7. N, y.EXERCITIUM ACADEMICUM,
DE
HIsTORIAPRUDENTIAE POLI-
TICE MAGIsTRA,Quod,
suffragi Ampliss. Facult. Philos, in Reg. Acad. Aboensj ,PUBLICO BONORUM EXAMINI
sUBJICIUNT
LAURENT. OL.LEF REN,
Facult. Phii. ADJUNCTUs,ET
JUsTINUs sCHIEVER,WtsTRO-GOTHI,
Die X. Martii A. R. s. MDCCLXII.L. H. Q,. A. M. C.
A B 0 M,Impress. Joh. Chiustoph. Frenckell.
a' monseigneurLe BARON,
AXEL ERIQUER O O s,
LIEUTENANT GENERAL &ANCIEN GOUVERNEURde la Province d’ Elssbourg,
CHEVALIER & COMMENDEURde 1’ Ordre de 1’ Epee,
MONsEIGNEUR,
Plus les biensahs sont graneis, plus aujji est-on obii-ge de rendre graces d ses biensaiteurs. C’ esl a~vec heauenup de rejpet que je Vous nomme , Mon-seigneitr, le Principal de ceux , qid ont eu soin demon avancement. Car non seulement pendant le temsque s ai eu /’ honneur d’ etre admis dans votre iUuJlreMaison; mais aussi depuis ce tems Id , Vous maveztoujours accable de biensaits. Je serois donc le plusingrat de tous les hommes , si je laijjois pajjer aucuneoccaswn , sans Vous en temoigner ma prosimde recon-noijjance. Mais comment se prendre pour Vous la
prouver, Monseigneur ? Non par les pensees seuk-ment, «e peur de n'etre point consindo, avec les in-gruis, ni par des satis , ce qui ejl audejjus de messarces , w/ weme par de paroles , car il satti avoiicrque les obligations esseri ielles , je Vous ai , /wr-
pajsent la plus exquise eloquence. Puls que tous lesmdiens de ni’ acqidter de mon devoir me manquent dane;pour me tirer de mon trouble , je me servirai dun ex-pedient, qui me semble le plus convenahle. CeIi de sotisaffrio Monseigneur, ce petit ouvrage de mes premiersejjais academiques , comme une siible marque de masoumijswn: Regordez le d'm osti savorable , daignezsi'honorer de la continuatiori de Vos graces. (siant asici , je ne cesserai jamais de prier le Tout-PuiJJant ,quii veuille Vous combler de ces graces , prolonger Vosjours, & proteger Votre illustre Famille jusqu a la der-niere po slerite. Ce sini les voeux ardents de celui , quisera tinae sa vie avec un zele plein de la plus prosandeveneration
de MONsEIGNEUR
le (res hamble&Ie tres obeissantserviteur
JUsTIN sCHIEVER,
a' MEs-
70 ACRI MEVLRIQUEFROLICHCapitaine au Regiraent d5 Insanterie,
MEs-
Corame d’ ordinaire un homme sans biens stses entreprises. Combien donc n’est on pasheur. Vous etes les performes, Messieurs, quitres Particulieres. Votre bienveillance, Vos bien-mon saiut, sont plus grands que je ne saurois, pen-tres humble reconnoissance. Je me reprocheroisaussi savorable, que celle-ci, sans Vous marquet,Messieurs, de Vous offrir ce premier fruit de tnesprosonde veneration. Je me croirois trop heureux,& si Vous m’ honoriez de !a continuation de Vosala Tout-Puisiance, qu’ elle daigne Vous combleravec un attachement parsait jusqu’ aux derniers mo-
MEs-
Votre tres humbleservi-
JUsT1N
sIEURs
LAVRENTHERMAN
GYLLENHAALCapicaine au Regiment d’ Insanteris»
sIEURs
sans sauteurs, ne peut jamais venir au bout deoblige de respecter ceux, auxquels on doit son bon-jusqu’ a ce moment m’avez temoigne des gracessaits, & les soins, que vous avez toujours pris pourdant toute ma vie, m’acquiter dignement de madonc un crime, si je laisibis echaper une occasionjusqu’ou va mon devoir. Permettez moi donc»travaux Academiques, comme Puniqne Gage de masi Vous daigniez le regarder d’ un ceil savorable,bonnes graces. En attendant, je serai des voeuxde toutes prosperites desirables. Au recte je seraimens de ma vie,
sIEURs/& tres obei‘ssaa£teursCHIEVER*
BRUKs-PATRONJEd e l och Hve g akt ad.
B-nr. G E 0 R GFRIDRIC
Tillat, Gunffige Herr Bruks-Patron, at jag framscerdetta mitt soersta Academiska arbete sar sset-tja Edart vaerda namn , deis at derigenom gisvadessa blad mera anseende, deis ock at visa, sastaenpa ett osullkomligt saett, den hoegaktning och oed-mjuka aerkaentlla , som as ett voerdnadssullt sinneframalstras emot den gunst och manga vaelgsemin-gar, som mig sa vsd den' tid jag hade iyckan at varahandledare soer tvenne Herr Bruks-Patrons kaera ochvaelartade scener, som ock sedermera intil dennastund ymnogt aero visade» Anses mitt soeretagan-de med blidaoegon, sa har jag vunnit min oenskan,och min soerbindelse til voerdnad, ehuru stor den scerutstr,blir as en sadan ynnest aennu stcerre. At Allmagtenville scerlaena Herr Bruks-Patron, medDess FcernaemaAnhgeriga bade ssella och manga lesnads dagar, cen-(k.ar den, som med ali hoegaktning framlesver
HERR BRUKs-PATRONs
cc
Regements vid Vrestgoetha Cavallcrie,JEdeL och Hvegaktad
Hc** BER EsCHIEVER,MIN HULDAsTE FADER.
TsjVomennisKjornaigemenenligt naturliga lagen soerpligtade£sOj ssi inboerdes tao&jamhet soer undsangne vaelgerningar,hummycket stoerresrda icke soerbindelsen emellanBarn ochFoerad-drar? Hvart oegnakastp&den soerbigangna tiden visar migen sa-dan maengd as Min Huldaste Faders ogeraena oemhes, at jagbilligt maste stadna i diupaste scerundran, och ej veta hvilkenvaslgsrning jag scerst eller sidfl beer nasmna. Oemhet soer minvalsard, samr moeda, omsorg och omnastnad, esterEDRA ringavilkor, soer min upkomst, hasva-fran spaedaste barndomen hosEder varie osparde. Det ar da ej underligit, at mitt hjerta vidarhindran haeras bloeder, och jag Anner mig osoermoegen atlactteligen tolna mitt voerdsama sinne, Anse dock, Huldaste Fa-der, dessa blad sasom en liten frukt as Eder stora kostnad;ty sastaen de ej sto mitt egit, utan en annars arbete, sasa de doch genom Edert understoed och godhet pa vist sastihasta mitt namn, Uptagen med vanlig ynnest viljan soersoerrnagan, och laten detta AcademisKa soerscek tjena til teknas min vcerdsammaste srkansla och tacksamhet, Min oen.fican upsylles och mitt vae! groensnas, da Foersynen bekroe-ner Eder med noegda och Jyckeliga dagar i alderdomen ochpa stutet as detta timeliga med en sidi evighet, Framhsr-dar med ouphoerlig barnstig voerdnad
MIN HULDAsTE FADERsOsdmjuk - lydigste son
JUsTiN sCH1EVER.
Gulo- och silsver -Arbetarenuti Carliiad,
H ce gakt ad
Herr N I sFERNLOF.
At scergsta srtedda vslgaerningar aer en lact 9 soer hvilkenjag har sa stor assKy, som jag slnner hos mig osoermoe-genhet at kunna vedergaella dem jag atnjutit. Denlyckan jag aeger, at sa racana mig ibland Min Herres be-kanta och vaenner , samt den gunst och godhet mig redan,pa Aera facti, aer visad,hasva intryckt uti mitt hjerca en o-uphoerlig atra til sKyldig srkaentlla. svarade soermagan e-ttiot viljan, sa sKulle jag uti tacksamhets pros kunna taestamed manga om soeretraedet, Men nubehagade Min Herre, i■scrist as andra vedermaelen, lata dessa rader toika en tacksarnvtelmening. Uptagen dem sasom pros as ali den hoegaktning,som ett tacksamc sinne soermar hysa, hviiken ingen framtid,eller lyckans orositissen , nagonsin snola soeraendra. At enblid Forsyn ma lata, Min Herre, med dess kaera omvard-nad, sa rtekna manga dagar i sjelsbegacrlig vslgang, aer dencensiian, hvarmed jag bestandigt framlesver
MIN HERREs
ocdmjuke tjenareJUsTIN sCH1EVER.
PRAEFATIO.
Praestantia studii Hijlorid commendata, rationem institutipaucis indigirat.
uamvis omnia litterarum shi-dia, quae hodie a juventute Gy-mnastica atque Academica exco-luntur, insignem prorsus utilita-tem, tum publicis, tum privatis
,in rebus, praestent, praesertimdum ea tractantur prudentia, ut
I •"/
potius ad usum vitae, quam ad lusum scholae re-serantur j nescio tamen quomodo usu venire so-leat, ut multi viri docti multa studiorum generain minimis ponere non dubitent, quae tamen ma-
2
xima praestant commoda. Exemplum satis luculen-tum praebet durum illud satum, quod armenum Hi~floriorum (ludium saepius neceste habuit experiri.Tantum enim abest, ut huic eruditionis generidebitum semper pretium statuerint, qui de meritisdisciplinarum sibi facienda sumserunt arbitria, utpotius passim reperti suerint, qui illud vix dignumputaverint, quod ad insimum humanae sidentiaegradum reserrent. Mirari siaepe sioleo, quid hi ho-mines per quietem viderint, quod rationes rectiusputare non didicerint, cum tamen ex eorum sintnumero, qui sie supra vulgus siapere videri volunt;sed statim mirari desino, simul ac in memoriamrevoco, quod quotidiana docet experientia , sici-licet servo doctorum vulgo nihil esTe usitatius,quam pretia atque merita disciplinarum vana po-tius siubtilitate, quam vera utilitate metiri. Hi sididicerint, singulas sidentias non ex inveteratis ho-minum praejudiciis, sed ex intima ipsiarum naturaaestimandas esTe, facile nobis largientur, tantumesTe pretium Nostri studii, ut potius primum, quamultimum, & potius siummum, quam insimum di-gnitatis gradum siuo jure tueatur. Qui studiis co-lendis operam impendunt, id aut voluptatis causta,aut utilitatis gratia faciunt. Utramque mirum inmodum promovet sobrium Hisioria studium. Quis-quis domesticam consiuluerit experientiam, faciledeprehendet, ex infinito objectorum numero, quaenoviste jucundum ducimus, nihil animum nostrumautsuavius adsicere, aut sortius movere, quam quae
3aut inventu rara, aut cognitu mira videntur* Quaevero disciplina aut celerius, aut facilius huic curio-sitati satisfacit, quam Historia , cujus propriumest simplici & aequabili sermonis genere omnibusexponere quidquid vel regio, vel religio, qua pa-tet orbis, aut scitu jucundum, aut usu frugiserumhabet. Nam qui huic quidem studio, qua decetsolertia, invigilat, is per omnem terrarum orbemquasi peregrinatur, universos mundi angulos per-lustrat, & omnia sere objecta, quae in singulis, velspecie miranda, vel indole stupenda inveniuntur,conquirit atque cognosciL Quis tam serreo essietanimo, ut ex his omnibus nihil jucunditatis per-ciperet? Cum illis curis, quas aut publica, aut pri-vata adserunt negotia, vacui sumus, nihil invenie-mus, quo aut jucundius, aut honestus sallere pos-simus tempus. Caetera voluptatum genera, quaehuic sini apta putantur, partim laboriosa, partimpericulosa essie solent, nostrum vero plenum secu-ritatis & commoditatis est. Jucundum est in a-mcenis deambulare viretis, sed periculosum; NamEurydice & Hesperie morsu serpentum perierunt.Jucundum est equitare, sed discrimme non vacatjNam Neoclem» Themistoclis silium, morsu equi,& Philippum, Ludovici Grassi silium, lapsu equrdiem supremum obiisse, accepimus. Jucundumest curru vehi, sed curru delapsi animam efflaruntLeucagus, Ligeris, Nipheus. Jucundum est vena-ri, sed Anceum, Adonem, Idmonem & Bruthemintersecerant apri, & Hylas atque Paphages a Leae-
4
nis sunt trucidati, Niciasque venandi ardore con-citatus in fornacem carbonariam incidit, jucun-dum est navigare, sed proclive est sacere naufra-gium, quod exempla Leandri, Palinuri, aliorum-que passim docent» Nostrum vero studium, prae-terquam quod nihil habet periculi, incredibilemadsert jucunditatem, quae non tantum menti recre-andae, sed corpori etiam resiciendo inservit. QuumPhilemon Poeta asinum sicus mensae paratas com-edentem videret, tanto diffluxit gaudio, ut ani-mam ex tempore efflaret, quamvis nullo planemorbo laboraret; contra vero Alphonsus Rex Ar-ragoniae, cum acuto insestaretur morbo, ad quempellendum medici omnia remedia in cassum adhi-buerant, beneficio Hi#oriarum pristinam recupera-vit valetudinem» si Historia Q. Curtii de rebusgestis Alexandri Magni hoc praestare potuit, quidnon praestabit Historia Biblica, quae res gestas Cre-atoris & sospitatoris totius humani generis deseri-bit? Quid jucundius, quam suis quasi auribus han-rire vocem Dei Omnipotentis, qua hanc amplisii-jnam atque pulcherrimam rerum universitatem exobscuris nihili latebris in conspicuum the-atrum prodire jussit? Quid jucundius , quam suisquasi oculis videre infinitum entium numerum Di-vino mandato obtemperantem, lingulis rebus crea-tis suam formam, suam figuram, suam naturam,aeternis sapientiae regulis convenienter, recipienti-bus. Quid jucundius, quam audire svavissimum &dulcissimum illud conjummatum est , quod in cru-
5ce exclamavit salvator in secula benedictus? sednec prosana Historia sua destituitur amcenitate. Quihanc studiose legit, is pro lubitu nunc albos Euro-paeos, nunc suscos Asiaticos, nunc nigros Africa-nos, nunc subrusos Americanos convenit, inquesingulis majorem morum, quam facierum diversita-tem observat, quod non potest non ingentem pa-rere oblectationem. Quid? quod solida Historiarumnotitia instructus haud aliter considerari possit, aCsi Gygis, Lydorum Regis, annulum haberet, in quotantae virtutis gemma suisse traditur, ut, ea ad seversa, videret quaecunque vellet, nemini conspicuus.Hic enim domi sedens sibi quodammodo versarividetur vel in aulis Regum, vel in curiis senato-rum, vel in palatiis Magnatum, vel in tentoriis Du-cum, vel in scholis sapientum, & quae ubique loco*rum geruntur, ea suis quasi oculis usurpat. Hisomnibus voluptatis generibus addi debent sim-pliciores illae jucunditates, quae toties nos ad-siciunt , quoties vel tabernas mercatorum , velofficinas artisicum , vel apothecas agricolarum,vel sodinas metallariorum, vel caulas pastorum,velcasas venatorum, vel scaphas piscatorum frequen-tamus, quod toties facimus', quoties Historias le-gimus, quae harum rerum descriptiones suppeditant.si qui tam serreo sint animo, ut tanta dulcedinenon delectentur, illi, puto, soli erunt, qui tam in*sano utuntur palato, ut nihil ipsis sapiat, nisi quodmagis enti curandae, quam menti alendae inserviat.Ne vero quis salso sibi persvadeat, omnem Histo-
6
riae laudem ad sensualem quandam voluptatem re-dire, paucis docuisse juvabit, ex Nostro studio in-signem quoque utilitatem in res tam publicas,quam privatas redundare. Primum quidem Divinaeprovidentiae neque clariora, neque certioramus documenta, quam quae ditistima Historiarummonumenta suppeditant. Exempli gratia paucoscx eorum producemus numero, qui vario fortunaevento agitati suerunt, quorum alii ex insima vul-gi sentina in regia adscenderunt solia, alii contrade summo dignitatis sastigio in maximas incide-runt miserias. Tullus Hostiiius, Viriatus Lusitanus,Justinus & Galerius armentarii suerant. ArchelausRex Macedonum, Demetrius Phaleraeus & Tulliusservius statum serviiem cum regnis mutarunt. Da-rius Hystaspis ex lictore, Ptolemaeus Lagi ex mili-te gregario, Mauritius Cappadox ex samulo factisunt Reges & Imperatores. Pater Agathoclis suitfigulus , & pater Tarquinii Prisci exui. Va-lentinianus patrem habuit sunes torquentem, Bo-nosus paedagogum litterarum, Probus olitorem &Aurelius colonum. Telephancs ante regnum cur-ru* factitaverat, Hyperbolus lucernas consecerat& Mandro scaphas sabricaverat. Insantes expo-liti suerant Cyrus, Romulus, Lycastus, Parrhasius.Cleon piraticam exercuerat, Polyperchon latro sue-rat. Quid dicam de Proculo, qui in ludo latrun-culorum decies imperator factus illam ipsam di-gnitatem in imperio adsecutus est, occasione vel ob-lata, vel arrepta a facto scurrae cujusdam, qui eum
7
dicti ludi victorem, injecta purpura, Imperatoremsalutaverat? sexcenta hujusmodi exempla exhibetHistoria. sed ut hi beneficam, ita alii maleficamexperti sunt fortunam. sardanapalus e solio regioin diram pyram detrusus est, Polycrates, omniummortalium aliquamdiu felicissimus, in turpem suba-ctus crucem periit, Dionysius magno expulsus regnoin pulvere scholastito sudavit. Bajazcthes Tamir-laneo, «st Valerianus sapori, inclinatis humeris, usumscabelli praebuerunt, ut nihil dicam de Cyro, Xerxe,Artabano, Methridate, Cambyse, Tarquinio, utro-que Mario, Crasib, Metello, Pompejo, Cicerone,socrate, Pompejo, Caesare, aliisquej qui omnes vi-olenta morte interierunt. Deinde hoc quoque prae-stat Historia, ut exemplis, tum virtutum, tum vi-tiorum , propositis, quali vivere & spirare incipiantgenuina morum praecepta, quae his quali vehiculisin animum humanum esficacissime instuunt, prae-sertim cum pulchritudo virtutum & turpitudo vi-tiorum veris «st vivis depictae adparent coloribus.Verbi caussa meminisse sufficiat pietatem Theodo*sili «st impietatem Juliani, justitiam Aristidis & in-justitiam sesamis, sidem M. Reguli «st persidiam Cle-omenis, pudicitiam Hippolyti «st impudicitiam He-liogabali, humanitatem Vespasianorum «st crude-litatem Domitiani , continentiam Epaminondae& avaritiam Alcmaeonis , modestiara Agathoclis«st immodestiam Neronis , prodigalitatemM. Livii «st tenacitatem M, Pertinacis. NihilVero omnium est, quod Nostrum studium magis
8
commendat, quam quod idoneam praebet materiam,ex qua nativas Prudentiae regulas exsculpere dicet.Cum vero plures sint species Prudentiae, nobis exaurea hac catena unicum duntaxat annulum seli-gere placuit, dum apud animum nostrum statui-mus exercitio quodam Academico, pro virium mo-dulo, offendere, quam vere dixerint, qui HistoriamPrudentii Politica Magistram vocitarunt. Te ve-ro, Lector benivole, quo decet studio & officio, ro-gamus , ut conatum nostrum in meliorem inter-preteris partem.
§■• s.Praecipua adtrthutd Uiflorl quae Magistra Prudentis Politi»
es recte salutari possit, breviter exponir,
Quemadmodum ex quolibet ligno non sit Mer-curius ; ita ex qualibet Historia PrudentiumPoliticam non exiculpes. Illa enim sida huicsini apta existit, quae genuinis gaudet adtributis,Haec igitur hoc loco paucis exposuisse juvabit. Hi-sioria) vi originis, earum duntaxat rerum, quas scri-ptor suis ipsius oculis usurpavit, enarrationem de-notat. Verbum enim Graecum ex quo hocnomen derivatum cst, proprie nihil aliud significat,quam videndo observare> seu animum ad ea, quaevidentur, advertere. Ex quo vero alii, quam ocu-lati testes, de variis rebus exponere coeperunt, quaesocietati hominum profutura videbantur, factumest, ut Historia quamlibet narrationem veritati
9consentientem significare juberetur. Nobis Hijtoriadefinitur sadoruni cognitione dignorum vera, fiducia*na & plena narratio , in qua verus exponitur nexus ,quo swgtila bine cum caussis , inde cum effectis cohae-rent» ut qui eam legunt , vel audiunt , nece[saria sa-pientia atque prudentiae incrementa exinde capere pos•sini. Non dubito sore plerosque, quibus in hacdefinitione justo plura enmulalse videbimur. Ra-tionem igitur singulorum paulo operosius reddidisienon pcenitebit. Nomen sadorum, quod loco subje-cti posuimus, paulo latius intellectum volumus, a-deo ut, pro re nata, nunc quae esie, nunc qua; sie-ri observata sunt, indigitet. Facta vero digna co-gnitione interpretamur, qua; novisse expedit. Hacvero limitatione e circo genuinae Historiae exdu-sa volumus omnia, quae ita sunt comparata, ut par-tim nihil adjumenti ad studium sapientiae atque pru-dentiae adterant, partim pura puta stultitiae & de-mentiae pabula contineant, qualia sunt omnia,quaenihil nisi voluptatum irritamenta & libidinum su-scitabula suppeditant. Quod si igitur res interdumpostulaverit, ut (celera atque slagitia , ex quibusaliquid hujusmodi metuendum sit, exponi debeant,id agendum est Historico, ut, priusquam reseran-tur, noxio suo aculeo priventur , quod fieri commodepoterit, si partim evitentur formulae, quae aureslegentium conscelerare possint, partim silentio in-volvantur illae ipsae rei circumstantiae, quae tene-ros animos pessimo exemplo corrumpere queant.Nihil vero aptius videtur ad minuenda hujusmo*
10
di offendicula, quam si diligenter cxpositum fuerit»quam sunestas sequelas quodque slagitium, tum au-floribus, tum jocietatibus pepererit. sed memineri-mus, nos hic, non tam leges Historiae scribendaerogare, quam necesiariam legendae prudentiam com-mendare. Quod ad ipsam adtinet narrationem,eam 1:0 veram esse volumus. Quoties enim veri-tate destituitur, toties omnem Hifloria laudem a-mittit, & in puram putam degenerat fabulam.Quare etjam Philippus Mornaus , Libello de Verit»Relig. Christ, Gap. XXVI, ipsam essentiam Historiaein veritate ponere non dubitat, & veritatem hone-ste saelis sufficere judicat Plinius Lib. VII. EpisbXXXIII. Hinc Polybius Lib. XII. Hist. “Ut cor-dus, inquit, animalium, si ossa sint exemta, to-rtum sit inutile; ita Hifloria , si veritatem ipsi abs-“ tuleris, quod reliquum est, inanis redditur.” Quo-niam vero parum prodest Hifloria , si latentem pos-sideat veritatem , illam solam laudaverimus narra-tionem, quae vera etjam adpareat. Quare eam quo-que 2:0 sidam esie voluimus. Talis vero tum de-mum est, cum illis ipsis gaudet criteriis, ex qui-bus veritas rite colligi atque adgnosci possit. Huicvero sini non sufficit, ut vulgatae Hifloria columna ,uti dicuntur, Chronologiae Genealogia & Geographia,passim adpositae repedantur, sed insuper quoquere-quiritur, ut singula narrata & inter se cohaereant, &cum antecedentibus atque consequentibus amicumcolantconsensum. Qqid? quod ne sic quidem satis sidavideatur narratio, nisi perpetuam quoque harmoniam
11
servet cum omnibus aliis veritatibus, quas tam cer-to cognovimus, ut eas in dubium vocare nonpossimus. Reliqua veritatis criteria brevitatis Au-dio praeterimus. Interea probe tenendum, minusgenuinam esse Historiam , niii 3:0 plana constiteritnarratione. Hanc laudem non merebitur, nisi o-mnia naturali ordine & simplici Termone expressasueiint, adeo ut nihil obscuri, nihil consusi, nihilperplexi contineat. Quam vero necessarium sit, uthis eluceat criteriis, id vel exinde constat, quodverus Historiarum scopus non tam postulare, quamslagitare videatur, ut homines omnium ordinumeas promte intelligere & nativum Prudenti
12
que partem habuerit. Ha? totidem sunt capsute,in quibus maximi Prudentia tbesauri latere solent,quos adlectus Hisioria jcrutator facile eruere pote-rit, si usu rerum subacto utatur judicio. Quo au-tem mOdo Cingulae sollicitari debeant, ut laudatosprodant thesauros, id hoc loco docere non licet.Forte tamen paulo inserius licebit. Hic monuisiesufliciat, alias plus, alias minus ad Prudentiam ge-nerandam adserre adjumenti. Et si quod res estdicemus, nihil nec Hifloriam pleniorem, nec Pru-dentiam ampliorem reddit, quam geminum hoc ne-gotium, adcurata nimirum inveJPgatio rationum, exquibus quisque agendi conatus dependerit, & lucu-lenta reprajentatio eventuum, qui vel proxime, velremote ex qualibet actione manarint. Quocirca du-bitari nequit, quin veras ille nexus , quo facta hinccum rationibus , illinc cum eventibus cohaerent, ipsatnquasi animam Hiflor ia constituat. Omnia autemotlosa sunt, nisi ita legeris, ut ex singulis Prudeti-tia inflrumenta exsculpas, eaque ad usum sedulotransferas. Quid juvat memoriae mandasTe tot Re-gum atque Ducum nomina, quot cunctis in re-gnis, inde a primis rerum initiis, ad nostra usquetempora, vixerunt, nisi, quid secundi, aut adverliillis acciderit, cognoveris? Quid prodest in nume-rato habere, quot bella gefierint, quot proelia se-cerint, quot victorias obtinuerint, quot urbes cepe-rint, quot gentes vicerint, nisi illas ipsas noverisrationes, unde vel motiva conatuum, vel caullae e-yentuura prosectae simi Qiiid expedit novisie quid
13boni, quidve mali ex quavis actione exstiterit, ni-si haec omnia ita legeris, ut semper sapientkr &prudentior evadas. Is demum vere doctus est, quiex omnibus studiorum generibus potius ardentem*quam lucentem rerum cognitionem hausit, & quid-quid ab aliis vel sapienter dictum , vel prudenter sa-ctum cognoverit, ad usum vitae diligenter resert.Quum natura actionum & eventuum, quos novissieexpedit, multiplicem admittat varietatem, facileintelligitur, tot dissindo! essio (pectes Hiflori* , quotdiversae sunt classies objectorum, circa quae enarran-da occupatur industria Historicorum. Harum po-tiores sunt sequentes; Historia Ecclejtaflica , quae va-rium Ecclesiae statum, omnesque vicissitudines, quasejus vel adversa, vel secunda produxerunt sata, per-sequitur; Politica , quae origines, mutationes, ever-siones civitatum, societatumque civilium enar-rat ; Naturalis , quae varia deseribit objecta, quae iaUngulis naturae regnis occurrunt; Litteraria , quaealia atque alia scientiarum sata, earumque incre-menta, decrementa, adjumenta, impedimenta, &id genus alia, edisfierit. Hae divistones Hi(tori* ge-nerales multas & varias admittunt subdiviswnes ,quas ratio instituti hic non permittit enumerare.Quod vero ad ipsum narrandi modum adtinet, ge-minam habemus Historiam. Aut enim satis habetsimpliciter, quid factum, aut gcstum sit, docere,nihil de moralitate factorum decernens; aut narra-tis passim judicia interserit, quibus alia probantur,alia damnantur. In hoc casu Pragmatica vocari so-
14
let, in illo vero pura , aut nuda, nostro quidem ju-dicio, adpellari poterit. Dici vix potest quantumadjumenti Hifloria quidem Pragmatica ad Prudentiamaugendam conserat, inprimis si vera & apta sintjudicia, quibus impraegnata est, quod tum locumhabet, cum laudanda laudant, & vituperanda vitu-perant. Hoc enim modo efficitur, ut lingula Pru-dentit prtcepta quasi vivere & spirare incipiant.Eo enim ipso, quod exempla Prudentia & Impruden-tit exserto quasi digito demonstrat, multo & cele-rius & facilius'perspicitur, quid faciendum, quidvefugiendum sit, quam si idem meditationi legen-tium , qui saepius rem suam oscitante* agunt, re-linqueretur.
§. II.
Genuinum Prudentia significatum evolvit, & potiore* ejusdivisionts exponit.
Hactenus naturam Hifloria, pro ratione instituti;exposuimus. Nunc ordine sequitur, ut pau-cis exponamus, quid genuinus Prudentia conce-ptus involvat. Hoc eo plus resert novisse, quo cer-tius constat, omnes virtutes ad unam Prudentiam ,tanquam ad communem directricem, convenire, abeaque optima agendi consilia exquirere. Pleri-que veterum ita consundere solent sapientiam at-que Prudentiam , ut saepe dissicilius adpareat, qui-bus potissimum rebus disserant. Et sanc negari ne*
15quit, quin utrique plurima sint communia. sicutraque & fugiendorum & faciendorum scientiaminvolvit} utraque omne bonum quaerere & omnemalum evitare docet} utraque juxta simum & me-diorum naturam rimatur, semperque ei adhaeret,quod optimum deprehendit. Nihilo tamen minuscertae dantur notae, quibus altera ab altera distin-guitur. sunt qui sapientiam adquisitioni, Pruden-tiam vero conservationi bonorum praesiciunt; suntqui illam honestatis s hanc vero utilitatis rationempotius habere putant; sunt denique, qui illi inven-tionem, huic vero adplkationem mediorum tribuunt,hos suo sensu abundare faciles patimur, modo, idnon semper locum habere, concedant. Quidquidlit, hoc certum est, sapientiam sibi vindicare divina& necejjdria , eaque generalia, Prudentiam vero ma-gis versari circa humana , contingentia & lingularia*Haec illam supponit, tanquam praeceptricem, illahanc exspectat, tanquam exsecutricem, ut ita di-cam. Verbo: sapientia utitur principiis theoreticis& ahstratsis , Prudentia magis fundamentis nititurpratsicis & concretis• Quare lapientis est decernere,quis sinis sit optimus , & quae media optima in se &in genere ; prudentis vero determinare, quae hanclaudem tueantur in Jpecie, hic & nunc, hoc in ca-su, hoc loco, hoc tempore. Non raro usu veniresolet, ut sinis , quem quis jure statuit optimum,recteque judicat sequendum, minime obtineri que-at, ubi inopinata intercurrerunt impedimenta, quaeobstant, quominus media, alias idonea, adplicari
16
queant. Hic igitur munus Prudentias est ita suh-ducerc rationes, ut objecta impedimenta minimummalum producant, quod hoc in casu maximi bonirationem habet* His praemissis Prudentiam recte de-siniendam» judicamus,habitum manis practicum facileinveniendi , dextre dijudicandi & caute adplicandi me-dia legitimo sini obtinendo idonea. Duo hic seorsimcogitanda occurrunt, sinis sc media. Qui aut nul-lis, aut ineptis utens mediis ad sinem grasTatur,finitus est, & qui sinem sequitur illegitimum,eiquevaria adplicat media, sed callide excogitata, is assatusatque ver jutus audit; Prudiri&vero is demum vocatur,qui non minus sinium , quam mediorum bonitatemamat, nihilque suseipit, nisi utraque ex parte le-gitimum sit. Legitimi sines sunt omnes, qui G/o-ri
17
minare, ut quisnam omnium optimus sit, per(pici*amus, & jstio decernere, seu statuere, eum omni-bus esso praeserendum, quem omnium nobilissimuminvenimus. Pari modo se exscrit Prudentia circamedia, Nam hic etiam tria magna sunt: facile in-venire, dextre discernere sz caiite adplicare. Ut inhis rite versari possis, adhibenda est memoria prate-ratorum, intelligentia prasevtium & providentia juturo-rum. Nam vir prudens
Ante simul retroque videt , bene quid (it agendum.Est autem Prudentia vel Privata, quae privatae, velPublica, quae publicae costsulit utilitati. Quemadmo-dum duae sunt Respublica, Ecclejiajlica & Politica, itaPrudentia Publica vel Ecclejiajlica est, vel Politica,Haec prout vel sceptrum, vel gladium dirigit, in To-gatam & sagatam, seu Urbanam & Bellicam dispescrpotest. Haec posterior alias Militaris dici solet; illavero prior Civilis, strictius sic dicta, quae in Legis-lativam & Judiciariam dividitur, quarum illa legessanciendas , haec adplicandas respicit. Alias totsunt jpecies Prudentia , quot classes negotiorum &officiorum in civitate, quae ejus auxilium exspe-ctant. Habemus enim usu peritos doctores, oeco-nomos, mercatores &c. unde Prudentia Didactica ,Oeconomica, CMercatoria &c. adpellari solet. Quo-niam nihil clarius constat, quam quod idoneis ex-emplis illustratur, haud abs re fuerit, si hoc loco ta-lem Hijloria sacem ad declarandam disserentiaminter Prudentiam atque Verjutiam adhibeamus. Au-ctor est Valerius Maximus de verecundia , suisse a-
18
doleseentem, nomine spurina, qui voluntariis vul-neribus insignem oris pulchritudinem deformavit,ne, quod experientia fieri didicerat, Mulieres ad-spectu ad libidinem concitaret. Hic laudem Pru-denti* eatenus meruit, quatenus bono consilio na-tivam formae elegantiam sibi abstulit. Contra cumPisistratus, metuens primores Atbeniensmm , similequid saceret, inque publicum procedens de crude-litate principum quereretur, ut populum ad ultio-nem sictae injuriae impelleret, se tecta ver juti* ma-cula soedavit. Ad utrum horum factorum propiusaccesfierit callidum Zopyri ventum, quod 'JnssiniLib. I. Cap. X.‘ legitur, id hoc quidem loco excu-tere non vacat , nisi exinde aestimari possit, quodDarius , oblato sibi malo punico, tot Zopyros opta-rit, quot istud essiet granorum.
§. III.
Hecejsttatem eonsuleationh ad feliciter agendum parsim pr«.cepeit Pcliucorum , partim exemplis Hijioricorum demon-strare conatur.
Hactenus nataram Hijlori* atque Prudenti* seor-sim, quantum ratio proposid permittere vide-batur, rimati sumus. Nunc varias Prudenti
19
//ow praevia, suscipiantur, inter omnes constat,qui scripta Politica vel e limine, ut ajunt, saluta-runt. Praeclare Cicero: melius adcurantur, quae*4consilio geruntur, quam quae sine consilio admini-“strantur Rbet . Vet, Lib. I. Ars magna est imperii ucon(ilium, quod qui de republica tollat, quali ex uanimo rationem tollit, ut scite docuitHenr, Barnesiusi(
,de simulae. Reip. Lib, I, c. II, Quidam dixit, bonum “consilium Principem admirabilem & formidabilem“sacere, & tam diu vigere respublicas, quamdiu“in iis sioreat consilium. Qualis civitas est, cu- “jus diruta sunt mcenia, talis est vir, qui non o-'*nmia cum consilio agit, inquit Antonius Monachusin Meltjsa part, 1. serm. XI. Non minorem utilitatem (iadserunt, qui togati Republicae praesunt, quam‘*qui bellum gerunt: itaque eorum consilio , saepe, 11aut suseepta, aut consecta bella sunt. Quare ex-“petenda magis est decernendi ratio , quam decer- quam viribus arma geruntur :Militis e(l robur t consiliumque ducis. Verinus.
sed potius rerum, quam verborum hic testimoniisutendum. Hisioria igitur magistra, variis offende-mus factis» quam sunesias (eqttelas aut desectus, aut
20
negletsiu maturorum conjiliorum serr.per habuerit»P. scipio- Africanus t qui dicere solebat turpistimamimperatori excusationem e (se ; Non putavi, vixtantam belli gloriam, quanta eminuit, sibi parerepotuisset, nisi adjutus suffiet prudentia Ljelu, quemcollegam habebat. Quare usu venit, ut qui iniquoanimo intuebantur virtutem scipionis , dicere sole-rent, illum esle egregiorum facinorum hi(Irionem yquorum gestor csset Lxlitu , adiudentes ad fabulaspublicas, quarum alius auctor, alius actor esso so-let. vide Apophthegw. Er a(mi Roterod. Lib. VI. Quid-quid de his sit, vere sassus est Antigonus, Zenonemortuo, gestorum suorum theatrum esse sublatum.Hctnc enim ex Philosophis maximi faciebat, huncmaxime sequebatur, eumque solum pluribus ho-minum millibus aequiparabat, teste vlutarcho in A-sophthegmatibm. Quum Athenienses , shocione non pro-bante, bellum suscepissent adversus Antipatrum., eum-que in ipsas Athenas irruentem audissent, Phocioniid negotii dederunt, ut pacem cum hoste saceret*‘‘Tum Phocion, si mihi, inquit, vobis otiosis con-♦‘sulenti sidem habuisseds, nunc prosecto coacti non“essetis, tanto cum strepitu atque tumultu, consu-“lere, cui potissimum vos credere debeatis, Lue,Dom. Bru/onio teste. Rerum memorabilium &c. Lib.11. Gap. XXX11I. lidem Athemenjes , bello domi re-licto, auctore nobili juvene, magna classe in sicili-am transmissa, una pugna navali tantum vulnus sio-rentissimae suas Republicae instixerunt, ut vix curamadmittere velle videretur. Hic quantum distet Pra-
21dentia ab imprudentia, satis docent exempla De*tnosthetiis & Niciae, quae Just. Lib. V. Cap. V. me-moriae prodita reserantur. sexcenta hujusmodiexempla in Historiis Politicis occurrunt. Nobis bre-vitatis studio unum vel alterum hic adjecisie suffi*»ciat. servilio Caepio Consul Romanus, cum Ctt,Manlio, qui cum contra Cimbros in Italiam irruen-tes, temere pugnans, de exercitu XXC. M. homi-num amisisset , justu populi Romani, bona ejuspublicata, eique imperium primo post Tarquiniumabrogatum, ipse in publicis vinculis extinctus, in-de tractus & discerptus est ad scalas Gemonias Liv.Lib. LXViL Artabanus Xerxi expeditionem inGraeciam paranti ait: “Iterum atque iterum, dum“tibi videbitur, re apud te ipsum probe considera-**ta, edicito quid optimum arbitraberis. Bene e-* 1nim & praemeditate covsultare comperio maximum**csle lucrum. Nam ctsi quid e contrario eventu-**rum est, nihilo tamen minus bene consultum est,“superavitque fortuna consilium** Lue. Dom. BruJ, L.II. Cap. XV. At ille, nihil minus, quam monitisprudentissimi viri obtemperans, totus ex arbitrioMardonii pendebat. Bellum igitur Graecis temereintulit, cujus exitus, quam ipli fuerit sunestus, velexinde constat, quod, amisso innumerabili exercitu,scapha piscatoria in Asiam trajicere necesse habue-rit, domumque reversus a suis super strato noctuinteremtus sit. Non equidem ignoro, magnas sae-pe res non tam providis consiliis, quam pura pu-ta Ducum temeritate gestas esse. sed hoc laudem
22
Fi kudeiiti
23siua pars sangvinis, se intra gyrum rationis conti*nerent. Quid? quod non delint exempla eorum*qui gravioribus suppliciis adsecerunt eos, qui se te-mere periculis objecerunt. Aulus Posthumius Tu-bero silium securi percussit, quod occatione reibene gerendas injussus pugnam tentasset. V'al. ded)sdpi. mil. Pari modo Epaminondam, silium vi-ctorem, quod contra edi6tum cum inimicis con-gressus esset, intersecisse accepimus, ut alia id ge-nus exempla taceamus. Tanti periculi habitumtum suit veras Prudentia regulas migrasse, negotiisinconsulte susceptis.
§. IV.In consinis capiendis audiendos esso eonsiiiariot exempli*
quibusdam Historids evincere' satagie,
Ex iis, quae hactenus disputata sunt, facile pate-re arbitror, rem periculi plenam esse negotiainconsultis consinis juscipere. Nunc paucis offenden-dum, tanto quemque tutius in consinis capiendis ver-sari, quanto penitius proposita negotia excusserit.Quamvis non delint Principes & Rectores civita-tum, qui tanto acumine (ibi pollere videntur, utomnia se explorare & explanare posse putent, sineopera con sihariorum ; tantum tamen abest, ut pru-denter faciant, qui hos audire detrectant, ut po-tius, Hijtoria Mugislrat didicerimus, nimiam sui sidu-ciam in his rebus multos in maximas prarctpitasTemiserias. Fide Cujsimani consiat, Justinianum II,
24
hnperatorm propriis usum consinis imperium Ro-manum variis modis adsfixisie. Quid? quod, vio*Jato pacis vinculo, quo pater ejus Constantinus libiBulgaros & saracenos junxerat, non tantum eo red-actus sit, ut pacem ab utrisque petere cogeretur,sed &, praediis naribus, ejectus & relegatus sit. slei-danus de IV. Monarch. Lib. II. p, m. 190. sigesber-tus Rex saxosum occidentalium in Anglia , quodaures consiliariis praebere nolebat, intersecto unoCumbraiWy a reliquis regno detrusus sylvestriaqueloca petens occisus est a subulco Cumbrani. PolybiLib. IV. Hist. Bajazethes VI. Turearum Rex , adeopraefractus & temerarius erat, ut libi soli considensneminem rectiora momentem sequeretur. Quid i-gitur mirum, si tandem, cavea serrea 'mclujus , norxmonentes , sed trahentes siqui cogeretur. Chalcondy ,las Lib. 111. apud Langium 1. c. p. 631. His adjun-gimus Alphonsum X. Legionis & Castili* Regem,Hunc nomine sapientis ornant Historici ob studiumAstronomiae, cui deditus erat, re autem vera stul-tus suit, cujus rei testimonium praebet factum il-lud verbum, quo non verecundabatur adfirmare,machinam mundanam meliorem ordinem ostenta-turam suisse, si ipse Creatori 0. M. a consinis suisTetNec multo plus sapientiae arguit injustum illud de-cretum, quo justam tori sociam, Jacobi ArragonumRegis siliam, Violantam, repudiare statuebat. Hu-jus decreti illam solam habebat caussam, quod mul-tis jam annis spem prolis frustraverat. Hoc dede-cus animo volvens quaestionem in consistorio pro-
25ponit, perinde ac si ipsi cordi sisisiet xr eriora audi-re conjuia , cum tamen eventus dernonstraret, su-perbam animam nihil minus, quam solidorum mo-nitorum capacem essie. Non deerant, qui stultitiaePrincipis variis argutiis obsecundare studebant. Ho-rum multi, auram gratiae regiae captantes , optatumReginae repudium ex precario principio: Regi quid-quid lubeat licere , svadere non dubitabant.’, Nevero hoc nimis crudum videretur , id sibi datumputabant negotii, ut rationes consini singerent,quae speciem justitiae mentiri posient: novis nuptiiscaveri posse, ne regnum ad extraneos devolveretur,unde salus Reipublicae in maximum adduceretur dis-crimen ; Regis fratres, praeter solum Henricum , jamdecessisse, huneque Regi insidias struere coepisse, quisuror solvi pollet, spe succesiionis per regiam prolemsublata; sterilitate Violant
26
gravius censeri soleat conjugiis ignominia soedatis;rem pessimi exempli esso, si Rex, legitima uxorerepudiata, aliam duceret; eo ipso portas & valvasaperiri omnibus libidinibus, quod quilibet, Regisfactum imitando, sidem matrimonii impune violariposie, sibi persvaderet; inde ipsi quoquereligioni rna-ximumimminere periculum; necesie esie,ut,qui ipscuxorem dimisisiet, subditis repudiandi licentiam in-dulgeret; Iliada malorum inde nascituram; nec no*va lege impediri facile posie, quod regio exemplo incontrarium videretur statutum ; fieri non posie,quin nova nupta, cognitis injuriis, quas uxori se-cisiet, memoria mali facti impediretur, quominusRegem illa side & illo amore , qui condimentummatrimonii esie debet, amplecteretur. Licet verohaec talia libere inculcarent, qui felicitatis, quam li-bidinis hujus Principis potiorern habebant rationem,tantum tamen ahest, ut hic iliis aures praeberet, utpotius, pertinax propositi, legatos in Daniam toit-tetet, qui siliam Regis y CHRIsTUs!AM, in matri-monium expeterent. Nec vana spe prosecti sunt,Quamvis enim satum Violant* vix ignorari potueritinDania, Christiuam tamen ad Alphonsum retulerunt.Quid vero factum est? Vix Totetum adpulsa eratChristimt, cum palam sieret, gravidam esie Reginam.Hinc Alphonstu, rubore consusus, quoque se verteret,nesciens, justa levitatis & impietatis poenas darecoactus essi Tantum enim abest , ut post id factumregiam dignitatem tueri amplius posiet, ut potius,& intra & extra Hispaniam, contemtui haberetur,
27
donec Tuus ipsius silius, sanAius , nobilitate adjutus,regium adscisceret nomen, ipsique, hoc facto, tan-tum incuteret moerorem , ut vitae sinem adserret.V;de ssoh. Riemeri Arcan. Polit, p. 570. Cons. EvalclZjervogels Utjhrl. Begrep as then Allmanna Hisi. II,1Uyck, om spanien. p. 218.
Tot mala ex neglecta salutari consilio prosiciscipofflmt. Quocirca cedro digna sunt verba xjM.Antonini Philosophi Imperatoris: AEquius esl, ut ego tot& talium amicorum consilium sequar , quam ut tot &tales amici meam unius voluntatem sequantur, Jul.Capitolinus in vita Ai Ant. Philosophi, Hoc animosuilTe traditur Agesilaus. Is enim, cum vita de-sunctus essiet Lysander , numerosam sodalitatem con-gregatam compecti, quam hic, ex Asia domum re-vectus, statim contra illum instituerat. Id indigneserens Agesilaus destinabat omnibus palam sacere,cujusmodi civis suilset Lysander , dum in vivis essiet,ac praelecta oratione, quam ei scripserat Cleon Ha-licarnajjeus, de rebus novandis, hanc evulgare vo-luit, ut omnibus constaret, quam seditionis avidussuissiet Lysander. Ceterum ubi senex quidam Epho-rus dictam orationem cognovissiet, metuit, ne aliisrerum novandarum studium inspiraret* Hic igiturAgesilao consuluit, ut orationem silentio premeret,ne mortuum excitaret & sepultum resoderet Lysan-drum. Paruit consilio Agesilaus , indeque maximamconsecutus est gloriam. Plutarchus apud Jos, Langi-mn Polyanthese Lib. 111, pag.
28
§. V.Varias Prudenti* regulas circa delectura Consiliarioruni,
Historia Mjgistra , indicat & declarat.
Neque tamen haec ita accipi velim, quasi omnemPrudenti£ laudem ex pura puta consiliariorummultitudine aestimandam judicarem. Minime.
Quamvis enim non desint casus, in quibus multi,quam pauci, plus cernere censendi sini; illam tamenregulam non semper locum habere, infinito exem-plorum numero docet Magistra nostra Historia, Ar-taxerxes , Rex Persarum , quoties unius Teribaziconlilia sequebatur, nunquam aberrabat. DiodorusLib. I. Contra enormem plane errorem committe-bant Romani, cum , deserta sententia scipionis,Carthaginem delendam decernerent, quamvis plu-res essient patres, qui auctoritatem OHajoris PortiiCatonis sequebantur. sabellicus Lib. IV. Cap. VIII. &Plutarchas in vita Catonis. Hinc regula: Unius pe-riti , quam multorum imperitorum major esio auctoritas.Quamvis autem multi facultate, pauci tamen vo-luntate salutaria conlilia conserendi gaudent. Hincalia nascitur regula; Plus tribuendum consinis uniusboni viri, quam jententiis multorum malorum. Hancregulam optime daclarat exemplum Alphonsi Ar-ragonis utriusque sicilia Regis , qui, audito Catalano-rum decreto, quo optimum sore censuerant, si ipsiadhuc juveni ad respublicas gubernandas adjunge-rentur Vll. Viri, qui DEUM timerent , justitiam co-lerent j avaritiam sugerent> omnesque libidines & cu-
29piditates refrenarent, si horum i inquit, non dico VIi.(ed unum tantum dederitis, illi non modo regimen , jedipsum quoque regnum facile coae effero Anton.Panormita Lib. II. de reh. gest. Alphonsu Nec semi-nis haec laus deneganda penitus est, quod optimasaepe consilia dare possint. Quadre instar regulae e-rit: Non parvi facienda sunt consilia seminarum , quasingulari sapientia atque Prudentia pollent. Hoc ad-sectum plurima confirmant exempla. Paucis hiccontenti erimus. ARTHEMIsIA, Carie Regina , intanta suit Auctoritate apud Xerxem , in expeditionecontra Graecos, ut illius consilio semper uteretur, eosuccesiu, ut> quoad ejus obtemperaret monitis, nun-quam male rem gereret. Atque his si paruisset,turpem illam cladem apud salamina non accepis-set. Herodotus Lib. VIII. similia Cyro minori prae-itus Aspasia Hermotini Phocensis silia , quam, nonminus ob formae elegantiam, quam ob prudentiaepraestantiam, uxorem duxerat. Cum enim de arduisageret negotiis, eam saepissime in consilium adhi-buit, & quotiescunque sententiam ejus secutus est,nunquam eum facti pcenituit. Aeliani Var. Hisi,Lib.XII, Dominica, Valente smperatoremarito aVe-stro-Gothis caeso , hostes Constantinopolin obliden-tes prudentia sua sustinuit, civesque & precibus &auro confirmavit Bonsn. Lib, 11* Dec, I. Non capitangustia paginae omnes illas laudes .sapientiae atquePrudentiae, quas meruit Pulcheria, Arcadii silia,qui fratrem Theodosimn juniorem sua institutione adbonos mores & praeclaras virtutes formavit, impe-
30
rioque admotum ita sssis vel juvit, ve! rexit consinis, ut,quoad illa adsuit, rectum imperii cursum semper tenue-rit. HujusPrudentiae hoc satis erit testimonii, quod,cuminvidia- pravorum aulicorum , qui tantum virtutisexemplum aequo animo serre non poterant, aliquam-diu remota suissiet, jamq;, agnitis hostium calumniis,restituta essiet, fratrem libellis non lectis subsenben-tem videns & dolens, hoc vitium Principis bonoquodam dolo emendatura & ipsa libellum conce-pit, quo Eudociam , ipsius Conjugem , sibi in servi-tutera emancipari petiit. Hunc oblatum accipitstatimque subscribit Theodosius , Quo facto Eudociamaliquamdiu apud se habet Puhheria , maritoque mi-ranti & revocanti, ostenso libello, manu Theodosiissiubscripto, eamse remissiuram negat,utpote quam su-am essie, jure optimo atque maximo conslaret, JtishuLipsws Monit. & ExewpL Polit . p. m. 212. Hoc scri-bens in memoriam revocor ingenioli illius inventi,quodCoNjuxPYTHEi,L/?mAc;;7o;7/o;7/wsertur, ut maritum a nimio divitiarum studio revoca-ret. Pythetts nimirum, reperta aurisodina, omnes ci-ves operis metallicis occupari jussiitj neglecta inte-rim agricultura & ceteris artisiciis, quibus victus &amictus paratur. Hinc maxima inopia subnata cer-tamjomnibus ruinam minabatur. Regina de idoneoremedio tanti mali sollicita prudenti consilio omnia 1,quae esui adponi solerent, ex auro fieri jubet, Py-tbeoque cibum slagitanti aurea mensa , aureis vasis,aureos adponit cibos. Ille spectandis ciborum simu-Jacris oculos aliquamdiu pascit, tandem vero, in-
31terpellante stomacho, indignatus dbum natura; a-lendae aptum postulat. Cordata igitur Regina, a-pta captata ansa, maritum Pythium ab immodico au-ri desiderio retraxit, idque idoneis essecit monitis,ut meliorem agendi rationem sequeretur, omnibusbonis artibus justam operam impendendo. Plutar•cbus de virtute mulierum. similia prudentiae exemplapassim tradunt Pliflorite , quae hic adponere vetatfestinatio. Nominasse sufficiat Fhilen, siliam Anti-patri & uxorem Demetrii , quae tenera adhuc puel*la nativum Prudentiae fructum protulit, quem nonminus patri, ac marito salutarem suisse, accepimusa scriptoribus side dignissimis; Zenobiam, Palmyreo •rum Reginam , quam hic tanto impensius laudandamputamus, quanto majores progressiones in LingvisOccidentis & Htstoriis Orientis , ut de egregia scientia-rum peritia nihil dicam, secisse perhibetur; PorciamCatonis siliam & Bruti uxorem ; Octaviam Augusticonjugem, & alias id genus plures. Nescio vero,an universa temporum memoria aut insignius, autindictus prudentiae exemplum ex seminis ossera-re possit, quam quod Isabeila, Hispaniarum Regi-na , praebuit, cujus tamen amplitudinem angustaehae pagellae non capiunt.
§. VI.Libros , maxime Hifloruos quandoque optimos essio tonsiliarios ,
paucis, sed claris offendit argumentis.
Quoniam vero parum juvat vel optima audivisse consijsa,nisi quid recta pravis, quid disserre aera lupinis, scien-
32eja quadam practica intellexeris, facile perspicitur, illos so-los completa gaudere Prudentia , qui naturalem mentis saga-citatem & quotidianam rerum experientiam solida doctrinaauxerunt. Quomodo ex di(Tonis consiliariorum placitis, quodoptimum sit, erues, nisi proprio utaris judicio? Et quo-modo hanc comparabis facultatem , nisi solida Historiarumnotitia imbutum adtuleris animum ? Est aliquid connatoingenii acumine gaudere , est aliquid adquilito doctrina; lu-mine eminere; sed nisi ad utrumque accesseiit usus rerum,nunquam exinde effloreseet illud egregium , quod sastigiumaddit Prudentia. Quum vero tanta sit fragilitas natur* hu-mans, ut qui longistimum vit* curriculum emetiuntur, vixultra spasium centum annorum progrediantur, & pleriqueomnes vit* partes intra angustos terr* patri* angulos con-sutuere cogantur, facile intelligitur, quam exigua omnis no-sira futura esset experientia , si iisdem, quibus vita, & lo-corum & temporum terminis circumscsiberetur. Qui veroHistoria utitur magistra , is pr*sentia & praeterita, propin-qua & longinqua simul intuetur , infinitis temporum st loco-rum spatiis quasi in unum contractis , adeo ut solida Hsto-riarum notitia auctum adserre animum , perinde quodammo-do censeri postir , acti quis per omnia vixisset secula & o-mnia hominum opera, qu* unqnam deseripta sunt, su is i-psius oculis vidisset. Quo igitur quisque subsidiis Histo-
ticis instructior fuerit, eo ad consilia & excogitanda & .examinanda aptior (lc, necesse est, modo
cetera sine paria»
