67
ل در م کا ن مت ود ل ن داdownload-thesis.com
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
و معارف اسالمیدانشکده الهيات
پايان نامه دوره کارشناسي ارشد رشته علوم قرآن وحديث
:عنوان
نقش مجالس مذهبي مطلوب در حفظ و تداومحيات ديني جامعه از ديدگاه قرآن و روايات
:استاد راهنماخانم دکتر طلعت حسني بافرانی
:نگارنده....................
1393بهمن ماه
:تقدیم به
و ارواح طیبه شهدا بهعجل الل???ه فرج???ه الش???ریفآخرین حجت الهی آقا امام زمان خصوص پدربزرگوارم شهید محمد صالحی که چگونگی حی??ات طیب??ه را
کران فداکاری و عش??ق ک??ه وج??ودمبه ما آموختند و به مادرم، دریای بی برایش همه رنج بود و وجودش ب??رایم هم??ه مه??ر و همس??ر عزی??زم، ب??ه پاس قدردانی از قلبی آکنده از عشق و معرفت که محیطی سرشار از سالمت و امنیت و آرامش و آسایش برای من ف??راهم آورده اس??ت، او که نشانه لطف الهی در زندگی من است و در سایه همیاری و هم??دلی
او به این منظور نائل شدم.
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
تشکر و قدردانی
حمد و سپاس خدای را که توفیق کسب دانش و معرفت را به ما عط??ا فرمود و به مصداق »من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخ??الق « بس??ی شایسته است از استاد فرهیخته و فرزانه سرکار خانم دکتر حسنی که
ه??ا وزحمت راهنم??ایی این پای??ان نام??ه را متقب??ل ش??دند، ب??ه دلی??ل ی??اری ها را برایم آس??انچشمداشت ایشان که بسیاری از سختیهای بیراهنمایی
اند،نامه بودهگشای نگارنده در انجام پایاننمودند و همواره راهنما و راه همچنین اساتید مح??ترم دک??تر غ??روی و دک??تر رحیمی ک??ه زحمت داوری این رساله را برعهده داشتند و همسر مهربانم که با صبرش در تمامی
نم??ایم. باش??د ک??ه این کم??ترین،تقدیر و تشکر لحظات رفیق راهم بود،بخشی از زحمات آنان را سپاس گوید.
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
چکيده ترین محافل و مجامع است که حول محور مجالس مذهبی از مردمی
کند. با توجه بهو تعظیم شعائر دینی فعالیت میعلیهم السالم قرآن و سنت اهل بیت ه??ایگس??تردگی و فراگ??یری این مج??الس و همچ??نین دارا ب??ودن وی??ژگی
منحصربفردی چون حض??ور گس??ترده اقش??ار مختل??ف م??ردم، این مج??الس، داشتن دین در جامعه دارند. در ق??رآن ک??ریمنقش باالیی در زنده و پویا نگه
به ویژه در آیات تعظیم شعائر الهی، خداوند مسلمانان را به برگ??زاری این نیز توص??یه علیهم الس???المنماید. در روایات معصومینمجالس ترغیب و تشویق می
ب??او سفارش??ات ف??راوانی در این زمین??ه وج??ود دارد. در این پ??ژوهش، م??ا ایآوری اطالعات با استفاده از روش کتابخانهبکارگیری روش کیفی و جمع
نقش مجالس مذهبي در حفظ و تداوم حياتآن هستیم تا بتوانیم به دنبال - اگر مجالس مذهبی آن.ديني جامعه از ديدگاه قرآن و روايات را تبیین کنیم
بوده برگزار ش??وند، آث?ار و برک?اتعلیهم الس???الم گونه که مورد نظر خدا و اهل بیت فراوانی به همراه خواهند داشت و باعث زنده نگه داشتن دین در جامعه و
ت??رین کارکرده??ای اینش??وند. از مهمانتقال آن از نسلی ب??ه نس??ل دیگ??ر می کارکردهای عبادی، سیاسی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعیتوان به مجالس می
ه??ائی ن??یز مواج??هو روانشناختی اشاره نمود. البته مجالس مذهبی ب??ا آس??یب شود ک??ه این مج??الس از مس??یرها باعث میتوجهی به این آسیباست، که بی
اصلی خود منحرف شده و حتی باعث کمرنگ شدن دین در جامع?ه و ی?ا از
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
در نتیجه شناخت و توجه به کارکردهای مجالس مذهبیبین رفتن آن شود. شود که این مجالس به هدف اصلی خ??ودها از آن، باعث میو پیراستن آسیب
برسند و دین را در جامعه زنده و پویا نگه دارند و از نسلی ب??ه نس??ل دیگ??رمنتقل کنند.
مجالس مذهبي، حي??ات دي??ني جامع??ه، کارکرده??اي مج??السکلمات کليدي: های مجالس مذهبیمذهبي، آسیب
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
فهرست مطالب
عنوان صفحه
1مقدمه............................................................................................................................................... فصل اول: کليات تحقيق و مفهوم
شناسی................................................................................................2
- کلیات1-1تحقیق.........................................................................................
........................................33- بيان مسأله تحقيق..............................................................................................................4- سواالت تحقيق.................................................................................................................
- س????????????????????????????????????????????????????????????????????????واالت1-1-2-1اص??لي.................................................................................
.......................4 - س???????????????????????????????????????????????????????????????????????واالت1-1-2-2
فرعي.......................................................................................................4
5- ضرورت انجام تحقيق.......................................................................................................6- اهداف و كاربردهاي تحقيق............................................................................................
6- روش انجام تحقيق..........................................................................................................7- پيشينه تحقيق....................................................................................................................
10- فرضيات تحقيق..............................................................................................................11- جنبه جديد بودن و نوآوري تحقيق...............................................................................
- مفهوم شناسي1-2تحقيق...........................................................................................
.....................12
12- مجالس...........................................................................................................................13- مجالس مذهبي...............................................................................................................13- حيات ديني.....................................................................................................................
- تاريخچه مجالس1-3مذهبي............................................................................................
............1616)عليهم السالم(........................................و ائمه معصومين - بررسي انواع مجالس مذهبي در زمان پيامبر
)عليهم- بررس??ي برگ??زاري مج??الس م??ذهبی توس??ط اه??ل بيت1-3-1-120السالم(...................................................
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
- جهت گ????يري مج????الس م????ذهبي پس از ش????هادت ام????ام1-3-1-221)عليه السالم(.......................................حسين
26- تاريخچه مجالس مذهبي در ايران................................................................................. ب????????????هعليه الس??????????????????????الم- هج????????????رت ام????????????ام رضا 1-3-2-1
27ايران.......................................................................... و ام???ام - مه???اجرت اه???ل بيت حض???رت موس???ي بن جعف???ر 1-3-2-2
27به ايران.............عليهم السالم رضا اس??تقرار ش??يعيان مه??اجر و ش??کل گ??يري ش??هر مق??دس-1-3-2-3
29قم.......................................... ب??????هس??????????الم الله عليهاورود حض??????رت فاطم??????ه معصومه -?????? 1-3-2-4
29قم....................................................... برگ??زاري مج??الس م??ذهبي بع??د از ش??هادت حض??رت ام??ام-1-3-2-5
30عليه السالم...................................رضا دوران آل بوي???ه؛ رس???ميت ي???افتن مج???الس م???ذهبی در-1-3-2-6
30ايران....................................... دوران س?????????????????????????لجوقيان؛ حي?????????????????????????ات-1-3-2-7
32مخفي........................................................................... دوران تيموري???????ان؛ پي???????دايش مج???????الس م???????ذهبي-1-3-2-9
33"روضه".............................................. دوران ص??????????????????????فويه؛ اوج تعظيم-?????????????????????? 1-3-2-10
34شعائر....................................................................... دوران افش???????اريان و زن???????ديان؛ عص???????ر اف???????ول و-1-3-2-11
34رکود................................................... - دوران قاج?????ار؛ غلب?????ه ي زواي?????د و حواش?????ي ب?????ر1-3-2-12
35اصل................................................. - دوران پهل????????????????????????وي؛ سياس????????????????????????ت1-3-2-13
37دوگانه.......................................................................... - نقش مج?????????الس م?????????ذهبي در پ?????????يروزي انقالب1-3-2-14
38اسالمي..............................................-جمع
بندی...............................................................................................................................................39
فصلدوم............................................................................................
...................................................40 کارکردهاي مجالس مذهبي در احياي دين با استفاده ازآيات و
40روايات................................................ - اهميت جماعت و مجالس در2-1
اسالم............................................................................................41
- برپايي مجالس مذهبي از ديدگاه قرآن و2-244روايات........................................................................
45- برپايي مجالس مذهبي از ديدگاه قرآن............................................................................
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
- ان??????واع ش??????عائر ب??????ا توج??????ه ب??????ه آي??????ات ق??????رآن2-2-1-150کريم...............................................................
56- برپايي مجالس مذهبي از ديدگاه روايات........................................................................ - جايگاه مجالس مذهبي مطلوب در حفظ و تداوم حيات ديني2-3
62جامعه..........................................62- کارکرد عبادي:................................................................................................................
- تب?????????????????????????????????يين مع?????????????????????????????????ارف2-3-1-1ديني:..................................................................................
.............64 - ف????????????راهم س????????????ازي زمين????????????ه ته????????????ذيب2-3-1-2
65نفس:.......................................................................... - بي????????????ان رواي????????????ات و مع????????????ارف اه????????????ل2-3-1-3
67بيت:.........................................................................68- کارکرد سياسي................................................................................................................
)عليهم- مج??الس م??ذهبي اب??زار مب??ارزه سياس??ي اه??ل بيت 2-3-2-169السالم(.........................................................
- رزم???????????????????????????????????????????????????????????????????????ايش2-3-2-2سياسي...............................................................................
....................71 - اف??زايش روحي??ه جه??اد و ش??هادت طل??بي و ظلم س??تيزي در2-3-2-3
73برابر دشمنان.................. - اف??????????????زايش مع??????????????رفت و بص??????????????يرت در2-3-2-4
75مخاطبان............................................................... - اف??????????????????زايش روحي??????????????????ه ت??????????????????ولي و2-3-2-5
ت????بري................................................................................77
81- کارکرد تربيتي................................................................................................................. - ذک??????????????????????????????????????????????????????????????????????????????ر2-3-3-1
خدا...............................................................................................................82
مع??????رفي الگ??????و ه??????اي برت??????ر و نمون??????ه ه??????اي-2-3-3-284ناپسند..........................................................
- ي?????????????????????????????ادآوري نعمت ه?????????????????????????????اي2-3-3-3الهي...................................................................................
.86 - ي???????????????????????????????ادآوري م???????????????????????????????رگ و2-3-3-4
قي??امت........................................................................................88
90- کارکرد فرهنگي.............................................................................................................. - حف??????????ظ و اس??????????تمرار ه??????????ويت و فرهن??????????گ2-3-4-1
90ديني................................................................ تق???????ويت و گس???????ترش ادبي???????ات و هنره???????اي -??????? 2-3-4-2
91مذهبي.......................................................
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
- ش????????????کل گ????????????يري مراک????????????ز دي????????????ني-2-3-4-392فرهنگي........................................................................
94- کارکرد اجتماعي............................................................................................................. - اف???????????????زايش وح???????????????دت و همبس???????????????تگي2-3-5-1
94اجتماعي................................................................. - از مي??????????????ان رفتن طبق??????????????ات اجتم??????????????اعي2-3-5-2
96ظاهري................................................................. - تق??????????????????????????????ويت ارتباط??????????????????????????????ات2-3-5-3
ديني..........................................................................................98
99- کارکرد روانشناختي........................................................................................................ - ب?????????????????????????????رانگيختن عواط?????????????????????????????ف2-3-6-1
ديني......................................................................................99
- تک?????????????????????????????????????????????????????????????????????????رار و2-3-6-2تلقين..................................................................................
..................101 - برق???????راري ارتب???????اط مس???????تقيم و چه???????ره ب???????ه2-3-6-3
104چهره........................................................... - ایج????????????????????????????????????????????????????????????????اد آرامش2-3-6-4
روحی........................................................................................108
جمعبندی...........................................................................................
................................................112 فصل سوم: آسيب شناسي مجالس
مذهبي...........................................................................................113
- واعظان و3-1ذاکران.........................................................................................
..............................114117- عدم تجهيز به انديشه هاي ناب و مستدل....................................................................
118- غفلت از تهذيب نفس...............................................................................................121- غلو............................................................................................................................
124 خرافات در مجالس مذهبي.......................................................................................126- تشديد اختالفات فرقه اي در بين مسلمين...................................................................
127 افراط و تفريط در طرح مسايل سياسي......................................................................128- برخورد کاسبکارانه.....................................................................................................
129 استفاده از آهنگ هاي نامناسب و سبک هاي مبتذل)غنا(............................................. - آسيب هاي مربوط به متوليان مجالس3-2
132مذهبي.............................................................................132- اکتفا به مداحي و کاستن از برنامه هاي محتوايي شعورمحوري.....................................
135 طوالني شدن برنامه مجالس مذهبي.............................................................................135 بي توجهي به نماز اول وقت........................................................................................
دانلود متن کامل درdownload-thesis.com
136چشم و همچشمي........................................................................................138- فراهم آوردن زمينه آزار و اذيت براي ديگران.............................................................
139- آسيب رساندن به بدن................................................................................................. - آسيب هاي مشترک در هر سه3-4
رکن..........................................................................................140
140- ريا و تظاهر.................................................................................................................. - برخي پيشنهادات به منظور رفع3-5
آسيب ها...................................................................................142-جمع
بندی............................................................................................................................................145
نتیجه گیرینهائی..........................................................................................
.......................................146 منابع و
مآخذ.......................................................................................................................................148
148الف. منابع عربي.........................................................................................................................152ب. منابع فارسی..........................................................................................................................158ج. مقاالت...................................................................................................................................160د. پايان نامه.................................................................................................................................160ه. منابع مجازي............................................................................................................................
مقدمه در اسالم اساس عبادات بر پایه جمع و جماعت اس??ت و ه??ر چن??د انجام عبادات به صورت فردی هم صحیح می باشد، اما عب??ادات ف??ردی جنب??ه ف??رعی و درج??ه دوم دارد و اس??اس ق??رب در عب??ادات اجتم??اعی می باش??د. از جمل??ه عب??ادات جمعی در دین م??بین اس??الم، برگ??زاری
ایمج??الس م??ذهبی اس??ت، مج??الس م??ذهبی در اس??الم دارای س??ابقه گ??ردد. نقش وب??رمیص???لی الل???ه علی???ه و آل???ه طوالنی است و به زم??ان پی??امبراکرم
بدیل این مجالس در حراست و حف??اظت ازجایگاه و همچنین کارکرد بی مواریث و شعائر دینی، بسیار ممتاز و برجسته است. خداوند، در قرآن کریم نه تنها اصل برگزاری این مجالس را امضا کرده، بلکه مس??لمانان را نیز به برگزاری آن تش??ویق نم??وده اس??ت. همچ??نین توج?ه ب?ه س??یره
کن??د،نیز م??ارا متوج??ه اهمیت این موض??وع میعلیهم الس???الم عملی ائمه اطهار بینیم که ایشان در دوران حیات پربرکت خود، بیشترین استفادهزیرا می
ان??د و از طری??ق همین مج??الس، دین را دررا از این مج??الس نم??وده اند. مج??السجامعه زنده و پویا نگه داشته و نسل به نسل منتقل کرده
ای عظیم ب??رایمذهبی آثار و برکات فراوانی به همراه دارد و س??رمایه آید و قدرت نفوذ و تأثیرگذاری آن تا حدی استمسلمانان به حساب می
توان از آن چشم پوشید و به ب??اروری بیش??تر آن نیندیش??ید. البت??هکه نمی-این مجالس، با همه فواید و برکاتی که دارند، در معرض آفات و آس??یب
تفاوت بود، زیرا کهها بیتوان نسبت به آنهای بسیاری نیز هستند، که نمی شود این مجالس از هدفی که مدنظر خداها باعث میغفلت از این آسیب
بوده، که همان حفظ و تداوم حیات دی??نی در جامع??ه علیهم السالمو اهل بیت است دور شود و ی??ا ح??تی نتیج??ه عکس داش??ته باش??د و ب??اعث کمرن??گ ش??دن دین در جامع??ه ش??ود. در نتیج??ه در این پ??ژوهش پس از مفه??وم شناسی و بررسی سیر تاریخی مجالس مذهبی، به تبیین نقش مجالس م??ذهبی در حف??ظ و ت??داوم حی??ات دی??نی جامع??ه در ق??الب کارکرده??ای مختل??ف از جمل??ه کارکرده??ای عب??ادی، سیاس??ی، تربی??تی، اجتم??اعی،
ه??ای متوج??ه ب??ه اینفرهنگی و روانشناختی پرداختیم و در نه??ایت آس??یب مج??الس را بررس??ی ک??ردیم، ت??ا بت??وانیم ب??ا ش??ناخت آث??ار و برک??ات این
ه??ا از آن، این مج??الس را ب??ه ه??دف اص??لی خ??ودمجالس و زدودن آسیببرسانیم و دین را در جامعه زنده و پویا نگه داریم.
1
اول فصل :
و مفهومکليات تحقيقشناسی
2
- کلیات تحقیق1-1 در این بخش بررسی تحقیق در ابعاد مختلف مد نظ??ر ق??رار گرفت??ه و تالش گردیده است ابعاد مختلفی چون بی??ان مس??ئله تحقی??ق، س??واالت تحقیق، ضرورت انجام تحقیق، فرضیات تحقیق، جنبه نوآوری تحقی??ق و روش انجام تحقیق مورد بررس و کنکاش قرار گیرند ک??ه در ادام??ه ب??ه
گردد. هر یک از آنها اشاره می- بيان مسأله تحقيق1-1-1
مجالس مذهبي از مردمي ترين محافل و مجامع است كه حول مح??ور قرآن و سنت اهل بيت عصمت و طهارت و تعظيم شعائر ديني فعاليت مي كن??د. نقش و جايگ??اه و همچ??نين ك??اركرد بي ب??ديل اين مج??الس در حراست و حفاظت از مواريث و شعائر ديني، بسيار ممت??از و برجس??ته
است. در روايات تأکيد بس?ياري ب?ه برگ?زاري اين مج?الس ش??ده اس?ت ب?راي
ال??داعي نق??ل ک??ردهمثال در مورد مجالس ذکر، احمد بن فه??د در ع??ده ،روزي ب??ر اصحابش??ان وارد ش??دند وص???لي الل???ه علي???ه و آلهاست که رسول خدا
ةفرمودند: ه- و ما ري??اض الجن ة قالوا يا رسول الل ارتعوا في رياض الجن » ارتع??وا ري??اض الجن??ه يع??ني از باغ ه??اي بهش??تق??ال مج??الس ال??ذکر
1برداشت کنيد. پرسيدند: رياض الجنه چيست؟ فرمودند: مجالس ذکر«
تجلس??ون و در روايتي به فض??يل فرمودن??د: علي???ه الس???المصادق همچنين امامها. ف??احيوا امرن??ا ف??رحم تحدثون؟ فقال نعم فقال ان تلک المجالس احب
»آيا با هم مي نشينيد و روايات ما را بيان مي کني??د؟الله من احيا امرنا. عرضه داش??ت: آري. فرمودن??د: اين جلس??ه ها را دوس??ت مي دارم، پس
ک??ه ام??ر م??ا را احي??اامر ما را زنده نگه داريد، خداوند رحمت کن??د کس??ي2کند.«
حال اگر اين مجالس ب??ه گ??ونه اي ک??ه در رواي??ات مط??رح ش??ده و بوده برگزار شود برکات و ثم??رات وي??ژه اي ازعلیهم السالممدنظر اهل بيت
طلبيجمله تربيت انسان مطلوب اسالم، ايجاد روحيه مجاهدت، شهادت و ... دارد که نهايتا به حفظ و تداوم حيات ديني جامعه منج??ر مي ش??ود. البت??ه اين مج??الس ب??ا آس??يب هائي از جمل??ه غل??و، تحري??ف چه??ره دين،
- محمد بن حسن حر عاملی, تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة,)مصحح1.231, ص7ق(, ج1409موسسه آل البیت(, اول، )قم: انتشارات موسسه آل البیت,
501، ص14ج, - همان2
3
برداش??ت اش??تباه از ايم??ني از مج??ازات الهي ب??ه دلي??ل حب اه??ل بيت، تجمل گرائي، ايجاد آزار و اذيت براي ديگران و... مواجه است ک??ه اگ??ر اين آسيب ها بررسي و برطرف نشوند اين مجالس را از ه??دف اص??لي
دور خواهند کرد. علیهم السالممدنظر اهل بيت
- سواالت تحقيق1-1-2گردند:در این بخش سواالت تحقیق ارائه می
سواالت اصلي -1-1-2-1
- نقش مجالس مذهبي در حفظ و تداوم حيات ديني جامعه از ديدگاه1قرآن و روايات چيست؟
سواالت فرعي -1-1-2-2
- مؤلفه ها و ويژگي هاي مجالس م??ذهبي مطل??وب از دي??دگاه ق??رآن و1روايات چيست؟
ه??ايي مواج??ه- با توجه به قرآن و روايات، مجالس مذهبي با چه آس??يب2هستند؟
- ضرورت انجام تحقيق1-1-3 ي م??ا از طري??ق نه??اد دين و عناص??ره??ا در جامع??ه مهمترين ارزش
پيوسته به آن چون مراسم و نمودهاي وابس??ته در جامع??ه جري??ان دارد. ه??اي مهمس??اختار ف??رهنگي و اجتم??اعي مج??الس دي??ني حام??ل ارزش
فرهنگي است. بخش اعظمي از ارزش ها ح??ول شخص??يت هاي الگ??ويي جري??ان دارد و از س??وي ديگ??ر م??وجب اجتم??اع عظيم ملي و تق??ويت
پيوندهاي ملي در سراسر كشور مي گردد.
4
بنابراين اهميت مراسم و نمودهاي ديني وابسته به آن، نه فق??ط ه??ا و باوره??ايدر گس??تردگي و ت??داوم آن، بلك??ه در پيون??د آن ب??ا ارزش
بني??ادين ف??رهنگي و تع??امالت گس??ترده ب??ا اف??راد و گروه ه??اي اجتم??اعي است. به تعبير استاد مطه??ري »آن چيزه??ايي ك??ه ب??ه اخالق و ت??ربيت و
نقش مهمي در ه??دايت و انح??راف جامع??ه 1دين م??ردم بس??تگي دارد« خواهند داشت. لذا مجالس ذکر و عزاداري سهم عم??ده اي در حف??اظت
گيري حيات اجتماعي وو حراست از ارزش هاي بنيادين فرهنگي و شكلديني به عهده دارد.
عالوه بر موارد مزبور قابليت و ظرفيت هاي بي مانند و تمايزات و هاي منحصربه فرد مراسم و نمودهاي منش??عب از آن در مقايس??هقابليت
با ساير عناصر فرهنگي، سبب مي شود تا مطالع??ه و پ??ژوهش درب??ارهاين مراسم اهميت و ضرورت خاصي پيدا کند.
- اهداف و كاربردهاي تحقيق1-1-4 در اين تحقي??ق تالش مي ش??ود ب??ا بررس??ی کارکرده??ای مج??الس مذهبی، نقش این مجالس در ت??داوم حي??ات دي??ني جامع??ه تب??یین گ??ردد، همچنین با بررسی آس??يب هائی ک?ه اين مج??الس ب??ا آن مواج?ه هس?تند،
-گونه مجالس ارائه گردد. لذا با عنایت ب??ه بررس??یالگوی مطلوبی از این توان به ش??ناخت ص??حیحی از نقشهای صورت گرفته در این تحقیق می
مجالس مذهبی در تداوم حی??ات دی?نی جامع?ه دس?ت ی?افت و از س?وی ه?ایهای پیش رو تالش گردد این مج?الس از آس?یبدیگر با شناخت آسیب
احتمالی به دور باشند. نتايج اين پ??ژوهش مي توان??د راهک??ار م??ؤثري در جهت استفاده بهينه از ابزارهاي تبليغي )مجالس م??ذهبي( ارائ??ه داده و
گامي مؤثر در تداوم حيات ديني جامعه محسوب شود.
67, ص(1367 مطهري، تعليم و تربيت در اسالم؛ )تهران: انتشارات صدرا, - مرتضي1
5
- روش انجام تحقيق1-1-5 اي و ن???وع روش گ???ردآوري اطالع???ات در اين پ???ژوهش، کتابخان???ه
پ??ژوهش، تحلي??ل کيفي مي باش??د. در این تحقی??ق تالش مي گ??ردد ب??ا بررسي آيات قرآن کريم و منابع روائي موجود همچ??نين بررس??ي س??ير تاريخي مجالس مذهبي بتوانيم ب??ه ش??ناخت ص??حیحی از نقش مج??الس مذهبی در تداوم حیات دینی جامعه دست پی??دا ک??نیم. ل??ذا پس از بی??ان-کلیات تحقیق سیر تاریخی مجالس م??ذهبی را م??ورد بررس??ی ق??رار می
دهیم ت??ا نح??وه تأثیرگ??ذاری مج??الس در دوره ه??ای مختل??ف ت??اریخی مشخص گردد. س??پس در فص??ل دوم این تحقی??ق کارکرده??ای مج??الس مذهبی مورد بررسی قرار خواه??د گ??رفت و در فص??ل آخ??ر این تحقی??ق
-ها و مخاطراتی که این مجالس ب??ا آن مواج??ه هس??تند بررس??ی میآسیب ه??ا را ب??ه ح??داقل م??یزان ممکنگونه آس??یباالمکان بتوان اینگردند تا حتی
رساند.
6
- پيشينه تحقيق1-1-6-بازمی صلی الله علیه و آلهتاریخچه مجالس مذهبی در اسالم، به زمان پیامبر اکرم
گردد. اما در کتب متقدم، پژوهشی به این صورت که به بررسی نقش مجالس م?ذهبی در حف?ظ و ت?داوم حی??ات دی?نی جامع?ه ب?ا اس?تفاده از قرآن وروایات پرداخته باشد، یافت نشد، حتی در کتب متأخر نیز با این دید به این موضوع نگاه نشده است و بیشتر پیش??ینه پ??ژوهش، پیش??ینه
باشد.عام میالف: کتاب ها
- برپايي مراسم جشن و ع?زا. )علي اص?غر رض?واني، قم: انتش?ارات1( 1388مسجد مقدس جمکران،
در اين کتاب، برپایی شعائر ديني و مراسم جشن، ع??زاداري از دی??دگاه ان??د و ب??ه ب??رخی ازعقل و... با استفاده از آيات و روايات بررسي شده
شبهات وه??ابیت پ??یرامون تعظیم ش??عائر و برپ??ایی مراس??م پاس??خ دادهشده است.
(؛ 1381- تأملي در نهضت عاشورا )رسول جعفريان، قم: انصاریان، 2 در نخستين بخش اين كتاب، به معرفي كهن ترين و مهم ترين متون
تاريخي مربوط به تاريخ عاشورا پرداخته شده است. فصل دوم اين كتاب با عنوان »زمينه هاي قيام كربال« آغاز شده است و در ادامه
مورد صلي الله عليه و آلهنحوه هاي برخورد با دين اسالم پس از رحلت رسول الله تحقيق قرار گرفته شده است .
،حكمتعليه السالمگزارش تاريخي رويداد كربال، اربعين امام حسين ، آثار نهضت امام حسين عليه السالم، ازعليه السالمشهادت امام حسين
عناوين ديگر اين فصل هاست و در ادامه كتاب ابعاد شعاري و شكلي ، بررسي تاريخي عزاداري اهل سنت برايعليه السالمنهضت امام حسين
، تحريفات عاشورا و بررسي روضةالشهداءعليه السالمامام حسين مالحسين كاشفي مورد ارزيابي قرار گرفته است.
- رسانه شيعه ) جامعه شناسي آئين هاي سوگواري و هيئت هاي3 مذهبي در ايران()محسن حسام مظاهری، تهران: سازمان تبلیغات
( 1387اسالمی شرکت چاپ و نشر بین الملل، ه??ای س??وگواری و هيئت ه??اي م??ذهبي ب??ااين کتاب به جامعه شناختي آیین
تأکید بر دوران پس از پیروزی انقالب پرداخته است.نویسنده، در فصل
7
ها و مج?الساول این کتاب، تارخ تحلیلی تأسیس، تکوین و استمرار آیین سوگواری م??ذهبی از دوران ائم?ه علیهم الس?الم ت?ا دوره معاص?ر بی??ان
های مختلف پرداخت??ههای بعد به گونه شناسی هیئتشده است و در فصلاست.
- مب??احثي پ??يرامون ع??زاداري)بهاء ال??دين قهرم??اني ن??ژاد، ته??ران:4(1385انتشارات سوره مهر،
در اين کت???اب مب???احثي پ???يرامون مفهوم شناس???ي، تاريخچ???ه، مب???اني،آسيب شناسي و آموزه هاي عزاداري بررسي شده است.
- جامعه شناسي دين )يواخيم واخ، تهران: س??ازمان مطالع??ه و ت??دوین5(1380كتب علوم انسانی دانشگاهها )سمت(،
پردازددر اين کتاب، نويسنده به بررسي روابط متقابل دين و جامعه مي گ??يرد را ه??دفه??اي کنش متق??ابلي ک??ه بين اين دو ص??ورت ميو ش??کل
داند و معتقد است براي درک کامل موض??وع، عالوه ب??رمطالعه خود ميهاي نظري، بررسي عيني و عملي مظاهر تجربي ضروري است.بحثشناسي مداحي در مناسبت هاي ديني)عليرضا قبادي( - کتاب آسيب6
در اين کتاب، مداحي به عنوان يکي از ابزارهاي مهم مجالس م??ذهبي ه?ايي ک?ه در اين مقول?ه وارد ش?دهشود ولي با توجه به آس??يبمطرح مي
است و احس??اس و عواط??ف،جري??ان غ??الب در مراس??م و مناس??بت هاي مذهبي شده و انتقال و ترويج ارزش ها و باورهاي ديني را تحت الش??عاع
شناسي اين موضوع پرداخته است.قرار داده است، نويسنده، به آسيب
- تبيين جامع??ه ش??ناختي واقع??ه ک??ربال )ش??مس الل??ه م??ريجي، قم:7(1382موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی)ره(،
اين کتاب با تأکيد بر مفهوم تغيير اجتم?اعي، س??عي ک??رده ک??ه تب??يين ب??ارويکرد تغييرات اجتماعي براي چرايي رخداد عاشورا فراهم کند.
حادثه عاشورا از نگاه نويسنده نقط??ه آغ??ازين خاص??ي دارد ک??ه مب??دأ ومنتهاي کتاب و غايت نوشتن آن به دنبال تبيين اين مبادي است.
- ايرانيان و عزاداري عاشورا )اصغر فروغي، قم: موسسه آموزش??ي8(1386و پژوهشي امام خميني)ره(،
8
اين کتاب به بررسي مراسم سوگواري ايرانيان در گذر ت??اريخ پرداخت??هاست.
ب- پايان نامه
گ??يري، ويژگي ه??اي س??ازماني و کارکرده??اي- تب??يين بس??ترهاي ش??کل9 هيئات مذهبي)سيد ابوالحسن حسيني، تهران: انتشارات دانشگاه ام??ام
عليه السالمصادق در اين پايان نام??ه ب??ا نگ??اهي س??ازماني و م??ديريتي ب??ه مقول??ه ه??يئت
نگريسته شده است. ج- مقاالت
- چگ??ونگي اثرگ??ذاري ع??زاداري حس??يني در زن??ده نگ??ه داش??تن10دين/)محمد قديردانش(
در اين مقال??ه، ب??ه نقش مج??الس ع??زاداري حس??يني در تق??ويت دين پرداخته شده است و ابعاد و چگونگي اين اثرگذاري را ب??ا نگ??اه جامع??ه
کند.شناختي و روش تحليلي تبيين مي - نقش مناس??ک و مراس??م دي??ني در تق??ويت ه??ويت دي??ني و ملي11
)عليرض??ا قب??ادي و محم??د رض??ا تقي زاده، ته??ران: پژوهش??گاه عل??وم(1391انسانی و مطالعات اجتماعی؛
رسانه و هويت ايراني به تبيين »نقش مناس??ک و ششم کتاب در مقاله مراسم ديني در تقويت هويت ديني و ملي« ب??ا اس??تفاده از نظريه ه??اي
کارکردگرايي ساختاري دورکيم و... پرداخته اند. - »نقش هيئت ه?اي م?ذهبي ش??هر ته?ران در فرآين?د پ?يروزي انقالب12
هانيه( علي، خدادادي مرشدي زاد )غفاري هشجين زاهد، اسالمي« / اين مقال??ه ب??ا اس??تفاده از روش پ??ژوهش کيفي و مطالع??ات ت??اريخي و
هاي مذهبي ته??ران را در رون??داسنادي، نقش و کارکردهاي مختلف هيئتگيري و پيروزي انقالب اسالمي بررسي کرده است.شکل- آسيب شناسي مجالس عزاداري/ )رضا بابايي(13
9
در اين مقاله، با پ??رداختن ب??ه واقع?ه عاش??ورا و مج??الس ع?زاداري، ب??ه-هاي وارده در اين مجالس طرح و شرح داده شدهطور مختصر، آسيب
اند.- خطابه ها در مراسم عزاداري/ )رضا اسماعيلي، مرتضي پدريان(14
در اين مقاله، پس از طرح فلسفه و اهداف برگزاري مجالس عزاداري، به تبيين اهداف برگزاري مجالس از نظر امام خميني)ره(
پرداخته شده است.
- فرضيات تحقيق1-1-7 - بر اساس آيات و رواي??ات، مج??الس م??ذهبي از جمل??ه مج??الس ذک??ر1
يکي از ابزاره??اي مهم تربي??تي اس??ت ک??ه ب??ا ف??راهم)علیهم الس???الم(اه??ل بيت آوردن زمينه انتقال مفاهيم از نسلي به نسل ديگر، حيات ديني جامع??ه
را تداوم مي بخشد. ه?ا تأکی??دچه در آیات و روایات ب??ه آن- مجالس مذهبی، اگر براساس آن2
-ه?ایی هس??تند ک??ه میها و مولف?هشده است، برگزار شوند، دارای ویژگی ها را در ق??الب کارکرده??ایی همچ??ون ک??ارکرد عب??ادی، سیاس??ی،توان آن
تواند منج??رتربیتی، اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی، بیان نمود، که می به بازگشت به اسالم ناب و حفظ و تداوم حیات دینی در جامعه شوند.
- براساس آموزه هاي اسالمي، مج??الس ذک??ر در مع??رض آس??يب هايي3 هاي ناب و مس??تدل، غفلت از ته??ذيب نفس،چون عدم تجهيز به انديشه
اي دره??ا، تش??ديد اختالف??ات فرق??هغلو، خرافات، طوالني ش??دن برنام??ه ميان مسلمانان، افراط و تفري??ط در ط??رح مس??ائل سياس??ي، برخ??ورد
هاي نامناسب)غن??ا(، ش??ورمحوري ب?ه ج?ايکارانه، استفاده از آهنگکاسب-شعورمحوري، بي ت??وجهي ب??ه نم??از اول وقت، اس??راف و چش??م و هم
چشمي، فراهم آوردن زمينه اذيت و آزار ديگ??ران، آس??يب رس??اندن ب??هبدن، ريا و تظاهر، تحريف حقايق تاريخي هستند.
- جنبه جديد بودن و نوآوري تحقيق1-1-8 ب??ا توج??ه ب??ه نقش و تأثيرگ??ذاري مج??الس م??ذهبي در جامع??ه م??ا استفاده صحيح و بجا از اين ظ??رفيت ب??اعث مي گ??ردد بت??وان در ت??داوم حيات ديني جامعه تأثير قابل توجهي برجاي گذاش??ت و س??مت و س??وي حرکت ديني جامعه را جهت دهي کرد. از سوي ديگر بي ت??وجهي نس??بت
10
به اين ظرفيت عظيم با توجه به گسترده ب??ودن آن در جامع??ه و غفلت از کارکردهاي آن باعث مي گردد تبعات منفي زيادي ب??ر جامع??ه تحمي??ل گردد. به همين دليل توج??ه ب??ه ش??اخص هاي ق??رآني و روايي ب??ه عن??وان
باشد و مي بايست س??مت و س??ويناپذير ميروشنگر مسير حرکت اجتنابمجالس مذهبي را با الگوهاي قرآني و روايي مشخص کرد.
ل??ذا در اين تحقي??ق تالش گردي??ده اس??ت ت??ا نقش و اهميت اين مج??الس در ت??داوم ح??رکت دي??ني ب??ا اس??تفاده از ش??اخص هاي ق??رآني و روايي تب???يين گردي???ده و از س???وي ديگ???ر آس???يب ها و انحراف???ات و
کج کارکردهاي موجود در اين حوزه هم بيان گردند.
- مفهوم شناسي تحقيق1-2 - مجالس1-2-1
إذا کلمه »مجالس« فقط يكبار در قرآن به شرح ذي??ل آم??ده اس??ت: "حوا في المجالس فافسحوا 1" قيل لكم تفس
در لس??ان الع??رب آم??ده اس??ت: المجلس: جماع??ه: مجSSالس در لغتاند.گروهی که نشسته 2الجلوس
مج?الس، جم?ع3المجالس جمع مجلس بالکسر و ه?و موض?ع الجل?وس. مجلس و محل نشستن انسان است.و المجالسه: األلفه و المخالط??ه و
4المصاحبه.
(11ها جا گشائيد، گشاده كنيد.)مجادله,- چون به شما گويند در مجلس1 - محمد بن مکرم ابن منظور, لسان العرب، ) محقق جمال الدین میردامادی(، سوم,)بیروت: دار2
.40، ص 6ق( ، ج1414صادر, - فخرالدين طريحي،مجمع البحرين،)محقق سيد احمد حسيني(، سوم، )تهران: کتابفروشي3
58، ص 4(، ج 1375مرتضوي، چاپ سوم، - همان4
11
صميميت و هم?دلي و هم?راهي به این ترتیب، مجالست به معناي رس??د مجالس??ت ب??ه ن??وعي بي??ان کنن??ده ص??فات وباشد که به نظر ميمي
اي ک??ه اگ??ر در مجلس??ي هم??دلي وباش??د ب??ه گون??هه??اي مجلس ميويژگي اي ب??دون ه??دف دور هم جم??ع ش??دههمراهي وجود نداشته باشد و عده
باشد.باشند مجلس مدنظر در اين پژوهش نمي مکان جمع شدن عده اي از افراد کنار هم به:1مجالس در اصطالح
منظور تبادل نظر پيرامون موضوعي خاص مي باشد.
- مجالس مذهبي1-2-2مذهب در لغت:
.ای که به سوی آن می رودعقیده 2المذهب: المعتقد الذي يذهب إVليه
، اصل، راه و روش است وجمع آن مذاهب مي باشد. یعنی عقيده عقي??ده جمع شدن عده اي از افراد هم:3مجالس مذهبي در اصطالح
دور هم به منظور کسب ش??ناخت و مع??رفت نظ??ري و عملي در ح??وزه توان??دباشد. مجالس م??ذهبي ميدين در راستاي تقرب در درگاه الهي مي
، مج??السعليهم الس???الم مصاديق متعددي از جمل??ه: مج??الس ذک??ر اه??ل بيت شود، مجالس اخالقي و موعظ??ه،ها مسائل دين بيان ميدرسي که در آن
اعتقادي، اجتماعي مانند نمازجمعه و مجالس ديگ??ر باش??د، لکن تمرک??ز ب??ودهعليهم الس???المنامه بيشتر بر مجالس ذکر اهل بيت نگارنده در اين پايان
است. مجالس مذهبي که مطابق خواسته شارع:مجالس مذهبي مطلوب
ه??ا زن??ده ش??ود ومقدس منجر به قرب الهي گرديده و امر خداوند در آناز آسيب هاي جانبي اين مسير به دور باشند.
- با بررسی منابع مختلف و عدم تعریف اصطالحی مجالس، این تعریف توسط نگارنده استنباط1 شد.
394، ص 1 - محمد بن مکرم ابن منظور، ج 2 - با بررسی منابع مختلف و عدم تعریف اصطالحی مجالس مذهبی، این تعریف توسط نگارنده3
استنباط شد.
12
- حيات ديني1-2-3.1 بار به کار رفته است۷۶در قرآن کریم واژه حیات
حيات از ريشه حي به معني ضد موت گرفت??ه ش??دهحيات در لغت: و2البح??رين آم??ده الحي: ض??د الميتاس??ت، همان گون??ه ک??ه در مجم??ع
?اة: نقيض الم?وتهمچنين در لسان در نتيج?ه حي?ات3الع?رب آم?ده الحييعني زندگي.
دين در لغت، معاني متعددي دارد. در التحقيق دين به دين در لغت: و در کت??اب العين4معناي جزا، اطاعت، مل??ك، ق?رض و... آم?ده اس?ت.
دين يعني اطاعت کردن و جمع آن ادي??ان اس??ت.5آمده الدين: الطاعه : ج??زا و6واژه دين باره??ا در ق??رآن ب??ا مع??اني ذي??ل ب??ه ک??ار رفت??ه است
پاداش، اط??اعت و بن??دگي، مل??ک و س??لطنت، ش??ريعت و ق??انون، ملت،تسليم و اعتقادات.
دين در اصطالح، نيز تعاريف فراواني دارد. برخيدين در اصطالح: از اين تعاريف تا حدي گسترده است كه هرگون??ه مک??اتب بش??ري، آيين
- ضد خدا چون مارکسيسم را هم شامل مي خرافي و منكر خدا و حتي خ??اص را در ب??ر شود. و برخي به قدري محدود است كه تنه??ا ي??ك دين
ت??وان گفت، دين يع??ني مجم??وعه ي ق??وانين و قواع??د ولي مي7گ??يرد.مي مربوط به عقايد و اخالق و اعمال بشر، خواه وضع کننده آن خدا باش??د
- به فرمان خ??دا ب??ه بتصلي الله عليه وآله پيامبر اکرميا انسان و به همين جهت،
(،۱۳۹۷ - محمدفؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس أللفاظ القرآن الکریم،) تهران: چاپ افست، 1ذیل »ح ی ی«
117، ص 1 - فخرالدین طریحی، ج 2211، ص14 - محمد بن مکرم ابن منظور،. ج3 - حسن مصطفوی، التحقیق فی كلمات القرآن الكریم، )تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد4
.269-268، ص 3( ، ج 1374 اسالمی ،72 ,ص 8ق(,ج 1410 - خلیل بن احمد فراهیدی, كتا ب العين, , دوم,) قم:انتشارات هجرت5 (، و قاتلوهم11(، قل انی امرت ان اعبدالله مخلصا له الدین )زمر: 3 - مالک یوم الدین ) فاتحه : 6
(، ق??ل ان??نی6(، لکم دینکم و لی دین )کافرون: 193حتی التکون فتنه و یکون الدین کله لله )بقره: (، ان الدین عندالله االسالم161هدانی ربی الی صراط مستقیم دینا قیما ملة ابراهیم حنیفا )انعام:
(256 (، ال اکراه فی الدین )بقره: 19) آل عمران، - محم??د حس??ین زاده، مب??انی مع??رفت دی??نی، )قم: موسس??ه آموزش??ی پژوهش??ی ام??ام خمی??نی،7
17 ( ، ص 1380
13
، يع??ني مجم??وعه قواني??ني1"لکم دينکم ولي دين" فرم??ود:حجازپرستان ايد ب??راي ش??ماها سپرده و پذيرفتهايد يا در خاطرهکه شما تدوين کرده
2.باشد و قوانيني که از طرف خداي سبحان نازل شده براي ما باشد
به معناي تعيين مسير ح??رکت زن??دگي ب??ر حيات ديني در اصطالح: ه??اي مش??خص ش??ده توس??ط خداون??د متع??ال ومبناي خطوط و چارچوب
گردد زندگي بر مبناي اصول وباشد و تالش ميمي عليهم السالمائمه معصومين هاي مشخص شده انجام گردد.چارچوب
به معناي استمرار جريان دين در پيکره اجتم??اع حيات ديني جامعه: اي که نه تنها افراد جامعه به صورت فردي بلکه جامع??هباشد به گونهمي
و جميع افراد به صورت جمعي هم خود را مقي??د ب??ه زن??دگي ب??ر مبن??اي دانند و نگاه و معرفت مش??ترکي نس?بتاصول و چارچوب هاي ديني مي ه??ا وج??ود دارد و ب??ر مبن??اي همين نگ??اه وبه دين و مس??ايل دي??ني بين آن
نمايند. معرفت مشترک عمل مي شاید بتوان یکی از کلمات قریب المعنی به حیات دینی حیات طیبه:
ی ب??االتری نس??بت ب??هرا حیات طیبه دانست. البته حیات طیبه در درجه منفرماین??د: "حیات دینی قرار دارد. در قرآن کریم، خداون??د متع??ال می
ه حیاة طیبة 3"عمل صالحا من ذکر أو أنثی وهو مؤمن فلنحیین
حيات، به معناى جان انداختن در چيز و افاضه حيات به آن اس??ت، پس اين جمله با صراحت لفظش داللت دارد بر اينكه خداى تع??الى مؤم??نى را كه عمل صالح كند به حيات جديدى غير آن حياتى كه به ديگران ن??يز
4داده زنده مىكند.
در تعری??ف حی??ات طیب??ه5 و امثال آن اس??ت.حالل، پاک به معنی طیبه ت??وان ب??ه ایننظرات متفاوتی وجود دارد. که با بررسی این نظ??رات می
(6کافرون/ -دین شما براى خودتان و دین من هم براى خودم )1279،ص 1(،ج 1389 - جمعی از نویسندگان، تفسیر موضوعی قرآن، )تهران: دفتر نشر معارف، 2
- هر کس کار شایسته ای انجام دهد ، خواه مرد باشد یا زن ، در حالی که مؤمن است ، او را3 به حیاتی پاک زنده می داریم و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام می دادند ، خواهیم داد.
(97)نحل، - سید محمدحسین طباطبایی، تفسیر الميزان، ) مترجم موسوی همدانی(, پنجم,) قم: دفتر4
491، ص12(, ج1374انتشارات اسالمی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم , حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، )مترجم سيد غالمرضا خسروي - 5
. و فضل بن حسن طبرسی، ، مجمع البیان،)تهران:۵۲۷حسيني(،)تهران: مرتضوی، بی تا(، ص.۵۰۳، ص۱(، ج1360انتشارات فراهاني،
14
نتیجه رسید که: حیات طیبه یعنی حیات پاکیزه و دور از هرگون??ه پلی??دیو آلودگی.
تاريخچه مجالس مذهبي -1-3 های مختلف مج??الس م??ذهبی درگردد گونه در این بخش تالش می
ص??لي الل??ه علي??ه و آلهدوران صدر اسالم و همزمان با دعوت رسول مکرم اسالم
به اسالم، مورد بررسی قرار گرفته و انواع مختل??ف این مج??الس ذک??ر علیهمائم??ه معص??ومینشود. در ادامه برگزاری این گونه مج??الس در زم??ان
ه?ای مختل??ف ت??اریخی و در مح??دوده جغرافی??ائی همچنین در دورهالس???الم کشورمان مورد بررسی قرار گرفته و در انتها به نقش این مجالس در
گردد. پیروزی انقالب اسالمی اشاره می
و ائمه بررسي انواع مجالس مذهبي در زمان پيامبر -1-3-1 )عليهم السالم(معصومين
،براي امر آموزش به صورت ع??ام وصلي الله عليه و آله از آنجا که پيامبر آموزش و تربيت ديني به صورت خاص اهميت ويژه اي قائ??ل بودن??د، از
-کردن??د ک??ه از آن جمل??ه ميهاي گوناگوني براي اين کار استفاده ميروش هاي غيرمستقيم، آم??وزش ب??ه ش??يوه خطاب??ه،توان به آموزش به شيوه
آموزش به شيوه تک??رار، آم??وزش ب??ه ش??يوه پرس??ش و پاس??خ ، ش??يوه را ص???لي الل???ه علي???ه و آلهتمثيل و ... اشاره کرد. شايد بتوان اولين ش??يوه پي??امبر
ص???لي الل???ه علي???ه وه?اي نخس??تين پي??امبر اک?رمش??يوه خطاب??ه دانس??ت،. خطاب??ه
ت??وان گفتک??ه ميه??اي ت??ربيت دي??ني ب??ود، چن??ان ،پيرامون اصول و پايهآله پس از بعثت زماني بود که ب?ر صلي الل???ه علي???ه و آلهاولين خطابه حضرت رسول
فراز کوه صفا مردم را به خدا پرستي دعوت ک??رد و همچ??نين آنج??ا ک??ه ص???لي الل???ه و پي??امبر1"وانذر عشيرتک االقربينکند:" خداوند به پيامبر امر مي
کنن??د. وکنند و براي آنان اي??راد س??خن مي نزديکان خود را جمع ميعلي???ه و آله هاي ف??رديها متناسب با رشد مردم، در راستاي نيازمنديبعد اين خطابه
بيش??ترين مج??الس م??ذهبي زم??ان گرفت.و اجتماعي مردم، صورت مي ه??ايدهن??د، ک??ه ب??ه مناس??بتپيامبر را همين مج??الس خطاب??ه تش??کيل مي
ش?د. البت?ه يکيمختلف مانند نماز جمع?ه، نم?از جم?اعت و...برگ?زار مي اي ،از اهميت وي??ژه ص???لي الل???ه علي???ه و آلهديگر از مجالسي ک??ه در زم??ان پي??امبر
- ، مردم را بسيار ب??ه آن تش??ويق مي ص???لي الل???ه علي???ه و آلهبرخوردار بود و پيامبر214 - شعراء, 1
15
ص???ليدانيم پيامبر اکرمکردند، مجالس بحث علمي بود. همان طور که مي
- کس??ب علم را ب??راي ه??ر مس??لمان واجب )فريض??ه( تلقي ميالل???ه علي???ه و آلهکردند:
.. در اين مورد روايت مشهوري1«طلب العلم فريضه علي کل مسلم» شوند و دو وارد مسجد مدينه مي صلي الله عليه و آلهوجود دارد: »حضرت رسول
کنند؛ گروهي به عبادت و گ??روهي ب??ه تعليم و تعلمگروه را مشاهده مي اشتغال داشتند. ايشان ض??من س??تايش از ک??ار ه??ر دو گ??روه فرمودن??د:
ايام« و ب??ه ط??رف دس??ته»لکن من براي تعليم و تعلم فرستاده ش??ده. 2رفت که به تعليم و تعلم اشتغال داشتند«
مج??الس م??ذهبي از جهت محت??وا، ان??واع گون??اگوني دارد ک??ه از ه??ايي، گونهعلی???ه الس???الم تا زمان شهادت امام حسين صلي الله عليه و آلهزمان پيامبر
از اين محتوا در مجالس مذهبي رواج بيشتري داشته و بعد از ش??هادت رواجعلیهم الس???المبا سفارش و تأکي??د ائمه گونه ي ديگرآن علیه السالمامام حسين
يافته است. براي روش??ن ش??دن مطلب، گونه ه??اي مختل??ف مج??الس ازها را بررسي مي نماييم:جهت محتواي آن
- مج??الس حماس??ي: در اين ن??وع مج??الس، ه??دف خطيب ب??رانگيختن1 مخ??اطب، ته??ييج و تش??ويق او ب??راي مب??ارزه و ن??برد، ي??ا اس??تقامت و پايمردي و باال بردن روحيه سلحشوري و واداش??تن ب??ه اط??اعت اس??ت.
هم به فراواني ي??افتعلی???ه الس???الماين نوع از محتوا در گفتارهاي امام علي و البت??ه بيش??تر در مواق??ع جن??گ ک??اربرد دارد. در نهج البالغ??ه3مي ش??ود
در مقابل جمعيت، ناراحت و عصباني از اين ک??ارعليه الس???الماست که علي قد استطعموکمميايستد و يک خطبه چند سطري ميخواند. ميفرمايد: »
« اينها گرسنه جنگند و از شما غذا ميخواهند اما از دم شمش??ير.القتاليوف من الدماء ترووا من» ة أو رووا الس ة و تأخير محل فاقروا علي مذل
« لشکريانم! نميگويم بروي??د بجنگي??د، بروي??د يکي از اين دو راه راالماء انتخاب کنيد: يا تن به ذلت بدهيد که آب را ببرند و ش??ما نگ??اه کني??د، ي??ا
که اين تيغها را از خون اين ناکسان سيراب کنيد تا خودت??ان س??يراباين 4«فالموت في حياتکم مقه??ورين و الحي??اة في م??وتکم ق??اهرينشويد. »
زندگي اين است ک?ه بميري?د ولي ف?ائق باش?يد و م?ردن اين اس?ت ک?ه زنده باشيد ولي توسري خور.با اين سخنان خ??ود آنچن??ان هيج??ان ايج??اد
- محمد بن یعقوب بن اسحاق کليني،الکافی ،) محقق علی اکبر غفاری و محمد135، ص1ق(,ج1407آخوندی(، چهارم، )تهران:دارالکتب االسالمیه,
- زین الدین بن علی شهيد ثاني، منیة المرید فی آداب المفید و المستفید، )مترجم210(،ص 1373محمدباقر حجتی(، )تهران: دفتر نشر فرهنگ اسالمی،
)قم:,عليهم السالمدر آمدي بر روش هاي تبليغي ائمه - سید علیرضا واسعی و دیگران,366 ص(,1386پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسالمى,
73، ص 51 - نهج البالغه ،)ترجمه محمد دشتی(، خطبه 4
16
کرد که در کمتر از دو س??اعت، دش??من را بکلي از کن??ار ش??ريعه ف??رات پس معلوم شد، سخن ميتواند سخن حماسي باشد و سخندور کردند.
حماسي يعني سخني که در آن بويي از غ??يرت و ش??جاعت و م??ردانگي1باشد، بويي از ايستادگي و مقاومت باشد.
گونه مج??الس ب??ا توج??ه در دوران دفاع مقدس در کشور ما نيز اين به فضاي آن دوران کاربرد بااليي داشت و برگزاري اين مجالس ب??اعث
گرديد.باال رفتن روحيه و افزايش شور و نشاط بين رزمندگان مي - مجالس اخالقي و موعظه: در اين مجالس خطيب با مخاطب ق??رار2
دادن افراد شنونده، آنان را ب??ه خودشناس??ي و دقت ب??راي درک ص??حيح ارتباط با خداي خود و ديگر بندگان خدا فرا مي خواند و همچنين آنان را
2نمايد.به توجه در عاقبت رفتار و کردار خود دعوت مي اين مجالس هم، در فضاي فعلي جامعه مخاطبان ف??راواني دارد و
کنن??د ض??منافراد عالقمند ب??ه س??ير و س??لوک در مس??ير الهي س??عي مي ارتباط با يکي از اساتيد اخالق در اين مسير گام بردارند. تعداد و تن??وع
خورد. اين نوعاين گونه جلسات در شهرهاي مذهبي بيشتر به چشم مي داشت و اين مباحث در بسيار رواج عليهم السالم از مجالس نيز در زمان ائمه
بس??يار ب??ه عليهم الس???المنهج البالغه و صحيفه سجاديه و احاديث ائم??ه اطه??ارخورد. چشم مي
- مجالس اعتقادي: در اين نوع مجالس، عمده مباحث، تب??يين يکي از3اصول دين و مباحث توصيفي و استداللي وابسته به اين اصول است.
سزائي در رشد و ارتق??اء نگ??اه دي??ني جامع??ه اين مجالس سهم به گ??ردد بني??هدارند و در مج??الس مختل??ف ح??تي مج??الس اخالقي تالش مي
ها از جمله صدا و س??يما هم رسانه3ديني و اعتقادي مردم تقويت گردد. کن??د ت??ا ح?دي اين خال را پ??ر کن??د وليبا پرداختن به اين مسأله تالش مي
حضور مس??تقيم در اين جلس??ات نقش مهمي در ارتق??ا باوره?ا و عقاي??دمذهبي افراد جامعه دارد.
کردن?د، نيز مجالس اعتقادي بس?ياري برگ?زار ميعليهم السالمائمه معصومين ه?اي نهج البالغ?ه ب?ه موض?وعاتبراي مثال بخش قابل توجهي از خطبه
اعتقادي و مباحثي چون توحيد، نبوت، ام??امت و مع??اد اختص??اص يافت??ه 4است.
- مجالس اجتماعي: آشنا کردن مردم ب??ه حق??وق سياس??ي- اجتم??اعي4 خود، ذکر مشکالت و معضالت اجتماعي و ارائه راه حل براي مشکالت
در خطب??ه علی???ه الس???الممردم و جامعه هدف اين مجالس است که امام علي
و15، ص 1(، ج 1378 - مرتضی مطهری، حماسۀ حسینی، )تهران: انتشارات صدرا، 116
67 - سید علیرضا واسعی و دیگران،ص2 - همان3های دیگر نهج البالغه و خطبه16 و 1 - برای مثال خطبه 4
17
نهج البالغه به تحليل فتنه ها و آشوب هاي جامعه اس??المي و عوام??ل501پديدار شدن آن مي پردازند.
-- مجالس ذکر اهل بيت )مديحه و مرثيه(: برگزاري مج??الس مص??يبت5 علی??ه نزد اهل بيتص??لی الل??ه علی??ه و آلهسرايي از زمان پيامبراکرم خواني و مرثيه
مرس?وم و متع?ارف ب?وده اس?ت و اح?اديثي ک?ه داللت ب?ر گري?ه والس???الم هايدر مناسبت عليهم الس????المسوگواري پيامبر گرامي اسالم و ائمه معصومين 2گيرند.مختلف دارد، در بخش بعد مورد بررسي قرار مي
- مجالسي با ترکيب موارد فوق: ب??رخي از مج??الس تنه??ا منحص??ر ب??ه6 ها که در آناست،باشد و ترکيبي از مجالس فوق يکي از موارد فوق نمي
شود که براي نمون??هبه مباحث اعتقادي، اخالقي و اجتماعي پرداخته مي توان به برگزاري نماز جمعه اشاره کرد، که در آن ترکي??بي از م??واردمي
فوق وجود دارد و تنها منحصر به يکي از آنه??ا نيس??ت. ائم??ه معص??ومين هاي نماز جمع??ه، از ان??واع محت??واي مج??الس ذک??ر هم در خطبهعليهم الس???الم
کردند؛ اگرچه غ??ير از خطبه ه??اي اميرالمؤم??نينشده پيشين استفاده مي از خطبه جمعه ديگر ائم??ه چن??دان خ??بريعلی???ه الس???الم و امام حسن علی???ه الس???الم
3نيست زيرا خطبه و خطابه جمعه از لوازم حکومت بوده است.
)عليهم السالم(بررسي برگزاري مجالس مذهبی توسط اهل بيت -1-3-1-1
67ص - سید علیرضا واسعی و دیگران، 1 - همان2- همان3
18
منابع و مآخذ
، ترجمه ناصر مکارم شيرازي.قرآن کريمنهج البالغه، ترجمه محمد دشتی.
ای.صحیفه سجادیه، ترجمه مرحوم الهی قمشه
الف. منابع عربي
عوالي اللئالي. ابن ابی الجمهور، محمد بن زین الدین .1 تحقيق مجتبي العراقي،4، 1. جالعزیزیه فی األحادیث الدینیه
(.1361قم: مطبعه سيدالشهداء ، ) ، محقق علي اکبر2و 1، جالخصال .. ابن بابويه، محمد بن على2
ش(.1362غفاري ، قم: جامعه مدرسين،) (.1376تهران: کتابچي، )امالي.. -----------------. 3 ، محقق مهدی2. جعيون اخبار الرضا. -----------------. 4
(.1363الجوردی،قم: انتشارات نور، ) . محقق علي اکبر غفاري، قم:معاني االخبار. ----------------- .5
دفتر انتشارات اسالمي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم،ق(.1403) ،المواعظ صفات الشيعه فضائل الشيعه . -----------------.6
(.1380تهران: انتشارات انصاريان، ) ، محقق علی اکبر2، ج من اليحضره الفقيه. -----------------. 7
ق(.۱۴۱۳، )جامعه مدرسين حوزه علميه قمغفاری، قم:
19
، محقق14و6. جلسان العرب. ابن منظور،محمد بن مکرم. 8ق(.1414جمال الدین میردامادی، بيروت: دار صادر، سوم،)
. اقناع الالئم علی اقامه الماتم. امين عاملي، سيد محسن.9(.1344تهران: مکتبه نبنوی الحدیثه، )
. جالغدير في الکتاب و السنه واالدب. اميني، عبدالحسين .10 ، قم: دائره معارف الفقه االسالمی طبقا لمذهب اهل البیت)ع(،2
(.1381مرکز الغدیر للدراسات االسالمیه، ) ،5. جالبرهان فی تفسیر القرآن. بحرانی،سیدهاشم. 11
محقق قسم الدراسات االسالمیه موسسه البعثه-قم، تهران: بنیادق(. 1416بعثت،)
، تهران:12، ج جامع احاديث الشيعه. بروجردي، حسين. 12(.1386فرهنگ سبز، اول،)
. غررالحکم و دررالکلم. تمیمی آمدي، عبدالواحد بن محمد.13(.1372قم: مكتب االعالم االسالمي في الحوزة العلمية، )
النهايه في غريب. جزری، مبارک بن محمد ابن اثیر. 14 ،محقق طاهر احمدالزاوي ومحمود محمد۵. ج الحديث و األثر
(.1364الطناهي، قم: مؤسسه اسماعيليان، چهارم، )
الصحاح تاج اللغه وصحاح. جوهري، اسماعیل بن حماد. 15ق(.1376، چاپ اول، بيروت:دار العلم للماليين، )2. جالعربيه
تفصيل وسائل الشيعة إلي. حر عاملي، محمد بن حسن. 16 ،4،7، 2، مصحح موسسه آل البيت.جتحصيل مسائل الشريعة
قم: انتشارات موسسه آل البيت، اول، )17، 16 ،15، 14، 121409.)
تاج العروس من. حسینی زب ی دی ، م ح م د ب ن م ح م د م رت ض ی . 17 ، محقق علی هاللی و علی سیری،5. ججواهر القاموس
ق(.1306بیروت: دار مکتبه الحیاه،) .نجف: انتشارات علیه السالماالمام حسین. حکیم، سید محمدباقر. 18
(.1387، )قدس سرهموسسه تراث الشهید الحكیم ،2. جسيرة الحلبية. حلبى، علي بن برهان الدين. 19
(.1281بيروت:المکتبه االسالميه،)
20
، محقق:3. جالسیره النبویه. حمیری، عبدالملک بن هشام. 20 مصطفی سقاء و ابراهیم أبیاری و عبدالحفیظ شلبی،
ق(.1375بیروت:دارالمعرفه، ) . بيروت:اساس البالغه. زمخشرى ، محمود بن عمر.21
م(.1979دارالصدر، اول، ) احياء الميت. سيوطي، جالل الدین عبدالرحمن بن ابی بکر. 22
(.1374. بیروت: دارالثقلین ، )بفضائل اهل البیت . ج مسنداحمد بن حنبل. شیبانی، احمد بن محمد بن حنبل.23
(.۱۹۴۸،بیروت: داراإلیمان،) 6 اسدالغابه فی. شیبانی جزری، عزالدین ابوالحسن ابن اثير. 24
، محقق علی محمد معوض، بيروت:2. ج معرفه الصحابهم(.1970داراحياء التراث العربي،)
. محقق: محسن بنبصائر الدرجات. صفار، محمد بن حسن. 25عباسعلی کوچه باغی، قم: مکتبه آیه الله مرعشی نجفی، )
ق(.1404 مشكاة األنوار في غرر. طبرسي، علي بن حسن .26
(.1385. نجف: المکتبه الحيدريه، )األخبار .تهران:اعالم الوري. طبرسي ،امين الدين فضل بن الحسن. 27
(. 1311ابوالقاسم اصفهاني،) .مجمع البيان في تفسير القرآن. ------------------------.28
(.1360 ،تهران: انتشارات فراهاني، )16، 1،2ج ، بیروت:۱۴. ججامع البیان. طبری، محمد بن جریر. 29
ق(.1412دارالمعرفه، ) ،محقق سيد4 ، 1،3. جمجمع البحرين. طريحي، فخرالدين.30
(.1375احمد حسيني،تهران: کتابفروشي مرتضوي، سوم،) ،2 . ج اختيار معرفه الرجال. طوسي، محمد بن حسن. 31
(.1404قم: مؤسسه آل البيت ? عليه السالم ?،) سال . محقق: موسسه البعثه، قم:االمالی. ---------------. 32
ق(.1414دارالثقافه، اول، ) المعجم المفهرس أللفاظ. عبدالباقی، محمدفؤاد. 33
(.۱۳۹۷، تهران: چاپ افست، )القرآن الکریم
21
. جتفسیر عیاشی. عیاشی، ابونصر محمدبن مسعود. 34(.1380،تهران: چاپخانه علمیه, )2
روضة الواعظين و. فتال نيشابوري، محمد بن احمد. 35 ، قم: انتشارات رضي،2. جبصيرة المتعظين )ط - القديمة(
(.1375اول، ) ، قم:انتشارات8، 1. جکتاب العين. فراهيدي، خليل بن احمد.36
ق(.1410هجرت، دوم،) المصباح المنير في غريب. فيومى ، احمد بن محمد. 37
ق(.1414. قم: موسسه دارلهجره، )الشرح الکبير ،8، 7. ج الجامع الحکام القرآن. قرطبي، محمدبن احمد. 38ش(.1364 تهران: انتشارات ناصرخسرو، اول، )12، 10 . جسفينه البحار و مدينه الحكم و االثاره. قمي، عباس. 39
(.1363، تهران: فراهاني، )1 ، محقق طیب2 . ج تفسيرالقمى. قمى، على بن ابراهيم. 40
ق (.1404موسوی جزائری، قم: نشر مؤسسه دارالكتاب ، سوم،) ،5، 4، 1،2. ، جالکافي. کليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق.41
، محقق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران:دارالکتب8 ق(.1407االسالميه، چهارم، )
، بابالکافی، کتاب االيمان و الکفر. ----------------------. 422تذاکر االخوان، ح
، بابالکافی، کتاب االيمان و الکفر. ----------------------. 432ما يجب من ذکر الله عزوجل في کل مجلس، ح
عيون. ليثي واسطي، علي بن محمد بن شاكر المودب. 44(.1376.قم: دارالحديث، )الحکم و المواعظ
بحاراالنوار)الجامعه. مجلسي، محمدباقر بن محمدتقی. 45 ،22،25 ،10،11،21، 6، 4، 1،2جلددر اخبار االئمه االطهار(.
، محقق97 ، 93 ،90، 80، 75 ، 66، 50، 46 ، 44،45 ،36 ، 27جمعی از محققان، بيروت: دار احياء التراث العربي، دوم،)
ق(.1403 شرح نهج. مدائنی، عزالدین بن هبه الله بن ابي الحديد. 46
،محقق محمدابوالفضل ابراهيم،قم:مکتبه آيه15، 8. ج البالغهق(.1404الله المرعشي النجفي،)
22
.التحقيق في كلمات القرآن الكريم. مصطفوي، حسن. 47(.1374 ، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمي ،)5 و 3ج نهج الحق و کشف. مطهر الحلى،حسن بن يوسف. 48
. قم: منشورات دارالهجره.الصدق ، قم: انتشارات كنگره جهانى امالي. مفيد ، محمد بن محمد.49
ق( .1413شيخ مفيد،) . قم: دارالثقافهمقتل الحسين. موسوي المقرم، عبدالرزاق. 50
ق(.1411للطباعه و النشر، ). قم: انتشارات بصيرتي،)عوائد األيام. نراقي ،مال احمد. 51
ه(.1405 االستيعاب فی معرفه. نمری، یوسف بن عبدالله. 52
، محقق علی محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل،1. جاالصحابق(. 1412اول، )
مستدرک الوسائل و. نوري، حسين بن محمدتقي.53 ، محقق موسسه آل البيت، قم:10. ج مستنبط المسائل
ق(.1408موسسه آل البيت، اول، ) تنبيه الخواطر وورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى. .54
،قم: مكتبه1. جنزهة النواظر المعروف بمجموعة ورامق(.1410فقيه، )
ب. منابع فارسی
جلد، مترجم2. علل الشرائع. ابن بابویه، محمد بن علی. 55ش(.1380ذهنى تهرانى، قم: انتشارات مؤمنين، چاپ اول ،)
. مترجم صادقتحف العقول. ابن شعبه، حسن بن علی. 56(.1382، )علیه السالمحسن زاده، قم: انتشارات آل علی
اللهوف على قتلى. ابن طاوس، سيد علي بن موسي. 57 )آهى سوزان بر مزار شهيدان(. مترجم سيد احمدالطفوف
ش(1348فهرى زنجانى، تهران:انتشارات جهان، اول، ) . ابن قولويه قمي. ابي القاسم جعفربن محمد بن جعفر بن58
. مترجم محمدجواد ذهنی، نجف اشرف:کامل الزياراتموسي. (.1377دارالمرتضويه، )
23
. باشکل گيري سازمان روحانيت. اخالقي، محمدعلي.59 راهنمايي و مقدمه محمود تقي زاده داوري، تهران: مؤسسه شيعه
(.1384شناسي، ). تهران: نيستان، ). هنر مرثيه خواني. امين فروغي، مهدي60
1380.)
. باقي، عماد الدين. جامعه شناسي قيام امام حسين)ع( و61(.1379مردم کوفه. تهران: ني، )
. مترجم مهيارفرهنگ ابجدى-عربى. بستاني، فواد افرام. 62رضا،تهران:انتشارات اسالمي.
تاريخ تشيع در ايران از آغاز تا قرن. جعفريان، رسول.63(.1380. قم: انصاريان، )دهم هجري
. قم:تأملي در نهضت عاشورا. جعفريان، رسول. 64(.1381انصاريان، )
،تهران:1. جمعی از نویسندگان. تفسیر موضوعی قرآن. ج 65(.1389دفتر نشر معارف، )
؛ شرح زيارتادب فناي مقربان. جوادي آملي،.عبدالله. 66ش(.1385، قم:مرکز نشر اسراء، )3جامعه کبيره. ج
.تعزيه، نيايش و نمايش در ايران. چلکووسکي، پيتر. 67(.1367مترجم داوود حاتمي، تهران: علمي فرهنگي، )
نخستين رويارويي هاي انديشه. حائري، عبدالهادي. 68 .تهران:گران ايران با دو رويه ي تمدن بورژوازي غرب
(.1380اميرکبير، ) حسين بن علي)ع( در آيينه شعر. حجازي، سيدعلي رضا.69
(.1382. قم: فارس الحجاز، )فارسي . تهران: سازمانرسانه شيعه. حسام مظاهري، محسن. 70
(.1387تبليغات اسالمي،شرکت چاپ و نشر بين الملل،) . حسین زاده، محمد. مبانی معرفت دینی. قم: موسسه71
(.1380 آموزشی پژوهشی امام خمینی، ) چهارده قرن تالش شيعه براي. حسينيان، روح الله. 72
(.1383. تهران: مرکز اسناد انقالب اسالمي، )ماندن و توسعه
24
، مترجم احمد6. جالحياة. حکيمي و ديگران، محمدرضا. 73آرام، تهران:دفتر نشر فرهنگ اسالمي،) بي تا(.
.آداب راز و نياز به درگاه بى نياز. حلي، ابن فهد. 74مترجم محمدحسين نائيجي نورى، تهران: انتشارات كيا، اول ،)
ش(.1381 شرح بر کتاب غررالحکم و. خوانساری، جمال الدین. 75
، دانشگاه تهران: موسسه چاپ و انتشارات، دوم،4. ج دررالکلمش(. ۱۳۵۹)
.مترجم خليل احمد بنحجة البالغه. دهلوى ، شاه ولىالله. 76سراج احمد، الهور: مکتبه رحمانيه.
. قم: مرکز پژوهش هاي صدا وعرفان سرخ. ذبيح، عليرضا. 77(.1384سيما، )
.مفردات الفاظ قرآن. راغب اصفهاني، حسين بن محمد.78، ترجمه سيد غالمرضا خسروي حسيني،تهران: مرتضوي،2و1جلد
)بي تا(. .برپايي مراسم جشن و عزا. رضواني ، علي اصغر. 79
(.1388قم:انتشارات جمکران، ) . تهران :جامعه، احساس و موسيقي. رفيع پور، فرامرز. 80
(.1375شرکت سهامي انتشار،) (.1379. تهران: روزنه، )سنت و مدرنيته. زيباکالم، صادق.81 ،فلسفه عزاداري امام حسين)ع(. سليمي، عبدالحکيم. 82
تهران:،7. ج)علیه السالم(در: مجموعه مقاالت همايش امام حسين با مشاركت نشر)عليهم السالم( مركز چاپ و نشر مجمع جهاني اهل بيت
(.1381شاهد، ) مشروعيت دين و اقتدار سياسي. شجاعي زند، عليرضا. 83
(.1376.تهران: تبيان،)دين اصول و فلسفه تعليم و. شريعتمداري، علي. 84
(.۱۳۶۴.تهران:انتشارات اميرکبير، اول، )تربيت . قم: انتشاراتاشکواره کربال. شهرستاني، سيد صالح. 85
ش(.1382قيام، )
25
منیة المرید فی آداب. شهيد ثاني، زین الدین بن علی . 86 . مترجم محمدباقر حجتی، تهران: دفتر نشرالمفید و المستفید
(.1373فرهنگ اسالمی، ) فهرست موضوعی غررالحکم. صحت، سید جالل الدین. 87
(.1360. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، )و درر الکلم ،6، 2، 1. ج تفسير الميزان. طباطبايى، سيد محمد حسين. 88 ، مترجم موسوى همدانى، قم: دفتر16، 14، 12، 11، 10
انتشارات اسالمي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، پنجم ، )1374.)
، مترجم صادق2.جتاريخ طبرى. طبرى،محمد بن جریر. 89(.۱۳۵۱نشأت، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، )
، مترجم1. جمعالم المدرستین. عسکری، مرتضی. 90(.1388محمدجواد کرمی، قم: دانشکده اصول الدین،)
. قم: مؤسسهعزاداری از نگاهی دیگر. عصمتي،سبحان. 91(.1387فرهنگي و اطالع رساني تبيان،)
. تهران: زرين وسيمين، )سلطان کربال. عناصري، جابر. 921381.)
ماهنامه. فجری ، محمدمهدی. آسیب شناسی عزاداری.93 .135، شمارهاطالع رسانی، پژوهشی-آموزشی مبلغان
هيئت؛ فضيلت و آئين. فخراالئمه )جمعي از محققين(. 94. قم: نشر معارف، چاپ دوم، )مجالس ذکر اهل بيت
ش(.1387 . تهران:انتشاراتبحثي پيرامون ريا و عجب. فهري، احمد. 95
(.1359نهضت زنان مسلمان، چهارم، ) ،تهران:دارالکتب2. جقاموس قرآن. قرشي، سيدعلي اکبر. 96
(. 1371االسالميه، ششم،) . مترجم جواد قيومي ،بيت االحزان. قمي،عباس.97
(.1389تهران:دارالثقلين،) اصالح و سازماندهي محافل و مجامع. کچوئيان، حسين. 98
، مجموع??ه مق??االت ب??هديني، بر شطي از حماسSSه و حضSSور ، تهران: سازمان تبليغ??ات1417مناسبت ايام تبليغي محرم و صفر
(. 1375اسالمي )
26
.تحول گفتمان سياسي شيعه در ايران. کديور، جميله. 99(.1379تهران: طرح نو، )
.تهران: فردوس، )شيخ صفي و تبارش. کسروي، احمد. 1001379.)
،8 ،3، 2. جميزان الحکمه. محمدي ري شهري، محمد. 101ش(.1381مترجم حمیدرضا شیخی، سوم، قم: دارالحدیث، )
تبيين جامعه شناختي واقعه. مريجي، شمس الله. 102. قم: انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خمينى، )کربال1386.)
.قمه زني سنت يا بدعت. مسائلي، مهدي. 103(.۱۳۸۶اصفهان :انتشارات گلبن )
شرح زندگاني من يا تاريخ. مستوفي، عبدالله. 104 . ج سوم، تهران: کتاباجتماعي و اداري دوران قاجاريه
(.1343فروشي زوار،) . تهران:تعليم و تربيت در اسالممطهري، مرتضي. .105
(.1367انتشارات صدرا،) ،تهران: انتشارات1. ج حماسۀ� حسيني--------------. . 106
(.1378صدرا، ) قيام و انقالب مهدي از ديدگاه فلسفه. ----------. 107
(.1376. تهران: صدرا،) تاريخ ، تهران: انشارات2. جفرهنگ فارسي. معين، محمد. 108
ش(.1384اميرکبير،) ،14، 10، 1« .ج تفسير نمونه. مکارم شيرازي، ناصر.»109
ش(.1385 تهران: انتشارات دارالکتب االسالميه، )20 «. قم:انتشارات نسلزندگى در پرتو اخالق.------------.. »110
(.1352جوان،) ،۹، 6. جپيام قرآن. مکارم شيرازى و همکاران، ناصر. 111
قم :انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب، چاپ پنجم، )ش(.۱۳۷۴ واحد تحقيقات، تهاجم. مؤسسه ي فرهنگي قدر واليت. 112
. ج اول،به روحانيت و حوزه هاي علميه در تاريخ معاصر(. 1381تهران: مؤسسه ي فرهنگي قدر واليت، )
27
قيام. موسوي الخميني، امام روح الله. تبيان، دفتر سوم)113.66(. ص عاشورا در کالم و پيام امام خميني
.تهران:موسسهشرح چهل حديث. -------------------- .114(.1385تنظيم و نشر آثار امام خميني )ره(، )
،11 )مجموعه آثار(. جلدصحيفه نور. --------------------. 115 ،تهران:مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني21، 17، 16 ،13
ش(.1385ره، چهارم، ) . تهران: مؤسسه تنظيمواليت فقيه. --------------------. 116
(.۱۳۷4ونشر آثار امام خميني )ره(،) . مترجمواليت کليه. ميرجهاني طباطبايي، سيدمحمدحسن. 117
ش(.1382و محقق علي شيرواني، تهران: انتشارات الزهرا،) .تاريخ بيداري ايرانيان. ناظم االسالم کرماني، محمد. 118
(.1381تهران:اميرکبير، ) تاريخ اجتماعي ايران) از آغاز تا. نوذري، عزت الله. 119
(.1381(. تهران: خجسته،)مشروطيت در آمدي بر روش هاي . واسعي، سيد عليرضا و ديگران.120
قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسالمى. ).عليهم السالمتبليغي ائمه 1386 .)
،نذر و نياز در عاشوراي حسيني. وکيليان،سيداحمد. 121 مجموعه مقاالت سومين همايش محرم و فرهنگ مردم ايران.
(.1383تهران: سازمان ميراث فرهنگي کشور، ) سنت عزاداري و منقبت خواني در. واليتي، علي اکبر. 122
تاريخ شيعه اماميه؛ سنت عزاداري حسيني و منقبت . تهران: انتشارات مؤسسه شيعهخواني در ميان مسلمانان
ش(.1384شناسي، اول، ) . قم: دفتر تبليغات اسالم،نهج الفصاحه. هاشم پور،محمد. 123
(1377.) فرهنگ سياسي شيعه و. هنري لطيف پور، يدالله.124
(.1380. تهران: مرکز اسناد انقالب اسالمي، )انقالب اسالمي )مجموعهخورشيد شهادت.يزدي مطلق)فاضل(، محمود. 125
، ويراستار: محمد دانشگر، تهران)دانشگاه امام3مقاالت(. ج(. 1378حسين )ع((: مؤسسه چاپ و انتشارات، اول، )
28
ج. مقاالت
"تبیان.تبلیغ گفتاری و نوشتاری. اولیایی، احمد. " 126.7-2، ص1391، اسفند 1391
"آسيب شناسي مجالس عزاداري". بابايي، رضا. 12738-19، ص86فصلنامه پيام، شماره
نماز جمعه و نقش آن در. جاسبي و ديگران، عبدالله. "128 ، مجله پژوهشي دانشگاه اصفهان. جلداداره جامعه اسالمي"
.14-9، 1376، تابستان 2و1هشتم، شماره "مقاله رسانه. حسام مظاهري، محسن. 129
شيعه)سوگواري شيعيان ايران از آغاز تا پيروزي انقالب ،1385فروردين و ارديبهشت 18. اخبار اديان، شماره اسالمي"
.47-40ص
جلوه هاي شهادت و مرگ. دهشيري ، محمدرضا. "130 ،29" مجله حضور. شماره آگاهي در انديشه امام خميني
.238-230،ص1378پاييز
حزبي به نام منبر، برداشتي از. رعدي، محمد. "131 "تاريخچه فعاليت هاي وعاظ تهراني از مشروطه تاکنون
.19-14، ص 1388، 88/4/23اعتماد ملي،
گزارش تلفيق يافته هاي. صادق زاده و همکاران.132 مطالعات نظري)بنيان نظري تحوالت راهبردي در نظام
پژوهش انجام شده در شوراي عالي آموزشآموزشي كشور(..22-14؛ ص1388و پرورش،
." نقش هيئت هاي مذهبي. غفاري و ديگران، زاهد133" فصلنامه علمي-تهران در پيروزي انقالب اسالمي ايران
پژوهشي دانش سياسي. سال هشتم، شماره دوم،پاييز و زمستان.82-63،ص 91
چگونگي اثرگذاري عزاداري. قدير دانش، محمد. "134 ،1389" .اديان و عرفان، حسيني در زنده نگه داشتن دين
.56-43، ص89 ، تير151شماره ؛مباحثي پيرامون عزاداري. قهرماني نژاد، بهاء الدين. 135
مفهوم شناسي، تاريخچه، مباني، آسيب شناسي و آموزه هاي-5ش(، ص1385عزاداري. تهران: انتشارات سوره مهر، دوم، )
14.
29
روش شناسي حرکت سياسي. نوائي، علي اکبر. "136 ،1389هاي اجتماعي اسالمي،"، مجله پژوهشامامان شيعه
.146 - 105، 1389 ،بهمن و اسفند 86شماره د. پايان نامه
."بسترهاي شکل گيري. حسيني، سيد ابوالحسن 137 پايان نامه کارشناسي ارشد. تهران: دانشگاهسازمان هيئت"
(.1388، )عليه السالمامام صادق
ه. منابع مجازي
138. www.pasokhgoo.ir 139. http://www.tebyan.net 140. www.alef.ir 141. http://www.talieh.blogfa.com 142. ، http://samamos.parsiblog.com 143. http://www.khamenei.ir
30
Abstract:
Religious ceremonies are the most popular Circles and Assemblies. that does Activity about axis Quran and Tradition of Inmate(Peace be
upon him) and curtsy Religious Rituals.with Attention to the Widespread and Pervasivethis ceremonies and also to be fraught individual Propertes such as Widespread presence of Different groups of people, this ceremonies, are High capacity In the live and Dynamic maintain of Religion in Society.in merciful Quran Especially in Verses curtsy Divine Rituals , God, do Persuasion and encouragement Muslims to the Holding this ceremonies.in Narratives of Infallible(Peace be upon him) There is also Recommendation and Orders in this theme.in this Research,we are with utilization qualitative method and Collection of Information with use Library method, Followed by it till,we able Explanation to The role of religious ceremonies in Protection and Continuity of Religious life of the community From the perspective of Quran and Narratives.if Religious ceremonies Be held Such that Considered of god and Inmate(Peace be upon him) there are in that the Great Effects and Blessings and are Causes live maintain Religion in Society and Transmission it of the one Generation to Other Generation. the Most important Religious ceremonies functions are Include thraldom functions, Political, Educative, Cultural, Social and Psychological. Of course Religious ceremonies are vis-à-vis with damages,that Inattention to this damages are Causes Deviation Of the Original Path and be Pale Religion in Society and or Disappear it. As a result Recognition and Attention to the Religious ceremonies functions and Dress up damages of the it are Causes this ceremonies Reach to the Own main objective and are Causes live maintain Religion in Society and Transmission it of the one Generation to Other Generation.
Keywords: Religious ceremonies, Religious life of the community, Religious ceremonies functions, damages of Religious ceremonies.
The university of Qom
Faculity of Theology and Islamic Studies
A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of
the Requirements for the Degree of Master
of Arts in Sciences of Quran and Hadith
Title:
The role of religious ceremonies in Protection and Continuity of Religious life of the community From the perspective of
Quran and Hadith
Supervisor:
Mrs T.Hassani Bafrani ph.d
By:
..........................
February 2015
