Juni 2012

Maandelijks

Samenleving

Maatschappij

Diversity In the Background of Society

G r a t i s

Bezoek ook onze website: www.dibsmagazine.be

Autisme - zeepkistenrAce - Jo cAudron - BerliJn - skypen met - swApping - ten miles met één Been - stemrecht 16+

2

diversity in the Background of society, daar ging het ons om. wat het uiteindelijk is geworden, maakt ons best trots. een mengeling van straffe verhalen en interessante gesprekken. en dat allemaal bijeen gezocht door twee jonge meiden, die hard hebben gezwoegd om dit resultaat te verkrijgen. Voor u begint te bladeren, moet u weten wat ons dreef om deze verhalen neer te pennen.

een portie moed was zeker aanwezig. nog nooit hadden wij de echte journalist uitgehangen, of iets tot op het bot onder-zocht. Vanaf de paasvakantie zijn wij er volledig ingevlogen. en als we spreken over vliegen, dan bedoelen we dat ook. Van hier naar daar gerushed om zeker te zijn dat we alles hebben. telefoneren met Jo caudron, skypen naar genève, op reis naar Berlijn en de zeepkistenrace van dichtbij volgen.

het was op het einde heel erg spannend om alles af te krij-gen, dat mag u weten. maar hier is het resultaat.

wisten jullie, lieve lezers, dat in België naar schatting 1 op 150 mensen autisme heeft? nu zeggen jullie misschien ‘ja’, maar wisten jullie dan ook dat er heel veel verschillende gra-daties in autisme bestaan? en dat zo’n 60% van hen normaal- tot hoogbegaafd is? wij van dibs hadden de kans om met twee jongens met autisme te praten en schreven hun verhaal hier op op p. 10. Blader nu niet meteen door naar daar! Bekijk gerust ook onze andere artikels.

maar wees gerust, het gaat hier niet over politiek, economie of andere zware onderwerpen. het blad straalt één en al po-sitiviteit uit. een ingesteldheid die ook wijzelf bezitten. Bezoek zeker ook onze website: www.dibsmagazine.be.

TROTS

Annelies Lisanne

3

Colofon

Redactie

lisanne corijn Annelies roosen

Teksten

lisanne corijn Annelies roosen

Foto’s

lisanne corijn Annelies roosen sam Quintelier

Website

lisanne corijn Annelies roosen Sofie Haesmans

Contact

dibsmagazine@gmail.com

Drukker

drukkerij swinnen muizenstraat 172 1981 hofstade

In deze editie

wArm of koud: swapping p. 4

mediA: Joo caudron p. 6

Achter de schermen: Autisme p. 10

Jeugd: Vrijetijdsbesteding in cijfers p. 15

pro contrA: stemrecht 16+ p. 16

going BAnAnAs: redBull zeepkistenrace p. 18

skypen met.: saskia de mulder p. 22 strAf VerhAAl: ten miles p. 24

oVer de grens: Berlijn p. 26 portret: fotograaf p. 30

OP DE COVER: Graffiti in Berlijn

p. 18 p. 10p. 6

4

Do

or: Lisa

nne Co

rijn

Te veel kledij? Swap je lekker vrij

zondAg 29 April is het zoVer. ik lAAt me Als groentJe onderdom-pelen in de ‘swApwereld’. swApping is een nieuwe trend die de lAAt-ste JAren de kop op steekt. het concept is simpel: uitwisselen VAn klediJ. Je neemt zelf Je miskoopJes mee of die stuks die Je niet meer AAndoet. dAArVoor kriJg Je fashion coins in de plAAts en met die coins kAn Je AndermAns miskoopJes mee nAAr huis nemen AAn de hAnd VAn een Veiling.

5

W a r m o f k o u dde swapping vindt plaats in perron m, te mechelen. ook voor de organisatie is het de eerste keer. nouvelle moi bestaat uit twee jonge vrouwen die sinds kort zelf het heft in handen nemen. na een eerdere swapping in Antwerpen, besloten ze dat ze dat zelf veel beter kunnen. minder chaotisch en nog gezelliger, dat is hun doel. ik ben alvast benieuwd naar hoe het er aan toe zal gaan met al die vrouwen bij elkaar…

Maximum 20 stuks

mijn swapavontuur begint met het uitmesten van de kleerkast. er mogen maximum 20 stuks mee, dus dat wordt elimineren. ik vind kledij terug waarvan ik niet meer wist dat ik ze had. Andere kleedjes maken het me toch wat moeilijker… de idee dat ze nooit meer in mijn kast zullen hangen, doet toch een beetje zeer. maar het uitzicht naar een lading nieuwe stuks, verzacht de pijn. na een namiddag wroeten en rommelen in de kleerkast, zit mijn doos vol. 20 stuks zijn klaar om het huis uit te gaan op zoek naar een nieuwe eigenares. swapping is niet alleen een gezellige namiddag voor vrou-wen. het is ook zeer economisch en goed voor het milieu. Je miskoopjes krijgen een nieuwe plaats. ofwel bij een nieuwe eigenares ofwel gaan ze naar de kringloopwinkel. ze be-landen dus niet in de vuilbak, zoals gewoonlijk. Je geeft ook geen geld uit, maar je krijgt wel een lading nieuwe kleren. het concept is zeer goed gevonden.

Aangekomen in perron m heb ik nog even de tijd om rustig rond te kijken bij de standjes. Aan één standje kan je muffins maken. niet de cakejes, maar wel de versieringen die tegen-woordig zo ongelooflijk in zijn. Het is mijn eerste keer, waardoor ik hier en daar wel wat klungel. maar het voelt aan als spelen met plasticine en dat heeft ieder kind al eens gedaan. nadat mijn cakeje er te lekker uitziet om nog op te eten, pakken de dames het in om mee naar huis te nemen. dat wordt stoefen bij de thuiskomst.

rond 15u is het tijd om rond te neuzen tussen de kledingrek-ken. wanneer je iets leuks vindt, kan je het passen en er dan een stickertje opplakken, zodat het zeker wordt geveild. het wordt er al snel druk. Je hebt je kleedje nog niet uitgetrokken na het passen of er staat al iemand anders klaar om het ook eens aan te doen. dat wordt vechten straks tijdens het vei-len… hier en daar zie ik toch enkele stuks hangen die ik erg graag mee naar huis zou nemen.

Veiling

en dan is het zover: de veiling. de stuks worden willekeurig geveild, waardoor je goed moet inschatten hoeveel je er opzij zou houden voor dat bepaalde stuk. ik begin toch een beetje zenuwachtig te worden. wanneer je een bepaald stuk wil, steek je je kaartje omhoog met ‘ik wil’ erop. zolang je dit omhoog houdt en je niet de enigste bent, blijft de veilingmeester fashion coins bijtellen. …, 18, 19, 20, 21,… Af en toe moet ik voortijdig mijn kaartje naar be-neden doen, maar als je geluk hebt, kan je voor één fashion coin je stuk mee naar huis nemen!het is niets voor mij. Je krijgt soms blikken toegeworpen van andere vrouwen die vastberaden zijn het stuk dat jij ook wilt, van jou af te snoepen. in het begin voelt alles nog leuk en vrolijk, maar na het einde voel je toch enige concurrentie tussen de bieders. ik krijg er kriebels van en wordt nerveus. de stuks die ik wou heb ik voor het grootste deel ook gekregen, enkel een jas heb ik voorbij moeten laten gaan. met mijn laatste coins doe ik nog een koopje. de veiling zit er op.

ik heb me geamuseerd tijdens de namiddag, maar de veiling was minder. Vechten voor het stuk dat je wil, is niet mijn ding. ik kan ook heel slecht inschatten hoe lang ik mijn bordje om-hoog moet houden. waarschijnlijk wordt je er wel beter door na enkele swappings, maar ik maak in het vervolg mijn kleedjes weer zelf. minder stress en volledig naar je eigen zin! misschien dat ik me ooit nog eens waag aan een swapavontuur als mijn kleerkast een opruim nodig heeft. want dan is het wel ontzet-tend nuttig.

6

Do

or: A

nnelies Roo

sen

Jo Caudrongeboren in dendermonde in 1968.gepassioneerd door verandering en vernieuwing, media en technologie.oprichter van websitebouwer “the reference” in 1993.oprichter “one Agency”, een webagentschap gespecialiseerd in internetoplossingen en consumenten e-marketing.oprichter van het bedrijf dearmedia, een adviesbedrijf dat digitale strate-gie adviseert aan verschillende grote bedrijven. Voor meer info, raadpleeg www.dearmedia.beschrijver van het boek “haal meer uit social media” en “media morgen”. Vooral het laatste, over de verande-ring van de media en de zoektocht naar oplossingen, kende veel media-aandacht. door zijn vele realisaties wordt hij in verschillende kranten of op websites één van de Belgische pioneers op internetgebied genoemd.

7

m e d i a

fAceBook, twitter, google, youtuBe, Apple, ... grote merken die stAp Voor stAp de wereld AAn het VeroVeren ziJn. digitAle mediA dreigt trAditionele mediA te doen VerdwiJnen, mAAr zAl het ook werkeliJk zo Ver komen? Als het AAn de on-demAnd generAtion ligt wel. AAn de grote BedriJVen dus om dit te Voorkomen

en nu nAAr oplossingen te zoeken.

‘De mediawereld lijkt heel sexy,

maar is eigenlijk extreem

conservatief ’

8

‘Als je aangevallen wordt langs meerdere

kanten, ben je gedoemd de oorlog te

verliezen’

de on-demand generation is een term die media-expert Jo caudron gebruikt in zijn boek “media morgen” en waarmee hij de generatie bedoelt die de content krijgt die ze wil, wan-neer ze het wil en waar ze het wil. de generatie na generation X en Y en zelfs nog die na de Millennium- of Einstein generation. dat zijn allemaal mensen die nog een krant hebben meegemaakt of klassieke televisie zonder de tv op pauze te kunnen zet-ten. de laatstgenoemde categorie gebruikt het misschien niet meer, maar ként het nog wel. de on-demand generation daarentegen is letterlijk geboren met iphones, ipads en heeft de oude media niet gekend. caudron: ‘Voor mij is die ge-neratie een breuklijn. we kunnen ons afvragen wanneer de media écht helemaal anders zal worden. mijn antwoord daarop is wanneer die generatie, die od-generatie die nu nog jonger is dan tien jaar, de media-consument begint te worden. zij leven in dat model “ik wil dat nu heb-ben” en kunnen zich niet voorstellen dat dat niet gaat.’

Zware storm‘in het verleden is er nooit een medium verdwenen door het opkomen van een nieuw medium. mensen bleven naar de ci-nema gaan na de uitvinding van de televisie. kranten worden nog steeds verkocht, ondanks het bestaan van het internet. maar momenteel zitten we in een zeer zware storm, waar we mogelijk nog heel grote gevolgen van zullen ondervinden’, al-dus caudron. en die storm is het gevolg van een samenstroom van evoluties die al langer bezig zijn in het mediawereldje. onze expert vergelijkt het met een oorlog op meerdere fron-ten. ‘eén land aanvallen is simpel. maar als je daarnaast nog een ander land aanvalt en je wordt dan aangevallen door nog een ander land, ben je bijna gedoemd om de oorlog te verliezen.’ door al die evoluties in de media die elkaar verster-ken zal het nu wel degelijk veranderen. kranten, magazines, televisie en radio worden onderuit gehaald door veranderin-gen en innovaties op allerlei vlakken, maar vooral door alles wat met social en mobile te maken heeft.

Kranten, televisie, radio

de kranten merken al het langst de impact van die digitaliteit. zij merkten enkele jaren geleden al een daling van de ver-koopcijfers door de komst van het internet. toen nog heel on-schuldig, want “een krant kon je overal meenemen, het internet niet”. maar nu alles ook nog eens mobiel wordt met behulp van smartphones en tablets, die werken op het 3g-netwerk,

moeten de kranten knokken om zich te kunnen heruitvinden. een zender daarnaast, moet rekening houden met digitale technologie waarbij mensen reclame kunnen skippen, wat tot inkomstenverlies leidt. het ironische is dat televisiezenders

enkel inkomstenverlies nodig hebben om ‘op hun gat te gaan’. meer marge hebben ze niet.

de radiozenders lijken nog het minst getrof-fen te worden, hoewel ook dat niet lang meer op zich zal laten wachten. de vraag is of de mensen binnenkort nog geduld zul-len hebben om naar de radio te luisteren in de veronderstelling dat er een verhaal of een liedje komt dat hen interesseert. met de komst van spotify, waarmee je elk liedje dat je zoekt ook vindt, zou dat niet meer hoeven. Bovendien zijn de voornaamste luisteraars toch wel de mensen die dagelijks

twee uur in de file staan. Ook die groep zal binnen een jaar of vijftien, wanneer die od-generatie opgegroeid is, kleiner zijn doordat ons mobiliteitspatroon zal veranderen. we zullen meer het openbaar vervoer nemen of van thuis uit werken. op zo’n momenten zal veel sneller de laptop, ipod of mp3-speler dienst doen als achtergrondmuziekje.

Heruitvinden

helaas bestaat dé grote oplossing niet. in zijn boek stelt cau-dron er wel een aantal voor, maar die zijn nog niet bewezen. Het zijn slechts denkpistes. Een flinke stap zou wel al zijn dat de bedrijven inzien dat ze binnenkort in de problemen kunnen geraken. en daar zit meestal het probleem. ‘het medialand-schap is heel traag en inert. het lijkt heel sexy, maar eigenlijk is het extreem conservatief. kijk maar naar de muziekindustrie, die ook jaren heeft ontkent dat ze zich moest aanpassen. het feit dat ze weigerde te geloven dat mensen nog naar de cd-winkel gingen om een cd’tje te kopen, heeft die industrie de das omgedaan.’ het zoeken naar oplossingen hebben ze andere bedrijven laten doen, zoals youtube, spotify, Ap-ple. door, jawel, de mobiele spelers. ‘de muziekindustrie in zijn totalitieit heeft dus wel terug een toekomstperspectief. de pla-tenindustrie daarentegen heeft een groot probleem. en dat allemaal door ontkenning van verandering.’

en zo zijn er nog bedrijven die de veranderingen gewoon negeren en niet beseffen dat ze zo in de problemen zou-den kunnen komen. kodak heeft reeds de boeken moeten

9

‘Het probleem is dat sommige bedrijven niet willen zien dat er een probleem is’

toedoen en ook nokia is op sterven na dood. zo zijn er nog een reeks van mastodonten, zoals de rtl group, Vtm of de printgroep corelio die zichzelf nu moeten herpakken en dan misschien wel de sterke mediamerken van binnen tien jaar kunnen worden. caudron ziet de klassieke media perfect in staat om zichzelf heruit te vinden in de digitale wereld. ‘ze gaan er strategisch wel heel veel energie moeten insteken en logisch moeten nadenken over wat die veranderingen juist zijn en hoe je die op twee, vijf of acht jaar als bedrijf gaat impacteren. maar we zien genoeg voorbeelden rondom ons waarbij dat ook lukt, vooral in het buitenland. the new york

times slaagt daar enorm goed in en zal binnen dit en een aantal jaar waarschijnlijk alleen nog maar een digitaal pro-duct verkopen. daar komt wel bij dat meer dan de helft van de redactie zal ont-slagen worden. hoe dan ook, het zal een pijnlijk ge-beuren blijven.’

Data, de nieuwe oliedat sociale media ‘in’ is, is duidelijk. maar dat deze sociale netwerksites ook alles opslagen, is bij velen niet geweten. het kan zelfs gevaarlijk worden. caudron vergelijkt die data met olie: ‘Amerika heeft een beetje olie, maar heeft voor de rest zijn vlag geplant in onder andere het midden-oosten om olie te hebben. Als je vandaag olie hebt, ben je rijk. Als je morgen in de digitale wereld “weet”, of met andere woorden “data bezit”, ben je rijk.’ Als je over data bezit kun je het gebruikers-gedrag van bedrijven onderzoeken, je kan er verkiezingen mee voorspellen, je kan het gedrag van een individu voor-

spellen, je kan weten wie wat koopt en consumeert, enzovoort. caudron: ‘er gaan letterlijk terroristische aanslagen gepleegd worden. Als je toegang hebt tot data van facebook of twit-ter, dan ken je de wereld. dan heb je toegang tot de nieuwe olie.’

toen facebook vorige maand naar de beurs trok, wezen veel mensen met een waarschuwend vingertje. er is namelijk geen garantie dat facebook zo’n groot succes zal blijven kennen. toch is hun beursnotering perfect gegaan volgens plan en hebben ze perfect het doel gehaald dat ze wilden. 16 miljard dollar opgehaald en een ratering van 104 miljard dollar. het vertrouwen dat de sociale netwerksite binnen een paar jaar nog niet is uitgedoofd, is dus groot. caudron: ‘Als het om sociale media gaat, is de leider van vandaag wel het hippe bedrijf facebook. daar zijn microsoft, Apple of google nooit in geslaagd. maar als het over mobiele media gaat, is Apple dat hippe bedrijf. facebook slaagt er niet in om daarmee mee te zijn, onder andere omdat ze op een smartphone wei-nig tot geen reclame kunnen tonen. toch ben ook ik er heilig van overtuigd dat facebook voor altijd zal blijven bestaan en veel geld zal waard zijn, maar op een minder hippe manier dan nu. er gaan wel meerdere grote, coole, bedrijven uit de grond gestampt worden waar facebook alleen maar jaloers op kan zijn.’

Nieuwe bubbel?

de kans bestaat dat we binnenkort een sociaalnetwerksite-bubbel creëren, zoals met de dotcombubbel in 2000 waarbij de markt volledig onderuit gehaald werd. ‘klopt,’ zegt cau-dron, ‘maar er is wel één verschil, namelijk dat alle bedrijven die vandaag groot zijn op vlak van sociale media en naar de beurs gaan, allemaal winst maken. eind jaren ‘90 maakten al die bedrijven verlies. dat waren bedrijven die op dat mo-ment geen business hadden, maar dat hebben de huidige grote spelers wel.’ zijn ze daarom zo veel waard? ‘nee, ze zijn 100 miljard dollar waard omdat ze data bezitten. en als je al die data zou omzetten in cash, zijn ze misschien wel een triljard waard.’

Jo Caudron ad-

viseert met zijn

bedrijf ‘DearMe-

dia’ ook digitale

strategieën aan

grote bedrijven.

10

Do

or: A

nnelies Roo

sen Leven met het etiket

hoe gAAn personen met een Autismespectrumstoornis (Ass) met hun Beperking om? hoe stAAn ze tegenoVer de mAAtschAppiJ? met wAt moet een Buitengewone school Voor Jongeren met Ass rekening houden en wAt geBeurt er met hen nA het secundAir onderwiJs? BrAm (18) en Jeroen (19) hAdden op Al deze VrAgen een Antwoord klAAr. BrAm: ‘mensen VrAgen miJ soms: “hoe is dAt om Autistisch te ziJn?” wel, ik heB geen idee.’

we trokken nAAr het koninliJk instituut in woluwe en prAAtten er met twee mondige Jongens.

Bram en Jeroen hebben beiden het syndroom van Asperger, een vorm van autisme die gepaard gaat met normaal- tot hoogbegaafdheid. de meeste mensen bezitten wel één of enkele kenmerken van de stoornis, maar iemand die er een veelvoud van bezit, lijdt er ook werkelijk aan. ook al zie je dat vaak niet op het eerste zicht. waar Bram het eerder lastig heeft met orde, structuur en concentratie, gaat Jeroen zich moeilijk kunnen aanpassen aan nieuwe situaties en mensen en heeft

Autisme

11

A C H T E R D E S C H E R M E Nhij het moeilijk met de snelheid van de maatschappij. Jeroen: ‘Bij het ouder worden betert dat. Jongeren gaan al sneller om iets kwaad worden of het moeilijker hebben met sommige dingen, terwijl ouderen daar iets gemakkelijker mee omgaan.’

deze jongens zitten in een soort tussen-vorm van de maatschappij. ze hebben hun aandoening en daar ook de be-perkingen van, maar kunnen wel mee-draaien in de maatschappij. toch ma-ken ze zich zorgen om het etiket dat op autisme kleeft. ‘er staat op mijn diploma dat ik in woluwe gestudeerd heb, wat

‘De kinderen verdwijnen voor één uurtje’

GON staat voor Geïntegreerd Onderwijs. Het is een team van leerkrachten die zich inzet-

ten voor kinderen met een beperking die in een gewone school zitten. … is hoofdcoördi-

nator van de GON-begeleiding voor kinderen met autisme.

‘gon is een samenwerking tussen buitengewoon onderwijs en gewoon onderwijs. het concept is gestart in 1980 met als doel dat leerkrachten van het buitengewoon onderwijs hun expertise konden overdragen naar het gewoon onderwijs. oorspronkelijk diende het voor leerlingen die in het Buso (Buitengewoon secundair onderwijs) hadden gezeten en wilden terugkeren naar het gewoon onderwijs. zij kregen de kans om een begeleider mee te nemen. deze kwam wekelijks één tot drie uurtjes extra begelei-ding geven.’

‘in het begin was dat vooral van toepassing bij blinden en slechtzienden. zij kunnen perfect in het gewoon onderwijs meedraaien, mits een beetje begeleiding. nu kunnen ook kinderen die nooit in het Buso hebben gezeten, beroep doen op gon. het hangt allemaal af van het type handicap hij of zij heeft. naargelang het type wordt beslist hoeveel uur begeleiding je krijgt en of je al dan niet eerst in het Buso moet zitten. dus niet iedereen met emotionele of sociale stoornissen, dyslexie of Adhd kan beroep doen op zo’n begeleiding.’

‘zo’n individuele begeleiding is tijdens de andere lessen door. Voor de rest volgen de kinderen gewoon het normale schema van hun klasgenootjes. Voor één uurtje verdwijnen ze even. tijdens dat uurtje gaat het over het grote schoolwerk, zoals agenda plan-nen, boekbespreking leren maken, afspraken maken met de leerkrachten,... langs de andere kant geven we ook sociale begelei-ding. het houdt dus meer in dan een uurtje in de week bijles geven. iedere begeleider heeft zo’n 12 kinderen.’

‘Officieel gezien zijn wij allemaal ingeschreven als leerkrachten, maar 90% zijn pedagogen, ergotherapeuten, maatschappelijke werkers, paramedici. maar zij moeten ook een leerkrachtendiploma hebben. het is voor ons de bedoeling om zo veel mogelijk leerlingen in het gewoon onderwijs te laten.’

wel een gekend instituut is. ik ga het dus nog vaak mogen uitleggen op sollicitatiegesprekken’, zegt Bram. ‘Als autisme in de media komt zijn het vaak de ergste gevallen die het cliché meer bevestigen dan ontkrachten.’ Jeroen vult aan: ‘ik vind dat er bij autisme snel het woordje “structuur” valt, terwijl dat niet het allerbelangrijkste is. structuur is wel belangrijk voor mensen met autisme, anders zou het vaak in het honderd lopen, maar om één of andere reden verzetten we ons er vaak tegen. dat is wel wat tegenstrijdig.’ waarop Bram opmerkt dat hij de grootste chaoot is

die er rondloopt. ‘de ene is de andere niet.’

Luxebegeleiding

ze zaten vroeger in een gewone school, maar kozen op hun 11 jaar samen met hun ouders voor het buiten-gewoon onderwijs, richting kantoor. nu zitten ze in het zevende jaar en zitten ze nog slechts met drie in de klas. dat ze op deze school een luxebegelei-ding krijgen, beseffen de leerlingen

Do

or: Lisa

nne Co

rijn

12

gaan doen, antwoordt hij lachend dat hij zich dat ook afvraagt. ‘in een universiteit of hogeschool zou ik het wat lastig hebben met de grootte, de snelheid en de hoeveelheid. toch zou

ik graag nog wat bijleren en eerder ook zo’n syntra-opleiding volgen.’ en hij voegt er ook nog aan toe: ‘later op mijn werk zou ik wel slechts tegen een paar mensen zeggen dat ik autisme heb. sommigen zullen het dan misschien wel merken, maar dan hebben ze me al aanvaard zoals ik ben.’

maar al te goed. Bram bevestigt dat. ‘er wordt hier veel meer rekening met mij gehouden en het is ook meer op maat. Bij klassen van 20 leerlingen is het voor de leerkrachten veel moeilijker om in te spelen op iemand met autisme. hier word ik persoon-lijk begeleid, waardoor ik ook veel meer voor-uitgang boek. ik had nog niet zo ver kunnen ge-raken in het ge-woon onderwijs.’ waarop Jeroen antwoordt dat ook het contact met de leer-krachten veel beter is. ‘logisch hé, hoe kleiner een groep, hoe beter de band.’ Bram: ‘ik vind ook dat de leer-krachten in het buitengewoon onderwijs veel ge-motiveerder zijn. ik denk dat dat wel een soort roeping is van die mensen om dit te doen.’

Syntra-opleiding

Als het van Bram afhing, zou hij volgend jaar dierengeneeskunde gaan studeren. helaas sluit deze richting te weinig aan bij de Bso-richting die hij nu volgt. ‘het zal dus niet evident zijn om verder te studeren, maar waarschijnlijk ga ik een opleiding volgen bij syntra. dat is een centrum dat heel veel richtingen aanbiedt en het voordeel is dat ze van nul starten en dat ze meer praktijkgericht werken.’ op de vraag wat Jeroen hierna wil

Jeroen: ‘Later op mijn werk zou ik niet zeggen dat

ik autisme heb. Ze zullen het wel merken, maar dan hebben ze me al aanvaard zoals ik ben’

zeven jaar geleden waren ze verplicht kantoor te volgen omdat er nog niks anders was, maar ondertussen biedt de school ook economie (Aso), infor-matica (tso) en handel-talen (tso)

aan. Bram: ‘kantoor was misschien niet mijn eerste keuze, maar met deze richting heb ik wel enige werk-zekerheid en deze school was ook de enige in het buiten-gewoon onderwijs waarbij ik een vol-waardig diploma kon behalen.’

Volwaardig diploma

het uitzonderlijke aan het koninklijk instituut woluwe is inderdaad dat de leerlingen kunnen kiezen voor wat men noemt opleidingsvorm 4. hierbij krijgen ze op het einde van hun traject een diploma

dat even veel waard is als in het ge-woon Aso, Bso of tso. ‘het is dus eigenlijk gewoon onderwijs, maar binnen het buitengewone getrok-ken. de leerplannen en inhoud zijn hetzelfde, maar de aanpak naar die doelgroep gebeurt anders, een beetje alternatief ’, aldus directeur marc Brans. die speciale aanpak

houdt in dat de klassen uit slechts drie tot zeven leerlingen bestaan zodat ze kunnen genieten van een individuele aanpak. ook zijn de leslokalen aan-gepast door bijvoorbeeld een wand tussen twee lessenaars te plaatsen of de weekplanning in het groot op te hangen. tenslotte is er een veel bre-dere omkadering. er zijn niet alleen de

Do

or: Lisa

nne Co

rijn

13

Do

or:

Na

am

leerkrachten, maar er kan ook beroep gedaan worden op psychologen, ergotherapeuten, logopedisten of kinesisten.

de leerkrachten van deze school heb-ben geen speciale opleiding gevolgd. ze hebben gewoon een gezonde interesse en passie om met deze jon-geren te werken. geduld is zeker een eigenschap die ze moeten bezitten. Brans: ‘er zijn scholen die een bachelor-na-bachelor verplichten voor hun per-

soneel, maar wij doen dat niet omdat we dan in moeilijkheden geraken om nog leerkrachten te vinden. zij die hier wel werken doen het omdat ze er een uitdaging in zien.’ uiteraard zijn de spe-cialisten wél opgeleid. de leerlingen kunnen hen vrijwillig raadplegen, of op verzoek van de ouders of leerkrachten. meestal aanvaarden ze dat ook met-een, want ze gaan zich niet verstoppen voor hun handicap. ‘iedereen mankeert hier wel iets.’

Label

de school is ook aangepast aan blin-de en slechtziende leerlingen. Vroeger konden ook doven en slechthorenden er les volgen, maar die zijn ondertussen allemaal doorgestroomd naar gewone scholen waar ze gon-begeleiding krijgen. dat wordt de laatste jaren meer en meer aangemoedigd door de minister, waardoor de wachtlijsten voor het buitengewoon onderwijs kleiner zijn geworden. ‘het is zeker en vast een goede zaak om ook zo veel mogelijk

Do

or: Lisa

nne Co

rijn

‘De meeste leerlingen hebben slechts een ontwikkelingsleeftijd van 6 maanden’Directeur Marc Brans van het Koninklijk Instituut Woluwe, heeft zijn

eigen idee over de situatie die zich de laatste tijd afspeelt. Jongeren

met een handicap blijven met opzet zitten omdat ze niet weten waar

naartoe na hun studies.

‘in deze vestiging in woluwe gebeurt dat niet omdat de leerlingen toch op een degelijk niveau zitten om eventueel verder te studeren of zich te settelen in de maatschappij. Anders haal je het zevende jaar niet. maar onze school heeft nog een andere vestiging in hulden-berg, in ganspoel. dat is ook een secundaire school, maar daar zitten kinderen met zware complexe problemen. Vaak zijn die neurologisch, motorisch én sensorisch. zij zouden hier nooit kunnen volgen. de leerlingen gaan niet naar huis in de week omdat hun ouders dat niet aan kunnen. ze hebben veel begeleiding nodig en werkende mensen kunnen hun dat niet geven in de week. Voor hun is het dus een veel groter probleem als ze zouden afstuderen. want waar moeten ze naartoe?’

‘er is te weinig plaats voor hun in een dagcentrum of een home. en ze terug in huis nemen gaat niet. dus blijven ze wel eens han-gen op school. helaas zorgt dat voor grote problemen. want hoe meer kinderen blijven zitten, hoe minder er kunnen bijkomen. er ontstaat een opstopping, waardoor we geen nieuwe kinderen kunnen toelaten. het zijn allemaal kleine klasjes, dus we kunnen sowieso al niet veel kinderen binnenlaten. we proberen nu de ouders te waarschuwen dat de jongeren op hun 21 jaar sowieso de school moeten verlaten.’

‘Je kan normaal niet zomaar blijven zitten, maar zo’n diploma in die onderwijsvorm is eerder een attest. ze hebben daar op school gezeten, maar er zijn kinderen bij die niet eens kunnen praten, die zodanig gehandicapt zijn, dat ze geen echt diploma behalen. het zijn ook totaal andere lessen als hier. Je kan jezelf de vraag stellen: is dat nog wel een school of is het een zorgin-stelling? die grens is soms erg vaag. ze krijgen les, maar de meeste leerlingen hebben slechts een ontwikkelingsleeftijd van 6 maanden. echt les kan je dat dus niet echt noemen.’

14

jongeren met Ass in een gewone school te plaatsen waar ze af en toe aparte begeleiding krijgen. iedereen die tegenwoordig wat moeilijker is of veel structuur nodig heeft wordt gela-beld als autist. Bovendien zitten we hier met een tekort aan richtingen die ook allemaal in hetzelfde beroepenveld lig-gen. in het gewone onderwijs hebben ze veel meer keuze.’

‘deze mening deel ik niet echt, omdat dat in mijn geval niet zo goed verliep’, zegt Jeroen. ‘ik verkies woluwe boven mijn gewone lagere school. toen kreeg ik ook gon-begeleiding en het schoolpersoneel deed hun uiterste best, maar met de leerlingen verliep het moeilijker. soms mocht ik bijvoorbeeld minder huiswerk maken, maar dan kreeg ik kritiek van de anderen.’ ook Bram denkt er zo over. ‘Als ik in het gewoon onderwijs had gezeten, zou het een kwestie geweest zijn van aanpassen of uit de boot vallen. en uit de boot val-len, dat brengt frustraties mee, wat mijn schoolprestaties ook niet ten goede zou gekomen zijn.’

Bram: ‘In de media komen enkel de ergste gevallen

van autisme aan bod’

Spel

en dan gaat de bel. de les begint en ijverig starten de jongens hun computer op. Voor het vak in-tegrale projecten (ip) runnen ze mo-menteel hun ei-gen bedrijf. Bram is de directeur en Jeroen verkoper. ‘Al doende is de beste manier om te leren’, vin-den Bram en Jeroen. ‘met ons bedrijfje kopen en verkopen we virtuele goederen van leer-lingen uit de richting kantoor in andere scholen. het papierwerk, de betalingen, het mailen in het frans en in het engels, de zoektocht naar leveranciers en onze aanwezigheid op handelsbeurzen gebeurt allemaal echt, alleen bestaan de goederen niet. het is één groot spel eigenlijk.’

15

j e u g d

Vrijetijdsbesteding bij jongerenBelgië, 10-17 jaar, 2011

Cijfers: OIVO

100908070605040302010

Musea Uitgaan Sporten Internet TV-kijken

Vrijetijdsbesteding bij jongeren

België, 10-17 jaar, 2011 cijfers: oiVo

de jeugd van nu houdt zich met totaal andere zaken bezig in zijn vrije tijd dan toen onze ouders nog kindjes waren. zij speelden met tollen, ze ravotten op straat, iedereen deed aan sport en je ging pas uit wanneer je minstens de leeftijd van +16 had bereikt. Van computers hadden zij nog nooit gehoord. televisie werd enkel opgezet na 20 uur en een extra uurtje in het weekend.

de dag van vandaag kan de jeugd niet meer zonder hun computer, gsm en televisie. het is onmogelijk om je in te beelden hoe een dag eruit zou zien zonder internet. er kijkt niemand nog raar op als een elfjarige naast je op de dansvloer staat. de tijden zijn veranderd. of dat goed of slecht is, dat laten we aan jullie over.

16

Do

or: A

nnelies Roo

sen

Wat zou de meerwaarde zijn dat

16-jarigen kunnen stemmen?

‘de jeugd is de toekomst en op dit moment heeft veel van hen niets te zeggen over het land waarin ze zichzelf willen zien ontwikkelen, wat toch wel jammer is. Bovendien kan stemrecht voor 16-jarigen ook aanleiding geven tot het ontstaan van nieuwe partijen die hun programma opstellen met de jeugd als doelpubliek.’

Gaan ze niet geneigd zijn de mening

van hun ouders te volgen?

‘ze hebben wel degelijk een mening over onderwerpen die belangrijk zijn voor hun. Je moet aan een 16-jarige niet vragen wat hij vindt van de pensi-oenhervorming, maar laat hem wel zijn mening zeggen over de 100 decibel-limiet. luister naar deze jongeren als je het onderwijs wil hervormen, als je de eetgewoonten van de jeugd wil aan-pakken of als je een nieuwe fuifzaal of een nieuw sportterrein wil aanleggen.’

‘Willen nadenken over politiek moeten we aanmoedigen’

‘hélene moonen (22) Volgt een lerAren-opleiding. Volgens hAAr moeten ook 16-JArigen kunnen stemmen in België.

Mogen ze wel stemmen, ondanks dat

ze nog geen belastingen betalen?

‘moet je betalen om een mening te hebben in dit land? ik vind van niet. er zijn volwassenen die niet eens drie par-tijen kunnen opsommen of geen neder-lands, frans of duits spreken en zij mo-gen ook stemmen. Als je wil nadenken over de politieke structuur van het land, dan moeten we dat aanmoedigen, of je nu 16, 46 of 96 jaar bent.’

Stemplicht gaat dan weer wel een

brug te ver volgens jou.

‘dat zou inderdaad tot weinig beteke-nisvolle stemmen leiden. Als je werkt met stemrecht ga je volgens mij een groep krijgen die veel gemotiveerder zijn stem zal uitbrengen dan nu de gemiddelde Vlaming doet. Als we deze jongeren nu niet leren wat verantwoordelijkheid is, zullen ze het nooit leren en dat zou nefast zijn voor onze toekomst.’

stemrecht inVoeren in Belgie VAnAf 16 JAAr?

17

P R o c o n t r a

Zou het geen meerwaarde kunnen

bieden aan ons land om 16-jarigen

stemrecht te geven?

‘een groot deel van de mensen van de leeftijd 16-18 jaar zitten nog in hun late adolescentie en zijn zodoende ook vooral nog bezig met zichzelf en in mindere mate met anderen. Adolescen-ten zijn er vaak zelf nog niet helemaal uit wat ze willen in hun leven, laat staan voor de maatschappij.’

Moeten we jongeren als belangen-

groep dan negeren?

‘Absoluut niet, maar stemrecht vind ik persoonlijk meer iets voor 18-plus-sers. Jongeren kunnen op een andere manier gehoord worden dan met stem-recht. ik denk dat wanneer je 18 bent, je toch een meer afgewogen beslissing kan maken dan op je 16. of toch een beslissing die rijker is aan levenserva-ring.’

‘Jongeren kunnen op een andere manier gehoord

worden’

ruBen romBAuts (21) werkt BiJ het clB in VilVoorde. hiJ Vindt het niet nodig om 16-JArigen in België stemrecht te geVen.

Denk je dan niet dat er vraag naar is

van de 16-jarigen?

‘Veel jongeren geven zichzelf een onverschillige houding tegenover de maatschappij en de politiek. uiteraard zullen er uitzonderingen op de regel zijn, maar over het algemeen denk ik niet dat jongeren hiervoor staan te springen.’

We hebben het hier over stemrecht,

niet over stemplicht. Wat is er mis met

zij die een duidelijke mening hebben

te laten stemmen?

‘daar is niets mis mee. ik zou het zelfs knap vinden moesten er meer 16-jari-gen willen gaan stemmen. dit zou blijk geven van interesse en geloof in de maatschappij en diens bevolking. toch lijkt het me beter om voor 16-jarigen geen stemrecht te gaan invoeren. het is uiteindelijk ook maar twee jaar langer wachten en volgens mij toch twee be-langrijke jaren die mee vorm geven aan de persoon die je wordt.’

18

Do

or: Lisa

nne Co

rijn

‘Desnoods draag ik die kist tot beneden’dieter denruyter, mAthiAs serVrAnckx en BrAm coriJn Beslisten op 17 feBruAri om mee te doen met de red Bull zeepkistenrAce 2012. oorspronkeliJk zAten sommigen in een Ander teAm, mAAr door omstAndigheden gAAn ze toch sAmen de Berg Af. hun zeepkist doopten ze “the Bullet”.

de race vond plaats in Brussel op zaterdag 5 mei 2012. Alle zeepkisten leggen hetzelfde parcours af met daarin verschil-lende bochten en twee jumps. we volgen dit vrolijke team op de voet, om hun ervaringen te delen. maar voor the Bullet de kunstberg in Brussel kon afrijden, moest er nog het één en ander in orde worden gebracht.

DEELNAME

het begin van hun deelname verliep niet erg vlot. Vier vrien-den van dieter hadden hem een tijdje geleden gevraagd om mee te doen met de zeepkistenrace. dieter: ‘ik zag het met-een zitten.’ maar mathias, Bram en Alex, drie andere vrienden,

voelden zich uitgedaagd. Bram: ‘wij beweerden dat we het beter gingen doen dan dieter zijn groep, dus werkten we een concept uit.’nu schieten ze nog met drie man over, omdat de anderen uit-eindelijk niets hebben ingestuurd. ‘dieter is overgelopen’, lacht Bram. ‘ we hadden twee concepten ingestuurd om meer kans te maken. daaruit is the Bullet dan geselecteerd.’en als dat het nog niet verwarrend genoeg maakt, heeft teamgenoot Alex zijn ontslag gekregen. ‘we hebben hem telkens mee uitgenodigd wanneer we aan onze kist kwamen werken, maar hij is niet komen opdagen. Ach, Alex heeft toch twee linkerhanden. of ze steken in zijn zakken’,grapt mathias.

19

g o i n g b a n a n a sNIET BANG

in het begin waren ze erg ambitieus, maar naargelang de werken vorderden, bleek het moeilijker dan gedacht. ‘nu zul-len we al blij zijn als we heelhuids beneden geraken’, zegt ma-thias. twee man moet zich zaterdag opofferen om de race te volbrengen. dieter: ‘ik heb wel een beetje schrik. daarom laat ik de anderen rijden.’ mathias en Bram zijn niet bang, al vrezen ze wel een beetje voor de wielen…ze hebben hun zeepkist al enkele keren getest, maar voor-lopig zonder enig succes. ‘we gingen aan 5km/uur van de zavelenberg, een kleine heuvel hier in de buurt. dieter duwde ons op weg. maar wanneer we naar rechts stuurden, was het gedaan.’ mathias: ‘de wieltjes vooraan waren heel erg heet en die hebben het een beetje begeven.’

RECYCLING

er zijn op de race zelf verschillende prijzen te winnen. ‘wij willen het liefst de prijs van “recycling”, moest die er zijn,’ vertellen ze. enkel het hout aan hun zeepkist hebben ze moe-ten kopen, samen met de wieltjes. Voor de rest is alles hergebruikt van andere dingen. ‘Voor ons frame haalden we een houtversnip-peraar uit elkaar en een oude partytent’, vertelt Bram. ze worden gesponsord door groep t, dus ze zullen niets zelf moeten bekostigen.

GEEN MEERWAARDE

‘we verdelen het werk onder ons drie. Bram en ik doen de moeilijkere zaken, dieter mag de rest doen’, vertelt mathias. dieter lacht, maar hij moet toegeven dat hij gewoon minder ervaring heeft in het sleutelen, hameren en vijzen. ‘Ach, ik ben misschien geen meerwaarde, maar zonder mij was er geen zeepkist.’

en daar geven de andere twee hem groot gelijk. want wan-neer mathias en Bram even vastzitten en ze niet meer weten hoe, schiet dieter ter hulp. Bram: ‘hij komt dan met één of

ander raar idee, waarbij wij denken: hé dat is misschien nog niet zo slecht?’

THE BULLET

na vier dagen werken is de zeepkist volgens de jongens af. ze zijn veel te laat begonnen, maar op een korte tijd hebben

ze er toch nog iets mobiel van gemaakt. ze doopten hun kist ‘the Bullet’, maar die naam is willekeurig gekozen. ‘onze zeepkist ziet er niet meteen bulletachtig uit…’, bekent dieter. hun concept hebben ze halsoverkop moeten uitwerken, waar-door er hier en daar dingen niet zoals gepland liepen. ‘door tijdsgebrek moesten we papier-maché gebruiken, dus als het regent, is onze auto kapot’, vreest mathias. Alle drie studeren ze voor industrieel ingenieur. dat gaf hun wat meer inzicht, maar daarom wisten ze nog niet precies wat er moest gebeuren. een zeepkist bouwen leer je niet in de les. ‘we hebben niets berekend’, vertelt mathias, ‘we hebben gewoon balken uitgekozen die er dik genoeg uitzagen en zijn daarop gaan zitten.’ de wedstrijd is nu niet meer ver af. de enige vrees die de jongens nog hebben, is dat de wieltjes afbreken en ze verder naar beneden schuiven.

Mathias: ‘ Alex heeft twee linkerhanden, of ze

steken in zijn zakken’

Dieter: ‘ Ik ben geen meerwaarde, maar

zonder mij was er geen zeepkist’

20

ALLEMAAL GOCARTS

zaterdagochtend staat iedereen paraat. Al is het met kleine oogjes en nog erg moe. team ‘Bullet’ heeft tot 4uur ’s nachts doorgewerkt, omdat de remmen nog niet in orde waren. nu zijn ze er volledig klaar voor! ‘de zeepkisten hier zien er onge-looflijk professioneel uit’, schrikt Bram. Ze hadden niet verwacht dat er zo’n straffe concepten zouden bijzitten. met hun zelf in-eengeknutselde Bullet vallen ze toch een beetje uit de boot. Verbaasde gezichten en hier en daar lachende mensen doen de moed wat in hun schoenen zakken. ‘we zijn hier echt de lelijkste kist van allemaal’, zucht dieter. maar Bram blijft trots: ‘wij zijn de enigen die echt geknutseld hebben, de rest maakt gebruik van een bestaande gocart, dat telt niet.’er is ontbijt en ’s middags lunch om de deelnemers bezig te houden. en dat niet alleen. gedurende de dag komen er verschillende mensen langs. inspecteurs, mannen van de vei-ligheid en zelfs verpleegsters die ervoor zorgen dat ze goed

ontspannen. ‘het is echt tof dat ze er toch voor zorgen dat het wachten aangenamer wordt’, vindt mathias. hij geniet duidelijk van de aandacht van de verpleegsters. meer dan ooit wil hij de berg af racen. ‘we zullen beneden geraken, al is het ondersteboven of met wat minder wielen’, zegt mathias. ‘desnoods draag ik hem tot beneden!’

TECHNISCHE CONTROLE

elke zeepkist moet langs de technische controle vooraleer ze de berg af mogen. er heerst toch een kleine spanning wan-neer ‘the Bullet’ de controlepost nadert. er zijn al twee kisten naar huis gestuurd, omdat ze zich niet aan het reglement hadden gehouden of gewoon te gevaarlijk waren. ‘onze kist weegt ongeveer 60 kg, dus dat is mooi onder het maximum van 80 kg’, bevestigt mathias. maar over de rest zijn ze niet zo zeker. de remmen worden gekeurd, het stuur, de afstand tot de grond moet 10cm bedragen en er wordt gekeken naar uitstekende voorwerpen. het voelt als een kleine overwinning wanneer de sticker ‘reglementair’ op de kist wordt geplakt. ‘we zijn door de keuring geraakt, dat wil toch ergens zeggen dat we de finish kunnen halen’, hoopt Bram.

ZIEKENHUIS

maar dan loopt het mis. wanneer het team de laatste check-up doet, krijgt mathias iets in zijn oog. de ehBo kan niet hel-pen, dus hij zal met een opgezwollen oog de berg af moeten. wanneer ze staan aan te schuiven om naar beneden te racen, vertelt Bram: ‘hij heeft nu enorm veel zeer en zijn oog zit helemaal dicht.’ maar mathias moet en zal zijn taak als piloot volbrengen. ‘ik ben tot hier geraakt, nu ga ik eraf ook!’ de organisatie is op de hoogte van zijn probleem en verzekert dat ze beneden zullen klaarstaan. Als ze de finish halen, is er geen tijd meer voor vreugde, mathias moet meteen naar het ziekenhuis. dan is het tijd om aan hun race naar beneden te beginnen. wanneer ze het podium opkomen, zie je iedereen verstomd kijken. zelfs tom waes, de presentator van de zeepkistenrace, staat versteld. ‘ik durf veel’, zegt hij, ‘maar met die kist zou ik niet naar beneden rijden.’ en met die laatste woorden wordt het startschot gegeven. dieter duwt af en daar gaan ze dan. op het lied van richard wagner - ride of the Valkyries, probeert mathias het stuur recht te houden. in de bochten gaat Bram opzij hangen om het gewicht beter te verdelen. iedereen houdt zijn adem in, wanneer ze de eerste jump naderen…

‘ONVOORSTELBAAR’

21

ze gaan vlotjes over de eerste jump. de euforie bij hun vrien-den is groot. niemand had dat verwacht. de hoop groeit met de seconde. zouden ze dan toch beneden geraken? dan is het de beurt voor de grote en vooral scherpe bocht waar al verschillende kisten tegen de grond zijn gegaan. le moment suprême! Vloeiend, alsof ze het elke dag doen, nemen ze de bocht. langs de zijkant hoor je het publiek juichen. wanneer ze de finish halen, wordt iedereen wild. Onvoorstelbaar dat the Bullet de eindstreep haalt!maar daar hebben mathias en Bram zelf niets meer van gemerkt. Wanneer ze de finish bereiken, helpt de organisatie om hen zo snel mogelijk aan de kant te krijgen. ze openen de hekken en twee mannen lopen mee met hun om de kist tot aan de auto te brengen van mathias. ‘lang hebben we niet kunnen vieren’, zegt Bram. mathias moest zo snel mogelijk naar het ziekenhuis. Dieter liep ondertussen op de finish af. Dieter: ‘ik zag niemand meer.’ het einde verliep erg chaotisch en niemand wist waar ze naartoe waren. zowel Bram als mathias hadden hun gsm’s boven afgegeven voor het geval ze iets tegenkwamen tijdens de race. uiteindelijk vinden ze elkaar

terug in hun tentje, waarna ze mathias naar het ziekenhuis brengen. later horen ze dat de jury versteld stond van hun geknutselde zeepkist. the Bullet krijgt goede punten. 8/10 tot zelf een 9/10, omdat de originaliteit en de moed niet mag vergeten worden!

IJZERVIJLSEL

‘in mijn oog hebben ze een stukje ijzervijlsel teruggevonden’, vertelt mathias. ‘stom, de ehBo had het er misschien ook uitgekregen.’ maar al bij al zijn ze alle drie blij dat hun Bullet de finish heeft gehaald. ‘Moesten we volgende keer nog eens meedoen, dan beginnen we wel wat vroeger’, lacht Bram. ze zien het al volledig zitten. ‘het concept is oké, maar we moe-ten er wat beter over nadenken’, zegt mathias. waarbij dieter afsluit: ‘en liefst geen papier-maché meer.’ het is duidelijk. Volgende keer staan deze jongemannen weer bovenaan de kunstberg.

Tom Waes: ‘Ik durf veel, maar met die kist ga ik

niet naar beneden’

22

Do

or: Lisa

nne Co

rijn

Wat zijn de grootste veranderingen wanneer je verhuist?

‘het hangt erg af van het land waarin je terecht komt. saoedi-Arabië heeft een andere religie en cultuur. dat vergt een grotere aanpassing dan bijvoorbeeld in zwitserland. genève trekt een beetje op België dus hier valt dat goed mee. in polen was het vooral de taal die zorgde voor aanpassing en in marokko was ook vooral de religie een groot verschil. maar ik kan mij overal bezighouden. doorheen de jaren bestonden mijn dagen uit studeren, de kinderen opvoeden, vrijwilligers-werk, boeken lezen, zangles volgen, tripjes plannen en het huishouden doen uiteraard. ik zorg er wel voor dat mijn tijd goed gevuld zit. Anders hou je dat niet vol.’

Waar vond je het het leukste?

‘het leuke aan saoedi-Arabië bijvoorbeeld was het grote verschil in klimaat, cultuur en het was ver van huis. de mensen daar konden niet op vakantie gaan, dus wij voelden ons enorm bevooroordeeld om daar te kunnen wonen. mijn le-vensstijl veranderde enorm. Je mag daar als vrouw erg weinig doen. ik moest gesluierd de straat op en mijn man regelde alles. Als vrouw mag je bijvoorbeeld niet de loodgieter op-bellen, want dan komen ze niet. maar ik vond dat wel plezant. ik moest niets doen, enkel de dingen die ik zelf leuk vond. ik studeerde nog en in de week plande ik dan tripjes voor het

weekend. heerlijk was dat. marokko was moeilijk omdat de sfeer daar niet goed meer was. het contrast tussen arm en rijk is daar zo groot dat het hard is daar elke dag mee gecon-fronteerd te worden.’

Het leven in Marokko was dus niet simpel. Vertel.

‘mijn kindjes hebben allebei goudblonde haren. daar was de marokkaanse bevolking vol van. op straat kwamen de men-sen aan hun haar omdat dat geluk zou brengen. maar na de oorlog met irak, veranderde die situatie enorm. ze voelden zich solidair met de Arabische wereld. plots was alles dat buitenlands leek een groot taboe. ik kwam met mijn kinderen in de supermarkt toen ineens een man met zijn vinger over zijn keel gleed. het was een zeer angstaanjagend moment. Voor hun leek ik een marokkaanse vrouw die getrouwd was met een buitenlander en dat was groot verraad. later waren er ook bomaanslagen op buitenlandse hotels en restaurants, waaronder een Belgisch restaurant. iedereen vloog terug naar hun land, maar wij zijn gebleven. de sfeer was zeer ge-spannen. daarom kijken wij terug naar marokko met een slecht gevoel. die situatie was echt niet gezond. Alle afgestudeerde jongeren hadden geen werk en bekeken ons vies. Jij was de buitenlander met een dure auto en werk, maar zij hadden zelf geen toekomst. Voor de kinderen was het een paradijs, maar voor ons was het voortdurend opletten.’

SKYPEN MET...

elke mAAnd skypen we met een Belg in het BuitenlAnd. deze mAAnd is het de

Beurt AAn sAskiA de mulder (48). ze is moeder VAn twee kinderen, monserrAt (14) en mordecAi (13). ze woont in genèVe, zwitserlAnd. mAAr Verhuisde de Afgelopen zeVentien JAAr liefst Vier keer. hAAr mAn heeft een mArketingfunctie BiJ procter & gAmBle en moet Voor ziJn werk VAAk Verhuizen. ziJn gezin gAAt steeds mee.

Verschillende woonplaatsen: 1995-1998: saoedi-Arabië 1998-2001: polen 2001-2005: marokko 2005-heden: zwitserland

23

s k y p e n m e t

Wanneer vetrekken jullie terug?

‘na zeven jaar zwitserland voel ik wel weer kriebels voor iets nieuw. maar ik wil nog niet terug naar België. een deel van mij is nog zeer avontuurlijk en wil graag naar het oosten, singa-pore bijvoorbeeld. maar mijn andere kant beseft wel dat mijn kinderen tieners zijn en dat zij beter zouden opgroeien in een normale, Europese omgeving waar ze hun fiets kunnen nemen en overal naartoe rijden.

Hoe reageren de kinderen op een verhuis?

de eerste keer dat ze bewust verhuisden was van marokko naar zwitersland. de kinderen gingen al naar school in ma-rokko. de overgang van de kleine school daar, naar de grote school in zwitserland was een hele aanpassing. mordecai had het daar in het begin heel moeilijk mee. drie maanden op voorhand kreeg hij al stress en buikpijn, omdat hij vreesde dat hij zou moeten verhuizen naar een sloppenwijk, zoals er veel in marokko aanwezig zijn. ik heb voor hem dan foto’s getrokken van ons nieuwe huis, zodat het toch wat beter zou gaan. uiteindelijk viel de overgang goed mee, al waren ze wel verschoten van de kinderen hier. ze zijn verbaal een stuk agressiever dan in marokko. maar na een paar maanden voelden ze zich hier ook goed thuis.’

Zien ze het zitten om naar Singapore te verhuizen?

‘Vorig jaar had geen van beiden zin om te vertrekken. nu ziet mordecai het niet zitten, maar monserrat wel. het hangt al-lemaal wat af van hun vriendjes. Bij monserrat zijn er nu veel die vertrekken, dus dat maakt het voor haar ook wat simpeler. maar het kan evengoed dat het volgend jaar weer andersom is. het grote verschil met de vorige landen is dat de mensen hier langer verblijven, in marokko had je constant een hele wisseling van kindjes. dat maakt het afscheid moeilijker. maar mijn man en ik hebben altijd gezegd dat wanneer de kinderen het echt niet meer willen, dan stoppen we ermee. maar tot

nu toe heeft die vraag zich nog niet gesteld. elke kerst zeg ik tegen de kindjes ‘deze zomer zijn we misschien weg’. dan krijg je wel een reactie, maar zo fel is die niet. het zal altijd emoties met zich meebrengen, maar tot nu toe lukt dat wel.’

Hoe is het om de mensen die je leert kennen telkens achter

te laten?

‘ik heb het daar niet zo moeilijk mee omdat je op voorhand weet dat het voor een kleine periode is. er blijven wel vrien-den over die je later nog contacteert. maar een grote groep vrienden hou je daar niet aan over. de mensen die je leert kennen, reizen ook verder en verhuizen weer. dus je verliest elkaar snel uit het oog. soms kom je elkaar dan op onvoorstel-bare plaatsen weer tegen.’

Wat vind je zo leuk aan verhuizen?

‘elk land geeft iets anders mee. het is een uitdaging om je ergens te settelen. Je leert er de gewoonten en de gebrui-

ken van dat land. Je ziet ook een groot stuk van de wereld. maar het grootste voordeel is voor mij de anonimiteit. Je leeft op je eigen eilandje en je kan doen en laten wat je wil. Je beslist zelf hoever je sociale contacten uitwisselt met

de mensen om je heen. Je hebt tijd genoeg om alles rustig te observeren. het is altijd erg interessant.’

Mis je je familie?

‘uiteraard. regelmatig bellen we, vooral met de oma en de opa. maar je mist vooral de familiale sfeer. de manier waarop ik ben opgegroeid is helemaal anders dan hoe mijn kinderen nu leven. wij hebben hier niet diezelfde band die je anders met je familie hebt. we bellen niet even over en weer om iets te vragen. nu we in zwitserland wonen, zijn we regelmatig in België. maar in marokko waren er soms zes maanden tussen, dat is wel echt te veel. dat is ook één van de redenen waar-om we twijfelen over singapore. het is echt ver en we willen toch dat de kinderen zoveel mogelijk opgroeien met familie.

SKYPEN MET...

‘Als je als vrouw naar de loodgieter belt, komen

ze niet’

24

Do

or: A

nnelies Roo

sen

‘Ik voel mijn voet nog, ook al is die er niet meer’

wArd JAnsen (28) won de ten miles Voor hAndBikers, Amper drie mAAnden nAdAt hiJ

ziJn Been Verloor.

25

s t r a f v e r h a a l‘1 Januari 2000 beschouw ik als de datum dat ik ziek ben geworden. ik was toen 16 jaar en kreeg te horen dat ik een ewingsarcoom op mijn rechterknie had, een vrij agressieve botkanker. ik ben toen behandeld met chemo en heb bestraling gekregen en verschil-lende operaties ondergaan, waarbij mijn bot vervangen werd door een do-norbot. dat is in drie jaar tijd tot twee-maal toe gebroken en ook ontstoken. toen hebben ze een tumorprothese gestoken, waarna het lange tijd goed is gegaan. maar twee jaar geleden is ook die heel hard ontstoken, waardoor ik in september van vorig jaar bijna niet meer kon stappen van de pijn. ik had eigenlijk geen keuze meer. mijn been moest geamputeerd worden.’

Fantoompijnen

’23 januari ben ik geopereerd. de da-gen erna waren wazig, want ik was nog wat verdoofd. 12 dagen na de ope-ratie slaagde ik er voor het eerst in met hulp recht te staan. ik heb altijd goed kunnen hinkelen vanwege mijn slecht been en kon dus eigenlijk vrij snel alles, zoals ook het juiste evenwicht vinden. de pijn is ondertussen gestopt, maar ik heb wel fantoompijnen. ik voel het nog steeds aan waar mijn voet normaal zou staan. Als ik een beweging maak, beweegt die voet mee. dat is niet raar, want zo heb ik het altijd geweten.’

‘Aan revarte, het revalidatiecentrum waar ik vanaf 2 februari verbleef, was ook een sportcomplex verbonden. ze willen dat je niet alleen je verplichte oefeningen doet, maar ook wat be-weegt om je spieren terug op te bouwen. daar zat ik veel. op een dag zeiden ze daar dat ze ook fietsen had-den. ik had nog nooit een handbike gezien, laat staan ermee gereden, dus

dat wilde ik zeker eens uitproberen. de eerste keer was ik na een kwartiertje al moe, want ik voelde dat heel hard in mijn schouders. maar ik was wel verkocht. Vanaf toen gingen we elke maandag en elke vrijdag een half uur-tje handbiken.’

Ten Miles‘op een dag kwam er een advocaat naar revarte die het centrum wou sponsoren. maar niet zomaar. hij wilde iets leuk doen. omdat hij zelf altijd meedeed met de 10 miles, kwam hij op de idee om een aantal handbikers te laten deelnemen. daarop zijn de sportkinesisten van revarte zo veel mogelijk volk gaan zoeken om de uit-daging aan te gaan en ik vond dat wel plezant. helaas hebben we niet de tien mijlen mogen meedoen, want daarvoor moest je een wielerslicentie hebben, maar je hebt daar ook een short run van 5 km waar wel iedereen aan mocht deelnemen. dat hebben we dan gedaan.’

‘we waren met zeven. ik kende de andere zes, want we trainden samen. ik wist dan ook wel dat ik de snelste was. het had nog veel leuker geweest als er veel meer kandidaten waren, wat ik ook op voorhand had gedacht. dan had ik echt kunnen strijden tegen anderen. maar helaas wordt daar geen reclame voor gemaakt vanuit de organisatie. die indruk heb ik wel, dat als je wil handbiken, je echt moet zoeken naar wedstrijden. ik heb bijvoorbeeld ge-zocht voor de 20 km van Brussel, maar daarover vind ik niks op de site.’

‘ik had vooraf uitgerekend dat ik heel tevreden mocht zijn als ik het parcours op 15 minuten zou kunnen uitrijden. dat zou al een zeer goede prestatie zijn. Toen ik aankwam bij de finish, stond er

meteen op een groot scherm dat ik er 12 minuten over had gedaan. ik ben er echt voor gegaan, maar dat was wel heel erg snel. nog een aantal mensen hebben toen opgemerkt dat dat een zeer goede prestatie was. zeker omdat ik helemaal nog niet zo lang trainde. ze hebben me toen meteen aangespro-ken en gezegd dat ik hiermee moet verdergaan. de coördinator begon er zelfs al over dat ik binnen een paar jaar naar de paralympics zou kunnen gaan. mits hard trainen uiteraard. dat weet ik toch nog niet (lacht)!’

Duur

‘ondertussen heb ik wel al van de provincie limburg en van de provincie Antwerpen een handbike gratis te leen aangeboden gekregen! en dat aan-bod neem ik zeker aan. zo’n handbike is verschrikkelijk duur, maar als ik het krijg, ga ik zeker nog vaker rijden. Als verplaatsingsmiddel ga ik het niet snel gebruiken want dat is vrij gevaarlijk. Je zit bijna tegen de grond en die fiets is maar ongeveer een halve meter hoog, dus als chauffeur zie je dat niet rijden. ik zou er natuurlijk vlagjes kunnen aanhan-gen, maar eigenlijk is dat nog steeds niet veilig. Je kan trouwens ook niet zo kort draaien.’

‘in de toekomst gaat er niks anders zijn dan voor mijn operatie. Binnen twee dagen vertrek ik zelfs al met vrienden op road trip naar noorwegen. ik was daarjuist nog aan het opzoeken over sporten voor andersvaliden op de website www.anvasport.com. zij organi-seren onder andere ski-initiaties waarbij je op één been staat en in je handen stokken vasthebt met skilatten aan. dat zijn stabilo’s. ik heb wel nog nooit ge-skied, maar zou misschien wel is op zo’n vakantie willen meegaan. ik ga zeker niet op mijn gat blijven zitten!’

26

Do

or: Lisa

nne Co

rijn

‘Oost en West, nog steeds geen dikke vrienden’BerliJn is stilAAn opgegroeid tot een mooie, culturele grootstAd, met tAlriJke BezienswAArdigheden, museA en ook een zeer gekend uitgAngsleVen. mAAr hier en dAAr Vind Je nog restAnten terug VAn Vroeger. niet Alleen letterliJk, ook figuurliJk.

STUKJE GESCHIEDENIS

na de tweede wereldoorlog werd duitsland verdeeld onder de geallieerden. Berlijn was toen de hoofdstad en iedereen wou daar een stukje van. west-Berlijn werd eigendom van frankrijk, de Verenigde staten en het Verenigd koninkrijk. het viel onder de naam Bondsrepubliek duitsland. de sovjet-unie kreeg oost-Berlijn. het werd een deel van de duitse demo-cratische republiek.

Al snel vluchtte iedereen van oost naar west, waardoor de wereldbekende Berlijnse muur ontstond. deze geschiedenis is door allen bekend, maar wat velen vergeten is dat er ook nu nog een moeilijke relatie heerst tussen oost en west.

TOERISTEN NIET WELKOM

martin (32) werkt bij Jugendkulturen in Berlijn, een organisatie die informatie en hulp geeft aan jongeren. Af en toe gidst hij toeristen door de stad, meer bepaald in kreuzberg. deze

Grote grasvlakte: Guggenheim vs. Kreuzberg

27

o v e r d e g r e n s

‘Ik ben op en top Berlijner ’

buurt behoort nu tot het district kreuzberg-friedrichshain. oor-spronkelijk lag kreuzberg in west-Berlijn, friedrichshain bevond zich in oost-Berlijn. sinds kort zijn deze wijken samengevoegd, al hebben beiden een zeer apart karakter. de wijken zijn ge-liefd bij het jonge publiek, omwille van de terrasjes, gezellige pleintjes en het diverse publiek. helaas zijn niet alle inwoners van kreuzberg daar blij om. toeristen zijn er niet welkom. net omdat ze hun eigen plekje gevonden hebben in de groot-stad, willen ze dat kost wat kost ook zo bewaren.

‘GA TERUG’

het gebeurt vaak dat martin tijdens zijn gidstoeren door Ber-lijn verbaal wordt aangevallen door de plaatselijke inwoners. zij willen liever geen pottenkijkers. ‘dat maken ze zeer duidelijk door onze groep na te roepen: “ga terug vanwaar je komt!” Best grappig als je weet dat ik hier geboren ben. ik ben een op en top Berlijner’, zegt martin.de inwoners hebben schrik dat hun wijk zal overgenomen wor-den door grote ketens. dat zou een verlies zijn voor Berlijn. in kreuzberg valt veel te beleven, net omdat het zo divers is. er is enorm veel graffiti en andere kunstvormen te bewonderen. Je hebt de rAw-tempel, een plaats waar jongeren zich ver-zamelen om uit te gaan, te klimmen,… martin: ‘dat zou stilaan kapot gaan als de grote ketens zich hier zouden vestigen.’

LASTIGVALLEN

de plaatselijke inwoners willen vooral de grote ketens tegen-houden. ketens proberen zich al enkele jaren te vestigen in deze buurt, maar worden voortdurend, af en toe zelfs met geweld, weggejaagd door de lokale bevolking. ‘mc donalds en Burger king zijn al de revue gepasseerd, maar allemaal worden ze leeggeroofd, bekogeld en lastiggevallen tot ze uit noodzaak weer verdwijnen’, vertelt martin. de ketens maken geen kans tegen de buurtbewoners. want deze zijn vastbera-den hun plekje te behouden zoals zij het hebben verworven. Vroeger moest niemand de grond hebben in het westen, net naast de Berlijnse muur. het was een verdorven, verlaten plek waar niemand wou wonen. stilaan zijn alternatievere groepen hierop afgekomen, omdat het goedkope, soms zelf gratis, woonplaatsen waren. zo groeide er stilaan een aparte com-mune waar veel plaats is voor graffiti, kunst, eigen kweek en

wederzijds respect. nu is deze buurt natuurlijk erg geliefd, om-dat ze zich bevindt in het midden van het nieuwe centrum van Berlijn. ‘maar de bewoners zijn niet van plan hun veroverde plek terug af te geven,’ vertelt martin vastberaden.

GUGGENHEIM VS. KREUZBERG

op een grote grasvlakte tussen de cuvry straße en de schlesischen straße, in kreuzberg worden er vaak tijdens de zomer barbecues gehouden door de lokale bevolking. in de winter ziet het er verlaten uit, maar je kan je zo levendig in-beelden hoe de kreuzbergers hier bbq’en in de zomer. het is echter een zeer gegeerde plek voor grote ketens om hen daar te vestigen. het bevindt zich net naast de spree en ligt in het midden van het centrum. guggenheim wou er graag met hun Bmw guggenheim lab halt houden tijdens hun tour. het lab is een mobiel laboratorium dat gedurende zes jaar langs gaat op 9 plaatsen in de wereld. één van die plaatsen was in kreuzberg. helaas denken de inwoners daar anders over! ze dreigden het lab aan te vallen met verfbommen en rotte eieren.

28

‘ Mc Donalds en Burger King zijn hier al de revue

gepasseerd ’

‘oost en west Berlijn zijn op sommige vlakken nog steeds geen goede vrienden’, vertelt martin. ‘oost wil vooral snel vooruit, west-Berlijn wil dat ook, maar niet ten koste van hun leuke plekken.’ de kreuzbergers blijven protesteren om hun grote groene plek midden in de stad te kunnen behouden. het is moeilijk maar voorlopig houden ze nog stand. het Bmw guggenheim lab trekt alvast naar een andere plek. het werd er te heet onder hun voeten.

TACHELES

hetzelfde geldt voor het kunsthaus tacheles. Als je er voorbij loopt denk je dat het gewoon een kraakpand is. het volk dat er rondloopt, lijkt wat vreemd en het gebouw ziet er wat grauw uit. maar niet is minder waar! wanneer je binnengaat, gaan je ogen open van verbazing. er hangt een zeer speciale sfeer. Overal zie je graffiti en kunst aan de muren en trappen en… er zijn ook aparte kunstkraampjes met schilderijen, juwelen en ga zo maar door. Alles heeft er zijn plek gekregen en het is verrassend om zoiets terug te vinden in een stad als Berlijn.helaas zal dat misschien niet lang meer zo zijn. de stad wil het huis niet meer zoals het nu is. de bewoners betalen elke maand één euro als soort van huur. wat de verdere plannen voor het tacheles zijn, is nog onbeslist. hopelijk kan het verder blijven bestaan, want het is zeker de moeite waard.

TOEKOMST

wat er uiteindelijk zal worden van deze aparte plekken in het centrum van de stad, zal de tijd moeten uitwijzen. hopelijk vin-den de kreuzbergers en de andere inwoners van Berlijn een goede verstandhouding, zodat ze met respect naast elkaar kunnen leven. en deze mooie en toch zeer speciale plekken in de stad behouden kunnen blijven. tip: wanneer u Berlijn bezoekt, neem toch zeker eens een kijkje op deze speciale plekken, maar hou je een beetje gedeisd. met grote camera’s en gigantische fototoestellen kan je wel eens een vieze blik krijgen. Je kan er heel lekker eten, maar verwacht er geen mc donalds of Burger king. Voor de rest: geniet van de heerlijke en zeldzame omgeving in een groot-stad als Berlijn.

kunst tussen cuvry straße en de schlesischen straße

rAw tempel: elke zondag markt

rAw tempel

29

Do

or:

Na

am

Plaatsen die je moet bezoeken...

zondagrAw tempelrevaler strasse 99kreuzberg

grote grasvlaktetussen cuvry strasse en schlesischen strasse

Alle dagenkunsthaus tachelesoranienburg strasse54 -56 A, mitte

zondagmauerparkgleimstrasse 55prenzlauerberg

30

Do

or: A

nnelies Roo

sen

p o r t r e t

‘Iedere smoel heeft zijn verhaaltje’

Bij het binnenkomen in zijn studio zijn de rommel en de portret-ten van zijn vierjarige dochter het eerste wat mij opvalt. we schudden elkaar de hand en gaan aan een tafel zitten. hier houdt de fotograaf altijd eerst een lange babbel met de geportretteerde. dat is kenmerkend aan hem. maar deze keer gaat het niet over mij, maar over hem.

Mechelse gerechten

hij vertelt over het verschil tussen het eerste en het tweede boek. ‘de mechelse randgemeenten zullen meer betrokken zijn, de helft van het boek zal in kleur gedrukt worden en er zullen Mechelse gerechtjes in komen.’ Heel fier toont hij zijn eerste boek. Bij het doorbladeren ervan, vertelt de fotograaf honderduit over de portretten. ‘iedere smoel heeft zijn ver-haaltje’, zegt hij. het valt mij op hoe ’n grote mensenkennis de man heeft.

kunstenaars, zangers, politici, geestelijken, den baas van de hanekeef, de vuilnismannen, ‘ons moeder’, mark uytterhoeven en ga zo maar door... sommige portretten dateren zelfs van in de jaren ’80. sommige mensen zijn al dood. perdieus probeert zich ook te houden aan de algemene richtlijnen: het boek moet de helft vrouwen en 10% allochtonen bevatten. ‘daar zit ik momenteel nog niet aan, maar gisteren heb ik wel nog een filippijns gezinnetje kunnen strikken.’

Reisverhalen

hij vertelt ook over vroeger, over zijn avonturen als reisfoto-graaf. zeven maanden per jaar vertoefde hij in het buitenland met zijn camera in de hand en bezocht hij in totaal zo’n 180 landen. ‘Boeiend dat dat was! Al die volkeren, die mensen, die culturen, ... daar heb ik vanalles meegemaakt!’ en over die reizen wil hij zijn volgend boek schrijven. met reisverhalen en de beste foto’s. ‘want bij elke foto heb ik een verhaal.’

hoe hij er als fotograaf tegenover staat dat alles digitaal geworden is? ‘dat is een ramp. eerst was ik helemaal niet mee met die nieuwe technologie. ik ben er dan ook pas 5 jaar na mijn collega’s mee begonnen. dan heb ik een toestel gekocht en ben ik cursussen zoals fotoshop gaan volgen. het heeft natuurlijk wel zijn voordelen, zoals het behoud van je origineel, maar ik kom niet tot de juiste grijswaarde.’ tenslotte toont hij mij nog heel fier zijn oude camera’s. ‘Die doe ik niet weg uit nostalgie.’

Klik

en dan is het tijd om op de foto te gaan. ik zet me op de poef waar alle geportretteerden hebben opgezeten. po-seren is niet simpel en dat weet perdieus, maar dat lost hij handig op door tijdens het fotograferen een gesprek te hou-den. ‘hoe is het in de liefde?’ vraagt hij. door de totaal on-verwachte vraag begin ik te blozen en een beetje te lachen. “klik, klik, klik, klik, klik”. ‘zo komen alle foto’s heel spontaan over!’ lacht perdieus. het resultaat vind je vanaf 4 oktober in de mechelse boekenwinkels.

mechelAAr luc perdieus mAAkt Voor de tweede keer ziJn mechels smoelenBoek. het Boek BestAAt uit een kleine 250 foto’s VAn Be-kende en minder Bekende gezichten die iets met mechelen te mAken heBBen. VAn kinderen tot Allochtonen en zelfs huisdieren. ik ging Voor hem op de foto.

31

w a t u n i e t z a g

Wat u niet zag...

... van onze fotoshoot

... in Berlijn

Beschikt u over een iphone, ipad2, ipod touch, Androidtoestel of ander type smartphone, scan dan deze code en ontdek onze mobiele site

Beste lezer,

dit was onze eerste ervaring in het maken van een magazine. wij zijn tevreden van het resultaat, hopelijk jullie ook? Jullie mogen jullie sug-gesties, vragen, opmerkingen of andere leuke ideeën altijd mailen naar dibsmagazine@gmail.com, zo kunnen ook wij hieruit leren.

Verder wensen wij onze leerkrach-ten te bedanken voor hun motive-rende woorden en hulpvaardige handen. ook een dankwoordje aan vrienden en familie die ons bijstonden in brainstormsessies op zoek naar interessante onderwer-pen.

lisanne & Annelies

Volgende maand

Achter de schermen

de gevangenis

Pro contra homohuwelijk

Warm of koud cantus

Straf verhaal call-girls