+ All Categories
Home > Documents > CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

Date post: 26-Feb-2022
Category:
Upload: others
View: 2 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
9
'54· PAlUS. - NATIONALE PONTIFlCAL D'AVRANCHES. XU e SltCLE, Ire MOITit OU MIUEU Paris ; BibtiotMque nationale, tn5. lat., 14832. "5 " Feuillet de garde;. S. Victor, 510.' - Fol. A.• S. Victor, 5JO.• - Avo et B. De la même main que le reste du manuscrit ; table des bénédictions pontificales du temporal. - B .,o. En tête du feuillet, ancienne cote de Saint-Victor: gg. 14.• - Au-dessous et en écriture du XIII" siècle: • Iste liber est Sancti Vietoris Parisiensis. Quicumque eum furatus fuerit, veI celaverit, vel tituJum istum dele- verît. Anathema sit .• - Au-dessous et en écriture du xv" siècle: table du ponti- 'al. - I. En tête du feuillet, de différentes mains: anciennes cotes; 215 (chiffre à. l'encre noire). - 722. - B. g. 35 .• Fol. 1 à. 8. Cahier ajouté peu après la composition du volume. - 1. Prières de l'ordo mi.ssae :• Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam ... - AuIer a nobis, Domine, iniquitates nostras... - ln spiritu humilitatis et in animo contrito... _ Orate, fratres ...• - 1 .,o. Messe de la dédicace, jusqu'à la secrète inclusivement. 2 et 2 .,o. Préface de la dédicace. - 3. Canon de la messe; le texte a subi çà et quelques retouches; les prières de J'ordo missae sont apparentées de très près à celles du missel d'Avranches imprimé en 1505. - 6 VO et 7. Postcommunion de la messe de la dédicace. - Le fol. 8 a disparu. Fol. 9 à 43· Bénédictions pontificales au nombre de cent quarante. - 9 .• In vigilia Natalis Domini. - 13 VO. Benedictio feria quarta que est capud ieiunii. _ 17 VO. Benedictio in die sancto Pasche. - 21 v O Benedictio in die Pentecostes. _ 23· Benedictio de sancta Trinitate. - Benedictio dom. r post oct. Pent. - '7. Benedictio dom. XXIII. - 27 .,o. Benedictio dom. prima de Adventu Domini. _ 28 vo. Benedictio in dom. I1U de Adventu Domini. - 29. Benedictio feria 11.- 30. Benedictio in sabbato.• - 30 VO. Table des bénédictions pontificales du sanc- toral. - 31. • Benedictio in Annuntiatione sancte Marie. - 33 yO. In die Assump_ tionis sancte Marie. - 34. Benedictio feria IiII legitimi ieiunii. - 35. Benedictio in festivîtate s. Michaelis. - 36 .,o. Benedictio in nat. s. Andree.• - 36 yO à 39. Commun des saints. - 39.• In commemoratione de sancta Trinitate. - 40. Bene- dictio de rege. - 43- Benedictio in anniversaria ecclesie dedicatione. , - En marge et d'une autre main, mais à peu près de la mê.me époque, se lisent les lmipil des introïts des messes correspondant à ces bénédictions. Fol. 43 VO.• Ad c1ericum faciendum. - 44. Oratio ad barbam tondendam. _ 44 VO. QuaJiter ordinandi sunt psalmiste, hostiarii, lectores, exorciste, accoliti, subdiaconi... sacerdotes. MeKSù pn'mi, Il"arli, uptimi el decimi, ublHUo,um die ù, IlW01Ùcim kdio (sic) il, uxûsia ubi lune episoepws Musam ukbraJ ... iUchidiaco1UU si,., etU1Ja jwocdnls, et ,",,,,j'la eorum qui ordj'landi su," _,.ibus h4belU, humi- liter rupicit il' et eu", his vubis tûloquitur - 45 - Postulat bec sancta _"'--' , -. _ T Il.
Transcript
Page 1: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

'54·

PAlUS. - NATIONALE

PONTIFlCAL D'AVRANCHES. XUe SltCLE, Ire MOITit OU MIUEU

Paris ; BibtiotMque nationale, tn5. lat., 14832.

"5

"

Feuillet de garde;. S. Victor, 510.' - Fol. A.• S. Victor, 5JO.• - Avo et B.De la même main que le reste du manuscrit ; table des bénédictions pontificalesdu temporal. - B .,o. En tête du feuillet, ancienne cote de Saint-Victor: • gg.14.• - Au-dessous et en écriture du XIII" siècle: • Iste liber est Sancti VietorisParisiensis. Quicumque eum furatus fuerit, veI celaverit, vel tituJum istum dele­verît. Anathema sit.• - Au-dessous et en écriture du xv" siècle: table du ponti­'al. - I. En tête du feuillet, de différentes mains: anciennes cotes; • 215 (chiffrebiff~ à. l'encre noire). - 722. - B. g. 35.•

Fol. 1 à. 8. Cahier ajouté peu après la composition du volume. - 1. Prièresde l'ordo mi.ssae : • Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam ... - AuIer a nobis,Domine, iniquitates nostras... - ln spiritu humilitatis et in animo contrito... _Orate, fratres...• - 1 .,o. Messe de la dédicace, jusqu'à la secrète inclusivement.2 et 2 .,o. Préface de la dédicace. - 3. Canon de la messe; le texte a subi çà et làquelques retouches; les prières de J'ordo missae sont apparentées de très près àcelles du missel d'Avranches imprimé en 1505. - 6 VO et 7. Postcommunion dela messe de la dédicace. - Le fol. 8 a disparu.

Fol. 9 à 43· Bénédictions pontificales au nombre de cent quarante. - 9.• Invigilia Natalis Domini. - 13 VO. Benedictio feria quarta que est capud ieiunii. _17 VO. Benedictio in die sancto Pasche. - 21 vO• Benedictio in die Pentecostes. _23· Benedictio de sancta Trinitate. - Benedictio dom. r post oct. Pent. - '7.Benedictio dom. XXIII. - 27 .,o. Benedictio dom. prima de Adventu Domini. _28 vo. Benedictio in dom. I1U de Adventu Domini. - 29. Benedictio feria 11.­30. Benedictio in sabbato.• - 30 VO. Table des bénédictions pontificales du sanc­toral. - 31. • Benedictio in Annuntiatione sancte Marie. - 33 yO. In die Assump_tionis sancte Marie. - 34. Benedictio feria IiII legitimi ieiunii. - 35. Benedictioin festivîtate s. Michaelis. - 36 .,o. Benedictio in nat. s. Andree.• - 36 yO à 39.Commun des saints. - 39.• In commemoratione de sancta Trinitate. - 40. Bene­dictio de rege. - 43- Benedictio in anniversaria ecclesie dedicatione. , - En margeet d'une autre main, mais à peu près de la mê.me époque, se lisent les lmipil desintroïts des messes correspondant à ces bénédictions.

Fol. 43 VO.• Ad c1ericum faciendum. - 44. Oratio ad barbam tondendam. _44 VO. QuaJiter ordinandi sunt psalmiste, hostiarii, lectores, exorciste, accoliti,subdiaconi... sacerdotes. MeKSù pn'mi, Il"arli, uptimi el decimi, ublHUo,um dieù, IlW01Ùcim kdio (sic) il, uxûsia ubi lune episœpws Musam ukbraJ... iUchidiaco1UUsi,., etU1Ja jwocdnls, et ,",,,,j'la eorum qui ordj'landi su," _,.ibus h4belU, humi­liter rupicit il'~"" et eu", his vubis tûloquitur - 45 - Postulat bec sancta

_"'--' , -. _ T Il.

Page 2: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

ecclesia, rf:\-oerende pater. has vîros ordinibus aptos consecrar1 sibi a vestra pater­nitate. Ruporssjo tpma!,i: Vide ut natura, scientia et moribus tales peT te intro­ducantur... _ ArchidÎfu()lfllS : Quantum ad humanum specIal examen, Datura,scientia et moribus digni habentur... - T'Une tl"".mtid poNtl/U wl ",i ,pu pre­«peri' j" tecksia pJlbliu diun! : Auxiliante Domino et salvatore nostro IbesuChristo, presentes fralres nostri in sacrum ordinem elKti sunt a nobis et clericishuic. sancte dedi[=sedi] famulantibus. alii ad officium presbiterii...quidam vero adceteros ecdesiasticos gradus... - 4S VO... Si quis auteffi habet aliquid contra hosviros... verumtamen memor sil comrnunionis sue. Dtin4e l'UO 'fKmlllt:r superfaIM/la, d qui c.olUlcrandi slld super 1ltn:j~lltU'" prosterna"t'.', lU: tune agat"'klania ... Htle expkta. ekda [corrigé en : lledl' ascendant ad su/em pontificis Pl',.omi,.a lIOCldi ab archidiacmw. et bumiical eo! ad quod lIOC4di IUrU 1

Fol. 45 vO.• Ordînatio cantorum. Pla/misle. id [t'$l). u,.rorts - Ordinatiohostiariorum... - 46 vO. Ordinatio lectorum... - 47· Ordinatio exorcistarum..._ 47 VO. Ordinatio accolilorurn... - 48 VO ...voeUltU' ordi,.aP!di subdiacOPIi... 'Pate­lIam vacuam d calicem vaetmm accipiaPil de ilia,." episcopi, diunte eis episcopo :Videte cuius rninisterium vobis traditur; et ideo. si usque nunc fuistis lardi adecclesiam... Si usque nunc fuistis aliquo vitio polluti - 49- amodo puri debetisesse et casti. Ideo vos moneo... et Deo placere possitis. Poslt'a vero ab archidia­chono (sic) Iradallir eis tangelldum ~rct!<Jlum cum aqllamanili algue manutergio.S,quilu, prefacio eorl/In : Oremus Deum ac Dominum nostrum, fratres karissimi.ut super hos farnulos suos... - Ben«iiclio eorumdem : Domine sancte, Pater omni~

petens, eterne Deus. benedîcere dignare hos famulos tuos, quos ad subdiaconatusofficium eligere dignatus es... _ Aucune autre prière ni rubrique: aucune mentionde j'amict, ni du manipule, ni de la tunique, ni de l'épistolier.

Fol. 49 VO.• Ordinatio diaconorum. Finita collecta ... et epistelaet trac/II... vocen.­Ill' ordinandi diaconi. Episcopus manllm so/um super capila eOrlnn pattat... PreflU,wt!<Jrum. Oremus, dilectissimi, Deum Patrem omnipotentem ut super hos famulossuos quorum nomina hic rccitantur N. quos in sacrum ordinem dignatur assu­mere...• - 50. Aucune interruption dans la préface de consécration; aucunemention de la prière: • Acc:ipe Spiritum sanctum ad robur...• - 51. • QuaKdoepisropus diacoNO stolam imponit, dical : Accipe stolam tuam, impie ministeriumtuum: potens est enim Deus... - Tum: stola letoe eius tircumdata, det n'Q/IIgdiumdK:t!/IIS : Accipe potestatem legendi evangelium in ecdesia Dei... - Communevotum communis oratio prosequatur... - Btfltdi<tio : Domine sancte. Pater, spei,fidei, gratie... 1 _ Aucune mention de la dalmatique.

Fol. 51 vo.• Ordinatio presbiterorum. ProbDti kgiti""i, _/Q/i, ,,;iil! el dodrÎPUJ,1'n1OM Stul "claie vesliti ut diQC01Ii cw'" Mllrw, et II;: lib IIrcln"tlillCMJ(l preu1lle1lltlrepiuopo. lUe cora"" se iNCiimdl1 fHm4l "'Q/IIUI Stlper capl/ll si"p/o,.."", el 1WcsbiUriq14i aileru1lt omrus levnU tlextrlls cu", episœpo IUPU eol. IiJU WF"O fUMalpreus pro

1

·86us PON"nFICAUX MANUSCRITS

\

Page 3: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

PARIS. - NATIONALE

1

ordinaPUlis ad Deum. PTe/a/io. Oremus, dilectissimi tratres, Deum Patrem omni­potentem ut super hos famulos suos quorum nomina hic recitantur, quos ad pres­bileriÎ munus elegit...• - 53. Après l'imposition de la chasuble: • Pre/alio ad C01J­

SIlMmaMum presbîtaM'w'" (sic) : Sit nobis, fratres, communis oratio, ut hi qui inadiutorium et utilitatem... - Bnudictio : Deus sanctificationum omnium auc­tor...• - 55. Unctio manuum (Aucune mention du Ve1Ii creator... ). - Traditiocalicis et patenae. - • Sequit"r ultima benaijcto : Bened.ictio Dei Patris et F. et S.s. desœndat super ,,-os ut sitis benedicti in ordinem sacerdotaJem... - Et osculdursÎncuWs, et omltU qui ordinaii Slmt oblaijones de/eran/, ad man,,!: epjscopi. • _Aucune mention du Credo, ni de l'Accif'e SfJiffium sandum : quorum remiserisfJe«ata ... ni de la promesse d'obéissance à l'évêque.

Fol. 54.• Decretum quod clerus et populus fimUl.re debet de duJo episco'/JO. - 54 v"

- Venerando sancte N. ecclesie metropolitano N. c1erus et populus ecc1esie N.debitam subiectionem. Vestre patemitati est cognitum quantum temporis estex quo, accidentibus variis eventibus, ecclesia N. suo sit viduata pastore... _55 \JO. Incipit euminatio ordinandi episco.pi... - 56 \JO. Inte"ogatio : Vis sancteN. ecc1esie fidem et subiectionem per omnia exhibere ? Resp. Volo... - 58. Qua­liter ordînelur. Finila uaminatione... Quibl4S preparalis, ineipiat cantor missam.Interim autem, qui &rdinamim est, exputet utra ehomm. FÙlit& gradali, eant duoepist:opi, et adducant pu "~m4S eleetllm episc&pum ante altare, ubi d&minllS metr&­jxJlitanus stat. Ql4ibus ibi stantibl4s, e&ram eo dieot domus [=domnusJ metropoli­tanus : Clerus et plebs de civitate illa cum adiacentibus parrochiis suis rogat _58 v" - sibi episcopum consecrari. Nunc autem a pÎissimo domino nostro N...Tune duo episeopi ineipiant letaniam... Interim a/uem domnus arehiepiscopl4S, etceleri epise&pi si asslmt, prosternant se super stramenta coram attari, et ordinandushunll'lillS p&st Pfmti(i.us, usquuium finiantur letania.•

F&l. 58 vo.• Finita autetn letania, surgat domim,s areniepiseopus et eeteri eum eoet 1'nci/Jiat hymnum : Veni, creator Spiritus. QU& finito, accedal saerandus episcopusel potsat d&minus arehiepiseopus ea/J.u/. eius super altare, et d/w episcop; ponant etteneut textum evvangelii apertum super cap"d ejus, et ponant, et dominus - 59 _metropolitanllS in/undens benedieti&ntm sllper eum dieat lenta voce: Oremus, dilec.tissimi nobis, ut huic viro N. ad utilitatem Ecclesie _ Sequitur benedictio :Propitiare, Domine, supplicationibus nostris, et inclinato - Pre/aHo. Vere dignum...eteme Deus, (Deus) honor omnium, Deus omnium dignitatum... _ 60 _ ...roresanctifica. Hic eOundatur t1kum Sl'/Jer capud eillS in nrodum crucis. Hoc, Domine,copiose in tius caput influat... - 61 - ...passit esse devotus. Pero _ Oratio : Patersancte, omnipotens Deus. qui per Dominum nostrum Ihesum Christum ab initiocuncta creasti et postmodum... - 61 VO - ... postea asciscatur in regnum. Pero- BnudicJio de septi/ormi Spirit" : Spiritus sanctus septifonnis veniat super teet virtus aJtissimi sine peccato custodiat te... et vivas in s. s. A.•

Page 4: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

Fol. 61 vet.• C(fflSUTtJM "UUIU"'" episu1fJi "b ."cJeief1isœf1o oko el urtdo d cris­Malttû (sic) : Unguantur manus iste ct sanctifioentur, et in te Ota ckorWJl ordinen­tue. Uogua has manus... - 62 _ ...H~ ",iUal14rt:rÙ",. IMper UJpudeiMS : Unguaturet consecretur caput tuom celesti benediclione... - Hit; im/JO'Mtur CIIftiJi tiNS",itr/J. _ 8erwiiclio 41Iu/i : Sanctifica, qUt5umus, Domine, anulwn istum ut fiUDU­lus tuus N ... _ 62 vO. Cu", d.lur IUlulU$ : Accipe anulum discrelionis et honoris,fidei signum... _ Berudiclio bdC14li : Sustentator humane imbecillitatis, Deus...c,,'" dalur 1Hu1dus ; Accipe bacu)wn pastoralis officii. et sis in corrigendisvitüs... _ 63 - ...euro iratus fueris. misericordie reminiscens. - PosU. /lomi"us1MITopolitanw, ut i",epit, Minam pnagtJt. Elut"s awû," iwxU presuifdum ordi"emCDrlUCTldus, i1u:lind se ad 1'ldn ûus graütU ,,/"cm/o. Quem duo ex œe/JiswJ>u$[=coepiscopis] permanU! 4ddUU"tlS in lOG"," Nbi volue,it ",inA'" ukbrd. • (Aucune

mention de la remise de ('évangéliaire.)Fol. 63.• Cum ad sed,m eftiscO'fn'i sui emueeralus episcopus tlmerit, piusquam

Ùl ealMdra potullur, ab aliquo episcopo Ct4i a mtlropolilan(1 ùliurKtum fl4Uit, haoralio ank ipsam cathedram diealur : Deus honorum omnium, Deus omnium digni·tatum... et plebem unîversaJn ascendat. Per. - Hic ",ittal"r in calMdra", episeo­palem, et MC oralio dieatur - 6"," - Omnipotens Pater sancte, Deus eterne, tuomnem ordinem dignatus es in celestibus sedibus ordinare... dignus honore appa­reat. Pero _ Alia. Domine Ihesu Christe, tu preelegisti apostolos tuos, ut doctrinasua nobis preessent... - 6, - ...et illesam conservet. Benediclioeiusdem episcopi :Populus te honoret, adiuvet te Deus, quicquid petieris, prestet tibi Dominus;cum honore, cum castitate... et pax te<:um inseparabilis, per redemptorem Domi­num nostrum Ihesum Christum. Qui cum Patre ct Spiritu sancto vivit et regnatin secula seculorum. Amen. 1 (Aucune mention du T6 Deum.)

FoL 64 vil.• Incipit benedictio monachorum. DliCto in uc/esiam cotlt'erso, diea­lflr ab omnibus: Miserere mei Deus. QIlO dido. facial professionenl di" desideratam :Ego frater N. presbiter. vel diaconus, promitto stabilitatem meam.... Sauf lestennes de la profession qui ne désignent pas l'abbaye, cet ordo est identique à celuique Martène a publié d'après un rituel manuscrit de Jumièges: De an1. Ecel. rit.•lib. Il, cap. II, ordo Ill: Am'en; 1736, t. II, 456-457·

Fol. 67.• In abbatis ordinatione... Post alleluia, a"tequam ".ci,n·al et:ange1ium,a""uniid epiSCDpus ita populo dicens : Aet:c1esie N. pater elet:tus, fratres karissimi.adest ad suum ordinem suscipiendum... - 67 vil. /nierrogalio : Vis sancte matriet:clesie N. canonicam per omnia subiectionem exhibere 1... - Tune fwosler"nal seepiscopus ante a/tare. et shOOs sacris ..'lSIibus ind,l/us, fianlqtU utaNK ~ 68. Ddei regulam diuns : AcCÎpe regulam a sanctÎS patribus nobis traditam - Tradatei et bal:ulum diUftS : Accipe baculum pasloralis officii, quem prefera.s... - Sequilurconucratio : Cunctorum bonorum institutor, Deus, qui per Moysen... - 68 v" ­...intra in gaudium domini lui. Quod ipse prestare digneris qui cum Patte... -

·88 US PONTIFlCAUX WAl'fUSCRITS

1

Page 5: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

,

,

J

PARIS. - NATIO:-OALE

Tu"c imptmat ei tnanllm super capud, dicens pre/acionem hanc : Vere dignum ..eterne Deus, affluentern spiritum tue benedictionis super hunc famulum tuum N .- 69 VO - ...donativa perveniat, prestante D. n. 1. C. - Post adeplam dignita­lem : Deus cui ornnis potestas et dignitas famulatur, da famulo tuo... iugiter pla­cere contendat. Pero El paagat"r miua ordine sU().•

Fol. 6g vO.• Consecratio virginis que in diebus solennibus facienda est. VirgoDeo dicarula, f>osJ '-',/roit"m et collulam, priNSqUam kgalur epislda, ante tt/lare t'tnial...- 73 - ...et missa /iniat"r ordùu SUD. • Cet ordo a été publié par MARrtNE, op. cil.,lib. II, cap. VI, ordo VI; t. II, 537-538. (Aucune mention de l'anneau ni de lacouronne.) - 73.• Benedictio vestimentorum vidue que fuerit castitatem pro­fessa.• -73 vO.• 1neipit benedictio abatisse. Post evangelilun, prosternai se e!ecla al/lea/tare cum duablls vel tribllS de soribus (sic) SIÛS, /ialltql~ ibi letal/iae. Q"iblIS expie.lis, 6enuical eam episcopllS, im:linalo capite, dicens ... Exaudi, Domine, precesnostras, et super hanc famulam tuam N. spiritum tue benedictionis emitte... ­75. Tt4K(; det ei regu/am : Accipe regulam sande conversationis... - Seqlllïur ;Domine Deus omnipotens, qui sororem Moysi Mariam....

Fol. 75 vO•• Incipit consecratio regis. COn$«f'atuiu,,, regem de conveniu seniol1tmduo episcopi per m4nus pr04Ul4nJ (sic) ad udesiam, et corus tUctHJkt antiphonam :Finnetur manus tua... - Penoeniens ad uclesiam, prOStUlUlt se SlIPet' pavirruntllmante allare. Pavimentllm autem slnt"m sil tapetibflS et pal/iis. Finita antipMlIa,fiat htania, et episcopi prosternatll se supra pavirruntum hinc et inde cirta e1ectllmregem. Expieta afl/em ietania, erigant se. Ercc/fts af,tem ab cis elcetus rex, lice triasert/a/flru". se esse promitat diccns - 76 - In Christi nomine, promitto hec triapopulo christiano michi subdito... Et resfxmdcant omncs ; Amen. His expletîs. unusepiscofxwum alJoquatllt populum si tali principi ac rectori se subicue ac ill.ssionibflSciu.s obtcmperare t'tlitd. TUlIc a circumslante dno et populo resf>ondeatur: Volumuset conœdimus. Postca. I1et'O, co det'Ote inclina/o, dicantllr a. mctropolilano scquentesorationes... - 78 VO. Tune de,""," ab ipso me/ropolilano unguantur siM mallus thoko stlllcli/icato ; Unguantur manus iste de oleo sanctificato... - 79 va. PosUa.vero peetllS et scapule ambeque compages brachiorum ipsî"s flnguantur de supra dictoolto, et dc codem crux fiat super capltt eÎIIS, et postea de crîsmatc, et dicantur sequetltesoralioncs... - 80 VO. Postea ab episcop14s (sic) enstl" accipiat... -81. Accinctusa.u/tln ense, similiter armillas accipiat... - Cum datur pallium... - Cum capiticorona ùlIpotlÎlur... - 81 vO. Cum datur anulllS... - Cum datur sceptrum... - 82 VO.

Tune detur ei virga ... - 83...Coronatus all/em osculetur episcopos a quiblls postducatur Itonori/ice ad regale solium, choro ct",tanle Itymnllm Te Deum laudamusQuo ad /ÎPJ.em paducto, dicat nutropolitanus... • - 8) va. Intronisation.

Fol. 83 va.• Incipit consecratio regine. Qt4e propter iumori/icenJia". regis abepiscofJo sacra alto super t'tTticcm f>er/undettda est, et 1'" «desia. cora'" opIimatibusante sUare: Deus qui solus habes immortalitatem lucemque habitas inacessibilem...

Page 6: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

1

190 LES POliITlnCAlJX JlAliIUSCJUTS

_ 84 - ... toto corde perficiat. Pero _ U.gUlUU" OÙO urtdo : ln Domine Fatriset F. et S. s. prosil tibi hcc unetia olci in - 84 vo - honorem et confirmationemetemarn in s. s. Amen... - Hie de/ur Il'''"'" : Accipe anulum fidei, signaculumsinccnlatis (sic) ... - HK txWtmdur : Accipe coronam glorie, honorem iocunditatis..._ 85. Bel'diclio rorOfK regù : Deus tuorum corona fidelium, qui in capitibus eorompoois coronam de lapide precioso, benedic et sanctifica... - Blllldjetio cuiu.scumqweregtdi.s o,.,uultltlti : Deus ru regum et Dominus dominantiurn, per quem regesregnant... - 85 vO - ••.sine fine possideat. Pero •

Fol. 85 vo.• Qualiter concilium agatur provinciale. prima. secunda et terciadie. Sa"da S)"Wdu.s bis j" lII"no d«rtlJitltabere '(meilia : 'muns utflle. aJiwl te.mpore.utumni... - 87 ....... Sermo il& CMIventu prubîtuorum ab episcojx> diundw vd jn

s'-'lOdo : Fratres presbiteri et sacerdotes Domini, cooperatores nostri ordinis estis..._ 9" v" - ...bonis studeatis operibus adimplere, prestante D. n. 1. C. qui cumPatre...• C'est le sermon attribué à saint Ulric, évêque d'Augsbourg (923-973).P. L., t. CXXXV. I07I-I074. (Quelques variantes.) - 92.• ...Et sinodus terCÛl

die sic solva!llr. • - 92 VO. Litanies: •...s. Silvester; s. Martine, II ; s. Nicholae ;s. Benedicte; omnes sancti confessores... - 93... Ut archiepiscopum nostrum etomnes gradus ecclesie in sancta religione conservare digneris... Ut presentemfrn.trem nostrum electum antistitem benedicere....

Fol. 93.• Incipit ordo qualiter domus Domini consecranda est. Primitus enim,"onvenit ut presul et ceteri minis!ri aeccksie indllanl- 93 v" - se vutime"tis sacris"un q'libllS divinllm mù,isferium adimplere debent, et dllm se ind,.unJ, didis conslletispsa/mis. id est: Iudica me, Deus... hanc oratiOlUm diud: Deus qui paterna maiestateignea claustra dirupisti infernorum... - Poslta veniat anle /wstium ecclesie quedtdicanda est, ca'l!a'uio sonoriter ha'u; alltip/wnam : Zachee. festinans, descende...- 94. Et i/lumine.u,.r d1wiÙcim candele, et ponantur de/oris per circuit'lIn mlesieque dtdicanda est. et ter circumeal ipsam ec;cksiam cum sancta crute et sanctorumreliql4iis canfando letaniam qr4e MC modo i"c/wanda est... - 94 ..,0 - ...s. Dionisic. s. t., s. Maurici c. s. t., s. Gervasi; s. Protasi; 55. Marcelline et Petre; omnessancti martires ; s. Silvester; s. Martine; s. Augustine; s. Leo; s. Gregori ; s. Romane;s. Audoene; s. Nicholae; s. Ounstane; s. Ieronime; s. Benediete; omnes saneticonfessores.... - La suite de cet ordo «fol. 95 à lIS) est apparentée d'assez prèsà l'ordo du pontifical de Winchester (Rouen, bibl. mu,.., ms. J69; éd. WILSON,p. 73 à 100) ; je note cependant plusieurs divergences.

Fol. liB \.0•• In conseeratione cimiterii. Primu". lact4J episcopus exorcismumsalis et aq'le cum bendictimu'/ms ecrumdem... _ 121 ..,o. In reconciliatione aitaris,v~1 sacri loci, seu cymiterii ubi sanguis fuerit effusus aut homicidium factum. autahqua splncicia publiee perpettata. Primum w"iat episwf>14s nU ipSll," eedesi"'"CMm ~kro d populo... • Cet ordo (fol. 121 ..,0 à 126) a été publié par MARTtNE. op.CIl., !lb. II, cap. XV, ordo V; t. II, 7C)8-800. _ 126 ..,o.• Oratio in oonsecrationc

Page 7: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

P....RIS. - N....TIONALE 191

baptisterii que ab episcopo dicenda est ... - 127. Missa in consecratione baptisterii~ 127 vo. Prefatio ciborii, id est, umbraculi altaris. - 128 VO. Incipit benedictioad vestimenta saœrdotalia seu levitica. - 130. Oratio ad consecrandum offerto­rium, lintheamina. - 130 VO. Renedictio corporalis. - 131 VO. Oratio ad patenamconsecrandam. - 132. Oratio ad calicem benedicendum. - 132 VO. Benedictioeucharistialis vaseuli. - 133. Benedictio turibuli. - 133 VO. Benedictio vel con­secratio thimiamatis sh-e incensi. - 1]4 ve. Benedictio generalis ad cultum ecclesie:Deus qui diversa ad tabemaculum federis omamenta...•

FoL 135.• In consecratione sancte crucis. Primu,n letanie agamllr... - 138 vo.Ad signum ecclesie benedicendum. Primum letanie agalllur... - 141 vo. Ad seri­nium l'el archam veI ipsam [= capsam] benediœndam. - 144 VO. Benedictio can­delarum in Purificatione sancte Marie. - 145 vo. Ordo ad dandam penitentiam.Cu", venerit pmitnls ad sacerdotnn, primo inqlliratllr de peccatis et credulitate Slla,

d si wU dimitlere iJJis qui il$ se fHccavuunt. PostLa lacial puram conlessiOtlem... _148 vo. Exorcismus florum et frondium dominica in palmis. - 150 vo. Reconci­liatio penitentium in cena Domini... - 154 VO. Ipsa die, primo mane, custodes ecdesieordinellt omllia ql4e ad consecrationes oleorum SUllt lIecessaria... - 165 VO. Benedic.tio ignis novi feria seJCta parasceves vel sabbato. - 166. Ordo in die sabhati. ~I&]. Benedictio peregrinorum. - Benedictio ad peras et ad bacuJos.•

Fol. 169.• [Ordo matrimonü.] 11$ slxmsalibvs inquirat saurdos ne quid contrlllegem Dei /ùd. Bemdictio all,"i ad desponsandam mlllierem viro suc... » Ordo publiépar MARTÊNF:, op. cit., lib. l, cap. IX, an. V, ordo IV ; t. Il, 360-363. - 173 VO•

• Ordo ad visitandum infirmum. ln primis canu,"ur ul'km psaJmi et ldania... ­175 vo. Tu* sei/MilUl' benuiiclio cilicii... - 176. Alissa... »

Fol. 177 à 184. De plusieurs mains (xIIe et XIIIe s.) ; pièces relatives au Mont·Saint-MicheL - 177.• In nomine sancte et individue Trinitatis. Lotharius, gratiaDei, rex.. Si ea que predecessores nostri, divina dignatione inluminati ... 1 Copied'un diplôme de Lothaire confinnant la réforme accomplie à l'abbaye du Mont·Saint·Mîchei (7 février 966). Publié à maintes reprises et en dernier lieu par L.RALPHEN, Recueil des actes de Lothaire et de Louis V, rois de Frame, I9OB, p. 53à 57. - 177 vo.• SacrMm dom"i paf'e /oha""is SMper '/Jril:ilegillm UMm. il/ontisSaflldi Mlchadi. : No..-erit cunctorum noticia fidelium quod ego lohannes, pü con·ditoris e1ementia sancte romane sedis existens indignus papa...• Fausse bulle dupape Jean XIII relative à l'élection de l'abbé du Mont-Saint·Michel. Publiée parHALpH.EN, op. cit., p. 57. - 175.• Hanc igitur iam dictus rex Lotharius sacroscripto Lauduni c:œ6rmavit... - Perpendant igitur contemptores huius intermina­tionis quante subiaetant sententie excommunicationis... - 178 VO - ••.de sedictumlatebitur. Il - ln deCf'etis Gregorii pape : Nulli fas est vel velle posse transgrediapostolice sedis decreta... - GregoriNS Man'P1iallO epi~opo Rallenne : Defunctovero abbate, non e::Itraneus nîsi de eadem coogregatione... - 179. bteipll rn'datlo

Page 8: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

Uj:! US PONTIFICAUX lIANUSC"ITS

«clUlt sa...ai MiduuJi$ ."MlIfdl III ""'NU qui tlleitur rUPllba, III oaitluû f>iulih$$ub C/llUûtKrtQ rele Fra1lrorUPII d AutbuU1 episœpo : Pœtquam gens FrancorumChristi gntia insignita longe lateque... - 183 - ...in eodem 1oco operari nondesimt. _ DedU;t1lume saai ImlfJli llC divllulus cwltu$ .,lIibikJ apparlllu : 19itureo die qui est XVII kalc:ndas novembris.. , quotiens desiderium pro...-enerit surnendi.Tu autem, Domine.• Récit, divisé en neuf leçons, de l'apparition de l'archange surle )Iont-Tombe ou )lont·Saînt-)lichel. (Ad. 55., Sept., VIII, 76-19) et BEAURE­

PAIRE (E. de Robillard de), Les curieusu ruhndlu du MOIIt-5al~Miclldpar DmII

TIIomas Le Roy, 1878, t. l, 407-416.Fol. 183 ,.0 et 184. D'une autre main (Xme 5.). - 183 vo.• Anno ab incarna­

natione Domini MLXI, Rannulfus abbas Montîs Sancti Michaelis, vir cautus inregimine tam cleri et populi quam monachilis ordinis, convenit lohannem, vene­rabilem Abrincarum pontificem, super quibusdam gravaminibus que fiebant aministris episcopalibus frequentissime super derum et populum Montis... - 184 ­...Talis inter episcopurn et abbatem de villa Montis facta est conventio. - ln mo­nasterio vero Sancti Michaelis in abbatem et monachos et XII canonicos totumius episcopale retinuit episcopus. In monasterio habet offitium facere dedicationîs :vesperas precedentis wei cantabit... - Abbas cum duobus de canonicis bis inanno debet esse ad synodum... Monachi quinta feria Pentecostes venient Abrincascum capite sancti Auberti arl ecclesiam Sancti Andree in qua ipse sedit episcopus...duas villas, Icium scilicet et Genecium, ad usum suum et illorum oontulit. 1 Textepublié par J. PETIT, Theodor; '/XJenitentiale, Il.664, ex Iibro pontificali, ecclesiaeAbrincarum. - MIGNE, P, L., t. CXLVII, col. 265 à 268.

L'origine normande de ce pontifical ne parait pas douteuse: les litanies du fol,94 VO suiflsent à l'établir, Les pièces relatives au Mont-Saint-Michel qui terminentle volume, et qui sont contemporaines du manuscrit ou peu s'en faut, font naturelle­ment songer au diocèse auquel appartenait autrefois l'abbaye fondée par saintAubert. Notre manuscrit serait-il un pontifical d'Avranches? A s'en tenir auxmoyens habituels d'identifier les pontificaux manuscrits, si rien n'y contredit, riennon plus ne permet de l'affirmer avec certitude: saint Miche.l n'est invoqué qu'unefois dans les litanies, et saint Aubert en est absent. D'autre part, pas une fois lediocèse d'Avranches n'est nommé, ni dans l'interrogatoire des futurs évêques ouabbés, ni dans leur profession de foi. Il nous faut d'autres preuves.

Heureusement, elles ne manquent pas, L'ordo ".ÛSQe de notre pontifical (fol. 1

à 7) ressemble d'assez près, malgré trois sikles d'intervalle, à ooui du misseld'Avranches imprimé en J505 (fol. LXXII sq.), Par contre, il diffère nettement del'ordo missQe du Mont-Saint-Michel, tel que nous le connaissons par le manuscrit 42de la bibliothèque municipale d'Avranches (fol. 140 VO i 1<43. Cf. S/W'ante...tairu etMusdJ, t. Il, p. 40.) L'ordo sPOMaiiuPII de Dotte pontifical (fol. 16g à 173) estégalement apparenté de très près à ooui du missel d'Avranches de 1505 {fol.

Page 9: CMN - Paris, Bibl. nat., Ms. Lat. 14832 (Leroquais ...

PARIS. - NATIONALE '93cL"cx.'cv et CLXXXVI). A défaut de comparaisons plus détaillées, et celles-ci ferontdéfaut tant qu'on n'aura pas retrouvé un pontifical manuscrit d'Avranches, cesont là autant de probabilités. En voici une autre: les leçons de l'office de ladédicace qui relatent l'apparition de l'archange (fol. 179 à 183) suc le Mont Tombesont au nomhre de neul et non de douze: indice certain qu'il s'agit d'une égliseséculière et non d'une abbaye, d'Avranches et non du Mont,Saint·MicheJ.

Autre constatation. La note qui se lit en tête du 10L B VO : lIste über est SanctiVictoris Parisiensis... 1 est en écriture du XII1' siècle. Dès cette époque, notre ponti­fical appartenait donc à la bibliothèque de Saint-Victor. Or, au siècle précédent,entre 062 et 071, Achard, deuxième abbé de Saint-Victor, avait été évêqued'Avranches. Si nous rapprochons ces différentes données, est-il téméraire de sup­poser que notre pontifical aura été offert à la grande abbaye parisienne, soit duvi.vant d'Achard, soit après sa mort? Notre manuscrit serait donc en définitiveun pontifical à l'usage d'Avranches qui aurait appartenu dès le XIII' siècle à l'ab­baye de Saint-Victor. C'est à Saint-Victor de Paris que Martène l'a consulté.Nous avons vu plus haut que Martène en avait publié plusieurs passages aprèsavoir intitulé le manuscrit, je ne sais pourquoi: 1 Liber ritualis ,.

Parchemin. - 184 Il. à longues lignes, plus les feuillet! préliminaires A et B. - 220 sur 152mill. - Aucune décor;ltion. - lnitia.les vermillon vert et azur altemath-ement. - Çà et li,quelques pikes de cbnt notées fol. 93 "'" et rp : neumes acunu fnnçais.

Rel parchemin sur carton aux armes de Saint-Victorde Paris. (Saint-Victor, gg. 14.)-DElbLE(L), C~o.M dts _"I1$(7lls, t. Il, 209. - BEAUREPAIRE (E. de Robillard de), Lu curieuses,uAncAu d. AtMJI...Saillt-Jl,fic/fd pa, /)(Mf T1slwIuu Lt Roy, 1878, t. l, 407'417. _ STEIS (H.),Bibl. ri". lÛt cartJai,u l'all(.'s, 1907, P.277. nO 2014. - HALPHElf (Louis) et loT (Fer­dinand), RtelUll des llQu de LclMi,e a de Louis V, dans Rtelleil du "Istoriell' de kI F,.'nJ:'.CIon,tes a dipJ6mu "l4Ji!s Il floisJoi" de F,a1KI, IgoS, p. 53 à 57.

155. PONTIFICAl. ROMAIN. XIV' SltCLE, MIUEU OU 2' MOlnt

Paris : Bibliothèque nationale, ms. lat., 15619-

En tête du fol. A et en écriture du XV' siècle: 1 G. D. U) cantor LugdunensiseccJesie. Lugdunum.• - 1. Ancienne cote: 1 Pontificale, 27.• - D'une autre écri­ture (X~ s.) : • Benedictio anuli pontifica1is. - 1 vO. Benedictio corone sponse. 1

Fol. 2. " Ordo septem ecdesiasticorum graduum et in gradibus ordinandi, setante omnia clericum faciendi. Prepnali.o. Et diC4lur slando el si'U ",itra : Oremus.Dilectissimi fratres, Dominum nostrum Ibesllm Chrïstum... - 3 vO. Ad barbamtondendam. - 4. De offitio cantons sive psalmiste. - 4 vo. De offitio hostiarü.- 5 va ..Jectoris... - 7 ...exorciste... - 8 ...acoliti... - 10 vO ••.subdiaconi...(Aucune mention de l'amict, ni de l'épistolier: celle de la tunique a été ajoutée

_ ......,"., 100. - T. Il. OJ


Recommended