ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ

ΥΦΑΝΤΙΚΗ

ΚΕΝΤΗΤΙΚΗ

A history of the Byzantine hand draw-loom has not yet been writtenA. Muthesius, Economic History of Byzantium

ΥΦΑΝΤΙΚΗ

• Έναρξη βυζαντινής περιόδου συμπίπτει με 2 «επαναστάσεις» στο χώρο της υφαντικής:

- έναρξη χρήσης οριζόντιου αργαλειού

- εισαγωγή ραφής, υποχώρηση άρραφων

• Οι παραστάσεις αργαλειών δεν βοηθούν, πολύ απλοϊκή αναπαράσταση

• Σημαντικά τα ευρήματα των ανασκαφών επιβεβαιώνουν τη χρήση του όρθιου αργαλειού από τα προϊστορικά ως τα πρωτοβυζαντινά χρόνια

• Ωστόσο, ο όρθιος αργαλειός με αγνύθες άβολος επειδή:

- Περιορισμένου μήκους υφάσματα

- Υφάντρα όρθια χτυπά υφάδι κόντρα στη βαρύτητα

• Άρραφα υφάσματα / ραμμένα υφάσματα

- Στην πρώιμη περίοδο βασική ενδυματολογική μονάδα ο κοντός χιτώνας, υφαίνεται ως ένας σταυρός με φαρδιά κατακόρυφη κεραία (σώμα) και στενή οριζόντια (μανίκια)

- Αργότερα, η διάδοση των ξομπλιαστών επιβάλλει παραγωγή σε τόπια υφάσματος από τα οποία κόβεται το ένδυμα: ο ρόλος του ράφτη καθοριστικός πλέον

- Αύξηση κόστους το προϊόν σχετίζεται μόνο με την ανώτερη τάξη

• Στα πρώιμα υφάσματα (κοπτικά) συγκεκριμένος τύπος διακόσμησης :

- διακοσμητικά θέματα σε ζώνες (clavi, orbiculi, segmenta)…

- εκτελεσμένα με την τεχνική της ταπισερί (tapisserie)

- προβάλλουν πάνω στο υπόλευκο απλής ύφανσης ύφασμα (taffetas/toile, tobby)

- ύφανση σε όρθιο αργαλειό από κάτω προς τα πάνω

• Παράλληλα εμφανίζονται υφάσματα με μικρού μεγέθους επαναλαμβανόμενα μοτίβα, τα ξομπλιαστά (tissus façonnés, figured cloths)

• …που προϋποθέτουν τη χρήση οριζόντιου αργαλειού

• Δαμασκηνά (Damassés, damask) ή τετράμιττα (taquetés, weft-facedcompound tabby)

• Μετά τον 7ο αι. εισαγωγή νέου πολυπλοκότερου αργαλειού για την παραγωγή επαναλαμβανόμενων μοτίβων

• Ουσιαστική η συμβολή βοηθών που «διαβάζουν» το μοτίβο

Μάλλινος και λινός χιτώνας από την Αίγυπτο,

5ος – 7ος αι.

• Υποθέτουμε την ύπαρξη αργαλειού ανελκύσεως που δεν θα έπρεπε να έχει όμως την εξελιγμένη μορφή που γνωρίζει πολύ νωρίς στην Κίνα και στη Δύση από το 17ο αι.

• Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα λειτουργίας του αργαλειού αυτού σημαίνει ότι ξεφεύγουμε πλέον από την έννοια της οικοτεχνίας

• Παραγωγή ξομπλιαστών εξάμιτων μεταξωτών πορφυρών υφασμάτων σε αυτοκρατορικά εργαστήρια όπως μαρτυρούν και επιγραφές που σώζονται σε αυτά

• Η τεχνολογική αυτή εξέλιξη και η διάδοσή τους επηρεάζει όχι μόνο την αισθητική αλλά και την κοινωνική διαστρωμάτωση: η χρήση συγκεκριμένων υφασμάτων μαρτυρά συγκεκριμένο κοινωνικό περιβάλλον

• Παραγωγή υφασμάτων σε ταινίες με χρήση αργαλειών με καρτέλες

ΚΕΝΤΗΤΙΚΗ

Οι ρίζες της εκκλησιαστικής κεντητικής πρέπει να αναζητηθούνστα ενδύματα της βυζαντινής αυλής που επηρεάστηκε από τηνασιατική χλιδή και επηρέασε με τη σειρά της τις αυλέςγειτονικών λαών.Τα κεντημένα με χρυσές και αργυρές κλωστές ενδύματαπροσέθεταν τη λάμψη τους στη μεγαλοπρέπεια των βυζαντινώντελετών.Ενώ δεν σώζονται κοσμικά ενδύματα, αντίθετα, ταεκκλησιαστικά άμφια διατηρήθηκαν στα θησαυροφυλάκιαμονών και δυτικών ηγεμόνων που τα απέκτησαν είτε ως λάφυραείτε ως δώρα.Μετά την Άλωση, Έλληνες και Αρμένιοι επιδίδονται στηνκεντητική διακοσμώντας τα ενδύματα της οθωμανικήςάρχουσας τάξης που συναγωνίζεται σε επίδειξη πλούτου.Παράλληλα, ο ορθόδοξος κλήρος κατορθώνει χάρη σταεισοδήματά του να εξασφαλίσει χρυσοκέντητα άμφιασυντηρώντας την τέχνη της κεντητικής.

Η τέχνη της κεντητικής ακμάζει από τον 4ο αι. και μπορεί νακατάγεται από τη Φρυγία. Τα έργα δουλεύονταν με αυστηρόαυλικό έλεγχο στο «Χρυσόκλαβον». Πωλούνταν στον «Οίκο τωνλαμπτήρων» κοντά στις θέρμες του Ζευξίππου, περίπου στοσημείο όπου πωλούνταν και στην Τουρκοκρατία.Δεν γνωρίζουμε αν οι βυζαντινοί ήταν οργανωμένοι σεσυντεχνία. Κατά την τουρκοκρατία, οι χρυσοκεντητές –συρμακέσηδες ανήκαν στο εσνάφι των «τακεντζήδων» (τακιμ =λειτουργικό σύνολο) στο οποίο ανήκαν και οι έμποροι τωνχρυσοκέντητων.Τα εσνάφια των τακεντζήδων εργάζονταν μόνο στα μεγάλααστικά κέντρα και δεν έχουμε μαρτυρίες για πλανόδιους.Κάθε πρωτομάστορας είχε δύο εργαστήρια, το αντρίκειο στηναγορά (με πρωτοκαλφάδες και τσιράκια) και το γυναίκειο στοσπίτι (εργαστίνες). Μεγάλη ακμή των εργαστηρίων κυρίως χάρηστις κοσμικές παραγγελίες, αφού τα εκκλησιαστικά κεντούσανκυρίως καλόγεροι στα «χρυσοραφεία ή ραπταρεία» τωνμοναστηριών.

Μνημειώδης τρόπος συνθέσεων, καθαρότητα γραμμής, αρμονίαχρωμάτων παραπέμπουν στη ζωγραφική.Άρτια τεχνική των «ζωγράφων της βελόνας» (acu pictores).Άμεση έμπνευση από τοιχογραφίες και φορητές εικόνες. Πιθανήη συνεργασία ζωγράφων – κεντητών κατά το παράδειγμα τηςδυτικής υφαντουργικής (ταπισερί/τοιχοτάπητες).Λόγω του υλικού που χρησιμοποιείται και της κλίμακας τωνέργων, άμεση σχέση και με την αργυροχρυσοχοΐα. Ο κάμπος ήλεπτομέρειες της σύνθεσης παραπέμπουν συχνά στον εγχάρακτοή το συρματερό διάκοσμο όπως και η προσθήκη λίθων,μαργαριταριών ή σμάλτων, αλλά και οι επιγραφές.

Επιτάφιος Θεσσαλονίκης,

~ 1300

Επιτάφιος Μετεώρων, 14ος αι.