Anna Niedzielska Politechnika Cz stochowska Aneta Herbu – autor spoza uczelni

PROMOCJA CZ STOCHOWY JAKO KLUCZOWY

ELEMENT MARKETINGU TERYTORIALNEGO MIASTA

CZESTOCHOWA PROMOTION MARKETING AS A KEY

ELEMENT OF THE CITY OF TERRITORIAL

STRESZCZENIE

Marketing terytorialny jest stosunkowo nowym trendem powsta ym na bazie innych typów marketingu,

tj. marketingu przemys owego, marketingu us ug i marketingu spo ecznego. Jego ide przewodni jest za o enie,

i lokalne w adze kieruj swoj dzia alno marketingow do okre lonych grup docelowych, w celu zaspokojenia

ich potrzeb i zapewnienia im jak najlepszych warunków do ycia, wypoczynku czy prowadzenia dzia alno ci

gospodarczej. Coraz powszechniejsze staje si rozpatrywanie jednostek terytorialnych w kategoriach

„przedsi biorstwa”, które musi by w a ciwie zarz dzane, efektywnie komunikuje si ze swoimi interesariuszami

i zachowuje dobre relacje z mediami. Charakterystyczna dla marketingu terytorialnego koncepcja marketingu

mix jest najbli sza modelowi 7P w us ugach i wyró nia jednostk terytorialn jako produkt, cen przek adaj c

si g ównie na koszt ycia, dystrybucj rozumian jako mo liwo ci komunikacyjne, promocj mix s u c

komunikacji jednostki z otoczeniem, ludzi reprezentuj cych w adze jednostki, wyposa enie urz dów oraz procesy

s u ce budowaniu relacji jednostki z otoczeniem. Promocja mix stosowana przez jednostki terytorialne, o

charakterze zarówno wewn trznym, jak i zewn trznym, ma coraz szerszy zasi g i wykorzystuje coraz to nowsze

formy, co przedstawiono w niniejszym artykule na przyk adzie promocji Miasta Cz stochowa.

SUMMARY

Territorial marketing is a relatively new marketing trend created on the basis of other trade kinds of

marketing, i.e. industrial marketing, service marketing and social marketing. The idea of territorial marketing

assumes that local government authorities direct their activities to specific target groups, in order to satisfy their

needs and ensure them the most comfortable environment to live, rest or run a business. It becomes more and more

common that a territorial unit is recognized as a “company”, which has to be managed properly and requires right

communication with its stakeholders and good relations with the media. Marketing mix conception, characteristic

of territorial marketing, is the most similar to “7P” model in services and includes a territorial unit as a product,

price perceived mainly as the cost of life, distribution considered as transport options, promotion mix used for

territorial unit’s communication with its environment, people representing local government authorities,

furnishings of departments nad processes used for building good relations with the stakeholders and the media.

Both internal and exterior promotion mix applied by territorial units has wider and wider range and includes

newer and newer forms, what has been presented in the article below on the example of City of Cz stochowa.

S OWA KLUCZOWE: marketing terytorialny, marketing mix, promocja Miasta Cz stochowa

KEY WORDS: territorial marketing, marketing mix conception

WST P

R. McKenna powiedzia kiedy , e „wszystko jest marketingiem a marketing jest

wszystkim”. Z kolei wed ug D. Peppersa „marketer czasów marketingu masowego by

my liwym, marketer epoki marketingu relacji jest farmerem”1. Wspó czesny marketingowiec

1 Ksi ga Cytatów, „Modern Marketing – magazyn innowacji marketingowych”, na: http://www.modernmarketing.pl/index.php

?pg=cyt [dost p: 14.06.2008], za: D. Iacobucci, Kellogg on Marketing: The Kellogg Marketing Faculty Northwestern

University, John Wiley & Sons Inc, 2000.

64

musi zatem wychodzi naprzeciw oczekiwaniom klientów, zna je z wyprzedzeniem, dzi ki

umiej tnym badaniom marketingowym i analizom rynku, a nast pnie przygotowywa ofert

w pe ni odpowiadaj c potrzebom docelowych segmentów. Podstaw wspó czesnego

marketingu jest orientacja „od zewn trz do wewn trz”, a wi c traktowanie potrzeb nabywców

jako nadrz dnej wytycznej do dzia a organizacji, a ich satysfakcji jako wyk adnika warto ci

oferty uwzgl dniaj cej ró ne kategorie produktów (dobra materialne, us ugi, idee,

organizacje, ludzie czy miejsca).

Powy sza zasada dotyczy wszystkich bran , rynków i organizacji, zarówno

zyskownych, jak i non-profit. Obecnie produktem staj si tak e jednostki samorz dowe. Ich

rozwój zale y nie tylko od w a ciwego zarz dzania danym miejscem, jego warunków

naturalnych, potencja u gospodarczego, umiej tnego wykorzystania rodków unijnych, ale

równie od przychylno ci ró nych grup interesariuszy, tj. mieszka ców, turystów,

inwestorów, liderów opinii, mediów itd.

Charakterystyczna dla marketingu terytorialnego koncepcja marketingu mix najbli sza

jest modelowi „7P” stosowanemu w us ugach. W jej obr bie wyró nia si takie elementy

jak2:

produkt (miejsce jako produkt oraz jego subprodukty terytorialne, tj. sfer turystyczn ,

inwestycyjn , mieszkaniow , socjaln , handlowo-us ugow , o wiatowo-kulturaln ,

mi komunikacyjnymi na terenie danego miejsca

s u ce budowaniu jak

zeniem,

pami docelowymi,

d

pobudzenie zainteresowania oraz przyci gni cie

poten

dnim odno nikiem do podstrony po wi conej inwestycjom danej

jednostki terytorialnej.

targowo-wystawiennicz , rekreacyjno-sportow i publiczn ),

cen rozumian jako koszt ycia, inwestowania i wypoczynku w danym miejscu,

dystrybucj uto samian z mo liwo cia

oraz mo liwo ciami dotarcia do niego,

promocj mix obejmuj c dzia ania z zakresu reklamy, marketingu bezpo redniego,

sprzeda y osobistej, promocji sprzeda y i public relations

najlepszych relacji danej jednostki terytorialnej z jej otoc

ludzi reprezentuj cych okre lone jednostki terytorialne,

otoczenie fizyczne, np. wystrój i wyposa enie urz dów, warunki pracy urz dników,

procesy s u ce usprawnianiu wspó pracy w adz samorz dowych z gru

o których kierowane s dzia ania z zakresu marketingu spo ecznego.

Promocja wydaje si by najbardziej powszechnie i wiadomie wykorzystywanym przez

jednostki samorz du terytorialnego elementem marketingu mix. Kampania promocyjna

jednostki osadniczej mo e by skierowana zarówno do wewn trz jak i na zewn trz tej

jednostki. Celem kampanii wewn trznej jest uzyskanie akceptacji i przychylno ci dla dzia a

podejmowanych przez gmin , powiat czy miasto. W drugim przypadku najbardziej liczy si

pozytywnie postrzegany wizerunek,

cjalnych turystów i inwestorów3.

Ze wzgl du na przedmiot promocji wyró nia si promocj gospodarcz , spo eczn i

kulturow4. Promocja gospodarcza skierowana jest do aktualnych i potencjalnych

inwestorów, za jej szczególnym celem jest tworzenie nowych i wspieranie ju istniej cych

inicjatyw gospodarczych. Taka promocja obejmuje wszelkie dzia ania w adz lokalnych

(samorz dowych) przyczyniaj ce si do stworzenia pozytywnego klimatu inwestycyjnego.

Dobrym narz dziem do zaprezentowania osi gni w tym zakresie mo e by strona

internetowa z odpowie

2 A. Szromnik, Marketing terytorialny. Miasto i region na rynku, Wolters Klowers Polska-OFICYNA,

Warszawa 2007, s. 72. 3 J. Klisi ski, Z. Widera, Marketing samorz du terytorialnego-aspekty lokalne, Wydawnictwo Unikat 2.

Katowice 2006, s. 88. 4 M. Marks, Typy dzia a promocyjnych podejmowanych w gminach wiejskich, [w:] Marketing terytorialny,

red. T. Markowski, Studia KPZK tom CXII, Polska Akademia Nauk, Warszawa 2002, s. 209.

65

Promocja spo eczna w regionie dotyczy m.in. integracji spo ecznej, ma na celu

zapewnienie miejsc pracy mieszka com, wzrost aktywizacji zawodowej, wspieranie

innowacyjnych dzia a w regionie, zapobieganie bezrobociu i marazmowi mieszka ców.

Z kolei promocja kulturowa dotyczy prezentacji walorów kulturalnych danego miejsca.

Zarówno instytucje kulturalne, jak i organizowane koncerty sk adaj si na atrakcyjno

regionu. Ka da jednostka ma w swoim kalendarzu okre lone imprezy, które mog j

promowa zarówno w regionie, jak i poza nim. Warto znale w danym miejscu co

wyj tkowego, co mo e przyci gn uwag nie tylko mieszka ców, ale i zainteresowanych

kolorytem lokalnym turystów i kreowa wizerunek jednostki osadniczej jako miejsca, które

czuje potrzeb wyra enia w asnej to samo ci.

Kampania promocyjna jest jednym z dzia a maj cych docelowo doprowadzi do

wzrostu gospodarczego jednostki administracji terytorialnej. Powinna by tak e powi zana ze

strategi jej rozwoju, tj. jej wizj i celami strategicznymi. Jednostki administracji terytorialnej

podejmuj ró norodne dzia ania promocyjne. Ich celem jest zazwyczaj zwi kszenie

zainteresowania dan jednostk administracji terytorialnej lub utrzymanie atrakcyjnego

wizerunku na zewn trz, zaprezentowanie jej produktu marketingowego w celu zach cenia

potencjalnych inwestorów, turystów oraz innych grup docelowych do skorzystania z oferty.

Jako rodki promocji mix wykorzystuje si ca y zestaw narz dzi, najcz ciej integruj c je w

celu zwi kszenia efektywno ci dzia a . W niniejszym opracowaniu skupiono si na

prezentacji wybranych dzia a promocyjnych Miasta Cz stochowy, które s u poprawie jej

wizerunku i budowaniu w a ciwych relacji z otoczeniem.

2. PROMOCJA CZ STOCHOWY

Cz stochowa przywi zuje ogromn wag do promocji miasta. W celu skupienia i

ujednolicenia dzia a promocyjno-informacyjnych, zlecanych dotychczas podmiotom

zewn trznym, powo ano w 2003 roku Wydzia Komunikacji Spo ecznej (obecnie Wydzia

Kultury i Promocji), który zajmuje si planowaniem, organizacj i kontrol dzia a

promocyjnych.

Cz stochowa promuje si zarówno na poziomie ogólnopolskim, jak i lokalnym

skupiaj c si na zatrzymaniu mieszka ców w mie cie, zach ceniu m odych ludzi do powrotu

do Cz stochowy po studiach, poprawie jako ci ycia spo eczno ci lokalnej oraz rozwoju

gospodarczym.

W zakresie ogólnopolskiej promocji Cz stochowy miasto koncentruje si m.in. na

samodzielnych kampaniach promocyjnych, jak równie realizowanych przy udziale innych

podmiotów, organizacji imprez medialnych, promocji miasta na krajowych i zagranicznych

targach, a tak e na wydawaniu artyku ów promocyjnych w prasie ogólnopolskiej i bran owej

oraz w ró norodnych wydawnictwach zewn trznych.

W ramach komunikacji ze spo eczno ci lokaln realizowane s dzia ania promocyjne

polegaj ce na organizacji miejskich imprez oraz wystaw. Ich g ównym zadaniem jest

integracja mieszka ców Cz stochowy, upowszechnienie idei samorz dno ci oraz reklama

oferty kulturalno-rekreacyjnej.

Bardzo przydatne dla dzia alno ci promocyjnej sta o si równie stworzenie tzw.

umbrella message, czyli has a przewodniego dla danej jednostki, które jest z ni kojarzone i

wykorzystywane w materia ach promocyjnych. W przypadku Cz stochowy has em takim jest

slogan „Cz stochowa to dobre miasto”. W odniesieniu do inwestorów stosuje si najcz ciej

has o „Cz stochowa – good city for good business”, a do turystów – „Cz stochowa zaprasza”

oraz w wersji angielskiej „Cz stochowa invites”. Miasto stosuje obecnie szeroki wachlarz

dzia a promocyjnych, co potwierdzaj przedstawione poni ej przyk ady.

66

2.1. OGÓLNOPOLSKIE KAMPANIE PROMOCYJNE

Cz stochowa oraz Jura Krakowsko-Cz stochowska by y w ostatnim czasie promowane

na krajowych terminalach lotniczych w ramach autorskiej lotniskowej kampanii promocyjnej

Urz du Miasta „Cztery pory roku na Jurze” (rys. 1).

Dzi ki funduszom unijnym, uzyskanym w ramach Regionalnego Programu

Operacyjnego, dzia anie 3.4 – Promocja Turystyki, mo liwe by o umieszczenie na terenie 8

portów lotniczych (m.in. Katowice Pyrzowice, ód , Kraków, Warszawa, Szczecin,

Wroc aw) billboardów, plakatów, folderów, ulotek oraz wy wietlenie spotów reklamowych

zapraszaj cych do Cz stochowy i na Jur Krakowsko-Cz stochowsk . Kampania ta

obejmowa a tak e 18 bezpo rednich akcji zach caj cych do odwiedzenia Cz stochowy.

Wszystkie wykorzystane formy promocyjne, tj. kasetony reklamowe, billboardy, ulotki,

reklamy w czasopismach wydawanych przez przewo ników oraz stoiska reklamowe

wykorzystane w kampanii oznakowane by y has em promocyjnym „JuRajsko aktywni” lub

„Cz stochowa & Jura. O ka dej porze roku”. Na rys. 2 przedstawiono formy promocyjne

wykorzystane w kampanii. Kampani wyceniono na 800 000 z , z czego 85% pokryto z

dofinansowania unijnego.

Rys. 1. ,,Cztery pory roku na Jurze” – plakat kampanii

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

67

Rys. 2. Kampania „Cztery pory roku na Jurze”

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

Cz stochowa jest promowana na lotniskach, gdzie s umieszczone kasetony

promocyjne, wy wietlane spoty reklamowe w systemie ekranów wizyjnych oraz

dystrybuowane ulotki i foldery reklamowe. Dodatkow form dzia a promocyjnych

w ramach tej kampanii s spoty promocyjne wy wietlane w poci gach relacji Kraków

G ówny – lotnisko Kraków Balice (rys. 3).

Cz stochowa promowana jest tak e w ramach umów z innymi przewo nikami

regionalnymi. W ród najistotniejszych form promocyjnych na rodkach transportu (rys. 4)

nale y wymieni :

reklam Cz stochowy na autobusach kursuj cych mi dzy centrum Katowic a lotniskiem

Katowice Pyrzowice,

reklam na busach kursuj cych na trasie Cz stochowa – Katowice Pyrzowice,

promocj portalu: www.czestochowa.pl na lokalnych rodkach transportu (tramwaje

i autobusy MPK Cz stochowa).

Rys. 3. Kasetony promocyjne na polskich portach lotniczych

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

68

Rys. 4. Promocja Cz stochowy na rodkach komunikacji

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

Kampanie organizowane na mi dzynarodowych portach lotniczych i wykorzystuj ce

rodki transportu publicznego maj za zadanie zareklamowa Cz stochow w ród jak

najszerszego grona odbiorców. Ich zalet jest to, e docieraj do bardzo ró norodnego

audytorium, czyni c Cz stochow i jej okolice rozpoznawalnymi poza granicami kraju.

2.2. PROMOCYJNE WYDARZENIA MEDIALNE

Przy pomocy mediów ogólnopolskich Cz stochowa promowana jest na terenie ca ego

kraju, a prezentacja miasta w popularnych programach telewizyjnych pozwala dotrze z

przekazem nie tylko do pielgrzymów i turystów, ale tak e do Polonii rozproszonej na ca ym

wiecie. Cz stochowa bra a udzia w realizacji materia u promocyjnego do programów „Dzie

Dobry TVN” i „Wyjazdowa prognoza pogody” stacji TVN, jak równie promowa a si przy

okazji wspó organizacji Indywidualnych Mistrzostw Polski „STRONGMAN” rozgrywanych

na Placu Biega skiego i Arenie Cz stochowa. W ramach cyklu „Lato 2009”, emitowanego

przez telewizj TVP Kraków, pokazano materia promocyjny pt. „Zosta d u ej w

Cz stochowie, bo warto”. Cz stochowa promowa a tak e swoj ofert kulturaln w

programach Telewizji Polskiej S.A.: „Jaka to melodia” oraz „Kawa czy herbata”.

Tak e w prasie po wi ca si du o miejsca promocji Cz stochowy. Artyku y promuj ce

cz stochowskie atrakcje oraz jurajskie walory zamieszczane s m. in. na amach:

ogólnopolskich miesi czników, np. „Familia”,

ogólnopolskich tygodników, np. „Na ywo”,

kwartalnika „ Film, Art & Tourism”,

pisma polonijnego wydawanego w Wielkiej Brytanii -„Dziennik Polski”,

regionalnych gazet, takich jak „Gazeta Wyborcza”, „ ycie Cz stochowy”, „Dziennik

Zachodni”, „Niedziela”,

wydawnictw rozrywkowych, np. wakacyjne wydanie „Krzy ówki Panoramiczne”.

Cz stochowa jest inicjatorem oraz organizatorem wydarze i imprez maj cych na celu

promocj miasta na zewn trz oraz integracj spo eczno ci lokalnej. W ród imprez ciesz cych

69

si du popularno ci , maj cych ogromny wp yw na promocj miasta w 2009 roku, nale y

wymieni :

50-lecie tramwajów w Cz stochowie,

30-lecie I pielgrzymki Ojca wi tego Jana Paw a II do Ojczyzny,

100-lecie Wystawy Przemys u i Rolnictwa,

rekonstrukcj bitwy pod Mokr ,

X dni Europejskiej Kultury Ludowej,

kampani spo eczn „KREWNIACY”,

Marsz Ró owej Wst eczki.

W ramach dwóch ostatnich akcji spo ecznych miasto wspiera szczytny cel,

a jednocze nie postrzegane jest jako zaanga owane spo ecznie i troszcz ce si swych

mieszka ców.

Cz stochowa prowadzi tak e akcje promocyjno-informacyjne podczas cyklicznych

imprez. Do najwa niejszych z nich nale :

Dni Cz stochowy,

Dni Samorz du Terytorialnego (obchody obejmuj : Cz stochowsk Noc Filmow , Piknik

Samorz dowy na Promenadzie Czes awa Niemena oraz ogólnopolsk Pielgrzymk

Samorz du Terytorialnego na Jasn Gór ),

Mi dzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”,

Mi dzynarodowy Festiwal Muzyki „Majowa Nutka”,

obchody „Dnia Papieskiego”.

Od dwóch lat organizowane s m.in. w zmodernizowanej cz ci III Alei Naj wi tszej

Maryi Panny imprezy o charakterze targowym, tj.

Festiwal Dobrego Smaku,

bo onarodzeniowe targi „Gwiazdkowa Aleja”,

„ wi to Palmy Wielkanocnej”,

„Targi Wiosenne”,

„Country nad Wart ”.

Za spraw miejskiego konkursu „Klimaty Cz stochowy” oraz wystawy „Grand Press

Photo” pod koniec 2009 roku Cz stochowa zyska a miano „stolicy fotografii”. Wystaw

po wi con ciekawym miejscom w mie cie, autorstwa lokalnych twórców, po czono w 2009

roku z wystaw zdj prasowych „Grand Press Photo”, nad która patronat sprawowa

miesi cznik po wi cony mediom i reklamie „Press”. Dzi ki takiemu dzia aniu Cz stochowa

zyska a reklam w bran owym czasopi mie ciesz cym si du ym uznaniem czytelników.

Corocznie w Cz stochowie odbywaj si okoliczno ciowe wystawy promocyjne

usytuowane w Urz dzie Miasta, Pawilonie Wystawowym w Parku Staszica oraz w Alejach.

Do ekspozycji, które odgrywaj najwi ksz rol promocyjn , nale :

„Klimaty Cz stochowy”,

„Projekt Aleje”,

„ wiatowy Kongres Cz stochowian”,

„Jurajskie okolice – promocja Miasta i Jury”,

„Cracovia Sacra” – krakowska noc sakralna, podczas której prezentuje si Cz stochow .

Wystawy organizowane w mie cie przyci gaj mi o ników sztuki fotograficznej z ca ej

Polski, przyczyniaj c si bezpo rednio do promocji miasta.

2.3. PROMOCJA POPRZEZ WYDAWNICTWA I MATERIA Y PROMOCYJNE

Miasto realizuje polityk promocyjn w sposób bardzo ró norodny. Jednym z istotnych

elementów tego procesu jest dzia alno wydawnicza. Obejmuje ona opracowywanie

70

i dystrybucj ulotek, broszur, folderów, które przeznaczone s dla mieszka ców miasta,

turystów oraz pielgrzymów. Najbardziej istotne informacje z punktu widzenia

funkcjonowania miasta, jego dzia a na polu kultury i sztuki, turystyki, organizacji czasu

wolnego zamieszczane s w „Informatorze Urz du Miasta Cz stochowy” oraz

w miesi czniku: „Co, gdzie, kiedy w Cz stochowie” (rys. 5).

Rys. 5. Cz stochowskie wydawnictwa cykliczne

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

Publikacje promocyjne miasta Cz stochowy (rys. 6) eksponuj jego walory turystyczne,

kulturalne, eksponuj c jednocze nie najwa niejszy obiekt zabytkowy, tj. Jasn Gór . Na

przestrzeni ostatnich lat ukaza y si nak adem Urz du Miasta nast puj ce publikacje:

„Cz stochowa i okolice – informator dla pielgrzymów i turystów”,

„Zosta d u ej w Cz stochowie, bo warto… propozycje wycieczek” – folder tematyczny

z 2009 roku wraz z folderem „LATO 2009. Zosta d u ej w Cz stochowie, bo warto …” –

tworz cy seri zawieraj c letni ofert rekreacyjno-kulturaln ,

„Cztery Pory Roku na Jurze” – w sk ad publikacji wchodzi folder, mapa, ulotka

„JuRajsko aktywni”,

„Cz stochowa zaprasza” – folder zdj ciowy w j zyku polskim, angielskim, w oskim,

hiszpa skim, niemieckim, francuskim oraz rosyjskim,

„Cz stochowa to dobre miasto” – folder w wymienionych wcze niej j zykach,

„Cz stochowa to dobre miasto” – pocztówka,

„Cz stochowa to dobre miasto” oraz „Jasna Góra w zbiorach Muzeum

Cz stochowskiego” – teka grafik,

„Cz stochowa to dobre miasto” – album,

„Cz stochowa zaprasza” oraz „Jura zaprasza” – informatory turystyczne w j zyku

polskim, angielskim, francuskim, niemieckim, w oskim, hiszpa skim, rosyjskim

i litewskim,

„Cz stochowa zaprasza”, „Kaplica Matki Boskiej na Jasnej Górze”, „Cz stochowa to

dobre miasto” - plakaty tematyczne,

„Cz stochowa i okolice” - informator dla turystów i pielgrzymów,

„3 wiatowy Kongres Cz stochowian 2009” – pocztówka,

„Cz stochowa to dobre miasto” – film promocyjny,

„2 wiatowy Kongres Cz stochowian” – wydawnictwo informacyjne,

folder informacyjny Miejskiego Systemu Informacji Turystycznej,

71

„Witamy w mie cie. Welcome to city” – p yta CD/audio z utworami zespo u Nefre,

singiel zespo u Nefre zawieraj cy trzy utwory po wi cone Cz stochowie, p yta CD

z zarysem granic miasta,

„Cz stochowa” – ulotka lotniskowa oraz banner informacyjny,

„Samorz d Energetycznie wiadomy” – ulotka informacyjna w postaci elektronicznej,

plakaty informuj ce o imprezach oraz inicjatywach miejskich, takich jak: Dzie

Samorz du Terytorialnego, Dzie Papieski, Piknik „Country nad Wart ”, konkurs

„Klimaty Cz stochowy”,

kalendarze kieszonkowe i cienne ze zdj ciami najbardziej urokliwych zak tków miasta.

Rys. 6. Publikacje promocyjne Cz stochowy

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

Cz stochowa czynnie dzia a w stowarzyszeniu zrzeszaj cym o rodki kultu Maryjnego,

dzi ki czemu materia y promocyjne o mie cie znalaz y si w mi dzynarodowej publikacji

zewn trznej „Shrines of Europe”. Zewn trznymi materia ami promocyjnymi, zawieraj cymi

informacje o mie cie, by y równie „Encyklopedia polskiego Reggae i Ska” oraz

ogólnopolskie wakacyjne wydanie „100 krzy ówek panoramicznych” firmy Technopol. Na

rys. 7 przedstawiono przyk adowe wydawnictwa zewn trzne, na amach których pojawi y si

materia y promuj ce Cz stochow .

Cz stochowa by a tak e jednym z mecenasów p yty oraz projektu muzycznego „Jest

dobrze”, po wi conych pami ci Jana Himilsbacha i Zdzis awa Maklakiewicza. Wspó twórc

tego projektu by a grupa Habakuk.

Przygotowane materia y promocyjne podlega y okre lonemu procesowi dystrybucji,

którego celem by o dotarcie do jak najwi kszej liczby odbiorców, stanowi cych populacj

potencjalnie zainteresowanych. Dystrybucj obj to targi krajowe i zagraniczne, polskie

i zagraniczne o rodki informacji turystycznej (w Austrii, Belgii, Francji, Hiszpanii, Holandii,

Japonii, Niemczech, USA, Rosji, Szwecji, Wielkiej Brytanii, na W grzech i we W oszech),

lotniska krajowe, hotele. Punktem kolporta u by y równie : Miejskie Centrum Informacji

i Jasnogórskie Centrum Informacji. Materia y promocyjne przekazywane s równie

regularnie oko o 160 organizatorom pielgrzymek z terenu ca ej Polski odwiedzaj cych

corocznie Cz stochow i Jasn Gór . Wa nym elementem promocji miasta, zawieraj cym

wszystkie istotne informacje w postaci elektronicznej, jest zespó infomatów (infokiosków),

z których bezp atnie mog skorzysta wszyscy zainteresowani. Materia y promocyjne

72

przekazywane s równie szko om, stowarzyszeniom, instytucjom, klubom sportowym,

w zwi zku z organizacj imprez lub wymian mi dzynarodow .

Rys. 7. Wydawnictwa zewn trzne promuj ce Cz stochow

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

Poza publikacjami miasto dysponuje tak e takimi materia ami promocyjnymi jak:

pendrive’y z napisem: www.czestochowa.pl, d ugopisy, parasole reklamowe, breloki do

kluczy, pocztówki, koszulki, naklejki z herbem miasta, torby promocyjne z nadrukiem,

materia y multimedialne, zapa ki reklamowe i podk adki pod mysz. Miasto przygotowuje

tak e multimedialne prezentacje po wi cone istotnym miejskim wydarzeniom. Takie

multimedialne wizytówki miasta wydawane s w ró nych j zykach. Na rys. 8 przedstawiono

wybrane materia y promocyjne i multimedialne oferowane przez Cz stochow .

Bardzo znacz cym dzia aniem promocyjnym miasta by o wydanie przez Narodowy

Bank Polski monety kolekcjonerskiej z Cz stochow w ramach serii „Miasta Polskie”.

Ponadto jednym z elementów upami tniaj cych 100 rocznic Wystawy Przemys owo-

Rolniczej, która odby a si w Cz stochowie w 1909 roku, by a edycja lokalnego dukata

zwanego „cz stochem”, istotnego z punktu widzenia kolekcjonerskiego.

Do dzia a promocyjnych, kszta tuj cych wizerunek miasta, zaliczy nale y równie

u ywanie herbu Miasta Cz stochowy oraz obejmowanie patronatem Prezydenta Miasta

Cz stochowy imprez o charakterze lokalnym i ponadlokalnym. U ywanie herbu obwarowane

jest szczególnymi zasadami uj tymi w zawartej umowie, okre laj cej prawa i obowi zki stron

wynikaj ce z u ywania herbu.

2.4. SYSTEM INFORMACJI MIEJSKIEJ (MIEJSKI SYSTEM INFORMACJI TURYSTYCZNEJ (MSIT) WRAZ Z INFORMACJ WIZUALN NA OBSZARZE MIASTA)

Miejski System Informacji Wizualnej stanowi przede wszystkim tablice informacyjne

zlokalizowane w strategicznych miejscach miasta z punktu widzenia dost pno ci dla turystów

i pielgrzymów, oznakowanie informacyjne ci gów ulicznych oraz tablice informacyjne na

budynkach, istotne dla prawid owej orientacji osób i pojazdów poruszaj cych si po mie cie.

73

Równie wa ne z punktu widzenia komunikacyjnej orientacji i dost pno ci struktury miejskiej

by y plany miasta, rozmieszczone w 50 punktach na elementach tworz cych wiaty przystankowe.

Rys. 8. Przyk adowe materia y promocyjne Cz stochowy

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

W ramach realizacji informacji wizualnej Miejskiego Systemu Informacji Turystycznej

na terenie Cz stochowy rozmieszczono:

50 infomatów zawieraj cych komplet danych w postaci elektronicznej informacji

dotycz cej miasta, o charakterze bezp atnym i ogólnodost pnym,

32 tablice zbiorcze zawieraj ce plan miasta z legend ,

47 s upków z tabliczkami informacyjnymi dla pieszych, kieruj cymi do znacz cych obiektów

miasta,

31 tablic zawieraj cych informacje o wa nych obiektach miasta,

46 tablic przystankowych,

22 tablice informacyjne dla ruchu ko owego.

Spójnym elementem tego systemu by o wydanie w 2008 roku folderu informacyjnego,

w którym opisano wszystkie elementy Wizualnego Systemu Informacyjnego Miasta.

Istotn rol w tworzeniu spójnego Systemu Informacji Miejskiej odgrywa a mo liwo

uzyskania informacji na no nikach elektronicznych. W dobie powszechnej informatyzacji

oraz dost pu do internetu, ten obszar promocji miasta wydaje si by niezwykle istotny. W

zwi zku z tym rozbudowano cz stochowski portal turystyczny www.info.czestochowa.pl i

przygotowano w nim baz danych zawieraj c 3000 zwi z ych informacji dotycz cych

funkcjonuj cych instytucji, zabytków, o rodków kultury, sportu, atrakcji turystycznych, bazy

noclegowej itp. W celu zapoznania odbiorców z obszarem dzia alno ci samorz du oraz

podejmowanych inicjatyw przygotowano i wyeksponowano na terenie miasta

wielkoformatowe wydruki promuj ce budow wielofunkcyjnej hali sportowej, przebudow

Filharmonii Cz stochowskiej, modernizacj ci gu Alei Naj wi tszej Maryi Panny oraz

organizacj Multicentrum. Portal funkcjonuje w j zyku polskim, angielskim, ukrai skim

i litewskim, odwiedzaj go internauci z oko o siedemdziesi ciu krajów. Portal

www.czestochowa.pl, posiadaj cy rozleg zawarto informacyjn , oceniony zosta

pozytywnie przez ankietowanych, z których ponad 60% stanowi aktywna wirtualnie

spo eczno miasta. Badania opinii publicznej przeprowadzone zosta y przez niezale n

Agencj Badawcz REOPINION. Zgodnie z obowi zuj cymi przepisami obligatoryjnymi

miasto prowadzi witryn informatyczn , która stanowi Biuletyn Informacji Publicznej.

Zamieszcza si na niej wszelkie informacje dotycz ce organu stanowi cego, jakim jest Rada

74

Miasta, oraz organu wykonawczego, którym jest prezydent miasta. Obowi zek prowadzenia

Biuletynu Informacji Publicznej dotyczy równie wszystkich jednostek organizacyjnych

gminy, w my l zasady jawno ci podejmowania decyzji w yciu publicznym. Z informacji

zamieszczanych w BIP korzysta rocznie ponad 600 000 u ytkowników.

2.5. MIEJSKIE CENTRUM INFORMACJI

Miejskie Centrum Informacji mie ci si w III Alei Naj wi tszej Maryi Panny,

w bezpo rednim s siedztwie parków podjasnogórskich. Lokalizacja taka w sposób pozytywny

wp ywa na realizowany obszar dzia a . MCI jest jednym z nowocze niejszych w kraju

centrów obs ugi turystycznej miasta. Przystosowane jest do obs ugi niepe nosprawnych,

wyposa enie stanowi infomat dotykowy oraz ekran telewizyjny, na którym zainteresowani

zobacz informacje o aktualnych wydarzeniach w mie cie oraz zapoznaj si z filmami

promocyjnymi. Jednostka wyposa ona jest przede wszystkim w kompletne materia y

promocyjne Cz stochowy, które ukaza y si drukiem, w nak adach pozwalaj cych realizowa

w sposób ci g y okre lone zadania. Centrum s u y tak e pomoc przy rezerwacji miejsc

noclegowych w mie cie i jego okolicach, przy wynajmowaniu przewodników po mie cie,

Jasnej Górze oraz Jurze Krakowsko-Cz stochowskiej. Pracownicy centrum czynnie

uczestnicz w redagowaniu miesi cznika „Co, gdzie, kiedy w Cz stochowie”, zawieraj cego

szczegó owe informacje o wydarzeniach kulturalnych, sportowych i innych, maj cych

znaczenie dla turystów, ale równie dla spo eczno ci lokalnej.

2.6. WSPÓ PRACA Z ORGANIZACJAMI ORAZ STOWARZYSZENIAMI TURYSTYCZNYMI

Najbardziej znacz c organizacj w mie cie jest Cz stochowska Organizacja

Turystyczna, z któr wspó praca realizowana jest na bie co. Wspólne inicjatywy miasta

i CzOT to prezentacja oferty turystycznej na Targach Regionów i Produktów Turystycznych

„Tour Salon 2008” w Poznaniu, Targach Turystyki i Wypoczynku LATO 2009 w Warszawie

oraz XVIII Salonie Turystycznym.

Miasto wspó organizuje z Cz stochowsk Organizacj Turystyczn imprezy, które

wpisa y si na sta e w harmonogram inicjatyw promocyjnych realizowanych w Cz stochowie

i regionie. S to:

„ wi to Palmy Wielkanocnej” – po czone z konkursami „Na wi tecznego mazurka

i wielkanocn bab ” oraz „Na najpi kniejsz i najwy sz palm wielkanocn ”,

„Targi Wiosenne” – promuj ce producentów i produkty subregionu pó nocnego

województwa l skiego,

„Festiwal Dobrego Smaku” – w ramach którego odby y si pokazy kulinarne kuchni

benedykty skiej i Karola Okrasy, Jarmark Produktów Regionalnych oraz promocja

turystyczna gmin arki, Olsztyn i Janów,

bo onarodzeniowe targi „Gwiazdkowa Aleja”,

Piknik Napoleo ski” – z historycznymi inscenizacjami biwaku wojsk napoleo skich na

Promenadzie Niemena oraz rekonstrukcj bitwy z 1807 roku na B oniach Jasnogórskich.

Cz stochowa czynnie wspó pracuje z organizacjami promuj cymi walory turystyczno-

krajoznawcze regionu, tj. ze Zwi zkiem Gmin Jurajskich, Komisj Turystyki Zwi zku Miast

Polskich oraz l skim Zwi zkiem Gmin i Powiatów.

Cz stochowa to organizm miejski, w który nierozerwalnie wpisana jest Jasna Góra,

wobec tego dzia ania promocyjne realizowane przez s u by miejskie oraz powo ane do tego

jednostki dotycz zarówno promocji miasta, jak i samego klasztoru jasnogórskiego.

75

2.7. PROMOCJA MIASTA NA TARGACH

Miasto realizuje dzia ania promocyjne za granic , maj ce na celu trafienie do jak

najszerszej grupy docelowej potencjalnych turystów i pielgrzymów. Do najwa niejszych

imprez mi dzynarodowych, na których Cz stochowa przedstawia a swoj ofert , nale targi

o charakterze turystyki pielgrzymkowej „Josp Fest” w Rzymie, organizowane przez

watyka sk organizacj Opera Romana Pellegrinaggi wraz z Urz dem Miasta Rzym.

Cz stochowa prezentowa a swoj ofert równie na targach: „Ferien Messe” w Wiedniu,

„BTL” w Lizbonie, „Holiday World Show” w Dublinie, „Vivattur” w Wilnie, „ITB”

w Berlinie, „SITC” w Barcelonie i „Ukraine” w Kijowie. Poza przedstawieniem swej ofert na

wskazanych imprezach miasto mia o okazj prezentacji przygotowanych materia ów

w lokalnych mediach. Wymiernym efektem uczestnictwa w mi dzynarodowych imprezach

by o nawi zanie kontaktów z zagranicznymi o rodkami turystycznymi.

Dzia ania promocyjne miasta w zakresie uczestnictwa w targach nie ograniczaj si

jednak tylko do przedsi wzi mi dzynarodowych. Niezwykle istotne z uwagi na

kompleksowo dzia a prowadzonych w tym obszarze by o uczestnictwo Cz stochowy

w krajowych targach turystycznych. Wskazano, e miasto i okolice mog stanowi miejsce

atrakcyjnego pobytu, np. weekendowego. Miasto uczestniczy o w XV Mi dzynarodowych

Targach Turystyki, Sprz tu Turystycznego, eglarskiego i Sportowego „GLOB 2009”

w Katowicach, XIX Krakowskim Salonie Turystycznym w Krakowie, XIV Targach

Turystyki i Wypoczynku „LATO 2009” w Warszawie oraz XX Targach Regionów i

Produktów Turystycznych „Tour Salon 2009” w Poznaniu. Stoiska cz stochowskie na wy ej

wymienionych targach by y przygotowane i obs ugiwane razem z Cz stochowsk

Organizacj Turystyczn .

2.8. PROMOCJA INWESTYCYJNA

Cz stochowa jest samorz dem, który dostrzega wag pozyskiwania inwestorów,

tworzenia miejsc pracy i realizowania przedsi wzi inwestycyjnych w przemy le i us ugach,

dlatego dzia ania promocyjne nie ograniczaj si jedynie do obszaru turystyki

i pielgrzymowania. To prawie 250-tysi czne miasto musi my le perspektywicznie o swoim

rozwoju spo eczno-gospodarczym. Dlatego s u by miejskie przygotowuj materia y

promocyjne, zach caj ce do inwestowania w Cz stochowie. Miasto pozyska o na realizacj

tych zada rodki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na promocj terenów

inwestycyjnych w ramach projektu „Cz stochowa – Good City for Good Business –

zwi kszenie atrakcyjno ci inwestycyjnej miasta”. Zakres merytoryczny projektu przewiduje

udzia miasta w targach inwestycyjnych, 3 w kraju oraz 7 za granic . W ramach projektu

wydano dwuj zyczny folder informacyjny „Cz stochowa Good City for Good Business” oraz

przygotowano materia y promocyjne (rys. 9), takie jak d ugopisy, pendrive’y i p yty CD.

Podstawowym celem projektu „Cz stochowa – Good City for Good Business –

zwi kszenie atrakcyjno ci inwestycyjnej miasta” jest wzmocnienie atrakcyjno ci inwestycyjnej

miasta, co jest zgodne z wieloletni Strategi Miasta, przewiduj c rozwój przedsi biorczo ci

i innowacyjno ci gospodarki lokalnej w celu zapewnienia progresu gospodarczego.

Harmonogram imprez mi dzynarodowych przewidywa udzia Cz stochowy w:

Mi dzynarodowych Targach Inwestycyjnych URBIS INVEST w Brnie,

rodkowoeuropejskich Targach Nieruchomo ci i Inwestycji CEPIF w Warszawie,

EXPO REAL Mi dzynarodowych Targach Nieruchomo ci Inwestycyjnych w Monachium,

The International Property Market MIPIM w Cannes,

Mi dzynarodowych Targach Inwestycji, Nieruchomo ci I Finansów REFE we Wroc awiu,

Mi dzynarodowych Targach Inwestycyjnych URBIS INvEST w Brnie,

76

rodkowoeuropejskich Targach Nieruchomo ci i Inwestycji CEPIF w Warszawie,

Mi dzynarodowych Targach Inwestycji i Nieruchomo ci REAL VIENNA w Wiedniu,

EXPO REAL – Mi dzynarodowych Targach Nieruchomo ci Inwestycyjnych w

Monachium,

Mi dzynarodowych Targach Ofert Inwestycyjnych Barcelona Meeting Point w Barcelonie.

Rys. 9. Materia y promocyjne – promocja inwestycyjna

ród o: www.czestochowa.pl [dost p: 04.06.2010]

Realizacja projektu pozytywnie wp ynie na osi gni cie celu, jakim jest wypromowanie

Cz stochowy jako pr nie rozwijaj cego si o rodka o interesuj cej pod wzgl dem

gospodarczym ofercie inwestycyjnej. Dzia ania takie wpisuj si w strategi województwa

l skiego w zakresie wzmacniania spójno ci spo ecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu.

Za o enia projektu to tworzenie warunków sprzyjaj cych wzrostowi konkurencyjno ci

gospodarki opieraj cej si na wiedzy i przedsi biorczo ci, gwarantuj cej wzrost zatrudnienia

oraz rozwój spo eczno-gospodarczy. Zasady promocji okre lone w dokumentach

województwa l skiego przewiduj , e wszystkie materia y promocyjne musz zawiera

okre lone wielko ci i uk adem znaki graficzne – loga, oraz napisy informacyjne. Dane o

dzia aniach realizowanych w ramach projektu b d zamieszczone w dwóch

sponsorowanych artyku ach na amach prasy lokalnej, a bie ce informacje dotycz ce

inicjatywy uzupe niane b d w informatorach miejskich oraz na stronie internetowej

www.czestochowa.pl.

Cz stochowa realizuje równie projekt „Good City for Good Business – zainwestuj

w Cz stochowie”, wspó finansowany ze rodków l skiego Urz du Marsza kowskiego

w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, którego celem jest promocja

cz stochowskich terenów inwestycyjnych podczas targów krajowych, zagranicznych

oraz misji gospodarczych. Podstawowym za o eniem projektu jest prezentacja walorów

inwestycyjno-gospodarczych miasta. Niezb dne jest do tego zwi kszenie aktywno ci

w obszarze przygotowania i promocji ofert inwestycyjnych pod zagospodarowanie

przemys owe, us ugowe oraz turystyczne, gwarantuj cych odpowiednie wypromowanie

najwa niejszych projektów inwestycyjnych w ród inwestorów i potencjalnych partnerów

77

strategicznych. Dzia ania takie b d prowadzone równie w trakcie misji i targów

inwestycyjnych, poprzez bezpo redni kontakt z inwestorami. Szczególn rol ma odegra

tak e uczestnictwo miasta w Europejskim Kongresie Gospodarczym w Katowicach. Oferta

inwestycyjna obejmuje 8 kompleksów inwestycyjnych, b d cych w asno ci gminy, 360 ha

gruntów Agencji Rozwoju Przemys u oraz 100 ha RSP „Rz sawa”. Projekt przewiduje:

1. Udzia miasta w nast puj cych targach mi dzynarodowych:

URBIS INVEST w Brnie,

EXPO REAL w Monachium,

Cityscape w Dubaju,

Barcelona Meeting Point w Barcelonie,

CIFIT w Xiamen,

MIPIM w Cannes,

2. Udzia miasta w misjach gospodarczych w Ameryce Pó nocnej, Chinach, na Bliskim

i rodkowym Wschodzie, w Rosji i Europie,

3. Przygotowanie materia ów informacyjno-promocyjnych w postaci: p yt CD, pendrive’ów,

filmu promocyjnego, foldera propozycji terenów inwestycyjnych w j zykach polskim

i angielskim oraz aktówek, d ugopisów i innych materia ów z logo projektu.

Projekt przewiduje przygotowanie, prezentacj i dystrybucj 10 rodzajów materia ów

reklamowo-promocyjnych. Beneficjent zobowi zany jest do przeprowadzenia kampanii

reklamowej w prasie lokalnej i internecie. Za o eniem projektu jest rozszerzenie kontaktów

z potencjalnymi inwestorami i zainteresowanie ich ofert inwestycyjn miasta jako jednostki

otwartej i przygotowanej do wspó pracy w obszarze aktywizacji spo eczno-gospodarczej oraz

turystycznej. Bezpo rednim celem podj tej inicjatywy jest zwi kszenie poziomu

inwestowania w Cz stochowie. Oczekuje si pozyskania inwestorów lub strategicznych

partnerów biznesowych dla przygotowanych priorytetowych projektów inwestycyjnych

miasta, tj. realizacji Centrum Kongresowo-Wystawienniczego, Miejskiego Centrum Rekreacji

i Wypoczynku na Lisi cu oraz infrastruktury towarzysz cej Hali Sportowo-Widowiskowej

przy ul. u lowej. Za o enia i cele projektu odpowiadaj zapisom Regionalnego Programu

Operacyjnego Województwa l skiego na lata 2007-2013 w zakresie wzrostu

konkurencyjno ci regionalnej gospodarki opartej na wiedzy, innowacyjno ci

i przedsi biorczo ci.

W celu zach cenia inwestorów do podejmowania inicjatyw i korzystania

z przygotowanej oferty Miasto Cz stochowa musi nieprzerwanie kontynuowa dzia ania

okre lone w projekcie, a przede wszystkim:

uczestniczy w misjach i targach inwestycyjnych,

aktualizowa informacje o ofertach inwestycyjnych w prasie i internecie,

informowa o zamierzeniach realizowanych na terenie miasta i regionu przez partnerów

zewn trznych, tak e w partnerstwie publiczno-prywatnym,

promowa ofert inwestycyjn za pomoc dost pnych narz dzi promocyjnych,

pozyskiwa nowe tereny inwestycyjne dla Cz stochowy.

Wszystkie wskazane dzia ania maj na celu zwi kszenie atrakcyjno ci inwestycyjnej

Cz stochowy i regionu oraz wzrost aktywno ci gospodarczej miasta.

78

PODSUMOWANIE

Kompleksowe dzia ania promocyjne i zwi zane z tym wydatkowane rodki postrzega

nale y jako inwestycj generuj c zrównowa ony rozwój w obszarze gospodarki, us ug,

kultury i turystyki oraz skutkuj c pozytywnymi zmianami w przysz o ci. Dzi ki realizacji

takiego za o enia, którego podstaw jest spo eczna odpowiedzialno samorz du za jako

ycia mieszka ców, dobro turystów i inwestorów, Cz stochowa postrzegana jest pozytywnie

na arenie lokalnej, krajowej i mi dzynarodowej.

W adze miasta s wiadome konieczno ci zmian w polityce marketingowej i lepszego

dostosowywania oferty do oczekiwa interesariuszy. Podstawow cech dzia a

promocyjnych jest ich integracja, a wi c czenie inicjatyw na ró nych poziomach,

pocz wszy od sk adowych promocji mix, nast pnie rodków i form promocji, ko cz c na

integracji tre ci i wygl du komunikatów promocyjnych42

. Szeroki wachlarz

wykorzystywanych narz dzi promocyjnych jest niezb dny do tego, aby dana jednostka

terytorialna dociera a z przekazem do jak najszerszego grona odbiorców, mieszkaj cych,

wypoczywaj cych czy inwestuj cych w danym miejscu, a wi c bezpo rednio

zainteresowanych jego rozwojem, a tak e podmiotów, które mog przekazywa pozytywne

opinie o danym miejscu, np. mediów, osób publicznych, polityków itd. Wyró nienia

otrzymywane przez Cz stochow w rozmaitych rankingach jednostek terytorialnych, na

targach, wystawach i konkursach dowodz , e w adze Miasta Cz stochowa w a ciwie

realizuj za o enia efektywnej polityki promocyjnej w ramach marketingu terytorialnego.

LITERATURA 1. Klisi ski J., Widera Z., Marketing samorz du terytorialnego-aspekty lokalne, Wydawnictwo Unikat 2, Katowice

2006.

2. Ksi ga Cytatów, Modern Marketing – magazyn innowacji marketingowych, na:

http://www.modernmarketing.pl/index.php?pg=cyt [dost p: 14.06.2008], za: D. Iacobucci, Kellogg on Marketing: The

Kellogg Marketing Faculty Northwestern University, John Wiley & Sons Inc, 2000.

3. Marks M., Typy dzia a promocyjnych podejmowanych w gminach wiejskich, [w:] Marketing terytorialny.

red. T. Markowski, Studia KPZK tom CXII, Polska Akademia Nauk, Warszawa 2002.

4. Pabian A., Promocja. Nowoczesne rodki i formy, Difin, Warszawa 2008.

5. Szromnik A., Marketing terytorialny. Miasto i region na rynku, Wolters Klowers Polska-OFICYNA,

Warszawa 2007.

SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. ,,Cztery pory roku na Jurze” – plakat kampanii

Rysunek 2. Kampania „Cztery pory roku na Jurze”

Rysunek 3. Kasetony promocyjne na polskich portach lotniczych.

Rysunek 4. Promocja Cz stochowy na rodkach komunikacji.

Rysunek 5. Cz stochowskie wydawnictwa cykliczne

Rysunek 6. Publikacje promocyjne Cz stochowy

Rysunek 7. Wydawnictwa zewn trzne promuj ce Cz stochow

Rysunek 8. Przyk adowe materia y promocyjne Cz stochowy

Rysunek 9. Materia y promocyjne – promocja inwestycyjna

42 A. Pabian, Promocja. Nowoczesne rodki i formy, Difin, Warszawa 2008, s. 230.

79