Carl Gustav Jung, Ulysses Ve Picasso Üzerine Denemeler

7/25/2019 Carl Gustav Jung, Ulysses Ve Picasso zerine Denemeler

1/80

ULYSSE

SVE

PICASSOZ

ERNE

DENEMELER

C.G.JUNG

T T * *

Z E R N E D E N E M E L E R

C.G. JUNG


2/80

Ulysses ve Picasso __zerine Denemeler

C.G. JUNG

DDuunDn Yaynclk

Sracevizler Cd. 47/9 ili - ISTANBULTel. (0212) 225 54 38


3/80


4/80

DuunDN YAYINCILIK

nceleme, Aratrma Dizisi: 4

Jung'un Denemeleri

eviren: Mazhar Candan


5/80

Kapak: Blent Engez

Kardeler Basmevi - stanbul 1995 Tel: (0212) 520 69 57zdemir Ciltevi - stanbul Tel: (0212) 513 79 94Dizgi: Dn Yaynclk - stanbul Tel: (0212) 225 54 38

ISBN 975 -7275 -10 -7


6/80

SUNU

Jung, bu Deneme'leri kaleme ald 1930'larda, 65yandayd. Joyce'dan alt, Picasso'dan be yl daha yalyd.

Bylesi bir lnn, birbiriyle neredeyse ezamanl ilikilerisanat dnyas balamnda ok nemli bir kazanm salamasyannda, sonraki kuaklarca, birbirlerini yanstmalarnedeniyle de ans saylmal.

Jung'un sanatlar ve yaratlan zerine yaptincelemelerden yalnzca bu iki blm sei nedenim; bu ikisanat devinin -Jung, sz konusu iki sanaty, sanatn iki aynkolunda rn veren karde ruh sayar- yaratclk yanlannnve rnlerinin ok byk yanklara ve tartmalara yol amolmasyla birlikte, (Picasso'nun Mavi ve Pembe Dnemleri,Zenci Sanat, Kbizm, Soyut akm gibi birbirini izleyen

devrim yapan yaratc dnemleri, Joyce'un A portrait of theArtist as a Young Man, Ulysses, Finnegan's Wake gibiyaptlar dnlmeli) tedenberi ekim glerini kendibenliimde duyuumdan kaynaklanmakta. Onlarn sanatsalgizlerine bir de, devrimci bir tinbilimcinin gzleriyle bakmakistedim...

Sanatsal yarat alanlarnn hibir snr olmamasgerekir. Bir sanat akmnda ya da sanatsal yaratmda birdevrim ne denli iyi anlalabilmise ve de zmlenmise,

7


7/80

almas iin gereken ortam da hazrlanm demektir, teyandan, anlat ve yarat snrlarnn zorlanmas, her defasndasanat tarihiode anlalmazlklara, bir baka deyilegeleneklemi anlaylarn tepki ve engellemelerine

uramtr. Bu gidile, dahice yaptlarn zerine, daha pekok kargaa, tartma ve incelemenin bizleri bekledii ak.Geriye, sanat yaptlarnn - zerimizde braktklar byseletki ya da kekremsi, irkiltici tortu, her ne olursa olsun-anlamlanna, hibir kstlamann glgesi altnda kalmakszn

ulamay ummak ve denemek kalyor. Hiroima'daincelemeler yapmakta olan bir gurup Amerikal Doktorunona duygularn sormalar zerine, bir Japon doktor onlan uJapon ataszyle yantlamt: Artk evim ykldna gre,dolunay ok daha rahat grebilirim.

M. Candan

8


8/80

CARL GUSTAV JUNG - Kimlii, Yaam.

svireli psikiyatr (Do. Thurgau, 1875. lm. Zrih

yaknlarnda Ksnacht.). 1900'de renimini tamamladktansonra, Zrih niversitesi, psikiyatri klinii Burghzli'de E.Bleuler'n asistan oldu. almalann Bleuler'den rendiiS. Freud'la Viyana'da tantktan sonra, onunla yakn ilikileriinde oldu. Salzburg'da toplanan ilk psikanaliz kongresinekatld (1908) ve Freud'la birlikte Amerika'ya gitti (1909)?

Numberg ikinci psikanaliz kongresinde kurulan Uluslararaspsikanaliz demeinin ilk bakan seildi. O dnemler Jung'a,S. Freud'un ardl gzyle baklmaktayd. Freud'ungrlerinden, (Libidonun Deiimleri ve Simgeleri. 1912)adndaki yaptyla -zellikle libidonun yaps konusunda- ilk

kez uzaklatn gsterdi.

Jung'a gre libido yaamsal enejinin ruhsal dzeydekianlatmyd ve yalnzca cinsel kkenli deildi. 1913deFreud'dan kesin olarak kopan Jung, kendi ynteminezmleyici Ruhbilim adn verdi. Bireysel bilindndan

ayn olarak kolektif bir bilind kabul etti ve PsychologischeTypen -ruh tipleri- 1920 adl yaptnda bu kavram dahaayrntl bir biimde ele ald. nsanln binlerce yllkdeneyim birikimini simgeleyen kolektif bilind birtakm


9/80

ilkmekler araclyla kendini duyurur: bunlar, ryalardaolduu kadar efsane, masal ya da evrendoum yklerindede hi deimeden karmza kan ayrcalkl temalardr.Jung, ilk rnekler arasnda anima (Her erkekte bulunan diililke), animus (her kadnda bulunan eril ilke) ve glge'ye(bireysel bilindn belirten kara bir nitelemeyle ayrt edilendsel imge) zel bir yer verir. Jung'un, Freud'unki kadarsistemli olmayan ve ynlendirmeyi hekime brakan saaltmynteminde ama, hastaya kiiliinin kkleriyle yeniden ba

kurma olanan vermek, benliine kavumasn, yaniryalarda kendini gsteren ilkmeklerin gereklerinikavramasn salamaktr. Freud'un tersine Jung,yetikinlerdeki ruhsal rahatszlklar da ocuklua belirleyicibir rol tanmaz ve bu rahatszlklar kii ile d dnyaarasndaki bir diyalektie gre tanmlar. 1944'de yaymladPsychologie und Alchemie (Ruhbilim ve simya) adl yaptylaJung yeni bir dneme girdi: Klinik almalarn brakaraketnoloji, din felsefesi ve simyayla ilgilenmeye balad.1958'de, Jung'un yntemini uygulayan hekimlerin bir arayageldii Uluslararas zmleyici Ruhbilim Demei kuruldu.

10


10/80

C. G. JUNG'UN SANAT VE SANATI ZERNEGRLER 1

Bir edebiyat eletirmeni ile tinbilimcinin, bir sanat yapt

karsndaki tutumlarnda kkten ayrm olduunu ileri srenJung, eletirmen asndan kesin nem ve deer tayannoktalarda, tinbilimcinin uzak ve ilgisiz kaldna iaretetmektedir. zerlerinde tartlan sanat yaptlar, genellikletinbilimcinin de ilgi odaklann oluturduu aktr.

Szgelimi, Moby Dick'i en byk Amerikan romanlarndansayan Jung, psikolojik amalar tamayan kimi yaptlarn,gerekte tinbilimcinin nne tpk sz edilen yapttaolduunca, 'katksz saflkta' tinsel aklamalar getirdiinisyler. te yandan, iirle analitik tinbilimsel aratrmalararasndaki ilikiler zerinde durmakta Jung; zellikle kuku

gtrmez balantlar gzler nne sermekte. Bu grlerin altnda, sanatsal olgunun; insann bir tekine etkinlikleri

balamndaki tinsel gdlerden kaynakland, bu nedenlede, tinbilimsel konular iine girdii sylenebilir. Her nekadar, yaklamlar, psikolojik bak asndan ok kesin

snrlar iinde tutulsa da...Bir tinbilimci, sanatn ne olduu konusuna asla yantveremez, ancak ona duygusal etkinliklerine iliik ynlerinden

1. Thi Spirit in Man, Ait and Literatre: C. G. Jung

11


11/80

yaklam salar. Ayn ayrm, dinsel konular sz konusuolduunda da geerlidir. Dinsel konulardaki olgular, duyguve simgeler ortaya ktka, tinbilimcinin yaklamlarnauygun alanlar ortaya karrlar. Neresinden baklsa, din vesanat aklanabilir olgulardan saylabilseydiler, tinbiliminyalnzca nemsiz birer alt blmn oluturabilirlerdi.

Srekli alntlar yaptmz, ad geen incelemelerindeJung, yle yazyor: Sanat, doas gerei bilim deildir.Tpk bilimin de, doas gerei sanat olamyaca gibi. Usun

bu iki yarkresi kendilerine zg 'mod' (tarz, biem)lertarlar. .Sanat ve bilim arasndaki kkl ayrmn, beyinzerinde bu denli zorlayc etkisi olmasayd, sanat ve bilim,

birbirinden ayn incelenmesi gereken konular iermeyecekti.Yine bu nedenlerle, tinbilimcinin sanat zerine syleyeceieyler, sanatsal yaratm aamasyla snrl sanatn z ile

ilikili olmyacaktr. Varsayyoruz ki, incelemeye aldmzsanat ura simgesel olduu denli kaynan sanatnn,rnein airin, kiisel bilindndan deil, insanln ortakmiras olan bilind mitolojik alandan almakta. Bunu, kiisel

bilindndan ayrt etmek iin, 'kolektif bilind' diye

adlandryorum. Aklk adna, sanatsal yaratnn bir tarznn'psikolojik', bir teki yannn da 'mistik' olaraktanmlanmasn istiyorum. Psikolojik mod, insann bilinliyaamndan alnan verilerle alr - nemli deneyler, glheyecanlar, aclar, tutkular ve genelde insann yazgsnailikin hereyle... Bunlarn tm, diyelim airin ruh

durumuyla rtr, genel ortamda iirsel deneyim dzeyinekartlr ve gnlk yaamda irkiltici olmalar nedeniylegzard edilen oluumlardan daha canl bir biimde

12


12/80

bilgilenmemizi salyarak, insan sezgisinin gcn aklar.Bu tip yaratmn hammaddesi insan bilincinden alnr, onunyinelenen sevinlerinden ve aclarndan ama yalnzca aireliyle biimlendirilir ve aklanr. Burada tinbilimciye deni yoktur -belki, Fauszt'un neden Gretchen'e ak olduunuya da neden Gretchen'in ocuunu ldrdn aklamamzn istenmesi dnda-. Bu tr konular insanl olutururlar;milyonlarca kez yinelenirler, mahkemelerin ve sulamalarngizli tekdzeliini olutururlar; nk, kendi ilerinde

kendilerini aklamaktadrlar.1Jung'a gre, sanan yaratm sreci, ilkmek imgenin

bilindnda eyleme gemesi ve bu imgenin zenle ilenip,tamamlanm bir alma olarak biimlendirilmessiyle ortayakmakta. Ona biim veren sanat, onu varolan dileevirmekle yaamn en derin kaynaklarna uzanma olana

kazandrmakta bizlere... Sanat bylelikle an ruhunusrekli olarak eitmekte, en byk yokluu olan biemleriuyandrmaktadr.

Sanatn bir yannn da yaamn karanlk yz ile ilikideolduundan sz eden Jung, peygamberlerin ve kutsal

kiilerin de bu kaynaktan beslendiklerini ekler. St.Augustine yle der.1 Senin (tanrnn) yaptlarndnerek-konuarak ve hayran olarak daha da ykseliriz.Bylece kendi ruhlarmz da ap snrsz .zenginliinvarolduu o blgeye ularz ki, oras senin (tanrnn) srail'i,gerein meyvesiyle srekli beslediin yerdir...2 Ancak bu

sz konusu blgenin kurbanlar da vardr; zamanlarn

1. A. g. kitaptan psikoloji ve edebiyat.2. A. g. K.: Sanat.

13


13/80

yzn karartan kt gler, ykclar ve atein yanna okfazla yaklam olan lgnlar.

Bu yaamn karanlk ve bilintesi yan o denli bilinmeyendeildir. nsan onu, belleinin tesinden bilmektedir.Yalnzca gizem ve doatesinden korku nedeniyle ona saygkazandrlmtr. air, bu karanlk yzl glerin ve tanrlarngrntlerini arasra yakalar. nsann yazgsnn insanst birrg iinde nasl hzlandrldnn gizini ve anlalmazoluumlarn varln duyumsar. Ksacas air, ilkel insan

ylgya salan, te yandan da en byk umudu olan tinseldnyann n yakalar. Doallkla, insann yeni bulgulanmkorkusu olan giz korkusunun ve zdeki bak asnn; ilkel

byler ve hayalet korkusu balamnda aratrlmas ilgiekici bir konu oluturmaktadr. Derinlik psikolojisininartclnn ve yaratt iddetli direniin, konumuzla ilgisi

bulunmad sylenemez.Szn etmi olduumuz bu mistik katlmn iine

dalmak, sanat yaratmn giziyle ve byk sanat yaptlarnnzerimizde brakt etkilerle olanak kazanr, ki bu artkkiisel bir mutluluun ya da kederin deil, kolektif yaamn

gstergesidir. te bu nedenle, her byk sanat rnnesneldir, kiilik izi tamaz ve de eylem kaynadr. Ve yinebu nedenle, sanatnn kiisel yaam, onun yaratc niteliiiin temel olmayp, bir yardmc ve ipucu olmann tesinegemez. nan yolundaki bir kii, iyi bir yurtta, bir salak yada bir sulu olabilir. Kiisel meslei ilgin ve kanlmaz

olabilirse de sanatm aklayamaz bu.Yaratc kii, bir ift ynll stlenmitir ya da en

azndan birbirine kart zelliklerin bileimidir. Bir yandan,

14


14/80

zel bir yaam yklenmitir, te yandan kiilik tamayanyaratc bir sretir. Bir insan olarak salkl ya da salkszolabilir ama, kiisel psikolojisi, kiisel koullan balamndaaklanabilir. Bir ngiliz beyefendisinin ya da Prusyal bir

memurun ya da bir Kardinalin yaam tarzn, kiisel etkenlereindirgersek byk bir yanlgya dm oluruz.

Bunlann (yani beyefendi, memur, yksek din grevlisi^tmnn de kiilik tamayan grevliler olarak, her rolnkendine zg nesnel psikolojileri vardr. Sanat ise, bir

memur ya da grevlinin tam tersi olmasna karn, tekilerlearasnda yine de gizli bir benzeim sz konusudur ancak,sanat psikolojisinin, kiisel olanlardan daha kolektif biryaps bulunmaktadr.

Sanat, ylesi bir isel gtr ki, insan kuatr ve onukendine ara durumuna sokar. Sanat, sanatn kendi

amalan iin, kendi zgr istemince kullanamaz ama sanatnamalan iin kendini ona kullandnr.

Bir insan olarak duygulan, istekleri ve kiisel amalanvardr, ama bir sanat olarak, daha yksek anlamdaki'biri'dir-kollektif kii'dir ve insanln bilind tinselyaamnn aracs ve kk bir parasdr. Ura kimi kezylesi ar bir yk durumuna gelir ki, mutluluu iin -vesradan bir insann yaam iin- vazgeilmez olan pek okeyi bu uurda feda eder.

Son olarak, sanat iin tpk R. G. Cans'un dediince;Dehann ortaya k yollan gariptir, ylesine etki altndadr

ki, bu durum onu tekilerden soyutlar; zgrl, zdnceleri bilind tarafndan kuatlm ve tutulmutur -o

bilind ki, dehann iindeki gizli tanndr- bylece, ona

15


15/80

doru akan dnceler iinde, hangi sona, nereye dek venedenini bilmeksizin, srekli bir ykselme ve gelimeitepisinin etkisi altnda, almaya ve yaratmaya ykml

biridir o. .. .1

1. A. g. k . : sanat.

16


16/80

JUNG, JOYCE VE ULYSSES ZERNE1

Yaamyks saylagelmi bir yaptnda yle yazyordu

Joyce; Yalnz kalmaktan, bir bakas iin terkedilmekten vebrakabileceim neyim varsa brakmaktan korkmuyorum. Biryanl yapmaktan korkmuyorum, byk bir yanl yapmaktanbile, yaam boyu bir yanl, belki sonsuz denli uzun biryanl...

Yeryznn hemen tm kaif Merinin gze aldklar biryaam biimini, Joyce'un yukardaki, zellikle sontmcelerinde grmek olasdr. Diyorum, acaba Jung'un dailgisini ekmi miydi bu szckler? Kukusuz yle olmal ve

bu balamda ele alnmalyd Ulyssesde...Joyce'un anlatsnda, insann yaamla oluturduu -pek

kolay ryp de kopabilen- balan, hep bulunduuortamdan ve sreten kaan imgelemi; usun, anlatdzlemindeki soyut metaforlarla ancak yaklabilen tmkarmaas, dolayszca -amaszca da denebilir- kdageirilmitir. Oyunculann her soluklanlannda aralanndakigze grnmez perde, onlan birbirinden bile gizler,

deitirir, ancak o sre iinde yaam srp gitmektedir.ounlukla bayatlam bir dilim peynir-ekmek'le geitirilen,

1. Yukardaki notlar, Jung'un, zellikle Ulysses zerine yazm olduu denemenineviri almas srasndaki izlenimsel dncelerimden derlenmitir. Paylamaydiledim. eviren.

17


17/80

iftleme, sava, doum, lm gibi zorunlu kkaralklardan sonra yine o bildik, kekremsi, bezdirici oyunukaldklar yerden srdrmeye grevlendirilmilerdir tmoyuncular.

Gerekten de okur; bo saylabilecek bir snrszlkta, iriliufakl benzeleriyle, imdilik anlamszca ve amaszca gibigrnen bir yne doru kayp giden yer kre zerindeki -ba sonu yine belirsizlikle evrili yaam iin ortaya koyulmubir ayna ile kar karya olduu duygusundan hi kurtulmaz

boluu, sonsuzluu ve samal birebir yanslayan bir bakayaptla kar karyadr stelik, bunun bilincinde olsun ya daolmasn.

Gece gnde, bir an iin, tek bir yldza taklabilir gz;btn uultunun arasndan tek bir sesin ayrdna varabilirkimi; ve birden bireyin ok znel ve nice yapayalnz bir

evren iinde yutulup gittiinin de bilincine eriilir.Tpk bir szck denizinin kimi kez bir ninni gibi, kimi kez

kpk kpk dalgalandr tm Joyce...Belki de Portraifde yazd gibi O, szcklerin ritimle

inip klarn mitologya ve renk armlarndan daha ok

seviyordu. Portraitdeki deyiiyle Ulysses ve Finne-gansda, yepyeni ve ykseklerde uan, gzel, duyumlana-maz, yok olmaz birey yaratmay kurmutu o.

Ulysses gibi, srgn etmiti insanlarn, ana-babasmn bilednyasndan kendini, Dedalus denli de kurnazlk doluydukafas stelik. O yalnzd. Kimsenin ilgisini ekmiyordu,

mutluydu, yaamn yreine de yaknd.En bata unun bilincine varmt Joyce... Kimse kimseleri

grmyor ve tanmyordu gerekte, kendi kendini bile.

18


18/80

Kimselere, anasna bile yaknlaamyaca bilgisi, onaevresini, yurdunu, dinini, dilini bile brakp gitme gcn vegerekesini verdi. Ne var ki, gemi yaantlarn, geleceedamgasn vuran, tutsak alan etkinliine yeniktir insan. Bildik

olana bakaldrsa da, bounadr. Dublin'ini tpk bir karabasangibi, hep iinde tamtr Joyce da. Yazgya kargelinemiyorsa, onu tanmlamak, yapay zrhlarndan,gizlerinden soyup da gzler nne sermek: te bunu

baarabilmeliydi en azndan. Umut, korku, sevin ve bunlarn

nice byk rakamlara ulaan paydalarnn bounalkmalyd ortaya. Bir ara, belki bir bak gerekliydi etikemiinden syrmak iin; bu bak da diliydi Joyce'un -

btn dilleri kuatan ve yadsyan dili...Bir serven deildir yaamak. Serven esi tamaz

hibir anlats Joyce'un. Serveni arayan, yaratan ve yaayan

insandr. Onun, kk boyutlarda olsalar da seip, bytealtna srd yaam paracklarndaki anlats, herhangi birinsancn bir kmaz sokakta balayp yine orada bitse bile,hi bir ykye smayacak yaamyksdr.

Kap atlaklarndan, anahtar deliinden szlp gelen d

grnt ve seslerden ok, kendi i dnyasna, tekilsyleisine evirmitir tm dikkatini o. Dublin heryerdir vehibir yerdir onun iin. Tpk Odysseus szcnn,Outis ve Zeus, yani Kutsal Hikimse anlamntadmca...

nce, snrcasna gergin dudakl, bana azck ne eik,

ireti ilitirilmi ftr apkas, kaln mercekli gzlkleriardndaki kmltsz baklaryla fotoraflarndan bize bakan

bu adam; Ben kollarmda yeryzne daha gelmemi

19


19/80

gzellii skmak istiyorum... diye yazyordu. te yandan,ileri yalarnda bile, bir bakaldr belirtisi ya da onuruyla,ceketinin cebinde dantelli bir kadn klotu tad sylenen

bu adam gerekte hikimsedir, kendi kendisidir, ulusal vedsel boyutlardaki servenci biridir. Giacomo'dur,Ulysses'dir, Dedalus'dur.

Adn dn ald o atmacams adamn, Daidalos'unkorkusunu duya duya, st rgs kanatlarla kiisel

boluuna brakt gibi kendisini - iinde Ulysses'in yittii

koca bir Okyanus gibidir tek bir gnlk yaam da...nsanolunun duygu derinliklerini stlerinde rt

kalmayasya ama ve ruhsal karmaalar aklamaabasndaki bir tinbilimci olan G. Jung'un, Joyce karsndakitavr ok ilgi ekici. Jung iin, tinbilimsel aklamalarakeyifle giriebilecei, rahatlkla yaklalabilecek bir yapt

deildi Joyce'un Ulyssesi. Yaynlanyla birlikte, okurevresinde yaratm olduu kark ve ounlukla olumsuztepkiler bir yana, bu yaptn kapsad mitsel ve tinsel alan,Jung'u bylesi bir almaya zorunlu klm olmal diyednyorum.

Gerekten de, Ulyssesin ierdii -anlam, biem ve dilkonularndaki- glkler karsnda, kimi anlar umarszln,fkeli bir dille aklar Jung.

Jung, zellikle Joyce'un Ulyssesindeki sanatsal anlatmgc karsnda kendini dlanm grmekte. Onu,yediyzotuzbe sayfa boyunca okurunu -altndan ne kacak

diye- kvrandran, yani hor gren ve sonuta yine dehibirey vermeyen, ok verimli bir retkenlikle hilik retenbir yazar olarak tanmlamakta ve yaknmakta.

20


20/80

Sanat, yaratan Tanr gibi, yaptnn iinde ya daarkasnda ya da tesinde ya da stnde kalr, gzegrnmez, varoluun dna arnmtr, ilgisizdir, bir kenardatrnaklarm keser Tmceleriyle alayc, horgren, grnmezkalma savam iindeymi gibi bir grnm iindeki Joyce;tinbilimsel alann dna szarak Jung'a kar direnmektedir.Jung'un nnde kala kala bir barsak kurdunun, kendisinidurmakszn yineleyiini anmsatan sahneler kalmaktadr.Uyandrd btn imgeler yalancyd. Zihni haarat

douruyordu. Dnceleri miskinlik terinden domabitlerdi. tmcesi, Jung'u da iine alan tm okur kitlesinineredeyse sarakaya alyor gibiydi.

Evet, hereyin de tesinde, ac bir ironi taar Joyce'dan ddnyaya. Geri amalad bir nitelik deildir ironi. Ksacas,

biemi ya da anlam zerine bir kesin yargya ulamak -yani

onu arivleyip de rahatlamak- hi olas deil.Damakta brakt tad, Lautreamont'da olduunca kekre

elbet. Ama bir attan, kinden, i dkten, savdan,yarglamadan sz etmek yetmez Joyce denince.

Joyce denince, dipsiz bir boluk yzne doru esner sanki

okurun; nemli, souk ve telerin korkusuyla dopdolu...

Mazhar Candan

21


21/80


22/80

ULYSSES BR MONOLOG (1)

Benim, J. Joyce zerine 'Ulysses' balkl yazm; Homer'in,kurnazca, ustaca aldatmacalarla Tann'lann ve insanlarn

ve dmanlklarndan syrlmay baarp da nice servendensonra yurduna, ailesine dnen o dzenci, frtnalkahramanyla pek ilikili deildir. Joyce'un Ulysses'i,gemiteki adandan ok farkl olmann tesinde, ancakalglayc edilgen bir bilin, yalnzca bir gz, kulak ve az

dzeyinde kalyor, hibir seim ans bulmakszn fiziin vefiziksel olaylarn baran, karmak, lgn avlann birduyumsal sinir ucu olarak alyor ve kaydediyor, stelik btn

bunlar fotografik bir dorulukla gerekleiyor.Yediyzotuz-be sayfay dolduran bir yapt Ulysses;

yediyzotuz-be sayfalk bir zaman ak ki, tm ierdii,

herhangi bir insann yaamndaki tek ve anlamsz bir gn-Dublin'de tmyle konu d olan 1940 ylnn 16 Hazirangnn kapsar. ylesi bir gn ki, gerekten de, hibireyolmamtr o gn. Boluktan doup yine bolua varan birak. Belki de, insan yaamnn gerei zerine upuzun vean karmak, tek bir Strindberg'ce bildiridir bunlann tm,-okurun ylgnlna hibir son vermeyen bir bildiri. Ve ola ki,

bir geree dokunuyordur bunlar, kukusuz, yaamn onbinyzeyine ve onlardan yzbin renk tonuyla yansyan bir

23


23/80

geree... Grebildiim kadaryla, bu yediyzotuzbe sayfada, ak seik bir yineleni yok, uzun aclar eken okurundurup dinlenebilecei tek bir kutsal ada bulunmuyor; apgeldii yollan doygunlukla dnebilecei, anlanyla keyif

lenecei yz ya da daha az sayfalk soluklanabilecei bir yeriyok. Noktalanabilecek bir sradan yer bulunsayd, umulmadkbiryerlere, yeniden kayp da dlmeyecek. Ama hayr.Acmasz ak, durakszca yuvarlanp gider. Hz ve kvamson krk sayfada, ylesi artar ki, noktalama iaretlerini bile

silip sprr. ylesi dayanlmazdr ki tmceler, boucuboluu patlama noktasna ulatmr. Bu tmyle umutsuzboluk duygusu, etkin ieriidir tm kitabn. Yalnz hiliktenbalayp sonlanla kalmyor, hilik dnda hibireyi deiermiyor... (2) Batan aa eytancasna bir boluk. Tpk

bir stn yetenek rnei; ok parlak ve doast cehennemsi

bir soydan. (3)Grleri doru ve tutarl olan bir amcam vardr. Bir gn

caddede birlikte yrrken, beni durdurup unu sordu:Zebanilerin ruhlara cehennemde nasl ikence ektirdiklerini

bilir misin? Ben Hayr deyince de: Onlar beklemede

brakr. szyle yryn srdrmt. Ulyssesdesaban srmekte olduum ilk gnlerimdeydim, bu grdikkatimi ekmiti. Her bir tmce, gerekletirilememi bir

beklentiyi ayaklandrmaktayd, sonuta tmyle bir geriekiliin dnda hibir umudun kalmad noktayavaryordunuz, zerinize ken dehet, tam amalanan o

noktaya ulatnzn kant oluyordu.Gerek olan, tm bunlardan hibireyin ortaya kmad,

hibireyin de gereklemediidir ve sayfadan sayfaya srd-

24


24/80

riilen gizli bir beklenti, bir umutsuz srkleni, bir tortubrakdr okur zerinde. (4) Yediyzotuzbe sayfa tutan buyaymlanm yapt; yazsz, bo yapraklardan te bir anlamiermeyen hilii kapsamakta. Okur, okur, okursunuz veokuduunuzdan bireyler anladnz savlarsnz. Arada bir,

bir tmcede hava boluuna dseniz de, boyun eiinkendine zg bir zellii, sizi hereye allabilinen dzeyegetirir bir kez daha. Bylece ben, bu dnceler veyreimde byyen umutsuzlukla kitab okumaktayken, 135.

sayfaya dek iki kez uyuklam olduumu ayrt ettim.Uyutuculuk (hipnotik) ve tekdzelikle etkileme balamndaele alndnda, Joyce'un biemi inanlmaz bir beceriyesahiptir. Hibirey gelip bulumaz okurla, herey ondanbaka bir yne sapar ve daha kendine bir yol amadan, odorultuyu da terkeder. Hep yukarya ve teye doru,kendisiyle doyumsuz, ironik, alayc, ktcl, aalayan,kederli, umutsuz ve ac doludur yapt. Kendisini ypratan,duygudal zerinde oynar okuyucunun, ta ki, usulca biruyku araya girip de bu enerji tkeniini durduruncaya dek.135. sayfaya geldiimde, tmceler akp giderken ve kitaba

hakkn vermek istemiyle, ona kahramanca tutunma abalaniindeyken, derin bir uykuya dalm buluverdim kendimi. (5)Ksa bir sre sonunda, uyandmda, kitab geriye doruokumak gibi parlak bir dnce gelimiti kafamda. Bildikolduu denli iyi bir uygulama olduu da denenmitir bunun;elbette geriye doru da okunabilir bir yapt, hele n, ard,

ba, sonu olmayan bylesi kitaplar sz konusuysa. ncekisayfalarda olup biten ne varsa, daha sonra da, kendilerine yer

bulabilirler ayn kolaylkla. Espri noktalann karmyaca-

25


25/80

nzdan, herhangi bir konumay tersinden okuyarak da zevkalabilirsiniz. Her tmceyi bir aka saysak, tmn birdenanlamak pek fark etmez. Bir tmcenin ortalk yerinde dedurulabilir, ilk yansnn etkinlii varln srdrmeyeyeterlidir ya da yle grnr en azndan. Tm yazlan,duruma gre, yeni bir ba ya da kuyruk blmn gelitiren

bir solucan nitelii tamaktadr. (6)Joyce'cul dnn bu esiz ve gizemli karakteristii

(ayrt edici zellii), onun soukkanl hayvanlarla, zellikle

de solucan tryle yakn ilikiler kurabildiini gstermekte.Barsak kurtlan edebi glerle donatlm olsalard, beyineksiklikleri nedeniyle, sempatik sinir sistemlerinin kendilerinezg ilevleriyle yazarlard. Buna benzer bireyin Joyce'un

bana geldii, yani nmzde bir ussal ilevin iddetlikstlanmas ve alglama ilemlerinin snrl kalmas eliindeoluan bir iorgansal dnme olgusu bulunduundankukulanyorum. nsann, Joyce'un duyusal alandaki stnniteliklerine hayran olmamas olas deil; onun grdkleri,duyduklar, tattklar, kokladktan, dokunduktan, hem iselhem de dsal olarak, olaanst etkileyici. Duyusal

alglamada, uzmanlam sradan bir lml, geneldeyalnzca i ya da d dnya ile snrldr. Joyce bunlann ikisinide biliyor. Bir Dublin Caddesi'nde nesnel (objektif) figrlerinevresini, znel (sbjektif) ilintiiliki demetleri sanyor;nesnel ile znel olan, isel ve dsal hep ve ylesine birbiriiinde kanyor ki sonuta, her bir imgenin belirginliine

karn, kii, fiziksel bir barsak kurduyla m yoksa doatesibir barsak kurduyla m kar karya olduu konusundabocalyor. Barsak kurdu balbama yaayan ve olaanst

26


26/80


27/80

Elbette ki, bir kitap ierik tar, anlatt bireyler vardr,ancak ben Joyce'un herhangi birey aklamak istediikonusunda kukuluyum. Ylmaz, usanmaz bir okur iin, buldrtc horgr, grg tan olmayan bu dram, bu

tekbenci SOYUTLAMA BR AIKLAMA GETRR M,olas m bu? Benim kt niyetimi ayaklandryor Joyce.Kimse okurun burnunu kendi budalalna srtmemeli bunca,ancak tam da bunu yapmakta Ulysses.

Bencileyin bir salk, hep salklm uygular - kendi

zerinde bile. Uyarc neden: Bunun ardnda yatan dahagrm deilsin sen, varsaymdr. Sonu olarak, uyaranizleyip aratrr ve salksz kiiliin iinde ne olduunu

buluruz. yleyse gzlemim; bu tekbenciliin, bu anlamakisteiyle dolu, eitilmi ve bilgili okur-yazar toplum

bireyinin, bu iyi niyetli, haktanr ve incelikli olma abasndaki

bireyin, sinirime dokunuyor oluudur. te nmzde, -kendibarsaklaryla konuma yapan biri gibi- (8) soukkanlilgisizlii, iindeki kertenkelemsi ya da daha alt blmlerdengelmie benzeyen tatan adam, o ta boynuzlu adam, tasakall, talam barsakt Musa; zevke ve Msr Tanrlarna

ve de okuyucuya iyi niyetli duygularn fitrtarak, talambir duyarszlkla arkasn dnyor.Bu ta kesmi ller diyandan, barsak kurdunun grn

ts kmakta ortaya, bir barsak kurdu paracklarndanoalp durduu iin de, dalgalanan, samsal kprtl vetekdze. Bu paracklardan hibiri tmyle tekinin ei

deildir, kolaylkla birbiriyle kantnlsalar da. Kitabnn herbir sayfas, kck olmasna karn bu paralardan biri veJoyce'un kendisidir. Herey yenidir her an ve batanberi

28


28/80

neyseler, yledirler. Doann bir benzeinden sz etmek.Nice zengin bir reyi - ve nasl bir skntdr bu. Joyce,gzmden ya getiresiye skyor beni, ancak bu ylesineilenli, sakncal bir sknt ki, en kt bayaln iine

dmlkten bile daha bir ktlk duyuruyor kiiye.Doann, skntsdr bu; Hebrid'lerin sarp ve kayalk

uurumlar stnde, slk alarak esen souk yelleri,Sahra'nn usuz bucaksz lnde gnbatm, gndouu,denizlerin homurtusu, -Curtius'un syledii gibi, sonsuzca-

sna yinelenip duran gerek bir NVagneryen konulumzik ok ynllk Joyce'un artc yan olsa da,nemli kimi blmler, hi varolmamlarcasma yerlerindenkarlp alnabilirler. Belki de, orada dnyasnda, neden vesonu olarak, uzam ve de anlam alarndan bir deertamaktansa, hi kimse olmay yelemekteydi o. Yine de,

konular kanlmazdrlar, tm fiziksel olaylar iin yaptalardrlar, Joyce'un srekli yapm olduu gibi, arada glbiri cann tm bu olaylardan slanmadan kurtarmaya alsada. Herey duyarszdr, scak kann her bir zerresi iindondurucudur, olaylar buzlu bir bencilliin iine yaylr. Tm

kitap boyunca, honut kalnacak hibirey yoktur,canlandrc, umutlandnc hibirey, yalnzca yaamn irkinyanlan, dokunakl, trajik, ironik ve korkuntur sz konusuedilenler ve ylesi bir karmaa srp gider ki, konuya zg

balantlar abartl bir bytele incelemek zorundakalrsnz. Ancak, ortadalar ite; ncelikle kiiye zel

nitelikteki sessiz fke ieren, acmaszca budanmocukluktan artakalanlar, sonra da, acnas plakl ile

29


29/80


30/80

psikologlarn gzard etmemelerini gerektiren birgrngdr. Joyce'un adalan zerinde uyandrm olduubu byk etkidir ki, Ulysses'e ilgimi uyaran da balangta buolmutu. Bu yapt, sessizce kayp unutuluun glgelerinde

yitmekte olsayd, kukusuz, geriye ekip de karmazdmonu ben, stelik beni bunca az elendirip, bunca skt szkonusu olursa. Bunlann tmnn de tesinde, zerimdeyalnzca olumsuz bir etki brak nedeniyle, yazann olumsuzkiiliinin, gerek nedeni oluturduundan korkmuumdur

hep.Hi kuku yok ki, nyarglym ben. Bir tinbilimciyim vetm tinsel bildirilerle ilikili uzmanlamlm nyarglarntanmlamaktadr bu. Bu nedenle okuru uyarmalym: Sradaninsann alat-gldrs, yaamn souk, glgeli yan, tinselhiliin kl rengindeki donukluu benim ekmeimdir. Btn

bunlar, sokaktan taan sesler gibi, bayat ve ekiciliktenuzaktrlar. Bunlardaki hibirey beni artmaz ve etkilemezve ben, insanlara bu acl durumlarndan kurtulmalarndayardmc olmak zorundaymdr. Btn bunlarla ylmadansavarken de yalnzca bana arkalarn dnmeyenlere ilgi ve

yaknlm yneltebilirim. Ulysses bana srtn dner. (10)birliki deildir, bitimsiz ezgisini sonsuzcasna yinelemekister bountuya dek- bildiim bir melodi- ve ussal yaps,duyumsal alglamaya indirgenmi ve bedensel eylem iin

balanm olan gangliyonlann (sinirsel balantlarn)sonsuza uzatmak ister.

Yeniden yaplanmaya kar hibir eilim gstermez,gerekten, ykclk kendi iinde bir sonu durumunagelmitir.

31


31/80

Ancak bu, durumun yans bile deildir, bir de(semptomatoloji) belirtibilim konusu vardr. Ki bu, ok ksasreler iin bilinli olabilen, srekli yarglama yeteneindenyoksun, deerlendirme yapamamann boluk ve kopukluk-lanna den bir 'lgm'n kesintisizce, babo gezintileriyle eanlam tamaktr. (11) Bunun da tesinde, daha sklkla,duyusal etkinliklerin iddetlendirilii grlmekte. Buyazlarda keskin bir gzlem gc, duyumsal alglamannfotorafik bellei, da olduu denli ie de dnk bir

duyumsal merak, gemi olaylann ve knklklann basknl,nesnel gerekliin znel ve tinselle olan ilikisinin lgnkarmaasn, okuru hi dikkate almakszn yeni szcklere veanlatm yaratlarna kendini bunca kaptn, blmselaralklardaki ses ve konuma geileri ve birden dn

boluklar ve geileri ile dopdolu sergileme, uygulamagrmekteyiz. Bunlarla birlik, sinizm ya da absrdln(sama) DERNLKLERNDEN KAYNAKLANMAYANBR DUYGU krelmesine de rastlamaktayzdr. (Meslektenolmayan) sradan biri bile, Ulysses ile izofren bir dnarasndaki benzeimin farkna varmakta gecikmeyecektir. Bu

benzerlik ylesi kuku uyandrcdr ki, fkeli bir okur, buyapt 'izofreni' tansyla frlatp atabilecektir. Bir tinbilimci(psikiyatrisi) iin bu benzeim artc olsa da, 'ln'lnayrc niteliinden yani onu betimleyen temel anlamn gzlegrlr eksikliinden sz edecektir.

Ulysses iin herhangi bir yargya varlabilir ancak, srekli

yineleni duygusu uyandrmasna karn, asla tekdzedeildir. (Daha nce sylediklerimle bir eliki olutur

32


32/80

mamal bu; Ulysses zerine elien herhangi birey sylemekolas deildir.)

Sergiledikleri, birbiriyle uyumlu ve sreendirler, hereyeylem iinde olup, duraksayan hibir ey gze arpmaz. Tm

yapt, amacn tekilliini ve acmaszca seiciliini gsterirbiimde bir yeralt yaam akndan domutur ki bunlar da,birleik kiisel isteklerin ve ynlendirilmi amalarn kukugtrmez kantlardrlar. Usun ilevleri kat bir kontrolaltndadr; kendilerini iten gelen ve hatal yollarla

aklamazlar. Alglamann ilevlerine; yani duyum vesezgilere btnyle ncelik verilirken, ayrmc fonksiyonlar;yani dnce ve duygular srekli olarak bastrlmlardr.Bunlar yalnzca olaan alglama nesneleri durumunda ussalierikler biiminde grlrler. Gzelliin ani dokunuuna

boyun emek iin sklkla duyulan istee karn, genel

eilimlerce usun ve dnyann glgeli bir resminisergilemesine izin verilmez.

Genelde bunlar bir 'lgn'da grlmeyen izlerdir. Bunagre, geriye, sradan olmayan bir 'lgn' kalmakta. Ancak birtinbilimcinin bylesi bir kiilii yarglayabilecek hibir lt

bulunmamaktadr. Ussal anormallik olarak grlen ey,sradan bir anlayn alglyamyaca bir eit ussal salkbelirtisi olabilir, dahas, usun ok st dzeyi anlamn daieriyor olabilir bu.

Ben Ulysses'i izoffenik bir rn olarak ele almay hibirzaman dnmemitim. (12) Bu biim bir snflandrmayla

hibirey kazanlamazd, stelik biz, Ulysses'in niin bu denligl bir etki tadn ve yazarnn st ya da alt dzeydekibir izofren mi olduunu bilmek istemekteyiz. Btn

33


33/80

gznne alndnda Ulysses, 'Modem Sanat'tan dahapatolojik bir rn deildir. En derin anlamnda 'Kbistik'tir,nk gerein resmini son kertede karmak bir tablo iindezmler -yle bir tablo ki, baskn noktalarnda, 'abstre

objektivizm'in soyut nesnelciliin melankolisidir.Kbizm bir sayrlk olmayp, gerei bir baka boyutta

sergileme eilimini anlatr bize ve bu betimleme grotesk(tuhaf, garip figrlerden oluan bir ssleme biimi - bir

biimde gereki ya da grotesk biimde soyuttur. izofrenin

klinik grnts ylesi bir benzeim ortaya koyar ki, buradaizofren kii grnr biimde gereklii kendisine yabancbireymicesine alglama eilimindedir, baka bir deyile,kendini gerekliin karsnda yabanc saymaktadr.izofrende, eilimlerin genellikle tannabilir bir amalanyoktur, ancak bu saynlk, kiiliin kanlmaz biimde

blmlere, bamsz karmak paracklara aynmasndanoluan bir semptomdur. Modem sanatda bu durum,

bireysel bir saynlk olarak kendini gstermez, ancakamzn ortaklaa bir gsterisidir. Sanat, kiisel bir uyanydeil, modem ruhun ortaklaa ve doruca bilinaltndan

ykselen ortaklalan yaamn akn izler. Ortaklaa birfenomen oluu nedeniyle, edebiyat, resim, mimari veyontuculuk gibi ok geni bir yelpaze iinde, kendine zgrnlerini verir. Dahas, modem akmn tinsel babalanndanbiri olan Van Gogh'un gerekte izofren oluu da okbelirleyici bireydir.

Gzellik ve anlamn grotesk nesnelcilik ya da ayn lde,grotesk gerekdlkla arptlmas, 'lgn' da kiilikyklmasnn bir sonucu olurken; sanatda, bu bir yaratc

34


34/80

ama olmaktadr. almasnn, rnlerinin, kendi kiiliininykmyla ilikili bir anlatm olmas biryana, modern sanat,sanatsal kiiliinin btnln, ykclkta bulur. Mefstocu

batan kanclktan samala, gzellikten irkinlie

kaydrma yle bir biimde yrr ki, samalk, anlama,irkinlikse gzellie brnr neredeyse -ilke olarak yeni

birey olmamasna karn- yaratclkta bir baardr bu ve deinsanlk tarihinde, hi bu kertede doruklarna itilmemitir.khnaton inanc altnda da bu duruma edeer batanka-

nclk biemi kaydnln gzlemleyebiliriz, yine ilk Hristi-yanlann anlamsz koyun sembolizminde (gizemciliinde) -hznl Pre-Raphealistik figrlerde, ge Barok sanatnda,kendi kvrmlarnda kendini boan biem kaylarngrebiliriz.

Aralarndaki farklara karn yine de isel ilikileri vardr bu

dnemlerin: Yaratcln kuluka dnemleri diyeadlandrabileceimiz bu dnemlerin anlamlan, belirli birnedensel balang yaplarak aklanamaz. Ortaklaa tinselgsterimlerin ortaya k anlamlan yalnzca, yeni bireyinneden-sonu ilikisine yaslanan beklentileri olarak kabul

edildiklerinde belirginleir.khnaton dnemi, Yahudi inan ve geleneklerine gre,dnya iin saklanm olan ilk tektannln beiidir. ErkenHristiyanlk dneminin ham ocuksuluu Roma mparatorluunun Tannlar Kentine dnmn mutulamaktan te

birey deildi. Sanat ve bilimin yadsn, erken Hristiyanlk

iin, bir yoksunluk deil, tersine tinsel bir kazan salamtr.lk Pre-Raphaelit'ler, klasik dnemden buyana yitirilmi

olan bedensel gzellik idealinin habercisiydiler. Barok Sanat;

35


35/80

kiliseye, ruhban snfa zg biemin sonu olmutu ve onunkendi kendini yk; bilimsel ruhun, Ortaa dogmatik ruhakar utkusunu simgelemekteydi, rnein Tiepolo;tekniinde sakncal alanlara ulam olan bu sanatya, sanat

asndan bakldnda, bir k belirtisi deildir, ancak tmvarlyla, daha ok gereksinim duyulmakta olan birdeiimi, bln gerekletirme abasn grmekteyizonda.

Bu oluum ve durumlar yalnzca Ulysses'e deil, sanatsal

edeerlerine de olumlu ve yaratc bir deer ykler.Gzellik ve anlam ltlerinin yokediliiyle, Ulyssesharikalar yaratr. Kanksanm duygularmz aalar, anlayve honutluk umutlarmz dknklna uratr, tm

bileimlere (sentez) burnunu sokar. Bileim ya da biimzerine herhangi bir belirtiden kukulanmamz bile kt

niyetlilik olur nk, Ulysses'de ad bir eilim belirtisigrmek, koskoca bir estetik kusur gstermekle edeerolurdu. Ulysses zerine ortaya atacamz her trden ktniyetli dn, sz, onun olaand niteliine tanklk eder,nk bu fesatlmz, tanrsal nedenlerle bizden gizlenmi

olanlar grmek istemeyen ad insana duyduumuzyerinme duygusundan kaynaklanmaktadr.Nietzsche'nin 'Dionizyen' (tkenmek bilmez

dourganlndan haz duyan yaama istenci) cokusundabirikip usu dolduran tm bu ynetilmez gler, aclinsanda, damtlm biimde tamtr. Faust'un 2,nci

blmndeki en karanlk paralar, dahas Ecce Homo bile,u ya da bu biimde, kendilerini topluma nerir, sunarlar.Ancak tersine bir sanat; kendini beendirmek iin hibir

36


36/80

atlmda bulunmayan, yalnzca nerede ineceinizi bildiren,daha o zamanlar eskimi lkleri ykmaya balayanadalarn ncesi (Hlderlin anmsanmal) gelenlerdekendini irkiltici biimde duyuran, kart ve bakaldnc

biemdeki sanat yaratmay baarm olan, yalnzca adainsandr.

Yalnzca tek bir deneyim alanna baml kalrsak, nelerolup bittiini grmemiz pek de olas deildir. Belirli birnoktay hedefleyen, yneltilmi bir atlm deildir sz konusu

olan, tersine, kullanlmayacak denli eskimi bir dnyadansilkinmekte olan ada insann, hemen hemen evrensel biryeniden katmanlatnlmasdr. Ne yazk ki, geleceigrmeyiz ve bunun sonucu olarak da, szcn tamanlamyla, Ortaa'lara ne kertede ait olduumuzu bilemeyiz.Eer gelecein gzetleme kulelerinden, bizler kulaklarmza

dek gericilie batm grnyor olsaydk, buna en azndanben pek armazdm, nk bu durum bile, tek bana,neden Ulysses bieminde sanat yaptlar olmas gerektiisorusuna yant verecektir. Onlar, eit glerde ve inat birdirenle karlamadklar srece, etkileri yaylacak olan

gl mshillerdir. Onlar, ancak en kat ve dayanklgerelerle ele alndnda kullanmlar olan bir eit psikolojikzelliklerdirler. Yokolmaya yz tutmu tutuculuun ve tekyanl deerlendirmelerin altn oyan Freud'cu kuramlarlaortak yanlar da budur ite.

Ulysses bilimsel bir dil kullandnda bile, yan-bilimsel

nesnelliin ovunu yapar, te yandan, tam bir o|umsuzlama-dr ve tmyle bilimsel olmayan bir karamsarlk sergilemektedir. Buna karn yaratcdr -yokediciliin yaratcl- onda,

37


37/80

tapnaktan yakan Herostratus'un teatral anlatm olmasa da,adalarmzn burnunu gerekliin glgeli yzne srtmeabas gze arpmakla; Joyce bunu herhangi bir kt niyetledeil de, sanatsal nesnelliin saf susuzluuyla baarmaktadr.

Kii, bu yapt kolaylkla ve sonuna dek ktmserlikleyarglayabilir, ancak son sayfalara yakn, bulutlann arasndanhznl bir n szldn ayrt eder. Kapkara bir amurdenizi iinden, 'Orcus'un tek ve tam olarak douu, yedi yz

otuz-drt sayfaya karlk, o tek sayfada yer alr. uradaburada gze arpan kristal prltlar nedeniyle, en ad birkii bile, Joyce'un -birok ada sanatdan bile stnlkle-iini bilen bir sanat olduunu ayrt edebilir. Sanki o, dahastn bir ama uruna, glerinden kutsal bir biimdeferagat eden bir ustadr. Gerekten Joyce, 'yeniden

yaplandrmasnda bile, dini btn bir katolik olarakkalmtr: Dinamitinin fitilini, temel olarak kiliseler vekiliselerden doan ve onlardan etkilenen tinsel, dinselyaptlarn diplerine uzatmtr. Onun 'kar dnya's,umutsuzca kendi politik zgrln yaama abas iindeki

bir 'Erin'in (tarihin derinliklerindeki rlandal'nn ad) -Ortaa yapsnda, darkafal, zgn katolik atmosferidir.Joyce, Ulysses zerine almasn birok yabanc lkedesrdrrken, oralardan geriye, Ana Kilise ve rlanda'yabyk bir gven ve ballk duygularyla bakt. Yabanclkelerdeki duraklarn, kendi rlanda anlarnn ve

krgnlklarnn burgalarnda, gemisini salama almakamacyla birer gemi demiri olarak kullanmt. Dahas,Ulysses kendi thaca'sna balamaz kendini; tam tersine,

38


38/80

rlanda kaltmndan kurtulmak amacyla lgn giriimlerdebulunur.

Onun bu davran, yresel bir ilgi alan oluturduu yani,dnyann teki yrelerine scak baklmad sans

uyandrabilir. Ancak, ilgi alan dnda kalmaz dnya. Yerelolgu, az ya da ok evrensellik stlenir, zellikle de Joyce'unadalan gz nne alndnda. Bu konumda yaras olan,gocunsun. Belirgin bir ada topluluk sz konusudur ki,onlarn tm de Joyce adna sayg duymakta olup, 1922'den

bu yana, Ulysses'in on basksn bir rpda okumu olmaldr.Bu yapt, onlarca bir anlam tamal elbet, dahas, daha ncebilmedikleri, duygularca ulaamadklan bireyler ortayadklm olmal. Ulysses'de, cehennemsi bir skntyadmemi, tersine ondan yarar grm, onunla yenilenmi,eitilmi, deiik bir yapya kavuturulmu, 'yeniden

katmanlatrlm' olmallar. Ksacas, istenilen bir konumafrlatlm olmallar, nk bunun tersi bir durum olsayd,ancak en byk bir kin duygusu, l.nci sayfadan yedi yzotuz-be'inci ye dek okurun uyku sersemliine dmeksizindikkatini ayakta tutabilirdi. Bu nedenle, boyutlarn imdiye

dek gzard etmi olduum Ortaa Katolik rlanda'snnnemli bir corafk alan kapladndan kukulanmaktaym.Oralarn, ortalama bir haritada yer aldndan ok daha geni

bir alan kapsad kesindir. Bu sayn Dedalus veBloom'lanyla birlikte katolik Ortaalar olduka evrenselgrnmdeler ve toplumun ok byk kesimini oluturan bu

kiiler, dinsel evrelerine ylesine baldrlar ki, Joyce'unpatlayclarndan baka hibir ey onlarn d etkilere karsmsk kapal izolasyonlarn kramazd.

39


39/80


40/80


41/80


42/80

barndrmaktadr. Tinsel bamllklar yokedebilir vesoukluu, tm duygusall -dahas, duyguyu bile- iliklerinedek dondurabilir, ancak bu salkl etkiler, onun glerinitketemez. eytann tam kendisinin bu almay destekledii

sav ilgin olmasna karn, doyurucu olmann ok uzandakalan bir varsaymdr. Onun iini yaam doldurmaktadr vede yaam, hibir zaman belirgin bir biimde ktcl ve ykcdeildir. uras bir gerektir ki, ondaki en somut nitelikolumsuz ve ykc oluudur; ancak ardndaki soyutluu

sezinleyebilir kii -ona anlam ve deerini veren gizli birnedendir bu-. Szcklerden ve dlerden oluan bir yamalyorgan, 'simgesel' olabilir mi? (Tanr korusun) bir alegoridncesinde deilim ancak, doasn anlyamadmz

bireyin simgesel anlamn dnme abasndaym. Bu garipyapdan, hi kukusuz, gizli bir anlam prlts yaylacaktr bu

durumda, bir baka zaman ve yerlerde duyulmu kimi notalarses vereceklerdir ve bunlar ola ki, dlerden ya da unutulmurklarn gizemli erdemlerinden ses getireceklerdir. Buolasla kar klamaz ancak ben, kendim, bir anahtar

bulamamaktaym. Tersine, yapt bana, tam bir bilin

altnda yaratlm grnmekte; bir d deil bu, ne debilinalt'nn da yansmas. Zarathustra (Zerdt) ya daFaust'un 2. blmyle kyaslandnda, bu yapt ok dahagl bir amallk ve yneli gsterir. Kukusuz kii,'arketip' (lk meksel) zellikler tayan arkafonu sezinler.

Dedalus ve Bloom'un ardnda, evrensel insann tinsel ve

cinsel figrleri ykselmektedir. Mrs. Bloom belki de,maddeciliin iine karm bir diil oluumu gzlemekte veUlysses'in kendisi de bir kahraman olabilir. Ancak yapt, bu

43


43/80

gidi zerine younlamaz; tam anlamyla ters yne sapar vebilincin en nesnel yann ele geirme yolunda ilerler.Akas, simgesel olmad gibi, yle olmak amacn dagtmez. Kimi yerde, bir para olsun simgeye bavurmu

olsayd, bilinalt; tm nlemlere karn, yazara biriki oyunoynard. Simgeye bavurulmusa bu durum; kiinin osimgenin anlalmaz doasn aratrdn, szcklerdekendinden kaan gizi yakalamaya altn gsterir.Yakalamaya, anlamaya alt ey, ister yaad dnyaya

zg, ister tinsel birey olsun kii, tm ussal gcyle onaynelmek ve derinliklerde kskanlkla saklanm altn gnna karabilmek iin, renk deitirip duran peesindenieri gemek zorundadr.

Ancak, Ulysses ile ilgili en umut kinci durum, binlercepeenin ardnda gizli hibir eyin bulunmamasdr; ne

dnyaya dner yzn o, ne de tinsel olana, ama kozmikuzaydan bakan ayn soukluunca, varoluun ve rmeningldrsn ve kendi dngsn izlemeye brakr. tenlikleumut etmekteyim ki, simgesel bir yapt deildir Ulysses, eerolsayd, amacna ulaamazd. Yedi yz otuz-be sayfann

altna, esiz bir zenle saklanm olan bu giz ne olabilir ki-bunca kar konmazcasna sren? Kiinin, sonusuz birhazine avnda, zamann ve gcn boa harcamamas dahaiyi olurdu. Gerekten de, yaptn ardnda simgesel hibir eyolmamal, tersi durumda, Bloom ve Dedalus'u sonsuzluasrklerken, bilincimizi tinsel ve bedensel dnyaya geri

ekecek, yaamn binbir yzyle akna evirecekti. Oysabu, tam da Ulysses'in nlemeye alt eydir: -N e tanrlarane de duygusalla kle, ne ak ne de nefret duyarak ve ne

44


44/80

inan ne de nyarglara balanarak- nesneden syrlm birbilin, Ay'n gz olmak isteindedir o. Bunu tlemez,yapar Ulysses -bilin ayrlmas, bu yaptn sisleri iindenparlayan amacdr. Kesinlikle onun gerek gizidir bu; (14)

yeni kozmik bilincin gizi; ve yediyzotuz-be sayfa boyuncaglkle ve bilinle ilerleyene deil, ancak onun dnyasnave usuna gzn dikerek yediyzotuz-be gn boyuncaUlysses'in gzleriyle izleyen kiiye kendisini aa vurur. Hereye karn, bu zaman boyutu, simgesel olarak ele alnmaldr

- bir kez, nice kez ve yarm kez- dolaysyla belirsiz birzaman; yine de dnmn gerekleebilecei kadar uzunbir zaman.

Bilin ayrmas; (15) dnyann ve tinsel varln arpankayalklarnda, Scylla ile Charybdis arasnda,Symplegades'ler arasnda yelken basan Odysseus'un Homerik

imgesince, ya da dsel Dublin cehennemindeki Baba JohnConmee ve rlanda Genel Valisi arasnda olup bitenlerceaklanabilir, bir yana frlatlp atlan kmelenmi k,Liffey boyunca szarak (sayfa. 239):

Yalva lyas, krekli kk kayk, biryana frlatlp atlank kmesiyle, gemilerin ve trollerin yanbandan, mantartakmadalar arasnda, yeni Wapping caddesi tesindekiBenson'un takasn syrp, Bridgewater'den tad tulaylaykl Rosevean direkli yelkenlisi boyunca douya doruilerledi

Bilinten bu kopukluk, bu kiilikten uzakla, Joyce'sal

Odysseyin thaca's olabilir mi? (16)Kii, bir hilik dnyasnda hi deilse 0 nun -James

Joyce'un kendisinin- orada kalm olabileceini dnebilir.

45


45/80

Ancak hi kimse, tm bu mutsuzlar arasnda, bu yaptnbelirsiz 'Ben 'lerinin ve tekil, gerek egosunun grntsnayrt etti mi acaba? Gerek, Ulysses'deki her kii st dzeydegerektirler, hibiri, olduundan farkl olamaz, tm de her

adan yalnzca kendileridir. Dahas, hibirinin bir egosuyoktur. Tm bu Dedalus'lar, Bloom'lar, Harry'ler, Lynch'ler,Mulligan'lar ve tekiler, hibir yerde balayp, hibiryerde biten ortaklaa bir dn iinde gelip giderler vebunlarn oluumu yalnzca o kiilik tamayan - grlmez

Odysseus, bunlar dledii iindir. lerinden hibiri bununayrmnda deildir ancak yaamalarnn tek nedeni; birtanrnn, tan onlarn varl zerine oynamasdr. te bunedenle yaam -vita somnium breve- dir ve Joyce'salkiilikler de bu denli gerektirler. Ancak, onlar saran ego,hibir yerde ortaya kmaz, kendini hilikle, yargszlkla,

sevimsizlikle, insana zg tek bir belirti olsunyklenmemekle kendilerini belli ederler. Bu kiilerinyaratcs ortalkta yoktur, sanki Ulysses'in saysz kiileriarasnda erimitir. Ancak, belki de salt bu nedenle, yaptntm, dahas son blmdeki noktalama iaretlerinin eksiklii

bile, Joyce'un ta kendisidir. Onun; 16 Haziran 1904 gnndeoluan olaylar bir bakta, dingince kavrayan, evresindensovutlanm derin bilinci, unlar sylyor olmaldr: Tattw m as, Bu sanat sen-'sen, daha st anlamda ego deil,kendine zg, 'kendi' olusun. te bu 'benlik', ego'yu,not -ego'yu, i blgeleri, bedenin boluklarn, images et

l a r t i ve de cennetleri kapsar.Hor ne zaman Ulysses'i okumaya kalksam, (17) usuma

Rich.rd Wilhelm'ce yaynlanm olan bir inli'nin resmi gelir;

46


46/80

meditasyon durumundaki bir yogi'dir bu; bann zerindentreyen be insan figr ve onlarn da herbirinin ba stndebiimlenen yine beer insan figr ile canlandrlm olan biryogi. Bu in resmi, yogi'nin insan 'ben'inin, kiisel

egosundan syrlp da, daha karmak ve daha nesnel birboyuta gei anndaki tinsel durumunu betimlemektedir. Bu,dingin ve yalnz ay tekerleinin, yzyllardr aranan veyceltilen, Hint ve in bilgeliinin en paha biilmez incisideerindeki Dou'ya zg gnahlardan arnmann tek amac

olan 'olmak ve olmamak' zsznn, 'sat-chit-ananda'nndurumudur.'Hafif buruuk not kd', Dou'ya doru srklenir. Bu

buruuk not, her kezinde gizemli bir biimde 'Elijah' (Yalvalyas) ile bantl olarak, kez Ulysses'de ortaya kar. Bizeiki kez Elijah geliyor. denilmitir. Gerekten de o, genelev

sahnesinde (Faust'un Walpurgis Gecesindeki MiddletonMurry ile doru bir kyaslama yapldnda) notun gizemininAmerikanca akland yerde ortaya kar, (sayfa 478):

Delikanllar imdi yatn. Tanrnn saati 12,35'dir. (18)Annene orada olacan syle. abuk ol ve kurnazca as

oyna. Tam burada katl. Sonsuzluk kavanda, durakszkouya yer ayrt. Son bir sz daha, Sen bir tanr msn yoksahap yutmu bir sersem mi? Mesih'in Coney Adas'nagelmesine hazr myz? Florry Christ, Stephen Christ, ZoeChrist, Bloom Christ, Kitty Christ, Lynch Christ, bu evrenselgc duyumsamak size bal. Evrenden korkar myz biz?

Hayr. Alarn kenarlan erinde ol. Prizma ol. Senin iindedaha yce bir 'ben' var. Sen bir sa, bir Guautama, birngersoll ile dost olabilirsin. Tmcek bu titreimin iinde

47


47/80

misin? Be olduunu sylyrom. Bir kez sersemlettin mi,mritler ve de cennete srlen geyik arabas ad kalr.Beni anladn m? Bu bir yaamaydmlatcsdr, tamam m?imdiye dek en scak olan bir ey. inde reel olan, btn

bir pastadr o yalnzca. En sevimli, en huysuz bir izgiddr.Usuz bucaksz ve olaanstdr. Yeniletirir.

Kii ne olduunu anlyabilir: nsan bilincinin ayrl veonun sonucu olarak da, tanrsala yaklamas -Ulysses'in tmtemeli ve en yce sanatsal baarsdr bu- geleneksel bir

formln cbbesinde grlr grlmez, bir sraytagenelevin sarho tmarhanesindeki cehennemsi bir arpklakatlanr.

Ulysses, kederli gezgin; ada lkesine, yurduna dnmekiin rpnr, kendi benliine dn iin on sekiz blmnkarmaasnca ilerler ve kaytszca 'ykseklerden bakarak'

aptallarn dnyasndan kendini kurtarr sonunda. Aptallardnyasnn tesine gemeyi, -Faust'un urunda abaharcad, sa ya da Buddha'nn baard eyi- ztlklardankurtulmay baarr. Ve tpk Faust'un sonsuz diilikte eriyiigibi, Molly Bloom da (ki, Stuart Gilbert onu tomurcuklanan

dnya ile kyaslamtr) uyumlu bir son nota ile ilikli,cehennemi uyumsuzluklara kutsal bir bitiri yaparak,noktalama iaretleri olmayan monologunda son sz syler.

Ulysses, Joyce'un iindeki yaratc tanrdr, kendini fizikselve dnsel dnyann karmaasndan kurtarm ve onlarayrks bir bilinle izleyen gerek bir yaratc. Goethe iin

Faust, Nietzsche iin Zarathustra ne idiyse, Joyce iin deUlysses yledir. Samsara'daki kr karmaadan sonra kutsalevine dnen daha yksek bir 'beridir. Tm yapt boyunca,

48


48/80

Ulysses grnmez, yaptn kendisidir Ulysses, JamesJoyce'un kk bir evrenidir, tek bir kii iindeki dnyannbenlii ve benliin dnyasdr. Ulysses evine ancak, usun venesnenin dnyasna srtn evirdiinde dnebilir. Bu dakukusuz, 1904 ylnn on alt Haziran gnnn altnda yatan

bir bildiridir; herhangi bir adamn hergnnden biri,-HBR AYRICALI I OLMAYAN KlLER N-huzursuzca balayp amaszca bireyler yapp eylediignlerden- glgeli bir resim, dsel, cehennemi, eytanca;

olumsuz, irkin, ktcl ama gerek... Kt bir resim, insanakt dler grdrebilir ya da evrensel bir 'Ash Wednesday1(Paskalya ncesi ilk aramba gn)nn havasna sokabilir,tpk yaratc'nn 1 Austos 1914'de hissetmi olabilecei gibi.1914'de, yaratln yedinci gnndeki iyimserliin ardndanyaratc, kendi elii ile kendini tanmlamay olduka g

bulmu olmal.Ulysses, 1914 ile 1921 yllan arasnda yazld- dnyann zellikle gleryzl bir resmini izmek ya da onusevecenlikle kollar arasna almak iin, koullann hi deuygun olmad zamanlar. (Bu adan bakldnda, bugniin de ayn ey sylenebilir ya...). Bu nedenle, sanatnn

iindeki yaratcnn olumsuz bir resmini izmi olmas,artc deildir, ancak, ylesi kafirce olumsuz bir tabloyduki bu izilen; Anglo- Sakson lkelerde, bu yapt, Genesis'tekiyaratl yksyle ters dt sav ve byle bir skandaldankanma dncesiyle yasakland. Ve ite, yanl anlalmyaratcnn, kendi yurdunu araynda nasl Ulysses'letiinin

yksdr bu yapt.

49


49/80

Ulysses'te, tm sanatseverlerin ok holanacaklar, ok azduygu yer alr. Ancak, varsayalm ki, Ulysses'in bilinci

babo duyulara deil de, uslamlayan, anlay dolu veduyumsayan bir yree sahip olan bir egodur. Ardndan,

onsekiz blm boyunca sren upuzun bir yol uzayp gider veok fazla acnn ve lgnln stesinden gelen yolcu,gnbatmnda, yaamn balangcn ve bitimini belirleyenYce Ana'nn kollan arasnda batacaktr. Ulysses'in bencilliialtnda, byk bir sevecenlik gizlidir; o, ne gzel, ne de iyi

olan ve hep, daha da ktye giden bir dnyann aclannbilir, sonsuza doru yinelenen hergn boyunca, insannbilincinde saatler, aylar, yllarca srklenen bir budalacadansn iinde umutsuzca yuvarlanr gider. Ulysses, bilincinnesneden ayrmasna kendini gtren adm atmakyrekliliini gstermi; kendisini bamllktan, karklktan

ve yanlsamalardan kurtarm ve bylece de yuvasna doruynelebilmitir. Yaratc deha bir deil, birok ynlolduundan, o, bize, kiisel dncenin znel anlatmndanok daha fazlasn verir ve anlamn, alnyazsn en azsanatnn kendisi denli somutlatrd kalabaln ruhlarna

doru, sessizlik iinde konuur.Joyce'un almasnda, olumsuz grnen btnsoukkanl, garip, baya, gln, eytanca eyler, gerektevgye deerdirler ve bu nedenle de, olumlu erdemleridirleronun. Joyce anlatlmaz llerde zengin ve binbir yzl dili,skc ve tekdze bir solucan gibi sinsice, ilerleyen blmlere

yaylr, ancak bu korkun dzeyde skcln, tekdzeliin,bu yapt, dnyann boluk ve yoksunluunun anlatldMahabharata's aamasna, destans grkemine de ulatrd

50


50/80


51/80


52/80

yolda ilerlememi hibirey durduramaz benim. Dnyann tmzelliklerini barndran bir kk paras olarak Dublin'in, 16Haziran 1904'de, dnya tarihinin kaotik btnlnden nedenli ustaca karldnn, yaltlm bir gzlemci tarafndan,

retici bir kesinlikle, tm ayrntlaryla aktarldnnayrmna varan herkes, bu soruyu sormaya zorlanacaktr. tecaddeler, evler, yrye km gen bir ift, reklamclkiine gitmekte olan gerek bir Bay Bloom ve zl bir felsefeile yolunu saptrm gerek bir Stephen Dedalus. Bay

Joyce'un, kendisinin bile, Dublin'de bir ke banda bellibelirsiz gze arpma olasl var. Niin olmasn ki; Joyce'unkendi de, Bay Bloom denli gerektir, dolaysyla ortayakarlabilir, paralara ayrlp; (Sanatnn Gen Bir AdamOlarak Portresi) gibi de betimlenebilir, yleyse kimdirUlysses?

Hi kukusuz, bir btnln, bir toplamn simgesidir vetekliktir, Ulysses'de yer alan tm tekil grntlerinbtndr - Bay Bloom, Stephen Bayan Bloom vetekiler, Bay Joyce'u da iermek, zere... Bir varlk dnnki; yalnzca birbiriyle atan, bozuk-dzendeki saysz

tinlerin sktrlmasyla younluk kazanan renksiz bir ruhdeil, ayn zamanda evlerden, caddelerden, kiliselerden,Liffey'den, genelevlerden ve denize doru srklenmekteki,krtrlm bir kt parasndan olumutur - ve o srada daduyan, kaydeden bir bilin tamaktadr. Bylesi bircanavarca oluum, kiiyi kurgulamak zorunda brakr,

zellikle de o kii, hibireyi kantlyamyorsa ve yalnzcatahmin yrtmek durumunda kalma. Aa vurmamgerekir ki, bir cam yansmasnda tm nesnelerin znesi

53


53/80

durumunda olan Ulysses; Bay Bloom gibi davranan bir varlkolarak, bir basmevi olarak ya da krtrlm bir kt parasolarak, gerekteyse; tm bu rneklerin gizli karanlk babasolarak, ok daha anlalr bireydir. Ben kurban eden ve

edilenim. sel blgelerin diliyle: Ben dsel kremaltereyam Dnya sevgiyle sarldnda, tm bahelerieklenir, ama arkasn dnd anda, her zamanki bognler birbirini izler - labitur et labetur in omne volubilisaevum. (20)

Yaratc, ncelikle an gurur duygusu iinde, kendinekusursuz grnen bir dnya yaratt; ancak' ban kaldnp,dikkatlice baktnda, kendi elinden kmam bir k grd.Bunun zerine, kendi evine ekildi. Ama bunu yaparyapmaz; erkeksi yaratc gc, diil olmaya dnt veaklamak zorunda kald:

Btn lml eylerYalnzca yansmalardrAncak ulalmaz olandaGerek kusursuzluk vardr

Gerekte olup bitenAnlatlmaz olandrVe sonsuz diiliktirBizi ayartp duran

Mikroskop lamndaki rnekte, ok aalarda,

yeryznde, rlanda'da, Dublin'de, 7 Eccles sokanda, 1904yl Haziran aynn 17. gn, saat sabahn alts; yatandan

54


54/80

uykulu bir durumda dorulmakta olan bayan Bloom'un uysalsesi konuur:

O ve deniz kpkrmz kesilir kimi zaman bir ate gibi vegrkemli gnbatmlan ve Alameda bahelerindeki inciraalan evet ve btn belirsiz kk caddeler ve pembe vemavi ve sar evler ve gl baheleri ve yasemin ve sardunyalarve kaktsler ve dann bir iei gibi bir kz olduumGibraltar evet gl Andalusyan kzlannn yapt gibisalanmn arasna koyduumda ya da krmzya

brndmde evet ve beni Fas duvannn altnda naslpmt ve iyi diye dnmtm en az herhangi biri denliiyi ve sonra yine soran gzlerle sormutum ona evet ve sonrao bana benim evet demeyi kabul edip etmiyeceimi sormutu

benim da ieim ve nce kollanm ona doladm evet veonu kendime doru ektim bylece gslerimi stnkokuyu hissedebilirdi evet ve kalbi lgnca arpyordu veevet evet dedim evet diyeceim.

O Ulysses, sen, ama-sarhou, ama-ykl beyaz adamiin gerek bir dinsel yaptsn. Sen, tinsel bir deneyim, ileci

bir reti, acl bir ayin, onsekiz imbiin st ste diziliiyle,

amino asitlerin, aulu gazlarn ve atein ve buzun, yeni veevrensel bilin cininin damtld, gizemli bir ama urunagdlen yol ve yntemsin.

O Ulysses, hibirey sylemiyor ve hibireyi elevermiyorsun, ancak bizlerin imanmz gevretiyorsun.Penelope'nin, artk dokumas hi sona ermeyecek giysisini

dokumaya gereksinimi kalmad, o artk kocas sersericedolamalarna son verdii ve eve dnd iin, yeryznn

55


55/80

bahelerinde keyfine bakyor. Bir dnyann yok olduuyerde yenisi yaratlr.

Son sz: Ulysses okumalarmda, olduka baarl olmayabaladm artk - leri!

56


56/80

S O N E K

Yukardaki almann douu ilgi ekicidir, elikiliaklamalar ieren evirileri yaynlanmtr. Gerek olduunainanlandan balyarak, bu evrilenler unlardr:

1- 9. paragrafta Jung, bu incelemeyi bir yaymcnn onJoyce ya da Ulysses zerine dncelerini sormas zerineyazdn belirtmiti. Bu kii, 1927 ylnda, Ulysses'inAlmanca evirisinin yaynland (2. ve 3. basklar, 1930)Rhein-Verlag (Zrih) eski bakan olan Dr. Daniel Brody'dir.Dr. Brody, 1930 ylnda Mnih'te Jung tarafndan verilenYazarn Psikolojisi konulu bir konferansta bulunduunuanlatmtr. (Byk bir olaslkla bu, nceki almalardan

olan Psikoloji ve Edebiyatn eski bir uyarlamasyd).Jung'la konutuktan sonra Dr. Brody, Jung'un adnvermeksizin Joyce'a ilikin dnceler rettiini sylemitir.Jung, bunu yalanlamsa da, Ulysses'ten bir blm okumuve etkilenmi olduunu belirtmitir. Dr. Brody - Rhein-Verlag'n bir Edebiyat dergisi karma hazrln ve ilk saydaJung tarafndan, Joyce zerine yazlm bir nceleme ilebalamak istediklerini duyurmutu. Jung bu neriyi uygunbularak, yaklak bir ay sonra Dr. Brody'ye -Dr. Brody'nin

57


57/80


58/80

yaptlarmdan birinde yaynladm. lgim, yaznsal deil ancakmesleksel... Benim amdan yapt, en deerli dokmand...

3- Harriet Shaw Weaver'a 27 Eyll 1930'da Paris'ten gelebir mektupta, Joyce yle yazar, Rhinverlag Jung'a,Gilbert'in kitabnn Almanca basks iin bir nsz yazmasnerisinde bulundu. O ise buna, onlarn zldn, ancak

benim onlardan bunu kullanmalarn istediimi anlatan, okuzun ve dmanca, saldrgan bir yant verdi, (Mektuplar,Basm Stuart Glbert, sayfa 294) Rhinverlag, 1932'de James

Joyce'un Ulyssesinin Almanca basmn yapar: A study, asDas Ratsei Ulysses. Bay Gilbert, yaynclara yazd birmektupta unu syler: "Jung'un. Ulysses Denemesininanlarmda belirsiz kalmasndan korku duyuyorum, ancak...Jung'dan Ulysses'in hibir Almanca basks iin deil de,benim Ratsel iin bir yaz yazmasn istediinden az okeminim. Prof. Ellman, hemen ardndan mektubunda yorumyapar: Kuku duymaktaym ki, Jung'la pazarln belli biraamasnda, Deneme'yi, Gilbert'in yapt iin nsz olarakkullanma olasl ortaya atlm olabilir, tpk Brody'ninnerisinde ya da Joyce'unkinde olduunca.

Jung, Joyce'a aadaki mektupla birlikte, Deneme'sininelden geirilmi evirisinin bir rneini gnderir, (cf. Ellman,James Joyce sayfa 642):

59


59/80


60/80

Ksnacht-Zrich

Seestrasse 22827 Eyll 1932

James Joyce Esq.Hotel Elite

Zrich

Sayn Bay,Sizin Ulysses'iniz, dnyay ylesine altst olmu psikolojik

bir sorun olarak sundu ki, birok kez onun psikolojiksorunlar zerine, olas bir bilirkii olarak arldm.

Ulysses, an lde etin bir ceviz olduunu kantlad

bana, usumu yalnzca en allmadk abalarla zorlamanntesinde, allmn dndaki uzunlukta yolculuklara dazorunlu kld. (Bir bilimadamnn dayanak noktalanndankonuulursa).

Yaptnz bir btn olarak, bana sonu gelmeyen bir acverdi, yl boyunca, kendimi kitabn ieriine sokmay

baanncaya dek, bu yapt zerine kara kara dnpdurdum. Ancak, unu belirtmeliyim ki, size olduu denliyaptnza da ok byk gnl borcu duymaktaym, nkondan pek ok ey rendim. Ola ki, hibir zaman,kitabnzdan tam anlamyla holandmdan emin

olamyacam, nk ok fazla sinir bozucu etkiler ve gritonlar tamakta benim iin. Ayn zamanda, Ulysses zerineyazdklarmdan sizin de holanp holanmyacanzbilmiyorum, nk ben tm dnyaya ondan ne denli

61


61/80


62/80


63/80

rnlerimiz yalnzca birka uzman tarafndan bilindii iin,bu noktada kantlar sunamyorum. lerdeki kimi gzlemlerim, bu nedenle dayanaksz grnebilecek ve okurun iyiniyetine ve d gcne gereksinim duyacaktr.

Nesnel olmayan sanat, kapsamn i derinliklerden alr.Bilin, genellikle nesneleri grldkleri biimde alglad vegenel beklentiler dorultusunda grnmleri ierdiinden,bu isel derinlik kavram, bilinlilikle e anlam vermez.

Picasso'ya gelince, onun ele ald nesnelerin grnmleri,

genel beklentileri farkl biimlerde ortaya kar - bugrnmler ylesi ayrktrlar ki, d dnyadan hibir nesneyebenzemezler. Zaman-dizinsel olarak baklrsa, almalarnda,grgl nesnelerden giderek uzaklaan, dsal deneyimeuymayan, bilincin gerisindeki iten - ya da bu bilincingerisindeki be duyunun tesinden ve zerinden, d dnyaya

ynelik evrensel bir alglama organndan geliyormucasmaortaya kan elerde art olduu gzlenmekte. Bilincinardnda kesin bir boluk deil; tpk d dnyann, yzeydenve dardan bilinci etkilediince, bilinci de ieriden veardndan etkileyen bilinsiz ruh durumu yatar. Resim

sanatyla ilikili olan bu unsurlar, d dnyaya uygundmediklerinden, isel kkenli olmaldrlar.Bilinci en belirgin bir biimde etkilemesine karn,

grnmez ve dlenemez olduundan , temelde bu iseletkiler altndaki hastalarm, yapabildikleri kadar iyi resimsel

biimlerle kendilerini anlatmalar iin inandrmaya alrm.

Bu davurum metodunun amac, bilinaltnn ierdikleriniulalabilir bir dzeye ulatrarak, hastann anlaynayaklatrmaktr. Bu uygulamann saaltm etkisi, bilin

64


64/80

ortamndan bilinsizlik srecine geerken oluabileceksakncal blnmeyi engellemektir. Nesnel ya da bilinli

betimlemelerin aksine, tinsel balamdaki etkilerin vesrelerin btn resimli betimlemeleri simgeseldir. Kabaca ve

hemen hemen doruya yakn bir yaklamla, zamanoluumunun bilinmezliini imlerler. Bu nedenle, tek veayrks bir rnekteki herhangi bir kesinlik dzeyinde,herhangi bireyi belirlemek (ve herhangi bireye kararvermek) bsbtn olanakszdr. Kii, yalnzca garipseme,

karmaklk ve anlalmazlk duygulan iindedir. Gerekte neanlatlmak istendiini ya da neyin betimlenmekte olduunubilmez. Kavray olasl, yalnzca bu gibi birok resimleyaplan, karlatrmal alma sonunda gelebilir. Sanatsald gcnn eksinliinden dolay hastalann resimleri,ada, modem sanatlannkine oranla, genelde daha ak,

anlalr ve daha basittirler ve bu nedenle de, anlalmalandaha kolaydr.

Hastalar arasnda iki bek ayrt edilir: (3) Nrotikler veizofrendeler. Birinci bek; her yana yaylan ve birleikkarakterli, yapay zellikler tayan resimler retirler. Tmcek

soyut olduklarnda, bu nedenle de duygu esinden yoksunolduklarnda, kesinlikle simetriktirler ya da zerlerindeyanlgya dlemez acl bir anlam tarlar, te yandan ikincibektekiler, duygusal yabanclklarn, ayrk durumlarnhemen aa vuran resimler yaparlar. Ne olursa olsun,

birleik ve uyumlu bir tinsel yapyla deil de, eliik

duygularla ya da daha ileri giderek, bsbtn duygu yoksunuolarak iletiim kurarlar. Tmyle biimsel bak asndanana zellik olarak, krk izgilerde kendini aa vuran bir

65


65/80

paralanma rneidir bu. (Krlma izgileri, yerbilimselanlamda, kendini dorudan resimde gsteren bir dizi tinselhatadr.) Resim, izleyeni herhangi bireye inandrma abasgtmez; manta aykrl, gariplii, umursamazl ile

rahatsz eder. te bu, Picasso'nun da iinde bulunduubektir.

ki bek arasndaki ak farkllklara karn, yaptklarrnlerde ortak olan birey vardr: Simgesel ierikleri. Herikisinde de, anlamlar gizlidir; ancak, nrotik, kendisine

uygun den anlam ve duyguyu aratrr ve izleyenlerleiletiim kurma eilimindedir. izofren'e gelince, ierdiianlamn bir kurban gibi grnr. Sanki anlamnn altndaezilmi, batanbaa onunla kaplanm ve yutulmu,nrotiklerin, en azndan stesinden gelmeye altktaneler iinde erimi gibidirler. Joyce zerine sylemek

istediim; onun izofrenik davurumlann iyi bir rneinigstermesidir: Hibirey izleyiciyi doyurmaz, herey ona srtevirir, rastlantsal bir gzellik dokunuu bile, davadanvazgeilirken iine dlen balanmaz bir gecikmenedeniyle oluur. Ortaya kan, irkin, hasta, biimsiz,

anlalmaz ve bayadr - anlatm, herhangi bireyiaklamaktansa gizlemek iindir; bu ylesi bir gizleyitir ki,anlatm her naslsa, bir gizleyii ortaya koymaktan ok,terkedilmi krlann zerine souk bir sis gibi yaylr; hereyalabildiine anlamszdr, tpk izleyicisiz bir tiyatrooynarcasna.

Kii, birinci bektekilerin neyi anlatmaya altklarn veikinci bektekilerinse, neyi anlatamadklarn ncedensezebilir. Her iki bekteki ierik, gizli anlamlarla doludur.

66


66/80


67/80

sonuta, bir depreme uramasna paralarna, krntlarna,skartaya dnen artklarna, enkazna ve altst olmu

birimlerine dek ayrtran. Picasso ve O'nun sergileri, tpkonlar izlemeye gelen yirmisekiz bin kii gibi, yaadmz

gnlerin bir imidir.Nrotik bekten biri bylesi bir yazgy yklendiinde,

genellikle karanlk kiilik formundaki bilind ile,rktc kertede biimsiz bir Kundry ile, ilkel irkinlik yada isel gzellikle kar karyadr. Faust'un bakalamndaki

- Gretchen, Helen, Mary ve de kuramsal Sonsuz diilik,kendini kutsal yeralt dnyasnn drt kadn figr olan Eve,Helen, Mary ve Sophia'da bulur. Ve tpk Faust'taki lmclolaylar, biimsel deiimlerle yeniden ortaya klarnkarklnda olduu gibi, Picasso da biimleri deitirir vetrajik Harlequin'in (soytar) YERALTI DNYASINDAK

biimiyle yeniden ortaya karr - bir dizi tablo boyuncasren bir konudur bu. Bu arada, Harlequin'in, antik birller lkesi tanrs olduu da belirtilmelidir. (4)

Antik alara dn, Homeros'un gnlerindeki Nekyia'danbu yana uygulanmaktadr. Faust, Cadlar Ayininin yapldilkel zamanlarn lgn dnyasna ve klasik antik an dselgrntlerine geri dner. Picasso'nun kabal; dnyasalbiimleri, biimsizlii ve ilkellii getirir akla; souk, parlakbir n altndaki antik Pompei kentinin ruhsuzluunuyeniden aratrr - Gulio Romano bile daha ktsnyapmamt bunun. ok ender de olsa, hi mi neolitik sanata

ynelmeyen ya da Dionisyan enliklerini anmsatrcasnaelenmeyen hastam olmad benim. Harlequin, tpk Faustgibi, btn bu reformlar boyunca, avare dolanr durur,

68


68/80

elindeki lut, arap ya da zerindeki soytar giysisinin parlakpullan dnda, kendisini ele veren hibirey olmamasnakarn. Ve o, insann bin yllk tarihi boyunca sren yabanlgezisinden ne renmitir? Bu dknt ve sprnt

ynndan, biimin ve rengin bu yan - domu ya davazgeilmi olaslklanndan nasl bir z karacaktr? Busonutan; btn bu paralann anlam olarak, ne gibi birsimge kacaktr ortaya?

Picasso'nun badndrc ok ynll karsnda,

kiinin dnce retebilmesi gtr, bu nedenle daha ok,hastalanmn ortaya koyduu olgulardan sz edeceimimdilik. Nekyia, amasz deildir, yalnzca yok edici biruurum iine dtr; anlaml bir katabasis eis antron,balangcn ve gizli bilginin maarasna initir. nsanolununtinsel tarihine olan yolculuu, nesnel olarak, kandaki anlan

uyandnp, insann tmyle yeniden yaplanmasn salar.Anaya doru ini, Faust'a, tm gnahkr insanl, -Paris'inHelen'le birlemesi- ada insan kendini tek yanllk iindeyitirdii zaman unutulan bu homo totusu, yceltmeolanan vermitir. Tm zamanlarda ve de daha st dzeydnyada, sarsntlara neden olmu ve hep de olacak bykdeiimleri yaratan odur ite. Bu adam, ada adamnkarsnda durur, teki, iinde bulunduu ann bir kisiyken;o, daha nceleri kim idiyse, yine o olandr. Buna koutolarak, benim hastalarmda da, katabasis ve katalysis'in insandoasnn ift kutupluluunun ve atan kart kutup

iftlerinin gerekliliinin alglan izler. zlme dnemindeyaanan lgnlk simgelerinden sonra, kartlarn birarayagelilerini betimleyen grntler gndeme gelir:

69


69/80


70/80

kendisi iin rkn derecede geerli olduu ortaya kacakolan u szleri syledi: Ruhun, bedeninden de nce canverecektir: bundan te bireyden korkma. Buffoon'un kimolduu, ip cambazna, daha gsz alter ego'suna

seslendiinde aa kyor: Kendinden daha iyi olannyolunu kapatmaktasn! O, kabuunu kran daha st dzeybir kiiliktir ve bu kabuk, kimi kez - beyindir.

71


71/80


72/80

N O T L A R

1- (Ulysses'den bu eviri, her ne kadar Jung'un 1922ylndaki ilk basky grm olmasna karn, -Paris,1928- 10. basmn elinde bulunan rneinden

uyarlanmtr.)(Yazar, Wirklichkeit der Seele'deki evirsinin nszneunlar eklemitir:)Bu edebi Deneme, ilk nce Europische Revue'deyaynlanmt. Tpk Picasso zerine yazm olduum

incelemede olduu gibi, bu almam da, bilimsel birinceleme nitelii tamaz. lk cildin ieriine alnedenlerim ise; Ulysses'in amz asndan okkarakteristik nitelikler tamas ve almalarmn, edebimalzeme zerine uyarlandnda, dnlerin naslnemli bir rol oynadklarn gsterebilecei

dncemledir. Deneme, bilimsellik kaygsndan uzakolduu denli, eitici bir nitelik de tamaz, yalnzcaznel bir bak olarak, okurun ilgisine sunulmutur.

2- Joyce'un da syledii gibi (Work in Progres, intransition): Atomlardan ve olaslklardan ka geliriz,

dokunur ve gideriz, ama sonu gelmez ufak tefeknedenlerle nceden yarglanm olarak. (FinnegansMake'de olduu gibi (1939). Sayfa 455. Bu para,1924-38 yllarnda, Work in Progress bal altnda,

73


73/80

aylk bir dergide ve baka biryerde de yaynlanmtr -Yaync.)

3- Curtuis (James Joyce und sein Ulysses)de, Ulysses iin;Bir sa kart alma, (Luciferyen) eytans bir kitap.

diye yazmt.4- Curtuis (ayn yapt, sayfa 60): Joyce'un abasnn z,

fizik tesi bir hiliktir.5- Sayfa 134'n alt ve 135in st blmnde beni uykuya

dren byl szckler: Eer dgc ya da

yontucu eliyle biimsel deiime uratlm ya dauratlmakta olan ruhun mermerinde yaratt eyyaamay hak ediyorsa, donmu mzikteki bu tayontu, insanln kutsad boynuzlu ve mthi biim,bu usun ve esinin sonsuz simgesi de buna -yaamaya-hak kazanr Tam bu noktada, uykudan baygnlam

olarak, sayfay evirdim ve gzm u blme takld:Savaa yatkn bir adam; ta boynuzlu, ta sakall, tayrekli. Musa'ya gndermeydi bu tmce, Msr'nbasksyla gz yldrlm olan adama. Bilincimikapayan uyutucuyu iermekteydi bu iki blm

dnsel gcn eylemsiz bilinsizliini devreyesokarak- ki yalnzca bilin dzeni bozulmu olmalyd.Tpk daha sonra ayrdna vardm gibi, yazarn neyapmakta olduu ve urann ardnda yatandncenin ne olduu ilk kez burada kafama dank etti.

6- Work in Progress'de bir hayli glendirilmitir bu.

Carola Gideon-Welcker, yerinde bir grle Hepdeien biimlerdeki, hep yinelenen dnceleri. Soyutzamann. Soyut uzayn. demiti. (Neue Schweizer

74


74/80

Rundschau. 1929. Sayfa 666)7- Janet'in psikolojisinde, abaissement du niveau mental

olarak bilinmekte bu fenomen. Deliler arasnda, budurum elde olmakszn gereklemekteyken, Joyce'da,dnlp tartlan deneylerin sonucudur bu. Dlerintm zengin ve grotesk genilii, function du reelsrasnda yzeye kar, ki bu da bilince uyarlanarakkapanr.

8- Sanrm Stuart Gilbert (James Joyce'un Ulyssesi,

1930, sayfa 40) herbir blge iinde, i organlar ya daduyusal baatlklarn iindeki biri, tekilere oranla baekmekte olabilir dnsnde hakldr. Bu szedilenler; bbrekler, cinsel organlar, yrek, cierler,mide, beyin, kan, kulak, kaslar, gz, burun, uterus,sinirler, iskelet, deri. Bu baatlklarn her ilemi birer

leitmotiv saylabilir. organlar konusundakigrlerim 1930'da yazlmt. Bana gre, Gilbert'in ilerisrd kant, psikolojik olaylarn deerli bir belgesidirki, Wernicke bunu organ taklitilii diyeadlandrmtr. Simgeler organlar taklit ederler.

9- Curtuis. Sayfa 30: O bilin akn, mantksal ya daahlaksal bir szgeten geirmeksizin yineler.10- Curtuis, Sayfa 8: Yazar, okurun anlamasn

kolaylatracak hereyden kanmak iin, elinden gelenhereyi yapmtr

11 - Curtuis, Stuart Gilbert ve tekiler.

12- (Son ek'e baknz.)13- Gilbert, Duygularn havasn karr dnmek.

diyordu.

75


75/80


76/80


77/80


78/80

N O T L A R ( P I C A S S O )

1- (Neue Zrcher Zeitung'de ilk basm, CL 111: 2 (Nov.13 1932): Wirklichkeit der Seele (Zurich, 1934)yinelenen basm. nceki eviri; Papers of theAnalytical Psychology Club of New York City (1940):iin Alda F. Oertly eliyle gerekletirilmitir. Bir bakaeviri, Ivo Jarosy tarafndan (Londra) Nimbus'dayaynlanmtr.

2- Ulysses: Bir Monolog.3- Burada, bu iki bek iindekilerin, nevroz ya da izofreni

hastalan olduklanndan sz etmiyorum. Byle birsnflama yalnzca, tinsel bir kankln bir bekte olasnrotik belirtiler ortaya koymas, teki bektekilerin deizoit belirtiler retecek olmasdr. izoffenikszcnn, izofreni adl akl hastal tansnbelirtmedii, ancak temeldeki nemli bir psikolojikkankln izofreniyi dourabildii bir eilime ya dakiilie gnderme yapt, tartma gtrr bir konudur.Bu nedenle ben, Picasso'yu ve Joyce'u birer ruh hastas

olarak deerlendirmiyorum, ancak onlan, iddetli tinselkanklklar karsnda, sradan sinir hastal deil,izoid belirtileri ile tepki gsteren byk bir topluluuniine alyorum. Yukandaki durum ve aklama, kimi

79


79/80

yanl anlamalara yol atndan, bu psikiyatrikaklamay burada eklemeyi uygun grdm.

4- Dr. W. Kaegi'ye vermi olduu bu bilgi iin, gnlborcu duymaktaym.

80


80/80

Date post:	01-Mar-2018
Category:	Documents
Upload:	drmario
View:	238 times
Download:	0 times

Carl Gustav Jung, Ulysses Ve Picasso Üzerine Denemeler

Documents