнд элсэнцэрт шавранцарт шаварт

1

Єрємдмєл: а/ Цооногт усгїй їед /хуурай аргаар/ б/ ус эсвэл шаварлаг зуурмаг хэрэглэж бетондоход в/ лаг бетон зуурмагийг гїний доргиураар чигжиж цутгахад /хуурай аргаар/

0,7

0,6

0,8

0,7

0,6

0,8

0,7

0,6

0,8

0,6

0,6

0,7

2 Цооногт усгїй їед доргиур зїрхэвч хэрэглэж єрємдмєл цутгамал гадас хийхэд

0,8 0,8 0,8 0,7

3 Гадсан шон 0,7 0,7 0,7 0,6

3.5.2.2. Єрємдмєл, цутгамал гадасны їзїїр доорх хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R - ийг дараахь байдлаар авна.

БНбД 2.02.01-94

34

а/ Элсэрхэг чигжээстэй том хэмхдэст болон элсэрхэг буурь хєрсєнд дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) h d R 1 3 2 1 1 4 75 . 0 γ α α γ α α + ′ ⋅ = /3.11/

Їїний: 4 3 2 1 α α α α - нэгжгїй илтгэлцїїр. Їїнийг буурь хєрсний дотоод їрэлтийн

єнцгийн тооцооны утга 1 ϕ - ээс хамааруулан 3.6 хїснэгтээр авна. Ι 1 γ - гадасны їзїїрээс доош байрлах хєрсний хувийн жингийн тооцооны

утга, кПа /м 3 /тх/м 3 /. Усаар ханасан хєрсєнд усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцоно.

1 γ - гадасны доод їзїїрээс дээш байрласан хєрсний хувийн жингийн тооцооны дундаж /їеэр/ утга, кН /м 3 /тх/м 3 /. Усаар ханасан бол усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцоно.

d - цутгамал, єрємдмєл гадасны голч, м. Єргєсгєсєн гадасны єргєн хэсгийн голч;

h - гадасны доод їзїїр буюу єргєсгєсєн хэсгийн сууллгасан гїн, м. Уг гїнийг байгалийн хэвгий, эсвэл тєлєвлєлтийн тївшингээс тооцно.

б/ Тоосорхог шаварлаг болон тоосорхог шаварлаг чигжээстэй том хэмх- дэст хєрсєнд дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) γ ϕ ϕ π

ϕ γ π Z tg c tg z R +

− − +

− = 5 , 0 1

2 , 1 /3.12/

Їїний: Z - гадасны їзїїрийн байрлах гїн, м; γ - гадасны улнаас дээш байрлах хєрсний хувийн жингийн дундаж

утга /гїнээр тооцно. / кН /м 3 /тх/м 3 /; c , ϕ - гадасны ул тулсан хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг ба хувийн

барьцалдах хїч; π - 3,14 болно.

ХЇСНЭГТ 3.6

Илтгэлцїїр Хєрсний дотоод їрэлтийн єнцгийн тооцооны утга 1 ϕ градусаар 23 25 27 29 31 33 35 37 39

1 α 9,5 12,6 17,3 24,4 34,6 48,6 71,3 108,0 163,0

2 α 18,6 24,8 32,8 45,5 64,0 87,6 127,0 185,0 260,0 ì d h ,

харьцаа доорх утгатай байх їеийн

3 α 4,0 0,78 0,79 0,80 0,82 0,84 0,85 0,85 0,85 0,87 5,0 0,75 0,76 0,77 0,79 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85 7,5 0,68 0,70 0,71 0,74 0,76 0,78 0,80 0,82 0,84 10,0 0,62 0,65 0,67 0,70 0,73 0,75 0,77 0,79 0,81 12,5 0,58 0,61 0,68 0,67 0,70 0,73 0,75 0,78 0,80 15,0 0,55 0,58 0,61 0,65 0,68 0,71 0,73 0,76 0,79

БНбД 2.02.01-94

35

17,5 0,51 0,55 0,58 0,62 0,66 0,69 0,72 0,75 0,78 20,0 0,49 0,53 0,57 0,61 0,65 0,68 0,72 0,75 0,78 22,5 0,46 0,51 0,55 0,60 0,64 0,67 0,71 0,74 0,77

25,0 ба тїїнээс их

0,44 0,49 0,54 0,59 0,63 0,67 0,70 0,74 0,77

ì d 8 , 0 ≤ байхад

0,34 0,31 0,29 0,27 0,26 0,25 0,24 0,23 0,22

ì d 0 , 4 = байхад

0,25 0,24 0,23 0,22 0,21 0,20 0,19 0,18 0,12

Тайлбар: d d h , ,1 ϕ -ийн завсрын утганд харгалзах 4 3 2 1 , , , α α α α илтгэлцїїрийн утгыг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

3.5.2.3. Сугалах хїчинд ажиллах єрємдмєл, цутгамал гадасны даац du F -

ийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

i i cf c du h f u F ∑ = γ γ 3.13/

Їїний: c γ - /3.9/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил;

i i cf h f u , , ,λ - /3.10/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил.

3.6. Гадсыг хэвтээ ачаа, моментийн їйлчлэлээр тооцох

3.6.1. Хэвтээ хїч, моментийн їйлчлэлээр гадсыг тооцохдоо дараахь зїйлийг оролцуулах ёстой.

Їїнд: а/ 3.7 хїснэгтийн дагуу гадсанд їйлчлэх хэвтээ хїчийг багасгахад чиглэх

гадас тойрсон хєрсний тогтворын тооцоо; б/ Энэ бїлгийн 3.6.3-д зааснаар тодорхойлогдох холбох тавцангийн улны

тївшин дэх гадасны толгойн хэвтээ шилжилт болон тїїний эргэлтийн єнцєг pad p , ψ -г дараахь нєхцєлєєр шалгах;

u p u u ≤ /3.14/

u p ψ ψ ≤ /3.15/

Їїний: u u - гадасны толгойн хэвтээ шилжилтийн хязгаарын зєвшєєрєгдєх

хэмжээ, м. Хэрэв ашиглалтын технологоор їїнээс бага утга тєлєвлєгдєєгїй бол ñì u u 1 = гэж тооцно.

u ψ - зураг тєслийн даалгавраар тогтоох эргэлтийн єнцєгийн хязгаарын

зєвшєєрєгдєх хэмжээ, рад. в/ Гадасны эгц босоо тэнхлэгийн тооцооны хїчдэл ба тємєр бетон

хийцийн зураг тєсєл зохиох нормын шаардлагын дагуу 3.6.4.-д зааснаар тодорхойлогдох моментийн хамтын їйлчлэлд гадсыг хязгаарын нэг, хоёрдугаар тєлєв байдлаар бат бэх ба ан цав тэсвэрлэлтээр тооцоход тїїний огтлолыг материалын эсэргїїцлээр нь шалгана.

БНбД 2.02.01-94

36

ХЇСНЭГТ 3.7

Гадас тойрсон хєрсний тогтворын нєхцєлд хэвтээ ачаалал їйлчлэх їеийн тємєр бетон босоо гадасны тооцооны эсэргїїцэл H

1,5 d хїртэл гїнд орших хєрсний тєрєл

Гадасны голч /тал/ d -ийн доорх утганд харгалзах тооцооны эсэргїїцэл

кН /тх/ 30см 35см 40см 40см-ээс их

1. Дунд зэргийн нягттай тоосорхог бусад элс, агилуун уян налархай шавранцар, шавар;

2. Сэвсгэр, тоосорхог элс, налархай элсэнцэр, зєєлєн уян налархай шавар, шавранцар;

60/6

25/2,5/

70/7

30/3/

80/8

35/3,5/

/ 8 / 80 0 0 a d

a d

/ 5 , 3 / 35 0 0 a d

a d

3. Урсамтгай уян налархай шавранцар, шавар;

10/1/ 15/1,5/ 20/2/ 20 / 2 /

0 0 a d

a d

Тайлбар: d - дєрвєлжин огтлолтой гадасны нэг тал, дугуй огтлолтой гадасны голч, 0 ,à ì - шугаман хэмжигдэхїїн, ì a 4 , 0 0 = болно.

3.6.2. Гадсыг хамтран їйлчлэх хэвтээ хїч, моментоор тооцохдоо дор дурьдсан ухагдахууныг ашиглаж болно.

а/ Байршлын илтгэлцїїрийн тооцооны хэмжээ z C - г дараахь томъёогоор тодорхойлж, кН /м 3 /тх/м 3 /-ээр илэрхийлнэ.

Z K C z 1 = /3.16/ Їїний:

1 K - пропорционалийн илтгэлцїїр, кН /м 4 /тх/м 4 /. Гадас тойрсон хєрсний тєрлєєс хамааруулан энэ бїлгийн 3.8 хїснэгтэд зааснаар авна. Гадасын уртын дагуу хєрсний хэд хэдэн їе байх нєхцєлд хєрсний гадаргуугаас 1 5 , 3 a d k + = l хэмжээтэй гїн хїртэлх хэсэгт хєрсний їе

бїрт харгалзах 1 K илтгэлцїїрийн дунджаар авч болно. Энд:

d - дугуй гадасны хєндлєн огтлолын голч, дєрвєлжин гадасны огтлолын тал, метрээр хэмжигдэнэ.

1 a - 1,5м; Z - гадасны байршлынх нь илтгэлцїїрийг тодорхойлж байгаа

огтлолын хєрсєнд байрлах гїн, м. Їїнийг єндєр холбох тавцантай гадасны хувьд газрын гадаргуу хїртэл зайгаар нам холбох тавцантай гадсанд тавцангийн ул хїртэлх зайгаар тус тус авна.

б/ Хэв гажилтын илтгэлцїїрийг дараахь томъёогоор тодорхойлж 1/м-ээр илэрхийлнэ.

5 2 1 ) 5 . 1 ( J E a d K

δ α

+ = ∈ /3.17/

Їїний: d - гадасны хєндлєн огтлолын тал буюу голч, м;

БНбД 2.02.01-94

37

2 a - параметр 2 a =0,5м;

δ E - гадасны бетоны уян харимхайн анхны модуль:

δ E =3x10 7 кН /м 2 /3х10 6 тх/м 2 /; J - гадасны хєндлєн огтлолын инерцийн момент, м 4 ; в/ Гадас суулгах шилжїїлсэн гїнийг дараахь томьёогоор тодорхойлно.

∈ = α l l /3.18/

l - єндєр холбох тавцанд хєрсний гадаргуугаас, нам холбох тавцанд холбох тавцангийн улнаас тооцогдох гадасны суусан бодит гїн, м;

г/ Гулзайлтын урт M l -ийг дараахь томьёогоор тодорхойлж, метрээр илэрхийлнэ.

∈ + =

α z

M K

0 l l /3.19/

Їїний: 0 l - гадасны хэсгийн чєлєєт урт, м. Холбох тавцангийн улнаас суурийн

нїхний ёроолын гадаргуу хїртэлх зайгаар авна. z K - 3,9 хїснэгтээр тодорхойлох илтгэлцїїр.

ХЇСНЭГТ 3.8 Пропорционалийн илтгэлцїїр 1 K

Гадасны эх биеийн K l урттай хэсэгт гадас тойрсон хєрсний тєрєл

Пропорционалийн илтгэлцїїр 1 K кН /м 4 /тх/м 4 /

Зоомол гадсанд Єрємдмєл, цутгамал гадсанд

1 75 , 0 ≤ ≤ J байх урсамтгай уян налархай шавар, шавранцар;

650-2500 /65-250/

500-2000 /50-200/

075 5 , 0 ≤ ≤ J байх зєєлєн уян налархай шавар, шавранцар;

1 0 ≤ ≤ J байх уян налархай элсэнцэр; 8 , 0 6 , 0 ≤ ≤ e сївэрхэгийн илтгэлцїїртэй

тоосорхог элс;

2500-5000 /250-500/

2000-4000 /200-400/

5 , 0 0 ≤ ≤ J байх агилуун уян налархай болон хагас хатуу шавар, шавранцар

0 < L J байх хатуу элсэнцэр; 7 , 0 55 , 0 ≤ ≤ e сївэрхэгийн илтгэлцїїртэй

дунд ширхэгтэй элс; 75 , 0 6 , 0 ≤ ≤ e байх жижиг ширхэгтэй элс;

5000-8000 /500-800/

4000-6000 /400-600/

0 < L J байх хатуу шавар, шавранцар, 7 0 55 0 , ε , ≤ ≤ сївэрхэгийн итгэлцїїртэй

том ширхэгтэй элс;

8000-13000 /800-1300/

6000-10000 /600-1000/

Тайлбар: 1. 1 K илтгэлцїїрийн бага утга тоосорхог шаварлаг хєрсний ур-

салтын їзїїлэлтийн их утгатай, элсэн хєрсний сївэрхэгийн L J ба e - ийн зав-

БНбД 2.02.01-94

38

сарын утганд харгалзах хєрсний 1 K илтгэлцїїрийг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

2. Нягт элсэн хєрсний 1 K илтгэлцїїрийг тодорхойлохдоо 3.8 хїснэгтэнд заасан тухайн тєрлийн хєрсний илтгэлцїїрийн хамгийн их утгыг 30 хувиар ихэс- гэж авна.

ХЇСНЭГТ 3.9

l

0 > p ψ ба 0 l доорх утгатай байх їеийн илтгэлцїїр 2 K 0 = p ψ їеийн

илтгэлцїїр 2 K 0 1м 2м 3м 5м 10м

2,5 2,35 2,20 2,20 2,05 2,00 1,95 2,10 2,8 2,30 2,15 2,10 2,00 1,95 1,90 2,00 3,0 2,25 2,10 2,00 1,95 1,90 1,85 1,95 3,5 2,25 2,10 2,00 1,95 1,90 1,80 1,85

3.6.3. Гадасны толгой эргэлтийн эсрэг бэхэлгээнээс чєлєєтэй байхад тїїний хэвтээ шилжилтийн тооцооны хэмжээг дараахь томъёогоор тодорхойлж болно.

J E M

J E H u ì ì

p δ δ 2 3

2 3 l l + = /3.20/

J E M

J E H ì ì

p δ δ

ψ l l

+ = 2

2 /3.21/

Гадасны толгойн эргэлдэхгїй тохиолдолд /олон эгнээ байрласан гадас холбох тавцанд хєдєлгєєнгїй бэхлэгдсэн/ дараахь байдлаар тодорхойлно.

J E H u ì

p δ 12

3 l = 0 = p ψ /3.22/

Їїний: H ба M -гадасны толгой уруу холбох тавцангийн талаас їйлчлэх хєндлєн

хїч, кН /тх/ ба гулзайлтын моментын, кНм /тх.м/ тооцооны утга. 3.6.4. Гадсанд їйлчлэх гулзайлтын хамгийн их мометын тооцооны их утга

max M кН.м /тх.м/ ба холбох тавцанд бэхлэгдсэн хэсгийн моментын утгыг

дараахь томъёогоор тодорхойлж болно. Їїнд: а/гадасны хєрсєнд байрласан хэсэгт

+ + =

∈ α 3

0 max K H M M l /3.23/

Їїний: K - 3.10 хїснэгтээр авах илтгэлцїїр; б/ гадас холбох тавцанд хєдєлгєєнгїй бэхлэгдэж гадасны толгой

эргэлдэхгїй нєхцєл хангагдсан тохиолдолд гадасны холбох тавцанд бэхлэгдсэн

БНбД 2.02.01-94

39

хэсгийн момент M -ийг дараахь томъёогоор тодорхойлж кН.м /тх.м/-ээр илэрхийлнэ.

2 4 ì H K M l

= /3.24/

Їїний: 4 K - 3.10 хїснэгтээр авах илтгэлцїїр;

ХЇСНЭГТ 3.10

Илтгэлцїїрийн утга 3 K ба 4 K

Илтгэлцїїр l - доорх утгатай тэнцїї їеийн илтгэлцїїрийн утга

2,5 3,0 3,5 3 K 0,65 0,70 0,75

4 K 0 0 = l їед 0,83

4 K ì 5 0 ≥ l їед 0,98

Тайлбар: l ба 0 l -ийн завсарын утганд тохирох 3 K , 4 K илтгэлцїїрийг

завсарын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

3.7. Гадсан суурийн суултын тооцоо

3.7.1. Гадас, гадсан суурийн суулт, суултын ялгаврыг тооцохдоо дараахь нєхцєлийг харгалзана. Їїнд:

u S S ≤ /3.25/

Їїний: S - барилга байгууламж ба гадсан суурийн хамтарсан хэв гажилт /суулт,

гадсан суурийн суултын харьцангуй ялгавар гэх мэт/; u S - гадсан суурь, барилга байгууламжийн хамтарсан хэв гажилтын хяз-

гаарын утга; 3.7.2. Гэсгэлэн хєрсєн дэх дїїжин гадсан суурийн суултыг СНиП

2.02.01.83 ба энэ нормын 2 дугаар бїлгийн шаардлагын дагуу байгалийн буурь хєрсєн дэх жиших суурь мэтээр тооцно. Жиших суурийн заагийг дараахь байдлаар тодорхойлно. /Зураг 3.2/

Дороос-гадсаны дооод їзїїрийг дайрч гарах АБ хавтгай;

Хажуу талаас-захын эгнээний босоо гадасны гадна ирмэгээс 4 ,mt

tg h ΙΙ ϕ зайн дахь

АВ ба БГ босоо хавтгай. /зураг 3.2.а/ Гадасны їзїїр дор 6 , 0 > L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг

хєрс байх тохиолдолд зайг d 2 -гээс / d - гадасны огтлолын тал буюу голч /ихгїйгээр авна. Харин налуу гадсанд эдгээр гадасны доод талыг хавтгайнууд дайрч гарснаар тооцоолно. /Зураг 3.26/

Дээрээс-хєрсний тєлєвлєлтийн гадаргуугийн ВГ хавтгай Энд:

mt , ΙΙ ϕ - хєрсний дотоод їрэлтийн єнцгийн тооцооны дундаж утга. Їїнийг

дараахь томъёогоор тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

40

∑ ∑ ⋅

= ΙΙ

ΙΙ hi

hi h

i

mt 0

,

,

ϕ ϕ /3.26/

Їїний: i , ΙΙ ϕ - гадасны нэвтэлж єнгєрсєн хєрсний зїаантай їе тус бїрт харгалзах

дотоод їрэлтийн єнцгийн тооцооны утга; h - хєрсєнд гадас суулгасан гїн; Жиших суурийн суултыг тооцоход гадас, холбох тавцан тїїнчилэн жиших

суурийн эзлэхїїн дэх хєрсний жинг оролцуулна. Тайлбар: Жиших суурийг тогтоосон аргыг зєвхєн бєєнєєр байрласан

гадсанд тєдийгїй тїїнд гадас шугаман байрласан їед, тїїнчилэн ганц гадсанд ашиглаж болно.

3.7.3. Гадсан суурь ба тїїний буурь хєрсний тооцоогоор олсон хэв гажилтын /суулт/ утга нь энэ нормын 3.7.1-д заасан нєхцєлийн хязгаараас хэтрэх ёсгїй.

3.7.4. Хэрэв барилга барих явцад шороо асгавал тєлєвлєлтийн тївшин 2м-ээс єндєр байх тохиолдолд дїїжин гадасны суултыг тогтоохдоо жиших суурын хэмжээг багасгаж тодорхойлно.

Энэ тохиолдолд босоо ба налуу гадасны аль алинд захын эгнээний босоо

гадасны гадна ирмэгээс 4 ,mt

mt tg h ΙΙ ϕ зайд хажуу талаас нь хавтгайнуудаар

хязгаарлаж авна. Їїний:

mt h - гадасны доод їзїїрээс 30 см-ээс их зузаантай хїлэр буюу лаг шавар

хєрсний їеийн ул хїртэлх зай; 3.7.5. Тулц гадсаар ажиллах гадсан суурь, сугалах ачааг багцаар хїлээн

авахгїй дїїжин ганц гадас тїїнчилэн сугалах ачааны їйлчлэлд ажиллах бєєн гадасны суултын тооцоог хийх шаардлагатай.

Зураг 3.2 Гадсан суурийн суулт тооцох їеийн

жиших суурийн хязгаарыг тодорхойлох

3.8. Хээрийн туршилтын дїнгээр гадасны даац тодорхойлох

3.8.1. Гадасны даацыг тодорхой заасан барилга объект дээр шууд тодорхойлох хээрийн туршилт хийх зайлшгїй шаардлага, туршилтын ажлын хэмжээ, тєрлийг тухайн объектын суурийн зураг тєсєл зохиосон байгууллага тогтооно.

БНбД 2.02.01-94

41

Хэрэв барилгын талбайд динамик ба статик /гадас ачаалах, сугалах, дагуугийн ачаалалд /туршилтын аль нэгийг явуулахаар тусгасан бол туршилтын тоо хєрсний ижил нєхцєлд хоёроос доошгїй байх ёстой.

3.8.2. Хээрийн туршилтын дїнгээр гадасны даац d F -г дараахь томъёо-

гоор тодорхойлно.

un g

c

n

u

â

c d F

n

F F ⋅ ⋅ ⋅ =

∑ γ γ

γ γ 1 /3.27/

Їїний: ñ γ - ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр. Сугалах ачаагаар туршилт хийх

тохиолдолд 4 м хїртэл урт гадсанд , 6 . 0 = ñ γ 8 м хїртэл урт

гадсанд 3 . 0 = c γ . бусад тохиолдолд 1 = c γ болно.

g γ - Хєрсний найдварын илтгэлцїїр. Їїнийг туршилтын магадлалын

їнэмшил 95 . 0 = α байх їеийн гадасны хязгаарын эсэргїїцэл u F - ийн тухайн утгын єєрчлєлтєєс хамааруулан тогтооно.

n - Хєрсний ижил нєхцєлтэй барилгын талбайд хийсэн туршилтын тоо;

u F - Энэ бїлгийн 3.8.3. ÷ 3.8.5.-д заасны дагуу тодорхойлох гадасны

хязгаарын эсэргїїцлийн утга; n u F , - Гадасны хязгаарын эсэргїїцлийн норматив утга;

Хєрсний ижил нєхцєлтэй барилгын талбайд зургаагаас цєєн туршилт хийх тохиодолд даацын норматив утгыг туршилтын хязгаарын эсэргїїцлийн утга хамгийн бага байхыг min , u un F F = заах гадасны хязгаарын эсэргїїцлийн

тухайн утгаар авна. Энэ їед хєрсний найдварын илтгэлцїїрийг 1 = g γ гэж їзнэ.

3.8.3. Гадасны эсэргїїцлийн хязгаарын тухайн утгыг гадас ачаалах статик туршилтын дїнгээр тодорхойлоход тїїнийг суултын тогтворжих нєхцєлєєр mt u S , 25 , 0 = байх їеийн ачаалаар авна.

Туршилтыг УСТ 3388-82-ын дагуу гїйцэтгэх бєгєєд харин суултын тогтворжилтыг элсэн хєрсєнд 1 цагт 0,1 мм, тоосорхог-шаварлаг хєрсєнд 2 цагт 0,1 мм байхаар тооцно.

3.8.4. Гадсанд сугалах болон хэвтээ ачаагаар статик туршилт хийхэд тїїний эсэргїїцлийн тухайн утга u F - г гадасны шилжилт тасралтгїйгээр

нэмэгдэх їеийн ачааны ємнєх шатлалын ачаагаар авна. Тайлбар: Босоо ба хэвтээ шилжилтийг багасгах нєхцєлєєр гадсанд

їйлчлэх ачааллыг гадсыг сугалах болон хэвтээ ачаагаар туршсан статик туршилтын дїнгээр / УСТ 3388-82/ тодорхойлж болно.

Олноор барих барилга байгууламжийн босоо болон хэвтээ шилжилтийн хязгаарын утгыг 1-2 см-ээр авч болно.

3.8.5. Зоомол гадасны хязгаарын эсэргїїцлийн тухайн утгыг динамик туршилтуудын дїнгээр дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( )

−

+ + + +

⋅ ⋅ + = 1 2 , 0 4 1 2 3 2 1

3 2 1

m m m m m m

S GH

A AM F

a u η

η ; /3.28/

БНбД 2.02.01-94

42

Їїний: η - илтгэлцїїр, гадасны материалаас хамааруулан 3.11 хїснэгтээс

авч, кН /м 2 / тх /м 2 / -аар илэрхийлнэ. A - гадасны хєндлєн огтлолын талбай, м 2 ; G - алхны цохих хэсгийн жин, т; M - илтгэлцїїр. Їїнийг алхаар гадас зооход 1-тэй тэнцїїгээр, гадсыг

доргиож суулгахад гадасны їзїїр доорх хєрсний тєрлєєс хамааруулан 3.12 хїснэгтээр авна.

H - алхны цохих хэсгийн єргєгдєлтийн тооцооны єндєр. Ганцаарчилсан їйлчлэлээрээ ажиллах єлгємєл болон уурын алханд уг алхны цохих хэсгийн єргєгдлийн жинхэнэ єндєр 0 H - оор ,

хоолой-дизель алханд 0,9 0 H , туйван дизель алханд 0,8 0 H -оор

авна. / 0 H - энэ алхны цохих хэсгийн єргєгдєлтийн жинхэнэ єндєр/;

1 m - алхны цохих хэсгийн масс;

2 m - алх , малгайвчны масс;

a S - гадасны бодит їлдэгдэл сааралт. Їїнийг нэг удаагийн цохилтоор

гадасны зоогдох хэмжээгээр авна. Туршилт хийх їед гадасны бодит їлдэгдэл сааралтыг a S < 0,002 м. харин тооцоо хийхэд буюу

туршилтыг илїї хїнд алхаар хийсэн бол a S ≥ 0,002 м гэж їзнэ.

3 m - алхны байнгын хэсгийн масс;

ХЇСНЭГТ 3.11

Тооцооны байдал Илтгэлцїїр η кН/м 2 , /тх/м 2 /

Дараахь тєрлийн гадсыг зоох, гїйцээж 1500/150/ зоох туршилт:

Модон жийрэгтэй малгайвч углах тємєр гадсанд

Мунагїй модон гадсанд 1000/100 Мунатай модон гадсанд 800/80

ХЇСНЭГТ 3.12

Гадасны їзїїр доорх хєрс Илтгэлцїїр,M 1. Элсэрхэг чигжээстэй том

хэмхдэст хєрс 1,3

2. Дунд зэргийн нягттай том , дунд ширхэгтэй элс, хатуу элсэнцэр

1,2

3. Дунд зэргийн нягттай жижиг ширхэгтэй элс 1,1

4. Дунд зэргийн нягттай тоосорхог элс

1,0

5. Уян налархай элсэнцэр , хатуу шавранцар, шавар

0,9

6. Хагас хатуу шавранцар , шавар 0,8 7. Агилуун уян налархай шавранцар,

шавар 0,7

БНбД 2.02.01-94

43

Тайлбар: 3.12 хїснэгтийн 2-4 заалтад байгаа илтгэлцїїр M -ийн утгыг нягт элсэнд 60%-иар, статик зондын туршилтын материал байгаа тохиолдолд 100%-иар тус тус нэмэгдїїлж авна.

3.9. Гадсан суурийн хийцлэл

3.9.1. Барилгын байгуулалтан дахь гадасны байрлалаас хамааруулан гадсан суурийн дараахь тєрлїїдээр зураг тєсєв зохионо.

а/ тус тусдаа байрлах тулгуур доорх ганц гадас ; б/ барилга байгууламжийн ханын дор гадаснууд нэг , хоёр ба тїїнээс

дээш эгнээгээр байрлаж уртын дагуу хуваарилагдах ачааг дамжуулах шугаман эгнээ гадас;

в/ байгуулалтандаа дєрвєлжин, тэгш єнцєгт, трапец болон бусад хэлбэ- рээр баганан дор байрлах багц гадас;

г/ хїнд жинтэй барилга байгууламжийн барилгын талбайн хэмжээн дор жигд хувиарилагдан байрласан гадаснууд улаараа хєрсєнд тулах їргэлжилсэн холбох тавцанд нэгдэж холбогдсон байх гадсан талбар.

3.9.2. Гадсан суурийн зураг тєсєл зохиоход дараахь єгєгдлийг бодолцох шаардлагатай. Їїнд: тєсєллєж буй барилга байгууламжийн хийцийн бїдїївч, даацын хийцийн хэмжээ, тэдгээрийг хийхээр зураг тєсєлд тусгасан материал, ± 0,00-ээс доош суугдсан тасалгаа байгаа эсэх, байгаа бол барилгын тэнхлэг ба сууриудад тэдгээрийн ойртох зай хэмжээ, шалны хийц, барилгын хийцїїдээс суурьт ирэх ачаа технологийн тоног тєхєєрємжийн байрлуулалт, тэдгээрээс барилгын хийцїїдэд дамжих ачаа, тїїнчилэн тоног тєхєєрємжийн доорх барилгын хийцїїдийн хязгаарын суулт ба хазайлтад тавигдах шаардлага зэрэг болно.

3.9.3. Гадсанд ирэх тооцооны ачааллын їед гадасны материалын бат бэх шинж чанарыг дээд зэргээр ашиглах нєхцєлєєс їїдэн суурин дахь гадасны тоог тогтооно. Энэ їед 3.3.8.-д заасан суурин дахь захын гадасны хувьд зєвшєєрєгдєх хэт ачааллыг бодолцоно.

Гадасны хийц хэмжээг сонгохдоо сууринд їйлчлэх ачааны /технологийн ачааг оролцуулаад/ хэмжээ ба чиглэл , тїїнчилэн барилга байгууламжийг барих технологийг бодолцоно.

3.9.4. Гадасны тавцан гадастай чєлєєтэй тулсан эсвэл хєшїїн холбог- дсон байж болно. Гадсанд чєлєєтэй тулсан тавцанг тооцоонд нугасан холбоо- той мэт авч їзэх ба харин цутгамал тавцангийн хувьд гадасны толгойг тавцанд 5-10 см гїн суулгана.

Дараахь тохиолдолд тавцанг гадастай хєшїїн холбоно. Їїнд: а/ гадасны их бие сийрэг элс, урсамтгай консистенцтэй тоосорхог шавар-

лаг хєрс, лаг шавар, хїлэр зэрэг сул хєрсєнд байрлавал; б/ гадас ба тавцангийн холбогдсон хэсэгт гадсанд ирэх шахах ачаа тїї-

ний хєндлєн огтлолын гол цємєєс гадагш байрлах зєрєх мєрт їйлчилж байвал; в/ гадсанд хэвтээ ачаа їйлчлэх ба гадас тавцанд чєлєєтэй холбогдох їе

дэх уг ачаанаас їїдэх гадасны шилжилтийн хэмжээ тухайн барилга байгууламжийн хувьд зєвшєєрєгдєх хязгаарын утгаас их байвал;

г/ суурьт налуу эсвэл хэд хэдэн хэсгээс бїрдсэн босоо гадас байвал; д/ гадас сугалах ачаалалд ажиллаж байвал. 3.9.5. Цутгамал тємєрбетон тавцанд гадсыг хєшїїнээр холбохдоо арма-

турын бэхэлгээний гїнд гадасны толгойг тавцанд суулгана. Эсвэл СНиП 2.03.01-85 нормд заасны дагуу арматурын ил гарсан хэсгийг бэхэлгээний уртын хэмжээгээр тавцанд суулгана.

БНбД 2.02.01-94

44

3.9.6. Гадсыг хонхон хэлбэрийн толгойвчийн тусламжтайгаар угсармал холбох тавцантай хєшїїнээр холбоно. Угсармал тавцангийн хувьд тїїнчилэн тавцанд тусгайлан гаргасан нїхэнд гадсаа суулгаад цементэн зуурмагаар чигчиж бэхэлгээ хийхийг зєвшєєрнє.

3.9.7. Сууринд їйлчлэх тогтмол ачааны тэнцїї їйлчлэгч тухайн суурийн хїндийн тєвтэй ойрхон єнгєрч болзошгїй байхаар тєвийн бус ачаалагдсан багц гадасны суурийн гадасны байрлалыг сонгоно.

3.9.8. Босоо ачаа ба момент, тїїнчилэн хэвтээ ачааг /тїїний хэмжээ ба чиглэлээс хамаарч/ хїлээн авахад гадсыг босоо, налуу, козловый байхаар тєлєвлєж болно. Гадасны налуу 3.13 хїснэгтэд заасан утгаас хэтэрч болохгїй.

ХЇСНЭГТ 3.1

1,0 м-ээс бага голчтой зоомол гадасны налуу

Дараахь голчтой ба цутгамал гадасны налуу 1,0м-1,2 м 1,6 м 2,0 м 3,0 м

1:1 4:1 5:1 6:1 7:1

3.9.9. Доод їзїїрийг нь єргєсгєєгїй зоомол дїїжин гадасны тэнхлэг хоорондын зай 3d -ээс багагїй /d дугуй огтлолтой гадасны голч, дєрвєлжин огтлолтой гадасны тал, тэгш єнцєгт огтлолтой гадасны их тал/, харин тулц гадасны хувьд 1,5 -ээс багагїй байна.

Єрємдмєл ба цутгамал гадасны их биеийн гадаргуу хоорондын тїїнчилэн тулц гадасны цооног хоорондын зай 1,0 м-ээс багагїй, гадасны хатуу ба хагас хатуу тоосорхог шаварлаг хєрсєнд суух єргєсгєсєн огтлолтой хэсгийн гадаргуу хоорондын зай 0,5 м-ээс багагїй, бусад тєрлийн хадан бус хєрсєнд суух бол 1,0 м-ээс багагїй байна.

3.9.10. Барилгын талбайн хєрсний нєхцєл, тавцангийн улны байрлах тївшин /гадсан суурийн ажил гїйцэтгэх тоног тєхєєрємжийн чадавхийг бодолцсон/ зэргээс хамаарч гадасны уртыг сонгоно. Гадасны доод тєгсгєлийг ихэнхдээ сул хєрстэй давхрагыг єнгєрїїлж бат бэх хєрсєнд суулгана.

Ингэхдээ зоомол гадасны доод їзїїр дэх буурь болох том хэмхдэст хєрс хайргархаг том ба дунд ширхэгтэй элс, 1 , 0 ≤ L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд 0,5 м-ээс багагїй, бусад хадан бус хєрсєнд 1,0 м-ээс багагїй гїн суулгана.

3.9.11. Гадасны тавцангийн улны суулгах гїнийг барилга байгууламжийн газар доорх хэсгийн хийцлэлийн шийдэл /зоорь, техникийн хєндий байгаа эсэх/, талбайн єндєржилтийн тєлєвлєлт /хєрс хуулсан эсвэл нэмж асгаас хийсэн/, тїїнчилэн тооцоогоор тодорхойлогдох тавцангийн єндєр зэргээс хамааруулан тогтооно.

Овойдог хєрсєнд барих барилгын хувьд гадасны тавцанд їйлчлэх хєлдєлтийн овойлтын хїчний їйлчлэлийг арилгах буюу багасгах арга хэмжээг авах зайлшгїй шаардлагатай.

БНбД 2.02.01-94

45

4.МЄНХЦЭВДЭГ ХЄРСЄНД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙН ЗУРАГ ТЄСЄЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

4.1. Ерєнхий зїйл

4.1.1. Мєнхцэвдэг хєрс тархсан нутаг дэвгэрт барих барилга байгуулам- жийн буурь, суурийн зураг тєсєл зохиохдоо энэхїї бїлгийн заалтыг мєрдєнє.

Энэ бїлгийн 4.1.2 ÷4.3.1-д дурьдсанаас бусад заалт тємєр зам, авто замын шороон далан, нисэх онгоцны буудлын талбайн хучлага, гидротехникийн болон динамик ачаалалтай машин тєхєєрємжийн буурь, суурийн зураг тєсєл зохиоход хамаарахгїй.

4.1.2. Мєнхцэвдэг хєрс тархсан нутаг дэвсгэрт барих барилга байгуулам- жийн буурь, суурийн зураг тєсєл зохиохдоо ус цаг уурын хїчин зїйлсийг бодол- цон барилгын инженер хайгуул, хєрсний судалгааны барилгын норм, улсын стандарт болон бусад норматив баримт бичгийн шаардлагын дагуу хийсэн ин- женер-цэвдэг судлалын /инженер-геологи, цэвдгийн ба гидрогеологийн/ хайгуул, судалгааны їр дїнг їндэслэхээс гадна зураг тєсєл зохиох барилга байгууламжийн хийцийн ба ашиглалтын дор дурьдсан онцлогийг харгалзах хэрэгтэй. Їїнд:

Барилга, байгууламж, мєнхцэвдэг хєрсний дулаан ба механикийн харил- цан їйлчлэл;

Барилга байгууламжийн хэмжээ, хийц, тєрєл, технологийн зориулалт бо- лон ашиглалтын горим;

Сууринд їйлчлэх ачаа, їйлчлэл. 4.1.3. Инженер-цэвдэг судлалын материалд дараахь зїйлийг тусгана.

Їїнд: а/ барилгын талбайн цэвдгийн нєхцєлийг тодорхойлсон єгєгдєл /мєнх-

цэвдэг хєрсний тархалт, зузаан, бїрэлдэхїїн, тогтоц, бїтэц, температу-рын горим, улирлын хєлдєлт, гэсэлтийн їеийн зузаан хєлдєлтийн їйл явц болон тухайн газар нутгийн цаг уурын нєхцєлийн єгєгдєхїїн/; б/ хєрсний хээрийн болон лабораторийн туршилт шинжилгээний дїн, тїїний дотор цэвдэг хєрс, 4.2.4-ийн заалтаар хєрсний усны шинж чанарыг тодорхойл- сон байдал; в/ барилгын талбайн цэвдгийн болон гидрогеологийн нєхцєлд гарч болох єєрчлєлтийг урьдчилан тодорхойлоход шаардлагатай анхдагч єгєгдєл; г/ тухайн нутагт урьд ємнє барилга барьж, ашиглаж байсан туршлага; д/ зураг тєсєл, тїїний дотор барилга зохион байгуулалтын тєсєл байгаль хамгааллын талаар тусгах арга хэмжээг боловсруулахад хэрэгтэй їндсэн шаардлага, єгєгдєл; е/ хайгуулын ажил дууссанаас хойш барилгын ажил эхлэх хїртэл гурван жилээс илїї хугацаа єнгєрсєн бол зураг тєслийн байгууллага шаардлагатай гэж їзвэл хайгуулын материалд тодруулалт хийж болно.

4.1.4. Мєнхцэвдэг хєрс тархсан нутаг дэвсгэрт барих барилга байгуулам- жийн буурь суурийн зураг тєсєл зохиохдоо барилгын талбайг эзэмших явцад гарч болзошгїй барилга байгууламжийн буурь болон барилгын гадна орших хєрсний инженер-цэвдэг судлалын нєхцєлийн єєрчлєлт /хєрсний жилийн дун- даж температур, газрын гадаргуугийн дундаж интеграл температур, хєрсний улирлын хєлдєлт-гэсэлтийн гїн болон мєнхцэвдэгийн дээд гадаргуугийн байр- шил зэрэг /тїїнчилэн барьсан барилга байгууламж, шугам сїлжээ, тєхєєргийн ашиглалтын явцад нєлєєлєх цасан болон ургамалын бїрхїїлийн єєрчлєлтийг бодолцох ёстой.

БНбД 2.02.01-94

46

Барилга барих талбайг сонгохдоо газар доорх мєстэй буюу мєсжилт нь 6 , 0 > i i байх мєнхцэвдэг хєрстэй газраас зайлсхийх хэрэгтэй. Мєсжилт ихтэй

газар. Тїїнчилэн гулсалт ба хєндийлжийн нєлєєнд автах талбайд барилга байгууламж барих тохиолдолд тусгай судалгааны дїнг їндэслэн шийдвэрлэнэ.

4.1.5. Мєнхцэвдэг хєрсєнд буурь суурийн зураг тєсєл зохиохдоо тухайн орон нутгийн барилгажилтын нєхцєл, мєн тїїнтэй адилхан нєхцєлд барьсан барилга байгууламжийн зураг тєсєл, барилга байгуулалт болон ашиглалтын туршлагыг бодолцон їзвэл зохино.

Барилгын талбай, буурь суурийн зураг тєслийн шийдлийг сонгохдоо найдварын нєхцєлийг бодолцож, боломжит хувилбарыг шилжїїлсэн зардлаар їнэлж техник эдийн засгийн харьцуулалт хийсний їндсэн дээр гїйцэтгэвэл зохино.

4.1.6. Мєнхцэвдэг хєрсєнд барих барилга байгууламжийн буурь суурийн зураг тєсєлд тухайн барилгыг барих явцад байгалийн нєхцєл эвдэгдсэнийг сэргээхэд чиглэсэн байгаль хамгаалах арга хэмжээг тусгаж єгєх ёстой. /4.6.дэд бїлэг/

4.1.7. Мєнхцэвдэг хєрсєнд барих барилгын буурь, суурийн зураг тєсєлд буурь хєрсний дулааны горимын тооцоо болон энэхїї тооцоогоор тогтоосон барилга барих буюу ашиглах явц дахь байгууламжмийн буурийн дулааны горимыг хангах зорилтыг хэрэгжїїлэх тєхєєрєг, арга хэмжээний сонголт, тооцоог оруулах ёстой.

Буурь хєрсний дулааны горим, тїїнийг зайлшгїй хангах байгууламжийн ашиглалтын дїрэмд тавих шаардлагыг ашиглагч байгууллагад хїлээлгэн єгєх зэрэг тєслийн баримт бичгийн бїрэлдэхїїнд оруулж єгнє.

4.1.8. Мєнхцэвдэг хєрс тархсан нутаг дэвсгэрт барилга байгууламж барих їед болон тэдгээрийн ашиглалтын хугацаанд буурийн хєрс /тїїнчилэн тэдгээрийн температурын горимын єєрчлєлт /суурийн байдал болон буурь, суурийн зураг тєсєлд тусгасан шаардлага, зааврын хэрэгжилтэд дэс дараатай ажиглалт явуулах ёстой.

Хєрсний температурыг ажиглах байнгын їйлчилгээтэй цооног, буурь, суурийн хэв гажилтын ажиглалт явуулахад зориулсан нивелирдлэгийн тэмдэг, хєдєлгєєнгїй цэгийн тоо, байршлыг ажиглалтын хєтєлбєрєєр тодорхойлно.

Ажиглалтын хєтєлбєрийг барилга байгууламжийн бууринд мєнхцэвдэг хєрсийг ашиглахаар зураг тєсєлд сонгож авсан зарчим /4.3.1./, барилга байгуу- ламжийн зориулалт, тэдгээрийн хийцийн онцлог ба ангиллаас хамааруулан тєсєл зохиогч зураг тєслийн байгууллага боловсруулах бєгєєд ажиглалт явуулах байгууллага, ажиглалтын хєтєлбєрийг зураг тєсєлд тусгасан байвал зохино.

Барилга байгууламжийг ашиглагч байгууллагад актаар хїлээлгэн єгєхдєє зураг тєслийн баримт бичгийн бїрэлдэхїїнд барилга барих явцад явуулсан ажиглалтын хєтєлбєр, їр дїнг оруулж єгєх ёстой. Барьж дууссан, ашиглалтад хїлээлгэн єгсєн барилга байгууламжийн бїрэн бїтэн байдал, тїїний дотор буурь, суурийн байдалд хийх ажиглалтын дэс дарааллыг энэ бїлгийн заалтыг бодолцож барилга байгууламжийн урьдчилан сэргийлэх тєлєвлєгєєт засварын ажлыг гїйцэтгэх дїрмийн заалтын дагуу тогтооно.

4.2. Мєнхцэвдэг буурь хєрсний їзїїлэлт

4.2.1. Хєлдїї хєрсний нэр тєрлийг байгууламжийн буурь болохынх нь хувьд тэдгээрийн физик, механик шинж чанарын онцлогийг бодолцож “Хєрсний ангилал” УСТ 3263-90-ын дагуу тогтооно.

БНбД 2.02.01-94

47

4.2.2. Мєнхцэвдэг хєрсийг барьцалдуулагч мєсний реологи чанараар нь УСТ 3263-90-ын дагуу хатуу цэвдэг, уян цэвдэг, бутрамхай цэвдэг гэж ангилна.

Мєсєєр бат бэх барьцалдсан, цочмог эвдэрдэг бєгєєд ачаалал дор бараг шахагддаггїй буюу шахалтын илтгэлцїїр нь 001 , 0 ≤ δ см 2 /кг байх хєрсийг хатуу цэвдэг, шахагдлын илтгэлцїїр нь 001 , 0 > δ см 2 /кг байх хєрсийг уян цэвдэг хєрсєнд хамааруулна.

4.2.3. Хєлдїїгээс гэсгэлэнд шилжихэд суулт їзїїлдэггїй бат бэх чанараа єєрчилдєггїй, бутрамхай цэвдэг хєрс болон цул хадан хєрсийг буурь болон ашиглахдаа энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтыг баримтлана.

Том хэмхдэст хєлдїї хєрс болон ан цав, нїх сїв нь мєсєєр дїїрсэн ан цавтай хадан хєрс, тїїнчилэн хєлдсєн чийг агуулсан боловч єєрийн бїтцийг хадгалах чадвартай єгєршсєн хадан хєрс зэрэг нь гэсэхдээ єєрийн бат бэх чанараа єєрчлєн суулт їзїїлдэг тул тэдгээрийн шинж чанарыг хайгуулын ажлын явцад тодорхойлж буурь, суурийн зураг тєсєл зохиоход зайлшгїй бодолцон їзвэл зохино.

4.2.4. Цэвдэг хєрсний хувьд энэ нормын 2-р бїлэгт дурдьсан хєрсний їзїїлэлтээс гадна дараахь їзїїлэлтийг нэмж тодорхойлох шаардлагатай. Їїнд:

а/ энэ нормын 6 дугаар хавсралтын дагуу тодорхойлох хєрсний физик, дулаан- физикийн їзїїлэлт;

б/ буурь, суурийг хїчний їйлчлэлд хязгаарын нэг, хоёрдугаар тєлєв байд- лаар /4.5.6÷4.5.17/ тооцоход хэрэглэх цэвдэг хєрсний їзїїлэлт;

в/ буурь, суурийг хїчний їйлчлэлд хязгаарын нэг хоёрдугаар тєлєв байд- лаар буюу хэв гажилт /4.5.21 ÷ 4.5.32/, даацаар /4.5.33 ÷ 4.5.36/ тус тус тооцоход хэрэглэх гэсэж байгаа хєрсний їзїїлэлт;

г/ буурь, суурийг овойлтын хїчний їйлчлэлд /энэ нормын 5-р бїлэг/ хяз- гаарын нэгдїгээр тєлєв байдлаар /тогтвор, бат бэх/ тооцоход хэрэглэх улирлын хєлдєлт, гэсэлтийн бїсэд орших хєрсний їзїїлэлт;

Зайлшгїй тохиолдолд мєнхцэвдэг хєрсний байдал болон тїїний суурьтай харилцан їйлчлэх онцлогийг илэрхийлэгч бусад їзїїлэлтийг /зуурамтгай илтгэлцїїр, тэнцїїлэгч барьцалдалт, зууранги-налархай урсалтын хурд, гэсэж байгаа хєрсний сєрєг їрэлт гэх мэт/ тодорхойлно.

4.2.5. Байгууламжийн буурь болох хєрсний байдал, температурыг зураг тєсєлд урьдчилан тусгасантай уялдуулан буурь, суурийн тооцоонд зайлшгїй шаардлагатай мєнхцэвдэг хєрсний хэв гажилт-бат бэхийн їзїїлэлтийг хайгуулын явцад тусгайлан ялгасан инженер-геологийн элемент дээр лабораторийн ба хээрийн аргаар шууд тодорхойлсоныг їндэслэн тогтоох ёстой.

Хєрсийг хєлдїї байдалд хадгалахаар / Ι зарчим / барьж байгаа , ΙΙ ΙΙΙ ангиллын байгууламжийн буурийг тооцоолох буюу тїїнчилэн буурь, суурийн урьдчилсан тооцоо хийх, барилгын нэг маягийн зурагт орон нутгийн нєхцєлд тохируулан холболт хийхдээ цэвдэг хєрсний бат бэхийн їзїїлэлтийн тооцооны утгыг 7 дугаар зєвлємжлєх хавсралтад їзїїлсэн хїснэгтээр тэдгээрийн физик шинж чанар, бїрэлдэхїїн ба температураас хамааруулан авахаас гадна хєрсний дулаан-физикийн їзїїлэлтийн тооцооны утгыг аль ч тохиолдолд заавал мєрдєх 6 дугаар хавсралтын хїснэгтээр авна.

4.3. Мєнхцэвдэг хєрсийг барилга байгууламжийн буурь болгон ашиглах зарчим сонгох

4.3.1. Мєнхцэвдэг хєрсєнд барилга барихдаа байгууламжийн хийц ба технологийн онцлог, инженер цэвдэг судлалын нєхцєл болон буурь хєрсний шинж чанарыг шаардлагатай чиглэлд єєрчлєхєєс хамааруулан мєнхцэвдэг

БНбД 2.02.01-94

48

хєрсийг барилга байгууламжийн буурь болгон ашиглахад дараахь хоёр зарчмын аль нэгийг сонгоно. Їїнд:

Барилга байгууламжийн барьж ашиглах Ι зарчим; Мєнхцэвдэг хєрсийг барилгын бууринд гэсгэлэн байдалд /барилга

байгууламжийн ашиглалтын явцад хєрс гэсэхийг зєвшєєрєх буюу эсвэл барилга барихаас ємнє хєрсийг тооцооны гїнд хїртэл урьдчилан гэсгээж/ ашиглах ΙΙ зарчим.

Барилгын ажлын эхнээс буурийг тухайн сонгосон тєлєв байдалд байлгахад 4.4.3 ÷4.4.10-т заасан буурь бэлтгэх аль нэг аргыг хэрэглэх ба 4.4.16 ÷4.4.20-д заасан арга хэмжээгээр барилгын ашиглалтын явцад тїїнийг хадгална.

Байгалийн байдлаараа байгаа мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар барилгын буурь болгон ашиглахдаа барилга байгууламжийн ашиглалтын бїх хугацаанд буурь хєрсний температурыг багасгах буюу ихэсгэж /тооцоогоор шаадлагатай їед/ єєрчлєх мєн барилга барьж эхлэхээс ємнє цэвдэг хєрсийг урьдчилан хєргєх, гэсгэлэн хєрстэй хэсгийг хєлдєєх арга хэмжээ авна.

ΙΙ зарчим сонгосон їед мєнхцэвдэг хєрсийг барилга байгууламжийн дулааны нєлєєгєєр гэсч байгаа нєхцєлд нь буюу эсвэл барилга байгууламжийг барихаас ємнє урьдчилан гэсгээж барилгын бууринд ашиглахыг зєвшєєрдєг.

Урьдчилан гэсгээлт нь гэссэн буурийг суултгїй болгох буюу эсвэл суултыг зєвшєєрєх хэмжээнд хїртэл багасгахад оршино.

4.3.2. Мєнхцэвдэг хєрс тархсан нутаг дэвсгэрт байгалийн байдлаараа нэ- мэх температуртай орших хєрсийг буурь, суурийн зураг тєсєл зохиох талаархи 2,3,5,6,7 дугаар бїлгийн заалтыг мєрдєж бууринд ашиглахдаа барилга байгуу- ламжийн ашиглалтын явцад буурийн хєрс хєлдєхгїй байх нєхцєлийг хангасан байна.

4.3.3. Барилга барих тухайн талбайд мєнхцэвдэг хєрсийг барилга байгуу- ламжийн бууринд ашиглах аль нэг зарчмыг дангаар нь баримтлах ёстой. Энэ шаардлага барилгажилтын дэвсгэр газрын хїрээнд шинээр барилга байгууламж барих, байрлаж байгаа барилгыг засварлах зураг тєсєл зохиоход баримтлана.

Шугаман байгууламжийн хувьд тїїний янз бїрийн хэсгїїдэд мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ашиглах єєр єєр зарчим сонгож болно. Ийм тохиолдолд аль нэг зарчим баримтласан талбайгаас єєр зарчим сонгосон талбайд шилжих хэсэгт барьсан байгууламжийн хэвийн ажиллагааг хангах арга хэмжээ авна. Їїний тулд байгууламжийн хийцийн хэсгїїдийг бууринд жигд бус хэв гажилтанд хэвийн ажиллахуйцаар тєлєвлєх, эсвэл уг байгууламжийн хувьд зєвшєєрсєн хэмжээнээс хэтрэх хэв гажилтыг арилгахад чиглїїлэн энэ шилжилтийн хэсгийн буурь хєрсийг урьдчилан бэлтгэх шаардлагатай.

Барилгын нэг талбайн хэмжээнд мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ашиглах ижил зарчим хэрэглэх шаардлага нь тухайн талбайд байрлах бїх байгууламжууд тїїний дотор инженерийн шугам сїлжээнд мєн хамаарна.

Хэрэв дулаан техникийн тооцоогоор болон тусгай арга хэмжээ /цэвдгийн хашлага тєхєєрємж, шїїрэлтийн эсрэг хаалт хийх зэрэг/ авснаар барилга байгууламжийн дулааны харилцан нєлєєллийг арилгах боломжтой їед янз бїрийн цэвдэгт хєрсний нєхцєлтэй газар барих барилгын нэг талбайд хоёр єєр зарчим хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Шугаман байгууламж цэвдгийн янз бїрийн нєхцєлтэй газраар гарцаагїй дайрч єнгєрдєг ба техникийн шалтгаанаар зарим їед ашигтай, зарим їед зайлшгїй болдгоос цэвдгийн єєр єєр зарчим хослуулах шаардлага гардаг.

Иймээс энэ тєрлийн байгууламжийн хувьд мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ашиглах хоёр зарчмыг хослуулахыг зєвшєєрнє.

БНбД 2.02.01-94

49

Гагцхїї энэ їед шилжилтийн хэсгїїдэд байгууламжийн тогтворыг хангах тусгай арга хэмжээ зайлшгїй авах шаардлагатай.

4.3.4. Мєнхцэвдэг хєрсийг барилга байгууламжийн бууринд ашиглах зарчмыг сонгохдоо барилгын талбайн инженер цэвдэг судлалын нєхцєл, бай- гууламжийн технологийн зориулалт, тїїний дулааны горим, эзэлхїїн тєлєвлєл- тийн шийдэл зэрэгтэй уялдуулан техник эдийн засгийн харьцуулсан хувилба- рын їндсэн дээр гїйцэтгэнэ.

4.3.5. Барилгын талбайн хєрсийг хєлдїї байдлаар нь байлгах арга хэмжээний зардал эдийн засгийн хувьд їр ашигтай болох нєхцєлд Ι зарчмыг хэрэглэж болно.

Уян цэвдэг хєрсний температурыг энэ бїлгийн 4.4.3 ÷ 4.4.10-д заасны дагуу бууруулсан нєхцєлд тїїнийг Ι зарчмаар ашиглаж болно.

Бууринд хатуу цэвдэг хєрс /тэдгээрийн бїтцийн тогтоц, мєсжилтєєс їл хамааран/ тархсан їед гадна агаарын жилийн дундаж температур бага байхад мєн буурийн хєрсийг хєлдїї байдалд нь хадгалах арга хэмжээг авах нь техникийн болон эдийн засгийн хувьд тухайн байгууламжид ашигтай байвал Ι зарчим хэрэглэх нь хамгийн тохиромжтой.

Гэсэлтийн суулт зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрэх мєнхцэвдэг хєрстэй талбайд барилгын хийцийн шийдлээс їл хамааран юуны ємнє Ι зарчмыг хэрэглэх боломжийг авч їзэх хэрэгтэй. Бууринд мєсжилт ихтэй хєрс ба газрын доорх мєс тохиолдох їед /ийм талбайд барилга барихаас татгалзах боломжгїй бол/ ганц тохирох арга бол Ι зарчим хэрэглэх явдал мєн.

Тухайн барилга байгууламжийн дор бїхэлдээ буюу хэсэгчилсэн байдлаар гэсгэлэн хєрсний хэсэг тархсан байхад Ι зарчим хэрэглэх бол тийм буурийг урьдчилан хєлдєєсний дараа байнга хєлдїї байдалд нь байлгах шаардлагатай.

4.3.6. Зураг тєсєл зохиож байгаа барилга байгууламжийн хувьд зєвшєє- рєх хэв гажилтаас хэтрэхгїй суулт гэсэх їедээ їзїїлэх шинж чанартай хадан ба мєнхцэвдэг хєрстэй бууринд мєнхцэвдэг хєрсний тархалт жигд бус тїїний дээд гадаргуу янз бїрийн гїнд байрласан нєхцєлд болон барилга байгууламжийн технологи, хийцийн онцлогоос хамааран эдийн засгийн їр ашигтай байх тохиол- долд ΙΙ зарчмыг хэрэглэнэ.

Энэ зарчмыг мєн єнжмєл цэвдэгтэй хєрсєнд хэрэглэж болно. Зураг тєсєлд тогтоосноор гэсэж байгаа буурийн хэв гажилтын хэмжээ энэ нормын 2 дугаар бїлэгт заасан нормчилсон зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс їл хэтрэх тохиолдолд мєнхцэвдэг хєрсийг барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад гэсгээж ашиглахыг зєвшєєрнє.

Гэсэж байгаа буурийн хэв гажилтын хэмжээ зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн тохиолдолд энэ бїлгийн 4.4.16 ÷ 4.4.20-д заасан арга хэмжээг урьчилан авах хэрэгтэй.

Буурийн хадан ба бага шахагдалтай хєрс хїрэлцээтэй гїнд, байрласан тохиолдолд барилга байгууламж барихдаа ашиглалтын явцад буурийн цэвдэг хєрсний гэсэлтийг зєвшєєрнє. Гагцхїї тийм хєрс нь гэсэхдээ их суулт їзїїлдэг сэвсгэр хурдсаар хучигдсан бол Ι -р давхарын шалыг хэв гажилтанд орохоос сэргийлэх зорилгоор эдгээр хєрсийг урьдчилан гэсгээх буюу суулт їїсгэхгїй /элсэрхэг-хайргархаг/ хєрсєєр солих хэрэгтэй.

4.3.7. Барилгын талбайн мєнхцэвдэг хєрс жигд бус тархсан буюу тэгд ойрхон температуртай мєнхцэвдэг хєрс гїн биш байрласан їед Ι зарчмыг хэрэглэх тохиромжгїй бєгєєд энэ тохиолдолд ΙΙ зарчмыг сонгоно.

Барилга байгууламжийн технологийн їйл явц /дулаан их ялгаруулдаг “нойтон” ажиллагаатай байгууламж/ болон хийцийн онцлогтой /зоорьтой бєгєєд Ι -р давхарын шалан дор технологийн нїх, сувагтай барилга/ уялдан бууринд

БНбД 2.02.01-94

50

хєлдїї хєрсийг хэвээр хадгалах арга хэмжээ авахад хїндрэлтэй їед мєнхцэвдэг хєрсєнд ΙΙ зарчмыг хэрэглэх нь тохиромжтой.

Барилгын талбайн цэвдэгийн нєхцєлєєр байгууламжийг Ι ба ΙΙ зарчмын аль алинаар барих боломжтой байдаг талтай. Жишээлбэл: Агаарын жилийн дундаж температур хїрэлцээтэй бага байхад тэгд ойрхон температуртай мєнхцэвдэг хєрсийг барилга барихын ємнє, ашиглалтын явцад хєргєх замаар бууринд Ι зарчмаар хэрэглэх нь ашигтай. Мєн тїїнчилэн мєнхцэвдэг хєрс жигд бус тархсан їед гэсгїїн хєрсийг урьдчилан хєлдєєж Ι зарчмаар ашиглах нь ашигтай байж болдог. Мєнхцэвдэг хєрс улирлын хєлдєлтийн їетэй нийлдэггїй тохиолдолд мєнхцэвдгийн дээд хилийн байгалийн тївшинг тогтворжуулах арга хэрэглэж хэсэгчилэн тїїнийг тэгшитгэх замаар суурийн мєнхцэвдэг хєрсєнд эсвэл тїїний дээд талын гэсгэлэн їед суулгахаар тєлєвлєж болно. /4.4.8. їз/

4.3.8. Мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ашиглах зарчмыг зєвхєн техник эдийн засгийн харьцуулалтын їндсэн дээр тогтоож болно. Хувилбарыг сонгохдоо зєвхєн барилга барих тєсєвт єртгийг тєдийгїй, ашиглалтын зардлыг /байгууламжмийн хийцийн боломжит хэв гажилтыг арилгах зардлыг оруулан/ харьцуулан їзэх хэрэгтэй.

4.4. Мєнхцэвдэг хєрсєнд барих барилга байгууламжийн тогтворыг хангах арга хэмжээ

4.4.1. Мєнхцэвдэг хєрсєнд барих барилга байгууламжийн буурь суурийн зураг тєсєл зохиохдоо зураг тєсєлд тусгагдсан буурийн цэвдэг хєрсний дулааны горимыг /жишээлбэл: Хєрсний хєлдїї байдлыг хадгалах, температу- рыг багасгах, мєнхцэвдэг хєрс суурийн улнаас доош байрлах їед тїїний хилийг тогтворжуулах, буурийн хєрсийг гэсгээх г,м/ барилга байгууламж барих болон ашиглах явцад хадгалах, тїїнчилэн буурь суурийн тогтворыг хангах /барилга байгууламжийн хийцийн хєшїїн байдлыг дээшлїїлэх, жинг багасгах, барилга байгууламжийг тусдаа хэсгїїдэд хувааж заадас гаргах г.м/ арга хэмжээг урьд- чилан авбал зохино. Энэ зорилгоор буурийн хєрсний тооцоот дулааны горимын тогтворжилт болон барилга байгууламжийн тогтворыг хангаж байхаар бодож барилга байгууламжийн зураг тєсєлд тэдгээрийн барилгын ажлын їед болон ашиглалтын явцад тавигдах шаардлагыг тусгах ёстой.

4.4.2. Юуны ємнє тухайн барилгад їл зєвшєєрєгдєх хэв гажилтыг їїсгэх- гїй байж чадах найдвартай буурь бий болгох замаар барилга байгууламжийн ашиглалтын найдвартай байдал, удаан эдэлгээг хангана. Энэ нь 4.3.1 ÷ 4.4.1- ийн заалтыг биелїїлэх, буурийн температурын горимыг зайлшгїй хангах болон хєрсний барилгын шинж чанарыг сайжруулах бусад арга хэмжээг авснаар хэ- рэгжинэ.

4.4.3. Мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар байгууламжийн буурь болгон ашиг- лахдаа буурь хєрсийг хєлдїї байдалд нь хадгалах ба буурь суурийн зураг тє- сєлд тусгагдсан буурийн тооцоот дулааны горимыг хангахын тулд барилгын дор хїйтэн /салхижуулах/ хєндий буюу хїйтэн нэгдїгээр давхар барих, байгуулам- жийн бууринд хєргєх яндан, суваг байрлуулах, улиралын їйлчилгээтэй хєргєх тєхєєрємж /УЇХТ/ тавих мєн тїїнчилэн цэвдэг буурь хєрсєнд байгууламжаас їзїїлэх дулааны нєлєєллийг арилгаж багасгах бусад арга хэмжээг зайлшгїй авах хэрэгтэй.

Дээр дурьдсан арга хэмжээнїїдээс аль нэгийг буюу ашигтай хослолыг сонгож авахдаа байгууламжийн хийцийн болон технологийн онцлог, орон нутгийн барилгажилтын туршлага, эдийн засгийн їр ашигтай байдал зэргийг бодолцож їзэх замаар дулаан техникийн тооцоог їндэслэн гїйцэтгэнэ.

БНбД 2.02.01-94

51

4.4.4. Байгалийн ба албадмал їлээлттэй салхижуулах хїйтэн хєндийг орон сууцны ба їйлдвэрийн барилга байгууламж, ялангуяа дулаан их ялгаруул- даг байгууламжийн буурийн хєрсийг хєлдїї байдалд нь хадгалахад хэрэглэнэ. Салхижуулах хєндийн шаардлагатай дулааны горимыг дулаан техникийн тоо- цоогоор тогтооно.

Салхижуулах хєндийг дулаан техникийн тооцоо болон цас хуралдуулах байдлаас хамааруулан нээлттэй, барилгын хаявчинд салхижуулах нїхтэй ба битїї хийдэг. Зайлшгїй тохиолдолд цасан бїрхїїлийн гадаргуугаас дээш агаар оруулах нїх гаргаж салхижуулах нїхэнд сорж їлээх яндан байрлуулах шаардлагатай. Хаалттай хєндий болон хїйтэн нэгдїгээр давхарыг 15 м хїртэл єргєнтэй барилгад хєрсний жилийн дундаж температур хасах 2 0 С-оос бага байхад хэрэглэж болно.

Салхижуулах хєндийн єндрийг хийцлэлийн шаардлагаар хєндий дэх хєрсний гадаргуугаас дээш хучилтын хийцийн доод тївшин хїртэлх зайгаар авах бєгєєд энэ їед тїїний хамгийн бага утгыг доорх байдлаар тогтооно. Їїнд:

15 м хїртэл єргєнтэй орон сууц, олон нийтийн барилгын хєндийн сантех- никийн яндан хоолой байхгїй тохиолдолд 0,5 м-ээр;

мєн 20 м, тїїнээс дээш єргєнтэй дээрх барилга болон их хэмжээний ду- лаан ялгаруулдаг /уурын зуух, цахилгаан станц, халуун ус угаалгын газар гэх мэт/ барилгуудад 1 м –ээр;

мєн хєндийд сантехникийн яндан хоолой байрлуулсан тохиолдолд 1,2 м- ээр тус тус авна.

Барилгын хєндий доторх хєрсний гадаргууг барилгын гадна манаас болон ус зайлуулах суваг тийш чиглэсэн налуутай тєлєвлєж хатуу хучлагатай хийнэ.

4.4.5. Хєргєх яндан буюу сувгуудыг байгалийн ба албадмал їлээлттэй- гээр тєлєвлєж болох бєгєєд тэдгээрийг хєрсєн дээр шууд байрласан шалтай, том хэмжээний талбай эзэлсэн байгууламж /ангар, агуулах гэх мэт/ болон гїн биш суулгасан суурьтай буюу газар дээр асгаас хийж гадаргуу дээрх суурь хий- сэн барилга нїїдлийн /тїр зуурын/ барилга байгууламжийн хєрсний хєлдїї байдлыг хадгалахад хэрэглэх нь тохиромжтой.

Хєргєх яндан хоолой, сувгуудыг газар доорх усны тївшингээс дээш овойлтгїй том хэмхдэст буюу элсэн хєрсєєр хийсэн асгаасны хэмжээнд байрлуулж нэгдсэн цуглуулах тєхєєргийн тийш налуутай хийнэ. Хєрсєнд нэвтрэх дулааны хэмжээг бууруулах, асгаасны єндрийг багасгах зорилгоор байгууламжийн шалан дор дулаан тусгаарлагч хийх нь зїйтэй.

4.4.6. Буурийн хєрсний хєлдїї байдлыг хадгалах, уян цэвдэг хєрсєн дээрх шугаман байгууламжийн тулгуурын даацыг дээшлїїлэх, хєлдїїсэн ха- шилт босгох, байгууламжийн ашиглалтын явцад буурийн хєрсний дулааны ал- дагдсан горимыг сэргээх болон бусад туслах зорилгоор улиралаар їйлчлэх хєр- гєх тєхєєргийг /УЇХТ/ бусад хєргєх тєхєєргїїдтэй хослуулж хэрэглэнэ.

4.4.7. Уян цэвдэг хєрсєнд суурь тєлєвлєхдєє салхижуулах хєндий болон бусад хєргєх тєхєєргїїд ашиглалтын явцад хєрсний температурыг шаардлагатай хэмжээнд бууруулах нєхцєлийг тооцоогоор тогтоож зураг тєсєлд тусгана. Сууринд тооцооны ачаа дамжуулах хугацааг багасгах зорилгоор уян цэвдэг хєрсний гадаргуугийн цасыг цэвэрлэх, УЇХТ хэрэглэх замаар урьдчилсан / барилга барихаас ємнє / хєргєлт хийх арга хэмжээ авах хэрэгтэй.

4.4.8. Улирлын хєлдєлт, гэсэлтийн їе мєнхцэвдэг хєрстэй нийлдэггїй хэ- сэгт буурийн хєрсийг урьдчилан хєргєж хєлдєєх замаар мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргууг тогтворжуулах буюу дээшлїїлэх арга хэмжээг зайлшгїй авбал зохино. Энэ їед суурь суулгалтын гїнийг тооцоогоор тодорхойлох бєгєєд суу- рийг мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуугаас доош 2 м-ээс багагїй гїнд суулгах

БНбД 2.02.01-94

52

хэрэгтэй. Хэрэв тооцоогоор їндэслэлтэй нь батлагдвал суурийг гэсгэлэн хєрсний їед суулгахыг зєвшєєрнє. / 4.3.7-г їз /.

4.4.9. Хэмхдэс багатай / 20 хувиас бага / элсэн, шаварлаг ба шавранца- рын тєрлийн хатуу цэвдэг хєрсєнд орон сууцны ба їйлдвэрийн барилга байгуу- ламж барихдаа хєрсєнд барьцалдуулан хєлдєєж суулгасан тємєр-бетон дїї- жин гадсан суурийг голлон хэрэглэнэ.

Уян цэвдэг буюу мєсжилт ихтэй мєнхцэвдэг хєрс тархсан газарт суурийн ажлыг явуулахад хїрэлцээтэй машин механизмтай бол байгалийн буурь дээр тулгуурласан баганан болон бусад тєрлийн суурийг хэрэглэж болно.

4.4.10. Гадсан суурийг мєнхцэвдэг хєрсєнд суулгахдаа тєслийн гїнд нь хїртэл єрємдсєн цооногт суулгах арга хэрэглэнэ.

Энэ їед цооногийн голч гадасны хєндлєн огтлолын хамгийн их хэмжээнээс наад зах нь 5 см илїї байх ба цооногт дїїргэх хєрсєн зуурмагийн бїрэлдэхїїнийг тїїний гадасны хажуу гадаргуутай барьцалдаж хєлдєх бат бэх нь хєрстэй барьцалдах бат бэхээс багагїй байх нєхцєлийг хангаж байхаар бодож сонгож авна. Энэ зорилгоор хєрсний нєхцєлєєс хамааруулан шохой- элсний болон элс-шаврын бїрэлдэхїїнтэй зуурмагийг хэрэглэдэг.

Мєнхцэвдэг хєрсєнд єєр бусад аргаар / єрємдєж зоох, хєрс гэсгээж суулгах г.м / гадсан суурь суулгахыг зєвхєн тухайн барилгын талбайд туршил- тын гадас суулгасан їр дїнг їндэслэл болгосон тохиолдолд зєвшєєрнє.

4.4.11. Мєнхцэвдэг хєрсєнд суулгасан гадасны тэнхлэг хоорондын зайг дараахь байдлаар авна. Їїнд:

Єрємдмєл суулгамал гадасны хувьд цооногийн голч 1 м хїртэл байвал зайг цооногийн голчоос багагїйгээр, 1 м-ээс хэтрэх їед цооногийн голчийн хэмжээн дээр 1 м-ийг нэмж авна. Зураг тєсєлд гадас суулгахад зєвшєєрєгдєх температурын нєхцєлийг заасан байх ёстой.

Буурь хєрсний температур нь тооцоогоор тогтоосон утгаас их байх їед гадсан суурьт тєслийн ачаалал єгєхийг зєвшєєрєхгїй.

4.4.12. Суурь болон суурийн дээрх хийцийг /бетоныг/ хєлдєлтийн бут- ралтанд орохоос урьдчилан сэргийлж, тогтворыг хангаж, удаан эдэлгээг дээш- лїїлэхийн тулд хєндий дэх агаарын євлийн температурын хэлбэлзэлийг хяз- гаарлахаас гадна суурийн дам нуруу ба гадсан суурийн холбох тавцанг темпе- ратурын заадсаар зааглаж салгах нэмэгдэл арга хэмжээ авна.

Хєрсний улирлын хєлдєлт гэсэлтийн їед буюу їїнээс дээш байрласан суурийн элементїїдийг хєлдєлт тэсвэрлэх марк нь F-200-аас багагїй байх бетоноор гїйцэтгэх хэрэгтэй. Ан цав їїссэн болон бусад гадаргуугийн єє сэвтэй шаардлага хангахгїй гадас хэрэглэхийг хориглоно. Барилгын талбайн хэмжээнд тархсан улиралын хєлдєлт, гэсэлтийн їеийн хєрс нь усанд автсан буюу усаар ханасан байж їл болно.

4.4.13. Их хэмжээний дулаан ялгаруулдаг, технологийн нойтон процесс- той їйлдвэрлэлийн байгууламжийн суурийн зураг тєслийн шийдэлд уурын зуух, шарах камер, хатаах цехийн тїлшний бэлтгэл хэсгийн єрєєний доор салхижуу- лах єндєр хєндийтэй хийж галлагааны хэсгийг дээш нь єргєж байрлуулахаар бодох хэрэгтэй. Технологийн нойтон ажиллагаатай єрєєнд ус тусгаарлагчийг сайтар хийсэн шал тєлєвлєж хєндий дэх хєрсний гадаргууд аваарын ус алдал- тыг зайлуулах зорилготой тусгай ховил хийж єгнє.

Технологийн зориулалттай єндєр температурын яндан хоолойнууд, утаа дамжуулах сувгийг газрын тєлєвлєлтийн тївшингээс дээш байрлуулах хэрэгтэй.

4.4.14. Байгалийн мєнхцэвдэг бууринд баганан ба бусад тєрлийн суурь хэрэглэхийн аль нь ашигтай болохыг техник эдийн засгийн тооцоогоор тогтооно. Бїрэн хєлдсєн хїчтэй овойдог хєрсєнд суурийг суулгахдаа хєрсний улиралын гэсэлтийн тооцооны гїнээс доош 1 м-ээс багагїй гїнд оруулан

БНбД 2.02.01-94

53

тєлєвлєнє. Буурь хєрсний мєсжилт 2 , 0 > i i байх їед суурийн улан доор 0,2 м-

ээс багаїй зузаантай элсэн дэр хийж єгнє. Суурийн завсрыг буцааж чигжихдээ чийгтэй гэсгэлэн хєрсийг їе їеэр

нягтруулж хийнэ. 4.4.15. Угсармал тємєр-бетон баганан суурийг улавчтай бїрэн угсармал

тулгуур болон аяган улавчтай тулгуур хэлбэртэйгээр хийж болно. Угсармал тємєр-бетон суурийг задгай ухааст тавихдаа зєвхєн євлийн цагт гїйцэтгэх ба энэ їед суурийн улавчийг 20 см-ээс багагїй зузаантайгаар тэгшилсэн элсэн дэрэн дээр хийнэ.

Їйлдвэрийн барилгад заримдаа угсармал гулдмайгаас тогтох /овойлтгїй хєрсєнд буюу байгууламжийн жингийн ачаалал овойлтын їйлчлэ- лээс хїрэлцээтэй их їед/ тусгай угсармал бетон суурь хэрэглэх ба харин ма- шин тєхєєрємжийн доор дээгїїрээ хєшїїнээр холбогдсон угсармал тємєр- бетон раман суурь хэрэглэнэ.

Цєєн давхар олон нийт, хєдєє аж ахуйн барилга байгууламжид мєнхцэв- дэг хєрсєнд єрємдмєл бетон суурь хэрэглэх боломжтой.

Орон сууц, їйлдвэрлэлийн зориулалттай бага оврын барилга байгуулам- жид шїїрїїлэгч материалаар / элс, том хэмхдэст хєрс, шатсан чулуулаг, уур- хайн хаягдал гэх мэт / хийсэн асгаасан дээр тавьсан шугаман буюу їргэлж хав- тан хэлбэрийн суурь хэрэглэж болно. Асгаасны єндрийг дулаан техникийн тоо- цоогоор тогтоох бєгєєд 1 м-ээс багагїй байх ёстой. Шугаман суурийн суулгалт тєлєвлєлтийн тївшингээс доош 0,5 м-ээс багагїй, їргэлж хавтангийнх 0,3 м-ээс багагїй байх ёстой.

Энэ тєрлийн сууриудыг улиралын гэсэлтийн їед суулт їїсгэдэггїй хєрс тархсан буюу байгалийн хєлдїї хєрсєнд улиралын гэсэлт явагдахгїй байлгаж чадах тийм зузаантай асгаас хийсэн тохиолдолд хэрэглэж болно.

Мєнхцэвдэг хєрсєнд хэрэглэх гадасны тєрєл, суулгах аргыг энэ нормын 3-р бїлэгт дурьдсан.

4.4.16. Мєнхцэвдэг хєрсийг барилга байгууламжийн бууринд ΙΙ зарчмаар ашиглахдаа “байгууламж-суурь-буурь” гэсэн системийн тооцооны їр дїнгээр тогтоосон барилга байгууламжийн жигд бус суултыг хїлээж авах чадварыг дээшлїїлэх хийцийн арга хэмжээ авах / 4.4.20 зїйл / болон буурийн урьдчилсан тооцооны дїнгээр авсан болзошгїй суултын хэмжээг энэ нормын 2 дугаар бїл- гийн заалтын дагуу тодорхойлсон хэв гажилтын хязгаарын хэмжээтэй харь- цуулах замаар буурийн хэв гажилтыг багасгах бусад арга хэмжээг / 4.4.17 зїйл / хамтатган авах хэрэгтэй. Нэг буюу иж бїрэн арга хэмжээг сонгохдоо техник эдийн засгийн тооцоог їндэслэнэ.

4.4.17. Буурийн хэв гажилтыг багасгах арга хэмжээ; Барилга байгууламжийг барихаас ємнє шаардлагатай гїнд хїртэл мєнх-

цэвдэг хєрсийг зохиомол аргаар урьдчилан гэсгээнэ. / Шаардлагатай тохиол- долд гэссэн хєрсийг нягтруулах буюу бэхжїїлэх арга хэмжээ авна /. Энэ їед гэ- сэлтийн гїн буюу гэсгээлтийн хїрээг 4.5.23-ын заалт ба 9 дїгээр хавсралтыг ба- римтлан дулаан техникийн тооцоогоор тодорхойлно.

Мєсєєр ханасан буурь хєрсийг тєвлєрсєн журмаар бэлтгэсэн элс ба том хэмхдэст хєрсєєр бїрэн солих буюу бууринд хадан ба гэсэхдээ бага шахагддаг бусад тєрлийн хєрс байвал тэдгээрээр хэсэгчилэн солино.

Суурийг их шахагддаг хєрс єнгєрєєж хадан буюу бусад шахагддаг хєрсєнд суулгахаар тєлєвлєнє.

Барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад буурь хєрсний гэсэлтийн гїнийг /энэ бїлгийн 4.4.18/ тохируулна.

Суурь суулгалтын гїнийг ихэсгэнэ.

БНбД 2.02.01-94

54

Буурийн хэв гажилтыг багасгахдаа дээр дурьдсан арга хэмжээнїїдийг хослуулан хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Барилга байгууламжийн буурийг урьдчилан бэлтгэх шаардлага, буурийн хєрсний шинж чанарыг сайжруулах ажлыг явуулах арга сонгох болон эдгээр ажлын хэмжээг заавал техник эдийн засгийн тооцоогоор тогтоох хэрэгтэй. Техник эдийн засгийн тооцоо хийхдээ тухайн барилга барих талбайд явуулсан инженер-цэвдэг судлалын материал болон тухайн район, барилын талбайг эзэмшсэний дараа инженер-цэвдэг судлалын нєхцєл єєрчлєгдєх байдлыг бодолцон барилга байгууламжийн хийц, технологийн онцлог / буурь хєрсний температур, чийглэгийн горимд нєлєєлєхїйц дулаан ялгаруулах онцлог / дээр їндэслэнэ.

Мєнхцэвдэг хєрсийг гэсгээх хамгийн их дэлгэрсэн аргууд гэвэл: а/ хєрсєнд шургуулсан хоолойгоор халуун ус /уур/ шахах замаар гэсгээ-

дэг усан гэсгээлт; б/ хєрсєнд цахилгаан гїйдэл дамжуулах замаар гэсгээдэг цахилгаан гэс-

гээлт; в/ цооногт байрлуулсан дулааны эх їїсвэрїїдээр хєрсийг гэсгээх арга.

Энэ їед битїї системээр байрлуулсан хоолойгоор халуун ус, хий дамжуулах замаар буюу халаах элементийн тусламжтай цахилгаан энергээр гэсгээдэг.

Мєнхцэвдэг хєрсийг гэсгээх аргыг сонгохдоо хєрсний тєрєл, гэсгээх ажлын хэмжээ, гэсгээх гїн, талбай, зэргэлдээ єєр байгууламж байрласан эсэх, тухайн барилгын ажлыг гїйцэтгэх хугацаа, техникийн боломж /цахилгаан энерги, уур, ус, тєхєєрємж зэрэг байгаа эсэх/ зэргээс хамааран гїйцэтгэнэ.

Мєнхцэвдэг хєрсийг гэсгээх явцад тэдгээр нь хувийн жингийнхээ їйлч- лэлийн дор нягтардаг. Гэссэн хєрсний бат бэхийн ба суултын їзїїлэлтийг ер- дийн гэсгэлэн хєрснийхєєр /энэ нормын дугаар бїлгийн заалтаар/ тодорхойл- но.

4.4.18. Барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад буурийн гэсэлтийн гї- нийг тохируулах зорилгоор хєрсний гадаргууд дулаан тусгаарлалт хийх, суу- рийн дэргэд цахилгаан халаагуур /халаагч утсан шугам/ тавих зэрэг арга хэм- жээг зураг тєсєлд тусгах хэрэгтэй.

4.4.19. Мєнхцэвдэг хєрсийг урьдчилан гэсгээж бууринд ашиглах барилга байгууламжийн доорх хєрсийг урьдчилан гэсгээх шаардлагатай хамгийн бага гїн, гэсгээлтийн гадна хїрээг тодорхойлохоос гадна гэсгээх аргыг тогтоох хэрэгтэй.

Буурь хєрсийг урьдчилан гэсгээх гїний хэмжээ буюу хєлдїї хєрсийг тусгай бэлтгэж гэсгээсэн хєрсєєр солих гїнийг буурийн хэв гажилтын тооцооны їр дїнгээр тодорхойлно. Хєрсийг урьдчилан гэсгээх буюу тїїнийг солих хэсэг газрын хїрээг барилга байгууламжийн хїрээнээс гадагш урьдчилан гэсгээх ба солих хєрсний їеийн зузааны хагастай тэнцїї зайг нэмсэн хэмжээгээр авах хэрэгтэй. Мєн тїїнчилэн сантехникийн шугам сїлжээний оролт, гаралтын хэсэгт хєрсийг урьдчилан гэсгээх арга хэмжээ авна.

Буурийн тооцоогоор батлагдсан тохиолдолд суурийн доорх мєнхцэвдэг хєрсийг зєвхєн суурийн улны хэсэгт /барилга байгууламжийн бїхий л талбай доор бїрэн гэсгээлт хийхийн оронд/ урьдчилан гэсгээж болно.

4.4.20. Буурийн их хэмжээний болон жигд суултанд барилга байгуулам- жийн ажиллах чадварыг бэхжїїлэх арга хэмжээг хийцийн хєшїїн ба уян бї- дїївчээр хэрэгжїїлнэ. Аль ч тохиолдолд барилга байгууламжийг тєлєвлєхдєє байгуулалт дээр ханын тэнхлэг нь хугаралтгїй, геометрийн хэлбэрийн хувьд энгийн байхаар бодох хэрэгтэй.

Барилга байгууламжийн хийцийн их хэмжээний болон жигд бус суултыг хїлээж авах чадварыг дээшлїїлэх арга хэмжээг хэрэгжїїлэхдээ:

БНбД 2.02.01-94

55

а/ давхар болгонд хучилттай холбосон тємєр-бетон болон арматуртай тоосгон бїс хийх, хийцийг ялангуяа дєр ханын арматурыг хїчитгэх, хучилтын уг- сармал элементийн холбоос цутгаасыг хїчитгэх, суурь зоорийн даацын хийцийг хїчитгэх, цутгамал, угсармал-цутгамал суурь, хэрмэл шугаман ба хавтан суурь хэрэглэх, барилга байгууламжийг тусдаа хэсгїїдэд нэмж хуваахаар тєлєвлєх, барилгын хоёр їзїїрийн хананаас тїїний 1,0-1,5b єргєнтэй тэнцэх зайнд суул- тын /тусдаа хэсгїїдийн тооцооны хазайлтаас хамааруулан тогтоосон єргєнтэй/ заадас хийх, барилгын тусдаа хэсгийн хїрээнд їргэлжилсэн дагуу даацын хана хэрэглэх зэрэг арга хэмжээ авч барилга байгууламжийн бат бэх орон зайн ерєнхий хєшїїн чанарыг дээшлїїлнэ.

б/ уян болон тусдаа хийц /энэ нь технологийн шаардлага хангаж байгаа бол/ хэрэглэх, барилга байгууламжийн хийц, технологийн тєхєєрємжийг тэг- шитгэх боломжийг хангах замаар барилга байгууламжийн уян байдал ба ха- римтгай чанарыг дээшлїїлнэ.

Энэ зїйлд дурьдсан арга хэмжээг зураг тєсєл зохиож байгаа барилгын талбайн онцлог, тодорхой нєхцєлд тохируулан нэг бїрчилэн буюу хослуулан хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Буурийн их хэмжээний жигд бус хэв гажилтыг хїлээн авахад зориулан хийцийг бэхжїїлэхдээ аль ч тохиолдолд гарцуудын тооцооны зай хэмжээ, гїїрэн єргїїр, татангийн хоорондын зайг хадгалж тохируулахаас гадна тєлєвлєлтийн тївшинг буурийн боломжит суултыг бодолцон тогтоох ёстой. Хийцийн хєшїїн бїдїївчийг їндсэндээ сараалжин биш ба олон давхар сараалжин барилга байгууламжид хэрэглэхээс гадна газар хєдлєлийн ачааллыг хїлээн авахад зориулан барилга байгууламжийн хийцийг бэхжїїлэхээр авсан арга хэмжээтэй хослуулсан тохиолдолд том хавтгаалжин ханатай барилгад ч хэрэглэж болно.

Хийцийн уян бїдїївчийг давхар биш сараалжин барилгад хэрэглэх нь хамгийн боломжтой байдаг. Энэ їед уян байдал ба харимтгай чанарыг дээш- лїїлэхийн тулд барилгын хийцийн элементїїдэд тїїний ашиглалтын шаард- лагыг зєрчихгїйгээр харилцан шилжих боломжийг хангах нугасан холбоостой хэсэглэл тєлєвлєх хэрэгтэй. Ийм хийцийн бїдїївчийг газар хєдлєлийн районд барих барилгад хэрэглэж болохгїй.

4.4.21. Мєнхцэвдэг хєрсийг гэсгээх аргыг /цахилгаанаар, усаар гэсгээх гэх мэт/ хєрсний жижиг хэсгїїд угаагдахгїй байх, урьдчилан гэсгээх явцад хєрсний хувийн жингийн їйлчлэл дор буурийн хєрс нь аль болох бїрэн суулт їзїїлэх боломжийг хангаж байхаар бодож сонгох хэрэгтэй.

4.4.22. Барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад гэсэж байгаа болон урьдчилан гэсгээсэн хєрсийг бууринд ашиглахдаа дараахь арга хэмжээг авна. Їїнд:

а/ хийцийн хєшїїн бїдїївчтэй барилга байгууламжид шугаман суурь, тїїнчилэн бууринд жигд бус суултаас їзїїлэх хїчдэлийг хїлээж авах хэрмэл шугаман ба хавтан суурь хэрэглэхээс гадна урьдчилан гэсгээж нягтруулсан хєрсєнд баганан ба гадсан суурь хэрэглэж болно.

б/ хийцийн уян бїдїївчтэй барилга байгууламжид баганан суурь хэрэглэх ба урьдчилан гэсгээж нягтруулсан хєрсєнд гадсан суурь хэрэглэнэ.

4.4.23. Бууринд их бус мєсжилттэй хадан буюу бага шахагдалтай том хэмхдэст хєрс, нягт элсэн хєрс тархсан тохиолдолд баганан суурь, тулц гадас, гадсан шон суурь хэрэглэх ба бетоны бат бэх, хєлдєлт тэсвэрлэх чадварыг зураг тєсєлд тусгасан хугацаанд нь хангаж чадсан нєхцєлд єрємдмєл бетон суурь, єрємдмєл цутгамал гадсыг тус тус хэрэглэж болно.

4.4.24. Мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд Ι зарчмаар ашиглах їед суурь суул- галтын хамгийн бага гїн min d -г энэ бїлгийн 10 дугаар хавсралтаар

БНбД 2.02.01-94

56

тодорхойлсон улиралын гэсэлтийн тооцооны гїн th d -ээс хамааруулан 4.1

хїснэгтээр авна. Хэрэв буурь хєрс нь овойлтгїй бол /энэ нормын 5 дугаар бїлгийн заал-

тыг їз/ суурийг улиралын гэсэлтийн бїсэд суулгаж болно. 4.4.25. Мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ΙΙ зарчимаар ашиглах тохиолдолд

суурь суулгалтын хамгийн бага гїн min d - г энэ бїлгийн 10 дугаар хавсралтаар

тодорхойлсон хєрсний улиралын хєлдєлтийн тооцооны гїн f d ба барилга

байгууламжийн доорх хєрсний гэсэлтээс їїсэх хєрсний усны тївшингээс хамааруулан энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтыг баримтлан тогтооно.

ХЇСНЭГТ 4.1

Сууриуд Суурь суулгалтын хамгийн бага

гїн min d , ì Гадаснаас бусад бїх тєрлийн сууринд 1 + th d

Барилга байгууламжийн гадсан сууринд 2 + th d

Гїїрийн тулгуурын гадсан сууринд 4 + th d Асгаасан дээр барьсан барилга

байгууламжийн буюу тїр зуурын барилга байгууламжийн сууринд

Нормчлогдохгїй

4.4.26. Мєнхцэвдэг хєрс тархсан нутаг дэвсгэрт барих барилгын суурь суулгалтын гїнийг тогтоохдоо энэ нормын 5 дугаар бїлгийн заалтын дагуу суурийн тогтворыг овойлтын хїчний їйлчлэлд тооцоолж шалгах ёстой.

4.5. Буурь, суурийн тооцоо, ерєнхий заалт

4.5.1. Мєнхцэвдэг хєрсєнд барих барилга байгууламжийн буурь суурийн зураг тєсєл зохиохдоо статикийн ба дулаан техникийн тооцоо хийх ёстой. Энэ тооцоог їйлдэхдээ зураг тєсєлд тусгасан мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ашиглахаар сонгосон зарчим, буурь болон барилга байгууламжийн дулааны ба механикийн харилцан їйлчлэлийг бодолцон їзнэ.

4.5.2. Буурь суурийг хїчний їйлчлэлд хязгаарын хоёр тєлєв байдлаар тооцно. Їїнд:

а/ хязгаарын нэгдїгээр тєлєв байдал буюу даацаар; б/ хязгаарын хоёрдугаар тєлєв байдал буюу хийц ба буурийн ашиглал-

тын хэвийн ажиллагааг хїндрїїлсэн, тэдгээрийн удаан эдэлгээг бууруулах бай- далд оруулсан хэв гажилтаар /суулт, хазайлтаар/, тємєр-бетон хийцийн элементийн хувьд ан цав тэсвэрлэлтээр тус тус тооцоолдог.

Буурийг хязгаарын тєлєв байдлаар тооцоолохдоо тїїний даац болон болзошгїй хэв гажилтыг хєрсний температурын горимыг бодолцон, харин Ι зарчим хэрэглэсэн тохиолдолд ачааны їйлчлэлийн їргэлжлэх хугацаа, хєрсний реологи шинж чанарыг бодолцон їзэж тодорхойлно.

Суурийг /суурийн материалаас хамааруулан/ хийцийн элементийнх нь хувьд зайлшгїй тохиолдолд зэврэлт-илэгдлээс, модыг ємхрєлтєєс хамгаалж бетон, тємєр-бетон болон модон хийцийн зураг тєсєл зохиох барилгын холбогдох нормын заалтуудыг мєрдєнє.

БНбД 2.02.01-94

57

4.5.3. Барилга байгууламжийн суурь болон тэдгээрийн тусдаа элементїїдээс бууринд дамжуулах ачаа, їйлчлэлийг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтаар тогтооно.

Хэрэв хєрс хатуу цэвдэг байдалд оршиж байвал 2 дугаар бїлгийн заалтад нэмэлт болгож бууринд ирэх ачааг тодорхойлохдоо тэдгээрийг сууриас дээших хийцээр дамжих хувиарлалтыг їл тооцон мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд Ι зарчмаар ашиглах їе дэх барилга байгууламжийн статик бїдїївчтэй уялдуулан авна. ΙΙ зарчмаар ашигласан буурь хєрсєнд дамжуулах ачааг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтын дагуу барилга ба суурь, суурь ба буурийн хамтын ажиллагааны нєхцєлєєс їндэслэн тооцоогоор тодорхойлно.

Буурийн тооцоонд бодолцох ачаа їйлчлэлийг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн 2.2.2. заалтаар тодорхойлно.

Байгууламжийн ашиглалтын явцад буурийн гэсэлтийг зєвшєєрч зураг тєсєл зохиосон їед хєрсний нягтралтын суулттай уялдсан їйлчлэлийг урт хугацааны їйлчлэлд хамааруулах бєгєєд харин байгууламжийн ашиглалтын явцад буурь хєрсний температур-чийглэгийн горим зураг тєсєлд зааснаас єєрчлєгдсєний улмаас болзошгїй гэсэлт явагдаж нэмэлт суулт їїсгэхтэй уялдсан їйлчлэлийг онцгой ачаалалд хамааруулна.

4.5.4. Буурийн бїх тооцоонд хєрсний шинж чанарын тооцооны утгыг 2 дугаар бїлгийн /2.1/ томъёогоор тодорхойлох бєгєєд энд цэвдэг хєрсний хувьд:

g γ -УСТ 2490-77-ын дагуу тогтоосон хєрсний найдварын илтгэлцїїр. Энэ

їед хєлдїї хєрсний илтгэлцлийн магадлалыг даацын болон хэв гажилтын тооцоонд 0,85-аар, гїїрийн тулгуурт 0,9-тэй тэнцїїгээр, гэсэж байгаа ба гэссэн хєрсний хувьд энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтын дагуу авч болно.

Мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар ашиглах їе дэх буурь суурийн тооцоо

4.5.5. Мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар ашиглах їед буурийн тооцоог хязгаарын тєлєв байдлаар гїйцэтгэхдээ:

хатуу цэвдэг хєрсєнд – даацаар; уян цэвдэг хєрс, мєсжилт ихтэй мєнхцэвдэг хєрс, газрын доорх мєсний

хувьд даац ба хэв гажилтын аль алинаар нь тооцно. 4.5.6. Суурийн буурь хєрсийг хязгаарын нэгдїгээр тєлєв байдлаар /даа-

цаар/ дараахь томъёогоор тооцоолно.

n u F F γ ≤ /4.1/

Їїний: F - суурийн жин, баганан суурийн хувьд тїїний шаталгааны дээрх

хєрсний жинг оролцуулсан ачааны хамгийн тохиромжгїй хослолоос бууринд дамжих тооцооны ачаа;

u F - энэ бїлгийн 4.5.8-ын заалтаар тодорхойлох буурийн даац;

n γ - байгууламжийн тєрєл, ангиллаас хамааруулан энэ нормын 2

дугаар бїлгийн заалтаар, гадсан суурийн хувьд 3 дугаар бїлгийн заалтаар байгууламжийн зориулалттай уялдуулан авах найдварын илтгэлцїїр.

4.5.7. Баганан суурийн буурийн даацыг энэ бїлгийн 4.5.8-д заасны дагуу, гадсан суурийн буурийн хувьд 4.5.8-ын заалтаар буюу 4.5.13-т заасны дагуу явуулсан гадасны хээрийн туршилтын єгєгдлєєр тогтооно.

БНбД 2.02.01-94

58

Ганц гадасны даацыг тодорхойлох аргыг сонгох ба тїїнийг турших ажлын хэмжээ, зайлшгїй байдлыг буурь суурийн зураг тєсєл зохиосон байгууллага нь тогтоох бєгєєд барилгын талбайн хєрсийг судлах хєтєлбєрт тусгасан байх ёстой.

4.5.8. Босоо ачаалагдсан дїїжин гадас ба баганан суурийн даацыг /хяз- гаарын эсэргїїцлийн хїч/ дараахь томъёогоор тодорхойлно.

+ = ∑

=

n

i i af i af c u A R RA F

1 , , γ /4.2/

Їїний: ñ γ - энэ бїлгийн 4.5.9 заалтаар авах буурь хєрсний ажиллах нєхцєлийн

илтгэлцїїр; n - тооцооны бїдїївч дээр буурийн мєнхцэвдэг хєрсийг хуваасан

їеийн тоо; R - гадасны їзїїр доорх буюу баганан суурийн улан доорх хєлдїї

хєрсєнд ирэх тооцооны даралт, кПа /кгх/ см 2 /. Энэ бїлгийн 7 дугаар хавсралтаар авна. Гадсан суурийн буурийн хувьд R -ийг тогтоохдоо мєнхцэвдэг хєрсєн дэх гадасны їзїїр байгаа Z гїний хєрсний Z T - температурт /4.5.10/ харгалзах утгаар сонгож авна. Харин Z гїнд суулгасан баганан суурийн буурийн хувьд R - ыг мєнхцэвдэг хєрсний m T температурт /4.5.10/ харгалзах утгаар

тогтооно. A - баганан суурь ба гадасны хєрсєнд суурилах улны талбай, см 2 . Цул

огтлолтой гадсан суурийн хувьд тїїний хєндлєн огтлолын буюу єргєсєлтийн талбайгаар, нїхтэй гадсан суурийн хувьд тїїний хєндийг элс-цементэн зуурмаг буюу хєрсєєр гадасны голчийг 3 дахин авснаас багагїй єндєрт дїїргэсэн їеийн гадасны хєндлєн огтлолын бохир талбайгаар тогтооно.

i af R , - хєлдїї хєрс буюу хєрсєн зуурмаг суурийн гадаргуугаар

барьцалдан хєлдєж шилжисхийлт явагдахад їїсэх тооцооны эсэргїїцэл, кПа /кгх/ см 2 /, їїнийг мєнхцэвдэг хєрсний iдугаартай їеийн дунд цэгт энэ бїлгийн 7 дугаар хавсралтаар тогтооно. Гадсан суурийн буурийн хувьд i af R , -г мєнхцэвдэг хєрсний дээд

гадаргуугаас доош Z гїнд орших iдугаартай хєрсний їеийн дунд хэсэгт хєрсний Z T температурт /4.5.10/ харгалзах утгаар тогтооно.

Баганан суурийн буурийн хувьд i af R . -г мєнхцэвдэг хєрсний дээд

гадаргуугаас доош суурийн доод шаталгааны дунд хэсэг хїртэлх зайтай тэнцїї Z гїнд хєрсний m T температурт /4.5.10/ харгалзах

утгаар авна. i af A , - гадсан суурийн хувьд мєнхцэвдэг хєрсний iдїгээр їе гадсан

суурийн хажуу гадаргуутай барьцалдаж хєлдєх гадаргуугийн талбай буюу баганан суурийн хувьд суурийн доод шаталгаатай барьцалдаж хєлдєх гадаргуугийн талбай, см 2 .

Нэг тєрлийн мєнхцэвдэг хєрсний хувьд дїїжин гадсан суурийн буурийн даацыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) af af c u A R RA F ⋅ + = γ /4.3/

БНбД 2.02.01-94

59

Їїний: af R R, -гадсан суурийн їзїїр доорх хєлдїї хєрсний тооцооны даралт ба

хєрс суурийн гадаргуутай барьцалдан хєлдєж хажуу гадаргуугаар шилжисхийлт явагдахад їїсэх эсэргїїцэл, кПа /кгх/см 2 /. Эдгээрийг энэ бїлгийн 4.5.10-д зааснаар тодорхойлсон хєрсний температур Z T ( R -ийн хувьд ), − e T д ( af R -ийн хувьд) харгалзуулан 7 дугаар

хавсралтаар авна. Энд:

− e T мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуугаас доош гадсан суурийн їзїїр

хїртэлх гїний хэмжээнд харгалзуулан тодорхойлсон мєнхцэвдэг хєрсний тэнцїїлэгч дундаж температур; f a c A A; , γ - /4.2/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил.

Улиралын гэсэлтийн їеэс доош орших гэсгэлэн хєрсийг нэвтэрч єнгєрєх дїїжин гадсан суурийн даацыг тодорхойлохдоо энэ бїлгийн 4.5.9-ийн заалтаар ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїрийг авч нормын 3 дугаар бїлгийн дагуу энэхїї гэсгэлэн хєрсний хїрээнд гадасны хажуу гадаргуугийн эсэргїїцлийг тогтоохыг зєвшєєрнє.

Тайлбар: 1. /4.2/ томъёоны хоёрдугаар гишїїнээр хєрсний хєлдєл- тийн барьцалдалт нь тодорхойлогдох баганан суурийн буурийн даацыг тооцоо- лохдоо зураг тєсєлд тусгасны дагуу суурийн ухаасын завсрыг чийгтэй хєрсєєр буцааж чигжих їеийн нєхцєлийг бодолцох хэрэгтэй.

2. Мєсжилт нь 2 , 0 > i i байх хєрсєнд баганан суурь буюу єрємдєж суулгах

гадсан суурийн доор хєрсний тєрлєєс хамааралгїй 20 см-ээс багагїй зузаантай элсэн дэвсгэр хийх ёстой.

3. Хєрсийг урьдчилан гэсгээж суулгасан буюу хєрсєн зуурмагаар дїїргэ- сэн цооногт суулгах модон гадасны хувьд тїїний сугаралт буюу овойлтыг арил- гасан тохиолдолд /4.2/ ба /4.3/ томъёон дахь A R ⋅ їржвэрийг оролцуулан тоо- цолж болно.

4.5.9. Буурийн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр c γ - г хєрсний температур,

суурь барих технологиос хамааруулан 4.2 хїснэгтээр авна. Хїснэгт 4.2-т тэмдэглэсэн 0 T нь энэ бїлгийн 4.5.10 дугаар заалтын дагуу

инженер хайгуулын єгєгдлєєр тодорхойлогдох мєнхцэвдэг хєрсний температур юм.

Хїснэгт 4.2-т їзїїлсэн c γ илтгэлцїїрийн утгыг сууринд ирэх бїрэн ачаа F -г тогтмол ба удаан хугацааны тїр ачааны нийлбэр 1 F харьцуулсан харьцаатай пропорционалаар ихэсгэж авах бєгєєд энэ нь 1,2 дахин хэмжээнээс их байж болохгїй. Удаан хугацааны ачааны тїр ачаанд эзлэх хувь хэмжээг ачаа їйлчлэлийн норм БНбД 2.01.07.90-ийн заалтаар тогтооно. Энэ їед цасны ачаанд эзлэх удаан хугацааны ачааны хувь хэмжээг тїїний норматив утгын хагастай тэнцїїгээр авах ба харин 1 F - ийг тодорхойлох їед салхины ачаанд удаан хугацааны ачааны эзлэх хувь хэмжээг оролцуулахгїй.

Ажиллах нєхцєлийн илтгэлїїр c γ - ээр дараахь хїчин зїйлийн даацад

нєлєєлєх нєлєєллийг бодолцон їзэх ёстой. Їїнд: Барилгын ажлыг гїйцэтгэх аргаас шалтгаалан суурийн хажуу гадаргууд

эргїїлж чигжсэн хєрсний нягт, чигжээсийн чанар, хєрс суурийн хажуу гадаргуу хоёрын завсаргїй чигжигдсэн байдал;

Хєрсний температураас хамаарах хєрсний механик шинж чанарын тогтворжилт;

БНбД 2.02.01-94

60

Хєрсний улиралын гэсэлтийн гїн болно. 4.5.10. Хєрсний тооцооны температур z m T T , ба e T -г газрын гадаргуу дээрх

солилцооны нєхцєл жилийн хугацаанд єєрчлєгдєх байдал, байгууламжийн хэлбэр, овор хэмжээ, байгуулалт дээрх суурийн байршил, суулгалтын гїн болон буурийн хєрсийг хєлдїї хэвээр хадгалахаар сонгож авсан арга, дулааны горим зэргээс хамааруулан байгууламж мєнхцэвдэг буурь хєрстэй харилцан їйлчлэлцэх дулааны їйлчлэлийн аналитик ба тоон тооцоогоор тодорхойлно.

Буурь хєрсний тооцооны температурыг тодорхойлохоор сонгож авсан аргаа зураг тєсєлд заах ёстой. Салхижуулах хїйтэн хєндийтэй байгууламжийн гадсан, баганан ба бусад тєрлийн сууриуд, гїїрийн тулгуур болон асгаасан доорх хоолойгоос бусад дамжуулах хоолой, цахилгаан дамжуулах шугам. антент-цамхаган байгууламжийн тулгуур дахь хєрсний тооцооны температур

z m T T , ба e T -г дараахь томъёонуудаар тодорхойлно. Їїнд:

Хїйтэн хєндийтэй байгууламжийн бууринд: Барилга, байгууламжийн дунд хэсгийн доор:

( ) ( ) bf e z m bf e z m T K T T T T T + ′ − + ⋅ − ′ = Ι 0 0 , , 0 , , α /4.4/

Барилга, байгууламжийн захын хэсгийн доор:

( ) ( ) ( ) bf e z ò e z m bf e z m T K T T T T T + + ⋅ ′ − + ⋅ − ′ = 2 , , 0 0 , , 0 , , 5 , 0 α α /4.5/

Байгууламжийн булангийн хэсгийн доор:

( ) ( ) ( ) bf e z m e z m bf e z m T K T T T T T + + ⋅ ′ − + ⋅ − ′ = 3 , , 0 0 , , 0 , , 75 , 0 α α /4.6/

Цахилгаан дамжуулах хоолой, антент-цамхаган байгууламжийн болон дамжуулах хоолойн тулгуурын бууринд:

( ) bf ts e z m bf e z m T K T T T + ⋅ − = , , 0 , , α /4.7/

Їїний: 0 T ′ - буурийн хєрсний температурыг 4.5.12-ын заалтаар салхижуулах

хєндийн температурын горимоос шаардлагатай хэмжээнд бууруулах болон хамааруулан тодорхойлох байгууламжийн буурин дахь мєнхцэвдэг хєрсний гадаргуу дээрх жилийн дундаж тооцооны температур, o С;

bf T - 6 дугаар хавсралтаар тодорхойлох хєрсний хєлдєж эхлэх

температур, o С; 0 T - нутаг дэвсгэрийн эзэмших явцад тїїний єєрчлєгдєх байдлыг

бодолцон їзэж хайгуулын єгєгдлєєр тодорхойлох мєнхцэвдэг хєрсний жилийн дундаж температур, o С;

z m α α , ба ( ) 5 , 0 5 , 0 , Ö C C Z f f e λ α − їзїїлэлтийн утгаас хамааруулан 4.3

хїснэгтээс авах буурь хєрсний температурын улирлын єєрчлєл- тийн илтгэлцїїр, Энд Z мєнхцэвдэг хєрсний гадаргуугаас дооших гїн, м;

f C - эзэлхїїний дулаан багтаамж, Дж /м 3 o C/ккал/м 3 o C/;

БНбД 2.02.01-94

61

f λ - цэвдэг хєрсний дулаан дамжуулалт, Вт /м о С /ккал/м цаг о С/. Энэ

хоёрыг 6 дугаар хавсралтаар тогтооно. 2 K ба B Z K − 3 ба B L харьцаанаас хамааруулан 4.5 хїснэгтээр авах

байгууламжийн дулааны нєлєєллийн илтгэлцїїр; B L, - байгууламжийн урт ба єргєн, м;

ts K - суурийн тєрєл, суулгалтын гїн Z -ээс хамааруулан 4.4 хїснэгтээр

авах шугаман байгууламжийн суурь босгох їед газрын гадаргуугийн нєхцєлийн єєрчлєлтийн дулааны нєлєєллийн илтгэлцїїр.

ХЇСНЭГТ 4.2

Сууриуд Мєнхцэвдэг хєрсєн дэх суурь суулгалтын гїний дараахь утганд харгалзах илтгэлцїїр c γ

2 м-ээс бага 2 м буюу тїїнээс их єрємдмєл, суулгамал, шууд суулгах гадсанд - 1,1

єрємдмєл, зоомол, зоомол ба хамгаалалттай цооногт суулгах гадсанд хєрсний температур

C T o 2 0 − = ба тїїнээс бага байх їе

дэх баганан сууринд мєн C T o 2 0 − > байхад

1,2

1,1

1,2

1,1

1

4.5.11. Суурийг ачаалах эгшин дэх мєнхцэвдэг буурь хєрсний температурыг байгууламжийн дулааны нєлєєллийг бодолцолгїй дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) bf e z m bf e z m T T T T + ⋅ − = , , 0 , , α /4.8/

Энд орсон тэмдэглэгээнїїд /4.7/ томъёоныхтой ижил. 4.5.12. Бага гїнд суулгасан буюу гадаргуугийн асгаасны дээрх суу-

рийн салхижуулах яндан, суваг, нїхтэй хєргєх системтэй буурь хєрсний тооцоо- ны температурыг буурийн дулаан техникийн ба хєргєх системийн параметрийн хамтатгасан тооцоогоор дараахь нєхцєлєєр тодорхойлно.

0 0 T T ≤ ′ /4.9/

Їїний: 0 T ′ - хєрсний /асгаасан хєрсийг оролцуулан/ улиралын гэсэлтийн єгєгдсєн

байршилд харгалзах байгууламжийн буурин дахь мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуугийн тооцооны жилийн дундаж температур.

Хєргєх яндан буюу сувгууд байгууламжийн нийт талбай доор жигд байрласан їед тїїний буурин дахь температур e z m T T T , , - г хєргєх яндан буюу

сувгийн хоорондох хязгаарт тооцсон температурын утгаас дундажлан авсан тооцооны утга 0 T ′ - ээр авч салхижуулах хїйтэн хєндийтэй байгууламжийнхтай

адилаар тодорхойлж болно.

БНбД 2.02.01-94

62

4.5.13. Ганцаар ажиллах гадасны даац u F - г шахах статик ачаагаар хээр

туршсан їр дїнгээр дараахь томъёогоор тодорхойлно.

g

n u u

F K F

γ , = /4.10/

Їїний: K - туршилтын гадас ба тєслийн гадасны ажлын нєхцєлийн ялгааг

тооцох илтгэлцїїр. Їїнийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

t u

p u

F F

K ,

, = /4.11/

p u F , ба t u F , - энэ бїлгийн 7 дугаар хавсралтын 1 ба 3 дугаар хїснэгтээр

авсан f a R R , , утгуудад харгалзуулан /4.2/, /4.3/ томъёогоор тодор-

хойлсон тєслийн ба туршилтын гадасны даацын утгууд. Эдгээрийг тєслийн гадсанд энэ бїлгийн 4.5.10 зїйлээр тодорхойлох тооцоо- ны температураар, туршилтын гадсанд туршилт явуулах їед хэмж- сэн температураар тус тус авна.

n u F , - хєрсний суулт цаг хугацаагаар замрах їед ба 4 , 0 > i i байх хєрсєнд

суулт єсєх хурдтайгаар явагдахгїй їед харгалзах гадсан суурийн урт хугацааны хязгаарын эсэргїїцлийн норматив утга;

g γ - хєрсний найдварын илтгэлцїїр 1,1-тэй тэнцэнэ.

ХЇСНЭГТ 4.3

Ил

тгэл

цїї

р

f f C Z λ ) ( 5 , 0 5 , 0 Ö C 0 1000 2000 3000 4000 6000 8000 10000 15000 20000

(0) (25) (50) (75) (100) (125) (150) (175) (250) (300) 0 0,28 0,47 0,61 0,71 0,85 0,92 0,96 0,99 1,00

(0) (0,38) (0,61) (0,76) (0,85) (0,91) (0,94) (0,96) (0,99) (1,00) 0 0,30 0,52 0,67 0,80 0,95 1,02 1,03 1,01 1,00

(0) (0,40) (0,67) (0,85) (0,95) (1,01) (1,03) (1,03) (1,01) (1,00) 0 0,14 0,26 0,38 0,47 0,61 0,70 0,77 0,85 0,90

(0) (0,21) (0,38) (0,51) (0,61) (0,68) (0,74) (0,78) (0,85) (0,88)

ХЇСНЭГТ 4.4

Суурийн тєрєл Z - ийн доорх утганд харгалзах илтгэлцїїр ts K

2м хїртэл 2 ÷6 м 6 м-ээс их Цул буюу хєрсєнд суулгасан холбох

тавцантай гадсан суурь 0,7 0,9 1,0

Єндєр холбох тавцантай гадсан суурь,

рам-шон хэлбэрийн тулгуур доорх угсармал

сууриуд

0,9 1,0 1,0

Асгаасан тулгуур 1,0 1,0 1,0

БНбД 2.02.01-94

63

4.5.14. Тєвийн бус ачаагаар ачаалагдсан баганан суурийн буурийн даацыг /бууринд/ 1 зарчмаар ашиглагдах бїх тєрлийн хєрсєнд энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтын дагуу тодорхойлох ба энэ їед суурийн улны тївшинд їйлчлэх нийт ачааны тэнцїї їйлчлэгчийн їйлчлэлийн зєрєх мєрийг суурийн доод шаталгааны хажуу гадаргуутай хєрсний барьцалдан хєлдєх хїчийг бодолцон дараахь томъёогоор тодорхойлно.

F M M e af − = l l /4.12/ F M M e af b b − = /4.13/

Їїний: l l − b e e , ба b талуудтай тэгш єнцєгт суурийн улны тэнхлэгїїдтэй

харьцангуй їйлчлэх нийт ачааны тэнцїї їйлчлэгчийн зєрєх мєрїїд, м/см/; b M M ,l -тооцооны ачааллаас тухайн тэнхлэгїїдэд харьцангуй їїсэх

гадаад хїчний моментууд, кН.м /кгх.см/; F - суурийн жин, тїїний доод шатлал дээрх хєрсний жинг оролцуулан

барилгаас бууринд ирэх тооцооны босоо ачаа, кН /кгх/; af M - суурийн p h єндєр бїхий доод шатлалтай мєнхцэвдэг хєрс

барьцалдан хєлдєхєд їїсэх шїргэгч хїчийг хїлээж авах гадаад хїчнээс їїсэх моментын хэсэг, кН,м/кгх,см/, Їїнийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

b h R M p af c af ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ = l γ /4.14/

Їїний: c γ - /4.2/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил;

af R - мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуугаас доош суурийн доод шатла-

лын дунд хїртэлх Z гїнд харгалзуулан энэ бїлгийн 4.5.10 дугаар заалтаар хєрсний m T температурын їед 7 дугаар хавсралтаар

тодорхойлдог суурийн барьцалдаж хєлдєх гадаргуугаар шилжис- хийх цэвдэг хєрсний тооцооны эсэргїїцэл, кПа /кгх/см 2 %.

Суурийн зєвхєн нэг тэнхлэгтэй харьцангуй зєрєх мєр їїсгэн їйлчлэх ачааны їйлчлэлийн / 0 = b e / їед af M - г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) l l 5 , 0 + = b h R M p af c af γ /4.15/

БНбД 2.02.01-94

64

ХЇСНЭГТ 4.5

Бай

гуул

ал

т д

ээрх

бай

гуул

ам

жи

йн х

элб

эр

b L

z m T T , ба e T - г тодорхойлох илтгэлцїїр

b Z харьцааны дараахь утганд харгалзах, 1 K

b Z харьцааны дараахь утганд харгалзах, 2 K

b Z харьцааны дараахь утганд харгалзах, 3 K

0,25 0,5 1 2 0,25 0,5 1 2 0,25 0,5 1 2

Тэг

ш є

нц

єгт

1 0,41 0,21

0,67 0,38

0,87 0,57

0,96 0,75

0,17 0,09

0,28 0,16

0,39 0,25

0,47 0,34

0,06 0,08

0,10 0,05

0,17 0,09

0,22 0,14

2 0,33 0,17

0,56 0,31

0,80 0,50

0,93 0,68

0,15 0,08

0,26 0,14

0,37 0,23

0,45 0,32

0,04 0,02

0,08 0,04

0,14 0,08

0,20 0,12

3 0,32 0,16

0,53 0,30

0,76 0,47

0,91 0,65

0,15 0,08

0,25 0,14

0,36 0,22

0,44 0,31

0,04 0,02

0,08 0,04

0,13 0,07

0,19 0,12

5 0,29 0,15

0,50 0,27

0,71 0,44

0,84 0,62

0,15 0,07

0,25 0,14

0,35 0,22

0,42 0,30

0,03 0,02

0,07 0,04

0,12 0,07

0,18 0,11

Дуг

уй

- 0,45 0,23

0,71 0,41

0,89 0,62

0,97 0,78

0,22 0,13

0,32 0,20

0,40 0,28

0,45 0,36 - - - -

Тайлбар: 1. Хїртвэрт K - илтгэлцїїрийн z m T T , температурт харгалзах,

хуваарьт e T температурт харгалзах утгыг їзїїлсэн.

2. 0 = B Z байхад 3 2 1 , , K K K илтгэлцїїрийг 0-тэй тэнцїїгээр авна.

Їїний: l - моментийн їйлчлэлийн хавтгайн чиглэлтэй зэрэгцээ орших

суурийн улны талын хэмжээ, м/см/. Хєлдїї шаварлаг хєрс, жижиг ширхэгтэй болон тоосорхог элсэнд дотоод

їрэлтийн єнцгийг тэгтэй тэнцїїгээр / 0 = ϕ / авч тэгш хэмийн бус босоо ачааллын їед даацыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) b q R F c u ′ ′ ⋅ − + = l 5 , 0 γ /4.16/

R c , γ - /4.2/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил; q - хєрс суурийн хажуугаар шахагдан гарах талаас їйлчлэх ачаалал

кПа /кгх/см 2 /; b′ ′, l - суурийн тэгш єнцєгт улны хажуу талуудын шилжїїлсэн хэмжээ,

м/см/. Эдгээрийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

l l l e 2 − = ′ /4.17/

b e b b 2 − = ′ /4.18/

b e e ,l - /4.12/ ба /4.13/ томъёонуудын тэмдэглэгээтэй ижил.

БНбД 2.02.01-94

65

4.5.15. Их хэмжээний хэвтээ ачааны їйлчлэлээр суурь улаараа шил- жисхийх їзэгдлийг тооцоолохдоо энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтыг баримт- лан гїйцэтгэнэ.

4.5.16. Гадсан суурийг хэвтээ ачаа, гулзайлгах моментийн їйлчлэлд тоо- цоолохдоо дараахь тооцооны бїдїївчийг ашиглана. Їїнд:

1-р бїдїївч: - улиралын гэсэлтийн гїн b d th 5 ≤ байх хатуу цэвдэг хєрсєнд

суулгах гадас. Энд: b - гадасны хєндлєн огтлолын хэвтээ хїчний їйлчлэлийн чиглэл дэх хэмжээ. Энэ їед гадсыг мєнхцэвдэг хєрсний гадаргуугаас доош 1,5b гїнд суулгаж хєшїїн бэхлэгдсэн байдлаар авах ба тїїнээс дээш хєрсний їеийн эсэргїїцлийг тооцохгїй. Гадасны тооцооны утгыг th d = l +1,5b гэж авна.

2-р бїдїївч: - улиралын гэсэлтийн гїн b d th 5 > байх хатуу цэвдэг хєрсєнд

суулгасан гадас. Гадсыг мєнхцэвдэг хєрсєнд бэхлэх нєхцєл 1-р бїдїївчийнхтэй адилхан бєгєєд цэвдгээс дээш байрласан хєрсийг гїний дагуу шууд хамааралтай єсєх байршлын илтгэлцїїртэй шугаман хэв гажилтын шинжтэй орчин мэтээр авч їзнэ. Хэрэв хєрсний улиралын гэсэлтийн їе гэсгэлэн тєлєвт орших чийг багатай том хэмхдэст ба 75 , 0 ≤ L J урсалтын їзїїлэлттэй элсэн

хєрснєєс тогтсон байвал b d th 5 ≤ байхад 2-р бїдїївчийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

3-р бїдїївч: - уян цэвдэг хєрсєнд суулгасан гадас. Тїїнчилэн мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ΙΙ зарчмаар ашиглах тохиолдолд гадас орчмын хєрсийг хєрсний гадаргуугаас эхлэн гїний дагуу шууд хамааралтай єсєх байршлын илтгэлцїїр бїхий шугаман хэв гажилтын шинжтэй орчин мэтээр авч їзнэ.

Дурьдсан бїдїївчїїдээр гадсыг тооцоолохдоо энэ нормын 3 дугаар бїлгийн заалтын дагуу дараахь томёогоор тодорхойлсон гадас суулгах шилжїїлсэн гїн d ′ -ээр гїйцэтгэнэ.

∈ = ′ α d d /4.19/ Їїний:

d - гадас суулгах тооцооны гїн. 2-р бїдїївчийн хувьд: b d d th 5 , 1 + =

3-р бїдїївчийн хувьд гадас суулгасан жинхэнэ гїнээр авна. Энэ гїнийг єндєр байрлалтай холбох тавцан бїхий гадсанд газрын гадаргуугаас, намхан холбох тавцантай гадсанд тавцангийн улнаас доош тооцно.

∈ α - “Гадас-хєрс” бїдїївчийн хэв гажилтын илтгэлцїїр,1/м. Їїнийг дараахь байдлаар авна:

Мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ΙΙ зарчмаар ашигласан тохиолдолд 3-р бїдїївчээр тооцоолохдоо 3 дугаар бїлгийн заалтыг мєрдєнє.

Уян цэвдэг хєрсєнд гадсан суурийг 3-р бїдїївчээр тооцоолохдоо гадасны хээрийн туршилтын їр дїнг харгалзах ба энэ тохиолдолд e α утгыг

туршиж байгаа гадасны хэвтээ шилжилтийн боломжит тогтворжилтын їед 7 дугаар бїлгийн заалтаар тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

Тайлбар: Гїїрийн тулгуурын суурийг босоо, хэвтээ ачааны хамтын їйлчлэлд тооцолохдоо СНиП 2.05.03-84-ийн заалтыг баримтлана.

Холбох тавцан температурын хэв гажилтанд орсноос їїсэх хэвтээ шил- жилтэнд гадсан суурийг тооцоолохдоо гадас суулгах тооцооны гїнийг /хєрсний гадаргуугаас хєшїїн бэхэлгээний тївшин хїртэл зайгаар тооцсон/ дараахь томъёогоор авч 3-р бїдїївчээр гїйцэтгэх хэрэгтэй.

БНбД 2.02.01-94

66

( ) α α n b n d d th + + ⋅ = 5 , 1 /4.20/

Їїний: ∈ −α α n илтгэлцїїрээс хамаарах эргэн тойрны хєрсний нєлєєллийн

илтгэлцїїр, нэгжийн хувиар.

Илтгэлцїїр ∈ α 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6

Илтгэлцїїр α n

1,00 0,99 0,94 0,81 0,60 0,37 0,18 0,06 0

4.5.17. Буурийг хязгаарын хоёрдугаар тєлєв байдлаар /хэв гажилтаар/ тооцоолохдоо дараахь нєхцєлийг їндэслэнэ.

u f S S ≤ /4.21/

f S - барилга байгууламжаас ирэх ачааны їйлчлэл дор орших уян

цэвдэг хєрсний хэв гажилтын хэмжээ; u S - энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтаар авах буурь, барилга

байгууламжийн хамтын хэв гажилтын зєвшєєрєгдєх хязгаарын хэмжээ.

4.5.18. Уян цэвдэг хєрсєнд барьсан баганан суурийн буурийн суултыг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтыг баримтлан шахагдах їеийн зузаан хязгаарлагдмал шугаман хэв гажилттай буурийн тооцооны бїдїївчээр эсвэл 2 дугаар бїлэгт заасны дагуу тодорхой зузаантай, шугаман хэв гажилттай їе давхаргын тооцооны бїдїївчээр тооцох ба мєн шугаман бус хэв гажилттай буурийн тооцооны бїдїївч хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Хєрсний хэв гажилтын модуль E ба шахагдалтын илтгэлцїїр δ - г хээрийн буюу лабораторийн туршилтаар тодорхойлно. Бууринд ирэх даралтыг шалгахдаа суурийн улан доорх налархай хэв гажилтын єсєлтийн гїнийг хязгаарлах нєхцєлєєр гїйцэтгэх ба буурь энэ бїлгийн 4.5.8. дугаар заалтын дагуу даацаар тооцогдсон бол суултын тооцоо їйлдэхгїй байж болно.

4.5.19. Уян хєлдїї хєрсєн дэх гадсан суурийн суултыг шахах статик ачаагаар гадсыг хээр туршсан їр дїнгээр тодорхойлно.

4.5.20. Овойлтын аюулгїй хєрсний улиралын хєлдєлт гэсэлтийн бїсэд байрлуулсан бага суулгалттай баганан суурийн буурийг энэ нормын хоёрдугаар бїлгийн заалтын дагуу даац, хэв гажилтаар тооцоолно.

Мєнхцэвдэг хєрсийг ΙΙ зарчмаар ашиглах їеийн буурь, суурийн тооцоо

4.5.21. Мєнхцэвдэг хєрсийг ΙΙ зарчмаар ашиглах їед буурь суурийн тооцоог хязгаарын хоёр тєлєв байдлаар гїйцэтгэнэ. Тухайлбал:

Бїх тохиолдолд хэв гажилтаар: Энэ нормын 2 дугаар бїлэгт заасан тохиолдлуудад даацаар тус тус

гїйцэтгэнэ. 4.5.22. Буурийн тооцоог хязгаарын 2 дугаар тєлєв байдлаар /хэв га-

жилт/ гїйцэтгэхдээ гэсэж байгаа буурь ба байгууламжийн /суурийн/ хамтын ажиллагааг бодолцон їзэх ёстой. 2 дугаар бїлэгт заасан тохиолдолд тїїнчилэн

БНбД 2.02.01-94

67

буурийн хэв гажилтыг багасгах зайлшгїй арга хэмжээг авч мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ашиглах зарчим сонгох їед буурь ба байгууламжийн хамтын ажиллагааг бодолцож їзэлгїй буурийн тооцоо їйлдэхийг зєвшєєрнє.

4.5.23. Байгууламжийн бууринд гэсэлтийн явцад їїсэх хэв гажилтын хэмжээг буурь хєрсний гэсэлтийн хїрээ цаг хугацаагаар єєрчлєгдєх єсєлтийг бодолцон ашиглалтын єгєгдсєн хугацааны туршид їїсэх гэсэлтийн гїний нийт хэмжээнд тооцох шаардлагатай.

Барилга байгууламжийн буурь хєрсний гэсэлтийн тооцооны гїнийг байгууламжийн хэлбэр, хэмжээ, дулааны горим, буурь хєрсний температур, дулаан физикийн їзїїлэлтийг бодолцон їзэж дулаан техникийн тооцоогоор тодорхойлно.

Талбайгаар жигд дулаан ялгаруулдаг энгийн хэлбэртэй байгууламжийн хувьд тїїний буурь хєрсний гэсэлтийн тооцооны гїнийг 9 дїгээр хавсралтын дагуу тодорхойлж болно.

4.5.24. Мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ашиглах зарчим, буурь бэлтгэх їр ашигтай арга хэмжээг сонгох болон буурь суурийн урьдчилсан тооцооны їед гэсэж байгаа буурийн болзошгїй суултыг доорх томъёогоор тодорхойлж болно.

i

n

i th h S ⋅ = ∑

=1 ξ /4.22/

Їїний: n - тооцоогоор тодорхойлсон гэсэлтийн гїний нийт хэмжээнд /9 дїгээр

хавсралт/ хуваагдах хєрсний їеийн тоо; th ξ - 4.5.25-ын дагуу тодорхойлсон i дугаартай хєрсний їеийн

харьцангуй суултын утга; i h - хєрсний i дугаартай їеийн зузаан, см.

Болзошгїй суулт зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрэх / u S S > / тохиолдолд

буурийн хэв гажилтыг багасгах, хэт их ба жигд бус хэв гажилтыг хїлээн авахад барилга байгууламжийн хийцийг тохируулах арга хэмжээг зураг тєсєлд заавал тусгах ёстой.

4.5.25. Гэсэж байгаа хєрсний харьцангуй суулт i th, ξ - г дараахь

томъёогоор тодорхойлно. Їїнд: а/ Элсэн хєрсєнд:

th d

df th d i th

,

, , ρ

ρ ρ ξ

− = /4.23/

б/ Шаварлаг хєрсєнд: 150 кПа /1,5кгх/см 2 / ба тїїнээс дээш дарал- тын їед:

( )

+ + ⋅ − = p g p

w s d i th J K W f

ρ ρ ρ ξ 1 1 1 , /4.24/

Їїний: th d , ρ - туршилтын замаар тодорхойлох гэсэж байгаа хєрсний ачаалал дор

нягтруулсаны дараахь хэлхээдсийн нягт, кг/см 3 /. Їїнийг их хэмжээ- гээр нягтарсан агаарын хуурай хєрсний хэлхээдсийн нягттай тэн- цїїгээр авч болно.

df ρ - хєлдїї хєрсний хэлхээдсийн нягт, кг/см 3 ;

s ρ - хєрсний хатуу хэсгийн нягт, кг/см 3 ;

БНбД 2.02.01-94

68

w ρ - усны нягт, 0,001 кг/см 3 -тэй тэнцїї;

p w - хєрсний ирмэгдлийн хязгаар дахь чийг;

p J - хєрсний уян налархайн тоо;

g K - авч їзэж байгаа хєрсний i дугаартай їед їйлчлэх даралтаас

хамааруулан 4.6 хїснэгтээр авах илтгэлцїїр.

ХЇСНЭГТ 4.6

Уян налархайн тоо p J

Нягтруулагч даралт P - ийн дараахь утганд харгалзах g K илтгэлцїїр, кгх/см 2 /

1,5 2 3 4 5 03 , 0 ≤ p J 1,45 1,30 1,10 0,90 0,80

05 , 0 03 , 0 ≤ < p J 1,20 1,10 0,95 0,80 0,70 07 , 0 05 , 0 ≤ < p J 1,10 1,00 0,85 0,75 0,65 09 , 0 07 , 0 ≤ < p J 1,00 0,90 0,80 0,65 0,55 13 , 0 09 , 0 ≤ < p J 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50

13 , 0 < 17 , 0 ≤ p J 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 17 , 0 < 21 , 0 ≤ p J 0,70 0,65 0,50 0,45 0,35

26 , 0 21 , 0 ≤ < p J 0,65 0,55 0,45 0,35 0,30 32 , 0 26 , 0 ≤ < p J 0,60 0,50 0,35 0,30 0,25

32 , 0 > p J 0,50 0,40 0,30 0,25 0,20

4.5.26. Буурийн хэв гажилтыг дараахь нєхцєлєєр тооцно.

u S S ≤ /4.25/

Энд: S - Байгууламжийн доорх хєрсний гэсэлтийн тооцооны гїний хїрээнд

гэсэж байгаа буурийн хэв гажилт /суулт/, їїнийг 4.5.27-ийн заалтаар тодорхойлно.

u S - хоёрдугаар бїлгийн заалтаар тодорхойлох байгууламжийн хэв

гажилтын /суултын/ зєвшєєрєгдєх хязгаарын утга. 4.5.27. Гэсэж байгаа буурийн суултыг доорх томъёогоор

тодорхойлно. p th S S S + = /4.26/

Їїний: th S - 4.5.28-ын заалтаар тодорхойлох гэсэж байгаа хєрсний єєрийн

жингийн їйлчлэлээр їїсэх суултын хэмжээ; p S - 4.5.30-ын заалтаар тодорхойлох байгууламжийн жингийн

їйлчлэлээс хєрсєнд дарах нэмэгдэл даралтаас їїсэх буурийн суултын хэмжээ.

4.5.28. Гэсэж байгаа хєрсний хувийн жингийн їйлчлэлээр їїсэх буурийн суулт th S - г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

69

( ) i

n

i i zg i i th th h A S ⋅ + = ∑

=1 , , σ δ /4.27/

n - тооцоонд зориулан хуваагдах хєрсний їеїдийн тоо; i i th A δ ,, - 4.5.29-ийн заалтын дагуу туршилтын дїнгээр авах гэсэж байгаа

хєрсний i дугаартай їеийн гэсэлтийн илтгэлцїїр, нэгжийн хувиар ба шахагдалтын илтгэлцїїр, кПа -1 /см 2 /кгх/;

i zg , σ - усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцон їзэж тєлєвлєлтийн тївшин-

гээс доош Z гїнд тооцоогоор тодорхойлсон, хєрсний i дугаартай їеийн дунд харгалзах босоо хїчдэл /байгалийн даралт/;

i h - гэсэж байгаа хєрсний i дугаартай їеийн зузаан, м/см/.

Тайлбар: Гэсэж байгаа хєрсний суулт th S - г тодорхойлохдоо газар доорх

усны тооцооны тївшингээс доош ус їл нэвтрїїлэх їеэс дээш орших ус нэвтрїїлдэг хєрсний хувьд усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцож їзэх хэрэгтэй.

4.5.29. Гэсэж байгаа хєрсний гэсэлтийн илтгэлцїїр th A ба шахагдалтын

илтгэлцїїр δ - г УСТ 3670-84-ийн дагуу хєлдїї хєрсєнд халуун штампын аргаар явуулсан хээрийн туршилтаар тодорхойлно. Хэрэв th A ба δ - ийн утгыг хєрсийг

лабораторийн нєхцєлд туршсан єгєгдлєєр авах бол гэсэж байгаа буурийн суултыг тодорхойлохдоо тэдгээрийн тооцооны утгыг i i i K ∆ + =1 гэсэн

засварлах илтгэлцїїрээр їржїїлж авна. Энд: i i ∆ - хєрсний i дугаартай їеийн

нийлбэр мєсжилт ба энэ їеэс авч туршсан дээжийн мєсжилтийн ялгавар. Хєрс гэссэний дараа тїїнд том нїх сїв їїсэх, эсвэл хєєлт явагдах нь туршилтаар тогтоогдсон нєхцєлд засвар оруулахыг зєвшєєрнє.

4.5.30. Байгууламжийн жингийн їйлчлэлээс суурийн улан доорх хєрсєнд їзїїлэх нэмэгдэл /байгалийн даралт дээр нэмэгдэж/ даралтаас їїсэх буурийн суултын хэмжээ p S - г тодорхой зузаантай шугаман хэв гажилттай їе давхаргын

тооцооны бїдїївч сонгосон їед дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( )1 , 1

0 − =

− ⋅ ⋅ = ∑ i i i

n

i i h p K K K K b P S µ δ /4.28/

Їїний: 0 P - суурийн улан доорх бууринд ирэх нэмэгдэл босоо даралт, кгх/см 2 /; b - суурийн улны єргєн, м/см/;

b z K i − , µ - харьцаанаас хамааруулан 4.7 хїснэгтээр тодорхойлох хэмжих

нэгжгїй илтгэлцїїр. Энд: Z -суурийн улнаас доош гэсэлтийн хїрээ- ний доод хязгаар хїртэлх зай буюу гэсэлт явагдах їед суумтгай ча- нар їзїїлдэггїй хєрсний дээд гадаргуу хїртэлх зай, м/см/;

i δ - хєрсний i дугаартай їеийн шахагдалтын илтгэлцїїр, кПа -1 /см 2 /кгх/, b z K i − , µ - харьцаанаас хамааруулан 4,7 хїснэгтээр тодорхойлох илтгэл-

цїїр, энд: Z суурийн улнаас доош хєрсний i дугаартай їеийн дунд хэсэг хїртэлх зай, м/см/;

i K ба 1 − i K суурийн талуудын харьцаа b l ба b z харьцаанаас хамаа-

руулан 4.8 хїснэгтээр тодорхойлох илтгэлцїїр. Энд: Z -суурийн улнаас хєрсний i дугаартай їеийн гадаргуу буюу ул хїртэлх зай, м/см/.

БНбД 2.02.01-94

70

Тайлбар: 1. Авч їзэж байгаа суурийн суултанд зэргэлдээ сууриудын нє- лєєлєх нєлєєллийг энэ нормын хоёрдугаар бїлгийн хоёрдугаар хавсралт дахь тооцооны схемээр булангийн цэгийн аргыг хэрэглэж тодорхойлно.

2. Гэсэж байгаа буурийн хугацаанаас хамаарах суултын хэмжээг дулаан техникийн тооцооны їндсэн дээр байгууламжийн доорх хєрсний гэсэлтийн хурдаас хамааруулан тодорхойлно.

ХЇСНЭГТ 4.7

b z h K i K , µ илтгэлцїїр, доорх тєрлийн хєрсєнд

Том хэмхдэст

Элсэн ба элсэнцэр

Шавранцар Шавар

0-0,25 1,35 1,35 1,35 1,36 1,55 0,25-0,5 1,25 1,33 1,35 1,42 1,79 0,5-1,5 1,15 1,31 1,35 1,45 1,96 1,5-3,5 1,10 1,29 1,35 1,52 2,15 3,5-5,0 1,05 1,29 1,35 1,53 2,22

5,0 1,00 1,28 1,35 1,54 2,28

ХЇСНЭГТ 4.8

b z K илтгэлцїїр b l харьцааны доорх утганд

1 1,4 1,8 2,4 3,2 5 10

1 2 3 4 5 6 7 8 0 0 0 0 0 0 0 0

0,2 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,104 0,4 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,208 0,6 0,299 0,300 0,300 0,300 0,300 0,300 0,311 0,8 0,380 0,394 0,397 0,397 0,397 0,397 0,412 1,0 0,446 0,472 0,482 0,486 0,486 0,486 0,511 1,2 0,499 0,538 0,556 0,565 0,567 0,567 0,605 1,4 0,542 0,592 0,618 0,635 0,640 0,640 0,687 1,6 0,577 0,637 0,671 0,696 0,707 0,709 0,763 1,8 0,606 0,676 0,717 0,750 0,768 0,772 0,831 2,0 0,630 0,708 0,756 0,796 0,820 0,830 0,892 2,5 0,676 0,769 0,832 0,889 0,928 0,952 1,020 3,0 0,708 0,814 0,887 0,958 1,011 1,056 1,138 3,5 0,732 0,846 0,927 1,016 1,123 1,131 1,230 4,0 0,751 0,872 0,960 1,051 1,128 1,205 1,316 6,0 0,794 0,933 1,037 1,151 1,257 1,384 1,550 10,0 0,830 0,983 1,100 1,236 1,365 1,547 1,696 16,0 0,850 1,011 1,137 1,284 1,430 1,645 2,095 20,0 0,857 1,021 1,149 1,300 1,451 1,679 2,236

4.5.31. Буурийн хэв гажилтыг багасгах зорилгоор мєсєрхєг хєлдїї хєрсийг гїн хїртэл урьдчилан гэсгээх буюу солих тохиолдолд тїїнчилэн улиралын хєлдєлт гэсэлтийн їе давхарга мєнхцэвдэг хєрстэй нийлдэггїй тохиолдолд буурийн суулт S - г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

71

ad th p S S S + = , /4.29/

Їїний: th p S , - 2 дугаар бїлгийн заалтаар тодорхойлох байгууламжийн жингийн

їйлчлэл дор орших урьдчилан гэсгээсэн, сольсон хєрс болон байгалийн байдлаараа байх th b h , зузаантай хєлдїї биш хєрсний

нягтралын улмаас їїсэх суулт, м/см/; th b ad h d S , − − - гїний хязгаарт /4.27/ томъёогоор тодорхойлох, байгуулам-

жийн ашиглалтын явцад мєнхцэвдэг хєрсний гэсэлтийн улмаас буурьт їїсэх нэмэгдэл суулт, м/см/. Энд: d - дулаан техникийн тоо- цоогоор тогтоох, барилгын доорх тєлєвлєлтийн тївшинээс тооцсон хєрсний гэсэлтийн тооцооны гїн.

Буурийн хєрсийг урьдчилан гэсгээх ба солих гїн th b h , - г дараахь

нєхцєлєєр тогтоож, м/см/-ээр илэрхийлнэ.

u ad th p S S S ≤ + , /4.30/

u S - тухайн байгууламжийн хувьд зєвшєєрєгдєх буурийн суултын

хязгаарын хэмжээ. 4.5.32. Сууринд тєвийн бус ачааны їйлчлэл, хєрсний жигд бус гэсэлт,

хєрсний нэг тєрлийн бус байдал болон ойрхон байрласан сууриудын харилцан нєлєєллєєс їїссэн суурийн хазайлтыг дараахь томъёогоор тодорхойлж болно.

b S S i b a −

= /4.31/

a S ба b S - суурийн талуудын суулт, м/см/; b - хазайлтын чиглэл дэх суурин дэх суурийн хэмжээ, м/см/.

Гэсгэлэн хєрсєн дээрх тусдаа суурийн хазайлтыг тодорхойлохдоо суурийн улны захуудын доорх хєрс харилцан адилгїй гїн гэссэний улмаас ачаа жигд байсан ч хазайлт їїсч болохыг бодолцох ёстой.

Тїїнчилэн тусдаа суурийн хазайлт нь зэргэлдээ сууриудын ачаалал болон ойролцоох талбайн нэг талын ачааллын улмаас їїсч болдог. Эдгээр хїчин зїйлээс тухайн суурийн суултанд їзїїлэх нєлєєллийг булангийн цэгийн аргаар /2 дугаар бїлгийн заалтаар/ тооцоолно.

Суурь газар доорх хийцїїдтэйгээ хєшїїн холбогдсон тохиолдолд тїїний хазайлтыг статикаар їл тодорхойлогдох системийн /нэг элемент нь суурь/ бодолтоос тодорхойлно.

Буурийн реакцийг бодохдоо ерєнхий тохиолдолд суурийн улны гурван тєрлийн єєр єєр хїрээг авч їзнэ.

Ι хїрээнд: буурийн реакцийг хэв гажилтаас хамааралгїйгээр авах ба хязгаарын тэнцвэрийн даралттай тэнцїї гэж їзнэ.

ΙΙ хїрээнд: реактив даралтыг суурийн ул ба буурийн хамтын хэв гажилтын нєхцєлєєр тодорхойлно.

ΙΙΙ хїрээнд: энэхїї хамтын хэв гажилтын нєхцєл алдагдаж, буурийн реакц тэгтэй тэнцїї болно.

БНбД 2.02.01-94

72

Суурийн хазайлтыг /4.1/ томъёогоор тодорхойлох боловч a S ба b S суултыг хэв гажилтын ΙΙ хїрээний захын цэгїїд дээр бодож олох бєгєєд энэ цэгїїдэд хамтын ажиллагааны дээрх нєхцєл хангагдсан байна.

4.5.33. Гэсэж байх хєрсєн дээрх уян шугаман суурийг тооцоолохдоо ба- рилга байгууламжийн буурин дахь хєрсний гэсэлтийн улмаас суурийн уртын да- гууд їїсэх жигд бус суултыг бодолцох ёстой.

Гэсэж байгаа хєрснєєс шугаман суурийн уланд ирэх реактив даралтыг тодорхойлохдоо барилгын механик, харимхайн онолын аргыг хэрэглэж болно. Тїїнчилэн гэсэж байгаа хєрсийг суурийн уртын дагууд єєрчлєгдєх байршлын илтгэлцїїрээр илэрхийлэгдэх харимхай буурь /Винклерийн буурь/ мэт авч їздэг тооцооны хялбарчилсан аргыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

“Барилга-буурь” гэсэн нэгдсэн системийн тооцооны їед зайлшгїй шаардлагатай їзїїлэлтийг дараахь дэс дарааллаар тодорхойлно. Їїнд:

Барилгын доорх хєрсний гэсэлтийн хїрээний хэмжээс /ординат/; Буурь ба барилгын хамтын ажиллагааг тооцоолох їед буурийн хэв

гажилтын шинж чанарыг илэрхийлэх параметр; уурь болон барилгын бусад хийцэд їїссэн, тэдгээрийн бат бэхийг

тооцоолоход їндэслэл болох нэмэгдэл хїчдэлїїд. Гэсэж байгаа хєрснєєс шугаман суурийн уланд ирэх реактив даралтыг

тодорхойлохдоо тодорхой зузаантай шугаман эсвэл шугаман бус хэв гажилттай буурийн тооцооны бїдїївчийг хэрэглэж болно.

Гэсэж байгаа хєрснєєс шугаман суурийн уланд ирэх реактив даралтыг ерєнхий тохиолдолд барилгын хийцїїд, тэдгээрийн бат бэхийн їзїїлэлтїїдийн онцлогтой уялдуулан “Барилга-буурь” гэсэн нэгдсэн системийн тооцоогоор тодорхойлно. Тийм тооцоог хийхдээ “Справочник по стройтельству на вечномерзлих грунтах, Л.Стройиздат,1977” номын 12 дугаар бїлэгт заасан аргаар барилгын орон зайн /ТБЭМ-ны тусламжтай/ буюу хавтгайн /ТБЭМ-гїй ойролцоогоор бодох/ тооцооны загварыг ашиглан гїйцэтгэж болно.

4.5.34. Тулц гадасны даацыг тїїний буурийн даац /4.5.35/ ба гадасны материалын бат бэхээр /4.5.37/ тодорхойлж болно. Дээр дурьдсан хоёр їзїї- лэлтийн аль багыг тулц гадасны даацад авна.

4.5.35. Тулц гадасны /800 мм хїртэл голчтой дугуй гадас, дєрвєлжин ба тэгш єнцєгт огтлолтой гадас/ даацыг гадас суулгах гїнээс їл хамааруулан да- раахь томъёогоор тодорхойлж болно.

neg neg c c u A R RA F 1 γ γ − = 4.32/

Їїний: c γ - ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр, бэхэлгээтэй тулц гадсанд 7 , 0 = c γ A - гадасны суурилах /улны/ талбай, м 2 .Їїнийг цул огтлолтой буюу

доод їзїїрийн хэсэг нь голчийг гурав дахин авсантай тэнцэх єндєрт бетоноор дїїрэгдсэн хєндийтэй бэхлэгдээгїй тулц гадасны хувьд гадасны хєндлєн огтлолын бохир талбайгаар, бэхэлгээтэй тулц гадсанд цооногийн доод хэсгийн хєндлєн огтлолын талбайгаар тус тус авна.

R - тулц гадасны доод їзїїрийн доорх хєрсний тооцооны эсэргїїцэл, кПа /кгх/см 2 /. Їїнийг 4.5.36-ын заалтаар авна.

1 c γ - гадасны хажуу гадаргуугийн дагуух хєрсєн буурийн ажиллах

нєхцєлийн илтгэлцїїр 1 1 = c γ байна.

neg R - байгууламжийн ашиглалтын явцад гэсэх хєлдїї хєрсний суултаас

їїсэх сєрєг їрэлт, энэ нь 0,1 кгх/см 2 -тай тэнцїї;

БНбД 2.02.01-94

73

neg A - хєрсний гэсэлтийн нийт гїний хїрээн дэх тулц гадасны хажуу

гадаргуугийн талбай, м 2 /см 2 /. Тулц гадасны їзїїрийг єгєршєєгїй буюу бага єгєршсєн хадан хєрсєнд

голчийг 2 дахин авснаас багагїй гїнд бэхэлсэн їед тїїнийг бэхэлгээтэй гэж тооцно.

4.5.36. Тулц гадасны їзїїр доорх хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R -г ша- хах статик ачаагаар туршсан гадасны єгєгдлєєр тодорхойлох хэрэгтэй.

Гэсэх їедээ єєрийн бат бэх, хэв гажилтын шинж чанарыг єєрчилдєг ба том хэмхдэст чулуутай хєрсний хувьд тооцооны эсэргїїцэл R -ийн утгыг буурийн хєрсийг гэсгээх явцтай нэгэн зэрэг гадсыг туршсан їр дїнгээр тогтооно.

Гэсэх їедээ єєрийн бат бэх, хэв гажилтын шинж чанарыг єєрчилдєггїй хадан хєрс, шахагдалд бага орох том хэмхдэст хєрс болон нягт элсэрхэг хєрсний хувьд R -ийн утгыг хайгуулын їед тогтоож болох бєгєєд дараахь байдлаар авахыг зєвшєєрнє. Їїнд:

Хадан хєрсєнд гадасны голчийг хоёр дахин авснаас багагїй гїнд суулгагдсан бэхэлгээтэй тулц гадасны хувьд доорх томъёогоор олно.

+ = 5 , 1 ,

f

d

g

n c

d A R

R l

γ /4.33/

Їїний: g γ - хєрсний найдварын илтгэлцїїр /4.5.4/;

n c R , - гэсэж усаар ханасан хадан хєрсний нэг тэнхлэгт шахагдлын тїр

зуурын эсэргїїцлийн норматив утга, кПа /кгх/см 2 /; d l - хадан хєрсєнд гадсыг бэхэлсэн тооцооны гїн, м/см/;

f d - тулц гадасны хадан хєрсєнд бэхэлсэн хэсгийн голч, м/см/.

Хадан хєрсєнд суурилагдсан бэхэлгээгїй тулц гадасны хувьд:

g

n c R R γ

, = /4.34/

Бага шахагдалттай том хэмхдэст болон нягт элсэн хєрсєнд суурилагдсан тулц гадасны хувьд гэсгэлэн хєрс гэж їзээд энэ нормын 3 дугаар бїлгийн заалтаар авна.

4.5.37. Тулц гадасны даацыг гадасны материалаар тооцоолохдоо харгал- зах хийцийн /бетон, тємєр-бетон ба модон/ норм ба дїрмийг баримтална.

Босоо шахах ачаалалд тооцоолох їедээ тулц гадасны тооцооны урт 0 l -г

4.9 хїснэгтээр авна. Хїснэгт 4.9

Тулц гадасны тавцангийн холболтын байдал

Тулц гадасны тооцооны урт 0 l

Гадасны дээд доод їзїїрийг бэхэлсэн їед

Гадасны нэг талын бэхэлгээтэй їед

Тавцан хєндлєн ба дагуу тэнхлэгийн чиглэлд дам нуруу буюу тємєр бетон хучилттай холбогдсон їед

0,5 1 l 0,7 1 l

Тавцан холбоосгїй їед 1,2 1 l 2,0 1 l

БНбД 2.02.01-94

74

1 l - гэсэлтийн ємнєх мєсжилт i i ≤ 0,4 байх хєрсний їеийг гадас нэвтлэн

гарч байвал p l + 6 z d -тэй тэнцїїгээр авах гадасны боломжит урт.

Харин мєсжилт i i > 0,4 байх хєрсний хувьд 1 l нь гадасны бїх

урттай тэнцїї байна. p l - хєрсний гадаргуугаас доош орших гадасны хэсгийн урт;

z d - гадасны хєндлєн огтлолын голч буюу хамгийн их тал.

Тулц гадасны боломжит урт 1 l гадсыг шахан гэсэж байгаа хєрс гадасны дагуу гулзайлтад хэрхэн нєлєєлєхийг бодолцсон байдаг. Тийм шахалтыг мєсжилт i i ≤ 0,4 байх хєрсний хувьд харгалзаж їзнэ. Эсрэг

тохиолдолд i i > 0,4 байхад хєрс гэссэнийхээ дараа задралд орсон байдаг тул

дагуу гулзайлтын їед гадасны хажуу гадаргууд їзїїлэх тїїний нєлєєг бодолцож їзэх шаардлагагїй.

4.5.38. Урьдчилан гэсгээсэн буюу гэсэж байгаа хєрсєнд суулгасан дїїжин гадсан суурийн суулт S -г 3 дугаар бїлгийн заалтаар хил заагийг нь авч болох жиших суурийн суулттай адилаар тодорхойлж болно. Энэ їед жиших суурийн гадна хїрээгээр сєрєг їрэлтийн хїч їїсэх боломжийг бодолцон їзэх ба тїїнчилэн гэсэлтийн хїрээнд орших сууринд ирэх хэвтээ хїчний їйлчлэлийг тооцоолох ёстой.

4.6. Барилгажилтын дэвсгэр газрын инженерийн бэлтгэл ба хїрээлэн буй орчныг хамгаалах

4.6.1. Мєнхцэвдэг хєрсєнд барих барилгын буурь суурийн зураг тєсєл зо- хиохдоо барилгын ажлын ба ашиглалтын явцад барилга байгууламжийн буурь хєрсний тєслийн тєлєв байдлыг єєрчлєлтєд оруулдаг элэгдлийн явц, дулааны хєндийлж болон бусад физик геологийн їйл явц хєгжихийг таслан зогсоох, тїїн- чилэн хєрсний байгалийн нєхцєл зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн эвдрэлд орохоос урьдчилан сэргийлэх зорилгоор барилгажуулах нутагт инженерийн бэлтгэл хийх арга хэмжээг тусгах ёстой.

Тодорхой барилгын талбайн инженерийн бэлтгэлийг ерєнхий тєлєвлє- гєєний дагуу инженерийн ерєнхий бэлтгэл ба барилгажилтын дэвсгэр газрын босоо тєлєвлєлттэй нягт уялдуулах хэрэгтэй.

4.6.2. Дэвсгэр газарт инженерийн бэлтгэл хийх арга хэмжээний бїрэл- дэхїїнд барилга барих явцад байгалийн нєхцєл эвдэгдсэнийг сэргээх, їїний дотор ургамалын їндэстэй їеийг нєхєн сэргээх, нїх суваг, ухсан газрыг эргїїлж булах, налуу, мєргєцєг газрыг тэгшилж зїлэгжїїлэх болон хєрсний элэгдэл, ду- лааны хєндийлж ба хєрс эвдэж урсгах їйл явц хєгжихєєс урьдчилан сэргийлсэн байгаль хамгаалах арга хэмжээг тусгасан байх ёстой.

4.6.3. Барилгажилтийн ажлын эхнээс нь їерийн болон гадаргуугийн усыг барилгын талбайгаас зайлуулах талаар авах арга хэмжээг зураг тєсєлд тусгах шаардлагатай.

Мєсжилт ихтэй хєрсєнд ус зайлуулах суваг тєлєвлєхдєє шавар хєрсєєр ус тусгаарлагч, керамзит буюу хїрмэн чулуугаар дулаан тусгаарлагч хийх хэрэгтэй. Дулаан тусгаарлагчийг тухайн газрын хєрсєєр 0,5м-ээс багагїй зу- заантай хийж болно.

Дулаан тусгаарлагчийн шаардлагатай зузааныг тооцоогоор тогтооно. Ι зарчмаар барилгажуулах їед их налуутай газраас ус зайлуулахдаа уулын суваг хэрэглэхгїй, харин бэхжїїлсэн хашлага уулын цорго хэрэглэх нь тохи-

БНбД 2.02.01-94

75

ромжтой. Аль ч тохиолдолд уулын суваг, цорго барихдаа тєлєвлєж буй талбайн хилээс гадагш 5м-ээс багагїй зайд байрлуулах хэрэгтэй.

4.6.4. Барилгажуулах дэвсгэр газарт инженерийн бэлтгэл хийх зураг тє- сєлд ургамалын їндэстэй хучлага їеийг болон байгалийн ургамалыг /мод, бут, сєєг/ хадгалах арга хэмжээг тусгана.

Барилгын машин механизмыг ажиллуулах зорилгоор барьж байгаа барилга байгууламжийн талбайд зам, орц гаргах, асгаас хийх ажлыг газар шорооны ба суурийн ажил эхлэхээс ємнє гїйцэтгэсэн байна.

Инженерийн бэлтгэл хийх босоо тєлєвлєлтийг гол тєлєв нэмэлт асгаас хийх замаар гїйцэтгэнэ. Газрын доорх мєстэй буюу мєсжилт i i > 0,4 байх

хєрстэй талбайд энэ бїлгийн 4.6.2 дугаар заалтын дагуу нэмэлт асгаас хийх ба хєрсний доод талын їе i i < 0,03 мєсжилттэй байх тохиолдолд талбайд хєрс

хуулахыг зєвшєєрнє. 4.6.5. Барилгажилтын дэвсгэр газарт инженерийн бэлтгэл хийх арга хэм-

жээг мєнхцэвдэг хєрсийг барилга байгууламжийн бууринд ашиглахаар сонгон авсан зарчимтай уялдуулан тєлєвлєнє.

Ι зарчмаар барьж буй барилгын буурь болох хєрсний улиралын хєлдєлт гэсэлтийн їеийн дор мєсєєр хїчтэй ханасан хєрс, газрын доорх мєс шаантаг ба савханцар хэлбэрээр тархсан байвал ургамалын їндэстэй нємрєг їеийг байгалийн байдлаар нь хадгалж ургамалын їндэстэй нємрєг дээр шууд нэмэлт асгаас хийх замаар гїйцэтгэнэ. Ийм нєхцєлд босоо тєлєвлєлт хийхдээ хєрс хуулахыг зєвшєєрєхгїй бєгєєд хэрэв хєрс хуулалт хийсэн бол хуулсаны дараа шууд хєрсний гадаргуу дээр керамзит, хїрмэн чулуу ба хєрсєєр дулаан тусгаарлагч їе дэвсэх хэрэгтэй.

Дулаан тусгаарлагчийн зузааныг хєлдєлт гэсэлтийн їйл явц зєвхєн энэ їеийн хязгаарт явагдахаар бодож тооцоогоор сонгож авна.

4.6.6. Барилга байгууламжийн тогтвор, ашиглалтын хэрэгцээг хангах зо- рилгоор усан хангамж, бохир ус, дулаан хангамжийн системийн гадна сїлжээ- ний суулгалтыг барилгажуулалтын дэвсгэр газарт байрласан барилга байгуу- ламжуудын хувьд мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд сонгож авсан зарчмын дагуу гїй- цэтгэх хэрэгтэй.

Шугам сїлжээг барилга байгууламжийн буурийн тооцооны температур єєрчлєгдєхгїй байх нєхцєлийг хангаж чадах тийм хїрэлцээтэй зайнд барилгаас холдуулж тавьсан тохиолдолд 2 єєр зарчим хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

4.6.7. Барилга байгууламжинд сантехникийн сїлжээний оролт гаралтыг хийх, салхижуулах хєндий ба техникийн давхарт эдгээр сїлжээг тоноглохдоо ту- хайн барилга байгууламжийн бууринд мєнхцэвдэг хєрсийг ашиглахаар сонгож авсан зарчмыг баримтлан гїйцэтгэнэ. Мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд Ι зарчмаар ашигласан їед сантехникийн сїлжээний оролт гаралтын хийцийг тєлєвлєхдєє хєрсний тус газрын гэсэлт явагдах буюу тэдгээрийн тооцооны температурыг ихэсгэхгїй /тєсєлд тусгасны эсрэг/ байх, харин ll зарчмын їед бол буурийн хєрсний жигд бус хэв гажилтын ихсэлтийг тїргэн дуусгах зорилгоор тус газрын гэсэлтийг хурдан хугацааны дотор явуулахаар бодож тєлєвлєх хэрэгтэй.

Барилгад оруулах шугам сїлжээний оролтыг дулаан тусгаарлагч бїхий хайрцганд байрлуулсан жийргэвчтэй дамжуулах яндан хоолойгоор газар дээгїїр буюу салхижуулах сувганд газар доогуур хийж болно.

Салхижуулах суваг, тїїний дотор барилгад орох сантехникийн сїлжээний оролтыг байрлуулсан сувагт, тїїнчилэн барилгын хєндийн шугам сїлжээний дамжуулах яндан хоолойн доор аваарын буюу засварын їед гарсан усыг хурдан зайлуулах зорилгоор суваг, ховил болон бусад тєхєєрєг тєлєвлєх шаардлагатай.

БНбД 2.02.01-94

76

Бохир усны сувгийн гаралтыг гол тєлєв газар доогуур хийх ба ховор тохиолдолд газар дээгїїр хийдэг.

Оролт ба гаралт нь тусдаа буюу хамтарсан байж болно. Оролт гаралтыг байрлуулах хэлбэр инженерийн гадна сїлжээ тавих тєрєл, тухайн газрын нєхцєл, тїїнчилэн архитектур тєлєвлєлтийн шийдэл болон барилга байгууламжийн тогтвор, дамжуулах яндан хоолойн хувийн ажиллагааг хангах шаардлагатай уялдсан байх ёстой. Энэ їед эдийн засгийн їр ашигтай байдлыг бодолцож їзнэ.

4.6.8. Ι зарчмаар барилга барих їед хамтатгасан оролт, гаралтыг орцтой ба орцгїй тємєр-бетон сувганд дараахь нєхцєлийг хангаж байхаар бодож тєлєвлєнє. Їїнд:

а/ хоолой арматур, онгойлгох болон хийн крантыг гадна тєвлєрсєн сїлжээний шугам дахь удирдлагын бїхээгт буюу барилгын доторх /шатны хонгил ба 1-р давхарын тусгай єрєєнд байрлуулсан /удирдлагын узельд байрлуулна;

б/ орцгїй сувганд бїх шугам сїлжээг хамт тавихдаа бохир усны гаргал- гааг бусад сїлжээнїїдээс битїї ханаар /ариун цэврийн шаардлагаар/ тусгаар- лана;

в/ дамжуулах яндан хоолой ба сувгийн налууг барилгаас гадагш 0,01-ээс багагїй хэвгийтэй хийнэ.

Оролт гаргалтын тоог аль болох цєєн хэмжээтэй хийхийг эрмэлзэх хэрэгтэй ба тэдгээрийг байрлуулах їедээ дамжуулах яндан хоолойгоос буурь хєрсєнд їзїїлэх дулааны нєлєєг болон цэвдгийн дээрх ус бууриар дамжин сууринд урсан орохыг бїрэн хязгаарласан арга хэмжээ авах хэрэгтэй.

Їїний тулд аль болох салхижуулах хєндийд байрлуулсан яндантай ганцхан оролт гаралтаар хязгаарлахыг эрмэлзвэл зохино. Хамтатгасан оролт гаралтыг тєлєвлєхдєє тэдгээрийг аль болох зэргэлдээх сууриудын хоорондох урт алгасалд буюу алгасалын дунд байрлуулахыг хичээх хэрэгтэй. Оролт гаралтанд ойр байрласан суурийг мєнхцэвдэг хєрсєнд тооцооны суулгалтын гїн дээр 2м-ийг нэмснээс багагїй гїнд суулгаж тєлєвлєнє.

4.6.9. Салхижуулах хєндийтэй барилгаас гаргах бохир усны гаралтын га- зар дээрх хэсгийг барилгын гадна буюу дотор талд байрлуулж болно. Аль ч тохиолдолд барилгын ханатай нийлэх гаралтын хэсгийг тємєр-бетон хашла- гатай хийж дулаална. Хашлагын гадна талд орших дамжуулах янданг шавар бетон їед байрлуулна. Дамжуулах яндан хоолойноос барилгын суурь хїртэлх аюулгїйн зайг дулаан техникийн тооцоогоор тодорхойлох ба тэр нь 6м-ээс багагїй байна.

4.6.10. Дамжуулах яндан хоолойг хєлдєлтєєс хамгаалахын тулд цэвэр бохир усны сїлжээг дулааны шугамтай хамт тавих ба бага, тогтмол бус зарла- гатай мухар салаанаас зайлсхийх хэрэгтэй.

4.6.11. Ι зарчмаар ашиглагдах барилгажилтын дэвсгэр газарт байрлуу- лах сантехникийн шугам сїлжээг тєлєвлєхдєє шугам сїлжээнээс барилга бай- гууламжийн буурин дахь хєрсний температурын горимд нєлєєлєх дулааны нє- лєєллийг арилгах арга хэмжээг урьдчилан авах зайлшгїй шаардлагатай. Сїлжээг тєлєвлєлтийн тївшингээс дээш байрлах дулаан тусгаарлагчтай газар дээрх шугам сїлжээтэйгээр салхижуулах хєндий, техникийн давхарт байрлуулах ба тїїнчилэн газар доорх сїлжээтэйгээр тєлєвлєнє. Сїїлийн тохиолдолд сїлжээг тавихдаа салхижуулалт ба дулаан тусгаарлах замаар буурин дахь мєнхцэвдэг хєрсний гэсэлтийг арилгах зорилгоор сувгийн шугамын дагуу хєрсний ус шїїрэх шїїрэлтийг тусгаарлах хєндлєн шавран ялуу тавьж болно.

БНбД 2.02.01-94

77

4.6.12. Шїїрэлт явагддаг хєрс тархсан тохиолдолд ялангуяа сїлжээг єн- дєр газраас байрлуулсан їед цэвдгийн бїслїїр, шавран хаалт тавих зэрэг газ- рын доорх ус болон гадаргуугийн усны шїїрэлтийг арилгахад чиглэсэн бусад арга хэмжээг тєлєвлєнє.

4.6.13. Гїн суулгасан шугам сїлжээг тєлєвлєхдєє ойр орших барилгын сууриас 12 м-ээс багагїй зайд байрласан салхижуулах сувагт зайлшгїй байрлуулах хэрэгтэй.

5. ОВОЙДОГ ХЄРСЄНД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙН ЗУРАГ ТЄСЄЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

5.1. Хєрсний хєлдєлтийн норматив ба тооцооны гїн

5.1.1. Хєрсний улиралын хєлдєлтийн норматив гїнийг дараахь томъёо- гоор тодоройлох бєгєєд хот суурин газрын хувьд 12-р хавсралтаар авна.

t fh M d d 0 = /5.1/

Їїний: fh d - хєлдєлтийн норматив гїн, м;

0 d - хєлдєлтийн гїнд нєлєєлєх хєрсний тєрлийг бодолцсон

хэмжигдэхїїн, м їїнийг 5.1 хїснэгтээс авна. t M - тухайн газар нутгийн агаарын сар бїрийн їнэмлэхїй хасах

температурын нийлбэр, 11 дїгээр хавсралтаас авна. Хэрэв t M -ийн утга єгєгдєєгїй бол цаг уурын ойролцоох

станцын хэмжилтээр авна.

ХЇСНЭГТ 5.1

Хєлдєлтийн гїнд нєлєєлєх хєрсний тєрлийг бодолцсон хэмжигдэхїїний утга 0 d

Д/д Хєрсний тєрєл ,0 d м

1. Шавар, шавранцар 0,28 2. Элсэнцэр, жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс 0,34 3. Том, дунд ширхэгтэй элс, хайргархаг элс 0,36 4. Том хэмхдэст хєрс 0,40

5.1.2. Нэг тєрлийн бус тогтоцтой хєрсний хувьд хэмжигдэхїїний утгыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

n

n n g h h h

h d h d h d d .. ..........

..........

2 1

0 2 02 1 01 0 + +

+ + = /5.2/

Їїний: g d 0 - нэг тєрлийн бус тогтоцтой хєрсний нєхцєлд хэмжигдэхїїний

дундаж утга;

БНбД 2.02.01-94

78

n d d d 0 02 01 ...... , - хєрсний їе тус бїрд тохирох 0 d хэмжигдэхїїний утга;

n h h h . .......... 2 1 , - хєлдєлтийн бїсэд байрлах хєрсний їе тус бїрийн зузаан.

5.1.3. Хєрсний улиралын хєлдєлтийн тооцооны гїнийг дараахь томъёо- гоор тодорхойлно.

fn n f d K d ⋅ = /5.3/

Їїний: f d - хєрсний хєлдєлтийн тооцооны гїн, м;

n f d , - хєрсний хєлдєлтийн норматив гїн, м;

n K - барилга байгууламжийн дулааны горим, хєрсний хєлдєлтийн гїнд

нєлєєлєх байдлыг илэрхийлэх илтгэлцїїр. Тогтмол биш халаалттай барилгын гадна ба дотор сууринд n K =1,0

Халаалтгїй барилгын гадна ба дотор сууринд 1 , 1 = n K Тогтмол халаалттай барилгын гадна сууринд нєлєєллийн илтгэлцїїрийн

утга n K - г 5.2 хїснэгтээр авна.

ХЇСНЭГТ 5.2

Барилгын хийцлэлийн онцлог

Гадна суурьтай залгаа єрєєний агаарын хоногийн дундаж температураас хамаарах илтгэлцїїрийн утга, h K

C 0 0 C 0 5 C 0 10 C 0 15 C 0 20 тїїнээс

дээш 1.Зоорьгїй барилгын шал: а/нягтруулсан хєрсєн дээр тавьсан бол б/ дэрэн дээр тавьсан бол

0,9

1,0

0,8

0,9

0,7

0,8

0,6

0,7

0,5

0,6 2. Дулаалгатай хаяавчтай 1,0 1,0 0,9 0,8 0,7 3. Зоорьтой буюу техникийн хєндийтэй барилга байгууламж

0,8 0,7 0,6 0,5 0,4

Тайлбар: 1. Энэ бїлгийн 5.2 хїснэгтэд орсон h K илтгэлцїїрийн утга

хананы гадна ирмэгээс суурийн зах хїртэлх зай 5 , 0 < f a байх нєхцєлд тохирно.

Хэрэв 5 , 1 ≥ f a м бол h K илтгэлцїїр 0,1- ээр ихсэх боловч 1 = n K гэсэн утгаас

ихгїй байна. Энэхїї f a зайны завсрын утганд харгалзах h K илтгэлцїїрийг

завсрын хамаарлын аргаар олно. 2. Барилгын зоорь, техникийн хєндий, хэрэв тэдгээр байхгїй бол 1-р

давхрын єрєєг гадна суурьтай залгаа єрєє гэж їзнэ. 3. Тасалгааны агаарын температурын завсрын утганд тохирох h K - г 5.2

хїснэгтэд заасан хэмжээний аль ойролцоод шилжїїлж авна.

5.2 Суурь суулгалтын гїн

5.2.1. Халаалттай барилгын буурь хєрсєнд хїйтний овойлт їїсгэхгїй нєх- цєлийг харгалзан суурь суулгалтын гїнийг дараахь байдлаар тогтооно. Їїнд:

БНбД 2.02.01-94

79

а/ гадна суурь суулгалтын гїнийг 5.3 хїснэгтэд зааснаар авна. Энэ нєх- цєлд суурь суулгалтын гїнийг тєлєвлєлтийн тївшингээс тооцно.

б/ дотор талын суурь суулгалтын гїн хєрсний хєлдєлтийн тооцоог гїнээс хамаарахгїй.

Тайлбар: Євлийн улиралд барилга барих тохиолдолд дотор суурийн буурь хєрсийг хєлдєлтєєс хамгаалах дулаан тусгаарлалтын арга хэмжээ авна.

Гадна суурь суулгах гїн дараахь тохиолдолд буурь хєрсний хєлдєлтийн тооцоот гїнээс хамаарахгїй. Їїнд:

Буурь болох жижиг ширхэгтэй элсэн хєрс овойлт їїсгэхгїй байх нь батлагдсан;

Хєрсний хєлдєлт гэсэлтийн явцад буурь хєрсний хэв гажилт барилгын хэвийн ашиглалтыг алдагдуулахгїй болохыг тусгай судалгаа тооцоогоор тогтоосон;

Хєрс хєлдєхєєс хамгаалсан дулаан техникийн арга хэмжээ авсан. 5.2.2. Хїйтэн зоорьтой єєрєєр хэлбэл євлийн улиралд зоорийн доторх

температур тэгээс бага байх халаалттай барилгын гадна, дотор суурь суулгал- тын гїнийг 5.3 хїснэгтэд заасан хэмжээгээр зоорь буюу техникийн хєндийн шалнаас тооцож авна. Ингэхдээ дотор талын суурь суулгалтын гїнийг /5.1/, /5.3/ томъёогоор зоорийн доторх євлийн дундаж температурыг оролцуулан илтгэлцїїр 1 = h K байх їед тооцож олно.

ХЇСНЭГТ 5.3

Суурийн улан доорх хєрсний тєрєл

Газар доорх усны тївшингийн ì w d , байрлалаас хамаарч суурь суулгах гїнийг сонгох нь:

2 + ≤ f w d d 2 + > f w d d 1 2 3

Хадан хєрс, элсэн чигжээстэй том хэмхдэст хєрс, хайргархаг; том ба дунд ширхэгтэй элс

f d - ээс

хамаарахгїй f d - ээс

хамаарахгїй

Жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс f d -ээс багагїй Мєн адил

Урсалтын їзїїлэлт 0 < L J байх элсэнцэр

Мєн адил Мєн адил

Урсалтын їзїїлэлт 0 ≥ L J байх шавранцар, шавар, тїїнчилэн тоосорхог шаварлаг чигжээстэй хєрсний буюу чигжээсний урсалтын їзїїлэлт 25 , 0 ≥ L J байх їед

Мєн адил f d - ээс багагїй

Мєн эдгээр хєрсний буюу чигжээсийн урсалтын їзїїлэлт 25 , 0 < L J байх їед

Мєн адил f d 5 , 0 - ээс багагїй

Тайлбар: 1. Суурь суулгалтын гїн хєрсний хєлдєлтийн тооцоот гїн f d - ээс хамаарахгїй гэж хїснэгтэд заагдсан хєрс хєлдєлтийн норматив гїн

n f d , - ээс багагїй гїнд орших ёстой.

2. Газар доорх усны тївшинг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн 2.4-т зааснаар тогтооно.

БНбД 2.02.01-94

80

5.2.3. Буурь суурийн зураг тєсєлд хєрсийг нэмэлт чийг авахаас хамгаа- лах мєн барилга барих їед хєрсийг хєлдєлтєєс урьдчилан сэргийлэх арга хэм- жээг тусгасан байвал зохино.

5.3. Хєрсний овойлтын їзїїлэлтїїд, овойлтын хэв гажилтын тооцоо

5.3.1. Улиралын хєлдєлт, гэсэлтэд орж овойлт їїсгэдэг хєрснєєс тогтсон буурийн зураг тєсєл зохиохдоо хєлдєлтийн овойлтыг бодолцох ёстой.

5.3.2. Хєлдїї тєлєвт шилжихдээ эзлэхїїнээ ихэсгэдэг хєрсийг овойдог хєрс гэнэ. Ийм хєрс байгалийн нєхцєлд хєлдєлтийн їед єргєгдєж гэсэлтийн їед суух замаар эзлэхїїнээ єєрчилдєг.

Эдгээр эзлэхїїний єєрчлєлтийн улмаас буурь хєрсєнд овойлтын хэв гажилт їїсч барилгын суурь єргєгдсєний улмаас газар дээрх хийцийг хэв гажилтанд оруулдаг.

Овойдог хєрсєнд шаварлаг хєрс, тоосорхог болон жижиг ширхэгтэй элс тїїнчилэн хєлдєлтийн ємнєх їедээ тодорхой хэмжээний чийгнээс илїї чийгтэй тоосорхог шаварлаг хэсгийг жингийн 10 хувиас илїї хэмжээгээр агуулсан том хэмхдэст хєрсийг хамааруулна.

Зураг тєсєл зохиохдоо газар доорх усны тївшин дээшлэх, гадаргуугийн ус хєрсєнд нэвчих, байгалийн болон хїний їйл ажиллагааны хїчин зїйлээс нутаг дэвсгэр усанд автах зэрэг шалтгаанаас хєрсний чийг нэмэгдэж болзошгїйг бодолцох хэрэгтэй.

Элсэн чигжээстэй том хэмхдэст хєрс, хайргархаг болон том, дунд ширхэгтэй элс, мєн хадан хєрсийг тїїний байгалийн чийг, газар доорх усны тївшний хэмжээг харгалзалгїй овойдоггїй хєрсєнд хамааруулна.

5.3.3. Хєрсний овойлтыг дараахь їзїїлэлтїїдээр тодорхойлно. Їїнд: хєлдєж буй хєрсний чєлєєт гадаргуугийн єргєгдєлтийг илэрхийлэх

хєрсний овойлтын хэв гажилт ;f h хєрсний овойлтын хэмжээ f h - г овойлт їїсгэн хєлдєх хєрсний їеийн

зузаан f d - д харьцуулсан харьцаагаар илэрхийлэгдэх харьцангуй овойлт f буюу овойлтын илтгэлцїїр - f K ;

суурийн уланд эгц їйлчлэх овойлтын нормаль хїч r N - г їїсгэгч овойлтын

даралт r P ; суурийн хажуу гадаргууд їйлчлэх овойлтын шїргэгч k T хїчний нэгж

гадаргууд оногдох хэмжээ k τ .

Хєрсний овойлтын эдгээр їзїїлэлтийг хээрийн болон лабораторийн туршилтаар тогтоох ёстой. Хєрсний овойх шинж чанарыг тооцоогоор, харин овойлтын хїчийг тусгай судалгаа юмуу орон нутгийн барилгажилтын туршлагыг їндэслэн тогтоож болно.

5.3.4. Хєлдєлт явагдаж буй хєрсний овойх чанарыг овойлтын илтгэлцїї- рээр дараахь байдлаар тодорхойлно.

f f f d K h ⋅ = /5.4/

f h - хєрсний овойлтын хэв гажилт, м/см/;

БНбД 2.02.01-94

81

f d - хєлдєлтийн їедээ f h хэмжээний хэв гажилт їїсгэх хєрсний гэсгэ-

лэн їеийн зузаан, м/см/. Овойлтын илтгэлцїїрийн хэмжээнээс хамаарч хєрсийг дараахь байдлаар

ангилна. Їїнд: 01 , 0 < f K байвал овойдоггїй хєрс; 04 , 0 01 , 0 ≤ ≤ f K байвал сул овойдог хєрс; 07 , 0 04 , 0 ≤ < f K байвал дунд зэрэг овойдог хєрс; 10 , 0 07 , 0 ≤ < f K байвал хїчтэй овойдог хєрс; 10 , 0 > f K байвал их хїчтэй овойдогт хєрсєнд тооцно.

5.3.5. Тоосорхог шаварлаг хєрсний овойлтын зэргийг туршилтаар тогтоо- гоогїй їед тїїнийг /5.5/ томъёогоор болон 5.1 зургаар тодорхойлно.

( ) ( ) [ ] 0 2 01 012 , 0 M W W W W W W R p L cr f − + − = /5.5/

Їїний: L p W W W , , - хєлдєлт явагдаж буй хєрсний їеийн байгалийн чийг.

имрэгдлийн ба урсалтын хязгаар дахь чийг. cr W - хєлдєлт явагдаж буй хєрсний критик чийгийн тооцооны утга.

Хєрсний чийг їїнээс бага байх їед хєрсєнд чийг тархах їзэгдэл явагдахгїй. Їїнийг нэгжийн хувиар илэрхийлж 5.2 зургаар тодорхойлно.

0 M - хэмжих нэгжгїй илтгэлцїїр. Їїнийг хєлдєж байгаа хєрсний нїцгэн

гадаргуу дээрх євлийн агаарын дундаж температурын їнэмлэхїй утгатай тэнцїїгээр авна. /11 дїгээр хавсралт/.

Тайлбар: Хуурай хєрсний нягтыг /5.5/ томъёонд 1,5 т/м-ээр авсан бєгєєд хєрсний нягт єєр байх їед овойлтын зэрэг f R - ийн тооцооны утгыг 5 , 1 d ρ харьцаагаар їржїїлж авна. Энд:

d ρ - туршиж байгаа хуурай хєрсний нягт.

5.3.6. Туршилтаар тодорхойлсон їзїїлэлт байхгїй їед тоосорхог шавар- лаг хэсэг агуулсан том хэмхдэст хєрс, элс, тїїнчилэн уян налархайн тоо

02 , 0 < p J элсэнцэр хєрсний овойх шинж чанарыг ширхэгийн нунтаглалын

їзїїлэлт , D чийглэгийн зэрэг r S - ээс хамааруулан тодорхойлно. Ийм хєрсний

ширхэгийн нунтаглалын їзїїлэлт 1 > D ба чийглэгийн зэрэг 6 , 0 > r S байхад овойлт їїсгэх бєгєєд їїнийг дараахь байдлаар ангилна. Їїнд:

Хэрэв 5 1 ≤ < D 8 , 0 6 , 0 < < r S бол сул овойдог хєрс; 5 > D 95 , 0 8 , 0 < < r S бол дунд зэрэг овойдог хєрс; 5 > D 95 , 0 > r S бол хїчтэй овойдог хєрсєнд хамаарна.

Хєрсний ширхэгийн нунтаглалын їзїїлэлт D -г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

0 2 0 e d K D ⋅

= /5.6/

БНбД 2.02.01-94

82

Їїний: K ­ 1,85x10 -4 см 2 -тай тэнцэх илтгэлїїр; 0 e - гэсгэлэн хєрсний сївэрхэгийн илтгэлцїїр;

0 d - хєрсний фракцаар ялгасан хэсгїїдийн дундаж голч, м; Їїнийг

дараахь томъёогоор тодорхойлно.

1

0 02

2

01

1 0 .. ..........

−

+ + + =

i

i

d P

d P

d P d /5.7/

Їїний: i P P P .... , 2 1 - хєрсний фракц тус бїрийн эзлэх хувь, їїнийг нэгжийн хувиар

илэрхийлнэ; n d d d 0 02 01 ..... , - хєрсний фракц тус бїрийн дундаж голч, м.

Хєрсний фракц тус бїрийн голчийг тодорхойлохдоо тэдгээрийн хамгийн бага голчийг 1,4 гэсэн илтгэлцїїрээр їржїїлнэ. Хамгийн нарийн ширхэгтэй фракцын тооцоот голчийг олохдоо тэдгээрийн /голчийн/ хамгийн их хэмжээг 1,4- т хуваана.

5.4. Овойлтын шїргэгч хїчний їйлчлэлээр суурийн тогтворыг тооцох

5.4.1. Хєрсний овойлтын шїргэгч хїчний їйлчлэлд суурийн тогтвортой байдлыг дараахь томъёогоор тооцож шалгана.

r n

c fh fh F F A

γ γ τ ≤ − /5.8/

Зураг 5.1 Овойлтын харьцангуй хэв гажилт параметр f R -аас хамаарах

нь: а/ овойдоггїй; б/ сул овойдог; в/ дунд зэрэг овойдог; г/ хїчтэй овойдог; д/ их хїчтэй овойдог.

1.2 – элсэнцэр 07 , 0 02 , 0 ≤ < p J 1.3 – шавранцар 17 , 0 07 , 0 ≤ < p J 1.4 – тоосорхог шаварлаг хєрс

13 , 0 07 , 0 ≤ < p J 1.5 – тоосорхог шаварлаг хєрс

17 , 0 13 , 0 ≤ < p J 1.6 – шавар 17 , 0 > p J

Тайлбар: 2,4,5 –р байрлалд заагдсан хєрсїїдэд 0,05-0,005мм хэмжээтэй тоосорхог хэсгїїд жингийн 50 хувиас их байна.

БНбД 2.02.01-94

83

Зураг 5.2 Уян налархайн тоо / % / ба урсалтын хязгаар дахь чийгнээс хамаарах критик чийгний утга cr W

Їїний: fh τ - суурийн хажуу гадаргууд їйлчлэх шїргэгч хїчний тооцооны утга,

кПа / тх/м 2 /. Їїнийг 5.4.2-ын заалтаар авна. fh A - хєлдєлт явагдаж буй хєрсєнд байрлах суурийн хажуу гадаргуугийн

тооцоот талбай, м 2 ; F - суурийн жинг оролцуулсан барилгын тооцооны тогтмол ачаа, кН

/тх/; r F - хєрсний овойлтонд єртсєн суурийг чангаах хїчний тооцоот утга;

c γ - ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 0 , 1 = c γ

n γ - найдварын илтгэлцїїр 1 , 1 = n γ

5.4.2. Хєрсний овойлтын шїргэгч хїчний тооцооны утгыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

n fh fh K , 0 τ τ ⋅ = /5.9/

Їїний: n fh, τ - овойлтын шїргэгч хїчний норматив утга. Їїнийг туршилтын

дїнгээр тодорхойлох бєгєєд ийм єгєгдєхїїн байхгїй їед 5.4 хїснэгтээс авна.

0 K - хєлдєж буй хєрсний їе дэх суурийн хажуу гадаргуугийн тєлєв

байдал ба материалыг бодолцсон илтгэлцїїр. Тїрхлэг хийгээгїй гєлгєр гадаргуутай бетон сууринд: 0 , 1 0 = K ;

Ялзралтаас хамгаалсан тїрхлэгтэй модон сууринд: 9 , 0 0 = K ;

Гєлгєр металл гадаргууд: 8 , 0 0 = K .

БНбД 2.02.01-94

84

5.4.3. Улиралын хєлдєлттэй хєрс болон мєнхцэвдэг хєрсийг ΙΙ зарчмаар ашиглах їед баганан, гадсан, бусад тєрлийн суурийн гадаргууд гэсгэлэн хєрсний їрэлтээс їїсэх, суурийг овойлтоос чангаах хїчний тооцооны утга r F - г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

fi

n

i i r A f F ⋅ = ∑

=1 /5.10/

Їїний: i f - суурийн хажуу гадаргуугаарх гэсгэлэн хєрсний їеийн шилжээсийн

эсэргїїцлийн тооцооны утга. Їїнийг 3 дугаар бїлгийн 3.3 ба 3.4 хїснэгтээр авна.

i af A , - гэсгэлэн хєрсний i їе дэх суурийн босоо гадаргуугийн талбай,м 2 .

Гадсан суурь болон тулгуур хавтангїй баганан суурьт i їеийн зузааныг суурийн хєндлєн огтлолын периметрээр, тулгуур хавтантай баганан суурьт мєн їеийн зузааныг тулгуур хавтангийн периметрээр їржїїлж авна.

5.4.4. Мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар ашиглах їед суурийн доод хэсэг цэвдэг хєрстэй барьцалдан хєлдсєнєєс болж дээд хэсгийн овойлтоос суурийг чангаах хїчний тооцооны утга r F - г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

i af

n

i i af r A R F ,

1 , ⋅ = ∑

= /5.11/

Їїний: i af R , - суурийн хажуу гадаргуугийн барьцалдсан цэвдэг хєрсний i їеийн

шилжээсийн эсэргїїцлийн тооцооны утга, кПа-аар илэрхийлж 7 дугаар хавсралтын 3 дугаар хїснэгтээс авна.

i af A , - мєнхцэвдэг хєрсний i їед шилжээс явагдах босоо гадаргуугийн

талбай, м 2 . Їїнийг 5.4.3-ын /5.10/ томъёогоор тодорхойлно.

5.5. Суурийн уланд їйлчлэх хєрсний овойлтын нормаль хїчний тооцоо.

5.5.1. Баганан ба шугаман суурийн уланд овойлтын нормаль хїч r N їйлчлэх їед хєлдєлт явагдаж буй хєрсний овойлтын даралт r P , кПа-г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

а/ Баганан сууринд

s f

f z a r A

B d K P σ

⋅ = ; /5.12/

б/ Шугаман сууринд

s z

a r b d K P σ 2 = ; /5.13/

Їїний: z d - суурийн уланд хєлдєж fi h хэмжээний хэв гажилт їїсгэх овойдог

хєрсний їеийн зузаан, м; f B - баганан суурийн улны периметр, м;

БНбД 2.02.01-94

85

f A - суурийн улны талбай,м 2 ;

a K - суурийн улан доорх овойдог хєрсний ажиллах нєхцєлийн

илтгэлцїїр. Їїнийг овойж байгаа хєрсний зузаан z d ба суурийн

улны талбай f A -аас хамааруулан 5.5 хїснэгтээр авна. Шугаман

сууринд l ⋅ = b A f байна. Энд: l - нэг тууш метртэй тэнцэх урт;

s σ - овойлтын хїчний улмаас суурьт їйлчлэх хєлдїї хєрсний

шилжисхийлтийн эсэргїїцэл, кПа, s σ -ын утгыг шилжилтийн хурд s V ба суурийн улан доорх хєлдєж байгаа хєрсний тооцооны температур d T -ээс хамааруулан 5.3 зургийн графикаар

тодорхойлно. Суурийн улан доорх хєрсний овойлтын явцад їїсэх шилжилтийн хурд

f V - г /см/хоног/ дараахь илэрхийллээр тодорхойлно.

d

fi f t

h V

30 = /5.14/

Їїний: fi h - хєрсний овойлтын хэв гажилт / єгєгдєлт /. Їїнийг 5.3.4-т заасны

дагуу тодорхойлно. d t - суурийн улан доорх хєрсний хєлдєлтийн їргэлжлэх хугацаа

/сараар/

− =

2

0 1 f

d d d t t /5.15/

Энд: 0 t - агаарын хасах температурын їргэлжлэх хугацаа /сараар/; d - суурь суулгалтын гїн, м; f d - улирлын хєлдєлт гэсэлтийн гїн, м.

Суурийн улан доорх хєлдєж буй хєрсний тооцооны температур C T d o ,

дараахь томъёогоор тодорхойлогдоно.

− =

f n d d

d T T 1 /5.16/

Энэ томъёо доорх илэрхийллийн нєхцєлд хамаарна.

−

⋅ =

0 0

min 1 2 t t

t t T T d d

n ; [ ] T 2 min T

≤ /5.17

Їїний: n T - суурийн улан доорх хєрс хєлдєх їеийн хєрсний тєлєвлєлтийн

гадаргуу дахь тооцооны температур, C o ; min T - євлийн хамгийн хїйтэн сарын агаарын дундаж температур, 0 C ;

f d d , - /5.15/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил,

БНбД 2.02.01-94

86

Зураг 5.3. d T ба f γ - ээс

хамаарах S σ - ын утга.

ХЇСНЭГТ 5.4

Д/д Хєрсний нэр тєрєл ба усаар ханасан зэрэг

Хєрсний улиралын хєлдєлтийн гїний доорх

хэмжээнд харгалзах овойлтын шїргэгч хїчний утга , th τ кПа

1,5 м хїртэл

2,5 м 3,0м тїїнээс

дээш

1.

5 , 0 > L J урсалтын їзїїлэлттэй шавранцар, шавар элсэнцэр хєрс; тоосорхог шаварлаг чигжээстэй том хэмхдэст хєрс болон ширхэгийн нунтаглал Д>5, чийглэгийн зэрэг 95 , 0 > r S жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элсэн хєрс

110 130

90 110

70 90

2.

5 , 0 25 , 0 ≤ < L J байх шавар, шавранцар, элсэнцэр хєрс, тоосорхог шаварлаг чигжээстэй том хэмхдэст хєрс; Д>1; 0,8< 95 , 0 ≤ r S жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс

90 70 55

3.

25 , 0 ≤ L J шавар, шавранцар элсэнцэр хєрс; тоосорхог шаварлаг чигжээстэй том хэмхдэст хєрс; ширхэгийн нунтаглал Д<1, чийглэгийн зэрэг 0,6< 3 , 0 ≤ r S жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс

70 80

55 70

40 50

БНбД 2.02.01-94

87

Тайлбар: 1. Хєрсний хєлдєлтийн гїний хїснэгтэд зааснаас бусад завсрын утганд тохирох fh τ - ийн утгыг завсрын хамаарлын аргаар олно.

2. Суурийн чигжээс хийж ашиглах хєрсний fh τ - ийн утгыг 5.4 хїснэгтийн

эхний мєрєєр авна. 3. Шїргэгч хїч fh τ - ийн хїртвэрийн утгыг улиралын хєлдєлтийн бїсэнд

тархсан хєрсєнд, хуваарийн утгыг мєнхцэвдэг хєрсєнд хэрэглэнэ. 5.5.2. Суурийн улны талбай f A -д їйлчлэх хєрсний овойлтын нормаль

хїчийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

f r A P N ⋅ = σ /5.18/

Їїний: r P - суурийн улан доорх z d зузаантай хєрсний їе хєлдєхєд їїсэх

хєрсний овойлтын даралт, кПа.

ХЇСНЭГТ 5.5

Суурийн улны талбай f A ба суурийн улан доорх

хєрсний хєлдєлтийн гїн z d - ээс хамаарах илтгэлцїїрийн утга K

Суурийн улны талбай ,f A м 2

Хє

лд

єл

тийн

гїн dz,ì

0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0

0,2 0,90 0,80 0,72 0,66 0,60 0,54 0,50 0,47 0,44 0,41

0,3 0,89 0,77 0,69 0,62 0,55 0,51 0,46 0,43 0,40 0,37

0,4 0,87 0,74 0,65 0,56 0,49 0,45 0,41 0,38 0,35 0,32

0,5 0,84 0,69 0,57 0,49 0,41 0,38 0,35 0,32 0,30 0,28

0,6 0,80 0,62 0,50 0,41 0,36 0,31 0,29 0,27 0,25 0,24

0,7 0,75 0,54 0,42 0,35 0,30 0,25 0,23 0,21 0,20 0,19

0,8 0,69 0,46 0,36 0,30 0,25 0,22 0,20 0,18 0,17 0,15

0,9 0,62 0,41 0,32 0,26 0,21 0,17 0,16 0,15 0,14 0,13

БНбД 2.02.01-94

88

5.6. Буурь хєрсний улиралын хєлдєлтийн бїсэд суулгасан суурийг овойлтын хэв гажилтаар тооцох

5.6.1. Суурийн улнаас доошхи хєлдєж буй буурь хєрсний овойлтын хэв

гажилтын тооцоог доорх нєхцєлийг харгалзан хийнэ.

u fp S h ≤ /5.19/

u fp L

S

∆

≤ ε /5.20/

Їїний: fp h - суурийн уланд їїсэх даралтыг бодолцсон буурь хєрсний овойлтын

єргєгдлийн тооцооны хэмжээ; fp ε - суурийн доорх буурь хєрсний овойлтын харьцангуй жигд бус хэв

гажилтын тооцооны хэмжээ;

u u L

S S

∆ ; - буурь хєрсний овойлтын єргєгдєлтийн хязгаарын хэмжээ ба

харьцангуй хэв гажилтын хязгаар. Їїнийг 5.6 хїснэгтээр авна. Хєрсний овойлтын хэв гажилтаар тооцох дан ба хоёр давхар хєнгєн

барилгын /байгууламжийн/ суурийн зураг тєсєл зохиохдоо энэ нормын шаардлага тїїнчилэн дараахь нєхцєлийг бодолцон суурийг улиралын хєлдєлтийн гїнд суулгахаар тєлєвлєж болно. Їїнд:

Суурийн доорх хєлдєж байгаа хєрс бїрэлдэхїїний хувьд нэгэн тєрлийн байх;

Ι -р зарчим сонгосон барилгын талбайн хэмжээнд тархсан хєрсний улиралын хєлдєлт-гэсэлтийн бїсэд хєрсний гэсэлтийн гїн нэгэн жигд байх;

Суурийн єргєгдєлт ба суултаас болж барилга байгууламжийн хийцэд нэмэгдэл хїчдэл їїсэхэд хязгаарын тєлєв байдлаар хийсэн тооцооны нєхцєл єєрчлєгдєхгїй байх.

5.6.2. Суурийн доорх хєрсний овойлтоос болж буурь суурийн єргєгдєх хэмжээг хєрсєнд дарж байгаа гадны ачааллыг бодолцон дараахь томъёогоор тодорхойлно.

fi r

i fp h

P P h

− = β 1 /5.21/

Їїний: r P - суурийн доорх хєрсний овойлтын даралт, кПа. Їїнийг 5.5.1- ийн

заалтаар авна; i P - хєлдєж буй хєрсєнд гадны ачаанаас їзїїлэх даралт, кПа;

fi h - хєрсний овойлтын хэв гажилт, м. Їїнийг 5.3.4-т зааснаар

тодорхойлно; β - суурийн дэр овойдог хєрсний хїчитгэсэн тєлєв байдалд хэрхэн

нєлєєлєхийг бодолцсон илтгэлцїїр. Баганан сууринд 5.4 зургаар, шугаман сууринд 5.5 зургаар тус тус тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

89

ХЇСНЭГТ 5.6

Овойх аюултай буурийн хэв гажилтын хязгаарын хэмжээ.

Д/д Барилга Байгууламжийн хийцийн онцлог

Буурь суурийн єргєгдєлт, см

Харьцангуй хэв гажилт

Тєрєл Хэмжээ

1.

2.

3.

Даацын ханатай сараалжин биш барилгад

Хавтгаалжин хана

Гулдмай ба арматурчлаагїй тоосгон єрєгтэй хана

Угсармал – цутгамал /цутгамал / шугаман суурь, угсармал – цутгамал суурийн дам нуруутай баганан суурьтай гулдмай хана ба арматурчилсан буюу тємєр-бетон бїслїїртэй тоосгон єрєг бїхий хана

Тулгуур-дам нуруун хийцтэй барилгад

Дараахь суурьтай модон хийцийн барилгад:

Шугаман суурьтай

Баганан суурьтай

2,5

2,5

3,5

4,0

5,0

5,0

Харьцангуй хотойлт ба тєвийлт

Харьцангуй хотойлт ба тєвийлт

Харьцангуй хотойлт тєвийлт

Єргєгдєлтийн харьцангуй ялгавар

Харьцангуй хотойлт ба тєвийлт

єргєгдєлтийн харьцангуй ялгавар

0,00035

0,0005*

0,006*

0,005

0,002

0,006

* Хэрэв єрєгийн хїчдэл гулзайлтын їед їїсэх суналтын тооцооны эсэргїїцлээс хэтрэхгїй болох нь ханын бат бэхийн тооцоогоор тогтоогдсон бол ( ) u L S ∆ - ын их утгыг авч болно.

БНбД 2.02.01-94

90

Зураг 5.5 Шугаман сууринд хамаарах илтгэлцїїрийн β утга

а/ суурийн єргєнєєс b дэрний зузаан n h бага байхад

б/ суурийн єргєнєєс b дэрний зузаан n h их байхад

Зураг 5.4 Баганан сууринд хамаарах

илтгэлцїїрийн утга β

5.6.3. Барилга байгууламжийн сууриас дээших хийцийн хєшїїн чанарыг тооцолгїйгээр хєлдєлт явагдах буурь хєрсний харьцангуй жигд бус хэв гажилт

fp ε - г суурийн тєрлєєс хамааруулан дараахь томъёонуудаар тодорхойлно.

а/ Баганан сууринд:

l o fp fp

h ∆ = ε /5.22/

б/ Шугаман сууринд:

0 L h fp

fp

∆ = o ε /5.23/

Їїний: 2 1 fp fp fp h h h − = ∆ - хєрсєнд дарж байгаа даралтыг бодолцсон суурийн улан

доорх хєрсний хєлдєлтийн овойлтоос їїсэх буурийн хэв гажилт ,

1 fp h ба 2 fp h - ын ялгавар, м;

l - зэрэгцээ сууриудын хоорондын зай, м; 0 L - барилгын хажуу /богино/ ханын шугаман суурийн урт, м.

5.6.4. Барилга байгууламжийн сууриас дээших даацын хийцийн хєшїїн чанарыг тооцож, овойдог, хєрс бїхий буурийн харьцангуй жигд бус хэв гажилтыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

L h fp

n fp

∆ = ω γ ε /5.24/

БНбД 2.02.01-94

91

Їїний: 1 , 1 = n γ

ω - барилгын хийцийн уян чанарын їзїїлэлт λ -аас хамаарах илтгэлцїїр. Їїнийг 5.6 зургаар тодорхойлно.

Барилгын хийцийн уян чанарын їзїїлэлт λ - г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

[ ] EJ C l

4 2 = λ /5.25/

Їїний: [ ] EJ - “Хана-суурь-хаяавч-хїчитгэлийн бїслїїр” гэсэн системд хамаарах

барилга байгууламжийн хийцийн хєндлєн огтлолын гулзайлтын хєшїїн чанарын шилжїїлсэн утга.

C - овойдог буурийн хєшїїн чанарын илтгэлцїїр, кН/м 2 . Їїийг суурийн тєрлєєс хамааруулан сонгох бєгєєд хєрсний овойлтын явцад туушметр хєндлєн ачааг суурийн єргєгдєлтийн хэмжээнд харьцуулсантай тэнцїї авна.

Шугаман сууринд:

fp

r

h b P C = /5.26/

Баганан сууринд:

= 2 , ; 2

ì kH P

Lh A P

ni C r fp

f r /5.27/

Энд: ni - барилгын ханын тэн хагаст / 2 / L / байх баганан суурийн тоо.

fp r h P -энэ бїлгийн 5.5.1-д орсон тэмдэглэгээтэй ижил

f A - суурийн улны талбай, м 2 .

Тайлбар: Буурь хєрсний харьцангуй жигд бус хэв гажилт fp ε - ийн

тооцоог барилгын урт, богино ханын аль алинд хийнэ.

БНбД 2.02.01-94

92

Зураг 5.6 Барилгын хийцийн уян байдлын їзїїлэлт λ - аас хамаарах ω илтгэлцїїрийн утга.

5.6.5. Барилгын хийцийн хєндлєн огтлолын гулзайлтын шилжїїлсэн хєшїїн чанарыг дараахь байдлаар илэрхийлнэ.

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] S p z f EJ EJ EJ EJ EJ + + + = /5.28/

Їїний: [ ] [ ] [ ] [ ] S P Z f EJ EJ EJ EJ , , - барилгын суурь, хаяавч, хїчитгэлийн

бїслїїр, ханын гулзайлтын хєшїїн чанар кН,м 2 . Суурь, хаяавч, хїчитгэлийн бїслїїрийн гулзайлтын хєшїїн чанарыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

[ ] ( ) 2 0 0 Ó A J E EJ f f f f ⋅ + = γ /5.29/

[ ] ( ) 2 z z z z z z Ó A J E EJ ⋅ + = γ /5.30/

[ ] ( ) 2 p p p p p p Ó A J E EJ ⋅ + = γ /5.31/

Їїний: p z f E E E , , - суурь,хаяавч,хїчитгэлийн бїслїїрийн материалын хэв

гажилтын модуль, кН /м; p z f J J J , , - суурь, хаяавч, бїслїїр зэрэг элементийн хєндлєн огтлолын

инерцийн момент, м 4 ; p z f γ γ γ , , - хийцийн элементїїдийн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр,

0,25-тай тэнцїї. p z Ó Ó Ó , ,0 - суурь, хаяавч,хїчитгэлийн бїслїїрийн хєндлєн огтлолын гол

тєв тэнхлэгээс хана-суурь гэсэн системийн зохиомол огтлолын тэнхлэг хїртэлх зай, м.

БНбД 2.02.01-94

93

[ ]

[ ] i

n

i i i

i i

n

i i i

J E

Ó J E Ó

γ

γ

⋅

⋅ =

∑

∑

=

=

1

1 0 /5.32/

Їїний: i i A E , -хийцийн iдїгээр элементийн /хаяавч, хана, бїслїїр/ хэв гажилтын

модуль ба хєндлєн огтлолын талбай; i γ - хийцийн i элементийн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр;

i Ó - хийцийн i дїгээр элементийн хєндлєн огтлолын гол тєв тэнхлэгээс

суурийн хєндлєн огтлолын гол тєв тэнхлэг хїртэлх зай. Тайлбар: 1. Хоорондоо холбоогїй гулдмайгаас бїтсэн суурийн

гулзайлтын хєшїїн чанарыг тэгтэй тэнцїїгээр авна. 2. Хэрэв хаяавч суурийн їргэлжлэл болсон эсвэл хамтран ажиллах

нєхцєл хангагдсан їед хаяавч ба суурийн хийцийг нэг элемент гэж їзнэ. 3. Хїчитгэлийн бїслїїр байхгїй бол тїїний хєшїїн чанар тэгтэй тэнцїї

байна. [ ] 0 = p EJ 4. Хэд хэдэн хїчитгэлийн бїслїїр байвал тэдгээрийн тус бїрийн

гулзайлтын хєшїїн чанарыг /5.31/ томъёогоор тодорхойлно. 5.6.6. Тоосгон, гулдмай, цутгамал бетон ханын гулзайлтын хєшїїн

чанарыг / кН.м 2 / дараахь томъёогоор тодорхойлно.

[ ] ( ) 2 s s s s s s Ó A J E EJ + = γ /5.33/

Їїний: s E - ханын материалын хэв гажилтын модуль, кН /м 2 ; s γ - ханын ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр. Їїнийг дараахь байдлаар

авна. Їїнд:

Тоосгон хананд: 0,15 Гулдмай хананд: 0,20 Цутгамал бетон хананд: 0,25

s J - ханын огтлолын инерцийн момент; м 4 . Їїнийг /5.34/ томъёогоор

тодорхойлно. s Ó - ханын хєндлєн огтлолын гол тєв тэнхлэгээс суурь-хана гэсэн

системийн огтлолын зохиомол тэнхлэг хїртэлх зай. Їїнийг /5.32/ томъёогоор тодорхойлно.

s A - s b єргєнтэй ханын хєндлєн огтлолын талбай, м 2 /5.35/ томъёогоор

тодорхойлно.

Ханын хєндлєн огтлолын инерцийн моментыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

2 1

2 1 2 J J J J J s +

= /5.34/

БНбД 2.02.01-94

94

Энд: 2 1 , J J - ханын огтлолын инерцийн моментыг дєр хана ба нїхийг дайруулан

тодорхойлсон хэмжээ, м4; s b - єргєнтэй ханын хєндлєн огтлолын талбайг дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

3

2 1

2 2 1 3 2 J J b J J A s

s + = /5.35/

Ханын хєндлєн огтлолын хїндийн тєвєєс тїїний доод зах хїртэлх зайг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) 3 2 1

2 1 3

s s b J J

J J Ó ⋅ +

= /5.36/

5.6.7. Хавтгаалжин ханын гулзайлтын хєшїїн чанарыг дараахь томъёогоор тодорхойлж кН /м 2 -аар илэрхийлнэ.

[ ] [ ] ( ) 2 0 1

Ó d A E EJ j

m

j j j s − ⋅ = ∑

=

/5.37/

Їїний: j A E j j − , - холбоосны хэв гажилтын модуль ба хєндлєн огтлолын талбай;

хэв гажилтын модулийг кН, м 2 / талбайг м 2 -аар илэрхийлнэ. m - хавтангуудын хоорондох холбоосны тоо; j d - i холбоосоос суурийн хєндлєн огтлолын гол тєв тэнхлэг хїртэлх

зай, м; 0 Ó - суурийн хєндлєн огтлолын гол тєв тэнхлэгээс барилгын суурь-хана

гэсэн системийн зохиомол тэнхлэг хїртэлх зай. Їїнийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

[ ] [ ]

[ ] [ ] ∑ ∑

∑ ∑

= =

= =

+

+

= n

i

m

j j j i i i

n

i

m

j j j i i i i

A E A E

d A E Ó A E Ó

1 1

1 1 0

γ

γ /5.38/

Энд: n - Барилгын “ суурь-хана” гэсэн систем дэх хийцийн элементийн тоо. 5.6.8. Барилгын суурь-хана гэсэн систем дэх дотоод нийлмэл хїчлэлийг

/статик момент М ба хєндлєн хїч F/ дараахь томъёогоор тодорхойлж моментийг кН.м. хєндлєн хїчийг кН -оор илэрхийлнэ.

fi h L EJ B M ∆ ⋅ ± = 2 8 /5.39/

fi h L EJ B F ∆ ± = 3 1 16 /5.40/

БНбД 2.02.01-94

95

Їїний: L h fi ; ∆ - 5.6.4- ийн /5.24/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил;

1 ,B B - уян чанар λ - аас /5.6.4/ хамаарах илтгэлцїїр. 5.7 зургаар тодорхойлно.

Барилгын "суурь-хана" гэсэн системийн тусдаа элемент дэх дотоод хїчлэлийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

[ ] [ ] EJ EJ M M i

i = /5.41/

[ ] [ ] CA GA F F i

i = /5.42/

Їїний: [ ] [ ] i i GA EJ ; - суурь, хаявч, хана, хїчитгэлийн бїслїїр зэрэг тусдаа

элементїїдийн огтлолын гулзайлтын ба шилжээсийн хєшїїн чанар;

G - шилжээсийн модуль, кН /м 2 - аар илэрхийлнэ. E G 4 , 0 = Хавтгаалжин ханын холбоосонд їїсэх дотоод хїчдэл 3 F -г дараахь

томъёогоор тодорхойлж кН- оор илэрхийлнэ.

( ) [ ] [ ] EJ

A E Ó d M F i j j s

⋅ − = 0 /5.43/

Їїний: j j j A E Ó d ; ; ; 0 - /5.37/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил.

Дээр олсон дотоод хїчлэлээр тоосгон, арматуртай тоосгон, бетон, тємєрбетон хийцийн зураг тєсєл зохиох нормд заасан шаадлагын дагуу “Барилгын суурь-хана” гэсэн системийн элементїїдийн бат бэхийг тооцоолно.

Зураг 5.7 Барилгын хийцийн уян байдлын їзїїлэлт λ - аас хамаарах b ба 1 b илтгэлцїїрийн утга.

БНбД 2.02.01-94

96

6. СУУМТГАЙ ХЄРСЄНД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙН ЗУРАГ ТЄСЄЛ ЗОХИОХ

ОНЦЛОГ

6.1. Инженер–геологийн хайгуулын ажилд тавих шаардлага

6.1.1. Суумтгай хєрс бїхий талбайд инженер-хайгуулын судалгаа хийхдээ дараахь їзїїлэлтийг тодорхойлно. Їїнд:

Суумтгай хєрсний тєрєл; Сууриас ирэх ачаа ба хєрсний жингээс їїсэх харьцангуй суумтгай байдал

l s ε . Суурь тус бїрээс їїсэх бодит даралтын ялгаа 100кПа /кгх/см 2 /-аас илїї

байгаа тохиолдолд l s ε - ыг даралтаас хамааруулан тогтооно.

Суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх їеийн анхны даралт - l s P ;

Суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх їеийн чийглэгийн утга - l s W ;

/хєрсєнд норголт хийгээгїй боловч чийглэг нь аажимдаа ихсэх тєлєвтэй їед захиалагчийн шаардлагаар тодорхойлно/ ;

Байгалийн чийгтэй хєрсний хэв гажилтын модуль E , мєн усаар ханасан їеийнхээр ; sat E

Буурь хєрсний суумтгай шинж чанар бїхий їеїдийн шахагдалтын хувьсамтгай чанарын зэрэг α ;

Суумтгай хєрсний байгалийн чийгтэй їеийн хувийн барьцалдал C , дотоод їрэлтийн єнцєг ϕ , мєн усаар ханасан їеийнхээр / sat sat C ϕ , / ;

Заасан хэмжээнд хїртэл нягтруулсан суумтгай хєрсний барьцалдал s C , дотоод їрэлтийн єнцєг s ϕ / захиалагчийн шаардлагаар тодорхойлно/.

6.1.2. Суумтгай хєрсний хэв гажилтын болон бат бэхийн їзїїлэлтийг тодорхойлох инженер хайгуулын ажлын бїрэлдэхїїн, хэмжээг тогтоохдоо дараахь хїчин зїйлїїдийг харгалзана. Їїнд:

Тухайн талбайн хєрсний тогтцын судлагдсан байдал болон тєвєгшлийн зэрэг;

Тєлєвлєж байгаа барилга байгууламжийн хийцийн болон ашиглалтын онцлог;

Буурь, суурийн байж болох хувилбарууд. 6.1.3. Хєрснєєс дээж авч лабораторт шинжлэх зорилготой шурф

техникийн цооногуудын хоорондын зай тусдаа барилгад 50 метр, орон сууцны шинэ хороололд буюу їйлдвэрийн иж бїрэн барилга байгууламжид 100 метр байна гэсэн зарчим баримтлах боловч барилга бїрийн дор дєрвєєс цєєнгїй шурф буюу єрємдсєн цооног байвал зохино. /Мєн 6.3.2-ыг їз/.

Шурф цооногийн гїнийг суумтгай хєрсний зузааныг бїрэн нэвтэлж байхаар сонгож авна. Цєєн давхар барилгын баганан суурьт 400 кН, шугаман суурьт 100кН-оос илїїгїй ачаа ирж байвал нийт шурф, техникийн цооногийн 50 хувийг 6 ÷8 м гїн авч болно.

Гадсан суурьтай барилгад зориулсан судалгаа хийх шурф, техникийн цооногийн гїнийг 6.3.3-т заасны дагуу тогтооно.

Шурф буюу том голчтой хошуугаар єрємдсєн цооногийн хєрсний инженер-геологийн элемент тус бїрээс зургаагаас доошгїй эвдрээгїй бїтэцтэй цулмаг авна.

БНбД 2.02.01-94

97

6.1.4. Цулмагийг хєрсний гїний 1м тутмаас авна. Гэхдээ 20х20х20см хэмжээтэй цулмаг нэгээс доошгїй эсвэл 100мм-ээс доошгїй голчтой цулмаг хоёроос доошгїй авна.

6.1.5. Суумтгай хєрсний тєрлийг тухайн талбайн хєрсний инженер- геологийн нєхцєл, орон нутгийн барилгажилтын туршлага, лабораторийн шинжилгээ, суурийн нїхэн дэх хєрсийг норгож хийсэн хээрийн туршилтын дїн зэргийг їндэслэж тогтооно.

6.1.6. ΙΙ тєрлийн суумтгай шинж чанарын хєрс тархсан талбайд бїхэл бїтэн хороолол шинээр барих эсвэл том хэмжээний барилга байгууламж тєлєвлєх тохиолдолд суурийн нїхэнд хєрсийг норгох замаар хээрийн туршилт явуулах шаардлагатай.

6.1.7 Суумтгай хєрсний тєрлийг лабораторийн судалгааны їр дїнгээр тогтоохдоо шурф буюу том голчтой хошуугаар єрємдсєн цооногоос авсан цулмагийн байгалийн даралтын дор їїсгэх харьцангуй суумтгай байдлыг тодорхойлсон їзїїлэлтийг ашиглах ёстой.

Хєрсний харьцангуй суумтгай байдал, суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх анхны даралтын утгыг УСТ 3075-81-ийг баримтлан шахалтын багажид хєрсний дээжийг турших замаар тодорхойлно.

Харин суумтгай хєрсний хэв гажилтын модулийг тодорхойлохдоо УСТ 2489-86-г мєрдлєг болгоно.

Суумтгай хєрсний усаар бїрэн ханасан нєхцєлд суулт їїсгэж эхлэх хамгийн бага даралтыг суумтгай байдал ажиглагдах анхны даралт l s P - гэнэ.

Энэ даралтыг дараахь байдлаар тодорхойлно. Їїнд:

Лабораторт шахалтын багаж дээр хийх хєрсний туршилтын харьцангуй суумтгай байдлын l s ε =0,01 утгад харгалзах даралт;

Урьдчилан норгосон хєрсєнд штамп тавьж хийх хээрийн туршилтанд ачаа ба штампын суултын график дээр тэдгээрийн хоорондын хамаарал пропорционал байх хэсгийн тєсгєлд харгалзах даралтын утга;

Суурийн нїхний хєрсийг урьдчилан норгох туршилт хийхэд хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх гїн байгалийн даралтын утга.

6.1.8. Инженер-хайгуулын судалгаагаар хєрсний суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх чийгийн анхны утга l s W - г хєрсний чийг зайлшгїй ихсэх буюу

ихсэж болзошгїй боловч усаар ханахгїй нєхцєлд тодорхойлох ёстой.

6.1.9. Суумтгай хєрсний хэв гажилтын модулийг шурфт 5 . 0 = A м 2

талбайтай штампын туршилтын дїнгээр УСТ 2489-86-г баримтлан тодорхойлно. Штампын туршилтыг шинээр барих їйлдвэр, аж ахуйн барилга

байгууламж болон орон сууцны хорооллын талбайд хайгуулын судалгаа хийх буюу хєрсний суумтгай шинж чанарыг арилгах иж бїрэн арга хэмжээ авах зорилгоор гїйцэтгэнэ.

Штампын туршилтыг барилгын талбайд онцлог хэсэгтт /хєрсний нягт, чийглэг, бїрэлдэхїїн зэрэг їзїїлэлтээрээ онцлог/ суурь суулгах тївшинд ба тїїнээс доош 2-3 м гїнд, цєєн давхар /1-2 давхар/ барилгад бол зєвхєн суурь суулгах гїнд хийнэ.

БНбД 2.02.01-94

98

6.1.10. Суумтгай хєрсний шахагдалтын хувьсамтгай чанарын зэргийг байгалийн чийгтэй болон усаар ханасан їеийн шахагдалтын їзїїлэлтїїдийн харьцаагаар тодорхойлно.

sat E E = α /6.1/

Їїний: sat E E, - хєрсний байгалийн чийгтэй болон усаар ханасан їеийн хэв

гажилтын модуль.

6.1.11. Судлагдаагїй буюу барилгажилтын туршлага багатай дэвсгэр нутагт хийх инженер хайгуулын судалгааны дїгнэлтэд барилга байгууламжийн буурийн хэв гажилтын шалтгаан, шинж чанар зэргээс гадна дараахь єгєгдлїїдийг нэмж тодорхойлох шаардлагатай. Їїнд:

Суумтгай хєрсний тархалт, тїїний гадаргын хэвгийн шинж ба геоморфологын тодорхой элементэд хамаарах байдал;

Хэсэгчилсэн суултын хонхор, суффозын суултын хонхор, угаагдлын идэгдэл, нуранги зэрэг байгаа эсэх;

Суумтгай хєрсний їеийн зузаан; Дотоод бїтцийн /босоо ба хэвтээ макро нїх сїв, тэдгээрийн гїний ба

талбайн байршилт, тоосорхог чанар, хийцэд їзїїлэх сєрєг нєлєєлєл / болон тогтцын онцлог /нимгэн їелэлт, ан цав, гєлтгєнєжилт, органик гаралтай хєрс чулуулгийн ул мєр, їїслийн шалтгаан зэрэг/;

Хєрс норголтод орох ус чийгийн эх їїсвэр; Ємнє барьсан барилга байгууламжийн хэв гажилтын байдал, шинж тєрх; Суумтгай хєрсний ус шїїрїїлэх чанар /захиалагчийн шаардлагаар/.

6.2. Суумтгай хєрсєнд буурь, суурь тєлєвлєх їндсэн шаардлага

6.2.1. Ерєнхий заалт

6.2.1.1. Суумтгай шинж чанар бїхий хєрсєнд буурь тєлєвлєхдєє уг хєрсний чийглэг тодорхой хэмжээнээс хэтрэх їед гадны ачаа болон хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр нэмэгдэл хэв гажилт болох нэмэлт суулт ( ) g s p s S S l l , їїсэх онцлогийг тусгах шаардлагатай.

6.2.1.2. Хєрсний харьцангуй суумтгай байдал 01 . 0 > l s ε їед тїїний

суумтгай чанарыг тооцох ба энэ нормын 6.2.4.6-д зааснаар тодорхойлно.

6.2.1.3. Суумтгай шинж чанар бїхий хєрс тархсан талбайн хєрсний нєхцєлийг хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр їїсч болох нэмэлт суултын хэмжээгээр нь хоёр тєрєлд хувааж їздэг.

Їїнд: Ι тєрєл-тухайн хєрс зєвхєн гадны ачааны їйлчлэлээр нэмэлт суулт

їзїїлж болох бєгєєд хєрсний єєрийн жингээс нэмэлт суулт їїсэхгїй, їїсвэл тэр нь 5см-ээс илїїгїй байх;

ΙΙ тєрєл -тухайн хєрс гадны ачааны їйлчлэлээр нэмэлт суулт їзїїлэхийн зэрэгцээ хєрсний єєрийн жингээс нэмэлт суулт їїсч болох бєгєєд тїїний хэмжээ 5см-ээс илїї байна.

БНбД 2.02.01-94

99

6.2.1.4. Суумтгай хєрсєнд барилга байгууламжийн буурь тєлєвлєхдєє уг хєрсний болзошгїй норолтоос їїсэх нэмэлт суултыг арилгах буюу багасгаж барилга байгууламжийн ашиглалтын хэвийн нєхцєлийг хангахын тулд 6.2.2-т заасан арга хэмжээг тусгах шаардлагатай.

Буурь хєрс барилга байгууламжийн ашиглалтын бїх хугацааны туршид усанд норохгїй байна гэж їзвэл хєрсний суумтгай шинж чанарыг хайхрахгїй байж болох бєгєєд хєрсний тогтсон чийгт харгалзах физик механик їзїїлэлтийг 6.2.2.1-д заасны дагуу тооцоонд хэрэглэвэл зохино.

6.2.1.5. Буурь хєрс норж болзошгїй гэж їзвэл дараахь арга хэмжээнїїдийн аль нэгийг урьдчилан авах хэрэгтэй.

а/ Суумтгай хєрний нийт їед нэмэлт суулт їїсэх шинж чанарыг арилгах; б/ Суумтгай хєрсний їеийг гїн суулгасан суурь, тїїний дотор гадас,

бэхжїїлсэн хєрсєєр нэвтлэх; в/ Талбайн ерєнхий тєлєвлєгєєг тохиромжтой байдлаар хийж ус чийгнээс

хамгаалах, хєрсний суумтгай чанарыг хэсэглэн арилгах иж бїрэн арга хэмжээ авах.

Хєрсний нєхцєл, норох тєлєв байдал, нэмэлт суултын тооцооны хэмжээ, тєлєвлєж буй байгууламж нь ойр зэргэлдээ барилга, шугам сїлжээтэй хэрхэн уялдаж байгаа зэргээс хамааран суумтгай чанарыг бууруулах арга хэмжээг сонгож авна.

Тайлбар: Суумтгай Ι тєрєлд хамаарах хєрсний суумтгай чанарыг арилгах ажиллагааг зєвхєн суумтгай хєрсний дээд їе буюу тїїний зузааны 2/3- аас багагїй хэсэгт хийхийг зєвшєєрєх бєгєєд гэхдээ барилга байгууламж буурь хєрсєнд їїсч болох хэв гажилтын нєлєєнд тооцогдсон байхын зэрэгцээ хєрсний нэмэлт суулт, тїїний жигд биш байдал тухайн байгууламжийн буурь хєрсєнд їїсч болох хязгаарын хэв гажилтын 50 хувиас хэтэрч болохгїй.

6.2.1.6. Суумтгай хєрсний дээд їе буюу тїїний зарим хэсгийг хїнд нїдїїрээр нягтруулах, хєрсєн дэр хийх, буурийн хєрсєнд хїнхээлж їїсгэн нягтруулах, хєшїїн материалаар єргєсгєх зэрэг аргаар суумтгай шинж чанарыг нь арилгана. Харин хєрсний суумтгай шинж чанарыг бїхэлд нь арилгана гэвэл гїний тэсэлгээ хийж суумтгай хєрсний зузааныг нэвтлэх, гїн єрємдсєн цооногт элс хайрга чигжих замаар гїний нягтруулалт явуулах, химийн болон дулааны аргаар бэхжїїлэх, хєрсийг урьдчилан норгох зэрэг аргуудыг хэрэглэнэ.

6.2.1.7. Гїн суулгах суурийг тєлєвлєхдєє: Ι тєрлийн суумтгай хєрсєнд-суурийн хажуу гадаргуугийн эсэргїїцлийг; ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрсєнд-хєрс єєрийн жингийн їйлчлэлээр нэмэлт

суултад орох їед суурийн хажуу гадаргууд їїсэх сєрєг їрэлтийг тус тус тооцох ёстой.

6.2.2. Чийгийн тооцооны тєлєв байдал 6.2.2.1. Суумтгай хєрсєнд буурь тєлєвлєхдєє чийг нэмэгдэх дараахь

нєхцєлїїдийг харгалзана. Їїнд: а/ Гадны эх їїсвэрээс болж дээрээсээ, эсвэл газар доорх ус дээшилснээс

болж дороосоо норох; б/Хєрсний гадаргуугийн усны шїїрэлтээс, мєн ус тогтох їзэгдлээс болж

аажимдаа хєрсєнд чийг хуралдах зэрэг болно. Суумтгай хєрсний тооцооны тєлєв байдлыг чийгийн нєхцєлєєр дурьдвал: Хєрс норж болзошгїй гэж їзвэл усаар бїрэн ханасан нєхцєл / 8 , 0 ≥ r S /;

Хєрс норох боломжгїй гэж їзвэл тогтсон чийг нь p W W ≥ нєхцєл хангаж

байна.

БНбД 2.02.01-94

100

6.2.2.2. Хєрсийг дээрээс нь норгоход чийглэг зурвас орчин їїсэх бєгєєд норгосон талбайн хэмжээгээр хєрс усаар бїрэн ханасан байх бєгєєд харин уг талбайгаас гадагш хєрсний чийг усаар бїрэн ханасан байдлаасаа байгалийн чийгтэйд хїртэл єєрчлєгдєнє. Буурь хєрс усанд норохгїй гэж їзэх тохиолдолд їндэслэлийг маш нарийн тогтоовол зохино. Энэ тохиолдолд уг барилыг сэргээж засварлах эсэх, тїїний дэргэд шинээр барилга барих юм уу ус дамжуулах шугам хоолой байгуулах эсэхийг бодолцох ёстой.

6.2.2.3. Зэргэлдээх барилга байгууламжаас ус алдах, ойролцоо байгаа хиймэл нуур, усан сан зэрэг байгууламжийн усны шїїрэлт болон бусад хїчин зїйлїїдээс шалтгаалан їлэмж хэмжээний талбайд газар доорх ус дээшлэх їзэгдэл їїснэ. Їїнээс хамааран хєрсний чийг хєєрєлтийн бїс дээшлэх бєгєєд энэ хязгаар дотор хєрсний чийглэгийн зэрэг усаар бїрэн ханасан байдлаас байгалийн чийгтэйн хооронд байдаг.

6.2.3. Хєрсний тооцооны даралтыг тодорхойлох 6.2.3.1. Суумтгай хєрсний тооцооны даралт нь тїїний чийглэгийн зэрэг,

нягт, бат бэхийн їзїїлэлт, суурийн хийц, овор хэмжээ, мєн хєрсний суумтгай шинж чанарыг арилгах болон барих барилга байгууламжийн бат бэхийг хангах талаар авсан арга хэмжээ зэргээс хамаарна.

6.2.3.2. Хєрсий хэв гажилтын бїсийн суумтгай чанарыг хєрсєнд сууриас ирэх даралтыг багасгах замаар арилгах тохиолдолд даралтын утга уг хєрсний суумтгай байдал їзїїлэх даралтын анхны утгаас ихгїй байвал зохино.

6.2.3.3. Хєрс усаар ханаж суулт зогссон їед хєрсний тооцооны даралтыг уг хєрсний усаар ханасан їеийн бат бэхийн їзїїлэлтээр тодорхойлно.

6.2.3.4. Нягтруулах буюу бэхжїїлэх аргаар хєрсний суумтгай шинж чанарыг бїрэн арилгасан нєхцєлд тїїний доорх дэвсгэр болох нягтраагїй хєрсний їеийн дээд заагт ирэх бїрэн даралт уг давхаргын суумтгай байдал їзїїлэх анхны даралтын утгаас хэтрэхгїй байх ба дараахь нєхцєлийг хангаж байх ёстой.

zg zp s P σ σ + ≥ l

/6.2/

Нягтруулсан буюу бэхжїїлсэн хєрсний тооцооны эсэргїїцэл s R -г дэвсгэр

хєрсний їед суумтгай байдал їїсэхгїй байх нєхцєлд дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) α ασ σ / 0 , zg zg s s P R + − = l /6.3/

Їїний: zg σ - нягтруулсан буюу бэхжїїлсэн хєрсний доорх дэвсгэр їеийн

хєрсний дээд зааг дээр хєрсний єєрийн жингээс їїсэх хїчдэл; 0 , zg σ - суурийн улны тївшинд хєрсний єєрийн жингээс їїсэх хїчдэл;

α - нягтруулаагїй буюу бэхжїїлээгїй хєрсний дээд заагт сууриас ирэх нэмэгдэл даралтыг бууруулах илтгэлцїїр. Їїнийг “ Ерєнхий зїйл” – ийн 2 дугаар хавсралтын 1 дїгээр хїснэгтээр тодорхойлно.

6.2.3.5. Суумтгай хєрсний тооцооны даралтыг /6.2/ томъёогоор тодорхойлно. Ингэхдээ суумтгайн їзїїлэлтїїдийг хєрсний тогтсон чийгтэй буюу усаар ханасан нєхцєлєєр авна.

БНбД 2.02.01-94

101

6.2.3.6. Суумтгай хєрсєн дээр барих барилга байгууламжийн буурийн овор хэмжээг урьдчилан тогтоохдоо 6.1 хїснэгтэд байгаа буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцлийн утгыг ашиглана.

6.2.4. Буурийн хэв гажилтын тооцоо.

6.2.4.1. Суумтгай хєрстэй буурийн хэв гажилт сууриас ирэх ачааны нєлєєгєєр їїсэх суулт ба чийгийн нєлєєгєєр їїсэх нэмэлт суултын нийлбэрээр тодорхойлогдоно. Ачааны нєлєєгєєр суух суултыг хєрсний суумтгай шинж чанарыг тооцолгїй хєрсний тогтсон чийгтэй буюу усаар ханасан нєхцєлийн хэв гажилтын їзїїлэлтээр тооцно. Харин ус чийгийн нєлєєгєєр суух хєрсний нэмэлт суултыг 6.2.4.6; 6.2.4.7 заалтуудыг баримтлан тодорхойлно.

6.2.4.2. Суумтгай шинж чанар агуулсан буурийн хэв гажилтыг тооцохдоо сууриас ирэх ачааны їйлчлэлээр їїсэх суултаас гадна, ус чийгийн нєлєєгєєр їїсэх нэмэлт суултын дараахь тєрлийн хэв гажилтуудыг тооцох шаардлагатай. Їїнд:

Суурь тус бїрийн їнэмлэхїй нэмэлт суулт l s S ;

Барилгын суурийн дундаж нэмэлт суултын хэмжээ l s S ;

Зэргэлдээ хоёр суурийн нэмэлт суултын харьцангуй жигд бус байдал L S s / l ∆ /суурь тус бїрийн харгалзах цэгїїдийн нэмэлт суултын зєрїїг

тэдгээрийн хоорондын зайд харьцуулсан харьцаа/;

Тухайн суурь буюу барилга байгууламж бїхэлдээ нэмэлт суултанд орох їед їїсэх хазайлт l s i , єєрєєр хэлбэл тухайн суурийн хувьд тїїний захын

цэгїїдийн нэмэлт суултын зєрїїг суурийн урт, эсвэл єргєнд харьцуулсан харьцаа;

Хєрсний нэмэлт суултын їед їїсэх харьцангуй хотойлт L f sl ,

/хотойлтын хэмжээг барилга байгууламжийн хотойж буй хэсгийн уртад харьцуулсантай тэнцїї/.

Хєрс єєрийн жингийн їйлчлэлээр нэмэлт суулт їїсгэхэд дараахь нєхцєлийг мєн авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:

Буурийн хєрсний хэвтээ чиглэлтэй шилжилт l s u ;

Буурийн хєрсний гадаргуугийн налуу θ , l s i ;

Буурийн хєрсний гадаргууг багтаасан нум l s ρ .

ХЇСНЭГТ 6.1

Хєрс

Суумтгай хєрсний тооцооны эсэргїїцэл 0 R , кПа /кгх/см 2 /

Байгалийн нєхцєл дэх хуурай хєрсний нягт , d ρ т/м 3

Нягтруулсан хуурай хєрсний нягт , ds ρ т/м 3

1,35 1,45 1,55 1,60 1,65 1,70

Элсэнцэр 300/3/ 150/1,5/

325/3,25/ 165/1,65/

350/3,5/ 180/1,8/

200/2,0/ 225/2,25/ 250/2,5/

Шавранцар 350/3,5/ 180/1,8/

375/3,75/ 195/1,95/

400/4,0/ 200/2/

250/2,5/ 275/2,75/ 300/3/

БНбД 2.02.01-94

102

Тайлбар: Хїртвэрт 5 , 0 ≤ r S чийглэгийн зэрэгтэй нороогїй суумтгай

хєрсний 0 R -ийн утга, хуваарьт 8 , 0 ≥ r S чийглэгийн зэрэгтэй нороогїй суумтгай

хєрс, мєн тїїнчилэн норсон суумтгай хєрсний 0 R -ийн утгыг оруулсан.

6.2.4.3. Нэгдїгээр тєрлийн суумтгай хєрсєнд буурь тєлєвлєхєд сууриас ирэх ачаа ба хєрснйи єєрийн жингийн хамтарсан їйлчлэлээс їїсэх нэмэлт суултыг хэв гажилтын бїсэд тодорхойлно. Мєн тэгшилгээний асгаасын жинг нэмж тооцно. Харин ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрсєнд хэв гажилтанд орж буй суумтгай їеийн хїрээнд сууриас ирэх ачаа, хєрсний єєрийн жингийн хамтарсан їйлчлэлээр їїсэх нэмэлт суултаас гадна хэв гажилтад орж буй бїсээс дооших суумтгай хєрсний їеийн нэмэлт суултыг тэгшилгээний асгаасны жинг оруулан тооцдог.

6.2.4.4. Суумтгай хєрсєнд тєлєвлєх буурийн хэв гажилтын тооцоог дараахь нєхцєлийг їндэслэн гїйцэтгэнэ.

u s S S S S ≤ + + l 1 /6.3/

Їїний: S - барилга байгууламж ба буурийн хавсарсан хэв гажилт /байгалийн

буюу тогтсон чийгтэй суумтгай бус хєрсний нєхцєлєєр тооцно/. 1 S - хэв гажилтанд орж буй бїсийн усаар ханасан суумтгай биш

хєрсний суулт;

l s S - суумтгай хєрсний нэмэлт суултаас їїсэх хэв гажилтын хэмжээ;

u S - барилга байгууламжийн ба буурийн хавсарсан хэв гажилтын

зєвшєєрєгдєх хязгаарын утга. 6.2.4.5. Суумтгай хєрсний хэв гажилтын тооцоог дараахь дэс дарааллаар

хийнэ. Їїнд: Суурийн дундаж ба хамгийн их суултын їнэмлэхїй хэмжээ, суултын жигд

биш байдлыг тодорхойлох; Суурийн нэмэлт суултын їнэмлэхїй, дундаж, хамгийн их утга буюу

тэдгээрийн жигд биш байдлыг тодорхойлох; Буурийн хэв гажилтын нийлбэр хэмжээ /суулт ба нэмэлт суулт/; Тєлєвлєж буй барилга байгууламжийн буурийн хэв гажилтын

зєвшєєрєгдєх хязгаарын утга. 6.2.4.6. Хєрсийг гадаргуугаас нь их хэмжээний талбайгаар норгох, мєн

газар доорх усны тївшин дээшилснээс хєрс дороосоо норж чийглэгийн хэмжээ нэмэгдсэнээс шалтгаалах хєрсний нэмэлт суултын хэмжээг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

∑ =

= n

i i s i i s i s K h S

1 . , , l l l ε /6.4/

Їїний: i s , l ε - 6.2.4.7-ийн заалтаар тодорхойлох хєрсний iдїгээр їеийн

харьцангуй суумтгай байдал; i h - хєрсний i їеийн зузаан;

i s K , l - 6.2.4.8-ын заалтаар тодорхойлох илтгэлцїїр; n - хєрсний суумтгай шинж чанартай бїсийг хуваасан їеийн тоо.

Їїнийг 6.2.4.9-д зааснаар авна. Хєрсний суумтгай їеийн зузаан l s h - г дараахь байдлаар авна. /Зураг 6.1/

Їїнд:

БНбД 2.02.01-94

103

а/ Гадны ачааны їйлчлэлээр їїсэх хєрсний нэмэлт суулт p s S , l -г

тооцохдоо суумтгай їеийн дээд бїсийн зузаантай тэнцїї авна. p s s h h , l l = энэ тохиолдолд уг бїсийн доод хил l s zg zp z P = + = σ σ σ байх гїнд

орших ба хэрэв l s z P > min , σ байвал z σ -ийн хамгийн бага утганд харгалзах гїнд

оршино; б/ Хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр їїсэх нэмэлт суулт g s S , l -г

тооцохдоо суумтгайн доод бїсийн зузаантай тэнцїї авна. g s s h h , l l =

Єєрєєр хэлбэл уг бїс l s z P > σ байх g Z гїнээс эхлэх бєгєєд хэрэв l s z P > min , σ байвал z σ утга хамгийн бага байх гїнээс эхэлж хєрсний суумтгай шинж агуулсан їеийн доод заагт хїрнэ.

6.2.4.7. Хєрсний дээжийг хажуугийн тэлэлт їїсэх боломжгїйгээр шахаж турших їед хєрсний харьцангуй суумтгай байдлыг дараахь томъёогоор тооцно.

( ) g n p sat p n s h h h , , , − = l ε /6.5/

p sat p n h h , , ; - P - даралтын дор байх байгалийн чийгтэй буюу усаар ханасан

хєрсний / sat W W = / дээжийн єндєр. Хєрсний суумтгай шинж агуулсан їе

давхаргын дээд бїсэд нэмэлт суултыг тодорхойлоход P даралт гадны ачаа ба хєрсний єєрийн жингээс хєрсний тухайн гїнд їїсэх босоо хїчдэлийн утгатай / zg zp P σ σ + = / тэнцэнэ.

Уг їеийн доод бїсэд нэмэлт суултыг тодорхойлоход сєрєг їрэлтийн хїчнээс їїсэх нэмэгдэл ачааг мєн бодолцоно.

g n h , - уг дээжийн zg P σ = даралтын дор байгалийн чийгтэй байх їеийн єндєр.

Усаар бїрэн ханаагїй хєрсний sat s W W W < ≤ l харьцангуй суумтгай

байдлыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

l

l l

l s sat

s s

s sat

sat se W W

W W W W W W

− −

+ − −

= ′ ε ε 01 , 0 /6.6/

Їїний: W - хєрсний чийг;

sat W - хєрсний усаар бїрэн ханасан їеийн чийг;

l s W - суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх їеийн чийгийн утга;

l s ε - хєрс усаар бїрэн ханасан їеийн харьцангуй суумтгай байдал.

Тайлбар: Хэрэв l s W W > байвал /6.6/ томъёоны l s W - ийн оронд W утгыг

ашиглана. Хєрсийг норгосны дараа тїїний эцсийн чийг a W - г туршилтаар

тодорхойлно. Ийм судалгааны материал байхгїй тохиолдолд дараахь байдлаар авна.

БНбД 2.02.01-94

104

Хєрсийг норгох боломжгїй їед хэрэв p W W ≥ байвал хєрсний байгалийн

чийг W - тэй тэнцїїгээр. хэрэв p W W < байвал хєрсний имрэгдлийн хязгаар дахь

чийг p W -тэй тэнцїїгээр;

Ус бага нэвтрїїлэх нягтруулсан хєрсєєр дамжуулан норгох їед 1,2 p W -

тэй тэнцїїгээр; Хєрсний чийг хєєрєлтийн бїсэд a W - гийн утга a W - гаас sat W хїртэл

шугаман хамааралтай байхаар авна. 6.2.4.8. /6.4/ томъёонд орсон i s K , l илтгэлцїїрийг дараахь байдлаар

тодорхойлно. 12 ≥ b м байвал хєрсний суумтгай шинж агуулсан бїс дэх бїх їеийн хувьд 1- тэй

тэнцїїгээр; 3 ≤ b м байвал дараахь томъёогоор тооцно.

( ) 0 , , 5 , 1 5 , 0 P P P K i s i s l l − + = /6.7/

Їїний: P - суурийн улан доорх дундаж даралт, кПа;

i s P , l - хєрсний i дїгээр їед нэмэлт суулт їїсэх анхны даралт, кПа;

= 0 P 100 кПа /1кгх/см 2 /,

3 м 12 < < b м байх їед i se K , илтгэлцїїрийг 3 = b м, 12 = b м байх їеийн

утгуудаас завсрын хамаарлын аргаар бодож олно. Суурийн улан дор 1,5 м-ээс илїї зузаантай суумтгай биш хєрсний їе

/нїдэж, индїїдэж, силикатжуулж/ бий болгосон тохиолдолд илтгэлцїїрийн утгыг 1-тэй тэнцїї гэж авна.

Зураг 6.1. Буурийн нэмэлт суултын тооцооны бїдїївч

а/ Хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр нэмэлт суулт g s S , l їїсэхгїй /эсвэл

уг суулт 5 см –ээс ихгїй/ ба суумтгай їеийн p s h , l - зузаантай дээд бїсэд зєвхєн

гадны ачааны нєлєєгєєр p s S , l - хэмжээний нэмэлт суулт їїсч болзошгїй

/ Ι тєрлийн суумтгай хєрс / їе; б, в, г - g Z гїнээс эхлэн суумтгай їеийн доод бїс g s h , l - д хєрсний єєрийн

жингийн їйлчлэлээр g s S , l хэмжээний нэмэлт суулт їїсч болзошгїй / ΙΙ тєрлийн

суумтгай хєрс/. б - Суумтгайн дээд, доод бїсїїдийн хооронд саармаг бїс оршино.

БНбД 2.02.01-94

105

в - Суумтгайн дээд, доод бїсїїд хоорондоо нийлнэ. г - Гадна ачааны нєлєєгєєр нэмэлт суулт їїсэхгїй. 1 - Хєрсний єєрийн жингээс їїсэх босоо хїчдэл zg σ ;

2 - Хєрсний єєрийн жин болон гадны ачааны нєлєєгєєр їїсэх нийлбэр босоо хїчдэл zg zp z σ σ σ + = ;

3 - Нэмэлт суулт їїсэх анхны даралт l s P гїнээс хамаарч єєрчлєгдєх

байдал.

6.2.4.9. Сууриас ирэх даралтын улмаас їїсэх хєрсний нэмэлт суултыг тооцохдоо хєрсний литологийн зїсэлт /6.2 дугаар зураг/ ба i s , l ε - г тодорхойлогч

хэвтээ шугамуудыг харгалзан суумтгай їеийг i h зузаантай їеїдэд хуваана.

Энэ тохиолдолд ийм їеийн тоо 2-оос доошгїй, тус бїрийн зузаан нь 2 м- ээс ихгїй байх бєгєєд аль ч їе давхаргад хїчдэлийн нийлбэр хэмжээ 200 кПа /2кгх/см 2 /-аас илїїгїй байх ёстой.

Зураг 6.2. Хєрсний нэмэлт суултыг тооцоолсон буурь хєрсєнд їїсэх хїчдэлийн тархалтын тооцооны бїдїївч

Ι - єнгєн хєрс /ургамалын їе/; ΙΙ - алтан химэрлэгдїї шавранцар; ΙΙΙ - алтан химэрлэгдїї элсэнцэр;

1 - гадны ачааны нєлєєгєєр нэмэлт суулт їїсэх бїсийн доод зааг; 2 - суурь; 3 - 5 гадна ачааны нєлєєгєєр нэмэлт суулт їїсэх бїсийг хуваасан їеїд. Буурь хєрсний суумтгай байдлыг /6.4/ томъёогоор тодорхойлохдоо бодит

даралтын дор харьцангуй суумтгай байдал 01 , 0 , ≥ i sl ε байх хєрсний тийм

їеїдийг тооцоонд авна. Хєрсний хэв гажилтад орж буй бїсийн зарим їеийн харьцангуй суумтгай байдал 01 , 0 , < i sl ε байвал тэдгээрийг тооцоонд оруулахгїй

бєгєєд харин тэдний суулт 1 S - /6.3/ томъёонд тооцогдоно. 6.2.5. Хєрсєн дэрний зураг тєсєл зохиох 6.2.5.1. Буурин дахь суумтгай хєрсний чийглэгийн зэрэг 7 . 0 > r S байхад,

мєн буурьт хїнд нїдїїрээр нїдэж нягтруулснаас илїї зузаантай нягтарсан їе бий болгох тохиолдолд хєрсєн дэрийг ашиглана.

БНбД 2.02.01-94

106

6.2.5.2. Хєрсєн дэрний зураг тєсєл зохиохдоо дараахь їзїїлэлтїїдийг тусгана.

Хєрсєн дэрний зузаан ба хэмжээ; Суурийн нїхний єндєржилтийн бїдїївч; Дэр хийх хєрсний тєрєл; Хєрсний тохиромжтой чийгийн хэмжээ; Хєрсний шаардлагатай нягт, їечлэн нягтруулах хєрсний зузаан; Хєрс нягтруулах механизмын тєрєл, хєрсийг шаардлагатай хэмжээнд

нягтруулахад зарцуулах явалтын тоо; Дэр болох нягтруулсан хєрсний тооцооны боломжит эсэргїїцэл зэрэг

орно. 6.2.5.3. Хєрсний суумтгай бїсийн суумтгай шинж чанарыг бїхэлд нь буюу

хэсэгчлэн арилгах нєхцєлєєс хамаарч хєрсєн дэрний зузааныг тодорхойлно. Шугаман сууринд 150 кН /м хїртэл, баганан сууринд 600 кН хїртэл ачаа

ирэх цєєн давхар барилгын хувьд хєрсєн дэрний зузааныг дараахь байдлаар тодорхойлно.

( ) l l s s s P b P P h ⋅ − = /6.8/

Їїний: P - суурийн улан дахь дундаж даралт, кПа;

l s P - хєрсєн дэрнээс доош орших суумтгай хєрсний нэмэлт суулт їїсгэх

анхны даралт, кПа; b - суурийн єргєн, см.

50 см-ээс багагїй зузаантай хєрсєн дэрэнд їйлчлэх суурийн улан дахь даралт P - г дараахь байдлаар тодорхойлно.

( ) 1 + = b h P P s sl /6.9/

6.2.5.4. Суурийн хэлбэр, овор хэмжээ, хєрсєнд їйлчлэх даралт зэргээс хамаарч хєрсєн дэрний хэмжээг тогтооно.

6.2.5.5. Хєрсєн дэрний єргєн s b , урт s l - г дараахь байдлаар

тодорхойлно.

( ) h s K b b 2 1+ = /6.10/

h s bK 2 + = l l /6.11/

Їїний: l , b - суурь эсвэл барилгын єргєн ба урт; h K - нэмэлт суултын їед їїсэх буурийн хэвтээ хэв гажилтын тархалтын

байдлыг бодолцсон илтгэлцїїр, даралтаас хамаарна. Їїнд: 150 100− = P кПа 25 , 0 = h K 200 150 − = P кПа 3 , 0 = h K 300 250− = P кПа 35 , 0 = h K 400 350 − = P кПа 4 , 0 = h K

6.2.5.6. Хєрсийг нїдїїрээр нягтруулахад тїїний тохиромжтой чийгийн хэмжээ / 03 , 0 01 , 0 / 0 ÷ − = P W W утгатай тэнцїї, индїїгээр нягтруулахад

имрэгдлийн хязгаар дахь чийг − p W тэй тэнцїї байна.

БНбД 2.02.01-94

107

6.2.5.7. Хєрсєн дэрний хуурай хєрсний нягт нь 1,6 т/м 3 -ээс багагїй байна. 6.2.6. Хїнд нїдїїрээр нягтруулсан буурийн зураг тєсєл зохиох 6.2.6.1. Дараахь зорилтыг шийдвэрлэхэд суумтгай хєрсийг хїнд

нїдїїрээр нягтруулна. Тухайлбал: Cууриас ирэх ачаанаас нєлєєлєх хєрсний суумтгай чанарыг суумтгайн

нийт бїсэд буюу тїїний хэсэгт арилгах; Барилга байгууламжийн буурьт ус бага нэвтрїїлэх їргэлжилсэн дэлгэц

бий болгож тїїнээс доош орших суумтгай хєрсийг эрчимтэй норолтоос хамгаалах;

Хєрсний нягтыг ихэсгэж шахагдалтыг багасгах зэрэг болно. 6.2.6.2. Хїнд нїдїїрээр нягтруулах аргыг Ι тєрлийн суумтгай хєрстэй

талбайд зєвхєн суурийн доорх хєрсний суумтгай шинж чанарыг арилгахад, ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрстэй талбайд дээрх зорилгоор хэрэглэхээс гадна барилга байгууламжийн дор бїхэлд нь ус бага нэвтрїїлэх дэлгэц бий болгох зорилгоор хэрэглэнэ. 6.2.6.3. Хєрсний чийглэгийн зэрэг 0,7-гоос ихгїй эсвэл хуурай хєрснйи нягт 1,55 т/м 3 -аас дээшгїй байх тохиолдолд хїнд нїдїїрийн аргыг хэрэглэнэ. Хєрсєнд 0 W хэмжээний тохиромжтой чийгийг єгвєл хєрс нягтруулалт хамгийн їр ашигтай болно.

6.2.6.4. 5 тонн хїртэл жинтэй нїдїїрээр хєрс нягтруулахад ойролцоох барилга байгууламжийг динамик нєлєєнд єртєхєєс сэрэмжилж тэдгээрээс нягтруулалт явуулах талбай хїртэлх зайг хязгаарлана. Їїнд:

Ханад нь ан цав їїсээгїй, дунд зэргийн байдалд байгаа барилгаас 10 м- ээс доошгїй зайд;

Дээрх барилга хананд нь ан цав їїссэн байвал тїїнчилэн ширэм, керамик, асбестоцементэн болон тємєрбетон хоолойгоор хийгдсэн инженерийн байгууламжаас 15 м зайд байна.

5 тонноос хїнд нїдїїр хэрэглэх їед аюулгїй байдлыг хангах зайг мєн нэмэгдїїлнэ.

6.2.6.5. Хєрсийг хїнд нїдїїрээр нїдэж нягтруулах зураг тєсєлд дараахь їзїїлэлтїїдийг заана. Їїнд: нягтруулах талбайн хэмжээ, нягтруулалтын гїн, нїдїїрийн жин ба голч, нягтруулах бїсийн доод зааг дахь хєрсний шаардлагатай нягтын утга, хєрсний тохиромжтой чийгийн утга болон хєрсийг ингэж чийглэхэд шаардагдах усны хэмжээ, нягтруулсан хєрстэй буурийн тооцооны эсэргїїцэл зэрэг орно.

6.2.6.6. Нїдїїрийн жин ба голчийг нягтруулалтын гїн, нягтруулах талбайн хэлбэр хэмжээ зэргээс хамааруулан сонгоно. Нїдїїрийн жинг сонгохдоо хєрсєнд їзїїлэх статик даралт 15 кПа-аас багагїй байхаар авна. Хїнд нїдїїр хэрэглэхэд хєрсний нягтралын гїн s h хєрсний чийг ба нягт, нїдїїрийн голч ба

жин, нягтруулалтын горим зэргээс хамаарах бєгєєд хєрс тохиромжтой чийгтэй нєхцєлд ойролцоогоор дараахь байдлаар тодорхойлно.

d K h s ⋅ = /6.12/

Їїний: d - нїдїїрийн улны голч, м; K - сорилт туршилтаар тодорхойлдог илтгэлцїїр, Элсэнцэр,

шавранцарт 1,8 ; шаварт 1,5 байна.

БНбД 2.02.01-94

108

6.2.6.7. Буурь хєрсєнд ус бага нэвтрїїлэх дэлгэц байгуулахад нягтруулах талбайн хэмжээг барилгын суурийн гадаад ирмэгээс хааш хаашаа 3 м-ээс багагїй байхаар авна.

6.2.6.8. Хєрсний суумтгай шинж чанарыг суумтгай бїсийн нийт зузаанд буюу зєвхєн тїїний дээд хэсэгт арилгах нєхцєлєєс хамаарч хїнд нїдїїрээр суумтгай хєрсийг нягтруулах гїнийг тодорхойлно.Хэрэв суумтгай хєрсний зєвхєн дээд хэсгийг нягтруулах байвал хєрсний суулт ба нэмэлт суултын нийлбэр хэмжээ барилга байгууламжийн хувьд зєвшєєрєгдєх хэв гажилтын хэмжээнээс ихгїй байх ёстой. /6.2.1.5-ын нэмэлтийг їз/.

Ус бага нэвтрїїлэх дэлгэцийн хувьд нягтруулах гїн 1,5 м-ээс багагїй, хуурай хєрснийх нь нягт 7 , 1 , ≥ s d ρ т/м 3 байна.

6.2.6.9. Хїнд нїдїїрээр нїдэж нягтруулсан хєрсєнд суулгасан суурийн ердийн суултыг тооцохдоо нягтарсан хєрс ба тїїнээс доош орших байгалийн бїтэцтэй нягтраагїй хєрснєєс бїрдэх 2 їет буурийн схемийг ашиглана.

Буурь хєрсний хэв гажилтын модулийг статик ачааны хээрийн туршилтаар тодорхойлно. Нягтруулсан хєрсний хувьд суурь суулгах тївшин, харин тїїнээс доош орших байгалийн бїтэцтэй хєрсний хувьд нягтарсан хєрсний доод хил заагт харгалзах тївшинд туршина.

Тайлбар: Статик туршилтын їр дїнд байхгїй тохиолдолд урьдчилсан тооцоонд нягтарсан хєрсний хэв гажилтын модулийг 6.2 хїснэгтэд зааснаар авч болно/. Энэ їед хуурай хєрсний нягт 1,65 т/м 3 -ээс багаїй байх ёстой.

ХЇСНЭГТ 6.2.

Нягтруулсан хєрс

Нягтруулсан хєрсний хэв гажилтын модуль, МПа кгх/см 2 / Байгалийн чийг нь тохиромжтой чийгийн хэмжээнд ойролцоо байхад

Усаар ханасан тохиолдолд

Элсэнцэр 20/200 15/150 Шавранцар 25/250 20/200

6.2.7. Ус чийгнээс хамгаалах болон хийцлэлийн арга хэмжээ

6.2.7.1. ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрс бїхий талбайд барилга барих їед буурь хєрсийг чийг авахаас, суумтгай їе бїхэлдээ норж бїрэн нэмэлт суулт явагдахаас сэргийлж ус чийгнээс хамгаалах буюу хийцлэлийн арга хэмжээ авдаг. Ι тєрлийн суумтгай хєрс тархсан талбайн хувьд зєвхєн суумтгай бїсийн хєрсний суумтгай шинж чанарыг арилгах бололцоогїй їед л дээрх арга хэмжээнїїдийг авна.

6.2.7.2. Ус чийгнээс хамгаалах арга хэмжээнд ерєнхий тєлєвлєгєєнд тусгах барилгажих талбайн єндєржилт, барилга байгууламжийн дор ус бага нэвтрїїлэх дэлгэц байгуулах, суурийн нїх, суваг шуудууг буцааж чигжихдээ чанартай чигжих, барилгын эргэн тойронд хаяавч хийх, ус дамжуулах гадна дотор шугамууд, мєн гэмтлийн улмаас алдагдсан усыг барилгаас гадагшлуулах шугам, борооны ус зайлуулах тєхєєрємжинд чєлєєтэй їзлэг хийх бололцоотойгоор байрлуулах зэрэг орно.

БНбД 2.02.01-94

109

6.2.7.3. Уулархаг районд барих барилгын талбайн єндєржилтийг дараахь шаардлагыг баримтлан хэсэгчилсэн байдлаар хийнэ.

Єндєржилтийн хэсэг бїр Ι Ι : -ээс багагїй налуутай байна. Хэсэг тус бїрийн єндєржилт нь атмосферийн ус чийгийг хэвгий даган урсах явдлыг арилгасан байна.

6.2.7.4. Дотоод сїлжээний ус дамжуулах хоолой, сувагт тавигдсан оролт гаралтын хоолойноос ус алдах явдлыг хянаж байх мєн тїїнчилэн аваарийн усыг илрїїлэх зорилгоор сувгийн тєгсгєлд 1 м голч бїхий хяналтын худаг байгуулна.

6.2.7.5. Суултын заадас дайрч гарч байгаа дамжуулах хоолойг хєрсний аваарийн норолтоос болох суулт, барилгын залгаасын шилжисхийлтээс болж гэмтэхээс хамгаалах шаардлагатай.

6.2.7.6. Халаалтын системийг тєлєвлєхдєє халаагч тєхєєрємжтэй залгагдах хэсэг нь барилгын суултын заадас дээр таарахгїй байхаар тооцно.

6.2.7.7. Барилгын орчин тойрны талбайг услах хоолойн крантууд барилгын гадна хананд єндєржилтийн тївшингээс 35-60 см єндєрт байрлах бєгєєд дор нь ус нэвтрїїлэх материалаар хийсэн ус зайлуулах ховил байгуулна.

6.2.7.8. Орон сууцны ба иргэний барилгын доторх дамжуулах хоолойг техникийн хєндий буюу зоорийн давхрын шалны тївшингээс дээш байрлуулах нь зїйтэй.

Їйлдвэрийн барилга дахь дамжуулах хоолойг /тїїнчилэн орон сууцны барилгад дамжуулах хоолойг шалан доогуур тавих шаардлагатай їед/ ус їл нэвтрїїлэх сувагт байрлуулна. Сувгууд нь онгойдог буюу онгойдоггїй хучилттай байж болно.

6.2.7.9. Барилгын ус дамжуулах хоолой болон дулааны шугам сїлжээний оролт, бохир усны шугам болон ус зайлуулах тєхєєрємжийн гаралтыг онгойдог хучилттай сувагт тавина.

Дамжуулах хоолойг битїї гэрэнд тавихыг хориглоно. Сувгийг тємєр бетон хєвєєгєєр хийж барилгаас гадагш 0,02-оос багагїй налуутай байхаар байрлуулах нь тохиромжтой. Сувгийг барилгын суурьтай зай завсаргїйгээр залгагдсан байхаар хийнэ. Ингэхдээ суурь, суваг хоёрын харилцан адилгїй суултыг бодолцох ёстой.

Барилгын суурийн гадаргуугаас эхлэн сувгийн уртыг суумтгай хєрсний їеийн зузаан ба дамжуулах хоолойн голчоос хамааран 6.3 дугаар хїснэгтээс авна.

ХЇСНЭГТ 6.3.

Суумтгай хєрсний їеийн зузаан, м

Хоолойн голчийн дараахь утганд харгалзах сувгийн урт, м

100 мм хїртэл 100-300 мм 300 мм-ээс их

12 м хїртэл 5,0 7,5 10 12 м-ээс их 7,5 10 15

БНбД 2.02.01-94

110

Ус дамжуулах хоолой болон дулааны шугам сїлжээний оролт, бохир ус болон ус зайлуулах шугамын гаралт нь даацын хануудын уулзвар буюу булангаас гадагш орших ёстой. Хоолой болон тїїнтэй зэрэгцээ ханын доорх суурь хоёрын гадаргуу хоорондын зай 1 м-ээс багагїй байна.

6.2.7.10. Барилга байгууламжийн хийцийг буурь хєрсний жигд бус нэмэлт суултаар тооцож хийцлэлийн арга хэмжээг тогтоох бєгєєд дараахь гурван чиглэлтэй байна. Їїнд:

Барилга байгууламжийн бат бэх орон зайн ерєнхий хєшїїн чанарыг дээшлїїлэх;

Уян ба харимхай чанартай хийц хэрэглэх замаар барилга байгууламжийн харимтхай чанарыг нэмэгдїїлэх;

Буурь хєрсний жигд биш суултын їед барилга байгууламжийн хэвийн ашиглалтыг хангах онцлог.

6.2.7.11. Хийцлэлийн болон буурь хєрсний жигд биш хэв гажилтыг мэдрэх байдлаар барилга байгууламжийг хэд ангилна. Їїнд:

Хєрсний жигд биш хэв гажилтыг бага мэдрэх хєшїїн байгууламж. Эдгээр нь орон зайн нэгэн бїхэл биет шиг жигд буюу хазайлттай суудаг, жигд биш хэв гажилтаас їїсэх нэмэгдэл хїчлэлїїдийг уг хийц бїрэн хїлээж авдаг. Жишээ нь: утааны яндан, цутгамал тємєрбетон силос, ус тїрэх цамхаг гэх мэт.

Хєрсний жигд бус хэв гажилтад мэдтэмтгий элементїїд нь хоорондоо харьцангуй хєшїїн холбогдсон барилга байгууламж. Хийцэд бат бэхийн нєєц байхгїй тохиолдолд элементїїдийн харилцан шилжисхийлт тїїнд их хэмжээний нэмэгдэл хїчлэл їїсгэнэ. Жишээ нь: иргэний ба орон сууцны бїх барилга, олон давхар болон зарим тєрлийн нэг давхар їйлдвэрийн барилга гэх мэт.

Элементїїд нь хоорондоо нугасаар холбогдсон, буурийн хєрсний жигд биш суултаас элементїїдийн харилцан шилжисхийлт хийцэд их хэмжээний нэмэлт хїчлэл їїсгэхгїй уян ба харимхай чанартай хийцийн барилга байгууламжууд. Жишээ нь: заадсаар зааглагдсан тасархай хийцтэй нэг давхар їйлдвэрийн барилга, баганы орой нь нугасан холбоостой эстакад хэлбэрийн байгууламж гэх мэт.

6.2.7.12. Барилга байгууламжийн бат бэхийн ба орон зайн ерєнхий хєшїїн чанарыг дээшлїїлэхэээр 6.2.7.10-т заасан нэгдїгээр ангиллын арга хэмжээг харьцангуй хєшїїн барилга байгууламжид хэрэглэнэ.

Барилга байгууламжийн харимтгай чанарыг нэмэгдїїлэхэд чиглэгдсэн хоёрдугаар ангиллын арга хэмжээг харимтгай чанартай ба уян барилгад хэрэглэнэ.

Гуравдугаар ангиллын арга хэмжээг нэг ба хоёрдугаар ангиллынхтай хослуулж технологийн тусгай тєхєєрємжєєр тоноглогдсон барилга байгууламжийг буурь хєрсний болзошгїй жигд биш суултын їед хэвийн ашиглалтаар хангах, шаардлагатай тохиолдолд тэдний хэвийн ашиглалтын байдлыг дахин сэргээхэд хэрэглэнэ.

6.2.7.13. Барилга байгууламжийн бат бэхийн ба орон зайн ерєнхий хєшїїн чанарыг дээшлїїлэх дараахь арга хэмжээнїїд байна. Їїнд:

Барилга байгууламжийг суултын заадсаар тусдаа хэсгїїдэд зааглах; Тємєрбетон бїслїїр буюу арматуртай заадас хийх; Хийц, элементїїдийн хоорондын залгаасын бат бэхийг нэмэгдїїлэх;

БНбД 2.02.01-94

111

Угсармал тємєр бетон элементїїдээс бїрдэх хэвтээ хєшїїн диафрагм байгуулах;

Цутгамал буюу угсармал-цутгамал суурь хэрэглэх замаар барилга- байгууламжийн суурь-зоорийн хэсгийг хїчитгэх гэх мэт арга хэмжээнїїд орно.

Барилга байгууламжийг хїрэлцэхїйц бат бэх, хєшїїн, тэгш єнцєгт хэсгїїдэд суултын заадсаар зааглаж болохуйц хэлбэртэйгээр байгуулалт дээр тєлєвлєнє.

Барилгын єндєр болон сууринд ирэх ачаа огцом єєрчлєгдєх, мєн суумтгай хєрсний їеийн зузаан, хєндлєн ханын дагуух суурийн хийц єєрчлєгдєх газруудад суултын заадас гаргана.

Суултын заадсуудын хоорондын зайг хийцийн гулзайлтын тооцоогоор тодорхойлох ба урьдчилсан байдлаар орон сууц, иргэний болон олон давхар їйлдвэрийн барилгад 20-40 м, нэг давхар їйлдвэрийн барилгад 40-60 м гэж авна.

6.2.7.14. Тємєр бетон бїслїїр ба арматурласан заадсыг ханын бат бэхийг дээшлїїлэх, барилгын ерєнхий хєшїїн чанарыг нэмэгдїїлэх зорилгоор хийдэг.

Угсармал барилгад давхар бїрийн бїслїїрийг нїхэн доогуур байрласан ялууны хавтангийн дээд арматурыг нь заалгах замаар гїйцэтгэнэ.

Том гулдмайн барилгад бїслїїрийн эсвэл ялууны гулдмайн арматурыг єєр хооронд нь гагнаж бетондох замаар холбоод давхар тутмын бїслїїр болгоно.

Тоосгон барилгад давхар тутмын бїсийг багана, хаалганы дээрх ялуугаар орлуулах ба эсвэл ялууны дээд талд арматурласан заадас хийнэ.

6.2.7.15. Буурь хєрсний болзошгїй суулт, хэвтээ шилжилтийн їед барилга байгууламжийн хэвийн ашиглалтыг хангах дараахь арга хэмжээнїїд байна. Їїнд:

Жигд биш нэмэлт суултын дараа богино хугацаанд кран, лифт зэргийн хэвийн ашиглалтыг сэргээх бололцоотой тусгай уулзвар ба деталийн хийцийн шийдлийг хэрэглэх;

Тоног тєхєєрємжийн хэвийн ашиглалтыг сэргээх шаардлагыг хангахуйц хийцийн хэсгїїдийн хоорондын зайг ихэсгэх. Жишээ нь: гїїрэн кран ба хучилтын элементїїдийн хоорондын зай, лифтийн хонгилын овор хэмжээ гэх мэт.

6.3. Суумтгай хєрсєнд гадсан суурийн зураг тєсєл зохиох онцлог.

6.3.1. Суумтгай хєрсєнд гадсан суурийг хэрэглэхдээ гадсан суурь ба ердийн хєрсєнд хэрэглэдэг суурь хоёрын техник эдийн засгийн харьцуулсан їзїїлэлтїїдийг їндэслэл болгоно.

Ι тєрлийн суумтгай хєрсєнд хэрэглэх гадсан суурийн зураг тєслийг зураг тєслийн ямар ч байгууллага гїйцэтгэж болно.

Харин ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрсний хувьд зураг тєслийн туршлагатай тєвлєрсєн байгууллага гїйцэтгэх нь зїйтэй.

6.3.2. Гадсан суурийн зураг тєсєлд зориулсан инженер хайгуулын судалгааг мэргэжсэн байгууллагаар гїйцэтгїїлнэ.

Суумтгай хєрстэй барилгын талбайн инженер хайгуулын судалгаагаар суумтгай хєрсний тєрлийг хєрс жингээрээ суух нэмэлт суултын тухайн ба хамгийн их утгын хамт тодорхойлох ба мєн энэ нормын 6.3.5-ын шаардлагын дагуу гадас суулгах хєрсний їеийг ялгаж єгнє.

БНбД 2.02.01-94

112

Хєрс шинжлэх зорилгоор цооног єрємдсєн, шурф ухсан, эсвэл том голчтой хошуугаар цооног єрємдсєн байх ба тэдгээрийн хоорондын зай 50 м- ээс багагїй байх ёстой.

Бие биенээсээ тусдаа орших барилга байгууламжийн хїрээнд 4-єєс доошгїй цооног, харин 1300 м 2 -аас бага талбайд барих барилгад 3 цооног єрємдєнє. /6.1.3-г їз/.

Харин Ι ба ΙΙ ангиллын барилга байгууламжийн зураг тєсєлд хєрс шинжлэх зорилгоор єрємдєх цооногийн заримыг шурф ухаж буюу том голчтой хошуугаар цооног єрємдєж гїйцэтгэхдээ тусгах хэрэгтэй.

6.3.3. Цооног ба шурфын гїнийг суумтгай хєрсний нийт зузаанаас хамааруулан тогтоох ёстой. Гадсыг суумтгай биш хєрсєнд тулгахаар тєлєвлєх їед хадан бус хєрсєнд гадасны тулах тївшнээс доош 1 м-ээс багагїй, хадан хєрсєнд бол 0,5 м-ээс багагїй гїнтэй єрємдлєг хийнэ.

6.3.4. Зураг тєслийг нь зохиож байгаа барилга байгууламжийн хил хязгаарын хїрээнд буюу тїїний ойролцоо /5 метр хїртэл зайд/ шурф ухахгїйгээр хєрсний физик механик шинж чанар тодорхойлсон бол гадсан суурийн ажлын баримт бичгийг боловсруулж болохгїй.

Лабораторийн судалгаанд зориулсан хєрсний дээжийн тоо авах зарчмыг СНиП. Ι .02-07-37-ын шаардлагын дагуу тодорхойлж гїйцэтгэнэ. Тэгэхдээ гадасны їзїїр байрлах хєрснєєс, мєн тїїнээс доош 5 м-ээс багагїй гїн дэх хєрснєєс дээж заавал авах шаардлагатай.

6.3.5. Суумтгай болон норголтын їед бат бэх, хэв гажилтын шинжээ бууруулах бусад тєрлийн хєрсний їеийг гадас нэвт єнгєрєх боломжтой нєхцєлд хєрс норгож гадсан суурь хэрэглэж болно.

Гадасны доод їзїїрийг ихэвчлэн хадан хєрс, нягт ба дунд зэргийн нягттай элсэн хєрсєнд суулгах бєгєєд Ι тєрлийн хєрсний нєхцєлтэй талбайд усаар ханасан їедээ 6 . 0 < L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд бїх тєрлийн гадасны їзїїрийг суулгана. ΙΙ тєрлийн хєрсний нєхцєлтэй талбайд u g s S S ≤ , l тохиолдолд усаар ханасан їедээ 4 . 0 < L J урсалтын

їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд зоомол гадасны їзїїрийг, 2 . 0 < L J байх мєн хєрсєнд єрємдмєл цутгамал гадасны їзїїрийг суулгана. ΙΙ тєрлийн хєрсний нєхцєлд u g s S S > , l байхад усаар ханасан їедээ 2 . 0 < L J урсалтын

їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд зоомол гадасны їзїїрийг 0 ≤ L J байх

мєн хєрсєнд єрємдмєл цутгамал гадасны їзїїрийг суулгана. /Їїний g s S , l -

асгаас болон хєрсний гадаргуу дахь бусад ачааллыг бодолцсон хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр їїсэх нэмэлт суулт/.

Дурьдсан хєрсєнд гадас суулгах гїнийг тооцоогоор тогтоох ба гадасны суулт нь хязгаарын суулт u S - аас хэтрэхгїй байх нєхцєлийн хамгийн ихээр авах

бєгєєд мєн гадасны даацын шаардлагыг хангах нєхцєлийг бодолцоно. Тайлбар: 1. Хэрэв дээр дурьдсан хєрсийг нэвтлэх нь тодорхой

тохиолдолд нэгдїгээр зэргийн суумтгай хєрсєнд барих ΙΙΙ ангиллын барилга байгууламжийн гадсан суурийн їзїїрийг 0,3 МПа-аас багагїй даралттай їеийн харьцангуй суумтгай байдал 03 . 0 < l s ε байх хєрсєнд 1 м-ээс багагїй гїнд

суулгахыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд гадасны даац хангалттай байх шаардлагатай байх бєгєєд буурь хєрсний болзошгїй суултын нийлбэр хєрсний жигд биш норолтын їе дэх зєвшєєрєгдєх хязгаараас хэтэрч болохгїй.

БНбД 2.02.01-94

113

2. Хэрэв гадасны даацат чанарыг туршилтаар баталсан бол нэгдїгээр тєрлийн хєрсний нєхцєлд барих ΙΙΙ ангиллын Ι давхар барилгын баганан гадасны їзїїрийг харьцангуй суумтгай байдал 02 . 0 ≥ l s ε байх хєрсєнд тулгаж

болно.

6.3.6. Ι зэргийн суумтгай хєрсєнд хэрэглэх гадсыг энэ нормын 3 дугаар бїлгийн заалтын дагуу тооцох бєгєєд гадасны їзїїр дэх хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R ба гадаргуугаарх хєрсний эсэргїїцэл i f , пропорционалын

илтгэлцїїр 1 K , хэв гажилтын модуль E , дотоод їрэлтийн єнцєг ϕ , хувийн барьцалдах хїч C - г дараахь нєхцєлєєр тодорхойлно.

а/ Хэрэв хєрс норж болзошгїй бол усаар ханаснаар їзэж хїснэгтийн тооцооны їзїїлэлтийг дараахь томъёогоор тодорхойлсон урсалтын їзїїлэлтийн утганд харгалзуулж авна.

P L

P s

w

L W W

W J

−

− ⋅

= γ γ l 9 , 0

/6.13/

Їїний: l - байгалийн нягттай хєрсний сївэрхэгийн илтгэлцїїр w γ - усны нягт = w γ 10 кН/м 3 /1тх/м 3 /

s γ - хєрсний хатуу хэсгийн нягт, кН/м 3 /тх/м 3 /

P W - хєрсний имрэгдлийн ба урсалтын хязгаар дахь чийг, нэгжийн хувиар

Хэрэв /6.13/ томъёогоор 4 , 0 < L J гарвал 4 , 0 = L J гэж авна. б/ Хэрэв хєрс норох боломжгїй бол байгалийн нєхцєл дэх хєрсний чийг

ба урсалтын їзїїлэлт L J -ийн утганд харгалзуулж авна. Хєрсний чийг

имрэгдлийн хязгаар дахь чийгнээс бага P W W < байвал чийгийн хэмжээг P W -тэй тэнцїї гэж авна.

6.3.7. Ι зэргийн суумтгай хєрсєнд хэрэглэх гадасны даацыг гадасны нийт уртын дагууд хєрсийг хэсэгчилэн норгож статик туршилтаар тодорхойлохоор бол статик ба динамик ачааллаар гадас турших УСТ 3388-87-г баримтлах хэрэгтэй.

6.3.8. ΙΙ зэргийн суумтгай хєрсєнд хэрэглэх гадасны даацыг дараахь нєхцєлєєр тооцно.

n c K

d P F

N γ γ

− ≤ /6.14/

Їїний: N - нэг гадсанд ирэх тооцооны ачаа, кН /тх/ d F - гадсан суурийн даац. Їїнийг энэ нормын 6.3.10-ын дагуу

тодорхойлно. K γ - энэ нормын 3 дугаар бїлгийн заалтаар авах найдварын

илтгэлцїїр. c γ - нэмэлт суултын утгаас хамаарах ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр.

= l s S 5 см байхад 0 = c γ

БНбД 2.02.01-94

114

2 ≥ l s S см байхад = c γ 0,8 l s S - ийн завсрын утгад харгалзах c γ - ийн утгыг

завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно. n P - энэ нормын 6.3.9-д зааснаар тодорхойлох їрэлтийн сєрєг хїч.

6.3.9. Гадасны хажуу гадаргууд їйлчлэх усаар ханасан хєрсний їрэлтийн сєрєг хїч n P ба байгалийн чийгтэй хєрсєн дэх n P′ -ыг УСТ 3388-82-ын дагуу

гадас сугалах туршилтаар тодорхойлох l s h урттай гадасны эсэргїїцлийн

хязгаарын утгаар авна. Гадас сугалах туршилт хийхээс ємнє сєрєг хїчний утгыг дараахь

томъёогоор тодорхойлж болно.

i s h

i n h u P ∑ = l

o τ /6.15/

Їїний: u - гадасны периметр, м

l s h - нэмэлт суултад орох хєрсний їеїдээс гадасны хажуу гадаргууд

їзїїлэх їрэлтийн хїчний нийлбэрийг тодорхойлох гїн, м. Энэ гїнд хєрсний єєрийн жингээс їїсэх нэмэлт суултын хэмжээ 0,05м байна.

i h - гадасны хажуу гадаргуутай шїргэлцдэг, норолтын їед суулт

їзїїлэх суумтгай хєрсний їеийн зузаан, м. i τ - 6 м хїртэл гїнд дараахь томъёогоор тодорхойлох тооцооны

эсэргїїцэл, кПа/тх/м 2 /

1 1 C tg zg i + ⋅ = ϕ ξσ τ /6.16/

Харин 6 м l s h h ≤ < їед i τ - ийн утга тогтмол бєгєєд 6 м дахь i τ - ийн утгаар

авна. Энд: ξ - хажуугийн даралтын илтгэлцїїр, 0,7-той тэнцїї

1 1 ,C ϕ - хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг, хувийн барьцалдах хїчний

/ l s h гїнээрх дунджилсан/ тооцооны утга. УСТ 2316-84-ийн дагуу

тодорхойлно. zg σ - усаар ханасан хєрсний єєрийн жингээс їїсэх босоо хїчдэл.

кПа /тх/м 2 /

6.3.10. Шахах ачаалалд ажиллах гадасны даац d F - г дараахь байдлаар

тодорхойлно. Їїнд: а/ хєрсийг хэсэгчлэн норгож статик туршилтаар тодорхойлох шахах

ачааллаар туршихад l урттай гадасны їзїїлэх даац ба l s h урттай гадасны

сугалах ачаанд їзїїлэх даацын ялгавараар тогтооно. б/ l s h гїнээс дооших хєрс усаар бїрэн ханасан нєхцєлд 3 дугаар бїлгийн

заалтаар тооцоогоор тодорхойлно.

6.3.11. ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрсєнд гадсыг заавал статик ачаагаар туршина.

БНбД 2.02.01-94

115

6.3.12. Хєрсний єєрийн жингээс їзїїлэх нэмэлт суултын хэмжээ 30 см-ээс их їед гадсан суурийн болзошгїй хэвтээ шилжилтийг тооцоолж їзэх хэрэгтэй.

6.4. Суумтгай хєрсєнд буурь суурийн ажил гїйцэтгэхэд санал болгох аргууд.

6.4.1. Суумтгай хєрсєнд суурь байгуулахад эдийн засгийн хувьд арай илїї тохиромжтой дараахь аргууд байдаг. Їїнд:

а/ хїнд нїдїїрээр хєрс нягтруулах б/ хєрсєн дэр хэрэглэх в/ зоомол буюу єрємдмєл гадсан суурь хэрэглэх г/ суурийн нїхийг хїнхээлж нїдэх технологийг ашиглан

хєрс нягтруулан суурь байгуулах.

6.4.2. Хїнд нїдїїрээр хєрс нягтруулахад 3-15 тонны жинтэй нїдїїр хэрэглэнэ. Хєрсийг норгож тохиромжтой чийгтэй болсны дараа хєрсийг нїдэж нягтруулна.

6.4.3. Нїдїїрийг унагах механизмд 15-60 тоннын ачаа єргєх хїчин чадалтай кран-экскаваторыг ашиглана.

6.4.4. Хєрс нягтруулахад хэрэглэх нїдїїрийн жин, голч, хєрс нягтрах гїний хэмжээг 6.4 хїснэгтэд зааснаар авахыг санал болгож байна.

ХЇСНЭГТ 6.4.

Нїдїїрийн тєрєл

Статик хувийн даралт

Нїдїїрийн жин , m т

Нїдїїрийн голч , d м

Нягтралтын гїн s h , м

Т-1 0,025 3 1,25 1,5-1,9 Т-2 0,025 5 1,65 2,0-2,3 Т-3 0,025 7 1,95 2,3-2,7 Т-4 0,025 10 2,30 2,7-3,3 Т-5 0,020 15 2,85 3,3-4,0

6.4.5. Холбох тавцангийн улнаас доош суумтгай хєрсний їеийн зузаан 6-8 м-ээс хэтрэхгїй бєгєєд тїїнээс дооших хадан, нягт ба дунд зэргийн нягт элс усаар ханасан нєхцєлд 4 , 0 ≤ L J консистенцтэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд гадас тулах боломжтой їед зоомол гадас хэрэглэх нь тохиромжтой.

6.4.6. Єргєсгєсєн ултай єрємдмєл цутгамал гадсыг 2 , 0 ≤ L J консистенцтэй шаварлаг хєрсєнд хэрэглэвэл зохино.

6.4.7. ΙΙ зэргийн суумтгай хєрсєнд хийцлэлийн болон уснаас хамгаалах арга хэмжээг дараахь тохиолдолд иж бїрэн авах хэрэгтэй. Їїнд:

- хєшїїн хийцтэй барилгын хувьд барилгажилтын талбайд ирэх шилжїїлсэн даралт 0,15 МПа-аас хэтрэхгїй, уян холбоостой барилгын хувьд багана бїрд ирэх ачаа 1500 кН/150т/-оос ихгїй байхад хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр їїсэх нэмэлт суулт

10 , ≤ g s S l см бол;

БНбД 2.02.01-94

116

Хэрэв уг суулт 20 10 , − = g s S l см байвал дээр дурдсан даралт, ачааны

хэмжээг харгалзан 0,08 МПа ба 1000 кН/100т/-оос ихгїй байх ёстой.

6.4.8. Суурийн нїхийг хїнхээлж нїдэх технологийг дараахь тохиолдолд санал болгож байна. Їїнд:

а/ хєрсийг 8-10 м гїнд нягтруулж їргэлжилсэн нягт хєрсєн дэр бий болгох;

б/ хїнхээлж нїдсэн нїхэнд нэг суурь 100-5000 кН даацтай байх суурь байгуулах;

6.4.9. Нїдїїрийн жин, тїїний хэмжээ, єргєх механизмыг суумтгай хєрсний тєрєл, физик механик шинж чанар, барилгын хийцлэлийн бїдїївч, їйлчлэх ачаа, хєрс нягтруулах шаардлагатай гїнээс хамааруулан сонгоно.

6.4.10. Суурийн нїхийг хїнхээлж нягтруулах технолог монгол орны хєрсний нєхцєлийн шинэ арга болох учир туршилтаар шалгасны дараа энэ технологийг хэрэглэнэ.

7. ГАЗАР ХЄДЛЄЛИЙН МУЖИД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙН ЗУРАГ ТЄСЄЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

7.1.1. Газар хєдлєлийн 7,8,9 баллын нутагт барих барилга

байгууламжийн буурийн зураг тєсєл зохиохдоо 87 ­ Ì

81 ­ 7 ­ II ÑÍèÏ -ийн шаардлагыг

їндэслэл болгохоос гадна барилгын талбайд явуулсан газар хєдлєлийн бичил мужлалын судалгааны материалыг ашиглана. 7-гоос доош баллын газар хєдлєлтэй нутагт барилгын буурийн зураг тєсєл зохиохдоо газар хєдлєлийн їйлчлэлийг тооцохгїй байж болно.

7.1.2. 87 ­ Ì

81 ­ 7 ­ II ÑÍèÏ -ийн заалтаар газар хєдлєлийн шинж чанараараа Ι

ба ΙΙ ангилалд хамаарах хєрсєнд суурь суулгах гїнийг ихэвчлэн газар хєдлєлгїй мужид барих барилгын суурь суулгалтын гїнтэй адилаар сонгоно. Газар хєдлєлийн шинж чанараараа ΙΙΙ ангилалд хамаарах хєрснєєс тогтсон талбайд 2 дугаар бїлгийн заалтаар хиймэл буурь хийх нь зохимжтой.

7.1.3. Нэг буюу хэд хэдэн залгасан хэсгээс бїрдсэн барилгын суурийг гїн суулгах боломжгїй їед хадан биш хєрсєнд нэг тївшинд суулгах боломжгїй їед хадан биш хєрсєнд нэг тївшинд суулгах боломжгїйд хїрвэл 2 дугаар бїлгийн /2.2/ нєхцєлийг хангах шаардлагатай бєгєєд хєрсний дотоод їрэлтийн єнцгийн тооцооны утгыг газар хєдлєлийн 7 баллын мужид 2 0 -аар, 8 баллд 4 0 -аар, 9 баллд 7 0 -аар тус тус багасгасан байна.

7.1.4. Газар хєдлєлийн мужид барих барилгын угсармал шугаман суурийн дээд талд 40 мм-ээс багагїй зузаантай, 100 маркийн зуурмаган їе хийж, 10 мм-ийн огтлолтой дагуу арматурыг 7 баллд 3 ширхэгийг, 8 баллд 4, 9 баллд 6 ширхэгийг тус тус тавина.

Дагуу арматурыг 300÷ 400 мм тутамд 6 мм-ийн огтлолтой хєндлєн шилбээр холбоос хийнэ. Зоорийн угсармал хавтгаалжин хана барилгын шугаман суурьтай хийцлэлийн холбоостой хийгдсэн тохиолдолд дээр дурдсан зуурмаган їеийг хийх шаардлагагїй.

БНбД 2.02.01-94

117

7.1.5. Том гулдмайгаар зоорийн хана ба суурийг єрєхдєє єргийн эгнээ бїрт ам дарах зарчмыг хатуу баримтлахын хамт бїх ханын уулзвар ба булангууд ам зєрїїлгийн хэмжээ гулдмайн єндрийн 1/3-аас багагїй байхаас гадна суурийн гулдмайнууд тасралтгїй шугаман байдлаар єрєгдсєн байвал зохино.

Гулдмайнуудын хоорондын заадсыг 25-аас багагїй маркийн зуурмагаар дїїргэх шаардлагатай. 9 баллын газар хєдлєлд тооцох барилгын суурь ба зоорийн ханын булан, уулзварын хэвтээ заадаст арматурын тор тавих шаардлагатай. 7 ба 8 баллын газар хєдлєлийн бїсэд барих 3 хїртэл давхар барилгын зоорийн ханын єртєгт 50 хїртэл хувийн нїхтэй гулдмайнуудыг хэрэглэж болно.

7.1.6. Газар хєдлєлтийн эсрэг заадсаар барилгыг нийт єндєрийн дагуу салгавал зохино. Газар хєдлєлтийн эсрэг заадас барилгын суултын заадастай давхацсанаас бусад тохиолдолд сууринд заадас гаргахгїй байхыг зєвшєєрнє.

7.1.7. Суумтгай, сэвсгэр, элсэн, асгамал болон иймэрхїї тєрлийн хєрсєнд 8 баллын газар хєдлєлд тооцогдох барилгын угсармал суурийн доод талд 12 мм-ийн голчтой 4 ширхэг дагуу арматур, 9 баллын газар хєдлєлд дээрх тооны 14 мм-ийн голчтой дагуу арматурыг тус тус байрлуулах ба 30÷ 40 см тутамд 6 мм-ийн голчтой хєндлєн шилбээр холбоно.

Дан ба 2 давхар барилгад хэрэглэх дагуу арматурын голчийг 7.1.7-д заасан хэмжээнээс 25 хувиар багасгаж болно.

7.1.8. Тусдаа орших баганан сууриуд єєр хоорондоо заавал холбогдсон байх ёстой. Энэ зорилгоор ханын доорх суурийн дам нурууг тємєр бетоноор тасралтгїй їргэлжилсэн байдлаар хийнэ. 9 баллын газар хєдлєлд тооцогдох барилгын дотор талын баганууд єєр хоорондоо мєн холбогдсон байх ёстой.

7.1.9. Байгалийн чулуугаар єрсєн суурь хийхийг зєвхєн 7 баллын газар хєдлєлд тооцогдох 5 м хїртэл єндєртэй дан барилгад зєвшєєрнє.

7.2.Буурийн тооцоонд тавих шаардлага

7.2.1. Газар хєдлєлийн їйлчлэлд буурийн зураг тєсєлд зохиохдоо ачааны онцгой хослолд даацын тооцоог їндэслэнэ. Суурийн урьдчилсан хэмжээг энэхїї нормын 2 дугаар бїлгийн заалтаар ачааны хослолд /їндсэн/ газар хєдлєлийн їйлчлэлийг тооцоогїй хийсэн буурийн хэв гажилтын тооцоогоор тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

7.2.2. Хадан хєрсний бат бэх, хадан биш хєрсний тогтвор, тїїнчилэн суурь улаараа шилжихгїй ба онхолдохгїй байх нєхцєлийг хангах зорилгоор буурийн даацын тооцоог ачааны онцгой хослолд хийнэ.

Газар хєдлєлийн їйлчлэлд буурийн хэв гажилт нь /їнэмлэхїй ба жигд биш суулт, хазайлт гэх мэт/ ачааны їндсэн хослолоор тооцсон зєвшєєрєгдєх хязгаарын утгаас хэтэрч болно. Иймээс газар хєдлєлийн їйлчлэлийг оруулсан ачааны онцгой хослолоор буурийн хэв гажилтыг тооцохгїй.

7.2.3. Газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцож барилга байгууламжийн гадсан суурийг хязгаарын Ι тєлєв байдлаар ачааны онцгой хослолд тооцох ёстой. Энэ тохиолдолд дараахь нєхцєлийг зайлшгїй їзнэ. Їїнд:

а/ гадасны даацыг сугалах ба шахах ачааны їйлчлэлд тодорхойлох;

БНбД 2.02.01-94

118

б/ гадасны хажуу гадаргуугаас хєрсєнд дамжуулж буй даралтыг хязгаарлах нєхцєлєєр хєрсний тогтворыг шалгах;

в/ тооцооны хїчдэлийн /дагуугийн хїч гулзайлгах момент ба хєндлєн хїч/ хамтарсан їйлчлэлд гадсыг материалын бат бэхээр тооцно. Эдгээр хїчдэлийн хэмжээг газар хєдлєлийн тооцооны ачааг оролцуулан 3 дугаар бїлгийн заалтаар тогтооно.

7.3 Тєвийн бус ачаалал ба газар хєдлєлийн їйлчлэлд буурийн даацыг тооцох арга

7.3.1. Сууриар дамжин їйлчлэх тєвийн бус босоо ачаагаар буурийн даацыг дараахь нєхцєлєєр тооцно.

n

eq u eq c a

N N

γ γ , , ⋅

≤ /7.1/

Їїний: a N - онцгой хослол дахь тєвийн бус тооцооны ачааны босоо байгуулагч

eq u N , - газар хєдлєлийн їйлчлэлийн їе дэх буурийн хязгаарын

эсэргїїцлийн хїчний босоо байгуулагч eq c, γ - газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцсон ажиллах нєхцєлийн

илтгэлцїїр. Їїнийг газар хєдлєлийн шинж чанараараа хєрсний Ι , ΙΙ ба ΙΙΙ ангилалд хамаарах хєрсєнд харгалзуулан 1,0; 0,8; 0,6-тай тэнцїїгээр авна. Газар хєдлєлийн1;2 ба 3 давтамжтай мужид барих барилга байгууламжийн хувьд eq c, γ -ийн утгыг

харгалзан 0,85; 1,0; 1,15-аар їржїїлнэ. /Газар хєдлєлийн давтамж газар хєдлєлтийн шинж чанараар ялгасан хєрсний ангиллыг газар хєдлєлтэй нутагт барилгын зураг тєсєл зохиох нормд тодорхойлно/.

n γ - Байгууламжийн зориулалтаас хамаарах найдварын илтгэлцїїр.

Їїнийг 2 дугаар бїлгийн заалтаар авна. Ачааны хэвтээ байгуулагчийг суурийн улны шилжээсийн тооцоонд бодолцоно. /7.1/ нєхцєлєєр газар хєдлєлийн їйлчлэлд буурийн тогтвор хангагдаж байх ачааны хамгийн их хэмжээ a N - г тодорхойлно.

Суурийн улны шилжилтийг шалгах тооцоог газар хєдлєлтийн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр eq c, γ - г бодолцон суурийн уланд

їзїїлэх хєрсний їрэлтийн /2.17/ нєхцєлєєр хийнэ.

7.3.2. Газар хєдлєлийн їйлчлэлийг оруулсан ачааны онцгой хослолын їед хадан буурь хєрсний хязгаарын эсэргїїцлийн хїчний босоо байгуулагчийг энэ нормын 2 дугаар бїлгийн заалтаар тодорхойлно. Харин хадан биш буурь хєрсний хувьд газар хєдлєлийн хэлбэлзлийн нєлєєг бодолцон хєрсний хїчитгэсэн тєлєв байдалд нэг чиглэлийн шилжилтийн бїдїївчээр тодорхойлно.

7.3.3. Газар хєдлєлийн хэлбэлзлийн їйлчлэл дэх хадан биш буурийн даацын тооцоонд суурийн улны захаарх хязгаарын даралтын эпюрийн /зураг 7.1/ хэмжээсийг /ординат / дараахь томъёогоор тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

119

( )1

1 1 1 1 0

1ϕ

ξ γ ξ g

c q t

C F d F P ⋅ −

+ ⋅ ′ ⋅ ⋅ = / 7.2 /

( ) 3 2 1 0 F K F b P P eq b ⋅ − ⋅ ⋅ ⋅ + = γ ξ γ / 7.3 /

Энд: γ ξ ξ ξ , , c q - суурийн хэлбэрээс хамаарах илтгэлцїїр / суурийн улны урт ба

єргєний хэмжээг ачааны зєрєх мєрийн хэмжээгээр бууруулахгїйгээр / 2.14 / томъёогоор тодорхойлно. 3 2 1 , , F F F - хєрсний дотоод їрэлтийн єнцгийн тооцооны утга 1 ϕ -с

хамааруулан 7.2 зургийн бїдїївчээр тодорхойлох илтгэлцїїрїїд. 1 1 ,γ γ ′ - суурийн улнаас дээш ба доош орших хєрсний хувийн жингийн

тооцооны утга /газар доорх усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцоно/. d - суурь суулгалтын гїн. Суурийн тал бїрээс жигд биш босоо ачаа

їйлчлэх тохиолдолд хамгийн бага ачаанд /жишээ нь: зоорийн талаас їйлчлэх ачаа/ харгалзах утгыг авна.

eq K - барилгын талбай дахь газар хєдлєлийн 7.8 ба 9 баллд нь

тохируулж 0,1; 0,2; 0,4- тэй тэнцїїгээр авах илтгэлцїїр.

Тайлбар: 3 2 F K F eq < байвал / 7.3 / томъёонд 0 P P â = гэж авна. Тооцооны

ачаа ба хязгаарын даралтын эпюрийн зєрєх мєр u a e e , - г дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

a

a a N

M e = / 7.4 /

0

0

6 P P P P b e

b

b u +

− ⋅ = / 7.5 /

Їїний: a a M N , - ачааны хослолын їед суурийн уланд нь шилжсэн тооцооны

ачааны босоос байгуулагч ба момент Зєрєх мєрийн u a e e , утгууд суурийн тэгш хэмийн босоо тэнхлэгийн нэг тал

руу чиглэсэн байх ба ижил тэмдэгтэй байна. Учир нь ачааны зєрєх мєрийн эсрэг чиглэсэн шилжээс хєрсєнд їїсэх їед буурийн даац хамгийн бага байдаг.

a e ба u e - ийн харьцаанаас хамаарч буурийн эсэргїїцлийн хязгаарын

хїчний босоо байгуулагчийн хэмжээг тодохойлно. Їїнд:

u a e e ≤ їед ( ) b eq u P P b N + = o l 5 . 0 , / 7.6 /

БНбД 2.02.01-94

120

Зураг 7.1 Газар хєдлєлийн їед суурийн уланд їйлчлэх хязгаарын даралтын эпюр.

Зураг 7.2 Газар хєдлєлийн нєхцєлд

буурь, суурийн даацын тооцоо хийхэд ашиглах

илтгэлцїїрийн график

u a e e ≥ ( ) b e P b N a b eq u 6 1 , + = l / 7.7 /

Шугаман сууринд / 7.1 / томъёог хэрэглэвэл ачаа ба буурийн хязгаарын эсэргїїцлийг суурийн нэгж утганд / 1 = l / тооцоолно.

БНбД 2.02.01-94

121

7.3.4. Хоёр чиглэлд моментын ачааны їйлчлэх їед буурийн даацыг тооцоолохдоо бие биеэсээ їл хамаарах чиглэлд бїрд хїч ба момент болгон салгаж тооцно.

7.3.5. Газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцсон ачааны онцгой хослолд буурь суурийг тооцохдоо дараахь нєхцєлд биелэгдэж байвал суурийн ул зарим хэсгээрээ хєрснєєс хєндийрєхийг зєвшєєрнє. Їїнд:

тооцооны ачааны зєрєх мєр a e нь моментийг їйлчлэлийн хавтгайд

суурийн єргєний гуравны нэгээс ихгїй; жиших сууринд буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїчийг тодорхойлоход

моментын їйлчлэлийн чиглэл дэх суурийн улны хэмжээ шахагдах бїсийн хэмжээтэй тэнцїї 5 , 1 = c b / a e b 2 − / бол;

хєрсєн дээр суурь бїрэн биш хэмжээгээр тулгуурласныг бодолцсон суурийн улны захаар їїсэх хамгийн их даралт нь буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн эпеюрийн захын ординатаас хэтрэхгїй байвал;

Суурийн улан доорх тооцооны хамгийн их даралтыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

â

a

a P e b

N P ≤

−

=

2 3

2 max

l

/ 7.8 /

Їїний: b - суурийн єргєн

a a e N , - /7.4/ томъёоны тэмдэглэгээтэй ижил, гэхдээ 6 b e a > байна.

c â b P − - боломжит єргєнтэй суурийн хувьд / 7.3 / томъёогоор тодорхойлно.

Энд:

6 b e a > їед / 7.7 / томъёо нь дараахь байдалтай болно.

b eq u P b N ⋅ ⋅ = l 5 , 0 , / 7.9 /

7.4. Газар хєдлєлд тогтвортой гадсан суурийн зураг тєсєл зохиох онцлог

7.4.1. Шахах ба сугалах ачаанд гадасны даац eq F - г тооцоход / 3.3 /

томъёонд орсон R ба i f утгыг 7.1 хїснэгтийн буурь хєрсний ажиллах

нєхцєлийг бууруулах илтгэлцїїр eq γ , ба 2 eq γ - аар їржїїлж тодорхойлно.

Мєн R -ийн утгыг нь ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 3 eq γ -ээр їржїїлнэ.

Їїнийг дараахь байдлаар авна. 3 ≥ l бол 0 , 1

3 = eq γ

3 < l бол 9 , 0 3

= eq γ Энд l нь 3 дугаар бїлгийн залтаар

тодорхойлох гадасны шилжїїлсэн урт. Тїїнээс гадна тооцооны d h гїн хїртэлх гадасны хажуу гадаргуугаарх

хєрсний эсэргїїцэл i f - г тэгтэй тэнцїї гэж тооцно. /7.4.2-ыг їз/

БНбД 2.02.01-94

122

7.4.2. Гадасны хажуу гадаргуугаарх хєрсний эсэргїїцлийг тооцохгїй байх тооцооны d h гїнийг /7.10/ томъёогоор тодорхойлж ∈ α 3 утгаас ихгїйгээр авна.

( )

+

− =

∈

∈

1 1 1 2

3 1

C tg a b

M a H a h

p

d

ϕ γ α

α /7.10/

Їїний: 3 2 1 , , a a a - хэмжих нэгжгїй илтгэлцїїрїїд. Тусдаа гадас болон єндєр

холбох тавцантай гадсан суурьт 5 , 1 1 = a ; ; 8 , 0 2 = a 6 , 0 3 = a ; нам

холбох тавцанд хєшїїн бэхлэгдсэн гадсан суурьт 2 , 1 1 = a ; ; 2 , 1 2 = a ; 0 3 = a гэж авна.

M H , -газар хєдлєлийн їйлчлэлийг оруулсан ачааны онцгой хослолын їед хєрсний гадаргуугийн тївшинд гадсанд їйлчлэх хэвтээ хїч, кН/тх/ ба гулзайлгах моментын кН.м/тх.м/ тооцооны утга;

∈ α - 3 дугаар бїлгийн заалтаар тодорхойлох хэв гажилтын илтгэлцїїр, 1/м.

p b - 3 дугаар бїлгийн заалтаар тодорхойлсон гадасны боломжит

єргєн, м. 1 γ - хєрсний хувийн жингийн тооцооны утга, кН/м 3 /тх/м 3 /.Усаар ханасан

хєрсний хувьд усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцож тодорхойлно. 1 1 ,C ϕ -хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг, град ба хувийн барьцалдах

хїчний. кН /м 2 /тх/м 2 / тооцооны утга. Газар хєдлєлийн ачааны їйлчлэлд тооцооны гїн d h -г тодорхойлохдоо

хєрсний дотоод їрэлтийн єнцгийн тооцооны утга 1 ϕ -г 7 баллын газар хєдлєлтєнд 2 0 -аар, 8 баллд 4 0 -аар, 9 баллд 7 0 -аар тус тус багасгаж авна.

7.4.3. 5 , 0 > L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шавар ба усаар ханасан тоосорхог элсэн хєрсєнд бэхлэгдсэн газар хєдлєлийн їйлчлэлийн нєлєєнд байгаа гїїрний гадсан суурийн тооцоонд 3 дугаар бїлгийн энэ хєрсєнд шилжїїлэх пропорционалийн илтгэлцїїр − 1 K г 30 хувиар багасгаж тооцно.

7.4.4. Босоо чиглэлтэй шахах ба сугалах ачаанд ажиллаж байгаа гадасны газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцон хээрийн туршилтын дїнгээр дараахь томъёогоор тодорхойлж, кН/тх/-оор илэрхийлнэ.

d eq eq F K F ⋅ = /7.11/

Їїний: eq K - газар хєдлєлийн їйлчлэлд гадасны даацын бууралтыг бодолцсон

илтгэлцїїр. Газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцсон 7.4.2-р зїйлийн заалтаар тодорхойлох гадасны даац eq F - г 3 дугаар

бїлгийн заалтаар тодорхойлох /газар хєдлєлийн їйчлэлийг бодолцоогїй/ гадасны даац d F - д харьцуулсан харьцаагаар авна.

d F - 3 дугаар бїлгийн заалтаар /газар хєдлєлийн їйлчлэлийг

бодолцоогїй/ хєрсний статик зондын туршилтаар тодохойлсон гадасны даац, кН/тх/.

БНбД 2.02.01-94

123

7.4.5. Хєрс норох боломжгїй гэж їзвэл суумтгай ба хєємтгий хєрсєнд ачааны онцгой хослолд газар хєдлєлийн їйлчлэлийг оруулсан гадасны тооцоог хєрсний байгалийн чийгтэй їеийн нєхцєлєєр хийнэ. Хэрэв хєрс норж болзошгїй гэж їзвэл усаар бїрэн ханасан хєрсний нєхцєлєєр тооцно. Энэ тохиолдолд ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрсєн дэх гадасны даацыг тодорхойлохдоо хєрсний болзошгїй сєрєг їрэлтийн хїчийг тооцохгїй.

7.4.6. Газар хєдлєлийн мужид хєндлєн арматургїй гадаснаас бусад бїх тєрлийн гадсан суурийг хэрэглэж болно. Єрємдмєл цутгамал гадсан суурийг зєвхєн цооногийн ханыг бэхлэх шаардлагагїй тогтвортой хєрсєнд хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Ийм тохиолдолд гадасны огтлол 40 см-ээс багагїй, гадасны урт ба тїїний огтлолын харьцаа 25-аас ихгїй байх ёстой.

Тайлбар: Усаар ханасан хєрсийг нэвтлэн єрємдмєл ба цутгамал гадас суулгах шаардлагатай бол уснаас хамгаалсан буцааж сугалах яндан хоолой хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

7.4.7 Газар хєдлєлийн мужид гадсан суурийн зураг тєсєл зохиохдоо гадасны їзїїрийг 5 . 0 ≤ L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрс, нягт ба дунд зэргийн нягттай элс, том хэмхдэст хєрс, хадан хєрсєнд тулж байхаар тєлєвлєнє. Гадасны їзїїр 5 . 0 > L J урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрс, усаар ханасан сэвсгэр элсэн хєрсєнд тулахыг зєвшєєрєхгїй.

7.4.8. Газар хєдлєлийн мужид гадас суулгах гїнийг 4 м-ээс багагїйгээр, харин гадасны їзїїрт дунд зэргийн нягттай усаар ханасан элсэн хєрс байвал суулгах гїнийг 8 м-ээс багагїйгээр авна. Хээрийн судалгааны їед гадсанд газар хєдлєлийн хїчээр їйлчлїїлж туршсан туршилтын їндсэн дээр гадсан суурийн суулгах гїнийг багасгахыг зєвшєєрнє.

Їнэт тоног тєхєєрємж суурилуулаагїй хєдєє аж ахуйн дан барилгын гадсан суурь хадан хєрсєнд тулж байвал суурь суулгах гїнийг газар хєдлєлгїй мужийнхтай адил авна.

7.4.9. Барилгын тусдаа хэсгийн даацын ханын доорх гадсан суурийн холбох тавцан нь нэг тївшинд тасралтгїй їргэлжилж байрласан байх ёстой.

Гадасны дээд їзїїрийг холбох тавцанд суулгах гїнийг газар хєдлєлийн ачааг бодолцсон тооцоогор тодорхойлно. Барилга байгууламжид гадсыг холбох тавцангїй хийхийг зєвшєєрєхгїй.

7.4.10. Холбогдох техник эдийн засгийн їндэслэл дээр тулгуурлан гадсан сууринд бутрамтгай асгаасан материалаар /хайрга сайрга, том дунд ширхэгтэй элс/ хийсэн завсрын дэр бїхий гадсан суурь хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Тогтворжоогїй тєлєвт орших хєрснєєс тогтсон талбай, шим гарлын хєрсєнд, ΙΙ тєрлийн суумтгай хєрс, гадаргуугийн хотойлт, хєндийлж, нуранги бїхий геологийн тогтворгїй талбайд /гулсалт їїсэх боломжтой/ дээрх гадсан суурийг хэрэглэж болохгїй. Завсрын дэр бїхий гадсан суурьт газар хєдлєлгїй мужийнхтай ижил тєрлийн гадаснуудыг хэрэглэнэ.

7.4.11. Завсрын дэр бїхий гадсан суурийн гадсыг хэвтээ ачаанд тооцоолохгїй. Газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцсон шахах хїчинд ажиллах гадасны даацыг 7.4.1-ийн заалтаар тодорхойлно. Энэ їед гадасны хажуу

БНбД 2.02.01-94

124

гадаргуугийн дагуух хєрсний эсэргїїцлийг тооцох шаардлагатай / 0 = d h / ба

харин газар хєдлєлийн їйлчлэлийн їед гадасны доод їзїїрийн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 2 . 1 = eq γ байна.

125

125

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 7.1

Газа

р х

єд

лєл

ийн

то

оц

ооны

бал

л

Дор дурьдсан хєрсний эсэргїїцлийн R утгыг засварлах ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 1 eq γ

Дор дурьдсан хєрсний хувьд i f - ийн утгыг засварлах

ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр 2 eq γ

Нягт элсэн хєрс Дунд зэргийн нягттай элсэн хєрс

Дараахь урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог

шаварлаг хєрс

Дунд зэргийн нягттай ба элсэн

хєрс

Дараахь урсалтын їзїїлэлттэй тоосорхог шаварлаг хєрс

бага чийгтэй

ба чийгтэй

усаар ханасан

бага чийгтэй

ба чийгтэй

усаар ханасан 0 < L J

5 . 0 0 ≤ < L J бага

чийгтэй ба

чийгтэй

усаар ханасан 0 < L J J 75 . 0 0 ≤ < L J 1 75 . 0 ≤ < L J

7 10,9

0,9 0,95 0,85

0,8 -

1 1

0,95 0,9

0,95 0,85

0,9 -

0,95 -

0,85 0,8

0,75 0,75

8 0,9 0,8

0,8 -

0,85 0,75

0,7 -

0,95 0,95

0,9 0,8

0,85 0,75

0,8 -

0,9 0,8

0,8 0,7

0,7 0,65

9 0,8 0,7

0,7 -

0,75 0,6

- 0,9

0,85 0,85 0,7

0,75 0,65

0,7 -

0,85 0,65

0,7 0,6

0,6 -

Тайлбар: 1. 1 eq γ ба

2 eq γ -ын зураасны дээд талын утга зоомол гадсанд, зураасны доорх утга цутгамал гадсанд

хамаарна. 2.

1 eq γ ба 2 eq γ илтгэлцїїрийн утгыг газар хєдлєлийн 1, 2, 3 давтамжтай нутагт барих, барилга байгууламжид 0,85; 1,0;

1,15-аар їржїїлж авна. /зам тээврийн ба гидротехникийнхээс бусдад/. 3. Том хэмхдэст хєрс ба хадан хєрсєнд тулах гадасны даацыг тооцоолохдоо

1 eq γ ба 2 eq γ гэсэн ажиллах нєхцєлийн

илтгэлцїїрийг ашиглана.

БНбД 2.02.01-94

126

7.4.12. Завсрын дэртэй гадсан суурийн хэв гажилтыг тооцоолохдоо 3 дугаар бїлгийн заалтаар тодорхойлох жиших суурийн суулт ба завсрын дэрний суултын нийлбэрээр авна.

7.5. Мєнхцэвдэг хєрсєнд газар хєдлєлд тогтвортой буурь суурийн зураг тєсєл зохиох онцлог

7.5.1. Газар хєдлєлийн 7, 8, 9 баллын мужид мєнхцэвдэг хєрсийг ихэвчлэн Ι зарчмаар барилгын буурь болгон ашигладаг. Ι зарчмыг хэрэглэх боломжгїй їед суурь нь хадан буюу бусад гэсгээхэд бага суулт їїсгэдэг эсвэл урьдчилан гэсгээсэн ба нягтруулсан хєрсєнд тулж байвал ΙΙ зарчмыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

7.5.2. Хєндлєн арматурчлалгїй гадаснаас бусад газар хєдлєлгїй мужид хэрэглэдэг бїх тєрлийн гадсыг газар хєдлєлийн мужид хэрэглэж болно. Гадсан шонгоос бусад тєрлийн гадасны хєрсєнд суух гїн 4 м-ээс багагїй байх ёстой/ хєдєєгийн цєєн давхар барилгаас бусад/.

7.5.3. Газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцсон босоо ачаанд буурь сууурийн даацыг 4 дїгээр бїлгийн заалтаар тооцох бєгєєд харин найдварын илтгэлцїїрийг дараахь байдлаар авна. Їїнд:

мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд Ι зарчмаар ашиглах тохиолдолд 4 дїгээр бїлгийн заалтаар;

мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ΙΙ зарчмаар ашиглах тохиолдолд байгалийн буурин дээрх суурьт n γ -г 1,5-аар, гадсан суурьт 3 дугаар бїлгийн заалтаар

авна.

7.5.4. Мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар буурь болгон ашиглах тохиолдолд босоо ачаалагдсан дїїжин гадасны даац u F , тїїнчилэн баганан суурийн

даацыг газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцон 4 дїгээр бїлгийн заалтаар тодорхойлох ёстой. Энд суурьтай барьцалдан хєлдєх хєрс ба хєрсєн зуурмагийн шилжээсийн тооцооны эсэргїїцэл af R ба баганан суурийн улан

доорх буюу гадасны їзїїр дэх хєлдїї хєрсний тооцооны даралт R -г 7.2 хїснэгтээс авах ба буурийн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр eq γ - ээр їржїїлж

авна. Уян цэвдэг хєрсєнд суух гадасны хувьд af R - г мєнхцэвдэг хєрсний дээд

хилээс тооцооны гїн d h хїртэлх хязгаарт тэгтэй тэнцїїгээр авна. d h -г дараахь

томъёогоор тодорхойлно.

∈

= α 3

d h /7.12/

Їїний:

∈ α - “хєрс гадас” системийн хэв гажилтын илтгэлїїр. Їїнийг 7.5.5-д зааснаар туршилтын дїнгээр тодорхойлно.

7.5.5. Мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар буурь болгон ашиглах тохиолдолд 3 ба 4 дїгээр бїлгийн заалтын дагуу тооцооны хїчлэлийн /дагуу хїч, гулзайлгах момент, хєндлєн хїч/ хамтарсан їйлчлэлд газар хєдлєлийн ачааны тооцооны утгаас хамааруулан гадсыг материалын бат бэхээр тооцно. Уян цэвдэг хєрсєнд

БНбД 2.02.01-94

127

гадсан суурийн хувьд “ Хєрс гадас” системийн хэв гажилтын илтгэлцїїр , ∈ α м -1 - г гадсыг хэвтээ статик ачаагаар туршсан дїнгээр дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

J E u F h

δ α

0 34 , 1 = ∈ /7.13/

Їїний: h F - хэвтээ ачаа, кН/кгх/. Їїнийг 0,7 u h F , їржвэртэй тэнцїїгээр авна.

Энд: u h F , - ачаа нэмж єгєєгїй байхад туршиж буй гадасны шилжилт єсєж

эхлэх їеийн хєрсний гадаргуугийн тївшин дэх язгуурын хэвтээ ачаа, кН/кгх/.

0 u - хєрсний гадаргуугийн тївшин дэх гадасны хэвтээ шилжилт, м/см/.

Статик ачааны їйлчлэлд тооцох тохиолдолд шилжилт тогтворжих нєхцєлд харгалзах ачаа ба хэвтээ шилжилтийн хамаарлын графикаар тодорхойлно. Хэрэв газар хєдлєлийн ачаанд тооцвол тогтворжоогїй шилжилтэд харгалзах ачаа ба хэвтээ шилжилтийн хамаарлын графикаар тодорхойлогдоно.

δ E - гадасны материалын харимхай модуль, кПа /кгх/см 2 / J - гадасны огтлолын инерцийн момент, м 4 /см 4 /

7.5.6. Мєнхцэвдэг хєрсийг Ι зарчмаар буурь болгон ашиглах тохиолдолд баганан суурийн буурийг газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцсон хэвтээ болон тєвийн бус шахах ачаанд 4 дїгээр бїлгийн заалтаар суурийн улны шилжилт болон шахагдалтаар шалгана.

7.5.7. Мєнхцэвдэг хєрсийг бууринд ΙΙ зарчмаар ашиглах тохиолдолд буурь, суурийн тооцоог 2, 3, 4 дїгээр бїлгийн заалтаар газар хєдлєлийн їйлчлэлийг бодолцсон гэссэн суурийн тооцоогоор хийнэ.

Гэсэлтийн явцад суулт нь бїрэн дуусах элс, том хэмхдэст хєрсний хувьд гэсэлтийн улмаас їїсэх сєрєг їрэлтийн хїчийг газар хєдлєлийн їйлчлэлээр хийх буурийн тооцоонд авч їзэхгїй.

ХЇСНЭГТ 7.2

Газар хєдлєлийн тооцооны балл

Хєрсний ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр хатуу цэвдэг уян цэвдэг бутрамхай цэвдэг

7 1,0 0,9 0,95 8 1,0 0,8 0,9 9 1,0 0,7 0,8

Тайлбар: 1. Газар хєдлєлийн 1,2,3 давтамжтай мужид барих байгууламжид eq γ илтгэлцїїрийн утгыг 0,85; 1,0; 1,15-аар їржїїлж авна.

2. Хадан буюу шахагддаггїй том хэмхдэст хєрсєнд гадсан суурь тулах тохиолдолд eq γ илтгэлцїїрийг 1,0-тэй тэнцїїгээр авна.

БНбД 2.02.01-94

128

1 дїгээр хавсралт Зєвлємж болгох

ХЄРСНИЙ БАТ БЭХ ХЭВ ГАЖИЛТЫН ЇЗЇЇЛЭЛТИЙН НОРМАТИВ УТГА

1. Барилга байгууламжийн буурийн тооцоог 2,3,7-д зааснаар хийхэд 1-3 дугаар хїснэгтїїдэд оруулсан їзїїлэлтийг авна.

2. 1 дїгээр хїснэгтэд байгаа элсэн хєрсний їзїїлэлтїїд чийглэгийн зэргийг нь харгалзахгїйгээр, найрлагандаа 20 хувиас ихгїй хээрийн жонш 5 хувиас ихгїй янз бїрийн хольц, тїїний дотор органик бодисууд агуулсан кварцын элсэнд хамаарна.

3. 2; 3 дугаар хїснэгтэд байгаа їзїїлэлтїїд найрлагандаа 5 хувиас ихгїй органик бодис агуулсан 0,8 багагїй чийглэгийн зэрэгтэй тоосорхог шаварлаг хєрсєнд хамаарна.

4. 1, 2, 3 дугаар хїснэгтэд байгаа e -ийн завсрын утганд харгалзах E C n n , ,ϕ -ийн утгыг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

Хэрэв хєрсний r L S J e , , гэсэн їзїїлэлтїїд 1, 2, 3 дугаар хїснэгтэд байгаа хамгийн их утгаас дээш байвал уг їзїїлэлтїїдийг тухайн хєрсний шинжилгээгээр тодорхойлох шаардлагатай.

Хэрэв тухайн хєрсний r L S J e , , їзїїлэлтїїд 1, 2, 3 дугаар хїснэгтэд заасан хамгийн бага утгаас доогуур байвал найдвартай байдлыг харгалзан хїснэгтийн утгыг авна.

5. 1, 2, 3 дугаар хїснэгтээр хєрсний E C n n , ,ϕ гэсэн їзїїлэлтїїдийг

тодорхойлохдоо r L S J e , , - ийн норматив утгыг ашиглана,

6. Неогений шаврын дотоод їрэлтийн єнцєг ϕ -г тодорхойлохдоо дєрєвдєгчийнхтэй ижил тооцно.

БНбД 2.02.01-94

129

ХЇСНЭГТ 1.

Дєрєвдєгчийн насны элсэн хєрсний хувийн барьцалдал ,n C кПа/кгх/см 2 /,

дотоод їрэлтийн єнцєг ,n ϕ град, хэв гажилтын модулийн E , МПа/кгх/см 2 /

норматив утга

Элсэн хєрс

Хєрсний їзїїлэлтїїд

Сївэрхэгийн илтгэлцїїр e -ийн дараахь утганд харгалзах хєрсний їзїїлэлтїїд

0,45 0,55 0,65 0,75

Хайргархаг ба том ширхэгтэй

n C

n ϕ E

2/0,02 / 40

45 /450/

1 /0,01 37

40 /400/

- 36

28 /280/

- -

Дунд ширхэгтэй

n C

n ϕ E

3 /0,03/ 38

45 /450

2 /0,02/ 36

35 /350/

1 /0,01/ 33

25 /250/ -

Жижиг ширхэгтэй

n C

n ϕ E

6 /0,06/ 36

45 /450

4 /0,04/ 34

35 /350/

2 /0,02/ 30

28 /280/ -

Тоосорхог n C

n ϕ E

8 /0,08/ 34

37 /370/

6 /0,06/ 32

26 /260/

4 /0,04/ 30

18 /180/

2 /0,02/ 25

10 /100/

130

130

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 2, Алтан химэрлэг биш тоосорхог шаварлаг хєрсний хувийн барьцалдах хїч n C , кПа/кгх/см 2 /, дотоод їрэлтийн єнцєг

n ϕ град, норматив утга.

Дєрє

двє

гчи

йн

нас

ны

хур

дас

Хєрсний нэр тєрєл тїїний урсалтын

їзїїлэлтийн норматив утгын

хязгаар

Хєрсний їзїїлэлтїїд

Сївэрхэгийн илтгэлцїїр e -ийн дараахь утганд харгалзах хєрсний їзїїлэлтїїд

0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95 1,05

25 . 0 0 ≤ ≤ L J

Элсэнцэр

75 . 0 25 , 0 ≤ < L J

n C

n ϕ

n C

n ϕ

21 /0,21/

29

19 /0,19/

28

17 /0,17/

29

15 /0,15/

25

15 /0,15/

26

13 /0,13/

23

13 /0,13/

24

11 /0,11/

21

9 /0,09/

28

25 . 0 0 ≤ < L J

Шавранцар

5 . 0 25 , 0 ≤ < L J

75 . 0 5 , 0 ≤ < L J

n C

n ϕ

n C

n ϕ

n C

n ϕ

47 /0,47/

25

45 /0,45/

21

35 /0,35/

20

37 /0,37/

25

36 /0,36/

20

23 /0,23/

19

31 /0,31/

23

30 /0,30/

19

23 /0,23/

18

25 /0,25/

23

25 /0,25/

18

20 /0,20/

17

22 /0,22/

21

20 /0,2/

17

16 /0,16/

16

19 /0,19/

20

15 /0,15/

16

-

25 . 0 0 ≤ < L J

Шавар

5 . 0 25 , 0 ≤ < L J

75 . 0 5 , 0 ≤ < L J

n C

n ϕ

n C

n ϕ

n C

n ϕ

81 /0,81/

21

68 /0,68/

20

57 /0,57/

18

45 /0,45/

15

54 /0,54/

19

50 /0,50/

17

41 /0,41/

14

47 /0,47/

17

43 /0,43/

15

36 /0,36/

11

41 /0,41/

15

37 0,37/

13

33 /0,33/

9

36 /0,36/

14

32 /0,32/

11

29 /0,29/

7

131

131

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 3.

Алтан химэрлэг биш тоосорхог шаварлаг хєрсний хэв гажилтын модулийн норматив утга

Дєрє

вдєгг

чи

йн н

асн

ы х

урд

ас

Хєрсний гарал, нас

Хєрсний нэр тєрєл тїїний урсалтын

їзїїлэлтийн норматив утгын хязгаар

Сївэрхэгийн илтгэлцїїр e -ийн дараахь утганд харгалзах хєрсний хэв гажилтын модуль, E . МПа/кгх/м 2 /

0,35 0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95 1,05

Аллювийн Элсэнцэр 25 . 0 0 ≤ ≤ L J 32 /320/ 24 /240/ 16 /160/ 10 /100/ 7 /70/ - -

Делювийн Нуурын

Нуур-эллювийн

25 , 0 0 ≤ ≤ l J Шавранцар 5 , 0 25 , 0 ≤ < L J

75 , 0 5 , 0 ≤ < L J

33 /330/

31 /310/

-

26 /260/

24 /240/

-

21 /210/

18 /180/

17 /170/

16 /160/

13 /130/

12 /120/

13 /130/

10 /100/

8 /80/

10 /100/

7 /70/

6 /60/

-

-

5 /50/

25 , 0 0 ≤ ≤ L J Шавар 5 , 0 25 . 0 ≤ < L J

75 . 0 5 . 0 ≤ < L J

-

-

-

28 /280/

-

-

24 /240/

21 /210/

-

21 /210/

18 /180/

15 /150/

18 /180/

15 /150/

12 /120/

15 /150/

12 /120/

9 /90/

12 /120/

9 /90/

7 /70/

Флювиогляцийн

Элсэнцэр 75 . 0 0 ≤ ≤ L J 33 /330/ 24 /240/ 17 /170/ 11 /110/ 7 /70/ - - 25 . 0 0 ≤ ≤ L J

Шавранцар 5 . 0 25 . 0 ≤ < L J 75 . 0 5 . 0 ≤ < L J

40 /400/

35 /350/

-

33 /330/

28 /280/

-

27 /270/

22 /220/

17 /170/

21 /210/

17 /170/

13 /130/

-

14 /140/

10 /100/

-

-

7 /70/

-

-

-

Мєсєн голын Элсэнцэр 5 . 0 ≤ l J

Шавранцар 75/750/ 55 /550/ 45 /450/ - - - - -

Неогений насны хурдас

Шавар 0 25 . 0 ≤ ≤ − L J 25 . 0 0 ≤ < L J 5 . 0 25 . 0 ≤ < L J

-

-

-

35 /350/

-

-

31 /310/

29 /290/

-

27 /270/

25 /250/

25 /250/

21 /210/

21 /210/

-

-

17 /170/

-

-

13 /130/

-

-

-

БНбД 2.02.01-94

132

2 дугаар хавсралт Заавал мєрдєнє.

БУУРИЙН ХЭВ ГАЖИЛТЫН ТООЦОО

Суултын тооцоо 1. Суулт S - г тооцохдоо шугаман хэв гажилттай хагас орон зайн

тооцооны бїдїївчийг ашиглан буурь хєрсний їе бїрийн суултын нийлбэр байдлаар дараахь томъёогоор тодорхойлно.

i

i i zp n

i E h

S ,

1

σ β ∑

= = /1/

Їїний: β - 0,8-тай тэнцэх, хэмжих нэгжгїй илтгэлцїїр

i zp , σ - хєрсний i дїгээр їе дэх эгц босоо нэмэгдэл хїчдэлийн дундаж

утга. Уг їеийн дээд 1 − i Z ба доод i Z хязгаар дахь хїчдэлийн

/суурийн улны тєвийг дайрсан / нийлбэрийн хагастай тэнцэнэ./ 2; 3; 4 дїгээр заалтыг їз /.

i i E h , - хєрсний i дїгээр їеийн зузаан ба хэв гажилтын модуль n - буурийн шахагдалд єртєх хэсгийг хуваасан їеийн тоо

Эгц босоо хїчдэл буурь хєрсний гїнд тархах байдлыг Ι дїгээр зургийн бїдїївчээр авна.

Тайлбар: Суурийг их гїнд суулгах тохиолдолд суултыг тодорхойлохдоо суурийн нїх ухах явцад хєрс нягтрах байдлыг бодолцсон тооцооны бїдїївчийг ашиглана.

2. Z гїнд тархах суурийн улны тєвийг дайрах эгц босоо нэмэгдэл хїчдэл zp σ , тэгш єнцєгт суурийн єнцгийн цэгийг дайрсан эгц босоо нэмэгдэл хїчдэлд

c zp , σ - г дараахь томъёогоор тодорхойлно.

o P zp α σ = /2/ 4 / , o P c zp α σ = /3/

Їїний: α - суурийн улны хэлбэр, тэгш єнцєгт хэлбэртэй суурийн тал,

харьцангуй гїн хоёрын харьцаа ξ - аас хамаарах илтгэлцїїр /1 дїгээр хїснэгт /

− zp σ г тодорхойлохдоо b Z 2 = ξ

c zp , σ - г тодорхойлохдоо b Z / = ξ гэж авна.

БНбД 2.02.01-94

133

Зураг 1. Шугаман хэв гажилттай хагас орон зайн босоо хїчдэлийн тархалтын бїдїївч

DL - тєлєвлєлтийн тївшин NL - газрын гадаргуугийн байгалийн хэвгийн тївшин FL - суурийн улны тївшин WL - газар доорх усны тївшин BC - хєрсний шахагдах їеийн доод хил

n d d , - тєлєвлєлтийн тївшин ба гадаргуугийн байгалийн хэвгийн

тївшингээс тооцох суурь суулгалтын гїн b - суурийн єргєн P - суурийн улан доорх дундаж даралт

o P - буурьт їйлчлэх нэмэгдэл даралт zg zg σ σ ; ,o - суурийн улны тївшин ба тїїнээс доош Z гїнд тархах хєрсний

єєрийн жингээс їїсэх босоо хїчдэл zp zp σ σ ; ,o - суурийн улны тївшинд ба тїїнээс доош Z гїнд тархах гадна

ачаанаас їїсэх нэмэгдэл босоо хїчдэл c H - шахагдах їеийн зузаан

o o , zg P P σ − = - бууринд їйлчлэх нэмэгдэл босоо даралт 10 ≥ b м єргєнтэй

суурийн хувьд P P = o гэж авна.

o , zg σ - суурийн улны тївшин дэх хєрсний єєрийн жингээс їїсэх босоо

хїчдэл, / хєрс хуулж, тэгшилгээ хийсэн бол d zg γ σ ′ = o , тэгшилгээ

хийхдээ хєрс нэмж асгасан буюу тэгшилгээ хийгээгїй бол n zg d γ σ = o . байна.

Їїний: Ι γ - суурийн улнаас дээших хєрсний хувийн жин, n d d; - 1 дїгээр зургийн

тэмдэглэгээтэй ижил.

3. Z - гїнд тархах, дурын А цэгийг дайрсан босоо хїчдэл a zp , σ - г

тодорхойлохдоо хийсвэр дєрвєн суурийн єнцгийн цэгїїдэд їйлчлэх cj zp á ,

хїчдэлїїдийн алгебрийн нийлбэр байдлаар илэрхийлэх дараахь томъёог

БНбД 2.02.01-94

134

ашиглана. А цэг нь уландаа o P - той тэнцэх нэмэгдэл даралттай суурьт, эсвэл тїїний гадна орших болно. / 2 дугаар зураг /

∑ =

= 4

1 , ,

j cj zp a zp σ σ / 4 /

4, Z гїнд тархах, тухайн суурийн улны тєвийг дайрч гарах нэмэгдэл босоо хїчдэл nf zp á , -г зэргэлдээ орших сууриуд, мєн уг суурийн орчмын талбайн

їйлчлэх ачааны нєлєєнєєс хэрхэн хамаарахыг бодолцож дараахь томьёогоор тодорхойлно.

∑=

+ = k

i ai zp zp nf zp

1 , , σ σ σ / 5 /

Їїний: K - нєлєєлєх суурийн тоо

5. Суурийн улнаас доош Z гїнд орших хєрсний їеийн хил заагт хєрсний єєрийн жингээс їїсэх zp σ босоо хїчдэлийг дараахь томьёогоор тодорхойлно.

∑=

+ ′ = n

i i i n nf zp h d

1 , γ γ σ /6/

Їїний: γ ′ - суурийн улнаас дээш орших хєрсний хувийн жин

n d - 1 дїгээр зурагны тэмдэглэгээтэй ижил

i i h , γ - iдїгээр їеийн хєрсний хувийн жин ба зузаан

Газар доорх усны тївшин, ус їл нэвтрїїлэх хєрсний їе хоёрын хооронд орших хєрсний хувийн жинг тодорхойлохдоо усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцоно.

Ус їл нэвтрїїлэх хєрсєнд zg σ - г тодорхойлохдоо уг хєрсний орших гїнээс

дээш байрласан усны даралтыг бодолцоно.

БНбД 2.02.01-94

135

ХЇСНЭГТ 1. Илгэлцїїр α

b z / 2 = ξ

Суурийн тєрлїїдэд харгалзах α илтгэлцїїрийн утга

Дугуй суурь

Талуудын харьцаа b l = η дараахь утгатай тэнцэх тэгш єнцєгт суурь

Шугаман суурь

10 ≥ η 1,0 14 1,8 2,4 3,2 5 0 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000

0,4 0,949 0,960 0,972 0,975 0,976 0,977 0,977 0,977 0,8 0,756 0,800 0,848 0,866 0,876 0,879 0,881 0,881 1,2 0,547 0,606 0,682 0,717 0,739 0,749 0,754 0,755 1,6 0,390 0,449 0,532 0,578 0,612 0,629 0,639 0,642 2,0 0,285 0,336 0,414 0,463 0,505 0,530 0,545 0,550

2,4 0,214 0,257 0,325 0,374 0,419 0,449 0,470 0,477 2,8 0,165 0,201 0,260 0,304 0,349 0,383 0,410 0,420 3,2 0,130 0,160 0,210 0,251 0,294 0,329 0,360 0,374 3,6 0,106 0,131 0,173 0,209 0,250 0,285 0,319 0,337 4,0 0,087 0,108 0,145 0,176 0,214 0,248 0,285 0,306

4,4 0,073 0,091 0,123 0,150 0,185 0,218 0,255 0,280 4,8 0,062 0,077 0,105 0,130 0,161 0,192 0,230 0,258 5,2 0,053 0,067 0,091 0,113 0,141 0,170 0,208 0,239 5,6 0,046 0,058 0,079 0,099 0,124 0,152 0,189 0,223 6,0 0,040 0,051 0,070 0,087 0,110 0,136 0,173 0,208

6,4 0,036 0,045 0,062 0,077 0,099 0,122 0,158 0,196 6,8 0,031 0,040 0,055 0,064 0,088 0,110 0,145 0,185 7,2 0,028 0,036 0,049 0,062 0,080 0,100 0,133 0,175 7,6 0,024 0,032 0,044 0,056 0,072 0,091 0,123 0,166 8,0 0,022 0,029 0,040 0,051 0,066 0,084 0,113 0,158

8,4 0,021 0,026 0,037 0,046 0,060 0,077 0,105 0,150 8,8 0,019 0,024 0,033 0,042 0,055 0,071 0,098 0,143 9,2 0,017 0,022 0,031 0,039 0,051 0,065 0,091 0,137 9,6 0,016 0,020 0,028 0,036 0,047 0,060 0,085 0,132 10,0 0,015 0,019 0,026 0,033 0,043 0,056 0,079 0,126

10,4 0,014 0,017 0,024 0,031 0,040 0,052 0,074 0,122 10,8 0,013 0,016 0,022 0,029 0,037 0,049 0,069 0,117 11,2 0,012 0,015 0,021 0,027 0,035 0,045 0,065 0,113 11,6 0,011 0,014 0,020 0,025 0,033 0,042 0,061 0,109 12,0 0,010 0,013 0,018 0,023 0,031 0,040 0,058 0,106

Тайлбар: 1 дїгээр хїснэгтэд: b - суурийн єргєн эсвэл голч. l - суурийн урт гэж тэмдэглэсэн.

2. Суурийн ул нь А талбай бїхий зєв олон єнцєгт байвал α - ийн утгыг π A r = голчтой дугуй ултай суурийнхтай ижил авна.

БНбД 2.02.01-94

136

3. ξ ба η - ийн утганд тохирох α илтгэлцїїрийг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

ХЇСНЭГТ 2. Илтгэлцїїр c K

Хєрсний їеийн харьцангуй зузаан b H 2 = ′ ξ Кс

5 . 0 0 ≤ ′ < ξ 1,5 1 5 . 0 ≤ ′ < ξ 1,4 2 1 ≤ ′ < ξ 1,3 3 2 ≤ ′ < ξ 1,2 5 3 ≤ ′ < ξ 1,1

5 > ′ ξ 1,0

ХЇСНЭГТ 3. Илтгэлцїїр m K

Буурь хєрсний хэв гажилтын модулийн дундаж утга E , МПа/кгх/см 2 /

Суурийн єргєн b , м-ийн дараахь утганд тохирох илтгэлцїїрийн утга

10 < b ! 15 10 ≤ < b ! 15 > b 100 / 10 < E 1 1 1 100 / 10 ≥ E 1 1,35 1,5

6. zp zp σ σ 2 . 0 = * нєхцєл хангагдах H Z = гїнд байх хєрсний їеийг буурь

хєрсний шахагдалын доод хил гэж авна. Їїний: zp σ - 2.4 дїгээр заалтад тодорхойлогдох , c H Z = гїнд тархах, суурийн

улны тєвийг дайрах нэмэгдэл босоо хїчдэл zg σ - хєрсний єєрийн жингээс їїсэх босоо хїчдэл, Їїнийг 5 дугаар

заалтаар тодорхойлно.

Хэрэв дээрх /*/ нєхцєлєєр тодорхойлсон хєрсний шахагдлын доод хил 5 < E МПа/ 50кгх/ см 2 / хэв гажилтын модультай H Z = гїнд орших хєрсний їед

байрлаж байвал уг хилийг zg zg 16 . 0 = σ нєхцєлєєр тодорхойлно.

i

i i

i m

c

E K K

K bPK S 1

1

−

=

− = ∑ / 7 /

Їїний: P - суурийн уланд доорх дундаж даралт, 10 < b м, суурийн хувьд 0 P P =

байна. /2 дугаар заалтыг їз/. b - тэгш єнцєгт хэлбэртэй суурийн єргєн буюу дугуй суурийн голч

m c K K , - 2.3 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох илтгэлцїїрїїд n - хєрсний їеийн тооцооны зузаан H -г шахагдлын байдлаар нь

ялгасан їеийн тоо / Н зузааныг 8-д зааснаар тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

137

1 , − i i K K - суурийн хэлбэр, тэгш єнцєгт суурийн талуудын харьцаа, хєрсний i дїгээр їеийн ул ба гадаргуу орших харьцангуй гїн зэргээс хамаарч 4 дїгээр хїснэгтээр тодорхойлох илтгэлцїїр

i E i − дїгээр їеийн хєрсний хэв гажилтын модуль

Тайлбар: Хязгаартай талбайд жигд тархсан ачааллаар дарагдаж буй буурь хєрсний дундаж суултыг тооцоолоход /7/ томъёог ашиглана. Уг томъёог хєшїїн суурийн суултыг тооцоход ашиглаж болно.

Зураг 2.Зэргэлдээх суурийн нєлєєг бодолцон тооцоолж буй суурийн буурьт тархах нэмэгдэл босоо хїчдэлийг тодорхойлох бїдїївч

а/ тооцоолж буй 1 ба нєлєєлєх 2 суурийн байрлал. б/ хийсвэр сууриудын байрлал. Энд /4/ томьёонд орсон i дїгээр

суурийн єнцєг доорх cj zp , σ хїчдэлийн тэмдгийг заасан.

Зураг 3. Шугаман хэв гажилттай їеийн бїдїївчийг ашиглан буурийн суултыг тооцох бїдїївч

БНбД 2.02.01-94

138

8. Шугаман хэв гажилттай хєрсний їеийн зузаан H -г /3 дугаар зураг/, 2.1-д заасан тохиолдолд хэв гажилтын модуль нь E 100 МПа байх хєрсєнд дээд гадаргуу хїртэл авч суурийн єргєн буюу голч нь 10 ≥ b м; буурь хєрсний хэв гажилтын модулийн дундаж утга 10 ≥ E МПа / 100 кгх/см 2 / байх тохиолдолд дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) p K b H H ⋅ + = ψ 0 / 8 /

Їїний: ψ ;o H - тоосорхог шаварлаг хєрсєнд = o H 9м = ψ 0,15; элсэн хєрсєнд

= 0 H 6 м = ψ 0,1 гэж авна.

p K - илтгэлцїїрийг дараахь байдлаар авна. Суурийн улан доорх

даралт = P МПа /1кгх/см 2 / байхад = p K 0,8 = P 500 кПа/ 5кгх/см 2 /

байхад = p K 1,2;

Даралтын завсрын утганд харгалзах илтгэлцїїрийг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

Хэрэв буурь тоосорхог шаварлаг болон элсэн хєрснєєс тогтсон байвалH - ийн утгыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

3 ce s h H H + = / 9 /

Їїний: s H - буурь зєвхєн элсэн хєрснєєс тогтсон байх тохиолдолд / 8 /

томъёогоор тодорхойлох хєрсний їеийн зузаан ce h - зєвхєн тоосорхог шаварлаг хєрснєєс тогтсон буурь хєрсний

суурийн улнаас доош гїнээр хязгаарлагдах хэсгийн хєрсний їеїдийн нийлбэр зузаан /буурь зєвхєн тоосорхог шаварлаг хєрснєєс тогтсон гэж їзэх нєхцєлд H - г /8/ томъёогоор тодорхойлно/.

Хэрэв хєрсний H зузаантай хэсгээс доош хэв гажилтын модуль нь E 10 МПа /100кгх/см 2 / байх 0,2 H -аас ихгїй зузаантай хєрсний їе оршвол / 8 / ба / 9 / томъёогоор тодорхойлсон H - ийн утгыг энэхїї хєрсний їеийн зузаанаар нэмэгдїїлж авна. Харин уг хєрс нь 0,2 H -аас ихгїй их зузаантай, мєн тїїнээс бага байвал буурийн хэв гажилтын тооцоог шугаман хэв гажилттай тал орон зайн бїдїївчээр хийнэ.

Суурийн хазайлтын тооцоо

9. Тєвийн гадна їйлчлэх хїчний улмаас суурьт їїсэх хазайлтыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) 3 2

2 1

a N K

EK i e

e m

ν − = / 10 /

Їїний: E ба ν - буурь хєрсний хэв гажилтын модуль ба Пуассоны илтгэлцїїр

/ν -ийн утгыг 10-т зааснаар авна/.

БНбД 2.02.01-94

139

Нэг тєрлийн бус хєрсний хувьд E ба ν - г тодорхойлохдоо 11-д заасны дагуу хєрсний шахагдах хэсгийн дундаж їзїїлэлтээр авна.

e K - 5 дугаар хїснэгтээр тодорхойлох илтгэлцїїр N - суурийн уланд їйлчлэх бїх хїчний босоо тэнцїї їйлчлэгч e - зєрєх мєр / суурийн улны тєвєєс тэнцїї їйлчлэгч хїчний

їйлчлэлийн цэг хїртэлх зай / à - дугуй хэлбэртэй суурийн голч буюу тэгш єнцєгт хэлбэртэй суурийн

моментын їйчлэлийн чиглэлд байрлах талын урт. A талбай бїхий зєв олон єнцєгт хэлбэрийн ултай суурьт π A a 2 = байна.

m K - ≥ a 10м; ≥ E 10 МПа /100кгх/см 2 / байх шугаман хэв гажилттай їеийн

бївїївчээр суурийн хазайлтыг тооцох їед ашиглах илтгэлцїїр. Їїнийг 3 дугаар хїснэгтээр авна.

10. Пуассоны илтгэлцїїр ν -г том хэмхдэст хєрсєнд -0,27; элс, элсэнцэрт -0,30; шавранцарт -0,35; шаварт -0,42 гэж авна.

11. Хэв гажилтын модуль ба Пауссоны илтгэлцїїрийн дундаж утгыг /хєрсний H зузаантай їе буюу c H зузаантай шахагдах хэсгийн хїрээнд/

дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) ∑ ∑ = =

= n

i

n

i i i i E A A E

1 1 / 11 /

∑ =

= n

i 1

ν H h i i ν / 12 /

Їїний: i A - суурийн улан доох хєрсний i дїгээр їед дарах нэгж даралтаас

їїссэн босоо хїчдэлийн эпюрийн талбай. Шугаман хэв гажилттай орон зайн бїдїївчийг тооцоонд хэрэглэх тохиолдолд i i zp i h A , σ = /1-р заалт /; Шугаман хэв гажилттай їеийн бїдїївчид 1 − − = i i i K K A /7-р заалт /

гэж авч болно. i i i h E , ,γ - хєрсний i дїгээр їед харгалзах хэв гажилтын модуль, Пуассоны

илтгэлцїїр, хєрсний їеийн зузаан H - хєрсний їеийн тооцоот зузаан. Їїнийг 8-д зааснаар тодорхойлно. n - хєрсний H зузаантай їе буюу c H зузаантай шахагдах хэсгийн

хїрээн дэх E ба γ їзїїлэлтїїдээрээ ялгаатай їеїдийн тоо

БНбД 2.02.01-94

140

ХЇСНЭГТ 4.

Илтгэлцїїр K

b Z 2 = ξ

Суурийн дараахь тєрлїїдэд тохирох K илтгэлцїїрийн утга

Дугуй хэлбэртэй суурь

Тэгш єнцєгт хэлбэртэй суурийн талуудын харьцаа b l = η дараахь утгатай тэнцїї

байхад

Шугаман суурь

10 ≥ η 1 1,4 1,8 2,4 3,2 5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0,0 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,4 0,090 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,104 0,8 0,179 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,208 1,2 0,266 0,299 0,300 0,300 0,300 0,300 0,300 0,311 1,6 0,348 0,380 0,394 0,397 0,397 0,397 0,397 0,412 2,0 0,411 0,446 0,472 0,482 0,486 0,486 0,486 0,511 2,4 0,461 0,499 0,538 0,556 0,565 0,567 0,567 0,605 2,8 0,501 0,542 0,592 0,618 0,635 0,640 0,640 0,687 3,2 0,532 0,577 0,637 0,671 0,696 0,707 0,709 0,763 3,6 0,558 0,606 0,676 0,717 0,750 0,768 0,772 0,831 4,0 0,579 0,630 0,708 0,756 0,796 0,820 0,830 0,892 4,4 0,596 0,650 0,735 0,789 0,837 0,867 0,883 0,949 4,8 0,611 0,668 0,759 0,819 0,873 0,908 0,932 1,001 5,2 0,624 0,683 0,780 0,844 0,904 0,948 0,977 1,050 5,6 0,635 0,697 0,798 0,867 0,933 0,981 1,018 1,095 6,0 0,645 0,708 0,814 0,887 0,958 1,011 1,056 1,138 6,4 0,653 0,719 0,828 0,904 0,980 1,041 1,090 1,178 6,8 0,661 0,728 0,841 0,920 1,000 10,65 1,122 1,215 7,2 0,668 0,736 0,852 0,935 1,019 1,088 1,152 1,251 7,6 0,674 0,744 0,863 0,948 1,036 1,109 1,180 1,285 8,0 0,679 0,751 0,872 0,960 1,051 1,128 1,205 1,316 8,4 0,684 0,757 0,881 0,970 1,065 1,146 1,229 1,347 8,8 0,689 0,762 0,888 0,980 1,078 1,162 1,251 1,376 9,2 0,693 0,768 0,896 0,989 1,089 1,178 1,272 1,404 9,6 0,697 0,772 0,902 0,998 1,100 1,192 1,291 1,431 10,0 0,700 0,777 0,908 1,005 1,110 1,205 1,309 1,456 11,0 0,705 0,786 0,022 1,002 1,132 1,233 1,349 1,506 12,0 0,720 0,794 0,933 1,037 1,151 1,257 1,384 1,550

Тайлбар: ξ ба η - ийн завсарын утганд харгалзах K илтгэлцїїрийн утгыг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

141

ХЇСНЭГТ 5.

Илтгэлцїїр e K

Суурийг хэлбэр ба моментын їйлчлэх

чиглэл b / l = η

b H / 2 = ′ ξ -ийн дараахь утганд тохирох e K илтгэлцїїрийн утга

0,5 1 1,5 2 3 4 5 ∞

Тэгш єнцєгт хэлбэртэй суурийн

улны урд талын чиглэлд момент

їйлчлэхэд

1 0,28 0,41 0,46 0,48 0,50 0,50 0,50 0,50 1,2 0,29 0,44 0,51 0,54 0,57 0,57 0,57 0,57 1,5 0,31 0,48 0,57 0,62 0,66 0,68 0,68 0,68 2 0,32 0,52 0,64 0,72 0,78 0,81 0,82 0,82 3 0,33 0,55 0,73 0,83 0,95 1,01 1,04 1,17 5 0,34 0,60 0,80 0,94 1,12 1,24 1,31 1,42 10 0,35 0,63 0,85 1,04 1,31 1,45 1,56 2,00

Тэгш єнцєгт суурийн улны богино талын

чиглэлд момент їйлчлэхэд

1 0,28 0,41 0,46 0,48 0,50 0,50 0,50 0,50 1,2 0,24 0,35 0,39 0,41 0,42 0,43 0,43 0,43 1,5 0,19 0,28 0,32 0,34 0,35 0,36 0,36 0,36 2 0,15 0,22 0,25 0,27 0,28 0,28 0,28 0,28 3 0,10 0,15 0,17 0,18 0,19 0,20 0,20 0,20 5 0,06 0,09 0,10 0,11 0,12 0,12 0,12 0,12 10 0,03 0,05 0,05 0,06 0,06 0,06 0,06 0,07

Дугуй сууринд - 0,43 0,63 0,71 0,74 0,75 0,75 0,75 0,75

Тайлбар: Шугаман хэв гажилттай тал орон зайн тооцооны бїдїївчийг ашиглах тохиолдолд e K -ийн утгыг ∞ = ′ ξ -д харгалзах хїснэгтээс авна.

БНбД 2.02.01-94

142

3 дугаар хавсралт Зєвлємж болгох

БУУРЬ ХЄРСНИЙ ТООЦООНЫ ЭСЭРГЇЇЦЭЛ

1. Суурийн хэмжээг урьдчилан тодорхойлоход 1-4 дїгээр хїснэгтэд байгаа буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл o R - г ашиглана. o R ба o R′ - ныг суурийн хэмжээг тодорхойлох тєгсгєлийн шатанд ашиглах тохиолдлыг 1-3 дугаар хїснэгтийн хувьд 2 дугаар бїлгийн 2.6.8-д, асгамал хєрсний хувьд 4 дїгээр хїснэгтэд тус тус заасан.

2. Хєрсний e ба L J /1-3 дугаар хїснэгт/, r S /4 дїгээр хїснэгт/

їзїїлэлтїїдийн завсрын утганд харгалзах o R - ийг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

3. 1-4 дїгээр хїснэгтэд байгаа o R - ийн утга 1 = o b м єргєнтэй. 2 = o d м гїнд суулгасан сууринд тохирно.

Суурийн хэмжээг тодорхойлох тєгсгєлийн шатанд o R утгыг ашиглах тохиолдолд /2 дугаар бїлгийн 2.6.8./ буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R - г дараахь томъёогоор тодорхойлж кПа /кгх/см 2 /-аар илэрхийлнэ.

2 ≤ d м/200см/ байхад: ( ) [ ] ( ) 0 0 0 0 1 0 2 1 d d d b b b K R R + ⋅ − + =

> d 2м/ 200 см/ байхад: ( ) [ ] ( ) 0 2 0 0 1 0 / 1 d d K b b b K R R − ′ + − + = ΙΙ γ

Їїний: d b ,1 - суурийн єргєн, м/см/ ба суурь суулгах гїн, м/см/

2 γ ′ - суурийн улнаас дээш орших хєрсний хувийн жингийн тооцооны

утга, кН/м 3 /кгх/см 3 / 1 K - илтгэлцїїрийн утгыг том хэмхдэст хєрс мєн тоосорхогоо бусад

тєрлийн элсэн хєрсєнд = 1 K 0,125; тоосорхог элс, элсэнцэр,

шавранцар, шавар хєрсєнд = 1 K 0,05 гэж авна.

2 K - илтгэлцїїрийн утгыг том хэмхдэст хєрс, элсэн хєрсєнд = 2 K 0,25;

элсэнцэр, шавранцар хєрсєнд = 2 K 0,2 шавар хєрсєнд = 2 K 0,15 гэж авна.

Тайлбар: ≤ b 20 м єргєнтэй, ≥ b d 2 м гїнд байх зоорьтой барилга

байгууламжийн тооцоонд гадна, дотор суурь суулгах гїнийг ì d d 2 1 + = –тэй

тэнцїїгээр авна. /Энд 1 d - энэхїї нормын /2.5/ томъёогоор тодорхойлогдох

суурь суулгах гїний шилжїїлсэн утга. Хэрэв B>20м бол 1 d d = байна/.

БНбД 2.02.01-94

143

ХЇСНЭГТ 1.

Том хэмхдэст хєрсний тооцооны эсэргїїцэл 0 R Том хэмхдэст хєрс 0 R -ийн утга, кПа /кгх/см 2 /

Элсэн чигжээстэй тоосорхог шаварлаг чигжээстэй

5 , 0 ≤ L J їед 75 , 0 5 , 0 ≤ < L J їед

Сайргархаг /хайргархаг/ хєрс: элсэн чигжээстэй Тоосорхог шаварлаг чигжээстэй

5 , 0 ≤ L J їед 75 , 0 5 . 0 ≤ < L J їед

600/6/

450/4,5/ 400/4/

500/5/

400/4/ 350/3,5/

ХЇСНЭГТ 2. Элсэн хєрсний тооцооны эсэргїїцэл 0 R

Элс Элсэн хєрсний нягтаас хамаарах 0 R -ийн

утга, кПа /кгх/см 2 / нягт дунд зэргийн нягттай

Том ширхэгтэй Дунд ширхэгтэй Жижиг ширхэгтэй, чийг багатай чийгтэй, усаар ханасан Тоосорхог: - чийг багатай - чийгтэй - Усаар ханасан

600/6/ 500/5/ 400/4/ 300/3/

300/3/ 200/2/ 150/1,5/

500/5/ 400/4/ 300/3/ 200/2/

250/2,5/ 150/1,5/ 100/1/

ХЇСНЭГТ 3.

Суумтгай биш тоосорхог шаварлаг хєрсний тооцооны эсэргїїцэл 0 R

Тоосорхог шаварлаг хєрс

Сївэрхэгийн илтгэлцїїр e

Хєрсний урсалтын їзїїлэлтийн дараахь утганд харгалзах 0 R , кПа/кгх/см2

L J =0 L J =1 Элсэнцэр 0,5

0,7 300/3/ 250/2,5/

300/3/ 200/2/

Шавранцар 2,5 0,7 1,0

300/3/ 250/2,5/ 200/2/

250/2,5/ 180/1,8/ 100/1/

Шавар 0,5 0,6 0,8 1,1

600/6/ 500/5/ 300/3/ 250/2,5/

400/4/ 300/3/ 200/2/ 100/1/

БНбД 2.02.01-94

144

ХЇСНЭГТ 4 Асгамал хєрсний тооцооны эсэргїїцэл 0 R

Асгаасны шинж

0 R , кПа/кгх/см 2 /

Том, дунд ширхэгтэй элс, жижиг ширхэгтэй хог хаягдал г.м чийглэгийн зэрэг r S

Тоосорхог элс, элсэнцэр шавранцар, шавар замаг г.м чийглэгийн зэрэг r S

5 , 0 ≤ r S 8 , 0 ≥ r S 5 , 0 ≤ r S 8 , 0 ≥ r S Аажмаар жигд асгаж нягтруулсан асгамал

250/2,5/ 200/2,0/ 180/1,8/ 150/1,5/

Ухаж овоолсон хєрс їйлдвэрлэлийн хог хаягдал

­ Нягтруулалттай ­ Нягтруулалтгїй

250/2,5/ 180/1,8/

200/2,0/ 150/1,5/

180/1,8/ 120/1,2/

150/1,5/ 100/1,0/

Овоолж хаясан хєрс, їйлдвэрлэлийн хог хаягдал

­ Нягтруулалттай ­ Нягтруулалтгїй

150/1,5/ 120/1,2/

120/1,2/ 100/1,0/

120/1,2/ 100/1,0/

100/1,0/ 80/0,8/

БНбД 2.02.01-94

145

4 дїгээр хавсралт Зєвлємж болгох

БУУРИЙН ХЭВ ГАЖИЛТЫН ХЯЗГААРЫН УТГА

Барилга байгууламж

Буурь хєрсний хязгаарын хэв гажилт Суултын харьцангуй зєрїї ( L S / ∆ ) u

Хазайлт u i

Дундаж суулт u S хаалтанд

хамгийн их суулт u S . max /см

1 2 3 4 1. Бїрэн сараалжин иргэний ба їйлдвэрийн нэг буюу олон давхар барилга:

­ тємєр бетон сараалжтай ­ ган сараалжтай

0,002 0,004

- -

/8/ /12/

2. Жигд биш суултын улмаас хийцїїдэд нь хїчлэл їїсэхгїй барилга байгууламж

0,006 - /15/

3. Доорх тєрлийн даацын ханатай сараалжин биш олон давхар барилга:

­ угсармал хавтан ­ том гулдмай ба

арматургїй тоосгон єрлєг ­ арматуртай, тоосгон

єрлєг, тїїний дотор тємєр бетон бїслїїр хэрэглэсэн

0,0016

0,0020

0,0024

0,005

0,005

0,005

10

10

15

4. Тємєр бетон хийцтэй элеваторын барилгууд:

­ хавтан маягийн нэг суурин дээр цутгасан силосын байгууламж ба ажлын байр

­ мєн адил угсармал байгууламжтай

­ цутгамал силосын тусдаа суурьтай байгууламж

­ мєн адил, угсармал байгууламж

­ ажлын байр тусдаа

-

-

-

- -

0,003

0,003

0,004

0,004 0,004

40

30

40

30 25

5. Утааны яндан H єндєртэй, м 100 ≤ H

200 100 ≤ < H 300 200 ≤ < H

H < 300

- - - -

0,005 1/2H 1/2H 1/2H

40 30 20 10

6. 4 ба 5-д зааснаас бусад, 100 хїртэл метрийн єндєртэй хєшїїн байгууламжууд

- 0,004 20

БНбД 2.02.01-94

146

1 2 3 4 7. Холбооны антеннан байгууламжууд:

­ газардуулгатай антенны шон

­ мєн адил, цахилгаан тусгаарлагчтай

­ радиогийн цамхаг ­ богино долгионы радио

станцын цамхаг ­ цамхаг /тусдаа хэсгїїд

-

- 0,002

0,0025 0,001

0,002

0,001 -

- -

20

10 -

- -

8. Цахилгаан дамжуулах шугамын тулгуур:

­ завсрын шулуун тулгуур ­ бэхэлгээт, бэхэлгээтэй

буландуулгын, завсрын буландуулгын тулгуур, тєгсгєлийн тулгуур, задгай хуваарилах тєхєєрємжийн портал

­ шилжилтийн тусгай тулгуур

0,003

0,0025 0,002

0,003

0,0025 0,002

-

- -

Тайлбар: 1. Энэхїї хавсралтын 3-т заасан барилга байгууламжийн харьцангуй хотойлтын /тєвийлтийн/ хязгаарын утгыг 0,5( L S / ∆ ) u -тэй тэнцїїгээр

авна. 2. Энэхїї хавсралтын 8-д заасан суултын харьцангуй зєрїї L S / ∆ -г

тодорхойлоход L хэмжигдэхїїнийг хэвтээ хїчний їйлчлэх чиглэлд байрласан суурийн гулдмайнуудын тэнхлэг хоорондох зайтай тэнцїїгээр, харин татлагатай тулгуурын хувьд шахагдалд орох суурь, бэхэлгээ хоёрын тэнхлэг хоорондын зайтай тэнцїїгээр авна

3. Хэрэв буурь хєрс 0,1 –ээс ихгїй налуутай хэвтээ їеїдээс тотсон бол дундаж ба хамгийн их ба дундаж суултын хязгаарын хэмжээг 20%-иар єсгєж авч болно.

4. Энэхїї хїснэгтийн 1-3-т дурдсан барилга байгууламж їргэлжилсэн хавтан маягийн суурьтай бол суултын дундаж хамжээг 1,5 дахин ихэсгэж авч болно.

5. Зарим тєрлийн барилгын хувьд барилгын зураг тєсєл зохиох, барилга барих, ашиглах зэрэгт хуримтлагдсан туршлагыг їндэслэн буурь хєрсний хэв гажилтын хязгаарын утгыг уг норм дїрэмд зааснаас єєрчилж авч болно.

БНбД 2.02.01-94

147

5 дугаар хавсралт

УСТ 3263-90-Д ОРООГЇЙ ХЄРСНИЙ НЭМЭЛТ ЇЗЇЇЛЭЛТЇЇД

1. Байгалийн нєхцєлд єгєршилд орсон, 2мм-ээс жижиг хэсгийн агуулга 10 хувиас их байх том хэмхдэст хєрсийг єгєршлийн илтгэлцїїрийн утгаар 1 дїгээр хїснэгтэд зааснаар ангилна.

ХЇСНЭГТ 1

Єгєршлийн зэргээр нь ангилсан том хэмхдэст хєрсний нэр

Єгєршлийн илтгэлцїїр wr K

Єгєршилгїй

Сул єгєршилттэй

Хїчтэй єгєршилттэй

5 , 0 0 ≤ < wr K 75 , 0 5 , 0 ≤ < wr K 1 75 , 0 < < wr K

Том хэмхдэст хєрсний хэмхдэсийн єгєршлийг туршилтын багажаар тодорхойлж дараахь томьёогоор тооцно.

1

0 1

K K K K wr

− = /1/

Їїний: 1 K - єгєршлийн туршилт хийгдсэн хєрсний 2мм-ээс жижиг хэсгийн

жинг 2мм-ээс том хэсгийн жинд харьцуулсан харьцаа

0 K - мєн харьцаа, єгєршлийн туршилт хийгдээгїй хєрсний хувьд

2. Том хэмхдэст ба элсэн хєрсийг чийглэгийн зэргээр 2 дугаар хїснэгтэд зааснаар ангилна.

ХЇСНЭГТ 2.

Чийглэгийн зэргээр ангилсан том хэмхдэст ба элсэн хєрсний нэр

Чийглэгийн зэрэг r S

Бага чийгтэй Чийгтэй Усаар ханасан

5 , 0 0 ≤ < r S 8 , 0 5 , 0 ≤ < r S

1 8 , 0 ≤ < r S

Том хэмхдэст хєрсний байгалийн чийгийг /W -г/ тодорхойлохдоо дээжин дэх хэмхдэсийг чигжээсээс нь тусгаарлахгїйгээр шинжлэх эсвэл хэмхдэс, чигжээс хоёрын чийгийг тусад нь шинжилж болно.

Хэмхдэс, чигжээс хоёрын чийгийг тусад нь шинжилсэн тохиолдолд том хэмхдэст хєрсний байгалийн чийгийг дараахь томьёогоор тодорхойлно.

) )( 1 ( 2 1 1 W W K W W wr − − − = η /2/

Їїний: 1 W , 2 W - харгалзан чигжээс ба 2мм-ээс том хэмхдэсийн чийг;

БНбД 2.02.01-94

148

η - том хэмхдэсийн агуулга, нэгжийн хувиар;

wr K - Энэхїї хавсралтын 1-д зааснаар тодорхойлох єгєршлийн

илтгэлцїїр 3. Шаварлаг хєрсийг пенетрацийн туршилтаар тодорхойлогдох хувийн

эсэргїїцлээр нь 3 дугаар хїснэгтийн дагуу ангилна.

ХЇСНЭГТ 3.

Шаварлаг хєрсийг пенетрацийн хувийн эсэргїїцлээр ангилсан байдал

Денетрацийн эсэргїїцэл P q МПа/кгх/см 2

Маш бат бэх

Бат бэх Дунд бат бэх Сул

P q 0,02/0,2/ ≤ 2 , 0 / 02 , 0 q 0,01/0,1/ < ≤ P

1 , 0 / 01 , 0 q / 0,005/0,05 < ≤ P

05 , 0 / 005 , 0 q < P

Пенетрацийн хувийн эсэргїїцэл P q ­г тодорхойлохдоо 30 0 єнцєг бїхий оройтой конусыг хєрсний дээжинд нэвтрїїлж дараахь томьёогоор тооцно.

2 h P q P = /3/

Їїний:

P - конуст їзїїлэх босоо даралт, кН h - конусын хєрсєнд нэвтрэх гїн, м

4. Эвдрээгїй бїтэцтэй хєрсний лабораторийн шинжилгээгээр тодорхойлсон сївэрхэгийн илтгэлцїїрийн утга эсвэл хєрсний зондын туршилтын їр дїнгээс хамаарч элсэн хєрсийг тогтцын нягтаар нь 4 дїгээр хїснэгтэд зааснаар ангилна.

ХЇСНЭГТ 4.

Элсний тєрєл Элсний тогтцын нягт

нягт дунд зэргийн нягттай

сэвсгэр

А. Сївэрхэгийн илтгэлцїїрээр

Том ба дунд ширхэгтэй элс, хайргархаг элс

55 , 0 < e 7 , 0 55 , 0 ≤ ≤ e 7 , 0 > e

Жижиг ширхэгтэй элс 6 , 0 < e 75 , 0 6 , 0 ≤ ≤ e 75 , 0 > e Тоосорхог элс 6 , 0 < e 8 , 0 6 , 0 ≤ ≤ e 8 , 0 > e

БНбД 2.02.01-94

149

Б.Статик зондын туршилтын явцад хєрсєнд конусыг нэвтрїїлэхэд їзїїлэх эсэргїїцэл c q , МПа/кгх/см 2

Том ба дунд ширхэгтэй элс: - чийглэгийн хэмжээнээс хамаарахгїйгээр

150 / 15 > c q 50 / 5 / 50 / 5 / 150 / 15 < ≥ ≥ c c q q

Жижиг ширхэгтэй элс: - чийглэгийн хэмжээнээс хамаарахгїйгээр

120 / 12 > c q 40 / 4 / 40 / 5 / 120 / 12 < ≥ ≥ c c q q

Тоосорхог элс: а/ чийг багатай буюу чийгтэй б/ усаар ханасан

100 / 10 > c q 30 / 3 / 30 / 3 / 100 / 10 < ≥ ≥ c c q q 70 / 7 > c q 20 / 2 / 20 / 2 / 70 / 7 < ≥ ≥ c c q q

В. Динамик зондын їед хєрсєнд конусыг нэвтрїїлэхэд їзїїлэх динамик эсэргїїцэл d q ,МПа /кгх/см 2 /

Том ба дунд ширхэгтэй элс чийглэгийн хамжээнээс хамаарахгїйгээр

/ 125 / 5 , 12 ≥ d q 35 / 5 , 3 125 / 5 , 12 ≥ ≥ d q / 35 / 5 , 3 < d q

Жижиг ширхэгтэй элс а/ чийг багатай буюу чийгтэй б/ усаар ханасан

/ 110 / 11 > d q 30 / 3 110 / 11 ≥ ≥ d q / 30 / 3 < d q / 85 / 5 , 8 > d q 20 / 2 85 / 5 , 8 ≥ ≥ d q / 20 / 2 < d q

Тоосорхог элс, чийг багатай буюу чийгтэй

/ 85 / 5 , 8 > d q 20 / 2 85 / 5 , 8 ≥ ≥ d q / 20 / 2 < d q

Тайлбар: 1. Усаар ханасан тоосорхог элсний нягтыг динамик зондоор тодорхойлохгїй.

2. Хєрсєнд зондын туршилт хийхэд 60 0 єнцєг бїхий оройтой конус хэрэглэх ба тїїний голч статик зондод 36мм, динамик зондод 74мм байна.

БНбД 2.02.01-94

150

6 дугаар хавсралт Заавал мєрдєнє.

МЄНХЦЭВДЭГ ХЄРСНИЙ ФИЗИК, ДУЛААН ФИЗИКИЙН ЇЗЇЇЛЭЛТЇЇД

1. Мєнхцэвдэг хєрсний физик, дулаан физикийн їзїїлэлтийн бїрэлдэхїїнд 4 дїгээр бїлгийн 4.2.4-т заасанчлан тодорхойлох дараахь їзїїлэлтїїдийг оруулна. Їїнд:

а/ цэвдэг хєрсний нийлбэр чийг tot W ба шигдээс мєснїїдийн

хооронд байрлах цэвдэг хєрсний чийг m W ;

б/ цэвдэг хєрсний нийлбэр мєсжилт tot i ба шигдээс мєсийг бодолцсон

цэвдэг хєрсний мєсжилт i i ; в/ цэвдэг хєрсний нїх сївийн хєлдєєгїй ус болон мєсєєр дїїрэлтийн зэрэг r S ; г/ хєлдєєгїй усыг бодолцсон цэвдэг хєрсний чийг w W д/ хєрсний /нїх сївэн дэх усны/ хєлдєж эхлэх температур bf T е/ хєрсний дулаан физикийн їзїїлэлтїїд/ дулаан дамжуулалт ба эзлэхїїний дулаан багтаамж C / ж/ хєрсний гэсэлтийн /хєлдєлтийн/ дулаан V Z

2. Цэвдэг хєрсний нийлбэр чийг tot W ба шигдээс мєснїїдийн хооронд

байрлах цэвдэг хєрсний чийг m W -г УСТ 2307-76-ын дагуу туршилтаар

тодорхойлно. tot W -утгыг нэгжийн хувиар илэрхийлэх ба цэвдэг хєрсєнд агуулагдах ус, мєс ба

шигдээс мєсний жинг хуурай хєрсний жинд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлно. ò W - утгыг нэгжийн хувиар илрэхийлэх ба цэвдэг хєрсєнд агуулагдах мєс ба

хєлдєєгїй усыг / ic W áà w W / бодолцсон нїх сївийн чийгийн жинг хуурай хєрсний

жинд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлно. 3. Цэвдэг хєрсний нийлбэр мєсжилт tot i –г хєрсєнд агуулагдах бїх

тєрлийн мєсний эзлэхїїнийг хєлдїї хєрсний эзлэхїїнд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлно.

УСТ 3263-90-ын дагуу цэвдэг хєрсєнд мишил ба їелэл хэлбэрээр агуулагдах мєсний эзлэхїїнийг хєлдїї хєрсний нийт эзлэхїїнд харьцуулсан харьцаагаар цэвдэг хєрсний шигдээс мєсний агуулгыг бодолцсон мєсжилт i i илэрхийлнэ.

4. Хєлдєєгїй усны агуулгыг бодолцсон цэвдэг хєрсний чийг w W -г тухайн

хасах температурын їед хєлдєєгїй усны жинг хуурай хєрсний жинд харьцуулсан харьцаа гэж їзэн туршилтын замаар тодорхойлно. Буурийн дулаан техникийн урьдчилсан тооцооны їед /II ба III ангиллын барилга, шугаман байгууламжийн тулгуурын буурийн эцсийн тооцоонд/ w W -г дараахь тооцооны

томьёогоор тодорхойлж нэгжийн хувиар илэрхийлнэ.

P w w W K W = /1/

БНбД 2.02.01-94

151

Їїний: P W - хєрсний имрэгдлийн хязгаар дахь чийг, нэгжийн хувиар: w K - хєрсний уян налархайн тоо P J ба температур T -аас хамааруулан 1

дїгээр хїснэгтээр авах илтгэлцїїр

Давсжилттай ба шим гаралтай хєрсний хувьд хєлдєєгїй усны хэмжээ w W -г зєвхєн туршилтаар тодорхойлно.

ХЇСНЭГТ 1.

Хєрсний нэр

Хєрсний уян налархайн тоо P J нэгжийн

хувиар

Хєрсний температур 0 T ,C –ийн доорх утганд харгалзах илтгэлцїїр w K

-0,3 -0,5 -1 -2 -3 -4 -6 -8 -10

Элс, элсэнцэр

≤ P J 0,02 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Элсэнцэр 0,02 ≤ < P J 0,07 0,6 0,50 0,40 0,35 0,33 0,30 0,28 0,26 0,25

Шавранцар 0,07 ≤ < P J 0,13 0,7 0,65 0,60 0,50 0,48 0,45 0,43 0,41 0,40

Шавранцар 0,13 ≤ < P J 0,17 0,75 0,65 0,55 0,53 0,50 0,48 0,46 0,45

Шавар < P J 0,17 0,95 0,90 0,65 0,63 0,60 0,58 0,56 0,55

Тайлбар: x – тэмдгээр нїх сївийн бїх ус хєлдєєгїй байх хєрсийг тэмдэглэсэн.

5. Хєрсний хєлдєж эхлэх температур bf T - аар хєрс гэсгэлэнгээс хєлдїї

байдалд шилжих температурыг илэрхийлэх ба їїнийг туршилтаар тодорхойлно. Буурийн дулаан техникийн урьдчилсан тооцоонд bf T - г хєрсний тєрєл, нїх

сївийн уусмалын концентрац PS C - ээс хамааруулан 2 дугаар хїснэгтээр авна.

tot sal

sal PS W D

D C +

= /2/

sal D хєрсний давсжилтын зэрэг. Їїнийг хєнгєн буюу дунд зэргийн уусдаг давсны жинг їнэмлэхїй хуурай хєрсний жинд харьцуулсан харьцаагаар УСТ 3263-90-ын дагуу тодорхойлох бєгєєд нэгжийн хувиар илэрхийлнэ.

ХЇСНЭГТ 2.

Хєрсний нэр

Нїх сївийн уусмалын концентрац PS C – аас хамаарах

хєрс хєлдєж эхлэх температур bf T градусаар

0 0,005 0,01 0,02 0,03 0,04 Элсэн хєрс 0 -0,6 -0,8 -1,6 -2,2 -2,8 Тоосорхог шаварлаг хєрс:

­ элсэнцэр ­ шавранцар ба

шавар

-0,1

-0,2

-0,6

-0,6

-0,9

-1,1

-1,7

-1,8

-2,3

-2,5

-2,9

-3,2

БНбД 2.02.01-94

152

6. Цэвдэг буурийн дулаан техникийн тооцоонд ордог дулаан физикийн їзїїлэлтїїдийг /дулаан дамжуулалт λ ба эзлэхїїний дулаан багтаамж C / хєрсний хєлдїї болон гэсгэлэн тєлєв байдалд туршилтаар тодорхойлно. Элс- шаварлагийн бїрэлдэхїїнт хєрсний давсжилттай, хїлэржсэн хєрсийг оролцуулан дулаан физикийн їзїїлэлтїїдийн тооцооны утгыг хєлдїї f λ , f C ба

гэсгэлэн th λ , th C тєлєв байдалд нь уг хєрсний нягт, чийгээс хамааруулан 3

дугаар хїснэгтээс авч болно. Элс-шаварлаг чигжээстэй том хэмхдэст хєрсний хувьд дулаан

дамжуулалтыг дараахь томьёогоор тодорхойлж болно.

) 1 ( 8 , 0 , , n n S th f th f − + ⋅ = λ λ λ /3/

Їїний: th f , λ

- чигжээсийн дулаан дамжуулалт, Вт /м 4 0 С /ккал/м 4 0 с/, 3 дугаар хїснэгтээр авна.

n - чигжээсийн агуулга, нэгжийн хувиар; S λ - том хэмхдэст хєрсний дулаан дамжуулалт. Їїнийг дараахь байдлаар

авна. Їїнд:

Гранит, диорит ба порфиритын тєрлийн бялхмал чулуулагт 2,4 вт/м. 0 С/2,1 ккал/м.цаг. 0 С/-аар; Кварцит ба талстлаг сланцийн тєрлийн нягт хувиралд чулуулагт 2,9вт/м.цаг. 0 С/2,5 ккал/м.цаг. 0 С/-аар тус тус авна. Элсэнцэр, шаварлаг, сланц, шохойн тєрлийн нягт бус хувирмал чулуулагт 2 вт/м.цаг 0 С/1,7ккал/м.цаг. 0 С/-аар тус тус авна.

7. Хєрсний гэсэлтийн /хєлдєлтийн/ дулаан V Z нь нэгж эзлэхїїнтэй хєрсєн

дэх мєсийг гэсгээхэд /усыг хєлдєєхєд/ зайлшгїй шаардлагатай дулааны тоо хэмжээтэй тэнцїї. Їїнийг дараахь томьёогоор тодорхойлж Дж/м 3 /ккал/м 3 /-ээр илэрхийлнэ.

d w tot o w W W Z Z ρ ) ( − = /4/

Энд 8 10 . 35 . 3 = Z Дж /т/80000ккал/т/ -ус нь мєс болон хувирах тєлєв байдлын шилжилтийн хувийн дулаан;

ρ - хуурай хєрсний /хєрсний хэлхээдсийн /нягт, т/м 3

153

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 3. Гэсгэлэн ба хєлдїї тєлєвт орших хєрсний дулаан физикийн їзїїлэлтїїдийн тооцооны утга

Хуурай хєрсний нягт df th d ρ ρ : ,

Цэвдэг хєрсний нийлбэр чийг tot W нэгжийн хувиар

Хєрсний дулаан дамжуулалт, ккал/м.цаг 0 С Хєрсний эзлэхїїний дулаан багтаамж ккал/см 3 . 0 С

Хайргархаг элс

Янз бїрийн ширхэгтэй элс

элсэнцэр Шавранцар ба шавар

th λ f λ th λ f λ th λ f λ th λ f λ th C f C 0,4 2,00 - - - - - 1,80 - 1,80 900 650 0,7 1,00 - - - - - 1,80 - 1,75 855 500 1,0 0,60 - - - - - 1,75 - 1,65 820 520 1,2 0,40 - - - - - 1,65 1,35 1,55 740 505 1,4 0,35 - - - - 1,55 1,60 1,35 1,45 800 560 1,4 0,30 - - - - 1,50 1,55 1,25 1,35 720 520 1,4 0,25 - - 1,65 1,85 1,35 1,45 1,15 1,30 660 490 1,4 0,20 - - 1,35 1,60 1,15 1,30 0,95 1,05 590 450 1,4 0,15 - - 1,20 1,40 0,95 1,10 0,75 0,85 520 420 1,4 0,10 - - 0,95 1,10 0,80 0,90 0,60 0,65 450 415 1,4 0,05 - - 0,65 0,70 0,55 0,60 0,40 0,45 380 350 1,6 0,30 - - - - 1,60 1,70 1,45 1,55 835 590 1,6 0,25 2,35 2,50 2,15 2,35 1,55 1,65 1,30 1,45 750 560 1,6 0,20 2,05 2,35 1,85 2,05 1,40 1,50 1,15 1,30 670 510 1,6 0,15 1,75 2,05 1,55 1,75 1,25 1,35 0,95 1,05 590 480 1,6 0,10 1,40 1,75 1,25 1,40 1,00 1,10 0,75 0,80 515 430 1,6 0,05 0,95 1,25 0,90 0,95 0,70 0,75 0,50 0,55 435 400 1,8 0,20 2,45 2,60 2,30 2,45 1,60 1,70 1,35 1,55 755 575 1,8 0,15 2,25 2,50 1,95 2,25 1,45 1,55 1,20 1,35 600 540 1,8 0,10 1,90 2,05 1,70 1,90 1,25 1,35 0,90 1,05 5,75 485 1,8 0,05 1,30 1,45 1,25 1,30 0,85 0,85 0,60 0,65 485 450 2,0 0,10 2,50 2,70 2,35 2,50 1,50 1,60 1,10 1,20 640 540 2,0 0,05 1,85 1,95 1,80 1,85 - - - - 540 500 2,1 0,10 2,6 2,75 - - - - - - 640 540 2,1 0,05 1,90 2,05 - - - - - - 540 500

Тайлбар : 1. Давсжилттай хєрсний дулаан физикийн їзїїлэлтїїдийн утгыг давсжилтыг бодолцолгїй энэ хїснэгтээр авч болно. 2. Хайргархаг элсэн хєрсний дулаан физикийн їзїїлэлтїїдийн утгыг олон удаагийн тооцооны їр дїнг дундажлах замаар хїснэгтэд оруулж єгсєн.

БНбД 2.02.01-94

154

МЄНХЦЭВДЭГ ХЄРСНИЙ БАТ БЭХИЙН ЇЗЇЇЛЭЛТЇЇДИЙН ТООЦООНЫ УТГА

1. Цэвдэг хєрсєнд ирэх тооцооны эсэргїїцэл R , суурьтай барьцалдан хєлдєж гадаргуугаар шилжээс хийх цэвдэг хєрс, хєрсєн зуурмагийн тооцооны эсэргїїцэл af R ба хєрс буюу хєрс-зуурмаг дээгїїр шилжээс хийх цэвдэг

хєрсний тооцооны эсэргїїцэл h s R , –г туршилтын замаар тодорхойлно.

sh af R R R , , утгуудыг лабораторийн нєхцєлд тодорхойлохдоо sh af R R , –ийн хувьд

тусгай багажин дээр шилжээсийн туршилт, R -ийн хувьд нэг тэнхлэгийн шахалт буюу їрлэн штампаар даралт єгч туршилт явуулна.

af R -г тодорхойлох їед хєрсний дээжтэй барьцалдан хєлдсєн шилжээс хийх

гадаргуу нь барилгад хэрэглэж байгаа суурийн гадаргуутай ижил барзгартай байх ёстой.

Элсэн ба шавар хєрсний R –ийн утгыг дараахь томьёогоор тодорхойлно.

d C R I ⋅ + = γ 7 , 5 /1/ Їїний:

C - хєрсний барьцалдлын норматив утга n C –г тїїний найдварын

илтгэлцїїр g γ –д хувааж тодорхойлох хязгаарын їргэлжилсэн

барьцалдлын тооцооны утга, кПа /кгх/см 2 /

I γ - хєрсний хувийн жингийн тооцооны утга, кН /м 3 /кг/см 3

d - суурь суулгалтын гїн, м/см/

n C - утгыг їрлэн штампаар дарах туршилтаар тодорхойлбол eq n n C C , =

гэж авах ба нэг тэнхлэгийн шахалтанд туршилтаар тодорхойлж 5 . 0 = n C c n, σ гэж

авна. Энд: eq n C , -УСТ 3170-81-ын дагуу тодорхойлох тэнцїїлэгч барьцалдлын

хязгаарын їргэлжилсэн норматив утга: n σ -хєрсний нэг тэнхлэгт шахагдлын

эсэргїїцэл.

2. Туршилтын єгєгдєл байхгїй тохиолдолд sh af R R R , , –г энэ хавсралтын

1 ÷ 7 дугаар хїснэгтээр авахыг зєвшєєрнє.

Цэвдэг хєрсєнд ирэх тооцооны эсэргїїцэл R –г гадасны їзїїрт 1 дїгээр хїснэгтээр, баганан суурийн улан доор 2 дугаар хїснэгтээр, давсжилттай цэвдэг хєрсєнд 5 дугаар хїснэгтээр, мєсєнд 7 дугаар хїснэгтээр тус тус авна.

Суурийн гадаргуутай барьцалдаж хєлдєх цэвдэг хєрс, хєрсєн зуурмагийн шилжээсийн тооцооны эсэргїїцэл af R –г 3 дугаар хїснэгтээр авах ба

давсжилттай хєрсний хувьд 6 дугаар хїснэгтээр тогтооно. Хєрс буюу хєрсєн зуурмаг дээгїїр шилжээс хийх цэвдэг хєрсний

тооцооны эсэргїїцэл sh R –г 4 дїгээр хїснэгтээр авах ба хєрсєн зуурмаг дээгїїр

шилжээс хийх мєсний хувьд i sh R , –г 7 дугаар хїснэгтээр тодорхойлно. Хєрс

БНбД 2.02.01-94

155

буюу хєрсєн зуурмаг дээгїїр шилжїїс хийх давсжилттай цэвдэг хєрсний тооцооны эсэргїїцэлийн утга sh R –г энэ хавсралтын 4-т зааснаар af sh R R = –тэй

тэнцїїгээр авна.

3. Энэ хавсралтын 3 ба 6 дугаар хїснэгт дэх af R ­ утгуудыг барьцалдаж

хєлдєх гадаргуугийн хэлбэрээс хамаарах af γ илтгэлцїїрээр їржїїлэх хэрэгтэй.

Їїнийг дараахь байдлаар авна. Їїнд:

Тємєр хэвэнд бэлтгэсэн суурийн бетон гадаргууд 0 , 1 = af γ Ємхрєлтийн эсрэг тосон тїрхлэг хийсэн модон гадаргууд 9 , 0 = af γ

Халуунаар нь цувьсан хэвлэмэл ган гадаргууд 7 , 0 = af γ байна. Єрємдєж зоох гадасны хувьд 4 , 0 2 , 0 ≤ ≤ i i мєсжилттэй цэвдэг хєрсєнд

af R ­ийн утгыг 0,9-тэй тэнцїї илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.

4. Энэ хавсралтын 4 дїгээр хїснэгт дэх sh R утгыг sh γ илтгэлцїїрээр

їржїїлэх ба їїнийг дараахь байдлаар авна. Їїнд:

бетонд нь хєлдєлтийн эсрэг химийн нэмэлт хэрэглэсэн єрємдмєл цутгамал гадсан сууринд ; 7 , 0 = sh γ

4 , 0 2 , 0 ≤ ≤ i i мєсжилттэй хєрсний хувьд бїх тєрлийн гадсанд ; 9 , 0 = sh γ бусад тохиолдолд 0 , 1 = sh γ байна,

Тайлбар: 4-т дурьдсан хоёр нєхцєл хослох тохиолдолд илтгэлцїїрийг 0,6-тай тэнцїїгээр авна.

156

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 1 Гадасны їзїїр доорх хєлдїї хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R

Хєрс Гадас суулгах гїн,м

Хєрсний температурын доорх гїн утганд харгалзах эсэргїїцэл R , кПа/кгх/см 2 / -0,3 0 С -0,5 0 С -1 0 С -1,5 0 С -2 0 С -2,5 0 С -3 0 С -3,5 0 С -4 0 С -6 0 С -8 0 С -10 0 С

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Хєрсний мєсжилт 2 , 0 < i i тохиолдолд

1. Том хэмхдэст хєрс

Дурын гїнд

2500 /25/

3000 /30/

3500 /35/

4000 /40/

4300 /43/

4500 /45/

4800 /48/

5300 /53/

5800 /58/

6300 /63/

6800 /68/

7300 /73/

2. Том, дунд ширхэгтэй элс

Дурын гїнд

1500 /15/

1800 /18/

2100 /21/

2400 /24/

2500 /25/

2700 /27/

2800 /28/

3100 /31/

3400 /34/

3700 /37/

4600 /46/

5500 /55/

3. Жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс

3-5м 850 /8,5/

1300 /13/

1400 /14/

1500 /15/

1700 /17/

1900 /19/

1900 /19/

2000 /20/

2100 /21/

2600 /26/

3000 /30/

3500 /35/

10м 1000 /10/

1550 /15,5/

1650 /16,5/

1750 /17,5/

2000 /20/

2100 /21/

2200 /22/

2300 /23/

2500 /25/

3000 /30/

3500 /35/

4000 /40/

15м ба тїїнээс дээш

1100 /11/

1700 /17/

1800 /18/

1900 /19/

2200 /22/

2300 /23/

2400 /24/

2500 /25/

2700 /27/

3300 /33/

3800 /38/

4300 /43/

4. Элсэнцэр 3-5м 750 /7,5/

850 /8,5/

1100 /11/

1200 /12/

1300 /13/

1400 /14/

1500 /15/

1700 /17/

1800 /18/

2300 /23/

2700 /27/

3000 /30/

10м 850 /8,5/

950 /9,5/

1250 /12,5/

1350 /13,5/

1450 /14,5/

1600 /16/

1700 /17/

1900 /19/

2000 /20/

2600 /26/

3000 /30/

3500 /35/

15м ба тїїнээс дээш

950 /9,5/

1050 /10,5/

1400 /14/

1500 /15/

1600 /16/

1800 /18/

1900 /19/

2100 /21/

2200 /22/

2900 /29/

3400 /34/

3900 /39/

5. Шавранцар ба шавар

3-5м 650 /6,5/

750 /7,5/

850 /8,5/

950 /9,5/

1100 /11/

1200 /12/

1300 /13/

1400 /14/

1500 /15/

1800 /18/

2300 /23/

2800 /28/

10м 800 /8,0/

850 /8,5/

950 /9,5/

1100 /11/

1250 /12,5/

1350 /13,5/

1450 /14,5/

1600 /16/

1700 /17/

2000 /20/

2600 /26/

3000 /30/

15м ба тїїнээс дээш

900 /9,0/

950 /9,5/

1100 /11/

1250 /12,5/

1400 /14/

1500 /15/

1600 /16/

1800 /15/

1900 /19/

2200 /22/

2900 /29/

3500 /35/

157

БН

бД

2.0

2.01-9

4

Мєсжилт 4 , 0 2 , 0 ≤ ≤ i i байхад:

1; 5-д заасан бїх тєрлийн хєрсєнд

3-5м 400 /4,0/

500 /5,0/

600 /6,0/

750 /7,5/

850 /8,5/

950 /9,5/

1000 /10/

1100 /11/

1150 /11,5/

1500 /15/

1600 /16/

1700 /17/

10м 450 /4,5/

550 /5,5/

700 /7,0/

800 /8,0/

900 /9,0/

1000 /10/

1050 /10,5/

1150 /11,5/

1250 /12,5/

1600 /16/

1700 /17/

1800 /18/

15м ба тїїнээс дээш

550 /5,5/

600 /6,0/

750 /7,5/

850 /8,5/

950 /9,5/

1050 /10,5/

1100 /11/

1300 /13/

1350 /13,5/

1700 /17/

1800 /18/

1900 /19/

ХЇСНЭГТ 2. Баганан суурийн улны доорх хєлдїї хєрсний тооцооны эсэргїїцэл R

Хєрс Хєрсний температурын доорх їед доор утганд харгалзах тооцооны эсэргїїцэл R , кПа/кгх/см 2 /

-0,3 0 С -0,5 0 С -1 0 С -1,5 0 С -2 0 С -2,5 0 С -3 0 С -3,5 0 С -4 0 С -6 0 С -8 0 С -10 0 С 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Хєрсний мєсжилт 2 , 0 < i i байхад:

1. Том хэмхдэст ба том дунд ширхэгтэй элсэн хєрс

550 /5,5/

950 /9,5/

1250 /12,5/

1450 /14,5/

1600 /16/

1800 /18/

1950 /19,5/

2000 /20/

2200 /22/

2600 /26/

2950 /29,5/

3300 /33/

2. Жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс

450 /4,5/

700 /7/

900 /9/

1100 /11/

1300 /13/

1400 /14/

1600 /16/

1700 /17/

1800 /18/

2200 /22/

2550 /25,5/

2850 /28,5/

3. Элсэнцэр 300 /3/

500 /5/

700 /7/

800 /8/

1050 /10,5/

1150 /11,5/

1300 /13/

1400 /14/

1500 /15/

1900 /19/

2250 /22,5/

2500 /25/

4. Шавранцар ба шавар 250 /2,5/

450 /4,5/

550 /5,5/

650 /6,5/

800 /8,0/

900 /9,0/

1000 /10/

1100 /11/

1200 /12/

1550 /15,5/

1900 /19/

2200 /22/

Мєсжилт 2 , 0 ≥ i i 5. 1-4-т заасан бїх тєрлийн хєрсєнд

200 /2,0/

300 /3,0/

400 /4,0/

500 /5,0/

600 /6,0/

700 /7,0/

750 /7,5/

850 /8,5/

950 /9,5/

1250 /12,5/

1550 /15,5/

1750 /17,5/

158

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 3.

Барьцалдаж хєлдсєн гадаргуу дээгїїр шилжээс хийх хєлдїї хєрс ба хєрсєн зуурмагийн тооцооны эсэргїїцэл, af R

Хєрс

Хєрсний температурын доорх утганд харгалзах тооцооны эсэргїїцэл af R , кПа /кгх/см 2 /

-0,3 0 С -0,5 0 С -1 0 С -1,5 0 С -2 0 С -2,5 0 С -3 0 С -3,5 0 С -4 0 С -6 0 С -8 0 С -10 0 С Шаварлаг 40

/0,4/ 60

/0,6/ 100 /1,0/

130 /1,3/

150 /1,5/

180 /1,8/

200 /2,0/

230 /2,3/

250 /2,5/

300 /3,0/

340 /3,4/

380 /3,8/

Элсэн 50 /0,5/

80 /0,8/

130 /1,3/

160 /1,6/

200 /2,0/

230 /2,3/

260 /2,6/

290 /2,9/

330 /3,3/

380 /3,8/

440 /4,4/

500 /5,0/

Шохой-элсэн зуурмаг 60 /0,6/

90 /0,9/

160 /1,6/

200 /2,0/

230 /2,3/

260 /2,6/

280 /2,8/

300 /3,0/

350 /3,5/

400 /4,0/

460 /4,6/

520 /5,2/

Тайлбар: af R -ийн утгыг дараахь бїрэлдэхїїнтэй шохой-элсэн зуурмагийн хувьд єгсєн. Їїнд: 1м 3 зуурмагт дунд

зэргийн ширхэгтэй элсэн зуурмаг 820л, 1/4г /см 3 / нягттай шохойн лагшмал 300л, 230л ус орох бєгєєд конусын суулт 10-12см байна. Шохой-элсэн зуурмагийн єєр бїрэлдхїїнд буюу цемент-элсэн зуурмагт af R –ийн утгыг туршилтаар тодорхойлно.

ХЇСНЭГТ 4.

Хєрс ба хєрсєн зуурмаг дээгїїр шилжээс хийх хєлдїї хєрсний тооцооны эсэргїїцэл, sh R

Хєрс Хєрсний температурын доорх утганд харгалзах тооцооны эсэргїїцэл sh R , кПа/кгх/см 2 /

-0,3 0 С -0,5 0 С -1 0 С -1,5 0 С -2 0 С -2,5 0 С -3 0 С -3,5 0 С -4 0 С -6 0 С -8 0 С -10 0 С Элсэн 80

/0,8/ 120 /1,2/

170 /1,7/

210 /2,1/

240 /2,4/

270 /2,7/

300 /3,0/

320 /3,2/

340 /3,4/

420 /4,2/

480 /4,8/

540 /5,4/

Шаварлаг 50 /0,5/

80 /0,8/

120 /1,2/

150 /1,5/

170 /1,7/

190 /1,9/

210 /2,1/

230 /2,3/

250 /2,5/

300 /3,0/

340 /3,4/

380 /3,8/

159

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 5. Гадасны їзїїр доорх давсжилттай хєлдїї хєрсний тооцооны эсэргїїцэл, R

Хєрсний давсжилт

,% sal D

Хєрсний температурын доорх утганд харгалзах тооцооны эсэргїїцэл R , кПа/кгх/см 2 / -1 0 С -2 0 С -3 0 С -4 0 С

Гадас суулгах гїн, м

3-5 10 15- ба

тїїнээс дээш

3-5 10 15 ба

тїїнээс дээш

3-5 10 15 ба

тїїнээс дээш

3-5 10 15 ба

тїїнээс дээш

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Жижиг дунд ширхэгтэй элс

0,1 500 /5,0/

600 /6,0/

850 /8,5/

650 /6,5/

850 /8,5/

950 /9,5/

800 /8,0/

950 /9,5/

1050 /10,5/

900 /9,0/

1150 /11,5/

1250 /12,5/

0,2 150 /1,5/

250 /2,5/

350 /3,5/

250 /2,5/

350 /3,5/

450 /4,5/

350 /3,5/

450 /4,5/

600 /6,0/

500 /5,0/

600 /6,0/

750 /7,5/

0,3 - - - 150 /1,5/

200 /2,0/

300 /3,0/

250 /2,5/

350 /3,5/

450 /4,5/

350 /3,5/

450 /4,5/

550 /5,5/

0,5 - - - - - - 150 /1,5/

200 /2,0/

300 /3,0/

250 /2,5/

300 /3,0/

400 /4,0/

Элсэнцэр

0,15 550 /5,5/

650 /6,5/

750 /7,5/

800 /8,0/

950 /9,5/

1050 /10,5/

1050 /10,5/

1200 /12/

1350 /13,5/

1350 /13,5/

1550 /15,5/

1700 /17/

0,3 300 /3,0/

350 /3,5/

450 /4,5/

550 /5,5/

650 /6,5/

800 /8,0/

750 /7,5/

900 /9,0/

1050 /10,5/

1000 /10,0/

1050 /10,5/

1300 /13,0/

0,5 - - - 300 /3,0/

350 /3,5/

450 /4,5/

450 /4,5/

550 /5,5/

650 /6,5/

650 /6,5/

750 /7,5/

900 /9,0/

1,0 - - - - - - 200 /2,0/

250 /2,5/

350 /3,5/

350 /3,5/

450 /4,5/

550 /5,5/

Шавранцар

0,2 450 /4,5/

500 /5,0/

600 /6,0/

700 /7,0/

800 /8,0/

950 /9,5/

950 /9,5/

1050 /10,5/

1200 /12/

1150 /11,5/

1300 /13,0/

1400 /14,0/

0,5 150 /1,5/

250 /2,5/

450 /4,5/

350 /3,5/

450 /4,5/

550 /5,5/

550 /5,5/

650 /6,5/

750 /7,5/

750 /7,5/

850 /8,5/

1000 /10,0/

160

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

0,75 - - - 200 /2,0/

250 /2,5/

350 /3,5/

350 /3,5/

450 /4,5/

550 /5,5/

600 /6,0/

600 /6,0/

750 /7,5/

1 - - - 150 /1,5/

200 /2,0/

300 /3,0/

300 /3,0/

350 /3,5/

45 /4,5/

400 /4,0/

500 /5,0/

650 /6,5/

Тайлбар: 1. Давсжилттай цэвдэг хєрсний шигдээс мєсийг бодолцсон мєсжилт 2 . 0 ≤ i i байх тохиолдолд R -г шилжїїлсэн

утгаар нь єгсєн. 2. Баганан суурийн улан доорх R -ийн утгыг 3-5м гїнд суулгасан гадсанд харгалзах хїснэгтийн утгаар авна.

ХЇСНЭГТ 6.

Барьцалдаж хєлдсєн гадаргуу дээгїїр шилжээс хийх давсжилттай хєлдїї хєрсний тооцооны эсэргїїцэл, af R

Хєрсний давсжилт ,% sal D

Хєрсний температурын доорх утганд харгалзах тооцооны эсэргїїцэл, af R , êÏà/êã/ñì 2 / -1 0 С -2 0 С -3 0 С -4 0 С

1 2 3 4 5 Жижиг, дунд ширхэгтэй элс

0,1 70

/0,7/ 110 /1,1/

150 /1,5/

190 /1,9/

0,2 50

/0,5/ 80

/0,8/ 110 /1,1/

140 /1,5/

0,3 40

/0,4/ 70

/0,7/ 90

/0,9/ 120 /1,2/

0,5 - 50

/0,5/ 80

/0,8/ 100 /1,0/

Элсэнцэр

0,15 80

/0,8/ 120 /1,2/

160 /1,6/

210 /2,1/

0,3 60

/0,6/ 90

/0,9/ 130 /1,3/

170 /1,7/

0,5 30

/0,3/ 60

/0,6/ 100 /1,0/

130 /1,3/

161

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5

1,0 - - 50

/0,5/ 80

/0,8/ Шавранцар

0,2 60 /0,6/

100 /1,0/

130 /1,3/

180 /1,8/

0,5 30 /0,3/

50 /0,5/

90 /0,9/

120 /1,2/

0,75 25

/0,25/ 45

/0,45/ 80

/0,8/ 110 /1,1/

1,0 20 /0,2/

40 /0,4/

70 /0,7/

100 /1,0/

ХЇСНЭГТ 7.

Гадасны їзїїр доорх мєсєнд ирэх тооцооны эсэргїїцэл R ба хєрсєн зуурмагтай барьцалдсан гадаргуугаар шилжээс хийх мєсний тооцооны эсэргїїцэл i sh R ,

Мєсний температур 0 С

Тооцооны эсэргїїцэл, кПа /кгх/см 2 / Мєсний температур, 0 С

Тооцооны эсэргїїцэл, кПа /кгх/см 2 / R i sh R , R i sh R ,

-1 50 /0,5/ 20 /0,2/ -3 230 /2,3/ 50 /0,5/ -1,5 100 /1,0/ 30 /0,3/ -3,5 260 /2,6/ 60 /0,6/ -2 140 /1,4/ 35 /0,35/ -4 280 /2,8/ 65 /0,65/ -2,5 190 /1,9/ 45 /0,45/

БНбД 2.02.01-94

162

8 дугаар хавсралт Заавал мєрдєнє.

САЛХИЖУУЛАХ ХЄНДИЙН ТЕМПЕРАТУРЫН ГОРИМЫН ТООЦОО

1. Салхижуулах хєндийн температурын горимыг хєндий дэх агаарын жилийн дундаж температур a c T , –аар илэрхийлэх бєгєєд їїнийг зураг тєсєлд

тусгасан мєнх цэвдэг, хєрсний дээд гадаргуу дахь жилийн дундаж температурын утга 1

0 T байгууламжийн дулааны горим ба хєндийн

салхижуулалтын горимоос хамааруулан тооцоогоор тогтооно. 2. Зураг тєсєлд тусгасан мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуу дахь жилийн

дундаж температурын утга 0 T ′ –г хангах салхижуулах хєндий дэх агаарын

жилийн дундаж температур a c T , –г дараахь томьёогоор тооцоолно.

0 0 , T K T a c ′ = /1/

Їїний: fh t K − 0 ба th f λ λ / харьцааны утгаас хамааруулан 1 дїгээр хїснэгтээр авах

илтгэлцїїр: Энд: n f t . - хоногийн дундаж температур нь хасах байх їеийн їргэлжлэх

хугацаа, хоногоор. Їїнийг БНбД Н.А.6-72-ын заалтаар авна. th f λ λ ; - хєлдїї ба гэсгэлэн хєрсний дулаан дамжуулалт

ХЇСНЭГТ 1. Илтгэлцїїр o K

th f λ λ / n f t , -ийн /хоног/ доорх утганд харгалзах o K илтгэлцїїр

200 225 250 275 300 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,1 0,87 0,96 0,98 0,99 1,0 1,2 0,78 0,93 0,97 0,99 1,0 1,3 0,72 0,90 0,96 0,99 1,0

3. Мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуу дахь жилийн дундаж температур 0 T ′ -г барилгажилтын талбайн цэвдэгт хєрсний ба цаг уурын нєхцєлийг бодолцон

байгууламжийн буурин дахь хєрсний тооцооны температурын шаардагдах утгыг хангаж чадах нєхцєлєєр тодорхойлно.

0 T ′ - ийн утгыг хєрсний жилийн дундаж температур 0 T , барилгын єргєн B ба суурь суулгалтын гїн Z -ээс хамааруулан хєрс хєлдєж эхлэх температур bf T -г бодолцон 2 дугаар хїснэгтээр авахыг зєвшєєрнє.

БНбД 2.02.01-94

163

ХЇСНЭГТ 2. 0 T ′ ­ bf T Температурын ялгаварын утга

bf T T − 0 -ийн

утга 0 С

Байгуулам- жийн єргєн B м

bf T T − 0 -ийн утга доорх сууриудад

Дараахь Z гїнд суулгасан баганан

суурьт

Дараахь гїнд / Z / суулгасан гадсан суурьт

1 м 3 м 5 м 7 м 10 м -0,5 12

24 -10 -8

-3,5 -2,5

-5 -3,5

-3 -2,5

-2,5 -2

-1 12 24

-10 -8

-3 -2,5

-4 -3,5

-2,5 -2

-1,5 -1,5

-2 12 24

-9 -7

-2 -2

-3 -3

-1,5 -2

-1 -1

-5 12 24

-6,5 -6

-1 -1

-1 -2

-1 -1

-1 -1

-8 12 24

-3 -4

-1 -1

-1 -1

-1 -1

-1 -1

Тайлбар: 1. Суурь суулгалтын гїн Z мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуугаас доош тооцогдоно.

2. Гадна агаарын жилийн дундаж температурын утга out T хїснэгтийн 0 T ′

утгаас их байвал тооцоонд out T T = ′ 0 гэж авна.

3. Салхижуулах хєндийд салхины даралтаар байгалийн салхижуулалт хийхэд 2-т заасны дагуу тооцоогоор тогтоосон салхижуулах хєндийн агаарын жилийн дундаж температур a c T , -г дараахь харьцаагаар тодорхойлогдох

хєндийн салхижуулах модуль М-ийн сонголтоор хангана.

b r A A M / = /2/

Їїний: r A - салхижуулах нїхтэй хєндийн хувьд салхижуулах нийт талбай,

задгай хєндийн хувьд барилгын периметрийг хєрсний гадаргуугаас суурийн дам нуруу буюу гадсан суурийн холбох тавцангийн доод ирмэг хїртэлх зайгаар їржїїлсэнтэй тэнцэх талбай, м 2 ;

b A - байгуулалт дээрх барилгын талбай, м 2 ;

Тайлбар: Хєндийн єндєр c h –г барилгын єргєн B –д харьцуулсан харьцаа

0,02-оос бага їед механик албадлагын салхижуулалт хийх хэрэгтэй.

5. Байгалийн салхижуулалттай нєхцєлд хєндийн агаарын тооцооны температур a c T , –г хангахад зайлшгїй шаардлагатай салхижуулах модуль M -г дараахь томьёогоор тооцоолно.

∑=

+ −

+ − − − =

n

i i

out a c a a V

out a c a c in c T T V K C R

T T T T K M

1 , 0

, , 1 ) ( 77 , 0

) ( χ

ξ χ /3/

БНбД 2.02.01-94

164

Їїний: c K - барилгуудын хоорондын зай a ба тэдгээрийн єндєр h -ийн дараахь

харьцаагааар авах илтгэлцїїр

h a 5 ≥ їед 0 , 1 = ñ Ê h a 4 = їед 2 , 1 = ñ Ê h a 3 ≤ їед 5 , 1 = ñ Ê

in T - тасалгааны агаарын тооцооны температур, 0 С; out T - гадна агаарын жилийн дундаж температур, 0 С; 0 R - хєндийн дээрх хучилтын дулаан дамжуулалтын эсэргїїцэл, м 2

М/Вт/м 2 .ц. 0 С/ккал/; V C - агаарын эзлэхїїний дулаан багтаамж, 1300

Дж/м 3 . 0 С/0,31ккал.м 3 . 0 С/-тай тэнцїї; a K - салхины даралт ба гидравлик эсэргїїцлийг бодолцсон

аэродинамикийн нийлмэл илтгэлцїїр. Їїнийг тэгш єнцєгт хэлбэртэй байгууламжид 37 , 0 = a K П хэлбэрийн

байгууламжид 3 , 0 = a K , Т хэлбэрийн байгууламжид 33 , 0 = a K , L

хэлбэрийн байгууламжид 29 , 0 = a K -єєр тус тус авна.

a V - салхины жилийн дундаж хурд, м/сек/м/цаг/; χ - хэмжих нэгжгїй параметр, задгай хєндийн хувьд 0-тэй тэнцїїгээр

авах ба салхижуулах нїхтэй хєндийд дараахь томьёогоор тодорхойлно.

z

o

b

z

R R

A A

⋅ = χ /4/

Энд: z A - нїхтэй хєндийн хаяавчийн талбай, м 2

z R - хаяавчийн дулаан дамжуулалтын эсэргїїцэл, м 2 . 0 С/Вт,м 2 .цаг. 0 С/ккал/

ξ - хєндийд байрлах шугам сїлжээнээс хєндийн дулааны горимд їзїїлэх нєлєєллийг бодолцсон параметр, їїнийг дараахь томьёогоор тодорхойлно.

j p a c j p

n j

j j p

j p

y b t T R

R l

t A R

, , , 1 ,

, 0 ) ( − = ∑ =

= ξ /5/

Энд: n - шугам сїлжээний дамжуулах хоолойн тоо

j p l , - j дугаартай дамжуулах хоолойн урт, м j p T , - j дугаартай дамжуулах хоолой дахь дулаан зєєгчийн температур,

0 С

БНбД 2.02.01-94

165

j p t , - j дугаартай дамжуулах хоолойн жилийн туршид ажиллах хугацаа,

365 хоногтой тэнцїї j p R , - j дугаартай дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлагчийн

дулаан дамжуулалтын эсэргїїцэл, м. 0 С/Вт/м.цаг 0 С/ккал/ i χ - хєндийн тусдаа хэсгїїд дээр ирэх салхины даралтын алдагдлын

илтгэлцїїр, їїнийг 3 дугаар хїснэгтээр авна.

ХЇСНЭГТ 3.

Илтгэлцїїр χ

Хєндийн хэсэг i χ Багассан урсгалтай оролт 0,50 Хаалтын сараалж 2,00 Урсгалын 90 0 -ын эргэлт 1,32 Єргєссєн урсгалтай оролт 0,64

БНбД 2.02.01-94

166

9 дїгээр хавсралт Зєвлємж болгох

БАЙГУУЛАМЖИЙН ДООРХ ХЄРСНИЙ ГЭСЭЛТИЙН ГЇНИЙ ТООЦОО

1. Байгууламжийн буурин дахь хєрсний гэсэлтийн гїнийг /байгууламжийн доорх хєрсний гадаргуугаас тооцсон/ тїїний ашиглалтын t хугацаанд тооцоолохдоо дараахь томьёогоор бодож олно. Їїнд:

Байгууламжийн дунд хэсгийн дор B K K H c c n c ⋅ − = ) (ξ /1/

Байгууламжийн захын хэсэг дор B K K H e e n e ) 1 . 0 ( Ψ − − = β ξ /2/

Їїний: n K - байгууламжийн урт ба єргєний харьцаа B L / ба,

Ψ , β параметрїїдийн утгаас 1 дїгээр хїснэгтээр тодорхойлох илтгэлцїїр;

c ξ ба Ψ − , β α R c K параметруудын утгаас хамааруулан 1 дїгээр зургийн

графикаар тодорхойлох илтгэлцїїрїїд; e ξ ба Ψ − , β α R e K параметруудын утгаас хамааруулан 2 дугаар

зургийн графикаар тодорхойлох илтгэлцїїрїїд;

B R th R / 0 λ α = /3/

) ( ) ( 0

bf in th

bf f

T T T T

−

− − =

λ λ

β /4/

2 / B L t T V in th λ = Ψ /5/

Энд: th λ ба f λ 6 дугаар хавсралтын 3 дугаар хїснэгтээр авах гэсгэлэн ба

хєлдїї хєрсний дулаан дамжуулалт Вт/м. 0 С/ /ккал/м.цаг. 0 С/ 0 R - Барилгын дулаан техникийн нормын дагуу тодорхойлох

байгууламжийн 1 дїгээр давхар буюу зоорийн шалны дулаан дамжуулалтын эсэргїїцэл, м 2 . 0 С/Вт/м 2 . 0 С.цаг/ккал/;

167

БН

бД

2.0

2.01-9

4

ХЇСНЭГТ 1.

Илтгэлцїїр n K

Параметр Ψ

n K илтгэлцїїрийн утга

Байгуулалт дээр дугуй хэлбэртэй байгууламжид β -ийн доорх утганд

Байгуулалт дээр тэгш єнцєгт хэлбэртэй байгууламжид 1 / = B L ба β -ийн доорх утганд 2 / = B L ба β -ийн доорх утганд

0 0,4 0,8 1,2 2,0 0 0,4 0,8 1,2 2,0 0 0,4 0,8 1,2 2,0

0,10 0,97 0,87 0,82 0,76 0,71 1,00 0,93 0,87 0,83 0,8 1,00 1,00 0,99 0,97 0,96

0,25 0,93 0,79 0,71 0,61 0,61 0,95 0,85 0,78 0,74 0,68 1,00 0,97 0,92 0,89 0,96

0,50 0,91 0,71 0,62 0,61 0,64 0,94 0,78 0,68 0,66 0,68 0,99 0,95 0,88 0,85 0,87

1,00 0,90 0,64 0,57 0,59 0,61 0,92 0,70 0,63 0,66 0,68 0,97 0,90 0,82 0,85 0,87

1,50 0,89 0,59 056 0,59 0,61 0,90 0,64 0,63 0,66 0,68 0,96 0,87 0,82 0,85 0,87

2,50 0,88 0,54 0,56 0,59 0,61 0,89 0,58 0,63 0,66 0,68 0,95 0,84 0,82 0,85 0,87

3,50 0,87 0,53 0,56 0,59 0,61 0,88 0,57 0,63 0,66 0,68 0,94 0,83 0,82 0,85 0,87

БНбД 2.02.01-94

168

0 T - 10 дугаар хавсралтын 8-д зааснаар тодорхойлох мєнхцэвдэг

хєрсний тооцооны жилийн дундаж температур, 0 С; bf T - 6 дугаар хавсралтын 5-д зааснаар тодорхойлох, 0 С;

in T - барилга байгууламжийн доторх агаарын тооцооны температур, 0 С; V L - 6-р хавсралтын /3/ томьёогоор тодорхойлох цэвдэг хєрсний

гэсэлтийн дулаан, Дж/м 3 / /ккал/м 3 /; Тайлбар: 1. e H –ийн утгыг 0 = R α тохиолдолд B K H e n e ⋅ ⋅ = ξ томьёогоор

тодорхойлно. 2. e H –ийн /2/ томьёогоор бодож олсон утга хєрсний улирлын гэсэлтийн

норматив гїн n th d , –ээс бага бол n th e d H , 5 , 1 = гэж авна.

2. Гэсэлтийн хїрээний хязгаарын тогтворжсон байдалд харгалзах хєрсний гэсэлтийн хамгийн их гїн max H –г /байгууламжийн доорх хєрсний

гадаргуугаас тооцсон/ дараахь томьёогоор тодорхойлно. Їїнд: Байгууламжийн дунд хэсгийн доор

B K H c s c ⋅ = max , max , ξ /6/

Байгууламжийн захын хэсгийн доор B K H e s e ⋅ = max , max , ξ /7/

Їїний: s K - 2-р хїснэгтээр тодорхойлох илтгэлцїїр;

; max , c ξ max , e ξ зургийн 3а ба 3б-ийн графикаар тодорхойлох илтгэлцїїрїїд.

3. Гїнд суулгаж байрлуулсан байгууламжийн доорх хєрсний гэсэлтийн гїн H , м-г /байгууламжийн суугдсан хэсэг доорх хєрсний гадаргуугаас тооцсон/ ашиглалтын c t, /цаг/ хугацаанд дараахь томьёогоор тооцоолно. Їїнд:

Байгууламжын дунд хэсгийн доор B K H R d n c ⋅ − = ) ( α ξ /8/

Байгууламжын захын хэсгийн доор c d e H K H ⋅ = /9/

БНбД 2.02.01-94

169

Зураг 1. c ξ ба c K илтгэлцїїрийг

тодорхойлох график

Зураг 2. e ξ ба e K илтгэлцїїрийг

тодорхойлох график

Зураг 3. Доорх илтгэлцїїрийг тодорхойлох график а) max , c ξ б) max , e ξ в) max , d ξ

БНбД 2.02.01-94

170

Їїний: d K - 3-р хїснэгтээр тодорхойлох илтгэлцїїр

d ξ - байгууламжийн суулгалтын гїнийг тїїний єргєнд харьцуулсан

харьцаа β , /B H параметр d Ψ илтгэлцїїрээс хамааруулан 4 дїгээр

зургийн графикаар тодорхойлох илтгэлцїїр d Ψ илтгэлцїїрийг доорх томьёогоор олно.

0 2 Ψ + ⋅

= Ψ B L t T

V

in th d

λ /10/

Энд: R d α ξ = − Ψ 0 байх їед B H / ба β параметрїїдээс хамааруулан 4 дїгээр

графикаар тодорхойлох илтгэлцїїр.

4. Гїнд суулгасан байгууламжийн доорх хєрсний хамгийн их гэсэлтийн гїн max H –г дараахь томьёогоор олно. Їїнд:

Байгууламжийн дунд хэсгийн доор B K H R s c ) ( max , max , α ξ α − = /11/

Байгууламжийн захын хэсгийн доор max , max , c d e H K H = /12/

Їїний: max , α ξ - зураг 3в графикаар тодорхойлох илтгэлцїїр

5. Улиралын хєлдєлтийн їе мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуутай нийлдэггїй газарт байгууламжийн доорх гэсэлтийн гїнийг c t, /цаг/ хугацааны

дотор барилгын дунд c H ба захад e H дараахь томьёогоор тодорхойлно.

B K H c n c ξ ′ = /13/

B K H e n e ξ ′ = /14/

Їїний: n K - 1-р заалтаар 0 = β ба th Ψ = Ψ байхад тодорхойлох илтгэлцїїр

B n B L t T

R V

in th th 5 , 2 64 , 0 1

1 2 l ⋅ +

⋅ ⋅

⋅ = Ψ

α λ

/15/

Энд: B h th e c / , 0 = − ′ ′ ξ ξ ξ ба th Ψ параметруудаас хамааруулан 5 ба 6-р зургийн

графикаар тодорхойлох илтгэлцїїр;

БНбД 2.02.01-94

171

Зураг 4. d ξ илтгэлцїїрийг тодорхойлох график

БНбД 2.02.01-94

172

Їїний: h t h , - мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуугийн байршлын гїн, м

6. Хєрсийг урьдчилан гэсгээх болон e c th b h h , , + гїнд хїртэл солих арга

хэмжээ авах тохиолдолд гэсэлтийн тооцооны гїнийг /байгууламжийн доорх хєрсний гадаргуугаас тооцсон / t ,сек/цаг/ хугацаанд дараахь томьёогоор тодорхойлно.

e c th b h h H , , + = /16/

Энд: e c h , - урьдчилан гэсгээсэн ба сольсон хєрсний їеийн доорх хєрсний

гэсэлтийн гїн. Їїнийг c ξ ′ ба e ξ ′ утгуудыг β ξ / , 0 th b h = їзїїлэлтийн

їед 5 ба 6 дугаар зургийн графикуудаар авч /13/ ба /14/ томьёонуудаар тодорхойлно.

Зураг 5. c ξ ′ илтгэлцїїрийг

тодорхойлох график

Зураг 6. e ξ′ илтгэлцїїрийг

тодорхойлох график

БНбД 2.02.01-94

173

ХЇСНЭГТ 2. Илтгэлцїїр s K

ХЇСНЭГТ 3. Илтгэлцїїр d K

B H / β -гийн доорх утганд харгалзах d K илтгэлцїїр

0-0,2 0,4 0,8 1,2 2,0 0 0,85 0,69 0,39 0,22 0,13 0,25 0,88 0,76 0,62 0,48 0,29 0,50 0,90 0,82 0,69 0,57 0,38 0,75 0,92 0,87 0,75 0,63 0,46 1,00 0,93 0,90 0,78 0,66 0,51

Байгууламжийн хэлбэр B L / β -гийн доорх утганд харгалзах s K илтгэлцїїр

0,2 0,4 0,8 1,2 2,0 Дугуй - 0,40 0,49 0,56 0,59 0,61

1 0,45 0,55 0,63 0,66 0,68 2 0,62 0,74 0,82 0,85 0,87

Тэгш єнцєгт 3 0,72 0,83 0,90 0,92 0,94 4 0,79 0,89 0,94 0,95 0,96 5 0,84 0,92 0,96 0,97 0,98 10 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00

БНбД 2.02.01-94

174

10 дугаар хавсралт Заавал мєрдєнє.

ХЄРСНИЙ УЛИРАЛЫН ГЭСЭЛТ, ХЄЛДЄЛТИЙН ГЇН БА ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ТЕМПЕРАТУР

1. Хєрсний улиралын гэсэлтийн норматив гїн n th d , -г бодит ажиглалтын їр

дїнг їндэслэн дараахь томьёогоор тодорхойлно.

th bf th

c th bf c th

w

wc th n th t T T

t T T K K d d

) ( ) ( , ,

. −

− ′ = /1/

Їїний: th d ′ - УСТ -ын дагуу бодит ажиглалтаар тогтоосон жилийн їелзэл дэх

хєрсний улиралын гэсэлтийн хамгийн их гїн, м; w wc K K , - 5-р зїйлийн дагуу байгууламжийн ашиглалтын явцад тогтоосон

хєрсний нийлбэр чийг tot W ба ажиглалтын їе дэх хєрсний чийгээс

хамааруулан 1 дїгээр хїснэгтээр авах илтгэлцїїрїїд; bf T - 6 дугаар хавсралтаар тодорхойлох хєрсний хєлдєж эхлэх

температур, 0 С; c th T , - зуны улирал дахь хєрсний гадаргуугийн тооцооны

температур, 0 С, доорх томьёогоор тодорхойлно.

C T T m th c th 0

, , 4 , 2 4 , 1 + = /2/

c th t , - зуны улиралын тооцооны їргэлжлэх хугацаа, цагаар.

Їїнийг доорх томьёогоор олно.

öàã t t m th c th 360 15 , 1 , , + = /3/

Энд: m th m th t T , , ; БНбД П.А.6-77-ын заалтаар авах агаарын нэмэх

температуртай їеийн олон жилийн дундаж температур, С ба энэ їеийн їргэлжлэх хугацаа, цагаар.

th th t T ; - жилийн ажиглалтын хугацааны цаг уурын їзїїлэлтээр авах нэмэх

температуртай їеийн агаарын дундаж температур, С ба энэ їеийн їргэлжлэх хугацаа, цагаар.

2. Хєрсний улиралын хєлдєлтийн норматив гїн n f d , –г доорх томьёогоор

тодорхойлно.

f bf f

m f bf m f

w

c w f n f t T T

t T T K K

d d ) ( ) ( , , ,

, −

− ′ = /4/

f d ′ - УСТ -ын дагуу бодит ашиглалтаар тогтоосон жилийн хугацаан

дахь хєрсний улиралын хєлдєлтийн хамгийн их гїн, м m f m f t T , , , -БНбД П.А.6-77-ын заалтаар авах агаарын хасах температуртай

їеийн температур, 0 С ба энэ їеийн їргэлжлэх хугацаа, цагаар.

БНбД 2.02.01-94

175

f f t T , - жилийн ажиглалтын хугацааны цаг уурын їзїїлэлтээр авах хасах

температуртай їеийн агаарын дундаж температур, 0 C ба энэ їеийн їргэлжлэх хугацаа, цагаар.

bf wc w T K K ; ; -/1/ томьёоны тэмдэглэгээтэй ижил.

ХЇСНЭГТ 1. Илтгэлцїїр w K ба wc K

Хєрс

Хєрсний чийг tot W –ийн доорх утганд

харгалзах илтгэлцїїрїїд c w w K K , , 0,05 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5

Элсэн хєрс 1,0 0,92 0,83 0,75 0,70 - Тоосорхог шаварлаг хєрс - 1,03 0,94 0,88 0,85 0,83

3. Бодит ажиглалтын єгєгдєл байхгїй тохиолдолд хєрсний улиралын гэсэлтийн норматив гїн n th d , –г доорх томьёогоор тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

1

2

1 1

, , , 2 2

) ( 2 q Q

q Q

q t T T

d c th bf c th th n th −

+

− =

λ /5/

Їїний:

( ) c th f f m bf c th t C K T T t t

Q , 0 1

, 25 , 0 λ −

− = /6/

( ) [ ] ) ( 1 , 0 0 , 2

, 1 bf f bf c th th

c th V T T C T T C

t t

L q − − −

− + = /7/

-/1/ ба /2/ томьёоны тэмдэглэгээтэй ижил:

1 , , 1 , 0 15 , 1 t t t m th c th + = /8/

1 t - 1,3x10 7 сек/3600 цаг/-тай тэнцїї хугацаа;

2 t - 2,7x10 7 сек/7500 цаг/-тай тэнцїї хугацаа;

0 T - 8-д зааснаар тодорхойлох мєнхцэвдэг хєрсний жилийн дундаж

температур, 0 С; f th λ λ , -гэсгэлэн ба цэвдэг хєрсний дулаан дамжуулалт, Вт/м. 0 С/

/ккал/м.цаг. 0 С; f th C C , - гэсгэлэн ба цэвдэг хєрсний эзлэхїїний дулаан багтаамж, Дж/м 3

0 С/ /ккал/м 3 . 0 С m K - элсэн хєрсний хувьд 1,0-тэй тэнцїїгээр авах бєгєєд тоосорхог

шаварлаг хєрсєнд хєрсний дулаан багтаамж f C ба дундаж

температурт T -аас хамааруулан 2 дугаар хїснэгтээр авах илтгэлцїїр. Дундаж температур T -аас доорх томьёогоор тодорхойлно.

БНбД 2.02.01-94

176

) 22 . 0 / )( ( 1 , 0 − − = t t T T T c th bf /9/

V L - 6 дугаар хавсралтаар 0,5T , 0 С-тэй тэнцэх температурын нєхцєлд

тодорхойлох хєрсний гэсэлтийн /хєлдєлтийн/ дулаан, Дж/м /Ккал/м/;

ХЇСНЭГТ 2. Илтгэлцїїр m K

Температур T 0 Ñ

f C Дж/м3. С/ккал/м 3 .С/-ийн доорх утганд m K илтгэлцїїр

1,3х10 6 /300/ 1,7х10 6 /400/ 2,1 х10 6 /500/ 2,5 х10 6 /600/ -1 6,8 5,9 5,3 5,0 -2 5,2 4,5 4,0 3,7 -4 3,7 3,2 2,8 2,5 -6 3,0 2,6 2,3 2,1 -8 2,5 2,2 1,9 1,6 -10 1,8 1,6 1,4 1,2

4. Хєрсний улиралын хєлдєлтийн норматив гїн n f d , -г дараахь

томьёогоор тодорхойлно.

2

, , ,

) ( 2 q

t T T d m f m f bf f

n f −

= λ

/10/

Їїний: ) ( 5 , 0 , 2 bf m f f V T T C L q − − = /11/

Энд: V L - 6 дугаар хавсралтаар 5 , 0 = T / bf m f T T − , /, 0 С –тэй тэнцїї

температурын нєхцєлд тодорхойлох хєрсний хєлдєлтийн дулаан, Дж/м 3 /Ккал/м 3 / Бусад тэмдэглэгээнїїд /4/ томьёоныхтой ижил.

5. Талбайд асгаас хийх замаар босоо тєлєвлєлт хийх, гадаргуугийн усыг зайлуулах, газар доорх усны тївшинг доошлуулах арга хэмжээ авах тохиолдолд хєрсний улирлын гэсэлт ба хєлдєлтийн норматив гїнийг /5/ ба /10/ томьёогоор тооцоолохдоо дулаан физикийн їзїїлэлтийн утгууд болон /1/ ба /4/ томьёонд орсон c w K , илтгэлцїїрїїдийн утгуудыг дор дурдсан хєрсний

чийглэгийн утгуудад харгалзуулан авах хэрэгтэй. Їїнд:

Том хэмхдэст хєрсєнд 0,04 Элсэнд /тоосорхогоос бусад/ 0,07 Тоосорхог элсэнд 0,10 Тоосорхог шаварлаг хєрсєнд p p J W 5 , 0 + Шим гаралтай хєрсєнд 1,1 p W байхаар бодож авна.

Їїний: p p W J , -хєрсний уян налархайн тоо ба хєрсний имрэгдлийн хязгаар дахь

чийгийн хэмжээ 6. Хєрсний улиралын гэсэлтийн th d ба хєлдєлтийн f d тооцооны гїнийг

доорх томьёогоор олно.

БНбД 2.02.01-94

177

n th h th d K d , 1 = /12/

h f h f d K d , = /13/

n f n th d d , , , -хєрсний улиралын гэсэлт, хєлдєлтийн норматив гїн, м;

h h K K , 1 - 3 дугаар хїснэгтээр авах байгууламжийн дулааны нєлєєллийн

илтгэлцїїрїїд;

7. Мєнхцэвдэг хєрсний жилийн дундаж температурын норматив утга n T , 0 -г байгалийн нєхцєлєєрєє байгаа туршилтын талбай дээр УСТ -ын дагуу

хэмжсэн хєрсний температурын єгєгдлєєр тодорхойлно.

ХЇСНЭГТ 3. Илтгэлцїїр 1

h K ба h K Байгууламж 1

h K h K

Хїйтэн хєндийгїй барилга байгууламжид

- Энэ нормын 5 дугаар бїлгийн заалтаар авна.

Хїйтэн хєндийтэй барилга байгууламжид: - асфальт болон тїїнтэй тєстэй хучилт бїхий манаастай гадна хананд - асфальтан хучилтгїй манаастай гадна хананд - дунд талын тулгуур орчимд

1,2 1,0 0,8

- - -

Гїїрэнд: - гїн биш суулгасан суурьтай болон холбогч тавцан нь хєрсєнд суусан гадсан ба гадсан-шон суурь бїхий гїїрийн цул тулгуурт:

Тулгуурын єргєн 2-4м 4м ба тїїнээс дээш

Завсрын баганан ба гадсан тулгуур, гїн биш суулгасан арагт тулгуур Асгаасан хашлагат тулгуур

1,3 1,5

1,2 1,0

1,2 1,3

1,1 1,0

Тайлбар: 1. Хїснэгтийн їзїїлэлтїїдийг дулаан тусгаарлалтын тусгай арга хэмжээ /салхижуулах дулаан дамжуулах асгаас хийх, хєргєх бусад тєхєєрємж хийх/ авсан їед хэрэглэхгїй.

2. 1 h K ба h K утгуудыг элсэн хєрс асгаж хийсэн гїїрийн тулгуурт дулаан

техникийн тооцоогоор авах ба 1,2-оос багагїй байна. n T , 0 температурыг гадаргуугаас доош 10м – ийн гїнд орших хєрсний

температуртай тэнцїї авч болно. 3. Мєнхцэвдэг хєрсний тооцооны жилийн дундаж температур 0 T -г

барилгажсан нутаг дэвсгэр дэх хєрсний температурын горимын єєрчлєлтийг урьдчилан їнэлэх тооцооны їндсэн дээр тогтооно. 0 T -ын утгыг дараахь томьёогоор тодорхойлж болно.

( ) bf s f

n th n th V m f bf m f

y T R

d d L t T T

t T +

+ + ⋅ − =

λ 2 1 ,

, , , 0 /14/

БНбД 2.02.01-94

178

Їїний: y t - жилийн їргэлжлэх хугацаа, 3,15х10 7 сек/8760 цаг/

m f m f t T , , , - БНбД, II-А.6-77-ийн заалтаар авах агаарын хасах

температуртай їеийн олон жилийн дундаж температур, 0 С ба энэ їеийн їргэлжлэх хугацаа, цагаар;

V L - 6 дугаар хавсралтаар тодорхойлох хєрсний гэсэлт /хєлдєлт/-ийн

дулаан, Дж/м 3 /Ккал/м 3 /; S R - дараахь томьёогоор тодорхойлох цасан бїрхїїлийн дулааны

эсэргїїцэл, м 2 . 0 С/Вт, /м 2 .цаг 0 С/ккал/ ( )

s

s L s

d m R ρ +

+ =

02 , 0 2 , 0 1

/15/

Энд: L m - 1,0т. 0 С/м.Вт/1,16 т.цаг. 0 С/м 2 .ккал/ янз бїрийн нэгжийг бодолцсон

илтгэлцїїр; s d - цаг уурын єгєгдлєєр авах цасан бїрхїїлийн дундаж зузаан, м;

s ρ - цаг уурын єгєгдлєєр авах цасан бїрхїїлийн дундаж нягт, м ;

Тайлбар: 1. Євлийн улиралд 5м/сек-ээс дээш салхины дундаж хурдтай мужид /15/ томьёогоор бодсон s R -ийн утгыг 1,5 дахин ихэсгэж авна.

2. /14/ томьёогоор тооцоолоход bf T T > 0 нєхцєл хангагдаж байвал

n T T , 0 0 = гэж авна.

179

БН

бД

2.0

2.01-9

4

11 дїгээр хавсралт

Станц байрласан газрын нэр

Агаарын температур

Жи

ли

йн

дун

да

ж

Хасах температур ын сарын дундажын нийлбэр, /∑ M T /

∑ M T Сарын дундаж

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Архангай аймаг

1. Батцэнгэл -19,2 -17,1 -7,7 1,4 9,8 14,0 15,9 13,5 7,4 0,9 -9,6 -16,2 -0,6 -69,8 8,35 2. Булган -16,9 -14,7 -9,4 -0,1 7,5 11,1 12,8 10,9 6,1 -0,8 -9,4 -15,0 -1,5 -66,3 8,14 3. Жаргалант -16,6 -13,5 -7,5 -3,0 8,2 13,0 14,0 12,2 7,7 0,4 -8,0 -14,3 -0,6 -62,9 7,93 4. Ихтамир -16,4 -14,0 -6,6 1,5 8,9 13,2 14,5 12,9 7,3 0,6 -8,3 -14,2 -0,1 -59,5 7,71 5. Єгийнуур -21,3 -19,2 -9,6 0,5 9,5 14,1 16,3 13,6 8,6 0,7 -10,7 -18,1 -1,3 -78,9 8,88 6. Єлзийт -24,5 -20,5 -9,2 1,3 9,8 14,9 16,6 14,5 8,0 -1,1 -13,8 -21,0 -2,1 -90,1 9,49 7. Єндєр-Улаан -22,4 -18,8 -11,3 -2,2 5,7 10,2 12,0 10,1 5,1 -2,4 -12,4 -19,4 -3,8 -88,9 9,43 8. Тариат -22,0 -19,8 -12,7 -2,6 5,2 10,5 11,9 10,4 5,0 -2,7 -12,9 -19,3 -4,1 -92,0 9,59 9. Тївшрїїлэх -16,9 -15,2 -7,8 0,8 8,5 12,7 14,6 12,4 7,6 0,9 -8,2 -15,7 -0,5 -63,8 7,99 10. Хайрхан -18,6 -16,1 -8,2 -0,8 8,9 13,6 14,4 13,5 8,5 2,7 -10,1 -16,0 -0,6 -69,8 8,35 11. Хангай -23,7 -21,3 -12,4 -1,7 5,4 9,7 11,5 9,2 5,0 -1,8 -13,3 -20,8 -4,5 -95,0 9,75 12. Хашаат -18,4 -15,6 -7,0 -1,9 9,8 14,0 15,5 14,7 8,5 -0,0 -9,3 -16,1 -0,1 -66,4 8,15 13. Хоолт -17,0 -14,9 -7,6 1,3 9,2 12,7 14,5 12,8 8,2 1,5 -8,2 -14,9 -0,2 -62,6 7,91 14. Хотонт -17,8 -16,3 -8,3 1,0 9,4 13,4 14,9 14,1 8,0 1,1 -9,1 -14,7 -0,4 -66,2 8,14 15. Цэнхэр -16,5 -14,1 -7,6 1,4 9,0 13,7 15,2 13,2 8,6 0,7 -8,1 -13,9 0,1 -60,2 7,76 16. Цэцэрлэг -16,1 -14,4 -8,0 1,7 7,1 12,0 13,3 10,9 6,2 0,4 -8,9 -14,7 -0,9 -62,1 7,88 17. Цэцэрлэг хот -15,6 -13,9 -7,0 1,2 8,4 13,3 14,7 12,9 7,5 -0,0 -8,4 -13,9 -0,1 -58,8 7,67 18. Чулуут -20,9 -17,6 -10,8 -1,6 6,6 10,8 12,0 11,0 6,1 -3,5 -12,1 -19,2 -3,2 -85,7 9,26 19. Эрдэнэмандал -18,5 -16,5 -8,3 0,5 8,3 13,4 14,6 12,8 7,2 -0,6 -9,6 -16,5 -1,1 -70,0 8,37

Баян-Єлгий аймаг 1. Алтанцєгц -21,9 -17,9 -8,2 2,4 9,8 14,1 14,8 13,5 7,8 0,5 -10,4 -19,3 -1,2 -77,7 8,81 2. Асгат -18,4 -18,2 -13,3 -5,3 3,1 7,5 9,6 8,8 5,2 -4,4 -13,8 -17,0 -4,8 -90,4 9,51 3. Баяннуур -24,4 -20,1 -6,3 4,1 12,4 17,3 18,2 16,5 11,0 2,3 -10,4 -20,4 0,0 -81,6 9,03 4. Буянт -17,7 -14,9 -7,9 0,5 8,1 13,4 14,7 13,9 7,4 -0,9 -9,6 -15,9 -0,7 -66,9 8,18 5. Дєчинжил /Булган/

-21,5 -17,6 -9,1 0,4 8,0 13,1 15,0 13,5 8,2 -1,2 -12,3 -18,7 -1,8 -80,4 8,97

6. Дэлїїн -21,7 -17,4 -9,9 0,6 6,8 11,9 13,1 11,5 6,2 -1,8 -11,4 -20,5 -2,8 -83,3 9,13 7. Сагсай -23,2 -18,8 -8,9 0,1 8,3 13,5 14,9 13,4 7,0 -2,5 -12,2 -21,3 -2,5 -86,9 9,32

180

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 8. Толбо -20,4 -17,0 -9,2 -1,2 6,4 12,2 13,3 12,2 5,5 -2,0 -10,8 -18,4 -2,7 -79,0 8,89 9. Улаанхус -22,0 -17,0 -8,1 1,1 8,8 14,1 15,8 14,8 8,3 -0,4 -10,7 -20,0 -1,3 -78,2 8,84 10. Цэнгэл -24,1 -20,0 -8,0 -1,2 7,0 12,7 14,2 12,6 7,1 -1,9 -12,0 -21,8 -3,0 -89,0 9,43 11. Ногооннуур -20,8 -15,8 -6,9 3,0 10,8 14,6 17,3 15,9 10,4 0,1 -12,1 -17,5 -0,1 -73,1 8,55 12. Єлгий -17,4 -14,6 -6,7 2,0 9,0 14,6 16,3 14,8 8,6 0,2 -9,2 -15,5 -0,2 -63,4 7,96 13. Ялалт /Алтай/ -20,7 -18,2 -11,2 -2,0 5,3 10,5 12,2 10,7 5,1 -3,4 -12,9 -18,9 -3,6 -87,3 9,34

Баянхонгор аймаг 1. Баацагаан -19,0 -13,0 -6,8 3,8 12,0 18,2 19,2 18,0 11,6 1,7 -9,1 -16,6 1,7 -64,5 8,03 2. Баянбулаг -22,5 -19,7 -12,8 -2,9 4,9 10,6 11,9 10,0 4,5 -4,5 -14,9 -20,1 -4,6 -97,4 9,87 3. Баянговь -15,7 -11,5 -3,2 4,8 13,3 18,9 20,9 19,0 13,0 5,4 -6,0 -13,8 3,8 -50,2 7,09 4. Баянлиг -17,4 -12,7 -3,7 6,5 14,6 20,1 22,4 19,5 13,9 5,0 -6,2 -14,6 4,0 -54,6 7,39 5. Баян-Овоо -22,3 -18,1 -11,5 -1,1 7,2 13,6 15,3 13,3 7,5 -0,8 -11,7 -18,8 -2,3 -84,3 9,18 6. Баян-Єндєр -17,1 -14,9 -9,4 1,7 7,6 12,9 14,5 12,4 6,9 -1,0 -10,2 -15,2 -1,0 -67,8 8,23 7. Баянхонгор -18,3 -16,2 -8,2 1,2 9,6 15,0 16,2 14,5 8,2 -0,4 -10,9 -17,0 -0,5 -71,0 8,43 8. Баянцагаан -14,8 -12,5 -6,5 2,2 10,1 15,6 18,4 15,2 9,9 1,7 -7,0 -18,5 1,2 -59,3 7,70 9. Богд -17,4 -13,2 -4,4 5,5 13,0 19,9 21,0 19,9 14,3 4,3 -6,8 -14,4 3,5 -56,2 7,50 10. Бємбєгєр -19,2 -17,1 -11,3 -0,3 10,5 16,2 18,3 16,9 11,3 1,7 -10,6 -17,0 -0,0 -75,5 8,69 11. Бууцагаан -19,0 -16,8 -10,6 1,0 9,5 15,0 16,8 13,7 8,0 0,1 -11,3 -17,9 -1,0 -75,6 8,69 12. Галуут -25,3 -22,5 -13,2 -1,9 6,7 11,8 13,1 11,3 5,1 -4,1 -15,7 -22,7 -4,8 -105,4 10,27 13. Гурван-булаг -29,1 -25,8 -17,6 -7,2 3,0 8,4 9,9 8,2 2,7 -7,2 -18,5 -26,9 -8,3 -132,3 11,50 14. Жаргалант -28,6 -24,0 -13,6 -1,7 6,9 12,7 14,1 11,8 6,0 -4,5 -16,3 -24,3 -5,1 -113,0 1063 15. Жинст -18,5 -13,4 -4,5 -5,3 12,5 19,3 20,6 19,5 12,6 3,6 -7,8 -15,8 12,8 -60,1 7,75 16. Заг -27,9 -23,4 -12,2 -0,7 8,1 12,3 14,4 12,1 7,4 -2,6 -15,0 -22,1 -4,1 -103,9 10,19 17. Єлзийт -19,4 -14,5 -8,7 1,3 8,5 14,9 16,2 14,8 9,1 0,5 -11,0 -16,6 -0,8 -70,2 8,3 18. Хїрээмарал -16,5 -14,5 -8,8 -0,5 9,3 14,6 16,1 14,7 8,9 -0,4 -9,7 -14,8 -0,1 -65,2 8,0 19. Шаргалжуут -20,7 -18,7 -11,2 -2,4 6,0 10,7 14,0 10,6 5,2 -2,5 -12,9 -18,6 -3,4 -87,0 9,3 20. Шинэжинст -15,7 -13,9 -8,2 0,8 8,1 13,8 16,1 14,0 8,2 -0,0 -8,8 -13,8 0,0 -60,4 7,77 21. Эрдэнэцогт -19,3 -16,0 -9,4 -1,4 7,0 12,0 13,7 11,9 6,6 -1,1 -11,7 -17,5 -2,1 -76,4 8,74 22. Эхийн гол -11,8 -6,9 1,2 10,8 19,0 24,2 26,2 24,5 17,8 8,7 -2,5 -11,6 8,3 -32,80 5,72

Булган аймаг 1. Баян-Агт -15,4 -14,6 -7,6 0,3 8,6 12,5 15,1 12,3 7,6 -1,8 -8,5 -14,4 0,2 -62,30 7,89 2. Бугат -20,8 -18,2 -11,0 -0,4 8,6 13,5 15,5 13,7 7,4 0,3 -10,6 -16,7 -1,6 -77,7 8,81 3. Булган хот -21,0 -18,8 -9,4 0,8 8,8 14,5 16,2 14,2 7,4 -0,7 -11,5 -18,6 -1,5 -80,0 8,94 4. Бїрэгхангай -16,6 -14,4 -6,7 1,6 10,3 14,8 16,9 14,4 9,6 1,9 -7,6 -13,6 0,9 -58,9 7,67 5. Гурванбулаг -18,9 -17,0 -7,2 3,1 11,9 15,8 17,5 16,0 9,7 1,9 -9,1 -16,2 0,6 -68,4 8,27 6. Дашинчилэн -21,5 -18,0 -6,3 4,1 12,1 17,1 18,6 16,3 9,9 1,4 -10,9 -18,5 1,9 -75,2 8,67 7. Могод -17,4 -15,1 -7,8 0,6 9,1 13,9 15,4 13,7 8,1 0,3 -9,2 -14,7 -0,3 -64,2 8,01 8. Орхон -22,3 -18,5 -7,3 2,5 10,3 16,0 17,2 15,3 8,9 0,5 -10,5 -19,6 -0,6 -78,2 8,84

181

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 9. Сайхан -19,8 -16,4 -8,5 0,2 8,6 13,3 14,6 12,0 8,1 0,4 -9,8 -16,3 -1,1 -70,8 8,41 10. Сэлэнгэ -22,3 -18,6 -7,8 3,3 10,0 15,8 16,7 15,5 8,9 0,6 -11,7 -18,9 -0,7 -79,3 8,90 11. Тэшиг -27,2 -21,6 -9,7 2,0 9,7 14,7 16,6 14,2 7,5 1,0 -14,8 -24,9 -2,7 -98,2 9,91 12. Хангал -20,6 -17,6 -7,9 1,2 9,3 14,9 16,6 13,3 8,6 1,5 -11,4 -18,9 -0,9 -76,4 8,74 13. Хишиг-Єндєр -20,4 -17,6 -8,5 0,9 9,3 14,6 15,3 14,6 8,4 0,8 -10,2 -16,7 -0,8 -73,4 8,57 14. Хутаг -23,8 -19,4 -7,1 3,0 11,1 16,1 17,4 15,4 8,8 -0,0 -11,2 -20,4 -0,8 -81,9 9,05 15. Хантай -23,3 -19,1 -7,4 3,1 10,2 16,3 18,0 15,2 9,1 1,1 -11,3 -21,0 -0,8 -82,1 9,06 16. Улаантолгой -18,2 -16,1 -7,8 3,0 9,4 14,3 17,1 13,4 9,5 1,3 -7,5 -15,2 -0,3 -64,8 8,05 17. Эрдэнэт хот -16,8 -14,8 -7,7 1,4 8,8 13,9 15,4 13,8 8,4 0,7 -8,6 -14,6 -0,0 -62,5 7,91

Говь-Алтай аймаг 1. Алтай хот -18,4 -16,6 -9,2 -0,6 7,2 12,5 14,0 12,2 6,4 1,6 -10,8 -16,4 -1,5 -72,0 8,49 2. Алтай -13,2 -9,6 -2,3 5,9 14,1 19,4 21,6 20,3 14,1 4,9 -5,1 -10,8 4,9 -41,0 6,40 3. Баян-Уул -17,7 -15,3 -4,8 1,7 9,5 15,1 16,5 15,1 9,4 1,6 -8,5 -15,5 0,6 -61,8 7,86 4. Бигэр -18,9 -15,8 -3,9 5,3 14,3 18,9 21,3 19,3 12,8 3,0 -7,4 -16,7 2,7 -62,7 7,92 5. Бугат -16,0 -14,6 -5,9 1,1 8,6 14,5 15,6 14,5 8,4 0,8 -7,9 -14,4 0,4 -58,8 7,67 6. Гуулин -23,3 -19,2 -9,7 1,2 9,2 15,6 16,5 15,2 8,2 0,4 -12,1 -21,2 1,6 -85,5 9,25 7. Дарви -20,3 -16,4 -6,7 2,4 12,0 17,3 18,6 17,7 11,1 2,2 -8,7 -17,2 1,0 -69,3 8,32 8. Дэлгэр -23,3 -19,0 -8,6 1,2 10,2 15,2 16,9 14,7 8,5 -0,9 -11,9 -20,9 -1,5 -84,6 9,20 9. Жаргалан -23,7 -19,6 -7,5 2,7 11,6 17,4 18,6 16,9 10,7 -0,1 -11,3 -19,8 -0,3 -82,0 9,06 10. Тайшир -23,9 -19,8 -7,9 1,9 11,4 16,4 17,7 15,6 10,4 1,4 -11,2 -20,8 -0,7 -83,6 9,14 11. Тонхил -15,9 -14,1 -8,7 -0,2 6,8 12,0 13,5 12,6 7,1 -0,5 -9,0 -13,8 -0,8 -62,2 7,89 12. Тєгрєг -15,7 -14,6 -5,3 4,3 11,2 16,2 18,8 17,1 12,2 3,4 -6,5 -13,7 2,3 -55,8 7,47 13. Тоорой /Захуй/ -18,0 -12,6 -1,5 8,0 16,4 22,0 23,5 21,7 15,4 5,4 -6,7 -15,4 4,8 -54,2 7,36 14. Халиун -22,1 -19,6 -4,2 4,0 13,4 18,7 20,2 18,3 12,6 3,7 -7,9 -18,0 1,6 -71,8 8,47 15. Хєхморьт -24,5 -20,1 -6,9 3,8 12,0 18,1 19,2 17,6 11,7 2,0 -9,2 -20,0 0,3 -80,7 8,98 16. Хантайшир -17,5 -17,3 -13,2 -5,3 2,1 6,9 8,6 7,2 2,5 -4,7 -12,1 -15,1 -4,8 -85,2 9,23 17. Цогт -19,0 -17,8 -9,5 0,2 7,4 12,8 13,8 12,3 6,4 -2,0 -11,0 -17,0 -2,0 -76,3 -8,73 18. Цээл -17,6 -15,8 -5,9 0,2 7,6 14,4 15,2 14,2 7,6 -1,4 -9,1 -16,0 -0,6 -65,8 8,11 19. Чандмань -18,3 -16,8 -9,6 -1,2 9,2 13,9 15,0 13,3 7,0 0,4 -9,4 -16,1 -1,1 -71,4 8,45 20. Шарга -23,7 -18,6 -4,0 7,1 15,7 21,3 22,6 21,4 15,4 6,0 -6,8 -19,0 3,1 72,1 8,49 21. Эрдэнэ -18,9 -17,6 -9,0 -0,9 5,2 12,2 12,7 12,1 4,6 -1,2 -9,8 -16,3 -2,2 -73,7 8,58 22. Тамч -17,5 -17,2 -9,6 -3,4 7,9 12,2 14,2 13,2 8,5 0,7 -10,5 -13,7 -1,3 -71,9 8,48 23. Тахийн тал -17,5 -16,2 -7,3 2,4 10,4 15,9 18,4 16,3 9,7 1,3 -9,6 -15,4 0,7 -66,0 8,12

Дорноговь аймаг 1. Айраг -19,8 -15,5 -6,0 5,0 11,7 18,4 21,0 19,7 13,2 4,2 -8,2 -17,6 2,2 -67,1 8,19 2. Алтанширээ -20,7 -17,2 -5,4 5,3 13,9 19,8 22,6 20,2 14,3 4,9 -8,7 -17,4 2,6 -69,4 8,33 3. Даланжаргалан -19,0 -15,6 -5,5 5,6 11,6 18,9 20,0 19,7 13,1 4,7 -8,0 -16,4 2,4 -64,5 8,03 4. Дэлгэрэх -18,8 -15,1 -6,0 4,8 12,9 18,6 20,1 19,6 12,3 3,4 -8,1 -15,6 2,3 -63,6 7,97

182

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 5. Замын Їїд -19,0 -14,9 -4,5 6,1 14,4 20,4 22,8 20,7 13,4 4,3 -7,7 -16,8 3,3 -62,9 7,93 6. Иххэт -19,1 -16,5 -7,7 3,8 10,0 17,2 19,0 18,4 11,2 4,3 -9,0 -15,1 1,4 -67,4 8,21 7. Мандах -15,7 -12,2 -4,9 4,6 12,9 18,4 20,8 19,1 12,4 3,8 -6,4 -13,5 3,3 -52,7 7,26 8. Єргєн -18,7 -14,3 -5,6 5,7 14,8 19,7 23,3 22,0 15,0 5,7 -5,7 -16,9 1,3 -61,2 7,82 9. Сайхандулаан -16,3 -12,7 -5,1 4,4 13,5 19,3 21,5 19,9 13,2 4,2 -7,5 -14,4 3,3 -56,0 7,48 10. Сїмбэр -20,8 -17,3 -8,0 2,4 10,8 16,3 19,1 17,4 10,2 1,0 -10,5 -18,3 0,2 -74,9 8,65 11. Улаанбадрах -18,4 -13,5 -4,0 6,5 14,4 21,5 23,0 23,0 15,2 7,6 -7,0 -14,1 4,5 -57,0 7,55 12. Хатанбулаг -15,0 -10,6 -3,0 6,8 14,2 21,2 23,8 20,9 14,2 6,0 -4,6 -12,6 5,1 -45,8 6,77 13. Хєвсгєл -15,2 -11,2 -3,2 7,2 15,5 20,9 23,6 21,5 14,6 5,9 -5,0 -13,0 5,2 -47,6 6,90 14. Чойр -17,8 -16,2 -8,4 1,6 9,3 16,4 18,8 16,5 9,8 1,6 -10,2 -17,5 0,3 -70,1 8,37 15. Сайншанд -18,3 -14,4 -4,5 6,1 14,2 20,6 23,2 21,1 13,7 4,4 -7,6 -16,2 3,5 -61,0 7,81 16. Эрдэнэ -18,9 -13,4 -4,8 5,5 14,2 20,4 23,3 21,3 14,2 5,4 -6,8 -15,8 3,7 -59,7 7,73 17. Цагаанцав -16,5 -12,3 -2,7 8,7 17,9 22,8 25,3 23,1 16,2 4,8 -4,5 -12,9 5,8 -48,9 6,99

Дорнод аймаг 1. Баяндун -17,9 -14,4 -6,4 0,7 8,6 14,9 16,9 15,5 9,8 1,1 -8,5 -14,7 0,5 -61,9 7,87 2. Баянтїмэн -21,9 -17,9 -9,1 2,2 9,8 17,2 20,4 18,1 11,4 2,0 -10,4 -16,6 0,4 -75,9 8,71 3. Баян-Уул -20,2 -17,6 -8,8 0,4 8,8 14,2 16,8 15,0 8,6 0,5 -10,0 -16,6 -1,5 -73,2 8,56 4. Булган -21,4 -17,8 -8,3 1,7 9,4 17,3 19,8 17,4 10,1 2,2 -9,8 -17,8 0,2 -75,1 8,67 5. Гурванзагал -20,5 -17,6 -9,5 1,3 9,1 16,2 18,6 16,5 9,9 1,9 -9,5 -17,0 -0,1 -74,1 8,61 6. Дашбалбар -20,9 -18,0 -8,4 1,4 9,7 16,1 18,6 16,4 9,7 0,5 -10,3 -17,7 -0,3 -75,3 8,68 7. Матад -19,4 -16,1 -7,5 2,6 10,9 17,3 20,0 18,1 11,0 1,8 -9,0 -16,1 1,2 -68,1 8,25 8. Сїмбэр -23,8 -20,7 -10,7 2,3 10,8 17,5 20,0 17,7 10,3 1,0 -11,3 -20,2 -0,6 -86,7 9,31 9. Сэргэлэн -20,5 -17,6 -9,5 1,3 9,1 16,2 18,7 16,5 9,9 1,9 -9,5 -17,0 -0,1 -74,1 8,61 10. Халхгол -24,1 -20,5 -7,2 2,3 11,4 18,4 20,9 18,8 11,9 4,0 -10,6 -21,1 0,4 -83,5 9,14 11. Хєлєнбуйр -20,9 -17,7 -8,2 1,9 9,8 16,2 19,0 16,4 10,2 1,3 -10,8 -17,5 -0,0 -75,1 8,67 12. Цагаан-Овоо -19,8 -16,3 -7,7 1,8 9,9 16,4 19,1 15,4 10,1 1,1 -9,8 -16,7 0,2 -70,3 8,38 13. Чойбалсан -21,2 -18,4 -8,8 2,7 11,3 18,1 20,5 18,1 10,7 1,9 -10,3 -18,4 0,5 -77,1 8,78 14. Чингисийн

далан -22,5 -20,3 -11,3 2,0 10,4 17,8 21,1 17,9 9,8 1,2 -12,1 -20,5 -0,5 -86,7 9,31

15. Эрээнцав -23,6 -20,2 -9,3 2,3 9,6 16,8 20,2 17,8 10,8 0,9 -10,6 -18,8 -0,3 -82,5 9,08 16. Тамсагбулаг -22,9 -20,4 -10,2 3,1 11,7 18,6 21,6 18,9 11,0 2,4 -10,7 -19,9 0,3 -84,1 9,17

Дундговь аймаг 1. Адаацаг -20,0 -16,9 -9,5 0,6 9,2 15,1 16,3 15,3 8,9 0,2 -10,7 -17,3 -0,7 -74,4 8,63 2. Баянжаргалант -17,7 -13,9 -5,8 3,7 10,8 17,4 19,8 18,0 11,6 3,1 -7,6 -14,8 2,0 -59,8 7,73 3. Говь-Угтаал -18,1 -15,8 -7,1 2,4 10,0 15,4 16,9 16,4 9,7 2,8 -8,6 -13,7 0,8 -63,3 7,96 4. Гурвансайхан -17,1 -14,0 -5,9 4,9 13,5 18,8 20,5 19,0 12,1 3,0 -8,1 -15,4 2,6 -60,5 7,78 5. Дэлгэрхангай -16,4 -12,3 -5,5 3,5 10,2 16,2 19,1 18,2 12,2 5,0 -6,8 -14,2 2,4 -55,2 7,43 6. Дэлгэрцогт -19,2 -17,1 -8,4 2,3 8,8 15,7 17,3 17,2 10,2 1,6 -9,1 -15,9 0,3 -69,7 8,35

183

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 7. Дэрэн -19,2 -16,4 -8,4 2,8 9,9 16,6 19,0 17,5 11,0 3,7 -8,3 -16,4 1,0 -68,7 8,29 8. Луус -19,0 -14,6 -6,6 3,0 10,9 17,2 18,6 17,3 11,5 2,7 -9,2 -16,0 1,3 -65,4 8,09 9. Мандалговь -18,0 -14,7 -6,8 2,6 10,4 16,4 18,1 16,8 10,3 2,0 -9,0 -16,5 1,0 -65,0 8,06 10. Єлзийт -17,6 -13,9 -5,3 4,7 12,4 18,8 20,7 19,0 13,6 4,6 -7,6 -14,2 2,9 -58,6 7,66 11. Єндєршил -19,4 -15,0 -5,2 4,3 10,8 18,7 20,6 19,3 11,3 3,3 -7,2 -16,2 2,1 -63,0 7,94 12. Сайхан-Овоо -19,6 -15,1 -6,1 4,2 12,6 18,3 20,2 18,3 11,4 2,1 -8,7 -17,0 1,7 -66,5 8,15 13. Хулд -17,0 -12,9 -5,0 4,1 11,0 17,8 20,1 18,7 12,2 4,0 -6,2 -14,2 2,7 -55,3 7,44 14. Цагаандэлгэр -20,2 -18,7 -9,5 2,5 9,4 15,8 17,4 16,8 10,0 1,5 -9,4 -17,3 -0,1 -75,1 8,67 15. Эрдэнэдалай -18,6 -15,3 -5,9 3,3 10,6 16,2 18,3 17,0 10,9 2,8 -8,7 -15,5 1,2 -64,0 8,0

Завхан аймаг 1. Алдархаан -22,8 -20,0 -9,4 2,4 9,2 14,9 16,6 14,5 9,2 -0,1 -12,4 -19,8 -1,5 -84,5 9,19 2. Баянхайрхан -26,0 -23,5 -16,3 -3,0 6,4 11,8 12,9 11,2 6,0 -2,4 -14,6 -22,7 -5,0 -108,5 10,4 3. Баян-Уул -31,8 -29,2 -18,2 -2,5 8,0 14,1 15,3 13,3 6,5 -3,3 -17,6 -28,6 -6,2 -131,2 11,45 4. Дєрвєлжин -24,2 -19,6 -7,3 3,1 11,5 16,8 18,2 16,9 11,0 1,4 -10,8 -21,3 -0,4 -83,2 9,12 5. Завханмандал -24,7 -20,8 -8,2 2,5 10,8 17,1 17,9 15,5 8,9 0,8 -10,3 -21,9 -1,0 -85,9 9,27 6. Идэр -26,0 -22,9 -13,5 -2,2 6,6 11,0 12,0 10,3 5,5 -3,3 -14,5 -21,3 -4,9 -103,7 10,18 7. Их-Уул -31,7 -28,9 -18,0 -2,9 6,0 12,3 14,2 12,0 6,4 -3,3 -17,7 -28,4 -6,6 -130,9 11,4 8. Нємрєг -29,0 -25,5 -16,2 -1,5 6,5 12,6 12,8 11,1 5,8 -3,4 -15,7 -24,7 -5,6 -116,0 10,75 9. Отгон -32,6 -29,1 -17,2 -3,5 5,5 10,8 12,3 10,6 4,9 -4,5 -19,1 -28,6 -7,5 -134,6 11,60 10. Сантмаргац -27,3 -24,8 -13,3 -0,1 8,2 14,6 16,1 14,2 8,2 -1,1 -14,0 -23,8 -3,6 -104,4 10,22 11. Сонгино -24,0 -21,3 -14,4 -3,0 4,9 10,9 12,6 10,0 4,5 -5,0 -14,5 -21,8 -5,1 -104,0 10,20 12. Тїдэвтэй -30,0 -26,2 -17,8 -2,7 6,7 12,0 13,2 11,3 5,8 -3,4 -17,7 -26,5 -6,2 -124,3 11,15 13. Тэлмэн -31,3 -27,0 -17,0 -1,1 7,4 12,1 13,7 11,1 5,6 -4,2 -18,7 -27,4 -6,4 -126,7 11,26 14. Тэс -29,8 -27,9 -16,8 -0,0 9,2 15,0 16,2 14,6 8,1 -2,2 -17,1 -26,4 -4,7 -120,2 10,96 15. Тосонцэнгэл -31,9 -29,1 -18,1 -2,4 7,0 12,6 13,8 11,7 5,7 -4,2 -18,7 -28,2 -6,8 -132,6 11,52 16. Улиастай -23,9 -20,9 -11,4 0,4 8,2 14,0 15,3 13,6 7,2 -1,4 -13,8 -21,0 -2,8 -92,4 9,61 17. Ургамал -26,1 -22,0 -9,0 3,3 12,1 18,0 19,4 17,4 10,9 2,6 -10,5 -22,0 -0,5 -89,6 9,47 18. Цагаанхайрхан -20,9 -17,0 -10,8 0,7 8,1 13,5 15,3 13,7 8,1 2,8 -12,0 -17,5 -1,3 -78,3 8,85 19. Цагаанчулуут -19,7 -17,4 -10,3 -1,0 5,5 11,5 13,0 10,8 6,5 -0,6 -12,2 -17,8 -2,6 -79,0 8,89 20. Цэцэн-Уул -27,1 -24,3 -16,6 -3,2 5,6 10,9 12,2 10,6 4,9 -3,9 -17,1 -23,5 -6,0 -115,7 10,76 21. Шилїїстэй -21,6 -19,0 -10,9 -1,1 6,7 12,2 14,8 11,8 5,6 -2,8 -13,0 -19,5 -3,1 -87,9 9,38 22. Эрдэнэхайрхан -18,7 -17,2 -10,1 0,2 8,2 14,0 14,8 13,6 7,8 -3,4 -10,0 -16,0 -1,4 -75,4 8,68 23. Яруу -28,0 -24,8 -17,5 -4,2 4,7 10,2 11,6 9,8 5,4 -4,7 -16,8 -24,0 -6,5 -120,0 10,95 24. Хуучин Дєрвєлжин -25,9 -24,5 -5,7 2,0 12,8 18,1 20,0 19,3 11,3 0,9 -9,2 -17,3 0,2 -82,6 9,09

Євєрхангай аймаг 1. Арвайхээр -15,2 -13,4 -6,7 1,4 8,8 14,1 15,5 14,0 8,4 1,3 -4,6 -13,6 0,8 -53,50 7,31 2. Богд -15,4 -11,8 -4,8 4,9 12,9 18,3 19,9 18,1 12,3 4,0 6,7 -13,2 3,2 -51,9 7,20

184

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 3. Баруунбаян-

Улаан -19,4 -14,3 -4,3 5,2 12,5 19,6 20,2 19,3 13,2 3,3 -7,8 -15,2 2,7 -61,0 7,81

4. Бат-Єлзий -18,3 -15,6 -7,6 1,0 8,5 12,9 14,2 12,6 7,5 0,7 -9,3 -16,4 -0,9 -66,2 8,13 5. Баянгол -18,2 -14,7 -6,3 2,9 10,4 17,2 18,4 17,1 10,9 1,5 -8,9 -15,6 1,2 -63,7 7,98 6. Баян-Єндєр -18,4 -16,6 -9,4 1,4 8,3 14,2 15,7 13,9 7,6 0,3 -9,3 -15,7 -0,7 -69,4 8,33 7. Бїрд -17,4 -15,9 -8,2 1,2 10,0 14,8 16,8 14,9 9,7 0,7 -9,9 -15,8 0,1 -67,2 8,19 8. Гучин-Ус -17,3 -13,1 -4,5 3,5 10,7 17,3 18,6 17,0 11,3 1,7 -7,6 -12,0 1,0 -54,5 7,38 9. Зїйл -18,6 -15,7 -8,5 0,9 8,1 12,9 14,4 12,8 7,0 -1,7 -10,5 -16,4 -1,5 -72,4 8,50 10. Зїїнбаян-

Улаан -17,9 -15,2 -9,1 0,3 7,4 12,1 13,6 11,7 7,2 0,8 -9,5 -15,7 -1,2 -67,4 8,21

11. Нарийнтээл -19,5 -17,0 -9,6 1,2 8,3 14,9 15,7 15,3 9,7 0,4 -9,7 -16,7 -0,6 -72,5 8,51 12. Єлзийт -17,2 -15,5 -9,1 -0,3 5,6 12,1 13,2 12,7 7,2 1,5 -8,4 -13,3 -0,9 -63,8 7,98 13. Сант -16,5 -14,1 -6,6 2,6 9,4 15,4 16,9 16,3 10,9 2,6 -7,5 -14,0 1,3 -58,7 7,66 14. Тарагт -18,2 -15,7 -9,6 -0,4 6,5 12,3 13,5 12,0 7,0 0,6 -9,2 -14,2 -1,2 -67,3 8,20 15. Тєгрєг -18,9 -13,9 -5,2 4,2 11,2 17,7 18,8 17,8 11,8 2,6 -9,3 -15,9 2,6 -63,2 7,94 16. Уянга -19,4 -15,6 -10,6 1,4 6,5 11,9 13,7 11,6 7,1 -0,3 -11,0 -16,2 -1,7 -73,1 8,55 17. Хайрхан-

дулаан -18,0 -15,0 -7,5 1,5 8,0 14,3 15,2 14,2 8,3 0,6 -9,1 -15,2 -0,2 -64,8 8,05

18. Хархорин -18,1 -15,9 -7,5 1,6 9,5 14,7 16,2 15,0 8,9 0,2 -9,0 -15,9 -0,0 -66,4 8,15 19. Хужирт -21,8 -18,5 -9,0 0,6 8,0 13,1 14,7 12,9 6,8 -1,0 -12,1 -19,3 -2,1 -81,7 9,04

Ємнєговь аймаг 1. Баяндалай -17,6 -13,9 -8,0 5,6 14,0 19,7 21,2 19,5 12,8 4,1 -6,7 -14,8 3,0 -61,0 7,81 2. Баян-Овоо -13,9 -9,6 -1,8 7,3 16,1 21,8 24,1 21,4 15,4 6,6 -3,5 -10,6 6,1 -39,4 6,28 3. Гурвантэс -12,8 -9,9 -3,4 5,7 13,3 18,7 20,4 18,8 12,8 4,5 -4,8 -11,1 4,4 -42,0 6,48 4. Даланзадгад -15,2 -11,7 -3,2 6,1 13,8 19,4 21,3 19,2 13,3 4,8 -5,7 -13,4 4,0 -49,2 7,01 5. Манлай -15,3 -12,0 -4,1 5,8 14,3 19,9 22,0 19,8 13,7 4,8 -5,5 -12,9 4,2 -49,8 7,05 6. Мандал-Овоо -17,4 -12,1 -2,8 6,8 16,0 21,6 22,0 21,5 14,2 5,7 -5,2 -14,3 4,7 -51,8 7,19 7. Номгон -14,1 -11,6 -4,3 5,5 14,9 20,1 22,1 19,6 12,8 5,1 -5,0 -11,3 4,5 -46,3 6,80 8. Ноён -13,2 -11,1 -4,6 4,6 12,7 17,4 19,4 17,7 11,8 4,5 -5,4 -11,2 3,6 -45,5 6,74 9. Сэврэй -14,1 -10,3 -3,9 5,2 13,4 18,6 20,2 17,5 12,6 5,2 -5,9 -11,4 3,9 -45,6 6,75 10. Сайхан

/Булган/ -13,7 -10,7 -2,5 7,0 15,2 20,5 22,3 19,8 14,2 5,5 -4,5 -11,8 5,1 -43,2 6,57

11. Ханбогд -11,7 -8,1 -0,8 8,1 16,4 21,7 23,8 21,8 15,6 7,7 -2,7 -9,3 6,9 -32,6 5,70 12. Хїрмэн -14,3 -11,5 -4,7 4,0 12,7 18,0 20,4 18,8 12,0 4,4 -5,5 -11,8 3,5 -47,8 6,91 13. Ханхонгор -14,2 -11,0 -4,2 5,3 13,9 19,2 20,5 19,2 13,1 5,0 -5,8 -10,8 4,2 -46,0 6,78 14. Цогтцэций -15,3 -11,9 -3,7 5,1 13,8 19,2 21,6 18,9 13,3 4,6 -6,0 -12,5 3,9 -49,4 7,02 15. Цогт-Овоо -16,1 -12,8 -4,0 5,3 13,9 19,4 21,3 19,6 13,0 4,0 -6,6 -14,0 3,6 -53,5 7,31

185

БН

бД

2.0

2.01-9

4

Сїхбаатар аймаг 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

1. Асгат -22,8 -19,2 -9,4 2,9 10,7 17,3 19,8 17,4 10,9 2,8 -10,5 -18,6 0,1 -80,5 8,97 2. Баяндэлгэр -19,4 -16,2 -7,4 3,5 11,6 17,6 20,5 18,3 11,3 2,5 -8,7 -16,7 1,4 -68,4 8,27 3. Байшинт -23,5 -20,8 -8,3 4,1 12,4 19,1 22,0 19,5 11,9 2,6 -10,5 -20,8 0,6 -83,9 9,15 4. Бїрэнцогт -20,2 -16,4 -8,2 2,6 10,6 15,8 17,6 16,4 9,3 2,0 -11,3 -17,9 0,0 -74,0 8,60 5. Баруун-Урт -21,5 -18,0 -8,2 3,0 11,4 17,5 20,0 17,9 11,0 1,6 -9,8 -17,9 0,6 -75,4 8,68 6. Дарьганга --23,3 -19,8 -9,7 2,3 10,6 16,9 19,6 17,8 10,4 2,8 -10,5 -20,4 -0,3 -83,7 9,15 7. Мєнххаан -17,9 -15,8 -8,6 1,1 9,2 15,2 17,6 15,8 9,6 1,9 -8,5 -15,7 0,3 -66,5 8,15 8. Наран -21,8 -19,1 -9,2 2,6 10,1 16,5 19,5 17,8 10,1 2,4 -9,2 -18,7 0,1 -78,0 8,83 9. Онгон -21,8 -19,2 -8,4 3,7 11,3 17,8 20,8 18,8 11,9 3,2 -9,2 -19,0 0,9 -77,6 8,81 10. Сїхбаатар -22,4 -18,9 -8,6 2,1 11,0 17,6 20,6 18,2 11,3 2,7 -10,4 -19,3 0,3 -79,6 8,32 11. Тївшинширээ -20,5 -16,1 -8,1 2,4 10,9 16,9 19,4 17,5 11,0 3,0 -9,4 -17,7 0,8 -71,8 8,47 12. Тїмэнцогт -18,6 -17,0 -7,8 2,0 9,9 15,8 18,7 16,1 9,8 1,3 -9,5 -16,4 0,4 -69,3 8,32 13. Уулбаян -22,1 -18,1 -1,4 2,6 11,1 16,9 19,9 18,0 12,1 2,8 -9,3 -18,5 0,6 -69,4 8,33 14. Халзан -23,2 -19,3 -9,2 2,6 10,2 16,3 19,7 17,7 10,4 1,6 -10,2 -20,2 -0,3 -82,1 9,06 15. Эрдэнэцагаан -19,6 -17,3 -9,1 2,2 10,2 16,4 19,2 17,3 10,1 1,7 -9,4 -17,2 0,4 -72,6 8,52

Сэлэнгэ аймаг 1. Алтанбулаг -24,9 -20,8 -10,2 2,3 10,0 15,5 17,9 15,5 10,5 2,7 -11,9 -20,5 -1,2 -88,3 9,40 2. Баруунбїрэн -22,4 -18,9 -8,8 2,3 10,7 16,2 18,7 16,5 10,5 3,5 -8,5 -18,1 0,1 -76,7 8,76 3. Баруунхараа -25,6 -22,9 -9,4 2,6 10,4 16,8 18,8 16,6 9,2 0,3 -12,1 -22,3 -1,5 -92,3 9,61 4. Баянхараат -25,7 -21,3 -9,3 2,8 10,9 16,7 18,7 15,9 9,1 1,4 -11,2 -21,5 -1,1 -89,0 9,43 5. Ерєє -27,2 -23,3 -9,8 1,8 10,0 16,0 18,2 15,8 8,4 -1,1 -13,2 -23,5 -2,3 -98,1 9,90 6. Зїїнбїрэн -25,6 -22,3 -9,4 3,2 10,9 17,0 17,6 16,2 9,4 2,0 -10,2 -22,0 -1,1 -89,5 9,46 7. Зэлтэр -26,0 -21,5 -10,9 1,5 9,5 14,4 16,5 13,9 8,1 1,7 -10,5 -21,9 -2,1 -90,8 9,53 8. Номгон -20,6 -17,3 -6,6 2,5 11,1 16,6 18,1 17,0 9,7 1,8 -8,3 -16,4 0,6 -69,2 8,32 9. Орхон -24,9 -21,4 -8,6 2,8 10,7 16,6 18,5 16,2 9,1 0,3 -11,2 -20,9 -1,2 -87,0 9,33 10. Орхонтуул -23,2 -19,5 -7,3 3,0 10,9 16,8 18,5 16,5 9,9 1,8 -10,2 -19,8 -0,2 -80,0 8,94 11. Сїхбаатар -23,8 -19,2 -7,6 3,1 11,0 17,0 19,0 16,8 9,9 1,1 -10,5 -19,2 -0,2 -80,3 8,96 12. Хїдэр -25,2 -21,7 -9,8 1,5 9,7 15,3 17,5 14,9 8,2 -0,6 -12,4 -22,6 -2,1 -92,3 9,61 13. Хонгор -25,4 -22,1 -9,2 2,3 10,8 16,7 18,7 16,3 9,5 0,2 -11,2 -21,8 -1,3 -89,7 9,47 14. Цагаантолгой -23,6 -20,3 -7,7 3,0 11,7 16,0 19,4 17,6 10,9 2,2 -9,4 -19,4 0,0 -80,4 8,47 15. Цагааннуур -22,4 -19,0 -7,4 2,7 10,4 16,6 18,1 15,8 9,5 1,3 -10,5 -19,4 -0,4 -78,7 8,87 16. Шарын-гол -24,9 -21,2 -8,5 2,8 11,2 17,3 18,8 16,7 10,0 0,5 -11,9 -21,2 -0,9 -87,7 9,36 17. Шаамар -24,5 -20,6 -8,8 2,9 10,6 16,9 18,4 16,0 9,4 0,3 -10,8 -21,1 -0,9 -86,8 9,26 18. Дархан -24,1 -20,6 -7,7 2,5 11,2 16,2 18,4 16,5 9,2 1,9 -11,1 -19,6 -0,6 -83,1 9,12 19. Зїїнхараа -24,2 -20,4 -8,4 2,0 9,8 16,2 19,1 15,7 9,2 0,6 -11,0 -21,7 -1,1 -85,7 9,26

Тєв аймаг 1. Алтанбулаг -24,6 -21,2 -10,2 1,5 10,1 15,8 17,5 15,3 8,3 0,3 -11,9 -20,1 -1,6 -88,0 9,38

186

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 2. Архуст -20,3 -17,0 -7,7 -0,1 8,6 13,8 6,1 13,7 7,9 01,1 -10,2 -18,1 -1,1 -73,4 8,57 3. Баян -22,4 -19,6 -10,5 -0,1 8,6 14,5 16,1 14,4 7,1 -1,9 -13,5 -20,4 -2,3 -88,4 9,40 4. Баяндэлгэр -19,9 -16,5 -7,8 -0,1 8,3 12,9 16,0 13,0 8,2 0,3 -10,3 -17,5 -1,1 -72,1 8,49 5. Баянжаргалан -20,8 -17,1 -9,1 1,2 10,0 15,3 17,4 15,4 9,0 0,2 -11,1 -18,7 -0,7 -76,8 8,76 6. Баян-Єнжїїл -18,7 -15,5 -6,6 1,9 10,0 15,2 17,2 15,4 9,5 2,0 -8,7 -16,2 0,5 -65,7 8,11 7. Баянцагаан -20,1 -17,0 -7,6 1,7 10,4 15,8 17,7 15,9 9,9 1,4 -9,8 -17,1 0,1 -71,6 8,46 8. Баянчандмань -21,0 -16,8 -0,8 2,6 9,7 14,2 15,6 14,6 8,5 1,2 -8,1 -18,3 -0,5 -72,2 8,50 9. Баянцогт -20,8 -17,5 -7,7 1,1 9,6 15,3 17,3 15,8 8,9 0,8 -10,2 -17,5 -0,4 -73,7 8,58 10. Борнуур -21,3 -18,6 -7,4 1,7 9,2 15,5 17,2 15,3 8,8 1,0 -9,1 -17,5 -0,4 -73,9 8,60 11. Бїрэн -22,8 -19,5 -8,8 2,1 10,5 15,9 18,0 16,2 9,9 1,0 -9,9 -18,7 -0,5 -79,7 8,93 12. Батсїмбэр -25,2 -21,8 -10,4 -0,3 8,6 13,3 16,2 14,1 8,0 0,5 -12,7 -22,8 -2,7 -93,2 9,65 13. Дэлгэрхаан -17,0 -14,5 -7,3 1,0 9,1 14,4 16,1 14,6 9,3 1,0 -8,1 -14,5 0,3 -61,4 7,84 14. Жаргалант -22,5 -19,8 -9,0 0,9 9,4 15,3 17,1 15,0 8,8 1,6 -9,5 -18,9 -1,0 -79,7 8,93 15. Заамар -21,2 -17,7 -7,2 1,5 9,8 14,7 16,5 15,4 9,5 1,4 -9,9 -17,8 -0,4 -73,8 8,59 16. Лїн -23,5 -19,8 -6,6 3,1 11,3 16,7 18,9 16,8 10,3 1,4 -10,1 -20,1 -0,1 -80,1 8,95 17. Мєнгєнморьт -23,0 -19,1 -12,2 -1,4 6,8 12,6 15,3 13,0 7,4 -1,7 -13,1 -21,9 -3,1 -92,4 9,61 18. Єндєрширээт -24,1 -19,9 -8,6 1,9 11,2 17,1 19,7 17,1 10,9 1,9 -10,4 -20,1 -0,3 -83,1 9,16 19. Сэргэлэн -21,8 -18,5 -9,7 0,2 9,1 14,2 16,8 14,9 7,8 0,2 -11,6 -19,4 -1,5 -81,0 9,00 20. Угтаалцайдам -23,5 -20,3 -9,4 1,5 10,1 14,8 17,1 15,1 8,7 0,6 -11,6 -19,8 -1,4 -84,6 9,20 21. Цээл -19,8 -16,7 -7,9 2,6 10,9 15,5 17,8 16,3 10,1 1,8 -9,1 -15,8 0,5 -69,3 8,32 22. Эрдэнэ -20,8 -18,4 -11,1 -2,1 7,3 12,5 14,9 13,4 7,1 -2,1 -11,2 -19,8 -2,5 -85,5 9,25 23. Эрдэнэсант -18,1 -16,0 -7,2 1,8 10,0 15,1 16,7 15,0 8,8 0,6 -9,1 -16,4 0,1 -66,8 8,17 24. Атар -22,8 -18,2 -8,0 1,9 11,2 16,2 18,3 16,7 9,6 0,9 -10,4 -19,6 -0,4 -79,0 8,89 25. Октябрь -25,6 -22,0 -8,9 1,9 10,5 15,8 18,7 16,4 9,5 1,2 -12,3 -20,4 -1,3 -89,2 9,44 26. Нєхєрлєл -20,6 -18,0 -9,3 1,5 10,3 15,1 16,6 15,2 9,2 0,5 -11,0 -17,2 -0,6 -76,1 8,72 27. Жанчивлан -21,0 -18,8 -10,9 -0,9 7,8 11,4 15,4 13,1 6,0 -2,3 -13,8 -16,9 -2,6 -84,6 9,20 28. Шархай -19,6 -16,0 -8,2 2,1 9,4 14,3 17,1 15,3 9,5 0,3 -10,0 -15,3 -0,1 -69,1 8,31 29. Зуунмод -20,3 -18,1 -10,0 0,0 8,0 13,7 15,6 13,7 7,4 -0,6 -11,2 -18,3 -1,7 -78,5 8,86 30. Даваа /Хоолт/ -20,1 -15,7 -9,8 -1,8 6,4 12,2 13,8 12,9 6,2 -1,5 -12,5 -17,9 -2,3 -79,3 8,91 31. Хэрлэн -27,6 -24,2 -13,5 0,2 8,2 14,7 16,9 14,7 7,7 -1,4 -15,6 -25,9 -3,9 -108,2 10,40

Улаанбаатар хот 1. Буянт-Ухаа -25,9 -22,2 -10,9 0,4 8,5 14,8 17,0 14,3 7,4 -1,7 -14,4 -23,2 -3,0 -98,3 9,91 2. Гачуурт -23,9 -18,3 -10,2 -5,3 11,4 12,1 15,3 13,6 7,1 -1,0 -12,8 -21,4 -2,8 -92,9 9,64 3. Дамбадаржаа -23,1 -19,0 -10,2 1,0 8,8 13,2 15,6 13,7 6,8 -0,1 -12,4 -19,6 -2,1 -84,4 9,19 4. МУИС -20,9 -17,8 -8,9 0,8 10,0 14,1 16,2 14,5 8,0 0,2 -11,4 -18,2 -1,1 -77,2 8,79 5. Морин-Уул -18,8 -16,6 -9,0 0,4 8,9 13,4 15,8 14,0 8,1 0,4 -10,0 -16,8 -0,8 -71,2 8,44 6. Партизан -20,8 -18,9 -10,8 -0,3 9,4 13,9 16,6 14,3 10,2 2,2 -12,5 -17,8 -1,2 -81,1 9,01 7. Тахилт -21,9 -18,2 -9,1 0,5 9,4 14,8 16,8 14,7 8,0 1,4 -11,3 -19,8 -1,2 -80,4 8,97

187

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 8. Тэрэлж -24,1 -20,5 -12,0 -1,1 6,1 10,2 12,9 11,5 4,9 -3,3 -15,0 -19,6 -4,2 -95,6 9,78 9. Улаанхуаран -21,9 -19,5 -9,5 0,8 9,1 14,8 16,6 14,5 7,7 -0,6 -11,5 -20,2 -1,6 -83,2 9,12 10. Хїрэлтогоот -18,9 -16,5 -9,3 -0,6 7,4 13,2 14,5 13,2 7,9 -1,0 -12,1 -17,8 -2,5 -76,2 8,73

Увс аймаг 1. Баруунтуруун -31,4 -29,6 -18,4 -1,6 10,1 15,9 17,1 15,3 8,9 -0,8 -14,7 -27,5 -4,7 -124,0 11,14 2. Бєхмєрєн -22,3 -17,3 -6,9 2,6 10,7 16,3 17,9 15,7 10,8 1,4 -10,5 -21,1 -0,2 -78,1 8,84 3. Давст -33,7 -31,8 -19,6 -1,8 12,2 18,8 19,2 16,6 10,6 0,0 -12,0 -26,7 -4,0 -125,6 11,21 4. Завхан -28,4 -24,4 -10,2 4,3 13,3 19,2 20,5 18,9 12,6 2,6 -10,5 -21,9 -0,3 -95,4 9,77 5. Зїїнговь -35,8 -32,9 -22,0 -1,7 10,8 17,6 18,3 16,7 10,4 0,8 -14,8 -29,6 -5,2 -136,8 11,70 6. Зїїнхангай -23,8 -21,3 -12,8 -2,1 6,9 12,6 13,8 12,6 7,7 -1,3 -13,0 -20,9 -3,5 -95,2 9,76 7. Малчин -29,9 -28,6 -17,4 -2,2 8,8 14,9 16,4 13,8 8,5 -1,3 -13,4 -25,4 -4,6 -118,2 10,87 8. Наранбулаг -26,0 -22,7 -9,9 3,8 13,5 19,4 20,3 18,8 12,8 3,6 -8,5 -19,4 0,5 -86,5 9,30 9. Єлгий -24,0 -20,0 -9,8 1,2 9,9 15,3 16,3 14,8 9,2 0,5 -11,7 -20,2 -1,5 -85,7 9,26 10. Єндєрхангай -20,8 -19,2 -11,0 0,1 6,2 12,8 13,6 12,5 6,8 -1,8 -11,5 -17,8 -2,5 -82,1 9,06 11. Сагил -29,0 -28,0 -17,3 -1,2 10,9 17,5 18,3 17,5 10,6 1,5 -13,1 -25,2 -3,1 -113,8 10,66 12. Тариалан -29,9 -26,4 -15,3 -0,5 10,2 15,5 16,6 14,9 10,3 0,9 -12,4 -25,9 -3,5 -110,4 10,50 13. Тїргэн -29,8 -27,4 -16,4 -0,3 10,7 15,8 16,7 15,6 11,2 1,8 -12,5 -25,8 -3,4 -112,2 10,59 14. Тэс -34,4 -33,0 -21,7 -0,1 12,0 18,6 19,5 17,7 11,2 1,7 -12,3 -27,8 -4,0 -129,3 11,37 15. Улаангом -32,7 -30,0 -19,0 -0,2 11,3 17,5 19,4 17,2 10,3 0,4 -11,5 -26,9 -3,7 -120,3 10,96 16. Ховд -25,0 -19,8 -7,7 3,7 11,1 17,2 18,9 16,9 11,5 2,4 -11,1 -19,3 -0,0 -82,9 9,10 17. Хяргас -22,5 -21,2 -12,7 -2,4 6,0 10,7 13,0 10,8 6,8 -2,5 -12,0 -20,3 -3,8 -93,6 9,67 18. Хар-Ус -22,6 -19,7 -8,6 1,0 9,5 15,0 16,2 14,2 7,9 -0,6 -10,9 -20,3 -1,6 -82,7 9,09 19. Цагаанхайрхан -23,0 -20,7 -11,8 -2,1 6,5 13,1 14,2 12,5 8,1 1,0 -12,3 -18,2 -2,7 -88,1 9,38

Ховд аймаг 1. Алтай -20,4 -17,2 -7,8 4,5 11,1 17,5 18,8 17,5 11,2 3,3 -10,0 -16,6 1,0 -72,0 8,48 2. Байтаг /Булган/ -20,6 -16,8 -4,6 5,9 13,8 19,4 20,9 18,5 12,0 3,1 -8,2 -18,0 2,1 -68,20 8,26 3. Буянт -25,1 -20,9 -7,9 4,8 13,4 18,4 19,9 17,9 12,8 3,2 -10,3 -20,4 0,5 -84,6 9,19 4. Баянзїрх -21,8 -19,4 -12,8 -3,6 4,6 9,2 11,5 9,4 3,9 -3,5 -12,2 -19,2 -4,5 -92,5 9,61 5. Дуут -18,0 -16,3 -9,8 -1,7 5,9 10,8 12,6 10,2 5,6 -2,5 -10,1 -16,6 -2,5 -75,0 8,66 6. Дєргєн -25,7 -22,9 -8,6 5,3 14,0 18,9 20,7 18,9 13,5 3,8 -9,2 -20,1 0,7 -77,3 8,79 7. Дарви /Сутай/ -23,6 -20,3 -7,6 5,0 13,1 17,7 19,6 18,2 11,9 2,3 -8,7 -19,5 0,7 -79,7 8,92 8. Зэрэг -24,8 -20,0 -5,6 6,5 14,5 20,1 21,2 19,8 13,9 4,2 -8,6 -20,0 1,8 -79,0 8,89 9. Мянгад -24,8 -20,4 -5,7 5,7 13,6 20,8 19,2 18,3 13,4 3,5 -8,3 -20,6 1,2 -79,8 8,93 10. Мєст гурав -20,9 -18,2 -12,3 -3,2 4,2 10,4 11,6 9,6 2,3 -2,6 -11,5 -19,2 -4,2 -87,9 9,37 11. Манхан -23,7 -19,7 -7,5 5,1 13,7 18,7 19,9 19,0 12,9 3,2 -9,4 -19,6 1,0 -79,9 8,94 12. Мєст -19,8 -15,8 -5,7 1,9 9,4 14,4 16,7 14,4 8,8 -0,2 -9,6 -17,7 -0,4 -68,8 8,29 13. Мєнххайрхан -17,8 -15,4 -10,8 0,7 7,8 12,4 14,7 14,1 7,4 -1,0 -8,7 -13,2 -0,8 -66,9 8,18 14. Їенч -20,2 -17,6 -6,9 3,4 13,1 19,4 21,0 20,3 14,5 5,0 -7,8 -15,3 2,4 -67,8 8,23

188

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 15. Ховд -21,2 -20,0 -11,4 1,4 10,1 16,5 17,3 16,5 10,4 0,0 -11,7 -19,4 0,9 -83,7 9,15 16. Ховд хот -25,1 -20,5 -7,5 4,0 11,9 17,1 18,8 16,9 10,8 1,5 -10,4 -21,1 -0,3 -84,6 9,19 17. Цэцэг -24,6 -19,6 -8,5 2,5 11,3 16,0 17,2 16,2 10,0 1,8 -10,3 -20,2 -0,7 -83,9 9,16 18. Чандмань -21,2 -18,9 -7,5 2,6 10,8 16,5 17,5 16,0 9,8 1,6 -8,6 -18,6 -0,0 -74,8 8,64 19. Эрдэнэбїрэн -24,6 -21,4 -8,2 4,1 13,0 18,6 18,8 17,7 12,6 2,4 -10,4 -21,6 0,1 -86,2 9,28

Хєвсгєл 1. Арбулаг -23,3 -21,4 -13,3 -3,6 4,2 10,3 11,8 9,8 3,8 -3,7 -13,8 -20,5 -5,0 -99,6 9,98 2. Алаг-Эрдэнэ -23,0 19,4 -11,3 -1,1 6,7 11,9 13,6 11,7 5,9 -1,5 -10,9 -20,1 -3,1 -87,3 9,34 3. Баянзїрх -26,6 -21,5 -12,0 -2,5 6,1 11,7 13,1 11,2 5,8 -3,2 -15,0 -23,6 -4,7 -92,4 9,61 4. Бїрэнтогтох -17,5 -13,3 -5,7 1,9 9,0 14,1 15,7 14,7 8,7 1,9 -8,0 -14,6 0,6 -59,1 7,69 5. Галт -24,2 -18,8 -10,9 -0,2 7,9 13,8 15,4 12,8 7,6 -1,7 -13,8 -21,2 -2,8 -90,6 9,52 6. Жаргалант -25,1 -22,8 -11,8 -1,8 8,4 13,6 14,9 13,2 7,5 -2,2 -14,1 -22,3 -3,6 -88,9 9,94 7. Их-Уул -20,4 -17,2 -6,8 4,2 11,4 16,5 18,1 15,2 10,1 1,5 -10,7 -17,2 0,4 -72,3 8,50 8. Мєрєн -23,3 -19,2 -8,2 1,6 9,4 15,5 16,8 14,3 7,9 -0,9 -12,2 -20,8 -1,6 -84,6 9,19 9. Рашаант -18,3 -15,7 -6,7 1,5 9,0 14,0 15,2 13,0 7,8 -1,1 -8,5 -15,6 -0,4 -65,9 8,11 10. Рэнчинлхїмбэ -32,4 -27,6 -16,9 -4,0 4,9 11,0 12,6 10,6 4,6 -6,0 -20,4 -29,9 -7,8 -137,2 11,7 11. Тариалан -20,0 -16,9 -7,3 1,4 9,9 14,9 16,0 14,0 7,9 0,0 -10,3 -17,8 -0,7 -72,3 8,50 12. Тосонцэнгэл -20,3 -16,7 -7,8 1,2 8,1 13,8 15,2 13,0 6,8 -0,4 -10,1 -17,6 -1,2 -72,9 8,53 13. Тїнэл -20,7 -17,4 -10,1 -0,7 7,0 12,6 14,0 12,1 6,1 -2,2 -11,7 -18,4 -2,4 -81,2 9,01 14. Тємєрбулаг -17,7 -14,0 -7,4 1,4 9,1 14,2 15,6 13,5 8,9 1,5 -8,3 -14,7 0,2 -62,1 7,88 15. Улаан-Уул -29,6 -25,0 -16,2 -3,2 4,8 10,8 12,1 10,7 4,5 -4,5 -17,9 -27,3 -6,6 -123,7 11,12 16. Хатгал -23,1 -21,0 -12,8 -3,3 4,7 9,9 11,6 10,2 4,3 -4,6 -13,7 -20,8 -4,9 -99,3 9,96 17. Ханх -21,7 -20,5 -13,2 -4,6 1,6 7,0 10,1 9,4 4,8 -2,2 -8,7 -15,6 -4,5 -86,5 9,30 18. Цагаан-Уул -21,7 -19,9 -12,2 -2,4 5,5 11,1 12,6 11,3 5,3 -3,2 -12,2 -20,5 -3,8 -92,1 9,59 19. Цагаан-Їїр -29,8 -24,0 -11,2 -1,5 8,3 13,4 14,7 12,1 5,8 -2,9 -16,5 -27,1 -4,9 -113,0 10,63 20. Чандмань-

Єндєр -25,5 -20,3 -10,8 0,0 8,4 13,2 14,4 12,0 6,1 -2,4 -14,6 -23,0 -3,5 -96,6 9,82

21. Цэцэрлэг -27,6 -25,2 -15,8 -3,1 6,2 11,2 13,1 11,1 5,7 -3,6 -17,1 -25,2 -5,9 -117,6 10,84 22. Шинэ-Идэр -20,6 -17,4 -8,9 -0,7 -7,6 13,0 14,5 12,4 7,1 -0,5 -10,5 -17,8 -1,8 -76,4 8,74

Хэнтий аймаг 1. Биндэр -21,8 -18,9 -9,5 0,4 9,1 15,2 17,0 15,1 8,3 -0,5 -12,6 -19,9 -1,5 -83,2 9,12 2. Баян-Овоо -20,9 -18,2 -8,4 2,2 10,7 16,7 18,8 16,6 9,7 1,0 -10,8 -18,1 -0,1 -76,4 8,74 3. Батноров -21,2 -17,4 -7,8 1,4 9,6 15,9 18,0 15,8 8,5 0,8 -10,8 -18,7 -0,5 -75,9 8,71 4. Батширээт -21,7 -17,9 -8,8 -0,6 7,9 13,5 16,0 13,8 7,8 -0,6 -12,3 -21,2 -2,0 -83,1 9,11 5. Баян-Адарга -21,3 -17,4 -8,0 0,4 9,6 15,2 17,1 15,6 8,2 0,9 -10,6 -18,5 -0,7 -75,8 8,70 6. Баянмєнх -20,8 -17,5 -7,2 2,0 10,8 16,4 18,8 17,3 10,9 2,6 -10,5 -18,6 0,4 -74,6 8,63 7. Баянхутаг -18,0 -15,3 -6,4 1,8 8,6 15,1 18,0 15,5 9,9 2,0 -8,1 -15,8 0,6 -63,7 7,98 8. Гурванбаян -20,2 -17,2 -8,8 -0,3 9,0 13,4 15,7 13,8 7,2 0,6 -11,4 -17,8 -1,3 -75,7 8,70

189

БН

бД

2.0

2.01-9

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 9. Галшар -19,5 -16,8 -8,6 2,3 10,9 16,8 19,8 17,3 10,7 4,1 -8,2 -17,5 0,9 -70,6 8,40 10. Дадал -19,7 -17,0 -8,2 1,2 9,2 14,3 16,8 14,6 8,4 -0,2 -10,6 -17,4 -0,7 -73,1 8,54 11. Дэлгэрхаан -23,4 -19,5 -9,5 0,6 9,7 15,5 17,8 15,7 8,9 -0,1 -12,5 -20,6 -1,4 -87,0 9,32 12. Жаргалтхаан -20,9 -17,5 -9,4 0,5 8,8 13,7 16,1 14,4 8,4 -0,4 -10,8 -18,7 -1,3 -79,0 8,88 13. Мєрєн -20,6 -16,4 -7,0 1,4 10,3 16,2 18,2 16,2 9,8 1,4 -9,5 -17,6 0,2 -71,1 8,43 14. Норовлин -20,1 -16,8 -6,8 1,1 8,8 14,7 17,2 15,4 8,7 1,5 -9,6 -17,6 -0,3 -71,2 8,43 15. Оргил /Дархан/ -18,6 -16,2 -8,2 2,4 11,2 16,0 17,8 16,5 9,7 1,7 -8,8 -15,6 0,7 -67,4 8,20 16. Єлзийт -23,0 -19,0 -7,9 2,1 10,6 15,6 18,2 15,8 9,1 1,8 -11,5 -20,3 -0,7 -82,4 9,07 17. Єндєрхаан -23,3 -19,9 -9,2 2,2 10,5 16,8 18,9 15,9 9,6 0,6 -12,2 -20,8 -0,8 -86,1 9,27 18. Ємнєдэлгэр -19,6 -17,2 -8,2 0,0 8,6 13,9 17,1 14,7 8,6 -0,5 -10,7 -18,1 -1,0 -75,3 8,68 19. Хэрлэнбаян-

Улаан -23,2 -19,5 -7,4 1,6 11,1 15,2 17,6 15,6 9,2 0,2 -11,4 -19,7 -0,9 -82,1 9,06

20. Цэнхэрмандал -20,6 -17,6 -9,3 -1,3 7,6 13,4 15,8 13,3 7,4 -0,2 -11,8 -18,4 -1,8 -80,8 8,98

БНбД 2.02.01-94

190

12 дїгээр хавсралт

МОНГОЛ ОРНЫ ХОТ, СУУРИН ГАЗРЫН ХЄРСНИЙ УЛИРАЛЫН ХЄЛДЄЛТ, ГЭСЭЛТИЙН НОРМАТИВ ГЇН

¹ Хот суурин газрын нэр

Хєрсний улиралын хєлдєлтийн норматив гїн, м

Хєрсний гэсэлтийн норматив гїн, м

Ша

вар

шавр

анц

ар

Эл

сэн

цэр

, ж

иж

иг

ши

рхэ

гтэй

эл

с

Том

ши

рхэ

гтэй

эл

с

Том

хэм

хдэс

т хє

рс

Ша

вар

шавр

анц

ар

Эл

сэн

цэр

, ж

иж

иг

ши

рхэ

гтэй

эл

с

Том

ши

рхэ

гтэй

эл

с

Том

хэм

хдэс

т хє

рс

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1. Улаанбаатар 2,6 3,1 3,3 3,8 - - - - 1. Архангай 1. Цэцэрлэг 2,1 2,5 2,7 3,0 - - - - 2. Батцэнгэл 2,3 2,8 2,9 3,3 - - - - 3. Булган 2,2 2,7 2,8 3,2 4. Жаргалант 2,0 2,5 2,6 2,9 - - - - 5. Ихтамир 2,1 2,5 2,6 2,9 6. Єгийнуур 2,2 2,6 2,8 3,1 7. Єлзийт 2,6 3,1 3,3 3,6 8. Єндєр-Улаан 2,2 2,8 3,3 3,7 9. Тариат 2,2 2,8 3,3 3,7 10. Тївшрїїлэх 2,1 2,6 2,7 3,1 11. Хайрхан 2,3 2,8 3,0 3,3 12. Хангал 2,2 2,8 3,3 3,7 13. Хашаат 2,3 2,7 2,9 3,2 14. Хотонт 2,2 2,7 2,9 3,2 15. Цэнхэр 2,1 2,6 2,7 3,0 16. Чулуут 2,5 3,1 3,3 3,6 17. Эрдэнэмандал 2,3 2,8 3,0 3,3 2. Баян-Єлгий 1. Єлгий 2,2 2,7 2,9 3,2 2. Алтай 2,2 2,8 3,3 3,7 3. Алтанцєгц 2,4 2,9 3,1 3,4 4. Булган 2,4 2,9 3,1 3,4 5. Буянт 2,2 2,7 2,8 3,2 6. Баяннуур 2,5 3,0 3,2 3,5 7. Дэлїїн 2,2 2,8 3,3 3,7 8. Ногооннуур 2,4 2,9 3,1 3,5 9. Сагсай 2,5 3,1 3,3 3,6 10. Толбо 2,4 2,9 3,1 3,5 11. Улаан хус 2,5 3,0 3,2 3,5 12. Цэнгэл 2,6 3,1 3,3 3,7 13. Цагааннуур 2,2 2,8 3,3 3,7 3. Баянхонгор 1. Баянхонгор 2,3 2,8 3,0 3,3 2. Бууцагаан 2,4 2,9 3,1 3,5 3. Баянбулаг 2,7 3,3 3,4 3,8 4. Баянговь 2,0 2,5 2,6 2,9

БНбД 2.02.01-94

191

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 5. Баянлиг 2,0 2,4 2,6 2,9 6. Баян-Овоо 2,5 3,0 3,2 3,6 7. Баян-Єндєр 2,3 2,8 2,9 3,3 8. Баянцагаан 2,2 2,7 2,8 3,1 9. Богд 2,0 2,5 2,6 2,9 10. Бємбєгєр 2,4 2,9 3,1 3,4 11. Баацагаан 2,2 2,7 2,8 3,2 12. Галуут 2,8 3,5 3,7 4,1 13. Гурванбулаг 3,2 3,8 4,1 4,5 14. Эгийн гол 1,4 1,7 1,8 2,0 15. Заг 2,8 3,4 3,6 4,0 16. Єлзийт 2,3 2,7 2,9 3,2 17. Хїрээмарал 2,2 2,7 2,9 3,2 18. Шинэжинст 2,1 2,6 2,8 3,1 19. Эрдэнэцогт 2,3 2,8 3,0 3,4 4. Булган 1. Булган 2,4 2,9 3,1 3,5 2. Баян-Агт 2,2 2,6 2,8 3,7 3. Бугат 2,5 3,0 3,2 3,5 4. Бїрэгхангай 2,1 2,6 2,7 3,0 5. Гурванбулаг 2,2 2,7 2,9 3,2 6. Дашинчилэн 2,4 2,9 3,1 3,4 7. Могод 2,2 2,6 2,8 3,1 8. Орхон 2,3 2,8 2,9 3,3 9. Сайхан 2,3 2,8 3,0 3,4 10. Сэлэнгэ 2,4 2,9 3,1 3,5 11. Тэшиг 2,8 3,4 3,6 4,0 12. Хангал 2,4 2,9 3,1 3,5 13. Хишиг-Єндєр 2,4 2,9 3,1 3,4 5. Говь-Алтай 1. Алтай 2,4 2,9 3,1 3,4 2. Баян-Уул 2,1 2,6 2,8 3,1 3. Бигэр 2,2 2,6 2,8 3,1 4. Бугат 2,1 2,5 2,7 3,0 5. Дарви 2,3 2,8 3,0 3,3 6. Дэлгэр 2,4 2,9 3,1 3,5 7. Жаргалант 2,4 2,9 3,1 3,4 8. Тайшир 2,5 3,0 3,2 3,6 9. Тонхил 2,1 2,6 2,8 3,1 10. Тєгрєг 2,0 2,5 2,6 2,9 11. Халиун 2,3 2,8 2,9 3,3 12. Хєхморьт 2,4 2,9 3,1 3,4 13. Цогт 2,4 2,9 3,1 3,4 14. Цээл 2,1 2,6 2,8 3,1 15. Чандмань 2,3 2,7 2,9 3,2 16. Шарга 2,3 2,7 2,9 3,2 17. Эрдэнэ 2,3 2,8 3,0 3,4 18. Гуулин 2,5 3,1 3,3 3,6 6. Дорноговь 1. Сайншанд 2,2 2,6 2,8 3,1 2. Айраг 2,2 2,7 2,8 3,2 3. Алтанширээ 2,2 2,7 2,8 3,2 4. Даланжаргалан 2,2 2,7 2,8 3,2 5. Дэлгэрэх 2,2 2,6 2,8 3,1

БНбД 2.02.01-94

192

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 6. Иххэт 2,3 2,7 2,9 3,2 7. Мандах 2,0 2,5 2,6 2,9 8. Єргєн 2,1 2,6 2,7 3,0 9. Сайхандулаан 1,9 2,3 2,4 2,7 10. Сїмбэр 2,1 2,5 2,7 3,0 11. Улаанбадрах 2,1 2,5 2,7 3,0 12. Хатанбулаг 1,9 2,3 2,4 2,7 13. Хєвсгєл 1,9 2,3 2,5 2,8 14. Эрдэнэ 2,2 2,7 2,9 3,2 15. Замын-Їїд 2,2 2,7 2,9 3,2 7. Дорнод 1. Чойбалсан 2,5 3,1 3,2 3,6 2. Баяндун 2,1 2,6 2,7 3,0 3. Баянтїмэн 2,4 2,9 3,1 3,4 4. Баян-Уул 2,3 2,8 3,0 3,4 5. Булган 2,3 2,8 3,0 3,4 6. Гурванцагаан 2,5 3,1 3,2 3,6 7. Дашбалбар 2,4 2,9 3,1 3,4 8. Матад 2,3 2,6 3,0 3,3 9. Сэргэлэн 2,4 2,9 3,1 3,4 10. Халх гол 2,6 3,1 3,3 3,7 11. Хєлєнбуйр 2,3 2,8 3,0 3,4 12. Цагаан-Овоо 2,3 2,6 3,0 3,3 13. Чулуунхороо 2,3 2,7 2,9 3,2 14. Эрээн 2,3 2,8 3,0 3,4 8. Дундговь 1. Мандалговь 2,2 2,7 2,9 3,2 2. Адаацаг 2,3 2,8 2,9 3,3 3. Баянжаргалан 2,1 2,5 2,7 3,0 4. Говь-Угтаал 2,1 2,6 2,8 3,1 5. Гурвансайхан 2,0 2,5 2,6 2,9 6. Дэлгэрхангай 2,1 2,5 2,7 3,0 7. Дэлгэрцогт 2,2 2,7 2,8 3,2 8. Дэрэн 2,2 2,7 2,8 3,2 9. Луус 2,1 2,6 2,8 3,1 10. Єлзийт 2,0 2,5 2,6 2,9 11. Єндєршил 2,1 2,5 2,7 3,0 12. Сайхан-Овоо 2,3 2,7 2,9 3,2 13. Хулд 2,0 2,4 2,5 2,8 14. Цагаандэлгэр 2,3 2,8 3,0 3,5 15. Эрдэнэдалай 2,2 2,7 2,8 3,0 9. Завхан 1. Улиастай 2,7 3,3 3,5 3,9 2. Алдархаан 2,5 3,1 3,2 3,6 3. Баянтэс 3,2 3,9 4,0 4,5 4. Баянхайрхан 2,9 3,5 3,7 4,1 5. Булнай 3,2 3,9 4,0 4,5 6. Дєрвєлжин 2,5 3,1 3,3 3,6 7. Завханмандал 2,5 3,1 3,3 3,6 8. Идэр 2,8 3,4 3,6 4,0 9. Их-Уул 3,2 3,9 4,1 4,6 10. Нємрєг 3,0 3,6 3,8 4,2 11. Отгон 3,2 3,9 4,1 4,6 12. Сантмаргац 2,8 3,4 3,6 4,0

БНбД 2.02.01-94

193

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 13. Сонгино 2,9 3,5 3,7 4,1 14. Тїдэвтэй 3,1 3,8 4,0 4,5 15. Тэлмэн 3,1 3,8 4,0 4,4 16. Тэс 3,1 3,7 4,0 4,4 17. Ургамал 2,5 3,1 3,4 3,6 18. Цагаанхайрхан 2,4 2,9 3,1 3,4 19. Цагаанчулуут 2,5 3,0 3,2 3,5 20. Цэцэн-Уул 3,0 3,6 3,8 4,3 21. Шилїїстэй 2,5 3,1 3,3 3,6 22. Эрдэнэхайрхан 2,3 2,7 2,9 3,2 23. Яруу 3,0 3,6 3,8 4,3 24. Тосонцэнгэл 10. Євєрхангай 1. Арвайхээр 2,1 2,6 2,7 3,0 2. Баруунбаян-

Улаан 2,1 2,6 2,8 3,0

3. Бат-Єлзийт 2,3 2,7 2,9 3,2 4. Баянгол 2,1 2,5 2,7 3,0 5. Баян-Єндєр 2,3 2,7 2,9 3,2 6. Богд 2,0 2,4 2,6 2,8 7. Бїрд 2,1 2,6 2,8 3,1 8. Гучин-Ус 2,0 2,5 2,6 2,9 9. Зїйл 2,3 2,8 3,0 3,3 10. Зїїнбаян-Улаан 2,2 2,7 2,8 3,2 11. Нарийнтээл 2,3 2,8 3,0 3,3 12. Єлзийт 2,2 2,7 2,8 3,2 13. Сант 2,1 2,5 2,9 3,0 14. Тарагт 2,2 2,6 2,8 3,1 15. Тєгрєг 1,9 2,3 2,5 2,8 16. Уянга 2,4 2,9 3,1 3,4 17. Хайрхандулаан 2,2 2,6 2,8 3,1 18. Хархорин 2,3 2,7 2,9 3,2 19. Хужирт 2,5 3,0 3,2 3,6 11. Ємнєговь 1. Даланзадгад 2,0 2,4 2,5 2,8 2. Баяндалай 2,1 2,5 2,7 3,0 3. Баян-Овоо 1,7 2,1 2,2 2,5 4. Булган 1,8 2,2 2,3 2,6 5. Гурвантэс 1,8 2,2 2,3 2,6 6. Мандал-Овоо 1,8 2,2 2,4 2,6 7. Манлай 1,9 2,5 2,6 2,7 8. Ноён 1,8 2,2 2,3 2,6 9. Номгон 1,9 2,3 2,5 2,8 10. Сэврэй 1,7 2,1 2,3 2,5 11. Ханбогд 1,5 1,9 2,0 2,2 12. Ханхонгор 1,8 2,2 2,3 2,6 13. Хїрмэн 1,8 2,2 2,3 2,6 14. Цогт-Овоо 2,0 2,4 2,5 2,8 15. Цогтцэций 1,8 2,2 2,4 2,6 12. Сїхбаатар 1. Баруун-Урт 2,5 2,7 2,9 3,4 2. Асгат 2,4 2,6 2,8 3,3 3. Баяндэлгэр 2,3 2,5 2,6 3,2 4. Дарьганга 2,5 2,7 2,9 3,4

БНбД 2.02.01-94

194

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 5. Мєнххаан 2,3 2,5 2,7 3,3 6. Наран 2,4 2,6 2,8 3,3 7. Онгон 2,4 2,6 2,8 3,3 8. Сїхбаатар 2,5 2,7 2,9 3,4 9. Тївшинширээ 2,5 2,7 2,8 3,4 10. Тїмэнцогт 2,5 2,7 2,8 3,4 11. Уулбаян 2,5 2,7 2,8 3,4 12. Халзан 2,4 2,6 2,8 3,3 13. Эрдэнэцагаан 2,4 2,6 2,8 3,4 13. Сэлэнгэ 1. Сїхбаатар 2,7 2,9 3,2 3,8 2. Алтанбулаг 2,7 2,9 3,2 3,8 3. Баруунбїрэн 2,7 2,9 3,2 3,8 4. Баянгол 2,7 2,9 3,2 3,8 5. Ерєє 2,6 2,8 3,2 3,6 6. Зїїнбїрэн 2,7 2,9 3,2 3,8 7. Мандал 2,7 2,9 3,2 3,8 8. Орхон 2,7 2,9 3,2 3,8 9. Орхонтуул 2,7 2,9 3,2 3,6 10. Сант 2,7 2,9 3,2 3,8 11. Хїдэр 2,8 3,2 3,5 4,0 12. Шаамар 2,6 2,8 3,2 3,6 13. Ерєє /Бугант/ 2,9 3,4 3,9 4,5 14. Дулаанхаан 2,7 2,9 3,2 3,8 15. Хонгор 2,7 2,9 3,2 3,8 16. Цагааннуур 2,7 2,9 3,2 3,8 14.Тєв 1. Зуунмод 2,8 3,1 3,5 4,3 2. Алтанбулаг 2,7 3,3 3,4 3,8 3. Аргалант 2,4 2,9 3,1 3,5 4. Батсїмбэр 2,7 3,3 3,5 3,9 5. Баян 2,7 2,9 3,2 3,9 6. Баяндэлгэр 2,8 3,1 3,5 4,3 7. Баянжаргалан 2,7 2,9 3,2 3,8 8. Баян-Єнжїїл 2,6 2,8 3,2 3,6 9. Баянхангай 2,5 3,0 3,2 3,5 10. Баянцагаан 2,7 2,9 3,2 3,8 11. Баянцогт 2,3 2,8 3,0 3,4 12. Борнуур 2,8 3,2 3,6 4,3 13. Бїрэн 2,6 3,0 3,5 4,2 14. Дэлгэрхаан 2,6 3,0 3,5 4,2 15. Жаргалант 2,7 2,9 3,2 3,8 16. Заамар 2,3 2,8 3,0 3,3 17. Лїн 2,5 3,0 3,2 3,5 18. Мєнгєнморьт 2,6 3,1 3,3 3,7 19. Єндєрширээт 2,6 3,1 3,3 3,7 20. Сэргэлэн 2,5 3,0 3,2 3,5 21. Угтаал 2,6 3,1 3,3 3,7 22. Эрдэнэ 2,5 3,0 3,2 3,6 23. Баянчандмань 2,8 3,3 3,7 4,4 24. Архуст 2,3 2,8 3,0 3,3 25. Эрдэнэсант 2,3 2,8 3,0 3,3 15. Увс 1. Улаангом 2,9 3,4 3,9 4,5

БНбД 2.02.01-94

195

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2. Баруунтуруун 3,1 3,8 4,0 4,4 3. Бєхмєрєн 2,4 2,9 3,1 3,4 4. Давст 2,9 3,4 3,9 4,5 5. Завхан 2,7 3,3 3,4 3,8 6. Зїїнговь 3,2 3,9 4,2 4,6 7. Зїїнхангай 2,6 3,2 3,4 3,8 8. Малчин 3,0 3,6 3,8 4,3 9. Наранбулаг 2,5 3,1 3,2 3,6 10. Єлгий 2,5 3,1 3,2 3,6 11. Ємнєговь 2,8 3,1 3,5 4,2 12. Єндєрхангай 2,5 3,1 3,2 3,6 13. Сагил 2,9 3,5 3,7 4,2 14. Тариалан 2,9 3,5 3,7 4,1 15. Тїргэн 2,9 3,5 3,7 4,2 16. Тэс 3,2 3,8 4,1 4,5 17. Ховд 2,5 3,1 3,2 3,6 18. Хяргас 2,6 3,2 3,3 3,7 19. Цагаанхайрхан 2,7 3,3 3,5 3,9 16. Ховд 1. Ховд 2,7 2,9 3,2 3,8 2. Алтай 1,7 2,1 2,4 2,5 3. Булган 2,6 2,8 3,0 3,6 4. Буянт 2,7 2,9 3,2 3,8 5. Дарви 2,7 2,9 3,2 3,8 6. Дуут 2,7 2,9 3,2 3,8 7. Зэрэг 2,9 3,4 3,9 4,5 8. Манхан 2,7 2,9 3,2 3,8 9. Мєнххайрхан 2,4 2,9 3,1 3,4 10. Мєст 2,4 2,9 3,1 3,4 11. Мянгад 2,7 2,9 3,2 3,8 12. Їенч 2,6 2,8 3,0 3,5 13. Цэцэг 2,8 3,4 3,9 4,5 14. Чандмань 2,7 2,9 3,2 3,8 15. Эрдэнэбїрэн 2,7 2,9 3,2 3,8 17. Хєвсгєл 1. Мєрєн 2,8 3,4 3,9 4,5 2. Алаг-Эрдэнэ 2,7 3,3 3,4 3,8 3. Арбулаг 2,8 3,4 3,6 4,0 4. Баянзїрх 2,7 3,3 3,5 3,9 5. Бїрэнтогтох 2,3 2,9 3,4 3,7 6. Галт 2,2 2,8 3,3 3,7 7. Жаргалант 2,2 2,8 3,3 3,7 8. Их-Уул 2,9 3,4 3,9 4,5 9. Рашаант 2,9 3,2 3,5 4,3 10. Ренчинлхїмбэ 3,3 4,0 4,2 4,7 11. Тариалан 2,9 3,4 3,9 4,4 12. Тосонцэнгэл 2,9 3,4 3,9 4,5 13. Тємєрбулаг 14. Тїнэл 2,4 2,9 3,1 3,5 15. Улаан-Уул 2,2 2,8 3,3 3,7 16. Ханх 2,5 3,1 3,3 3,6 17. Цагаан-Уул 2,6 3,2 3,4 3,8 18. Цагаан-Їїр 2,0 2,5 3,0 3,4 19. Цэцэрлэг 3,0 3,6 3,8 4,3

БНбД 2.02.01-94

196

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 20. Шинэ-Идэр 2,9 3,4 3,9 4,5 21. Чандмань-

Єндєр 2,7 3,3 3,5 3,9

22. Эрдэнэбулган 2,2 2,8 3,3 3,7 23. Хатгал 2,2 2,8 3,3 3,7 18. Хэнтий 1. Єндєрхаан 2,6 3,2 3,3 3,7 2. Батноров 2,4 2,9 3,1 3,4 3. Батширээт 2,5 3,1 3,3 3,6 4. Баян-Адрага 2,5 3,0 3,2 3,5 5. Баянмєнх 2,4 2,9 3,1 3,4 6. Баян-Овоо 2,5 3,0 3,2 3,5 7. Баянхутаг 2,2 2,7 2,8 3,2 8. Биндэр 2,5 3,1 3,3 3,6 9. Галшар 2,4 2,9 3,1 3,4 10. Дадал 2,4 2,9 3,1 3,4 11. Дархан 2,3 2,8 3,0 3,3 12. Дэлгэрхаан 2,5 3,1 3,2 3,6 13. Жаргалтхаан 2,4 2,9 3,1 3,,4 14. Мєрєн 2,3 2,7 2,9 3,2 15. Норовлин 2,3 2,8 3,0 3,4 16. Ємнєдэлгэр 2,4 2,9 3,1 3,4 17. Хэрлэн 2,6 2,8 3,1 3,6 18. Цэнхэрмандал 2,4 2,9 3,1 3,5 19. Бїрэнхаан 2,7 2,9 3,2 3,8 20. Хэрлэнбаян-

Улаан 2,6 2,8 3,1 3,6

БНбД 2.02.01-94

197

13 дугаар хавсралт

ЇСГЭН ТЭМДЭГЛЭГЭЭНИЙ ТАЙЛБАР

Найдварын ба ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр

g γ - хєрсний найдварын илтгэлцїїр

f γ - ачааны найдварын илтгэлцїїр

m γ - хийцийн материалаас хамаарах найдварын илтгэлцїїр

n γ - байгууламжийн зориулалтаас хамаарах найдварын илтгэлцїїр

k γ - суурийн тєрлєєс хамаарах найдварын илтгэлцїїр

c γ - ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр

cb γ - гадсан суурийн ажил явуулах нєхцєлийг харгалзсан ажиллах нєхцєлийн

илтгэлцїїр CR γ - гадасны їзїїр доорх хєрсний ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр

cf γ - гадасны хажуу гадаргуугаарх хєрсний ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр

t γ - температурын ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр

p γ - гэсэж буй хєрсний ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр

eq γ - газар хєдлєлийн ажиллах нєхцєлийн илтгэлцїїр

Хєрсний їзїїлэлт n X - хєрсний їзїїлэлтийн норматив утга

X - хєрсний їзїїлэлтийн тооцооны утга

X - хєрсний їзїїлэлтийн дундаж утга α - хєрсний їзїїлэлтийн тооцооны утгын итгэлцэх магадлал ρ - нягт

d ρ - хуурай хєрсний нягт

f d , ρ - хєлдїї хєрсний хэлхээдсийн нягт

th d , ρ - гэсгэлэн хєрсний хэлхээдсийн нягт

w ρ - усны нягт

s ρ - хєрсний хатуу хэсгийн нягт e - сївэрхэгийн илтгэлцїїр W - байгалийн чийг

p W - имрэгдлийн хязгаар дахь чийг

L W - урсалтын хязгаар дахь чийг sat W - хєрс усаар бїрэн ханасан їеийн чийг

l s W - суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх їеийн чийглэгийн утга

tot W - цэвдэг хєрсний нийлбэр чийг

i W - мєсєн шигдээсээр тооцсон цэвдэг хєрсний чийг

ic W - нїх сївийн мєсєєр тооцсон цэвдэг хєрсний чийг

m W - шигдээс мєснїїдийн хооронд байрлах цэвдэг хєрсний чийг

БНбД 2.02.01-94

198

w W -хєлдєєгїй усаар тооцсон цэвдэг хєрсний чийг

r S - чийглэгийн зэрэг L J - урсалтын їзїїлэлт

γ - хувийн жин

sb γ - усны хєвїїлэх їйлчлэлийг бодолцсон хувийн жин

l s P - суумтгай байдал ажиглагдаж эхлэх їеийн анхны даралт

l s ε - харьцангуй суумтгай байдал

f λ - хєлдїї тєлєвт орших хєрсний дулаан дамжуулалт

th λ - гэсгэлэн тєлєвт орших хєрсний дулаан дамжуулалт

f C - хєлдїї тєлєвт орших хєрсний эзлэхїїний дулаан багтаамж

fh C - гэсгэлэн тєлєвт орших хєсрний эзлэхїїний дулаан багтаамж C - хувийн барьцалдал ϕ - дотоод їрэлтийн єнцєг E - хэв гажилтын модуль V - Пуассоны илтгэлцїїр c R - хадан хєрсний нэг тэнхлэгт шахагдалтын бат бэхийн хязгаарын

тооцооны утга tot i - цэвдэг хєрсний нийлбэр мєсжилт

i i - шигдээс мєсийг бодолцсон цэвдэг хєрсний мєсжилт D - ширхэгийн нунтаглалын їзїїлэлт /хєрсний/ sort E - усаар ханасан хєрсний хэв гажилтын модуль

sort ϕ - усаар ханасан хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг

sort C - усаар ханасан хєрсний хувийн барьцалдал

s C - нягтруулсан суумтгай хєрсний хувийн барьцалдал

s ϕ - нягтруулсан суумтгай хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг

Ачаа, хїчдэл, эсэргїїцэл F - хїч, хїчний тооцооны утга /сууриас бууринд дамжих тооцооны ачаа/ f - нэгж уртад ногдох хїч u F - буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїч /буурийн даац/

v h F F , - буурьт їйлчлэх хїчний хэвтээ ба босоо байгуулагч

r F - суурийг овойлтоос чангаах хїчний тооцооны утга d F - хєрсєн дэх гадасны тооцооны утга

du F - сугалах хїчинд ажиллах гадасны даац

t u u F F , , - тєслийн ба туршилтын гадасны даацын утгууд N - суурийн уланд эгц їйлчлэх хїч n - нэгж талбайд ногдох мєн хїч r N - овойлтын нормаль хїч a N - ачааны онцгой хослолын їе дэх тєвийн бус тооцооны ачааны

босоо байгуулагч eq u N , - газар хєдлєлийн їе дэх буурийн хязгаарын эсэргїїцлийн хїч

БНбД 2.02.01-94

199

P - суурийн улан доорх дундаж даралт r P - овойлтын даралт

0 P - суурийн улан доорх нэмэгдэл дундаж даралт H - хєндлєн хїч M - момент

af M - хєрс суурийн хажуу гадаргуутай барьцалдаж хєлдєхєд їїсэх

хїчний хїлээж авах гадны хїчний момент p b M M , - суурийн талуудад їїсэх гадны хїчний момент

σ - босоо хїчдэл τ - шїргэгч хїчдэл k T - овойлтын шїргэгч хїч

zg σ - хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр їїсэх эгц босоо хїчдэл

zp σ - суурьт ирэх нэмэгдэл ачааллаас їїсэх эгц босоо хїчдэл

s σ - овойлтын хїчний улмаас суурьт їйлчлэх хєлдїї хєрсний

шилжисхийлтийн эсэргїїцэл R - буурь хєрсний тооцооны эсэргїїцэл 0 R - суурийн урьдчилсан хэмжээг тогтооход 3 дугаар хавсралтаар авах,

хєрсний тооцооны эсэргїїцэл s R - нягтруулсан буюу бэхжїїлсэн хєрсний тооцооны эсэргїїцэл

Буурийн хэв гажилт S - буурийн суулт S - буурийн дундаж суулт u S - буурийн хэв гажилтын зєвшєєрєгдєх хязгаарын утга

s u S , - байгууламжийн хэв гажилтад тавих технологийн болон архитектурын

шаардлагыг хангах буурийн хэв гажилтын хязгаар утга f u S , - барилгын хийц бат бэх, тогтвор, ан цав тэсвэрлэлтийг хангах

буурийн хэв гажилтын хязгаарын утга f S - уян цэвдэг буурийн суулт

th S - гэсэж байгаа хєрсний єєрийн жингийн їйлчлэлээр

/байгалийн даралт/ їїсэх буурийн суултын хэмжээ p S - байгууламжийн жингийн їйлчлэлээс хєрсєнд дарах нэмэгдэл

даралтаас їїсэх буурийн суултын хэмжээ th p S , - урьдчилан гэсгээсэн хєрсний їеийн нягтралаас їїсэх суулт

ad S - хєлдїї хєрсний гэсэлтийн улмаас буурьт їїсэх нэмэгдэл суулт

b a S S , - суурийн талуудын суулт

l s S - нэмэлт суулт /просадка/ i - суурийн /байгууламжийн/ хазайлт

∈ α - хэв гажилтын илтгэлцїїр f h - овойлтын хэв гажилт

f K - овойлтын илтгэлцїїр

f R - овойлтын зэрэг

БНбД 2.02.01-94

200

fp h - суурийн уланд їїсэх даралтыг бодолцсон буурь хєрсний овойлтын

єргєгдєлтийн тооцооны хэмжээ fp ε - суурийн доорх буурь хєрсний овойлтын харьцангуй жигд бус хэв

гажилтын тооцооны хэмжээ - гэсэж буй хєрсний харьцангуй суулт

l s ε - харьцангуй суумтгай байдал L S / ∆ - хэв гажилтын жигд бус байдал

l s i - барилга байгууламж нэмэлт суултад орох їед їїсэх хазайлт L f s / l - нэмэлт суултын їед їїсэх харьцангуй хотойлт

Буурийн дулаан техникийн тооцооны параметр T - температур 0 T - мєнхцэвдэг хєрсний жилийн дундаж температурын тооцооны утга

n T , 0 - мєнхцэвдэг хєрсний жилийн дундаж температурын норматив утга

0 T ′ - мєнхцэвдэг хєрсний дээд гадаргуу дээрх жилийн дундаж тооцооны

температур ze m T , - байгууламжийн буурь дахь хєрсний тооцооны температур

bf T - хєрсний хєлдєж эхлэх температур

d T - суурийн улан доорх хєлдєж буй хєрсний тооцооны температур

n T - суурийн улан доорх хєрс хєлдєх їеийн хєрсний тєлєвлєлтийн

гадаргуу дахь тооцооны температур out T - гадна агаарын температур

ca T - барилгын салхижуулах хєндийн температур

in T - тасалгааны агаарын температур

min T - євлийн хамгийн хїйтэн сарын агаарын дундаж температур th f T T , - хасах ба нэмэх температуртай їеийн агаарын дундаж температур

0 t - агаарын хасах температурын їргэлжлэх хугацаа t - хугацаа n t - байгууламжийн ашиглалтын тооцооны хугацаа

d t - суурийн улан доорх хєрсний хєлдєлтийн їргэлжлэх хугацаа

h K - байгууламжийн дулааны нєлєєллийн илтгэлцїїр

e z m , , α - буурь хєрсний температурын улиралын єєрчлєлтийн илтгэлцїїр M - барилгын хєндийн салхижуулах модуль V L - хєрсний гэсэлтийн /хєлдєлтийн/ дулаан

Геометрийн їзїїлэлт B - барилгын /зоорийн/ єргєн L - барилгын урт l - суурийн улны урт b - суурийн улны єргєн

b r / l = - суурийн улны талуудын харьцаа e - зєрєх мєр A - суурийн улны талбай

th ε

БНбД 2.02.01-94

201

af A - хєрс суурьтай барьцалдаж хєлдєх гадаргуугийн талбай

d l - хєрсєнд гадас бэхлэгдсэн тооцооны гїн

n d d , - тєлєвлєлтийн тївшин ба байгалийн хэвгийн гадаргуугаас

суурийн ул хїртэлх зай /суурь суулгалтын гїн/ 1 d - зоорийн шалнаас тооцох суурь суулгалтын шилжїїлсэн гїн

b d - зоорийн гїн буюу тєлєвлєлтийн тївшингээс зоорийн шал хїртэлх зай

th d - хєрсний улиралын гэсэлтийн тооцооны гїн

n th d , - хєрсний улиралын гэсэлтийн норматив гїн

f d - хєрсний улиралын хєлдєлтийн тооцооны гїн

n f d , - хєрсний улиралын хєлдєлтийн норматив гїн

w d - газар доорх усны байрлах гїн b d / = λ - суурийн харьцангуй суулгалт

h - хєрсний їеийн зузаан H - шугаман хэв гажилттай їеийн зузаан c H - шахагдах їеийн зузаан

l s H - суумтгай хєрсний їеийн зузаан /суумтгай їе/

l s h - суумтгай бїсийн зузаан

p s h , l - гадны ачааны нєлєєгєєр нэмэлт суулт їїсгэх суумтгай бїсийн зузаан

g s H , l - хєрсний єєрийн жингийн нєлєєгєєр нэмэлт суулт їїсгэх

суумтгай бїсийн зузаан s h - хєрсєн дэрний зузаан J - хийцийн элементийн хєндлєн огтлолын инерцийн момент Z - суурийн улнаас доош тооцох гїн /зай/

b z / 2 = ξ - харьцангуй гїн DL - тєлєвлєлтийн тївшин NL - газрын гадаргуугийн байгалийн хэвгийн тївшин FL - суурийн улны тївшин BC - шахагдах давхаргын доод хил BSL - суумтгай давхаргын доод хил WL - газар доорх усны тївшин