- ตะวน มานะกล -
กระบวนการไกลเกลยขอพพาท
ในประเทศไทย
โครงการส ารวจองคความรเพอการปฏรปประเทศไทย มลนธสาธารณสขแหงชาต
สารบญ
หนา
แนวคดและความส าคญของกระบวนการไกลเกลยขอพพาท 1
ความเปนมาของกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย 3
หลกเกณฑวธการ และผลลพธของกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย 5
การประเมนกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย 19
กรณศกษากระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศองกฤษ 23
ขอเสนอแนะ 25
1
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
โดย ตะวน มานะกล
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทคอการระงบขอพพาทโดยมบคคลทสามเขามาชวยเหลอในการ
เจรจาตอรอง ปจจบนแนวทางดงกลาวมสถานะเปนกระบวนการระงบขอพพาททางเลอกทมจดเดนในแง
ประสทธภาพ การสงเสรมใหคพพาทบรรลผลประโยชนรวมกนแทนการสคดเพอหาผแพผชนะและการชวย
แบงเบาภาระคดจากศาล
รายงานส ารวจองคความรชนนมงส ารวจกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทยทงในแง
แนวคดความส าคญความเปนมา หลกเกณฑวธการ รวมถงประเมนสภาพการณทเกดขนจรงทงในแงความ
พงพอใจของผเขาสกระบวนการ ตนทนในแงเวลาและคาใชจาย และความสามารถในการแบงเบาภาระคด
จากศาล นอกจากน ยงมงศกษากระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศองกฤษซงมจดเดนอยทการสราง
แรงจงใจใหคพพาทรวมถงผไกลเกลยเขาสกระบวนการ และในสวนสดทายของรายงานชนนจะเปนการ
สรปขอเสนอแนะเกยวกบแนวทางการยกระดบกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
รายงานชนดงกลาวแบงหวขอเนอหาเรยงตามล าดบ ดงน
1. แนวคดและความส าคญของกระบวนการไกลเกลยขอพพาท
2. ความเปนมาของกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
3. หลกเกณฑวธการ และผลลพธของกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
4. การประเมนกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
5. กรณศกษากระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศองกฤษ
6. ขอเสนอแนะ
1. แนวคดและความส าคญของกระบวนการไกลเกลยขอพพาท
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทหมายถงกระบวนการระงบขอพพาททมบคคลทสามเขามา
ชวยเหลอคพพาทในกระบวนการเจรจาตอรอง(ไมปรากฏผเขยน ไมปรากฏปพมพ, น.1) มลกษณะส าคญคอ
2
การด าเนนการจะตองเรมตนและด าเนนไปบนพนฐานความสมครใจของคพพาท รกษาความลบ และไมมง
หาขอสรปถกผดแตสงเสรมใหคพพาทแสวงหาทางออกรวมกน
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทถอเปนรปแบบหนงของกระบวนการระงบขอพพาททางเลอก
(alternative dispute resolution) ซงหมายถงวธการระงบขอพพาททนอกเหนอไปจากการฟองรองตอศาล
(litigation) ประกอบดวย3 รปแบบ ไดแก
(1) การเจรจาตอรอง (negotiation) หมายถงการทคพพาทสมครใจเจรจาตอรองเพอหาขอตกลง
กนเองโดยไมมบคคลทสามเขามาเกยวของ
(2) การไกลเกลยหรอประนอมขอพพาท (mediation หรอ conciliation) หมายถงการทคพพาทสมคร
ใจใหมบคคลทสามซงเรยกวา ‘ผไกลเกลย’ หรอ ‘ผประนอมขอพพาท’ เขามาชวยใหเกดการประนประนอม
ยอมความกน แตไมมอ านาจบงคบใหคพพาทตกลงกนหรอก าหนดผลลพธของกระบวนการ
ทงน ในทางทฤษฎอาจมการแยกรปแบบการไกลเกลย (Mediation) กบการประนอมขอพพาท
(Conciliation) ออกจากกนโดยแบงผานบทบาทของคนกลาง กลาวคอ‘ผไกลเกลย’ ในกระบวนการไกลเกลย
มหนาทเปนตวกลางในการตดตอสอสารเทานน ในขณะท‘ผประนอมขอพพาท’ มอ านาจในการจดท า
ขอเสนอทางออกใหคพพาทพจารณาดวย
อยางไรกตาม ในประเทศไทยไมมการแบงแยกบทบาทหนาทของคนกลางอยางชดเจนและมการใช
ค าวาการไกลเกลยกบการประนอมขอพพาทสลบกนไปมาโดยสอถงความหมายเดยวกน (ณพชาต ธรรมศกด
2550, น.31-33) ดงนนเพอความเขาใจทตรงกน รายงานส ารวจองคความรชนนจะเรยกกระบวนการทม
บคคลทสามเขามาเกยวของนวา ‘การไกลเกลย’ และเรยกผทท าหนาทเปนคนกลางวา ‘ผไกลเกลย’ยกเวนใน
หวขอท 3.(หลกเกณฑ วธการ และผลลพธของกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย) ผวจยจะใช
ชอเรยกกระบวนการและคนกลางตามทกฎหมายทผวจยกลาวถงในขณะนนใช
(3) การอนญาโตตลาการ (arbitration) หมายถงการทคพพาทสมครใจใหอนญาโตตลาการซง
หมายถงบคคลหรอคณะบคคลทเปนกลางทมาจากการเลอกรวมกนระหวางคพพาท หรอไดรบการแตงตง
ตามวธการทคพพาทตกลงกนหรอตามทกฎหมายก าหนด มาท าหนาทพจารณาชขาดขอพพาท โดยผลค าช
ขาดดงกลาวจะผกพนคพพาท หากมการละเมดค าชขาดขนภายหลง ฝายใดฝายหนงสามารถฟองรองตอศาล
หรอองคการของรฐได
ในแงความส าคญ กลาวไดวากระบวนการไกลเกลยขอพพาทเปนชองทางทสอดคลองกบ
สภาพการณปญหา เนองจากในปจจบนขอพพาทมจ านวนเพมขนและทวความซบซอนในแงเนอหาเกนกวา
3
กระบวนการทางศาลจะสามารถรบภาระไดเพยงล าพง นอกจากน ตวกระบวนการเองยงมจดเดนในเรองการ
ชวยรกษาความสมพนธหรอผลประโยชนรวมระหวางคพพาทไดดกวาการด าเนนกระบวนพจารณาในชน
ศาลเพราะมงหาทางออกส าหรบ‘อนาคต’ มากกวามงหาขอสรปเรองใน ‘อดต’ เพอท าการ‘แกแคนชดเชย’
ซงหลายครงไมไดชวยแกปญหาทเกดขนไปแลว
กลาวโดยสรป กระบวนการไกลเกลยขอพพาททางเลอกทดจะสรางประโยชนตอประชาชนและ
ระบบยตธรรม คอ
(1) เปนทางเลอกทมประสทธภาพ เนองจากมตนทนเวลาและคาใชจายในการด าเนนการต ากวาการ
ด าเนนกระบวนพจารณาคดในชนศาลสงผลใหประชาชนสามารถเขาถงความยตธรรมไดในราคาท ‘ถก’ ลง
(2) สงเสรมการบรรลเปาประสงครวมกนระหวางคพพาท(win-win situation) เนองจากลกษณะ
ของกระบวนการทสนบสนนใหคพพาทหนหนาเขาหากน มแนวทางการด าเนนการทเออใหเกดความรสก
ผอนคลาย และเปดใหสามารถรวมกนหาทางออก แตกตางจากการด าเนนกระบวนพจารณาคดในชนศาลท
เปนวธการแบบปฏปกษ (adversary system) ใหคความแขงขนกนเพอหาผแพ-ชนะ (win-lose situation)
(นพพร โพธรงสยากร 2552, น.7)
(3) ชวยแบงเบาภาระคดจากศาล สงผลใหศาลสามารถท างานทเหลออยไดรวดเรวและมคณภาพ
มากขน
2. ความเปนมาของกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
กระบวนการไกลเกลยขอพพาททงภายในและภายนอกศาลปรากฏรองรอยมาอยางยาวนาน แต
ส าหรบกระแสทหนมาใหความส าคญและผลกดนกระบวนการดงกลาวอยางจรงจงนน กลาวไดวาเรมขน
ตงแตป พ.ศ.2535เปนตนมา
ส าหรบกระบวนการไกลเกลยขอพพาทภายนอกศาลพบวาในอดตกฎหมายไดสรางชองทางการไกล
เกลยขอพพาทในระดบพนท เชน พระธรรมนญศาลหวเมอง รตนโกสนทรศก 114 (พ.ศ.2438) หมวดท 6
ก าหนดใหก านนมอ านาจไกลเกลยขอพพาท ‘ความแพงแลความพพาทเลกนอย’ ในคดทมทนทรพยหรอเบย
ปรบไหมไมเกน20 บาท และเปนความทไมมโทษหลวง หากจ าเลยอยในพนทต าบล และใหนายแขวงม
อ านาจไกลเกลยในคดทก านนไกลเกลยไมส าเรจหรอมทนทรพยหรอเบยปรบตงแต 20 ถง 40 บาท หาก
คความตองการ (มาตรา 27-28) ตอมาเมอมการบงคบใชพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ.2457
ภารกจดงกลาวกไดโอนมายงนายอ าเภอ โดยใหมอ านาจไกลเกลยความแพงทผถกรองมภมล าเนาหรอมมล
4
คดเกดขนในพนทอ าเภอ และมทนทรพยพพาทไมเกน 20,000 บาทหากผรองรองขอ(มาตรา 108) (นพพร
โพธรงสยากร 2552,น.13-14)
สวนความเปนมาของกระบวนการไกลเกลยในศาลในคดแพงพบวาพระราชบญญตกระบวน
พจารณาความแพง รตนโกสนทรศก 115 (พ.ศ.2439)ไดบญญตใหศาลม ‘หนาท’ ในการพยายาม“วากลาว
เปรยบเทยบใหคความประนประนอมยอมกนโดยดจนเตมก าลงสตปญญาทจะกระท าได”เมอไกลเกลย
ส าเรจใหท าค าสง ‘เลกแลวกน’ ตามสญญายอมความซงศาลเปนผบนทกขอตกลงแลวหามน าคดมาฟองอก
(มาตรา 6, 9, 83) ตอมาเมอมการประกาศใชพระราชบญญตวธพจารณาความแพง รตนโกสนทรศก 127
(พ.ศ.2451) กยงคงเนอหาเชนเดมไว แตมการแกไขเนอหาส าคญคอไมไดบงคบใหการไกลเกลยขอพพาท
เปนหนาทของศาลอกตอไป เพยงแตระบไววาผพพากษามอ านาจกระท าได (มาตรา 5)
ตอมาเมอมการประกาศใชประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงในป พ.ศ.2478 กฎหมายฉบบ
ดงกลาวบญญตใหศาลมอ านาจสงใหคความมาศาลและสามารถ ‘เปรยบเทยบคความ’ เพอใหเกดการตกลง
ประนประนอมยอมความกน (มาตรา 19-20) นอกจากน ยงมการแกไขเพมเตมผานพระราชบญญตแกไข
เพมเตมประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง (ฉบบท 5) พ.ศ.2499 ใหผทขดขนไมมาตามทศาลเรยกถอวา
กระท าความผดฐานละเมดอ านาจศาล (มาตรา 3) การก าหนดดงกลาวสงผลใหกระบวนการไกลเกลยม
ลกษณะบงคบ ท าใหบางครงเกดความขดแยงระหวางคความทไมตองการเขาสกระบวนการกบศาลท
พยายามผลกดนใหเกดการไกลเกลยขอพพาท(นพพร โพธรงสยากร 2552,น.74-78)
สวนในคดอาญาในความผดตอสวนตว พบวาตงแตป พ.ศ.2477 เปนตนมา ศาลมเพยงแนวปฏบตใน
การซกถามจ าเลยในวนสอบปากค าจ าเลยและในวนนดสบพยานโจทยนดแรกวาจ าเลยและผเสยหายไดเจรจา
กนมาบางหรอไม และไดผลวาอยางไร แตไมไดเชญชวนหรอมงเนนใหทงสองฝายท าการไกลเกลยขอ
พพาทกน (สทตา ใจบญมา 2552,น.17-18)
จดเปลยนส าคญทสะทอนใหเหนถงกระแสการหนมาใหความส าคญและผลกดนกระบวนการไกล
เกลยขอพพาทอยางจรงจงปรากฏขนในแวดวงศาลยตธรรมในชวงป พ.ศ.2535 เมอนายประมาณ ชนซอ
ประธานศาลฎกาในขณะนนไดรเรมผลกดนใหศาลตางๆ น ากระบวนการไกลเกลยขอพพาทมาใชอยางเตม
รปแบบและแพรหลายรวมถงมการเชญวทยากรจากตางประเทศมาบรรยายและอบรมผพพากษาไทยในเรอง
กระบวนการไกลเกลยขอพพาท
ตอมาในป พ.ศ.2537 ศาลแพงไดออกระเบยบศาลแพงวาดวยการไกลเกลยเพอยงใหเกดการ
ประนประนอมยอมความ พ.ศ.2537โดยระเบยบดงกลาวเปนผลจากมตทประชมผพพากษาในศาลแพงทให
5
ยกรางขนโดยใชหลกเกณฑและวธการตามมตทประชมมมต ประกอบกบน าเอาแนวทางการไกลเกลยขอ
พพาทของประเทศสหรฐอเมรกามาประยกตใช
นอกจากน ในป พ.ศ.2538 กระทรวงยตธรรมไดมหนงสอแจงศาลตางๆ วามโครงการจะรวมมอกบ
ศาลในการสรางแนวทางการไกลเกลยขอพพาทใหเกดขน โดยกระทรวงยตธรรมไดก าหนดรปแบบและ
ตวอยางการด าเนนการจดการอบรมสมมนาแกผพพากษาและเจาหนาทธรการ รวมถงพยายามพฒนารปแบบ
การไกลเกลยใหเปนระบบและแนวทางเดยวกนทวประเทศ ภายหลงสงหนงสอดงกลาวพบวาศาลตางๆ ได
รองขอความสนบสนนจากกระทรวงยตธรรมเพอสรางระบบไกลเกลยขอพพาทขนในศาล (สมภาคย
ตระการกลพนธ 2552, น.10-12)
จวบจนถงป พ.ศ.2544 ประเทศไทยกไดน ากระบวนการไกลเกลยขอพพาทมาใชในศาลทวประเทศ
(วนย อาจคงหาญ และคณะ2550,น.7)
3. หลกเกณฑ วธการ และผลลพธของกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
ในปจจบน กฎหมายไดเปดชองทางใหคพพาทสามารถเขาสกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในกรณ
ทเปนขอพพาททางแพงและขอพพาททางอาญาในความผดตอสวนตวโดยสามารถเขาสกระบวนการไดทง
ในชวงกอนหรอหลงมการน าขอพพาทมาฟองรองตอศาล และหากตกลงกนได กฎหมายกไดเปดชองทางให
คพพาทสามารถท าใหผลลพธขอตกลงทเกดขนมผลผกพนทางกฎหมาย
เนอหาในสวนนมงส ารวจหลกเกณฑและวธการไกลเกลยขอพพาทของตวอยางหนวยงานทม
กฎหมายก าหนดใหท าหนาทไกลเกลยขอพพาทใหแกประชาชนโดยทวไป นอกจากนจะกลาวถงแนว
ทางการท าใหผลลพธขอตกลงทเกดขนมผลผกพนทางกฎหมาย
3.1 หลกเกณฑและวธการการไกลเกลยขอพพาท
3.1.1 คณะกรรมการหมบาน
คณะกรรมการหมบานจดตงขนตามพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ.2457 มาตรา 28 ตร
โดยใหผใหญบานด ารงต าแหนงเปนประธาน มกรรมการโดยต าแหนงไดแก ผชวยผใหญบาน สมาชกสภา
องคกรปกครองสวนทองถนทมภมล าเนาในหมบาน ผน าผแทนกลมหรอองคกรในหมบาน และมกรรมการ
ผทรงคณวฒ 2 ถง 10 คน มาจากการเลอกตงของราษฎรในหมบานโดยนายอ าเภอเปนผแตงตง
กฎหมายทก าหนดหลกเกณฑและวธการไกลเกลยขอพพาทของคณะกรรมการหมบาน ไดแก ขอบง
6
คบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการปฏบตงานประนประนอมขอพพาทของคณะกรรมการหมบาน พ.ศ.2530
ซงก าหนดหลกเกณฑและวธการไวดงน
- การเขาสกระบวนการ
ในกรณทขอพพาทเกดขนในหมบานหรอคพพาทฝายใดฝายหนงมภมล าเนาอยในหมบาน หากเปน
ขอพพาทเกยวกบความแพงหรออาญาในความผดตอสวน คพพาทฝายใดฝายหนงสามารถแสดงความ
ประสงคระงบขอพพาทตอผใหญบานได(ขอ 4-5)
- การแตงตงผไกลเกลย
เมอคพพาททกฝายตกลงบนทกยนยอมใหคณะกรรมการหมบานประนประนอมขอพพาท
คณะกรรมการจะมอบหมายใหกรรมการจ านวนไมนอยกวา 2 คนเปนผด าเนนการแทนรวมถงอาจเชญบคคล
อนทเหนสมควรมารวม ทงน ขอบงคบก าหนดวาใหคณะกรรมการนดหมายท าประนประนอมขอพพาทโดย
ไมชกชา (ขอ 5-6)
- ขนตอนและแนวปฏบต
ใหคณะกรรมการหมบานสอบถามขอเทจจรงจากคพพาทหรอบคคลทเกยวของ และตรวจสอบ
เอกสาร ว ตถ หรอสถานททเ กยวของตามความยนยอมของเจาของหรอผ ครอบครอง แลวท าการ
ประนประนอมตอหนาคพพาททกฝายโดยอาศยหลกกฎหมายหรอจารตประเพณทองถนทไมขดตอกฎหมาย
นอกจากน ขอบงคบก าหนดใหนายอ าเภอ ปลดอ าเภอ ต ารวจยศนายรอยตรขนไปในเขตอ าเภอ และ
พนกงานอยการใหค าแนะน าปรกษา ตลอดจนชวยเหลอ สนบสนนในการฝกอบรมใหความรคณะกรรมการ
หมบานในเขตทองท (ขอ7, 8, 12)
หากคพพาทตกลงกนไดใหจดท าสญญาประนประนอม แตหากไมส าเรจใหยตแลวรายงานให
นายอ าเภอทองททราบเพอด าเนนการตามอ านาจหนาทตอไป (ขอ 9)
3.1.2 อ าเภอและเขต
พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท7) พ.ศ.2550 ก าหนดใหอ าเภอมหนาทไกล
เกลยประนอมขอพพาทในเรองพพาททางแพงเกยวกบทดน มรดก ขอพพาททางแพงทมทนทรพยไมเกน
200,000 ในกรณทคพพาทฝายใดฝายหนงมภมล าเนาอยในเขตอ าเภอและคดอาญาในความผดตอสวนตวท
ไมใชเรองเพศทเกดขนในเขตอ าเภอทงน พระราชบญญตก าหนดวาในสวนเนอหาเกยวกบการไกลเกลย
ประนอมขอพพาททางแพงนน ใหบงคบใชในเขตของกรงเทพมหานครโดยอนโลมดวย(มาตรา 14)
7
ส าหรบหลกเกณฑและวธการในด าเนนการตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน
(ฉบบท7) พ.ศ.2550 ปรากฏโดยละเอยดในกฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาททางแพง
พ.ศ.2553 และ กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยความผดทมโทษทางอาญา พ.ศ.2553ดงน
- การเขาสกระบวนการ
ส าหรบขอพพาททางแพง กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาททางแพง พ.ศ.
2553 ก าหนดคพพาทฝายใดฝายหนงทประสงคใหมการไกลเกลยและประนอมขอพพาทสามารถแจงความ
ประสงคเปนค ารองตอนายอ าเภอ แลวใหนายอ าเภอแจงและสอบถามคพพาทฝายทเหลอวาประสงคเขารวม
กระบวนการดวยหรอไม หากคพพาททกฝายยนยอมใหเรมด าเนนการ (ขอ 11)
ส าหรบกรณขอพพาททางอาญา กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยความผดทมโทษทางอาญา พ.ศ.
2553 ก าหนดวาหากความผดทมโทษทางอาญาเกดขนในเขตอ าเภอใด ผเสยหายหรอผถกกลาวหาสามารถ
แสดงความประสงคตอนายอ าเภอหรอปลดอ าเภอในเขตนน หลงจากนนใหนายอ าเภอแจงและสอบถามฝาย
ทเหลอวายนยอมเขาสกระบวนการหรอไม หากคพพาททกฝายยนยอมใหเรมด าเนนการ(ขอ 3-4)
- การแตงตงผไกลเกลย
ในสวนขอพพาททางแพง พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท7) พ.ศ.2550
มาตรา 14 ก าหนดวาเมอคพพาทตกลงยนยอมเขาสกระบวนการ ใหแตละฝายเลอกบคคลจากบญชรายชอ
บคคลทจะท าหนาทเปนคณะบคคลผท าหนาทไกลเกลยและประนอมขอพพาท ฝายละ 1 คน และให
นายอ าเภอ พนกงานอยการประจ าจงหวด หรอปลดอ าเภอทไดรบมอบหมายคนหนงด ารงต าแหนงเปน
ประธานคณะบคคลผท าหนาทไกลเกลยและประนอมขอพพาท โดยกฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยและ
ประนอมขอพพาททางแพง พ.ศ.2553 ก าหนดวาใหคกรณเปนผเลอกวาจะใหนายอ าเภอ พนกงานอยการ
จงหวด หรอปลดอ าเภอเปนประธานคณะผไกลเกลย หากตกลงกนไมไดใหนายอ าเภอเปนประธานคณะผ
ไกลเกลย
ทงน กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาททางแพง พ.ศ.2553 ไดก าหนด
คณสมบตและลกษณะตองหาม จรรยาบรรณของผไกลเกลย เงอนไขทผไกลเกลยจะพนจากบญชรายชอโดย
ละเอยด รวมถงก าหนดวาในกรณทคพพาทฝายใดฝายหนงรองเรยนวาผไกลเกลยประพฤตผดจรรยาบรรณ
ใหระงบกระบวนการไวจนกวาจะทราบผลแลวใหนายอ าเภอด าเนนการสอบสวนขอเทจจรงหากพบวามมล
และมการกระท าผดใหวากลาวตกเตอน สงใหพนจากการท าหนาท หรอถอดถอนพนจากบญชรายชอโดย
ความเหนชอบของคณะกรรมการจงหวด หากเปนการลงโทษในสองกรณหลง ใหคพพาทเลอกผไกลเกลย
คนใหมแลวใหประธานคณะผไกลเกลยใชดลพนจวาควรด าเนนการตอหรอเรมตนกระบวนการใหมอกครง
8
กได สวนในกรณทคพพาทตองการรองเรยนประธานคณะผไกลเกลย ใหรองเรยนไปยงผบงคบบญชาเพอ
พจารณาเปลยนผท าหนาท (ขอ 3-6, 8-9, 11)
ส าหรบกรณขอพพาททางอาญา กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยความผดทมโทษทางอาญา พ.ศ.
2553 ก าหนดวาใหนายอ าเภอหรอปลดอ าเภอท าหนาทเปนผไกลเกลย (ขอ 3)
- ขนตอนและแนวปฏบต
ในกรณขอพพาททางแพง กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาททางแพง พ.ศ.
2553 ก าหนดใหประธานคณะผไกลเกลยนดประชมคณะผไกลเกลยภายใน 7 วนหลงมการแตงตง หาก
พจารณาแลวเหนวาผรองขอใชสทธโดยไมสจรตหรอการด าเนนการจะสงผลใหเกดความไดเปรยบ
เสยเปรยบแกคพพาทฝายใดฝายหนงใหมมตไมรบค ารองแตหากทประชมมมตรบค ารองกอนเรม
กระบวนการใหประธานคณะผไกลเกลยชแจงวธการไกลเกลยและประนอมขอพพาทใหคพพาททราบ
หลงจากนนใหคณะผไกลเกลยรบฟงขอเทจจรงเบองตนตอหนาคกรณทกฝาย เปดโอกาสใหเสนอขอผอน
ผนตอกน เสนอทางเลอก แลวท าการไกลเกลยทงสองฝายพรอมกนหรอแยกกนกไดโดยคณะผไกลเกลยตอง
มาปฏบตหนาทครบทกคนทกครง สวนฝายคพพาทนนถาไมไดแจงเหตผลหรอขอเลอนวนนดหมาย แลว(1)
ฝายใดฝายหนงไมมาตามก าหนดทงทคพพาทเปนผยนค ารองขอไกลเกลยและประนอมขอพพาทเอง หรอ
(2) คพพาทไมมาทงสองฝาย ใหคณะผไกลเกลยสงจ าหนายค ารองและยตเรอง(ขอ 12,14-16)
ในกรณทคพพาทสามารถตกลงกนไดแลวมการท าสญญาประนประนอม ภายหลงหากฝายใดฝาย
หนงไมท าตามขอตกลง ใหอกฝายหนงสามารถยนค ารองตอพนกงานอยการทมเขตอ านาจรบผดชอบใน
ทองทยนค ารองตอศาลใหพจารณาออกค าบงคบใหตามสญญา โดยการยนค ารองของพนกงานอยการตอศาล
นตองกระท าภายใน 3 ป นบแตวนท ‘อาจบงคบตามสญญาประนประนอมยอมความได’(ขอ 25)
ทงน พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 7) พ.ศ.2550ก าหนดใหอายความใน
การฟองรองคดสะดดหยดลงนบแตวนยนขอพพาทจนถงวนทคพพาทท าสญญาประนประนอมยอมความกน
หรอมการสงจ าหนายขอพพาท(มาตรา 14)
ส าหรบกรณขอพพาททางอาญา กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยความผดทมโทษทางอาญา พ.ศ.
2553 ก าหนดใหใหนายอ าเภอหรอปลดอ าเภอทรบขอพพาทไวไกลเกลยแจงใหผเสยหายหรอผกลาวหาทก
ฝายทราบวาฝายใดฝายหนงสามารถบอกเลกการไกลเกลยขอพพาทเมอใดกได แตหากทงสองฝายไดจดท า
หนงสอตกลงยนยอม ในกรณเชนนสทธการน าคดอาญามาฟองจะระงบไป อยางไรกตาม หากภายหลงมการ
9
ไมปฏบตตามความตกลงยนยอมใหนายอ าเภอหรอปลดอ าเภอจ าหนายขอพพาทออกจากสารบบการไกล
เกลยคดอาญา และหามรบด าเนนการไกลเกลยขอพพาทดงกลาวอก (ขอ 7, 11-12, 14-15, 17)
การสอบถามรายละเอยดเกยวกบขอพพาทใหด าเนนการตอหนาทกฝาย ยกเวนฝายใดฝายหนงไมมา
ตามทนดหมายโดยไมมเหตอนควร สวนการไกลเกลยใหกระท าพรอมหรอแยกกนกได โดยแตละฝาย
สามารถใหบคคลทไววางใจไมเกน 2 คนเขารบฟง ยกเวนครงใดทผไกลเกลยเหนวาการอนญาตจะท าใหเกด
อปสรรคทงน ใหผไกลเกลยเปดโอกาสใหทกฝายเสนอขอผอนผนตอกน เสนอทางเลอกและหามเปดเผย
ขอเทจจรงทไดมาจากการด าเนนการยกเวนเปนการเปดเผยตามค าสงศาล(ขอ 8, 10, 13)
ทงน พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 7) พ.ศ.2550 ก าหนดวาหากด าเนนการ
ไมส าเรจ ใหเรมนบอายความการรองทกขตงแตวนทมการจ าหนายขอพพาท (มาตรา 14)
- กรอบระยะเวลาด าเนนการ
การไกลเกลยและประนอมขอพพาทตองแลวเสรจในเวลาไมเกน 3 เดอนนบแตวนทนายอ าเภอได
ลงเรองในสารบบการไกลเกลยและประนอมขอพพาท ขยายเวลาไดครงละไมเกน 3 เดอน ในกรณจ าเปน
และคพพาทยนยอมแตรวมแลวไมเกน 1 ปทงน คณะผไกลเกลยตองค านงถงการไกลเกลยและประนอมขอ
พพาทใหเสรจสนโดยเรว (ขอ 17, 21)
สวนกรณขอพพาททางอาญา กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยความผดทมโทษทางอาญา พ.ศ.2553
ก าหนดวาใหด าเนนการใหแลวเสรจภายใน 15 วน และขยายเวลาไดอก 15 วนหากผเสยหายและผถก
กลาวหายนยอม (ขอ 16)
- การจดท าบญชรายชอบคคลทจะท าหนาทเปนคณะบคคลผท าหนาทไกลเกลยและประนอมขอ
พพาท
พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท7) พ.ศ.2550 มาตรา 14 ก าหนดให
นายอ าเภอโดยความเหนชอบของคณะกรรมการจงหวดจดท าบญชรายชอบคคลทจะท าหนาท เปนคณะ
บคคลผท าหนาทไกลเกลยและประนอมขอพพาทโดยคดเลอกจากผทมความรหรอประสบการณเหมาะสม
ในเรองน กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาททางแพง พ.ศ.2553 ไดก าหนด
หลกเกณฑและวธการด าเนนการวาใหอ าเภอจดท าบญชรายชอบคคลมจ านวนรายชอตามทนายอ าเภอ
เหนสมควรแตไมนอยกวา 20 คน โดยใหนายอ าเภอประกาศระยะเวลาในการรบสมคร ณ ทวาการอ าเภอ ท
ท าการองคกรปกครองสวนทองถน ทท าการผใหญบาน และสถานททเปนชมชน เมอพนวนรบสมครให
นายอ าเภอรวบรวมรายชอพรอมประวตยอของบคคลทมคณสมบตและไมมลกษณะตองหาม(เชน มอายไม
ต ากวาสามสบหาป มภมล าเนาตามหลกฐานทะเบยนราษฎรในเขตอ าเภอทสมคร หามเปนขาราชการหรอ
10
เจาหนาทรฐหรอเปนผด ารงต าแหนงทางเมอง)แลวเสนอใหคณะกรรมการจงหวดพจารณาใหความเหนชอบ
(ขอ 3-5)
3..1.3 ส านกระงบขอพพาท
ส านกระงบขอพพาท สงกดส านกงานศาลยตธรรม จดตงขนตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราช
การศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มหนาทสงเสรม ประสานงาน และด าเนนการการอนญาโตตลาการและการไกล
เกลยขอพพาททงภายในและภายนอกศาล ในสวนของภารกจการไกลเกลยขอพพาทนน มการออกขอบงคบ
วาดวยการไกลเกลยขอพพาทนอกศาลเพอก าหนดหลกเกณฑและวธการการด าเนนการ มเนอหาดงน
- การเขาสกระบวนการ
ใหคพพาททตองการเขาสกระบวนการไกลเกลยยนค ารองตอส านกระงบขอพพาท หลงจากนนให
ส านกระงบขอพพาทสงเรองใหคพพาทอกฝายทราบโดยเรว หากมการตอบกลบเปนลายลกษณอกษรวา
เหนชอบใหส านกระงบขอพพาทนดประชมคพพาทเพอแตงตงผไกลเกลย แตหากตอบปฏเสธหรอไมตอบ
กลบใน 15 วนใหงดการด าเนนการ (ขอ 2-4)
- การแตงตงผไกลเกลย
ใหส านกระงบขอพพาทแตงตงผไกลเกลยโดยค านงถงคณสมบต ทกษะ และความเหมาะสมแก
ลกษณะขอพพาท รวมถงตองไดรบความเหนชอบจากคพพาท โดยอาจแตงตงจากผทมชอในทะเบยนผไกล
เกลยของส านกระงบขอพพาทหรอจากบคคลซงคพพาทเหนพองรวมกน เมอแตงตงเสรจใหแจงใหผไกล
เกลยทไดรบการแตงตงรบทราบภายใน 7 วนนบแตวนแตงตง
เมอไดรบการแตงตง ผไกลเกลยตองตรวจสอบประวตและขอมลของตนวามเหตไมเหมาะสมใน
การท าหนาทเปนผไกลเกลยหรอไม หลงจากนนใหยนประวตการศกษาและการท างาน พรอมค าแถลง
ขอเทจจรงถงความเปนกลางและความเปนอสระของตนใหส านกระงบขอพพาททราบ รวมถงใหเปดเผย
ขอเทจจรงหรอพฤตการณทอาจท าใหคพพาทเกดความสงสยในความเปนอสระและความเปนกลาง
หากคพพาทฝายใดฝายหนงเหนวาผไกลเกลยม ‘ความขดแยงทางผลประโยชน’ กบคพพาท ใหแจง
ใหผไกลเกลยและคพพาทอกฝายทราบ หลงจากนนหากผไกลเกลยไมถอนตว คพพาทมสทธแจงเรอง
ดงกลาวตอส านกระงบขอพพาทเพอพจารณาตามทเหนสมควร(ขอ 5-9)
ทงน ขอบงคบก าหนดใหมผไกลเกลยคนเดยวยกเวนคพพาทจะตกลงไวเปนอยางอน (ขอ 21)
- ขนตอนและแนวปฏบต
ใหผไกลเกลยด าเนนกระบวนการตามวธทคพพาทตกลงกนไวโดยเรว หากไมไดตกลงใหด าเนน
11
การตามนยแหงขอบงคบบนพนฐานความเปนธรรม เปนกลาง เปนอสระ และเปนไปตามความประสงคของ
คพพาท โดยไมมอ านาจตงขอก าหนดหรอบงคบใหคพพาทเหนชอบกบความเหนของตน (ขอ 10)
ระหวางด าเนนการ ผไกลเกลยสามารถประชมคพพาทพรอมกนหรออาจแยกประชมหรอตดตอ
เฉพาะฝายใดฝายหนงไดตามเหนสมควร โดยสามารถเปดเผยสาระส าคญของขอมลของคพพาทฝายหนงให
อกฝายทราบไดยกเวนผใหขอมลระบวาเปนความลบ ทงน ขอมลทเกยวของกบกระบวนการทงหมดถอเปน
ความลบยกเวนคพพาทตกลงกนไวเปนอยางอน มกฎหมายก าหนดใหเปดเผย หรอเปนการเปดเผยเพอ
ประโยชนในการปฏบตตามหรอบงคบใหเปนไปตามขอตกลง (ขอ 16-18)
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทจะสนสดลงเมอมการถอนฟองศาลมค าพพากษาตามสญญา
ประนประนอมยอมความ คพพาทฝายใดฝายหนงถอนตว หรอเมอผไกลเกลยเหนวาการไกลเกลยขอพพาท
ไมสามารถระงบขอขอพพาทได(ขอ 14)
- กรอบระยะเวลาด าเนนการ
ไมมการก าหนดกรอบระยะเวลาการด าเนนการ แตหากคพพาทตกลงเรองกรอบระยะเวลาการ
ด าเนนการกนไวแลวไมสามารถด าเนนการใหส าเรจไดทนใหถอวากระบวนการสนสด(มาตรา 14)
3.1.4 อยการ
ระเบยบส านกอยการสงสดวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาทคดอาญาในชนพนกงาน
อยการ พ.ศ.2555 ก าหนดใหการไกลเกลยและประนอมขอพพาทในกรงเทพมหานครเปนหนาทของ
ส านกงานอยการพเศษฝายชวยเหลอทางกฎหมาย สวนในตางจงหวดใหเปนความรบผดชอบของส านกงาน
อยการจงหวดในทองททพนกงานสอบสวนสงส านวนมา ในกรณทพนกงานสอบสวนสงส านวนให
ส านกงานอยการคดศาลแขวง ส านกงานอยการคดเยาวชนและครอบครวจงหวด ใหส านกงานอยการทตงอย
ในทองทอ าเภอหรอจงหวดนนมหนาทรบผดชอบแลวแตกรณ(ขอ 7)
- การเขาสกระบวนการ
เมอส านกงานอยการพเศษฝาย1 หรอส านกงานอยการจงหวดไดรบส านวนการสอบสวนคดอาญาใน
ความผดตอสวนตวจากพนกงานสอบสวน และพจารณาแลวเหนวาคดไมมลกษณะตองหามเนองจาก
ผตองหาประกอบอาชญากรรมเปนอาชพ กระท าความผดตดเปนนสย หรอมขอเทจจรงเปนทแนชดวา
พนกงานอยการจะตองมค าสงยตการด าเนนคดเพราเหตอน ใหมหนงสอแจงส านกงานคมครองสทธและ
1 ‘ส านกอยการพเศษฝาย’ หมายถงส านกงานอยการพเศษฝายตามประกาศคณะกรรมการอยการวาดวยการแบงหนวยงาน และการก าหนดอ านาจและหนาทของหนวยงานภายในของส านกงานอยการสงสดทมหนาทรบผดชอบในการด าเนนคดอาญา
12
ชวยเหลอทางกฎหมายแกประชาชน (สคช.) หรออยการจงหวดประจ าส านกงานอยการสงสดรบผดชอบงาน
คมครองสทธและชวยเหลอทางกฎหมายแกประชาชนประจ าส านกงานอยการจงหวด(อจ.สคช.)โดยเรวเพอ
ด าเนนการไกลเกลยและประนอมขอพพาทโดยไมตองรอสงส านวนไปดวย
หากจงหวดใดไมม อจ.สคช. ใหอยการจงหวดนนมอบหมายพนกงานอยการซงมใชผรบผดชอบใน
การด าเนนคดอาญาเรองนนเปนพนกงานอยการเจาของเรองในกรณทส านวนการสอบสวนสงไปท
ส านกงานอยการคดศาลแขวง หรอส านกงานอยการคดเยาวชนและครอบครวจงหวด กใหมหนงสอแจง
ส านกงานอยการจงหวดโดยเรวเชนกน (ขอ 8-9)
จะสงเกตไดวาการไกลเกลยและประนอมขอพพาทคดอาญาในชนพนกงานอยการนน จะเรมขนทน
ทเมอพนกงานสอบสวนสงส านวนคดใหโดยไมตองรอใหผเสยหายหรอผตองหารองขอ และจะด าเนนการ
ควบคแตแยกจากการพจารณาสงฟองศาลตามปกต
- การแตงตงผไกลเกลย
เมอส านกงานอยการพเศษฝายชวยเหลอทางกฎหมาย สคช. หรอ อจ.สคช. ไดรบหนงสอแจงให
มอบหมายพนกงานอยการคนหนงหรอหลายคนทรบผดชอบงานคมครองสทธและชวยเหลอทางกฎหมาย
แกประชาชนรบผดชอบเปนเจาของเรอง (ขอ 10)
- ขนตอนและแนวปฏบต
พนกงานอยการเจาของเรองตองแจงผเสยหายและผตองหาภายใน 5 วนท าการ ใหมาพบหรอสง
ผแทนมาพบตามวนเวลาทนดหมายซงวนดงกลาวตองก าหนดขนไมเกน 15 วนนบแตวนทออกหนงสอ หาก
มฝายใดฝายหนงขอเลอนนดและมเหตผลอนสมควรใหเลอนเวลานดออกไปไดไมเกน 15 วน นบแตวนนด
ครงแรกหรอเลอนตามเหนสมควร แตหากคพพาทฝายใดฝายหนงไมมาตามนดหมายโดยไมแจงเหตขดของ
ไมมเหตผลอนสมควร หรอไมสามารถตดตามตวได ใหพนกงานอยการเจาของเรองเสนออยการพเศษฝาย
ชวยเหลอทางกฎหมาย หรอ อจ.สคช. เพอเสนออยการจงหวดพจารณาสงยตกระบวนการ แลวแจงใหอธบด
อยการ สคช. หรออธบดอยการภาคทราบ (ขอ 10-12)
กอนเรมกระบวนการ พนกงานผไกลเกลยตองแจงใหผเสยหายและผตองหาทราบวาแตละฝายม
สทธเลอกวาจะเขารวมการไกลเกลยและประนอมขอพพาทหรอไมกได และมสทธใหบคคลทไววางใจเขา
รบฟงไดฝายละไมเกน 2 คน รวมถงแจงวาผลทางกฎหมายของกระบวนการ ขอเสนอ ขอผอนผน หรอค า
ชแจงเกยวกบขอเทจจรงในชนไกลเกลยจะเกบเปนความลบ ไมมสทธใชอางองไมวากรณใดๆ ไมผกมดให
ตองปฏบตตาม และหากไมสามารถตกลงกนไดจะไมมผลตอการพจารณาความเหนและค าสงของพนกงาน
อยการ (ขอ 14)
13
เมอเรมกระบวนการ ใหพนกงานอยการรบฟงขอพพาททละฝาย แตหามรบฟงและซกถามขอเทจ
จรงในสวนทเกยวกบรายละเอยดหรอพฤตการณในการกระท าผดหรอขอเทจจรงทเปนสาระส าคญของคด
ในขณะทคพพาทอกฝายหนงอยรวมฟงดวย นอกจากน พนกงานอยการเจาของเรองจะตองด าเนนการดวย
ความเทยงธรรมและเปนกลาง และตองไมกระท าการใดทเปนการชกจง ใหค ามนสญญา ขเขญ หลอกลวง
หรอโดยมชอบ เพอใหคพพาทยนยอมในการไกลเกลยและประนอมขอพพาท รวมถงหามวนจฉยวาคพพาท
ฝายใดผดฝายใดถก (ขอ6, 15, 16)
3.1.5 ศาล
ส าหรบกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในชนศาล หากเปนคดแพง ประมวลกฎหมายวธพจารณา
ความแพงก าหนดวาศาลมอ านาจสงใหคความมาศาลดวยตนเองหากเหนวามโอกาสจะเกดความตกลงหรอ
การประนประนอมยอมความ นอกจากน ใหศาลมอ านาจทจะไกลเกลยใหคความไมวาการพจารณาคดจะ
ด าเนนการไปแลวเพยงใดกตาม
ทงน เมอคความฝายหนงรองขอหรอเหนสมควร ศาลอาจสงใหด าเนนการเปนการลบเฉพาะตอหนา
ฝายใดฝายหนงหรอทกฝายโดยจะมทนายความอยดวยหรอไมกได นอกจากนอาจแตงตงบคคลหรอคณะ
บคคลเปนผประนประนอมเพอชวยเหลอศาลในการไกลเกลยใหคความไดประนประนอมกน (มาตรา 19-20
ทว)
สวนคดอาญานน พบวาไมมการก าหนดชองทางไวอยางเปนระบบ แตในทางปฏบตคความท
สามารถตกลงกนผานการไกลเกลยขอพพาทคดอาญาในความผดตอสวนตว สามารถใชชองทางตาม
ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาไดแกการยอมความหรอถอนฟองกอนคดถงทสนสด ซงเมอ
ด าเนนการดงกลาวไปแลว คพพาทกจะเสยสทธในการด าเนนกระบวนพจารณาในชนศาล(มาตรา 35 และ
39)
ในปจจบน กฎหมายฉบบส าคญทก าหนดมาตรฐานหลกเกณฑและวธการการไกลเกลยของศาล
ยตธรรม ไดแก (1) ขอก าหนดของประธานศาลฎกาวาดวยการไกลเกลย พ.ศ.2554 และ (2) ระเบยบ
คณะกรรมการบรหารศาลยตธรรมวาดวยการไกลเกลยขอพพาท พ.ศ.2544 ทงน ผวจยจะมงทบทวนเนอหา
ของขอก าหนดของประธานศาลฎกาวาดวยการไกลเกลย พ.ศ.2554 เทานน เนองจากกฎหมายทงสองฉบบม
เนอหาเหมอนกนเกอบทงหมด แตขอก าหนดฉบบดงกลาวเปนกฎหมายทใหมกวาและมการขยายความใน
ประเดนตางๆ ไวโดยละเอยด
กอนจะอธบายเนอเรองหลกเกณฑและวธการไกลเกลยขอพพาท ในเบองตนตองกลาวกอนวา
ขอก าหนดของประธานศาลฎกาวาดวยการไกลเกลย พ.ศ.2554 ซงอางองอ านาจตามมาตรา 20 ทว แหง
14
ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง ไดก าหนดเกยวกบโครงสรางการบรหารจดการโดยใหมการจดตง
ศนยไกลเกลยประจ าศาลเพอด าเนนงานและสงเสรมสนบสนนการไกลเกลยขอพพาทใหค าแนะน าหรอ
ขอมลอนเปนประโยชนแกคความ ทนายความ หรอผเกยวของเกยวโดยผรบผดชอบราชการศาลอาจประกาศ
ก าหนดประเภทของคดทใหศนยไกลเกลยประจ าศาลเชญชวนคความเขารวมกระบวนการกได
นอกจากน ใหผรบผดชอบราชการศาล2แตงตงคณะกรรมการบรหารงานไกลเกลยประจ าศาล
ประกอบดวยบคคลจากขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรมจ านวน 5 ถง9 คน ท าหนาทเสนอแนะให
ค าปรกษาเชงนโยบายและก าหนดแผนเสนอตอผรบผดชอบราชการศาล ตดตามประเมนผลการด าเนนงาน
วเคราะหปญหา และ ใหขอเสนอแนะและความเหนเกยวกบการแกไขปรบปรงปญหาหรอการด าเนนงาน
(ขอ 7, 62, 65, 66)
ส าหรบหลกเกณฑและวธการการไกลเกลยขอพพาทขอก าหนดของประธานศาลฎกาวาดวยการไกล
เกลย พ.ศ.2554 ไดก าหนดรายละเอยดไวดงน
- การเขาสกระบวนการ
การไกลเกลยในชนศาลจะเกดขนเมอผรบผดชอบราชการศาลหรอองคคณะผพพากษาเหนสมควร
หรอคความฝายใดฝายหนงรองขอแลวฝายทเหลอตกลงดวย
ในกรณทคความฝายใดฝายหนงตองการรองขอเขาสกระบวนการ ใหแจงตอศนยไกลเกลยประจ า
ศาลเพอใหเจาหนาทสอบถามความประสงคของคความฝายอน หากทกฝายประสงคเชนเดยวกนใหรายงาน
ใหองคคณะผพพากษาหรอผรบผดชอบราชการศาลทราบแลวใหเจาหนาท เรมด าเนนการ อกวธหนงคอ
คความสามารถแถลงความประสงคตอองคคณะผพพากษาระหวางการพจารณาคดแลวใหองคคณะผ
พพากษาสอบถามคความฝายอน หากทกฝายประสงคเชนเดยวกนและองคคณะผพพากษาเหนสมควร ให
ด าเนนการไกลเกลยขอพพาทเองหรอมค าสงใหศนยไกลเกลยประจ าศาลด าเนนการ ทงน องคคณะผ
พพากษาอาจก าหนดระยะเวลาหรอเงอนไขการด าเนนการกได (ขอ 6-10)
- การแตงตงผประนประนอม (ผไกลเกลย)
องคคณะผพพากษาอาจท าการไกลเกลยดวยตนเอง หรอมอบหมายใหผพพากษาคนหนงหรอหลาย
คนในองคคณะด าเนนการ นอกจากน ผรบผดชอบราชการศาลหรอองคคณะผพพากษาอาจแตงต งผ
ประนประนอมเพอชวยเหลอศาลในการไกลเกลยขอพพาท โดยการแตงตงจะตองค านงถงความเหมาะสม
และความพอใจของคความเทาทจะกระท าได 2ผรบผดชอบราชการศาล หมายถง ประธานศาลฎกา ประธานศาลอทธรณ ประธานศาลอทธรณภาค อธบดผพพากษาศาลชนตน ผพพากษาหวหนาศาล ผท าการแทน หรอผทไดรบมอบหมายจากบคคลดงกลาวใหด าเนนการตามขอก าหนดน
15
ทงน ในกรณทผไดรบการแตงตงเปนขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรม พนกงานราชการ หรอ
ลกจางของส านกงานศาลยตธรรมทรบราชการในศาลอน จะกระท าไดตอเมอไดรบความยนยอมจากผนน
และไดรบความเหนชอบจากผรบผดชอบราชการศาลทผนนรบราชการอย นอกจากน หากผทไดรบการ
แตงตงไมใชผขนทะเบยนเปนผประนประนอม จะตองขอใหคความยนยอมและตกลงทจะรบผดชอบคาปวย
การและคาใชจายของบคคลนน (ขอ 11-15)
นอกจากนศาลเจาของคดอาจแตงตงใหศาลอนด าเนนการไกลเกลยแทนไดหากศาลนนยนยอม ใน
กรณเชนนผพพากษาทไดรบการแตงตงอาจไดรบมอบหมายใหเปนองคคณะผพพากษาทมอ านาจพจารณา
พพากษาคด สงผลใหสามารถพพากษาตามสญญาประนประนอมยอมความไดโดยไมตองสงเรองกลบให
ศาลเจาของคดอกครง (ขอ 17-18)
เมอการแตงตงเสรจสน ผประนประนอมจะตองเปดเผยขอเทจจรงทอาจเปนสาเหตอนควรสงสยถง
ความเปนกลางใหคความทราบ หากคความเหนตองการคดคานใหแจงเหตแหงการคดคานตอผรบผดชอบ
ราชการศาลหรอองคคณะผพพากษาทแตงตงผประนประนอมทราบกอนเรมกระบวนการหรอภายใน 7 วน
นบแตทราบขอเทจจรงแตตองกระท ากอนกระบวนการสนสดลง หลงจากนนใหผรบผดชอบราชการหรอ
องคคณะผ พพากษาทแตงต งผ ประนประนอมพจารณาแลวมค าสงตามทเหนสมควรท ง น หากผ
ประนประนอมเลอกถอนตวเองจะไมถอเปนการยอมรบขอเทจจรงทคความยกขนมาคดคาน (ขอ 19-23)
- ขนตอนและแนวปฏบต
คความทเปนบคคลธรรมมหนาทเขารวมกระบวนการไกลเกลยขอพพาทดวยตนเองเวนแตมเหต
สดวสยหรอจ าเปน ส าหรบแนวทางการด าเนนการใหเปนตามทคความตกลงกนไว หากไมไดตกลงใหผ
ประนประนอมก าหนดขนตอนหรอแนวทางตามทเหนสมควรโดยค านงถงพฤตการณแหงคด ความประสงค
ของคความ ความเปนธรรม และความรวดเรวกอนเรมกระบวนการใหผประนประนอมแจงคความวา
ขอเสนอและค าแถลงเกยวกบขอเทจจรงในการไกลเกลยจะเกบเปนความลบ ไมมสทธน าไปอางองไมวา
กรณใดๆ ไมผกมด และหากไมสามารถตกลงกนไดจะไมมผลตอการพจารณาคดของศาล (ขอ 25-27)
ในการด าเนนการไกลเกลยขอพพาทผประนประนอมสามารถใหคความเสนอขอเทจจรง ขอมล
เบองตนหรอขอเสนอ และอาจใหมการแลกเปลยนขอมลดงกลาวระหวางคความ ทงนคความมสทธขอให
ด าเนนการดงกลาวเชนกนแตผประนประนอมจะอนญาตหรอไมกได ในสวนการประชมไกลเกลย ผ
ประนประนอมอาจอนญาตใหเขาประชมเฉพาะคความ ตวแทน ทนายความ ทปรกษา หรอบคคลทผ
ประนประนอมอนญาต ฝายใดฝายหนงหรอทกฝายแตตองแจงการด าเนนการใหคความทมไดเขารวมทราบ
แตหามเปดเผยสาระส าคญของขอมลในสวนทคความผใหขอมลระบวาเปนความลบ ทงน หามไมใหมการ
16
เปดเผยหรอบนทกรายละเอยดของการไกลเกลยยกเวนคความยนยอม รวมถงหามน าความลบเกยวกบการ
ด าเนนการไปอางองหรอสบพยานในกระบวนการอนญาโตตลาการหรอศาลเวนแตเปนการเปดเผยเพอ
ปฏบตหรอบงคบใหเปนไปตามสญญาประนประนอมยอมความ (ขอ 29-31, 37-38)
กระบวนการไกลเกลยจะสนสดลงเมอคความสามารถตกลงระงบขอพพาทดวยการถอนฟองมการ
ขอใหศาลมค าพพากษาตามสญญาประนประนอมฝายใดฝายหนงไมประสงคด าเนนการตอ ไมสามารถระงบ
ขอพพาทไดภายในระยะเวลาทก าหนด หรอ ผประนประนอมผรบผดชอบราชการศาลหรอองคคณะผ
พพากษาทแตงตงเหนวาการด าเนนการตอไปไมเปนประโยชนแกคด (ขอ 35)
ส าหรบคดในชนอทธรณและฎกา คความสามารถเขาสกระบวนการตามทกลาวมาทงหมดได
เชนกน โดยสามารถยนความประสงคตอศนยไกลเกลยประจ าศาลนนๆ หรอศาลกอนหนาทพพากษาคดกได
โดยผรบผดชอบราชการศาลอทธรณหรอฎกาสามารถมค าสงใหด าเนนการไดโดยไมตองรอส านวนค า
พพากษาหรอค าสง ทงน หากการไกลเกลยขอพพาทด าเนนโดยศาลกอนหนาทพพากษาคด ศาลอทธรณหรอ
ศาลฎกาอาจแตงตงผประนประนอมเองหรอมอบหมายใหผรบผดชอบราชการศาลนนๆ เปนผแตงตงจาก
บญชรายชอทศาลอทธรณหรอฎกาจดท า ขน แตหากไมไดจดท าไวหรอบคคลในบญชรายชอไมสามารถ
ปฏบตหนาทได ใหแตงตงจากบญชรายชอของศาลทไดรบมอบหมาย (ขอ 44-46, 49)
- กรอบระยะเวลาด าเนนการ
ใหผรบผดชอบราชการศาลหรอองคคณะผพพากษาทเปนผแตงตงผไกลเกลยก าหนดระยะเวลาการ
ไกลเกลยขอพพาทแตใหขยายเวลาไดหากเหนสมควรหรอผไกลเกลยรองขอวาจะเปนประโยชนตอคความ
และไมไดท าใหการพจารณาพพากษาคดลาชาเกนสมควร นอกจากน กฎหมายยงก าหนดใหผประนประนอม
มหนาทแจงใหผรบผดชอบราชการศาลหรอองคคณะผพพากษาทราบและพจารณาหากพบวาคความฝายใด
ฝายหนงด าเนนการในลกษณะประวงเวลาใหชกชา และหากศาลเหนวาการด าเนนการตอไปจะท าใหการ
พจารณาคดลาชาเกนสมควร กอาจสงใหด าเนนกระบวนการพจารณาคดไปพรอมกนกได(ขอ 10, 16, 33)
- การจดท าทะเบยนผประนประนอม
ขอก าหนดประธานศาลฎกาวาดวยการไกลเกลย พ.ศ.2554 ก าหนดใหเลขาธการส านกงานศาล
ยตธรรมจดท าทะเบยนผประนประนอมตามความจ าเปน โดยมการก าหนดคณสมบตและลกษณะตองหาม
เชน มอายไมต ากวา 30ปบรบรณ เปนผส าเรจการศกษาไมต ากวาปรญญาตรและมประสบการณในการ
ท างานมาไมนอยกวา 5 ป และมประสบการณปฏบตงานดานการไกลเกลยในศาลหรอในส านกระงบขอ
พพาทไมนอยกวา 10 คด (ขอ 50-51)
17
ส าหรบกระบวนการจดท า ใหผข อขนทะเบยนยนค าขอขนทะเบยนและเอกสารหลกฐานตอ
ผอ านวยการประจ าศาลยตธรรมหรอผอ านวยการประจ าส านกงานประจ าศาลยตธรรม เมอตรวจสอบเสรจ
ใหเสนอตอคณะกรรมการบรหารงานไกลเกลยประจ าศาลเพอพจารณากลนกรองและท าความเหนเบองตน
เสนอตอผรบผดชอบราชการศาลพจารณา หลงจากนนใหรวบรวมรายชอผทเหนควรไดรบการเสนอชอ
จดสงไปยงส านกระงบขอพพาท แลวใหผอ านวยการส านกระงบขอพพาทตรวจสอบเอกสารและหลกฐาน
ตางๆ พรอมทงท าความเหนเบองตนเสนอเลขาธการส านกงานศาลยตธรรมเพอใชดลพนจพจารณาใหหรอ
ไมใหขนทะเบยน (ขอ52-54)
ทะเบยนผประนประนอมสนผลลงทก 2 ปโดยไมค านงวาผมชอในทะเบยนไดรบการขนทะเบยน ณ
เวลาใดแตการสนผลนไมกระทบถงการแตงตงผประนประนอมในคดทไดด าเนนการไปแลว(ขอ 55)
นอกจากทะเบยนผประนประนอมแลว ขอก าหนดของประธานศาลฎกาวาดวยการไกลเกลย พ.ศ.
2554 ยงเปดใหผรบผดชอบราชการศาลสามารถใชดลพนจโดยผานความเหนชอบจากคณะกรรมการ
บรหารงานไกลเกลยประจ าศาลในการจดท าบญชรายชอบคคลทประสงคจะท าหนาทผประนประนอม โดย
บคคลในรายชอไมจ าเปนตองเปนผประนประนอมทขนทะเบยน ตองมจ านวนไมเกน 4 เทาของกรอบ
อตราก าลงผประนประนอมของศาลใชเกณฑคณสมบตและลกษณะตองหามเชนเดยวกบการขนทะเบยนผ
ประนประนอม และใหผรบผดชอบราชการศาลเปนผตรวจสอบประวตและความประพฤตตามความ
เหมาะสม
บญชรายชอขางตนมวาระ 1 ป แตเมอครบวาระจะไมกระทบถงการแตงตงผประนประนอมในคดท
ไดด าเนนการไปแลว (ขอ 57-58)
3.2 การท าใหผลลพธขอตกลงจากการไกลเกลยขอพพาทมผลผกพนทางกฎหมาย
ในกรณทคพพาทสามารถตกลงกนไดผานกระบวนการไกลเกลยขอพพาทไมวาจะภายในหรอ
ภายนอกศาล คพพาทสามารถท าใหขอตกลงมผลผกพนทางกฎหมายไดดงน
3.2.1 ขอพพาททางแพง
ในกรณขอพพาททางแพง หากคพพาทตกลงกนไดใหจดท าสญญาประนประนอมยอมความ3ตามท
ก าหนดไวในมาตรา 850-852 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยหากการตกลงกนเกดขนหลงมการ
3ในทางกฎหมาย สญญาประนประนอมยอมความจะตองมเนอหาวาดวยการผอนผนใหแกกนเพอมงระงบขอพพาททเกดขนหรอเตรยมไวลวงหนาส าหรบขอพพาททอาจจะเกดขน หากไมมเนอหาวาดวยการผอนผนและการแสดงเจตนาระงบขอ
18
ฟองรองเปนคดความในศาล ใหโจทยยนค าบอกกลาวถอนฟองเปนหนงสอตอศาล และใหศาลพจารณาวา
สญญาประนประนอมยอมความทคความจดท ามเนอความขดตอหลกกฎหมายหรอไมหากไมขดใหพพากษา
ตามเนอความในสญญาดงกลาว(มาตรา 175 ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง)
ผลจากการจดท าสญญาประนประนอมยอมความจะผกพนคพพาท ถาภายหลงฝายใดฝายหนงไมท า
ตามหากเปนสญญาทยงไมเคยเสนอใหศาลพพากษาตามเนอความ ใหฝายทเสยหายฟองรองตอศาลเพอ
ขอใหศาลพจารณาวาสญญามเนอความขดตอหลกกฎหมายหรอไม หากไมใหมค าสงบงคบใชสญญา แตใน
กรณทเปนสญญาประนประนอมยอมความทศาลไดพพากษาตามเนอหาไปแลว ฝายผเสยหายสามารถบงคบ
ใชสญญาไดโดยไมตองฟองรองตอศาลอกครง
ทงน สญญาประนประนอมยอมความมอายความในการฟองรองเพอบงคบตามสญญา 10 ป ไมวา
ขอพพาทอนเปนทมาของสญญาจะเกยวของกบมลความผดทมอายความเทาใดกตาม(มาตรา 193/32 แหง
ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย)
3.2.2 ขอพพาททางอาญาในความผดตอสวนตว
ส าหรบขอพพาททางอาญาในความผดตอสวนตว คพพาทสามารถระงบขอพพาทไดผานการแสดง
พฤตการณ การถอนค ารองทกขในชนพนกงานสอบสวนหรอพนกงานอยการหรอ การยอมความหรอถอน
ฟองในชนศาลกอนคดถงทสด4 ในเวลาใดกได การด าเนนการเหลานจะสงผลใหสทธในการฟองรอง
คดอาญาตอศาลระงบไป (มาตรา35, 39 แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา) หากภายหลงฝายใด
ฝายหนงไมกระท าตามทตกลงกนไว ฝายทเสยหายจะมสทธฟองรองเปนคดแพงเพอเรยกคาเสยหายตามท
เหนสมควรหรอเคยตกลงกนไวเทานน
ทงนกฎหมายไมไดก าหนดใหคความตองจดท าหนงสอสญญาประนประนอมยอมความเหมอน
กรณขอพพาททางแพง
3.2.3 ขอพพาททางแพงทเกยวเนองกบคดอาญา
ขอพพาททางแพงทเกยวเนองกบคดอาญาหมายถงกรณทการกระท าผดทางอาญาทเกดขนไดสราง
ความเสยหายทท าใหผกระท าผดตองรบผดทางแพงดวย ในกรณเชนน ในทางกฎหมายจะแยกการด าเนนการ
และความรบผดทางแพงกบอาญาออกจากกนโดยเดดขาดดงนนการระงบขอพพาทจงตองแยกด าเนนการ
พพาทเชนทกลาวไปจะไมนบเปนสญญาประนประนอมยอมความแมจะมการระบชอไวเชนนนกตาม (นพพร โพธรงสยากร 2552,น.35-39) 4 ‘คดถงทสด’ หมายถงคพพาทไมสามารถอทธรณหรอฎกาไดอกตอไป ในกรณทศาลชนตนหรอศาลอทธรณมค าพพากษา แตมการยนหรอยงไมเลยก าหนดเวลายนอทธรณหรอยนฎกาจะไมถอวาคดถงทสด
19
ระหวางการท าสญญาประนประนอมเพอยตขอพพาททางแพง กบการยอมความในกรณขอพพาททางอาญา
โดยผลส าเรจทางใดทางหนงจะไมสงผลใหสทธในการฟองรองด าเนนการอกทางหนงหมดไปดวย อยางไร
กตามคพพาทสามารถจดท าสญญาประนประนอมแลวระบในเนอหาวาใหมการระงบขอพพาทหรอคดทง
ทางแพงและทางอาญากได
4. ประเมนกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศไทย
เนอหาในสวนนมงประเมนกระบวนการไกลเกลยในประเทศไทยทงในแงความพงพอใจของผทเขา
สกระบวนการตนทนของกระบวนการและความสามารถในการแบงเบาภาระคดจากศาล
4.1 ความพงพอใจ
ในป พ.ศ. 2553 นางกมลวรรณ ตนเรองศร ไดท าการแจกแบบสอบถามส ารวจความพงพอใจของ
คความหรอทนายความทเขาสกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในชนศาล จ านวน 100 คนแบงเปนผเขาส
กระบวนการในศาลอาญา 30 คน ศาลแพง 40 คน และศาลแขวงพระนครเหนอ 30 คน โดยไมจ ากดประเภท
คด (ผตอบแบบสอบถามระบวามคดแพง 62 คน คดอาญา 32 คน และ คดแพงทเกยวเนองกบคดอาญา 6 คน)
แลวท าการวเคราะหวาผตอบแบบสอบถามมความพงพอใจในระดบใดระหวางพงพอใจนอย ปานกลาง และ
มาก
จากการศกษาไดผลสรปวาผเขารบบรการพงพอใจมากในทกดานกลาวคอ
- ในดานวธการและกระบวนการไกลเกลย ผเขาสกระบวนการพงพอใจมากเนองจากศนยไกล
เกลยขอพพาทประจ าศาลมความนาเชอถอ สามารถรกษาความสมพนธอนดระหวางคความ มความรวดเรว
และประหยด ไมท าใหเกดความรสกแพ-ชนะ ไมเกดการประวงเวลา และท าใหเกดความเปนกนเองระหวาง
คความไดอยางรวดเรว
- ในดานผลลพธของการไกลเกลยขอพพาท ผเขาสกระบวนการพงพอใจมากเนองจากเหนวาท า
ใหคดสามารถตกลงกนไดเรวขนกวาการใหศาลสบพยานและพพากษา และยตไดโดยเรวโดยไมมฝายใดเปน
ผแพหรอผชนะ
- ในดานระยะเวลาการไกลเกลยขอพพาท ผเขาสกระบวนการพงพอใจมากเนองจากสามารถ
ด าเนนการใหแลวเสรจไดกอนถงวนนดสบพยาน มการนดหมายคความและผเกยวของทไมกระชนชด และ
แจงใหทราบลวงหนากอนทกครง
20
- ในดานการบรการ ผเขาสกระบวนการพงพอใจมากเนองจากชวยประหยดคาใชจายท าใหเกด
ความเปนกนเอง สะดวก และรวดเรว ผไกลเกลยใหค าแนะน าและรบรขนตอนเปนอยางดกอนเรม
กระบวนการ ใหสทธคความสามารถเลอกผ ไกลเกลยเอง และศนยไกลเกลยขอพพาทประจ าศาล
ประชาสมพนธใหคความไดรบรเกยวกบกระบวนการและขนตอน
- ในดานผไกลเกลยผเขาสกระบวนการพงพอใจมากเนองจากเหนวาผไกลเกลยมความร
ความสามารถ และประสบการณ มสวนท าใหการไกลเกลยส าเรจ มมนษยสมพนธทดมบทบาทในไกลเกลย
ขอพพาทใหส าเรจ ใหความรความเขาใจไดอยางถกตองสามารถขอค าแนะน าหรอปรกษาไดโดยตรงและ
ไดรบความสะดวกเปนกนเอง
- ในดานสถานท ผเขาสกระบวนการพงพอใจมากเนองจากมบรรยากาศหรอสภาพแวดลอมทเออ
อ านวยตอการไกลเกลยขอพพาท ทกฝายมทนงและไมเปนทางการมากเกนไป เปนสดสวนผ คนไม
พลกพลาน ท าใหรสกอบอน ไมสรางความหวาดกลวหรอวตกกงวล และเพยงพอตอปรมาณคด
- ในดานจ านวนคด ผเขาสกระบวนการพงพอใจมากเนองจากมการควบคมจ านวนคดทเขาส
กระบวนการใหมเพยงพอตอก าลงของผไกลเกลย และไมจ ากดประเภทคด (กมลวรรณ ตนเรองศร 2553,น.
56, 65,89-90)
ในท านองเดยวกน วนย อาจคงหาญ และคณะไดท าการส ารวจกลมตวอยางประชาชนทเขาส
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทในศาลแพง ศาลจงหวดสพรรณบร ศาลจงหวดชลบร ศาลจงหวด
อบลราชธาน และศาลจงหวดเชยงรายจ านวน 421 คนแลวพบวาประชาชนมความพงพอใจในระดบมากทง
ใน (1) ดานการใหบรการ โดยเฉพาะเรองสถานทตงของศนยไกลเกลยขอพพาทประจ าศาล ความรวดเรวใน
การนดหมาย และการใหค าชแจง (2) ดานกระบวนการและผลของการไกลเกลย โดยเฉพาะการทผไกลเกลย
เปดโอกาสใหคพพาทไดอธบายชแจงขอเทจจรงเพมเตม มการอธบายและชแจงขอเทจจรงอยาง
ตรงไปตรงมา และผไกลเกลยมการเตรยมความพรอมกอนด าเนนการ และ (3) ดานผประนประนอม
โดยเฉพาะการทผไกลเกลยมวฒภาวะ ความเชยวชาญ และคณลกษณะทวไป เชน เปนผฟงทมประสทธภาพ
เปนกลาง มอารมณขน เปนตน (วนย อาจคงหาญ และคณะ2550,น.19, 21, 42)
4.2 ตนทนของกระบวนการ
จากการศกษาของวนย อาจคงหาญ และคณะ พบวากระบวนการไกลเกลยขอพพาทในชนศาลม
ความคมคาดานเวลาอยางชดเจน เหนไดจากสถตในป พ.ศ.2548 ทชวากระบวนการไกลเกลยขอพพาทในใช
ชนศาลใชเวลาเฉลยประมาณ 3 เดอนตอหนงคด ในขณะทกระบวนพจารณาคดในชนศาลใชระยะเวลาเฉลย
21
ประมาณ 11 เดอนตอหนงคด การประหยดเวลาดงกลาวสงผลใหระยะเวลาในการพจารณาคดแพงของศาล
ในภาพรวมมแนวโนมลดลงตอเนองทกป นอกจากน กลมตวอยางทตอบแบบสอบถามรอยละ 49.5และ 34
ยงระบวาสามารถไกลเกลยคดไดส าเรจตงแตการนดหมายครงแรกและครงทสองตามล าดบ
ส าหรบความคมคาดานคาใชจาย พบวากระบวนการไกลเกลยคดมคาใชจายประมาณ 10,267 บาท
ตอคด ในขณะทกระบวนพจารณาคดแพงในชนศาลมคาใชจายโดยเฉลยประมาณ 129,888 บาทตอคด ซง
สวนใหญเปนคาธรรมเนยมศาล (35,796 บาท) และคาทนายความ (70,617 บาท) ดงนนจงสรปไดวา
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทชวยประหยดคาใชจายใหคความไดถง 119,621บาทตอคดและม
ผลประโยชนทไดรบจากการประหยดคาใชจายสงกวาตนทนทใชกระบวนการไกลเกลยขอพพาทถง 11.65
เทา (วนย อาจคงหาญ และคณะ2550,น.38-41)
ในสวนคดอาญา สมเกยรต ตงกจวานชย และคณะไดประมาณการจากแบบจ าลองวาหากมการ
ก าหนดใหมการไกลเกลยขอพพาทในศาลชนตนในคดอาญาทยอมความกนไดส าหรบ 7 ฐานความผด ไดแก
ความผดเกยวกบการคา เพศ เสรภาพและชอเสยง(แตไมรวมหมนประมาท) ฉอโกง โกงเจาหน ยกยอก ท าให
เสยทรพย และบกรกแลวสมมตใหสามารถตกลงกนไดรอยละ 50 ของคดทเขาสกระบวนการไกลเกลยขอ
พพาท จะสงผลใหตนทนเฉลยทรฐตองแบกรบในคดฐานความผดเหลาน ลดลงจาก 76,612 บาท เหลอ
62,593 บาทตอคดทเขาสการพจารณาในศาลชนตนสงผลใหลดตนทนทเกดในกระบวนการยตธรรมได
ประมาณ 520 ลานบาทตอป (สมเกยรต ตงกจวานชย และคณะ 2554,น.69)
4.3 ความสามารถในการแบงเบาภาระคดจากศาล
จากการส ารวจพบวากระบวนการไกลเกลยขอพพาทมสวนส าคญในการแบงเบาภาระคดจากศาล
อยางมนยยะส าคญ โดยจากการส ารวจสถตคดของศาลยตธรรมระหวางป พ.ศ.2544-2547 พบวาเฉลยป
หนงๆ มคดทพจารณาในชนศาลปละ349,012 คดในจ านวนนเขาสกระบวนการไกลเกลยขอพพาทถงปละ
87,379 คด หรอคดเปนรอยละ 25 ของจ านวนคดทพจารณาในชนศาลและสามารถไกลเกลยส าเรจถงปละ
36,690 คดตอป หรอคดเปนรอยละ 11 ของจ านวนคดทพจารณาในชนศาล
22
ตารางท 1 จ านวนคดทพจารณาในชนศาล จ านวนคดทเขาสกระบวนการไกลเกลย และจ านวนคดไกลเกลย
ส าเรจในศาลยตธรรม ระหวางป พ.ศ.2544-2547
2544 2545 2546 2547 เฉลย
จ านวนคดทพจารณาในชนศาล 354,797 313,828 342,443 384,980 349,012
จ านวนคดทเขาสกระบวนการไกลเกลย 59,370 70,853 88,821 130,471 87,379
จ านวนคดไกลเกลยส าเรจ 30,196 29,791 29,791 56,983 36,690
ขอมลจาก: วนย อาจคงหาญ และคณะ 2550 น.70
กลาวเฉพาะศาลแพง พบวาระหวางป พ.ศ.2544-2547 มจ านวนคดทพจารณาในชนศาลแพงเฉลยป
ละ 24,021 คด ในจ านวนนเขาสกระบวนการไกลเกลยขอพพาทปละ 2,247 คด หรอคดเปนรอยละ 9 ของ
จ านวนคดทพจารณาในชนศาล และไกลเกลยส าเรจถงปละ1,985 คด หรอคดเปนรอยละ 8 ของจ านวนคดท
พจารณาในชนศาล
นอกจากนยงพบวาจ านวนคดทเขาสกระบวนการไกลเกลยขอพพาทไมวาในศาลยตธรรมหรอ
เฉพาะศาลแพงลวนมปรมาณเพมขนอยางตอเนองทกป
ตารางท 2 จ านวนคดพจารณาในชนศาล จ านวนคดทเขาสกระบวนการไกลเกลย และจ านวนคดไกลเกลย
ส าเรจในศาลแพงระหวางป พ.ศ.2544-2547
2544 2545 2546 2547 เฉลย
จ านวนคดทพจารณาในชนศาล 35,011 26,223 17,677 17,174 24,021
จ านวนคดทเขาสกระบวนการไกลเกลย 391 847 3,678 4,070 2,247
จ านวนคดไกลเกลยส าเรจ 46 769 3,534 3,591 1,985
ขอมลจาก: วนย อาจคงหาญ และคณะ 2550 น.70
ในสวนคดอาญา พบวาจากจ านวนคดทเขาสกระบวนการไกลเกลยและประนอมขอพพาทในศาล
ชนตนทวราชอาณาจกรทงหมดในปงบประมาณ 2551 มถงรอยละ 51.41 ของคดทด าเนนการเสรจสนท
สามารถระงบลงดวยการไกลเกลยขอพพาท(ส านกงานกจการยตธรรม 2552 ในสมเกยรต ตงกจวานชย
2554,น.69)
จากการส ารวจความพงพอใจ ตนทนของกระบวนการ และความสามารถในการแบงเบาภาระคด
จากศาล สามารถสรปไดวากระบวนการระงบขอพพาททางเลอกในประเทศไทยบรรลโจทยทง 3 ขอทกลาว
ไปอยางชดเจน
23
ทงน ผวจยประเมนผลจากขอมลเทาทสบคนไดซงจะสงเกตไดวาท งหมดลวนเปนขอมลของ
กระบวนการไกลเกลยขอพพาททเกดขนในศาลทงสน อยางไรกตาม คาดการณไดแนนอนวาหากมการรวม
ขอมลเกยวกบกระบวนการไกลเกลยขอพพาทนอกศาลเขามารวมประเมนดวยขอมลจะยงสะทอน (1)ความ
พงพอใจทสงขนเนองจากคพพาทสามารถบรรลขอตกลงทดไดงายและเรวเพราะความขดแยงยงไมราวลก
(2) ตนทนกระบวนการทต าลง เนองจากขนตอนการด าเนนการทนอยจะสงผลใหมคาใชจายและใชเวลาใน
การด าเนนการต า และ (3) ความสามารถในการแบงเบาภาระคดจากศาลทสงขน เนองจากการระงบขอพพาท
และบรรลขอตกลงนอกศาลเทากบเปนการลดจ านวนคดทเขาสศาล
5. กรณศกษากระบวนการไกลเกลยขอพพาทในประเทศองกฤษ
กระบวนการไกลเกลยขอพพาทในศาลของประเทศองกฤษมจดเดนส าคญคอการก าหนดหลกเกณฑ
เกยวกบ‘คาใชจายทช าระแทนผชนะคด’ เพอสรางแรงจงใจใหคความเขาสกระบวนการ และมการก าหนด
อตราคาตอบแทนเพอจงใจใหมผมาท าหนาทเปนผไกลเกลยโดยมรายละเอยดดงน
5.1 การก าหนดหลกเกณฑการพจารณาคาใชจายช าระแทนเพอสรางแรงจงใจใหคความเขาสกระบวนการ
ไกลเกลยขอพพาท
ขอก าหนดเกยวกบคาใชจายทช าระแทนผชนะคด ก าหนดวาในการพจารณาก าหนดคาใชจายทผแพ
คดตองช าระแทนผชนะคดศาลจะตองพจารณาถงพฤตกรรมและความพยายามในการระงบขอพพาทของ
คความตงแตกอนและระหวางการด าเนนกระบวนพจารณาของศาล
ขอก าหนดดงกลาวเปนการสรางแรงจงใจใหคความเขาสกระบวนการไกลเกลยขอพพาท เพราะ
คความจะเกดความตระหนกวาหากแพคดในทายทสด แตไดพยายามด าเนนการระงบขอพพาทดวยวธการ
ทางเลอกซงรวมถงการไกลเกลยขอพพาท กอาจไดรบการลดหยอนคาใชจายทตองช าระแทนผชนะคด
ในทางกลบกน หากชนะคดแตไมใหความรวมมอในการเขาสกระบวนการทงทนาจะตกลงกนไดศาลกอาจ
ลดจ านวนคาใชจายช าระแทนทฝายแพคดตองจาย เนองจากถอวาคาใชจายเหลานสวนหนงเปนตนทนทผ
ชนะคดกอขนเอง
ประเดนเรองคาช าระคดนถอเปนเรองใหญส าหรบคความ เพราะระบบ ‘The English Rule’ ใน
ประเทศองกฤษก าหนดใหผแพคดตองรบผดชอบช าระคาใชจายการด าเนนคดทงหมดใหแกผชนะคด ซง
หลายกรณพบวาคาใชจายช าระแทนดงกลาวสงกวาจ านวนเงนทคความเรยกรองในคดอยางมหาศาล
24
ทผานมาศาลไทยเองกมแนวทางในท านองเดยวกบทกลาวไปขางตน ไดแก แนวทางการคนคาขน
ศาลใหคความทตกลงกนไดในการไกลเกลยขอพพาท โดยก าหนดจ านวนเงนตามดลพนจ เชน คนรอยละ 75
ของคาขนศาลเปนตน อยางไรกตามการก าหนดแรงจงใจในลกษณะนเปนการก าหนดทยดโยงกบ ‘ผลของ
การไกลเกลย’ กลาวคอคความจะไดผลประโยชนกตอเมอตกลงกนไดเทานน แตกตางจากประเทศองกฤษท
ศาลจะพจารณาก าหนดคาใชจายช าระแทนโดยดทความพยายามและการใหความรวมมอของคความใน
กระบวนการไมใชผลลพธ
นอกจากน ทผานมาศาลไทยเองกมแนวทางใหผแพคดช าระคาฤชาธรรมเนยมแทนผชนะคด
โดยเฉพาะในสวนคาทนายความ อยางไรกตาม ในทางปฏบตจ านวนเงนทศาลก าหนดมกไมสมพนธกบ
คาใชจายจรง(สรวศ ลมปรงษ ไมปรากฏปพมพ น.54-57) จงไมอาจสรางแรงจงใจไดเทากรณประเทศ
องกฤษ
5.2 การก าหนดอตราคาตอบแทนเพอสรางแรงจงใจใหมผไกลเกลยมาท าหนาทไกลเกลยขอพพาท
ศาลประเทศองกฤษก าหนดอตราคาตอบแทนผไกลเกลยโดยเกบจากคาบรการไกลเกลยขอพพาท
ตามสดสวนทนทรพยพพาท เชน หากทนทรพยพพาทนอยกวา5,000 ปอนด จะเกบคาบรการ 250 ปอนด
หรอหากทนทรพยพพาทอยระหวาง15,000-50,000 ปอนด จะเกบคาบรการ 750 ปอนดเปนตน การก าหนด
เชนนตางจากในประเทศไทยทคาตอบแทนผไกลเกลยมลกษณะเปน ‘สนน า’ มากกวาจะเปนคาตอบแทน
จรงๆ เพราะไมไดสดสวนกบภาระงานความเครยด และคาใชจายในการด าเนนการ
การก าหนดคาบรการทชดเจนขางตน สงผลใหประเทศองกฤษสามารถสนบสนนใหหนวยงานผ
ใหบรการไกลเกลยภายนอก (Service Providers) เชนศนยการระงบขอพพาทแบบมประสทธภาพ (Centre
for Effective Dispute Resolution) เขามาด าเนนงานดานการไกลเกลยขอพพาทแทนรฐบางสวน
(Outsourcing)
นอกจากน ศาลประเทศองกฤษยงไดก าหนดกรอบระยะเวลาด าเนนการตามสดสวนทนทรพยพพาท
อกดวย โดยหากทนทรพยพพาทไมเกน 5,000 ปอนดใหใชเวลาไดไมเกน 2 ชวโมง หากทนทรพยพพาทอย
ระหวาง5,000-15,000 ปอนด ใหใชเวลาไดไมเกน 3 ชวโมง และหากทนทรพยพพาทอยระหวาง15,000-
50,000 ปอนด ใหใชเวลาไดไมเกน 4 ชวโมง
นอกจากน กลาวไดวาการก าหนดตนทนคาตอบแทนและระยะเวลาทเครงครดนน สวนหนงเกดจาก
แนวคดทตองการใหคความตระหนกวาตองใชบรการใหคมคากบคาบรการทเสยไป
25
อยางไรกตาม การทประเทศองกฤษเรยกเกบคาบรการไกลเกลยขอพพาทตามสดสวนทนทรพย
พพาทเชนทกลาวไป สงผลใหคดทเขาสกระบวนการมแนวโนมเปนคดทมทนทรพยพอสมควร แตกตางจาก
ประเทศไทยทผเขาสกระบวนการไมตองเสยคาตอบแทนการไกลเกลยขอพพาทในศาล ท าใหสดสวนคดท
เขาสกระบวนการมกมทนทรพยอยในเขตอ านาจของศาลแขวงคอไมเกน 300,000 บาท(สรวศ ลมปรงษ ไม
ปรากฏปพมพ, น.58-63)
6. ขอเสนอแนะ
แนวทางการยกระดบกระบวนการไกลเกลยขอพพาทในเชงระบบนน สามารถท าได 4 แนวทาง คอ
(1) การยกระดบในเชงปรมาณไดแกการเพมชองทาง บคลากร สถานท และงบประมาณใหเพยงพอตอความ
ตองการ (2)การยกระดบในเชงคณภาพ ไดแกการยกระดบความรและทกษะความสามารถของผไกลเกลย
การเผยแพรความรความเขาใจแกประชาชน และการสรางระบบการบรหารจดการทมประสทธภาพ (3)การ
ก าหนดขอบเขตของประเภทขอพพาทหรอคดทสามารถเขาสกระบวนการใหเหมาะสม และ (4) การ
พจารณาก าหนดแนวทางการจงใจหรอบงคบใหขอพพาทหรอคดบางประเภทตองเขาสกระบวนการไกล
เกลยขอพพาทกอนเขาสกระบวนพจารณาคดในชนศาลทงน การก าหนดในแนวทางสดทายตองเปนการ
ก าหนดเทาทจ าเปนและเหมาะสมกบลกษณะคดอยางแทจรง มเชนนนจะเทากบเปนการละเมดหลกความ
สมครใจในการเขาสกระบวนการโดยไมเหมาะสม
จากแนวทางทง 4 ทกลาวไป เมอพจารณาบรบทสภาพการณของประเทศไทย ผวจยมขอเสนอแนะ
ดงน
1. ควรมการลงทนและสนบสนนการยกระดบกระบวนการไกลเกลยขอพพาททงในเชงปรมาณ
และคณภาพใหเพยงพอตอความตองการเนองจากขอเทจจรงปรากฏวากระบวนการดงกลาวคมคาในการ
ลงทน เนองจากชวยประหยดตนทนการเขาถงความยตธรรมของประชาชนทงในแงคาใชจายและเวลา และ
ชวยเบยงเบนคดจากศาลซงเปนชองทางทมตนทนการด าเนนการสงกวามาก นอกจากน การสงเสรมการ
บรรลเปาประสงครวมกนระหวางคพพาทยงชวยสรางความสมานฉนทใหเกดขนในสงคม รวมถงแกปญหา
ไดตรงประเดนและตรงความตองการของคพพาทอกดวย
2. สรางระบบการบรหารจดการกระบวนการไกลเกลยขอพพาทนอกศาลทมประสทธภาพมาก
26
ยงขน ดวยการจดท าหลกเกณฑและวธการมาตรฐานรวมถงก าหนด‘เจาภาพ’ รบผดชอบใหชดเจน เนองจาก
ในปจจบนมหนวยงานจ านวนมากทมกฎระเบยบเกยวกบการไกลเกลยขอพพาทเปนของตนท าใหเกดภาวะ
หลายมาตรฐานและเกดตนทนการด าเนนการทซ าซอน
ตวอยางเรองตนทนการด าเนนการทซ าซอน เชนในปจจบนพนกงานสอบสวนอยระหวางผลกดน
กฎหมายเกยวกบการไกลเกลยขอพพาทเฉพาะของตน ซงการผลกดนดงกลาวจะไมจ าเปนเลยหากมการ
จดท าหลกเกณฑและวธการมาตรฐานทพนกงานสอบสวนสามารถอางองอ านาจไปก าหนดเปนกฎระเบยบ
ยอยเฉพาะทเหมาะสมกบหนวยงานของตน และมหนวยงานกลางทสามารถใหความชวยเหลอในการจดตง
ระบบไกลเกลยขอพพาท
3. ควรสนบสนนใหมการศกษาเกยวกบแนวทางการสนบสนนการไกลเกลยขอพพาทในระดบ
ชมชน โดยใหคนในชมชนมบทบาทส าคญและมแนวทางการด าเนนการทสอดคลองกบวถชมชนอยาง
แทจรงตามแนวคดเรองยตธรรมชมชน (community Justice)
4. ควรสนบสนนใหมการศกษาและสรางแนวทางการไกลเกลยขอพพาทในคดอาญาแผนดน
(ยอมความไมได) อยางเปนระบบ เพอสงเสรมการหนหนาเขาหากนเพอฟนฟความสมพนธและความรสก
ระหวางคความ ท งน ในทางทฤษฎ แนวทางดงกลาวถอเปนสวนหนงของกระบวนทศนใหญเรอง
กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice)
5. ควรมการศกษาแนวทางประยกตใชมาตรการจงใจหรอบงคบใหคพพาทตองเขาสกระบวนการ
ไกลเกลยขอพพาทกอนเขาสกระบวนพจารณาคดในชนศาล ในกรณขอพพาททางอาญาในความผดตอสวน
ตวบางประเภท เนองจากในปจจบน คพพาทจ านวนมากอาศยชองทางการฟองรองคดเหลานเปนเครองมอ
ในการขมขตอรองกนมากกวาตองการใหศาลพจารณาตดสนคดความจรงๆ เชน การฟองรองหมนประมาท
เปนตน ดงนนแนวทางดงกลาวจะเปนยทธศาสตรส าคญในการลดภาระคดอาญาของศาล
27
บรรณานกรม
เอกสารอางอง
กมลวรรณ ตนเรองศร, 2553. ความพงพอใจของผรบบรการในการไกลเกลยขอพพาทในชนศาล: ศกษา
เฉพาะกรณ ศาลอาญา ศาลแพง และศาลแขวงพระนครเหนอ . สารนพนธหลกสตรศลปศาสตรมหา
บณฑตย สาขาการบรหารงานยตธรรม ภาควชาสงคมสงเคราะหศาสตร คณะสงคมสงเคราะหศาสตร
มหาวทยาลยธรรมศาสตร.
ณพชาต ธรรมศกด,2550. บทบาทของศาลและปญหาในการไกลเกลยขอพพาทคดความทขนสศาล.
วทยานพนธหลกสตรปรญญานตศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.
นพพร โพธรงสยากร,2552. ปญหาขอกฎหมายเกยวกบการจดการความขดแยงดวยการไกลเกลย. เอกสาร
วชาการสวนบคคลหลกสตร ‚ผบรหารกระบวนการยตธรรมระดบสง (บ.ย.ส.)‛ รนท 12 วทยาลยการ
ยตธรรม ส านกงานศาลยตธรรม.
ไมปรากฏผเขยน, ไมปรากฏปพมพ. การระงบขอพพาทดวยวธการไกลเกลย.
วนย อาจคงหาญ และคณะ, 2550. การประเมนประสทธผลของระบบไกลเกลยขอพพาทในศาล. กรงเทพฯ:
ส านกระงบขอพพาท ส านกงานศาลยตธรรม.
สมเกยรต ตงกจวานชย และคณะ, 2554. นตศาสตรของระบบยตธรรมทางอาญาของไทย. สนบสนนการวจย
โดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).
สมภาคย ตระการกลพนธ,2552. ขนตอนการไกลเกลยในกระบวนการยตธรรม. เอกสารวชาการสวนบคคล หลกสตร
‚ผบรหารกระบวนการยตธรรมระดบสง (บ.ย.ส.)‛ รนท 12 วทยาลยการยตธรรม ส านกงานศาลยตธรรม.
สรวศ ลมปรงษ, ไมปรากฏปพมพ. การไกลเกลยขอพพาทในศาลประเทศองกฤษ. เขาถงไดจาก
http://www.library.coj.go.th/indexarticle2.php?Idmain=26&&Title=17%20%CD%B9%D8%AD%D2%
E2%B5%B5%D8%C5%D2%A1%D2%C3%E1%C5%D0%A1%D2%C3%C3%D0%A7%D1%BA%A2
%E9%CD%BE%D4%BE%D2%B7&&page=.(สบคนเมอวนท 10 ตลาคม พ.ศ.2555).
ส านกงานกจการยตธรรม, 2552. รายงานขอมลสถตกระบวนการยตธรรมประจ าป 2547-2551. ส านกงาน
กจการยตธรรมกระทรวงยตธรรมในสมเกยรต ตงกจวานชย และคณะ, 2554. นตศาสตรของระบบ
ยตธรรมทางอาญาของไทย. สนบสนนการวจยโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).
สทตา ใจบญมา, 2552. ปญหา อปสรรคของการไกลเกลยขอพพาทในชนศาล: ศกษาเฉพาะกรณผ
ประนประนอมประจ าศาลอาญาในกรงเทพมหานคร. สารนพนธหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขา
การบ รหารงานย ต ธรรม ภาควช าส งคมสง เคราะหศ าสต ร คณะส งคมสง เคราะหศ าสต ร
มหาวทยาลยธรรมศาสตร.
28
กฎหมาย
- พระราชบญญตและพระธรรมนญ
ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย
ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง
ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา
พระธรรมนญศาลหวเมอง รตนโกสนทรศก 114
พระราชบญญตกระบวนพจารณาความแพง รตนโกสนทรศก 115
พระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง (ฉบบท 5) พ.ศ.2499
พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 7) พ.ศ.2550
พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ.2457
พระราชบญญตวธพจารณาความแพง รตนโกสนทรศก 127
- กฎกระทรวง
กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยความผดทมโทษทางอาญา พ.ศ.2553
กฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาททางแพง พ.ศ.2553
- ระเบยบ ขอบงคบ และขอก าหนด
ขอก าหนดของประธานศาลฎกาวาดวยการไกลเกลย พ.ศ.2554
ขอบงคบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการปฏบตงานประนประนอมขอพพาทของคณะกรรมการ
หมบาน พ.ศ.2530
ขอบงคบวาดวยการไกลเกลยขอพพาทนอกศาล
ระเบยบคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรมวาดวยการไกลเกลยขอพพาท พ.ศ.2544
ระเบยบศาลแพงวาดวยการไกลเกลยเพอยงใหเกดการประนประนอมยอมความ พ.ศ.2537
ระเบยบส านกอยการสงสดวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาทคดอาญาในชนพนกงานอยการ พ.ศ.
2555
ผใหสมภาษณ
นายสรวศ ลมปรงษ ผพพากษาศาลชนตนประจ าส านกประธานศาลฎกา สมภาษณเมอวนท 26 ธนวาคม
พ.ศ.2556