“We have a choice to use the gift of our lives to make the world a better place” Jane Goodall
Jane Goodall Instituut Nederland Bulletin 01/2013
Gewassen stelende chimps in Oeganda
Jane Goodall in Nederland
‘Stolen Apes’
Colofon
‘Stolen Apes’
Jane Goodall
Jane Goodall in Nederland
Afrika Projecten & Chimpansees
Onderzoek naar gewassen stelende chimps in Oeganda
Update Kibale Snare Removal Team
Korte berichten
Vrijwillig vrijwilligers coördineren
Even Voorstellen Sabrina Reinders
InhoudISSN: 2211-4661
Dit bulletin is een uitgave voor de donateurs, adoptieouders en vrijwilligers van:
Jane Goodall Instituut Nederland
Adres: Postbus 22516802 CG ArnhemTel. 06-20611000E-mail : [email protected] : www.janegoodall.nl
Gironummer: 3026Bankrekeningnummer: ASN Bank 91.33.54.880
Aan dit nummer werkten mee :Redactie: Susan Peeters Diederik VisserVerder: Ria Bremer Saskia Brunekreef Sabrina Reinders Susanne VogelFotografie: ANP Pers Support Roy Borghouts Photography Kibale Snare Removal Project Doug Cress, GRASP Sabrina Reinders Patrick van Veen Susanne Vogel
Bestuur :Petra Aartsen PenningmeesterKarin BloemPatrick van VeenCora de Wit VoorzitterAlexander Zeverijn
Raad van aanbeveling :Irene van Lippe BiesterfeldMargaretha de BoerFrans EversJessica EversLeoni JansenRuud LubbersFred MatserIvo NieheWillemijn VerloopHans Wijers
Advertenties :Voor advertenties gelden de navolgende tarieven :
1/8 pagina 50 €1/4 pagina 90 €1/2 pagina 165 €hele pagina 295 €
Heeft u interesse om een advertentie te plaatsen ? Neem contact op met de redactieTel. 06-12614164; e-mail [email protected] redactie kan advertenties weigeren
Foto voorkant omslag: Jane Goodall met Ria Bremer; Foto Roy Borghouts PhotographyFoto achterkant omslag: George Strunden, JGI USADit bulletin is geprint op FSC-gecertificeerd papier
2
3
4
8
13
14
15
3
‘Stolen Apes’Normaal bent u hier mijn voorwoord gewend. Dit keer wil ik uw aandacht vragen voor een stuk geschreven door Susan Peeters, ons nieuwe redactielid, over het belangrijke rapport “Stolen Apes” dat in februari tijdens CITES conferentie in Thailand werd gepresenteerd. De cijfers liegen er niet om, de handel in wilde dieren neemt schrikbarende vormen aan. It’s big business en we moeten er alles aan doen om erger te voorkomen.
Diederik Visser, directeur
De illegale handel in wilde dieren is ‘big business’. Zowel de handel in olifanten en neushoorns, als in mensapen, neemt sterk toe. De cijfers in het nieuwe rapport ‘Stolen apes. The illicit trade in chimpanzees, gorillas, bonobos and orangutans’ van het Milieuagentschap van de Verenigde Naties (UNEP) liegen er niet om: per jaar verdwijnen er 3000 mensapen uit het wild door illegale handel. Veel daarvan zijn gedood tijdens de jacht of sterven in gevangenschap. Het gaat om chimpansees (ruim 60 % van het aantal), bonobo’s, gorilla’s en orang-oetans.
Het stropen van mensapen voor de handel is niets nieuws, de praktijk bestaat al langer dan een eeuw. Maar de schaal en omvang van de handel is schrikbarend toegenomen. Door toenemende welvaart groeit de vraag. Het is niet langer een bij-product van van andere bedreigingen zoals ontbossing, mijnbouw en jacht, maar een professionele en goed georganiseerde wereldwijde handel waar miljarden in omgaan. Wereldwijd is het nu de één na grootste en winstgevendste zwarte markt, direct na de drugshandel. De dieren worden verhandeld via ingewikkelde netwerken, samen met andere verboden waren zoals ivoor, wapens en drugs.
De dieren worden vervolgens verkocht aan dierentuinen, circussen en amusementsparken in voornamelijk het Midden-Oosten en Azië. Mensapen zijn gewild in de toeristenindustrie, zo kunnen toeristen op de foto met apen, of kijken naar een bokswedstrijd tussen orang-oetans. Ook zijn ze gewild als exotisch huisdier, een statussymbool voor de rijken.
Maar ook vanuit Europa groeit de vraag. Volgens Interpol is Engeland tegenwoordig een belangrijk centrum voor de wildhandel. Alleen al in de afgelopen drie jaar heeft de douane 80 ton aan delen van zeldzame dieren onderschept, plus 3400 levende dieren, verborgen in scheepscontainers, busjes, bagage en luchtvracht, en veelal afkomstig uit de door oorlog verscheurde Democratische Republiek Congo. Er werden onder andere leeuwenpoten en gorillavoeten, ivoor, een complete huid van een ijsbeer, luipaarden en chimpansees aangetroffen. De waren worden vaak via internet, op eBay en Facebook, verkocht aan verzamelaars. Ook is een grote vraag naar lichaamsdelen van exotische dieren vanuit Chinese ‘wonderdokters’.
Vanaf 2007 zijn er alleen al vanuit Guinee meer dan 130 chimpansees en tien gorilla’s met valse vergunningen geëxporteerd richting Azië. Het is moeilijk om het exacte aantal slachtoffers van de illegale handel vast te stellen. Slecht een fractie van het werkelijke aantal is bekend, door de inbeslagname van ofwel levende dieren, ofwel lichaamsdelen. Maar voor elk levend dier dat in beslag genomen wordt, zijn er tot wel 15
gestorven, afhankelijk van de soort. Zo is bijvoorbeeld van gorilla’s bekend dat ongeveer 80 procent van de jonge dieren sterft in gevangenschap. Bovendien zijn tijdens de vangst van een jong ook de ouders gedood. Voor chimpansees en bonobo’s geldt, vanwege de sociale structuur van hun gemeenschappen, dat jagers een hele familie moet doden om één jong te pakken te krijgen. Treft men dus 100 mensapen aan in privé-collecties en amusementsparken, dan betekent dat dat zo’n 1000 dieren gestorven zijn.
Deze wijdverbreide handel heeft een grote impact op de nog bestaande wilde populaties. Mensapen zijn een zeldzaamheid geworden. Alle soorten zijn bedreigd, waarvan enkele zo ernstig dat ze binnen één generatie uitgestorven kunnen zijn. Het slechtst gaat het met de ‘Cross River gorilla’, een ondersoort van de Westerse laagland gorilla. Van deze ondersoort, die voorkomt in het grensgebied tussen Nigeria en Kameroen, zijn nog maar 200 tot 300 individuen over. Ook de chimpanseepopulatie is sterk afgenomen in de laatste jaren, tot slechts zo’n 300.000 in totaal. In vier landen, Gambia, Benin, Burkina Faso en Togo, is hij sinds kort hoogstwaarschijnlijk helemaal uitgestorven.
De orang-oetan is de enige mensaap die voorkomt in Azië. Beide soorten, zowel de Borneose als de Sumatraanse, zijn in enkele tientallen jaren gehalveerd in aantal. Het aantal Sumatraanse orang-oetans is in de afgelopen 75 jaar zelfs met 80 procent afgenomen, tot minder dan 7000.
Naast de illegale handel is de afname van leefgebied een enorme bedreiging voor alle mensapen. Hun leefgebied neemt af met ongeveer twee tot vijf procent per jaar, en in 2030 zal er nog minder dan tien procent van hun huidige gebied over zijn als het op deze manier doorgaat. In Azië gaat het zelfs nog sneller, in 2030 is minder dan één procent van het het leefgebied van de Orang-oetans onaangetast door bebouwing en ontbossing.
Het is duidelijk dat de illegale handel in mensapen gezien moet worden als een professionele misdaad en serieus genomen moet worden. Alle mensapen zijn internationaal beschermd, en de handel is gereguleerd via het CITES verdrag, maar de handhaving van de wet loopt nu nog ver achter bij de professionalisering van de illegale handel. De kans om gepakt te worden is klein, en de straffen zijn laag. Tussen 2005 en 2011 werden slechts 27 stropers gearresteerd in Azië en Afrika. Een vierde daarvan werd nooit vervolgd.
In de strijd tegen de illegale handel moet zowel het aanbod als de vraag worden aangepakt. De (CITES-)regelgeving moet strenger moeten worden gehandhaafd, criminele netwerken moeten worden onderzocht , stropers en handelaren moeten worden opgepakt en berecht, en markten voor de illegale handel gesloten. Ook zal de vraag naar mensapen (of producten ervan) aangepakt moeten worden door voorlichting en druk op overheden om de wetgeving te handhaven.
Afnemende populaties
Georganiseerde misdaad
Strijd tegen de illegale handel
4
Jane Goodall in NederlandAfgelopen februari bracht Jane Goodall een tweedaags bezoek aan ons land. Voor het Jane Goodall Instituut Nederland hele hectische maar ook ontzettend leuke dagen.
Op 22 februari reikte Jane Goodall de Future for Nature Awards uit aan drie jonge natuurbeschermers. Ruim 500 natuurliefhebbers waren aanwezig bij dit bijzondere evenement in Burgers’ Zoo. Een verslag.
In een bevlogen toespraak looft Jane Goodall de drie onderzoekers voor hun inzet en moed. Ze vertelt hoe zij in de loop van haar lange carrière het bos en het wild drastisch heeft zien afnemen. Vanaf 1986 richt ze zich daarom niet meer alleen op onderzoek; als de vernietiging van de natuur in zo’n snel tempo doorgaat, valt er in de toekomst zelfs niets meer te onderzoeken. Ze stort zich op natuurbescherming en begint met het geven van inspirerende lezingen wereldwijd. Iets waar ze nooit meer mee is opgehouden. Jane’s lezingen zijn altijd vol hoop. “De natuur kent enorme tegenslagen maar ook een enorme veerkracht. Iedereen kan een verschil maken, elk individu doet er toe.“
Samia Saif (27, Bangladesh) ontvangt de prijs voor haar werk voor Bengaalse tijgers. In de Sundarbans leven zo’n 300 tot 500 Bengaalse tijgers; één van de grootste populaties ter wereld. Maar ook deze populatie slinkt hard door een groeiende vraag naar tijgerproducten. In samenwerking met lokale ‘Tijger Teams’ bracht Samia de de illegale jacht op de tijgers in Bangladesh in kaart en werkt ze aan initiatieven om het stropen tegen te gaan.
Rudy H. Putra (36, Indonesië) werkt aan
het monitoren en beschermen van de Sumatraanse neushoorn in het Leuser Ecosysteem. Zijn belangrijkste werk is het bestrijden van stropers door middel van dagelijkse patrouilles. Mede door zijn inzet neemt het aantal neushoorns in deze streek weer toe. Deze diersoort was bijna uitgestorven.
Lucy King (35, Kenia) krijgt de award voor haar inzet om de olifanten te beschermen. De olifantenpopulatie in Kenia neemt in rap tempo af door de groeiende vraag naar ivoor. Lucy doet onderzoek naar conflicten tussen olifanten, die een groot leefgebied nodig hebben, en boeren die voedsel verbouwen. Zij kwam op het idee om zogenaamde bijenkorfhekken om de akkers te plaatsen om de olifanten, die bang zijn voor honingbijen, weg te houden. Dit vermindert het aantal mens-olifant incidenten en daarmee de lokale steun aan de illegale stroperij.
Future for Nature Awards 2013
De prijswinnaars
De winnaars en uitreikers van de Future for Nature Awards met van links naar rechts: Rudy H. Putra, Saba Douglas-Hamilton, Lucy King, Samia Saif en Jane Goodall.Foto rechts: Zapplive reporters Lonneke en Louette spraken met Jane GoodallBekijk dit interview op t.co/mGGEcvU36P (min. 23.54 - 26.40)
5
ApenheulDe volgende dag is het de beurt aan Apenheul. In de middag is jane aanwezig als speciale gast bij de wereldpremière van ‘Ajani’s Great Ape Adventures’. Adventures, drie korte kinderfilms over de relatie tussen mens en mensaap in een Afrikaanse gemeenschap. De Stichting Kids for Nature maakte de films in Oeganda. Ze moeten kinderen van zes tot twaalf jaar inzicht geven in lokale milieukwesties en leiden tot discussie. De films zijn onderdeel van een innovatief educatie-scholenprogramma (ondersteund door meer materialen zoals kids magazines, posters, trainingsmaterialen en activiteiten) in Afrikaanse landen waar de laatste mensapen (over)leven. Het materiaal zal onder meer door Jane Goodall Instituut Oeganda op scholen rondom Kibale Forest worden ingezet. Een van de lokale acteurs, ranger Tinka, was speciaal uit Oeganda overgekomen voor de première. Kinderen konden in ranger outfit met hem op de foto
Hierna wordt alles in Apenheul snel in gereedheid gebracht voor het avondprogramma van het Jane Goodall Instituut: een uitverkochte publiekslezing van Jane Goodall en een mini-documentaire.
Het avondprogramma begint met een vertoning van een prachtige documentaire over het Kibale Snare Removal Team uit Oeganda, gemaakt door Charlotte Storm van ’s Gravesande en Davey Minkhorst. Charlotte vergezelde dit team enkele dagen tijdens hun dagelijkse en nachtelijke tochten door het Kibale National Park. Loodzware tochten door dicht regenwoud op zoek naar ‘snares’, strikvallen waarmee voornamelijk gejaagd wordt op klein wild, maar waar ook chimpansees in terechtkomen. 25% van de chimpansees in het Kibale National Park heeft hier helaas ervaring mee. Enkele chimps overleven het niet, vele houden er ernstige wonden aan over en missen soms ledematen. Door de continue aanwezigheid en waakzaamheid van het team neemt dit aantal nu gelukkig langzaam af.
Signeersessie met Dagmar van Weeghel van Nature for Kids en ranger Tinka
Snare Removal Team
Charlotte Storm van ’s Gravesande en Davey Minkhorst met Jane GoodallFoto onder: sfeerimpressie in Apenheul
6
Nieuwe AmbassadeurTijdens de lezing van Jane en de presentatie van de documentaire werd ook een nieuwe ambassadeur van JGI geintroduceerd: Ria Bremer. Zij is bekend van tv-programma’s als Stuif es in, Vinger aan de Pols en Netwerk. Ze heeft een groot hart voor dieren en vindt het een grote eer om JGI vertegenwoordigen. Haar eerste werk als ambassadeur was het inspreken van de documentaire. Hieronder de speech die Ria Bremer gaf ter inleiding van de lezing van Jane Goodall:
“Goedenavond. Hier sta ik dan zoals ik werd aangekondigd: als de kersverse nieuwe ambassadeur van het Jane Goodall Instituut in Nederland. Maar laten we eerst even duidelijk zijn. De enige echte ambassadeur die hier vanavond is , is onze gast Jane Goodall, door de Verenigde Naties uitgeroepen tot de ambassadeur, de “Messenger” van de vrede. Voor mij een eer om haar te mogen aankondigen.
We zijn beiden geboren in de dertiger jaren in de vorige eeuw. We hadden beiden onze dromen, idealen en idolen maar ik weet één ding zeker: mijn idolen waren niet dezelfde als die van haar.
Mijn idool toen was Brigitte Bardot. De filmster met dat mooie en lieve gezicht, de lange paardenstaart, de wijde petticoat en de geweldige jurken in zacht roze en blauwe ruitjes. De muren in mijn kamertje waren volgeplakt met haar foto’s. Mijn kast hing vol met haar petticoats en roze en blauwe jurkjes.
Tot ik in een magazine een foto zag van een andere prachtige vrouw. Ook met een lange paardenstaart en gekleed in een uitdagende outfit. Ze zat met haar rug tegen een boom. Had papier en potlood in haar hand en was diep geinteresseerd in een figuur die tegenover haar zat. Een chimpansee.
Ik scheurde de foto uit het magazine en vanaf dat moment hing ze ergens op die volgeplakte muur tussen allemaal Brigitte Bardot’s. En vanaf dat moment ben ik haar gaan volgen. Ik zag haar films, las haar verhalen en boeken en raakte geïnteresseerd in de resultaten
van haar onderzoek. Haar leven draaide om de chimpansee.
En toen ik, ergens in 1970, een reportage maakte voor Vinger aan de Pols over de ontwikkeling van medicijnen en terecht- kwam in een laboratorium en plotseling tussen kooien met chimpansees liep, begreep ik haar idolen, idealen en haar dromen.
Een paar dagen geleden ontmoette ik Jane Goodall voor het eerst. We spraken over de ‘Roots and Shoots” programma’s. Succesvol in meer dan 130 landen en een hulpmiddel om een groot publiek te betrekken bij de strijd om de vele aanvallen op onze planeet te stoppen.Zoiets moeten we ook in Nederland tot een succes maken.
Toen Jane en ik aan het praten waren gaf ze mij een foto, Jane Goodall
zittend tegen een muur. Een prachtig gezicht. Een lange paardenstaart. Naast haar een chimpansee. Hun gezichten vertelden mij dat ze midden in een boeiende conversatie zaten. Jane schreef voor mij iets in een hoekje van die foto. “Voor Ria...volg je hart...”
Oke, Jane, de muren in mijn kamertje hangen nog steeds vol met foto’s. Nu van mijn familie. Mijn drie zonen en kleinkinderen. Er zijn nog een paar plekjes open. “Kom op, jongens”, roep ik regelmatig. “Er is nog plaats.” Maar één plekje is nu bezet. Daar hang jij nu weer maar met een andere foto. Bijna 60 jaar later.
Mijn hart volgen...het is luisteren naar jou. Je hebt ons zoveel te zeggen en zoveel te leren...”
Onze kersverse ambassadrice Ria Bremer met Jane Goodall
7
Jane aan het woordZodra Jane het woord neemt, hangt de zaal aan haar lippen. In haar kamer hingen geen posters van filmsterren, vertelt Jane, zij was al van kleins af aan gefascineerd door dieren. Ze nam zelfs regenwormen mee naar bed, in de veronderstelling dat ze de dieren daar een groot plezier mee deed. Jane wist al heel vroeg dat ze ooit naar Afrika wilde. Het boek ‘Tarzan’ las ze stuk en ze was ontroostbaar toen hij met de verkeerde Jane trouwde!
Vol lof is Jane over haar moeder. Het was haar moeder die haar volledig steunde in haar liefde voor dieren en de natuur. Die haar ervan overtuigde dat ze alles kon bereiken wat ze wilde, als ze er hard voor werkte, kansen aangreep, en nooit opgaf. Het was ook haar moeder die met haar meeging naar Afrika zodat ze de kans kreeg om daar onderzoek te gaan doen. Het was in deze tijd namelijk allesbehalve vanzelfsprekend voor een meisje om te gaan reizen, en al zeker niet helemaal naar Afrika. Prachtige verhalen over haar tijd met de chimpansees in Afrika passeren hierna de revue.
Ook ditmaal sluit Jane af met een boodschap van hoop. Er is veel veranderd en veel verloren gegaan aan natuur in de loop van haar leven, maar het is zeker nog niet te laat om het tij te keren. Overal ter wereld ontmoet ze mensen zich vol overgave inzetten voor een betere wereld, individuen die een verschil maken, kinderen die met glanzende ogen vertellen over de natuur. Maar ook ontmoet ze jonge mensen die de hoop verloren lijken te zijn; “Jullie hebben onze wereld vernield en wij kunnen er niks meer aan doen”. “Maar als we de hoop verliezen blijft er niks meer over”, aldus Jane. “Binnenkort is het weer volle maan. Kijk er de volgende keer eens naar. Kijk écht. Relaiseer je dat we daar een mens op hebben gezet. Op die maan liep een mens, en wij hebben hem daar gebracht. “ We zijn met ons intellect tot zo veel in staat. Slechte dingen, maar ook tot goede. De keuze is aan ons, aan ieder van ons, elke dag opnieuw.
Jane geeft in Apenheul een zeer inspirerende lezing
De signeersessie na de lezing wordt zoals altijd druk bezocht; er staat een lange rij
De fantastische groep JGI vrijwilligers!
Boodschap van Hoop
8
Onderzoek naar gewassen stelende chimps in OegandaSusanne Vogel, een JGI vrijwilliger actief bij onze infostand in Blijdorp stelde zich al uitgebreid voor in Bulletin 2012-02. In de periode september-december 2012 deed zij onderzoek in het gebied waar JGI Oeganda de Budongo-Bugoma corridor probeert te realiseren (zie kaartje). Zoals Susanne zelf in onderstaand verhaal duidelijk zal maken is JGI erg geïnteresseerd in het terugdringen van de conflicten tussen chimps en mensen. Susanne’s onderzoek, waarin een vrij nieuwe aanpak wordt gevolgd, kan daar in belangrijke mate aan bijdragen. Haar MSc thesis is net afgerond en draagt de indrukwekkende titel: “Adapting crop composition in order to mitigate chimpanzee (Pan troglodytes schweinfurthii) crop raiding in Western Uganda”.
Om af te studeren voor mijn master Forest and Nature Conservation aan de Wageningen Universiteit moest ik een half jaar een eigen onderzoek doen, waarvan drie maanden veldwerk. Terwijl ik vorig jaar bezig was met het zoeken van een onderzoeksonderwerp kwam tijdens één van de trainingsdagen in Blijdorp ter spraken dat er meerdere onderzoeksmogelijkheden waren bij het Jane Goodall Instituut in Oeganda. Zo is na veel contact met het Jane Goodall instituut in Nederland en in Oeganda, en verschillende primatologen, het idee ontstaan dat ik onderzoek ging doen naar het gewassen stelende gedrag van chimpansees. Ook ging ik kijken naar de gevolgen die dit stelen van gewassen heeft voor de lokale boeren en voor de conflicten tussen hen en de chimpansees. In het gebied waar mijn onderzoek plaats vond waren namelijk hoogopgelopen conflicten tussen de chimpansees en lokale bevolking, waarbij zelfs een aantal kinderen zijn omgekomen.
Voordat ik mijn onderzoek begon heb ik een week gelogeerd op het hoofdkantoor van het Jane Goodall Institute Uganda in Entebbe. Daar heb ik een warm welkom gehad van de JGI
Oeganda staf: hardwerkende mensen met een hart voor de bescherming van chimpansees. Het gaf mij ook de gelegenheid de laatste aanpassingen te doen aan het onderzoek en rustig te wennen aan de Oegandese cultuur. Zo heb ik even moeten wennen aan alle drukte van boda’s (de motortaxi’s), en de manier en tijdsplanning waarop dingen worden geregeld en het (lekkere!) eten.
Verder heb ik Ngamba Island bezocht.Het was een bijzondere ervaring om met eigen ogen te zien waarvoor wij met JGI Nederland ook geld voor inzamelen. Daar heb ik een hele mooie dag gehad en genoten van het mooie eiland en het
voeren van de chimpansees. Ook was het fijn dat ik de chimpansees nu al had gezien, het was namelijk helemaal niet zeker of ik deze in het gebied waar mijn onderzoek plaats vond zou gaan zien! Dit komt omdat mijn onderzoek bestond uit het interviewen van de boeren, omdat het observeren van het gewas stelende gedrag van chimpansees te lang zou duren voor mijn onderzoek. Na mijn onderzoek kwam ik weer voor een paar dagen terug in Entebbe, en besloot ik weer naar het eiland te gaan en mijn spaargeld te gebruiken om daar de ochtend wandeling samen met chimpansees te doen, een geweldige ervaring!
Het onderzoek
Kennismaking
Uitzicht over Lake Victoria vanaf het dakterras van het JGI kantoor
9
West Oeganda en het tropisch regenwoud
Na die week in Entebbe ben ik met medewerkers van het JGI Oeganda meegereden naar het Westen van het land. Zij reizen vaak op en neer omdat veel van hen zelf in de omgeving van Entebbe wonen of regelmatig op het hoofdkantoor moeten zijn, terwijl de meeste projecten in het Westen plaats vinden omdat daar de chimpansees zijn. In dit gebied zijn de mensen echter ook erg arm en vaak sterk afhankelijk van landbouw, wat de bescherming van de chimpansees bemoeilijkt. Het JGI neemt daarom ook deel aan projecten die het welzijn en levensonderhoud van de lokale bevolking stimuleren. Naast dat dit aansluit bij de holistische benadering van het JGI zorgt dit voor een positieve houding ten opzichte van het JGI en de chimpansees, wat sterk bijdraagt aan hun bescherming.
Ook in Kasongoire parochie, waar mijn onderzoek plaats vond heeft het JGI samen met andere organisaties (zoals het WWF) al meerdere projecten lopen om de ernstige mens-chimpansee conflicten te verminderen. Zo werd er in in mei 2012 door JGI een milieu-bewustwordingscampagne gevoerd in de parochie met als doel om de bestaande conflicten tussen leden van de gemeenschap en de wilde dieren, dus niet alleen chimpansees,
te verminderen. 800 leden van de gemeenschap werden bereikt in vier dorpen van Kasongoire parochie.
Tijdens mijn onderzoek verbleef ik op een forestry college in Nyabyeya, een dorpje ongeveer drie kwartier met de motor van Kasongoire parochie vandaan. Ik huurde daar een kamer in het guesthouse, waar gelukkig ook iemand was die voor mij wilde koken, omdat ik vaak de hele dag van ’s ochtends acht uur tot ’s avonds zes uur in Kasongoire was. Het was soms wel moeilijk om daar te werken omdat er alleen tussen acht en tien ’s avonds stroom was, en ik alleen buiten op bepaalde plaatsen internet kon ontvangen.
Verder zat ik op ongeveer 1,5 uur lopen van Sonso, dit is het onderzoeksstation van de primatologen en dierenartsen die voornamelijk in het Budongo forest werken. Omdat ik zelf niet ín het bos onderzoek ging doen was het voor mij niet praktisch om daar te verblijven. Dit zou onnodig extra reistijd en kosten met zich mee hebben gebracht. Wel ben ik een paar keer bij hen op bezoek gegaan voor gezelligheid en om meer van het mooie bos te zien. Daar heb ik geweldige momenten beleefd omdat de chimpansees gewoon het terrein op kwamen wandelen en ik dus van
dichtbij wilde chimpansees heb mogen zien! Later heb ik in het bos zelf ook nog groepen chimpansees gezien, waardoor ik alleen nog maar meer bewondering voor deze bijzondere dieren heb gekregen. Een van de dierenartsen die op Sonso werkt heeft ook mijn tolk en onderzoeksassistent Gilbert geregeld uit het dorp Nyabyeya. Naast het assisteren bij het onderzoek reed Gilbert ons ook elke dag heen en weer naar Kasongoire parochie op een motor die wij mochten lenen van JGI Oeganda.
Sarah op Ngamba Island die ’s avonds wordt bijgevoerd
Handlanger van de alpha
Chimpansees! Het alpha mannetje van de Sonso groep
10
Kaart van Kasongoire parochie, met de zeven dorpen van het onderzoek: 1. Kasongoire, 2. Kisagura, 3. Nyakyaju, 4. Waipachu, 5. Kiryamyongo, 6. Kimanya B, 6. Kyabijwenge. De rode stippen zijn de boerderijen waar zowel chimpansees als bavianen gewassen stelen, de oranje waar alleen chimpansees en de paarse waar alleen bavianen gewassen stelen. De groene boerderijen hadden van zowel chimpansees als bavianen geen last. Het gearceerde gebied is de Kasongoire hill. De donkergroene stukken zijn de bossen
Kasongoire parochie en het onderzoekIk deed onderzoek in zeven van de acht dorpen van Kasongoire parochie. Deze dorpen hebben aan de ene kant een berg waar de NFA (National Forest Authority, dus de overheid) onlangs het bos heeft gekapt om dit te verhuren aan een bedrijf dat er naaldbomen wilt planten voor brandhout. Aan de andere kant van de dorpen ligt een enorme suikerplantage, Kinyara. Voorheen was dit een groot stuk bos maar nu is het versnipperd tot een klein strookje bomen langs de rivier. In beide bossen woonden tot een paar jaar terug chimpansees, die nu eigenlijk geen kant op kunnen en dus de dorpen in komen om voedsel te zoeken. Tot de ontbossingen leefden de mensen en chimpansees grotendeels rustig naast elkaar, maar de conflicten zijn ondertussen behoorlijk hoog opgelopen. Dit komt mede doordat de boeren in de dorpen niet wisten hoe ze met de chimpansees en het stelen van de gewassen om moesten gaan, en dus maar stenen naar ze gooiden en de honden op ze af stuurden. Jammer genoeg worden chimpansees hier erg agressief van, en heeft het nu dus al voor de dood van een aantal kinderen gezorgd.
Het JGI, Budongo Conservation Field Station (Sonso) en tot afgelopen mei ook het WWF, proberen nu al een jaar projecten uit om de problemen te verminderen. Het doel van deze projecten is tweezijdig, aan de ene
kant om de mensen te leren om op de juiste manier met de chimpansees om te gaan, en tegelijkertijd om te proberen het contact tussen chimpansees en mensen te verminderen. Zo hebben de NGOs in
het grootste dorp (verwarrend genoeg ook genaamd Kasongoire) een waterput geplaatst zodat de mensen niet naar de rivier in het bos hoeven om water te halen. Mijn onderzoek sluit ook bij dit tweede doel aan, ik probeerde er namelijk achter te komen welke gewassen een lage en welke een hoge risico lopen om door de chimpansees te worden gegeten. Zo komen wij erachter wat de chimpansees het meeste en het minste aantrekt om de dorpen in te komen. In de literatuur rondom chimpansees en gewassen stelende primaten bestaat namelijk het idee dat door de akkers onaantrekkelijker te maken je veel conflicten op kunt lossen. Het is alleen nog redelijk nieuw en er bestaan daardoor weinig methoden om dit snel en nauwkeurig te meten. Een paar jaar terug is er een nieuw model ontwikkeld, wat tot nu toe alleen nog in Indonesië is getest en redelijk succesvol bleek. Het doel van mijn onderzoek is om te kijken of het ook Noodgedwongen zijn de chimps op de gewassen van de boeren aangewezen
11
werkt in Oeganda, en met chimpansees en bavianen, want die veroorzaken ookveel schade. Het komt erop neer dat ik de boeren vraag naar welke gewassen ze planten en dan voor elk gewas moet vragen of de chimpansee en baviaan ze eet, en zo ja welk deel en hoe vaak. Tegelijkertijd heb ik mij verdiept in de redenen achter de gewas keuze, en de waarde die de gewassen voor de boeren hebben, zodat ik uiteindelijk een advies kan geven of het veranderen van gewas soorten en de opbouw van de velden een mogelijke oplossing/vermindering van de problemen kan zijn.
Tijdens het onderzoek hebben Gilbert en ik veel obstakels mee gemaakt, zo ging onze motor meerdere malen kapot en waren de wegen erg slecht begaanbaar, zeker wanneer het net had geregend. De regen zelf was ook een obstakel, het regende namelijk best veel waardoor we soms ergens moeten schuilen, of heel de dag geen veldwerk kunnen doen. Ook kwamen wij soms zielige situaties tegen, de mensen in Kasongoire zijn over het algemeen erg arm met weinig mogelijkheden wanneer iemand ziek was, en slechte sanitaire omstandigheden. Ook was het soms frustrerend hoe die mensen over de chimpansees denken. Zo denken veel van de boeren dat blanke mensen een nieuw soort blanke chimpansee hebben geïntroduceerd die agressiever is dan de andere chimpansees en hen zo tegen de boeren op zet en de conflicten veroorzaken. Maar gelukkig hadden wij ook mooie gesprekken tijdens de interviews. Zo was er bijvoorbeeld op de vraag ‘wat is je mening over de chimpansees?’ een man die zei dat hij ze niet kon haten, want zij konden er niets aan doen dat de mensen al hun bos kappen, en de mensen en chimpansees willen eigenlijk allebei alleen maar overleven.
Ons onderzoek heeft laten zien dat de gewas keuze van de boeren een grote rol speelt in het stelen van de gewassen door chimpansees, en het model bleek geschikt om te gebruiken voor chimpansees en bavianen. Gewassen
Met Gilbert op de motor over de typische Oegandese wegen
Na deelname aan ons onderzoek gaven we een bedankje, zoals de bellenblaas
Educatie posters gemaakt door JGI Oeganda in de lokale taal.
De resultaten
12
die erg belangrijk waren voor de boeren in Kasongoire parochie zijn maïs,bonen bananen, pinda’s, cassava, zoete aardappels, fruitsoorten en suikerriet. Deze gewassen zijn belangrijk omdat ze een grote commerciële waarde hebben en/of een belangrijk onderdeel zijn van het dagelijkse dieet van de lokale bevolking. Helaas hebben juist deze gewassen een hoog risico om door zowel chimpansees als bavianen te worden gestolen. Dit geldt voornamelijk voor fruit, bananen, suikerriet en maïs.
Ook bleek dat het gewas stelende gedrag van de wilde dieren een grote negatieve invloed heeft op de kwetsbaarheid van de boeren, meer nog dan andere soorten van gewas verlies. Bavianen hebben echter een hogere impact dan chimpansees, hoewel chimpansees over het algemeen wel meer boerderijen bezochten. Dit komt omdat chimpansees wanneer ze de boerderij bezoeken een klein deel van de gewassen verwoesten, terwijl de verwoesting die bavianen veroorzaken veel groter is. Zo zorgde het gewas stelen door bavianen gemiddeld voor 71% verlies van inkomen, en dat van chimpansees voor ‘maar’ 36% verlies van inkomen. Ons model liet verder zien dat de risico factoren voor het stelen van gewassen door bavianen hoger lagen dan die voor chimpansees. Het liet ook zien dat chimpansees duidelijke voorkeuren lieten zien voor bepaalde gewassen –voornamelijk suikervruchten en suikerriet- terwijl bavianen duidelijk generalisten bleken.
Een opvallende ontdekking van ons onderzoek is de belangrijke rol die suikerriet speelt in het stelen van gewassen door chimpansees. Suikerriet bleek erg aantrekkelijk voor chimpansees, wat zorgde voor grote verliezen bij boeren. Tegelijkertijd verminderde de aanwezigheid van de suikerriet plantage van Kinyara tussen de boerderij en het bos de kans op het stelen van gewassen door chimpansees bij de boeren, behalve voor suikervruchten. Dit komt waarschijnlijk omdat door de aanwezigheid van suikerriet de afstand die de chimpansees moeten afleggen tussen het bos en de
De lokale bevolking haalt het water vaak in het bos waar de chimpansees ook hun fruitbomen hebben. Zo komen ze onnodig veel met elkaar in contact, iets wat verholpen kan worden door het plaatsten van meer waterputten.
Enquete bij de boer (foto onder) en bespreking (foto boven) met verschillende organisaties en dorpshoofden over conflicten tussen mensen en chimpansees in Kasongoire parochie.
13
boerderijen vergrootte, en suikerriet erg aantrekkelijk is voor chimpansees. Zo bleek ook de compositie van de gewassen op de boerderijen een grote rol te spelen, en dat het gewas stelend gedrag sterk toeneemt door een combinatie van veel aantrekkelijke gewassen. Juist op deze boerderijen waar veel aantrekkelijke gewassen stonden lijkt ook de kans groter op gewelddadige conflicten, want het dorp Kasongoire waar de meeste conflicten waren en de doden zijn gevallen heeft ook de meest aantrekkelijke boerderijen.
Op basis van het onderzoek raden wij aan om het planten van gewassen met een hoge aantrekkelijkheid factor te ontmoedigen, en dan vooral het
suikerriet. Steeds meer boeren in Kasongoire parochie raken geïnteresseerd in het planten van suikerriet door het hoge financiële rendement. Echter, wanneer de boer suikerriet verbouwd verhoogd dit tegelijkertijd het risico op het stelen van gewassen en het contact met chimpansees. Daarnaast verminderd het de gewas alternatieven omdat suikerriet veel grond nodig heeft. De bron van het probleem blijkt duidelijk het te kort aan bos te zijn. Dit vormt een groot gevaar voor de overlevingskansen van zowel de chimpansees als de boeren. De huidige plannen van NFA voor Kasongoire Hill hebben overigens geleid tot grote zorgen bij de bevolking. Zij vrezen dat het aantal
overvallen op de gewassen sterk zullen toenemen. Een boerin uitte haar bezorgdheid over de plannen als volgt: “Vroeger was de heuvel bedekt met fruitbomen voor de chimps en nu voorbestemd voor naaldbomen. Waarom planten ze naaldbomen? Chimpansees eten geen naaldbomen.” De uitkomst van het onderzoek ondersteunt de vrees van de bevolking. Wij roepen de NFA dan ook op om de beheersplannen aan te passen en het habitat voor de chimps te restaureren.
Tot slot is het belangrijk om door te gaan met de huidige maatregelen zoals het plaatsen van water putten en met natuur- en milieueducatie. Deze lijken effectief te zijn en de lokale bevolking er erg enthousiast over is. De resultaten van de enquête laten zien dat 83,2% van de ondervraagden weet dat de chimpansee bedreigde diersoort is. De enquête die JGI Nederland vorig jaar onder het Nederlandse publiek hielt kwam maar tot een magere 60%. 41,9% van de ondervraagden heeft kennis over de ecologische of economische importantie van de chimp. Het taartdiagram geeft aan dat er daarnaast nog meer zeer interessante redenen worden gegeven door de boeren om de chimpansee te beschermen...
Update Kibale Snare Removal TeamDe Nederlandse versie van de documentaire over het Kibale Snare Removal Team van Charlotte Storm van ’s Gravesande is af!! U kunt het resultaat van de 15 minuten lange film bekijken op vimeo.com/64002414
We zijn natuurlijk zeer benieuwd wat u van de documentaire vindt. Laat het ons weten. Er wordt nu gewerkt aan de Engelse versie die kan worden gebruikt rondom Kibale en voor fondsenwerving in het buitenland. Inmiddels is het team uitgebreid. Robert Musinguzi is begin maart begonnen als ranger in opleiding. Hij doet het goed en hierdoor is het mogelijk om tijdens de dagpatrouilles het team in tweeën te splitsen en dubbel zoveel bosgebied uit te kammen. Met een paar maanden zullen ook de nachtpatrouilles in twee teams worden gedaan. Van voor naar achter: Paul, John T., & Robert steken de Mpanga Rivier over
14
ADOPTEER NU EEN CHIMPANSEE
Vrijwillig vrijwilligers coördinerenHet seizoen in de dierentuinen is weer begonnen! Sinds april staan onze vrijwilligers weer elk weekend bij de informatiepunten in Diergaarde Blijdorp en Burgers’ Zoo. Ook dit jaar hebben wij weer een heleboel nieuwe enthousiaste vrijwilligers erbij gekregen die hun opleiding met glans hebben doorlopen. Samen met de bestaande groep vrijwilligers gaan zij nu in de praktijk brengen wat ze de afgelopen tijd hebben geleerd.
Ik vind het altijd een fantastisch gezicht wanneer de infostand weer in gebruik wordt genomen en de infokar van ‘stal’ wordt gehaald. De energie en het plezier waarmee de vrijwilligers dan aan de slag gaan is beslist aanstekelijk. En als dan ook de zon een beetje meewerkt dan vormen we echt een stralend punt midden in beide dierentuinen!
Hier gaat natuurlijk wel het één en ander aan vooraf…. Al in oktober worden de afspraken met de dierentuinen gemaakt voor het nieuwe seizoen. Dan wordt de vacaturetekst verspreid en dan komen de eerste aanmeldingen, voorzien van sollicitatiebrief en C.V. , al heel snel binnen. Al deze aanmeldingen krijgen een kort telefonisch kennismakingsgesprek. Hierin leggen wij uit wat we nu precies doen en wat wij van hen verwachten. Uiteraard kunnen de aspirant vrijwilligers hun vragen ook kwijt in dat eerste gesprek. Als dan blijkt dat onze verwachtingen en wensen overeen komen dan volgt er een uitnodiging voor een selectiegesprek. Dit is een sollicitatiegesprek dat wij samen met een vertegenwoordiger van de dierentuinen voeren. Het is ook echt een selectiemoment. Zowel wij als de dierentuinen moeten de samenwerking met de aspirant vrijwilliger zien zitten. Gelukkig zijn we het eigenlijk altijd met elkaar eens.
Zoals u kunt opmaken uit het bovenstaande, hebben wij een zeer officiële en behoorlijk strenge selectie procedure. Dit is niet zonder reden. Onze vrijwilligers moeten het Jane Goodall Instituut op een goede wijze kunnen vertegenwoordigen. Dit betekent dat zij een heleboel kennis moeten opdoen over Jane, haar (en ons) werk, chimpansees en onze organisatie. U kunt zich vast voorstellen dat dit een heleboel informatie is. Daarnaast doen zij dit werk in de eerder genoemde dierentuinen en dat betekent dat de aspirant vrijwilligers ook goed op de hoogte moeten zijn van de betreffende dierentuin waarin zij voor ons werken. Gelukkig zorgen Blijdorp en Burgers’ ervoor dat zij daarvoor de nodige informatie en training krijgen.
Door de jaren heen hebben wij samen een opleiding ontwikkeld waarmee onze vrijwilligers goed beslagen ten ijs komen. Zo kiezen de nieuwe vrijwilligers eerst één JGI onderwerp en daar gaan zij zich helemaal in verdiepen. Door samen met collega’s te oefenen met gesprekken aan het infopunt leren zij ook heel veel over de andere onderwerpen die collega’s hebben voorbereid. Op deze manier trainen de vrijwilligers ook elkaar. En elk volgend seizoen kiezen
de vrijwilligers dan een nieuw onderwerp en zo wordt de kennis steeds verder opgebouwd en uitgebreid.
De meer ervaren vrijwilligers zijn inmiddels van alle markten thuis en ondersteunen met hun kennis en aanwezigheid de nieuwe vrijwilligers, zowel tijdens de opleidingsdagen als aan het infopunt. We doen dit dus echt samen!
Dit zorgt niet alleen voor hele leerzame en super gezellige opleidingsdagen maar ook voor een groep mensen die hun vrijwilligerswerk heel serieus neemt. Zij staan voor ons met heel veel plezier aan de infopunten en doen daarmee belangrijk werk met betrekking tot educatie over de chimps en hun leefgebied. Door de locatie waarin zij dat werk doen (beide dierentuinen trekken ongeveer 1,5 miljoen bezoekers per jaar) kunnen wij enorm veel mensen bereiken.
Bezoekt u de komende tijd in het weekend één van beide dierentuinen kijk dan eens bij onze vrijwilligers. Dan kunt u met eigen ogen zien waarom wij zo trots op hen zijn!
De Selectie
15
Even voorstellenHallo, ik ben Sabrina Reinders en mijn passie ligt bij primaten en natuurbescherming. Terwijl ik dit schrijf, vraag ik me af waar deze liefde ontstaan is? En nu ik hierover nadenk, komen er beelden naar boven van een klein meisje en haar opa in Diergaarde Blijdorp. Dat meisje kon uren zoet zijn in het mensapen gebouw. Vol bewondering kijken naar de gorilla Xara die één been had. Ik weet nog dat ik het heel knap vond om te zien hoe Xara met haar handicap omging.
Dan waren er nog de rode langharige apen, die van hoog bovenin hun verblijf op mij, als meisje, neerkeken. Starend in die grote indringende ogen voelde alsof ik in een spiegel keek. De orang-oetan was toen al heel bijzonder. De chimpansee kwam in beeld toen ik een documentaire van National Geografic zag over Jane Goodall en haar onderzoek in Gombe. Ik ben haar boeken gaan lezen en werd geïnspireerd door haar verhalen over Flo en David Greybeard. Als tiener waren mijn jeugdidolen dus niet de Backstreet Boys of de Spice Girls, maar was mijn superheld Jane Goodall.
Toen ik klein was, droomde ik niet over Afrika, zoals Jane. Ik wilde graag dierenarts worden. Helaas besefte ik in 4HAVO, dat ik met mijn twee linkerhanden, waarschijnlijk niet zo een goede chirurg zou zijn. Ik ben toen geschiedenis gaan studeren, maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan en in 1999 ben ik aan de toenmalige Hogeschool Delft me gaan verdiepen in Dierhouderij en Diergezondheidszorg.
Tijdens mijn studie heb ik bij Stichting AAP stage gelopen in de apenhal endat was een hele bijzondere ervaring. Zo bijzonder dat ik me als vrijwilliger tijdens mijn studie ben blijven inzetten. Verder haal ik mijn paraveterinaire aantekening en werk, naast mijn studie, als dierenartsassistente bij Dierenziekenhuis Rotterdam.
Na mijn studie wordt ik aangenomen bij de Faculteit Diergeneeskunde. Ik ga hier aan de slag met een nieuwe
uitdaging: anesthesiemedewerker op de afdeling gezelschapsdieren. Naast het onder narcose brengen van honden en katten, geef ik les aan diergeneeskunde studenten. In deze functie heb ik mijn medische vaardigheden verder kunnen ontwikkelen, maar ik ontdekte ook dat ik educatieve kwaliteiten heb. Deze kwaliteiten ben ik jaren later gaan inzetten als docent dierverzorging en paraveterinair op het Wellantcollege.
Naast mijn betaalde banen ben ik altijd vrijwilliger geweest. Ik ben begonnen als dierverzorger bij De Tempel in Rotterdam. Waar ik o.a. een hangbuikzwijn met de naam ‘Fret’ verzorgd heb. In 2008 ga ik me werken voor Stichting Pongo, een organisatie die zich inzet voor het behoud van de orang-oetan. Ik geef voorlichting op evenementen en help met de fondsenwerving.
Voor Stichting Pongo en het Orangutan Information Centre ga ik in 2010 naar Bukit Lawang. In dit gebied komen afen toe bijtincidenten voor, omdat de toeris-ten de orang-oetans graag van dichtbij willen zien en ze daarom voeren. Mijn rol is om uit te leggen dat het voeren van de orang-oetans gevaarlijke situaties kan geven, zoals dat je gebeten kunt worden, maar ook dat je andere ziek-ten kunt oplopen. Orang-oetans kunnen ziektes overdragen aan de mens en andersom. Veel mensen weten dit niet.
Daarnaast heb ik een training gegeven aan de rangers van het Nationaal Park Gunung Leuser. Deze training ging over
het houden van een educatief verhaal over de orang-oetan in het Engels. Het doel hiervan was om tijdens de voedering algemene informatie te geven over de orang-oetans. Naast dat dit de kennis over de orang-oetans bij de toeristen vergroot, zorgt het ook voor een toename in de bewustwording over hoe het met de orang-oetan gaat in de natuur.
In de jaren dat ik vrijwilligerswerk doe, wordt het me steeds duidelijker dat het slechter gaat met de primaten op de wereld. Hun aantallen gaan snel achteruit. Door dit besef wil ik graag mijn steentje bijdragen en in 2009 ga ik, naast mijn werk voor Stichting Pongo, als gids in de Apenheul werken. Hier kan een bijdrage leveren aan de bewustwording van mensen, door in mijn rondleidingen de mensen de apen te laten beleven en bewonderen. Hierdoor hoop je dat mensen hun gedrag gaan aanpassen en een bijdrage gaan leveren aan het bewaren.
Sinds begin dit jaar is mij duidelijk dat ik verder wil met mijn passie. Ik heb mijn baan als docent opgezegd en ben sinds begin februari bij het Jane Goodall Instituut als vrijwilliger begonnen. Mijn doel is Roots&Shoots en Educatie van JGI Nederland op de kaart te zetten.
Ideeën zijn altijd welkom op mijn email: [email protected], omdat ik samenwerken heel erg belangrijk vind. Want ook al maakt elk individu het verschil, meerdere geïnspireerde individuen samen, nog meer.
Droom
JGI en R&S kantoren wereldwijd
JGI Australiëwww.janegoodall.org.au
JGI Belgiëwww.janegoodall.be
R&S Caraïbisch gebiedwww.lacrib.org
JGI Canadawww.janegoodall.ca
JGI China-Bejing & Chengduwww.jgichina.org
JGI China-Shanghaiwww.jgi-shanghai.org
JGI Duitslandwww.janegoodall.de
JGI Frankrijkwww.janegoodall.fr
JGI Hongarijewww.janegoodall.hu
JGI Hong Kongwww.janegoodall.org.hk
JGI Italiëwww.janegoodall-italia.org
JGI Japanwww.jgi-japan.org
JGI Nederlandwww.janegoodall.nl
JGI Oostenrijkwww.janegoodall.at
JGI Singaporewww.janegoodall.org.sg
JGI Spanjewww.janegoodall.es
JGI Taiwanwww.goodall.org.tw
JGI Ugandawww.janegoodallug.org
JGI UKwww.janegoodall.org.uk
JGI USA www.janegoodall.org
JGI USA - ChimpanZoowww.chimpanzoo.org
JGI Zuid Afrikawww.janegoodall.co.za
JGI Zwedenwww.swedenchimp.se
JGI Zwitserlandwww.janegoodall.ch
R&S Programmawww.rootsandshoots.org
Jane Goodall Instituut Nederland
