+ All Categories
Home > Documents > (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro...

(fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro...

Date post: 03-Jan-2020
Category:
Upload: others
View: 2 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
87
Transcript
Page 1: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in
Page 2: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

38 Vita Sancte Eufrosine

(fol. 139r) (19) INCIPIT VITA SANCTEEUFROSINE QUI INTER-(20)-PRETATUR IN

LATINO CASTISSIMA

ASS § 1

B. p. 26(21) Fuit in Alexandrinae ciuitate uir magnificus, 5

nomine Pafnutius, curam (22) habens pauperum etcontinentia. Verum tamen ipse duxit coniugem (23)

cristianissimam de gentem altam: sterelis inuenta est.Vir autem suus (24) in grandem tribulationem erat: dum

diuitia erat illi, non sperabat dimit-(25)-tere posterius ut 10

Apparatus criticus: Alexandrinae : Alexandria BmV || Pafnutius:Pafnucius BmV || curam…habens: habens curam BmV || continentia:continenciam BmV continentiam BOUCHERIE || Verum tamen: VerumptamenBmV || cristianissimam: christianissimam BmV || gentem altam: gente altoBmV || sterelis: sed sterilis BmV || Vir…erat: Vir autem suus erat in … BmV ||grandem: magna BmV || tribulationem: tribulatione BmV || dum: quia BmV ||diuitia erat: diuicie erant multe BmV || non: et non BmV || sperabat dimittereposterius: sperabat posteros BmV ||

Correctiones: continentia] continentium ut uidet. corr | gentem altam]gente alta corr | sterelis] sterilisque corr | suus] eius corr | dum] quia corrdiuitia erat] diuitie multe erant corr | ut suam substantiam] et non habebat quieorum substantiam corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: QUI] extension dequi au féminin, Com. gr. II, p. XXX. | INTERPRETATUR] déponent àsémantisme passif, Com. gr. II, p. XXX. | in Alexandrinae ciuitate] scil. inciuitate Alexandria (MENGE 2000: 519 §389, 4); le syntagme pourraitreprésenter la traduction maladroite de la version grecque

(BOUCHERIE 1883: 196). | continentia] chutedu -m final, Com. gr. II, p. XXX. | ipse] ipse à valeur anaphorique, Com. gr.II, p. XXX. | de gentem altam] de + acc., Com. gr. II, p. XXX. | sterelis] ĭinaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX . | in…tribulationem] in-UBI + acc.,Com. gr. II, p. XXX. | grandem] magnus remplacé par grandis Lexique p.XXX . | dum] dum causal - cf. BmV quia -, Com. gr. II, p. XXX . | dimittere

Litterae: Fuit] 1. Saecularis uita: Une famille chrétienned'Alexandrie au Ve siècle p. c. §1-§3: II XXX. |

Realia: Alexandrinae ciuitate] Sur la ville d'Alexandrie, un des grandscentres de la vie économique, politico-administrative, culturelle et religieusede l'antiquité tardive, cf. (BOWERSOCK et alii 2000: 284a-287b); (RAC I, col.271-283); (OCD 61b-62a); (HAAS, 1997). |

Page 3: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

39La vie de Sainte Euphrosyne

Ici commence la vie de sainte Euphrosyneappelée Castissima en latin.

§1 Il y avait dans la ville d'Alexandrie un hommehonorable, du nom de Pafnutius, qui prenait soin des5pauvres et pratiquait la continence. Pourtant, il épousa unefemme très chrétienne, de haute naissance; il se trouvaqu'elle ne pouvait pas avoir d'enfants.

Or son mari était dans une grande détresse: alors qu'ilavait des richesses, il n'espérait pas laisser ses biens à un10

appelée Castissima] litt. ce qui signifie la Castissima, i. e. la trèschaste. | honorable] L'adjectif fr. honorable nous paraît le mieux rendre le motlatin magnificus; sur le sens de honorable en fr., cf. TLF-é: Honorable +subst. (désignant une pers., une fonction sociale). HIST. Honorable homme.[Titre donné aux notables bourgeois, en particulier dans les actes publics] ...[Qualification de politesse dont les députés, les parlementaires se gratifient].Pourtant] Comprendre: Bien qu'il pratiquât la continence, il épousa ... .laisser…héritier] Pour cette traduction, cf. l'apparatus grammaticus subdimittere posterius.

Page 4: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

40 Vita Sancte Eufrosine

suam substantiam post exitum eorum bene disponeret.(26) Vidensque eum mulier in merore uallido non

cessabant nocte ac die (27) ieiunio et adflictione inuenerabilia loca exposcens ut semen illis con-(28)-cedatDominus. Et multam pecuniam ad pauperes erogans non 15cessabat.

Simi-(29)-liter et maritus suos circuibat monasteria etsancta loca ubi inuenerit ser-(30)-uos Dei, rogans ut orarent

Apparatus criticus: bene disponeret: disponerent BmV benedisponeretur BOUCHERIE || mulier: uxor sua BmV || uallido: ualido BmV ||cessabant: cessabat BmV || in uenerabilia loca: in uenerabilibus locis BmV ||illis: illi BmV || concedat: concederet BmV || ad pauperes: pauperibus BmV ||erogans: dare BmV || suos: suus BmV || inuenerit: inueniret BmV || rogans:rogabat BmV ||

Correctiones: Vidensque eum mulier in merore uallido non cessabant]Et erant in merore maximo constituti quia non cessabant corr | uallido] ualidocorr | ac] hac corr | ieiunio] in ieiunio corr | exposcens] orare dominum corrconcedat] concederet corr | ad pauperes] pauperibus corr | erogans] erogarecorr | cessabat] cessabant corr | Similiter et maritus suos] Pafnutius autemcorr | suos] suus corr | ubi] quae ut uidet. corr | inuenerit] inueniebat corrrogans] rogabat corr

Apparatus biblicus: multam pecuniam erogans] cf. 1Macc 14 : 32:tunc restitit Simon et pugnauit pro gente sua et erogauit multas pecunias etarmauit viros uirtutis gentis suae.

posterius] dimittere posteros ou plutôt une traduction du grec

laisser en héritage (BOUCHERIE 1883: 196). |uallido] gémination du -l, Com. gr. II, p. XXX . |

cessabant…exposcens] verbe de contact + part. prés. (hellénisme), Com. gr.II, p. XXX. | in…loca] in-UBI + acc., Com. gr. II, p. XXX. | concedat] nonrespect de la consecutio temporum - concederet BmV. | erogans…cessabat]verbe de contact + part. prés. (hellénisme), Com. gr. II, p. XXX. | suos] gr.:

sur uu -> uo, cf. Com. gr. II, p. XXX. | inuenerit] probablement subj. imparf.inveniret - cf. leçon BmV - avec passage de ĕ inaccentué à i |

Realia: multam…cessabat] Sur les pratiques de la charité dans lechristianisme primitif, cf. (BOWERSOCK et alii 2000: 287b-288b) et (GARNSEY

et HUMFRESS 2004: 142-149). |

Page 5: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

41La vie de Sainte Euphrosyne

héritier pour qu'après leurs décès il en disposât bien.Son épouse le voyant dans une grande tristesse ne

cessait nuit et jour, en jeûnant et en se mortifiant, dedemander dans des lieux vénérables que le Seigneur leuraccordât une descendance. Et elle donnait sans cesse des15sommes importantes aux pauvres.

De la même façon, son mari également faisait le tourdes monastères et des lieux saints pour trouver desserviteurs de Dieu leur demandant de prier pour elle afin

cessait] Pour la traduction nous avons suivi la leçon de la BmVcessabat.

Page 6: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

42 Vita Sancte Eufrosine

pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo.(31) Et in una die, ambolabat in monasterio, ubi abbas 20

sanctissimus erat in quo (32) loca non pauca pecunia prouicto fratrorum erogauit.

ASS § 2

B. p. 26-27Et dum frequentabat (fol. 139v) (1) in ipso monasterio,

crededit uerbo sanctissimo abbati qualem tribulationem (2) 25haberet in corde, supplicans ut oraret pro illo. Quod ita insumma adflictioni (3) ipsi abbas suppliciter rogabat

Apparatus criticus: illa: illis BmV || merito: meritum BmV || habiat:habeant BmV || dimitere: dimittere BmV || in una die: una in die BmV ||ambolabat: ambulauit BmV || monasterio: monasterium BmV || loca: loco BmV|| pauca: paucam BmV || pecunia: pecuniamBmV || pro…fratrorum: om. BmV ||crededit: credidit BmV || uerbo: uerbum BmV || sanctissimo: p.c. sanctissimi a.c. BuM sanctissimo BmV || abbati: p.c. BuM, abbatis a. c. BuM abbati BmV ||oraret: orarent BmV || adflictioni: afflictione BmV || ipsi: ipse BmV ||

Correctiones: illa] uxore sua corr | habiat] habeat corr | dimitere]dimittere corr | Et in una die] Quadam autem die corr | ambolabat] ambulauitcorr | loca] loco corr | pauca] paruam corr | pecunia] pecuniam corr | uicto]uictu corr | fratrorum] fratrum corr | frequentabat] frequentaret corr | in ipsomonasterio] ipsum monasterium corr | crededit] credidit corr indicauit s. l.corr | qualem] quantam corr | Quod ita in summa adflictioni] Quem ita insumma adflictione considerans corr | ipsi] ipse corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: habiat] ĕ inaccentué> i, Com. gr. II, p. XXX . | dimitere] infinitif de but, Com. gr. II, p. XXX . |in1…die] in introduit un CCT, Com. gr. II, p. | una] unus indéfini - cf. corr.Quadam autem die - , Com. gr. II, p. XXX. | ambolabat] indicatif parfaitremplacé par l'imparfait, - cf. BmV ambulauit - Com. gr. II, p. XXX .; ǔinaccentué > o, Com. gr. II, p. XXX | in monasterio] in QUO + abl., ou in +cas régime, Com. gr. II, p. XXX | pauca pecunia] chute du -m final, Com. gr.II, p. XXX | uicto] passage de la 4e décl. à la 2e, Com. gr. II, p. XXX |fratrorum] passage de la 3e décl. à la 2e, cf. Com. gr. II, p. XXX | ipso] ipse àvaleur démonstrative, Com. gr. II, p. XXX | crededit] ĭ inaccentué > e, Com.gr. II, p. XXX | adflictioni] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | ipsi] ĕinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX |

Realia: non…erogauit] Exemple d'évergétisme chrétien; cf.(GARNSEY et HUMFRESS 2004: 135-136; 140-142). |

Page 7: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

43La vie de Sainte Euphrosyne

qu' à juste titre il ait une descendance en ce monde.20Et un jour, il alla dans un monastère où se trouvait un

très saint abbé et là il donna une somme non négligeablepour assurer la subsistance des frères.

§2 Et pendant qu'il séjournait dans ce monastère, il25confia au très saint abbé quel tourment il avait au fond deson coeur le suppliant de prier pour lui. Parce qu'il étaitainsi plongé dans un très grand malheur, l'abbé enpersonne demanda en suppliant le Seigneur d'exaucer son

alla] Pour le passé simple en fr., cf. l'apparatus grammaticus subambolabat.

Page 8: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

44 Vita Sancte Eufrosine

Dominum ut impleat desiderium suum, et Deusexaudi-(4)-uit tam pauperibus quam seruis Dei petentibus etconcessit illi (5) unam infantulam. 30

Facta septem annorum baptizata est, et nominauit illi(6) castissimam; gaudebant autem parentes in eam, dumdecora erat ualde in for-(7)-ma et paciens in conuersatione.

ASS § 3

B. p. 27Facta illa duodecim annorum, contegit (8) genetricem 35

suam de hac lucem migrauit.Paterque eius docebat illam litteras, (9) lectionis et

omnem sapientiam; et dum illa puella mentem haberet

Apparatus criticus: Dominum: Deum BmV || impleat: impleret BmV ||Deus: Dominus BmV || pauperibus: pauperes BmV || seruis: seruos BmV ||nominauit illi: imposuerunt ei nomen BmV || castissimam: eufrosinam BmV ||gaudebant: Congaudebant ante ras. ut uidet. BuM Congaudebant BmV cumgaudebant BOUCHERIE || in eam: in ea BmV || dum: quia BmV || Facta: postFacta dua uerba ras. ut uidet. BuM Facta illa ego, BOUCHERIE facta autemBmV || contegit: contigit BmV || hac: p.c. BuM, BmV ac a.c. BuM, BOUCHERIE

|| lucem: luce BmV || migrauit: migrare BmV || lectionis: om. BmV ||

Correctiones: impleat] impleret corr | suum] ipsius corret…petentibus] exaudiuit autem Dominus orationes eorum corr | concessit]dedit corr | illi] illis corr | illi] illam corr | castissimam] eufrosinam corrparentes] parentes eius corr | in eam] del. corr | dum] quia corr | paciens]sancta corr | Facta illa] facta autem corr | contegit] contigit corr | suam] eiuscorr | migrauit] migrare corr | Paterque] pater autem corr | lectionis] lectionescorr

Apparatus biblicus: impleat desiderium suum] cf. Philipp 4 : 19:Deus autem meus impleat omne desiderium uestrum secundum divitias suasin gloria in Christo Iesu.

Apparatus grammaticus et lexicographicus: impleat] non respectde la consecutio temporum - impleret BmV - | illi] le datif illi pourraitreprésenter le COI d'un premier verbe remplacé par nominauit; cf. leçon BmV:imposuerunt ei nomen | gaudebant in eam] gaudere in aliquo, mettre sa joieen qn.; cf. également la version grecque de (BOUCHERIE 1883: 196):;la construction est attestée en lat. chrétien:Lc. 1:14 et erit gaudium tibi et exultatio et multi in nativitate eius gaudebunt,version grecque: kai. e;stai cara, soi kai. avgalli,asij kai. polloi. evpi. th/|

gene,sei auvtou/ carh,sontai | contegit] ĭ inaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX |migrauit] migrare scilicet; anacoluthe, Com. gr. II, p. XXX | lectionis] ēinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | dum] dum causal, Com. gr. II, p. XXX |

Page 9: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

45La vie de Sainte Euphrosyne

voeu et Dieu, entendant les prières et des pauvres et des30serviteurs de Dieu, lui donna une petite enfant.

A l'âge de sept ans, elle fut baptisée et il la nomma latrès chaste. Ses parents se réjouissaient en elle, car elleétait très belle de corps et courageuse dans la conduite desa vie.35

§3 Lorsqu'elle fut âgée de douze ans, il arriva que samère quittât ce monde.

Son père lui enseigna l'écriture, la lecture et toute lasagesse. Et comme la jeune fille était douée d'une bonne40

Page 10: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

46 Vita Sancte Eufrosine

bonam, in tanto (10) facta est docta ut mirarit pater in suoprofecto. 40

Diuulgatum est autem in omnim ciuita-(11)-tem laus deipsa infantula, et multas dignitatis habentes pro filios suosroga-(12)-bant patrem puelle ut copolaret illam coniugio.Omnibus autem parentibus (13) eis pater in respunsisdicebat: « Quod Deum placuerit, hoc erit fiendum. » 45

Unus (14) autem, superans omnes tam in dignitatem

Apparatus criticus: tanto: tantum BmV || mirarit: miraretur BmV ||profecto: profectu BmV || Diuulgatum: Diuulgata BmV || omnim ciuitatem:omni cuitate BmV || multas: multi BmV || dignitatis: dignitatem BmV || profilios suos rogabant patrem puelle: rogabant patrem puelle pro filiis suis BmV|| rogabant: p. c. rogabat a. c. BuM rogabant BmV || copolaret: copularet BmV|| parentibus: petentibus BmV || pater: pater eius BmV || respunsis: respontioneBmV || Deum: Deo BmV || fiendum: faciendum BmV || in dignitatem: dignitateBmV ||

Correctiones: tanto] tantum corr | mirarit] miraret corr | suo] suacorr | autem] autem nomen ipsius corr | omnim ciuitatem] omnem ciuitatemcorr | multas ... rogabant] multi mobiles (sic) et illustri (sic) uiri querebanteam tradere filiis suis et rogabant corr | dignitatis] dignitates corr | copolaret]copularet corr | parentibus] rogantibus eis corr | pater] pater hoc corrrespunsis] responsis corr | dicebat] dedit corr | Quod] quidquid corr | Deum]Deo corr | fiendum] faciendum corr | in dignitatem] dignitate corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: mirarit] déponent àmorphologie active, Com. gr. II, p.; sur mirare in en lat. chrétien, cf. Mtth.22:33: et audientes turbae mirabantur in doctrina eius; version grecque: kai.avkou,santej oi o;cloi evxeplh,ssonto evpi. th/| didach/| auvtou/ | profecto] passage de la4e déclinaison à la 2e, Com. gr. II, p. XXX | Diuulgatum] participe passé auneutre se rapportant à un nom fém., Com. gr. II, p. XXX | in omnim ciuitatem]in-UBI + acc.; ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | ipsa] ipse à nuancedémonstrative, Com. gr. II, p. XXX | dignitatis] ē inaccentué > i, Com. gr.II, p. XXX | pro…suos] pro + acc. Com. gr. II, p. XXX | copolaret] ŭinaccentué > o, Com. gr. II, p. XXX | respunsis] ō accentué > u, Com. gr. II,p. XXX | fiendum] sur l'adjectif verbal fiendum, faciendum en lat. cl., cf.Com. gr. II, p. XXX | in…possessiones] in-UBI + acc., Com. gr. II, p. XXX |

Realia: Unus…48 obligacio] Sur les pratiques du mariage dansl'antiquité tardive, cf. (BOWERSOCK et alii 2000: 563a-565b): First marriageswere generally arranged by the parents of the prospective partners, primarilyby the paterfamilias 564a; It was essential that there be a proper betrothalagreement between families and that the young people themselves not takematters into their own hands; 564a; Late Roman legislation also devotes

Page 11: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

47La vie de Sainte Euphrosyne

intelligence, elle devint si instruite que son père admiraitses progrès.

Or la réputation de cette jeune enfant se répandit danstoute la ville, et les hommes puissants demandaient aupère de la jeune fille de l'unir à leur fils par les liens du45mariage. A tous ces pères le père d'Euphrosyne répondait:Ce qui plaira à Dieu devra arriver.

Or l'un d'eux, les dépassant tous aussi bien par lapuissance que par l'argent et le nombre de possessions, fit

Page 12: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

48 Vita Sancte Eufrosine

quam im pecuniis et possessiones multas, (15) rogauititaque pro suum filium patrem puelle, et adquieuit, et factaest in (16) arras coniugii obligacio.

50ASS § 4

B.p. 27-28Et post paucum tempus, duxit illam in monasterio

iam (17) habentem octauo decimo anno. Et ambulauerunt inmonasterio ubi ipsi sanctis-(18)-simus abbas consistebat, etdixit pater puelle ad abbatem: «Ecce fructum ora-(19)-tionistuorum presento tibi ut ores pro illam quia spunsum 55obligaui. » Et iussit abbas (20) foras de monasterio ubi

Apparatus criticus: im pecuniis: peccunia BmV || rogauit itaque:rogauit BmV || pro suum filium: ut uidet. BuM, BOUCHERIE pro filio suo BmV|| patrem puelle: transp. ante pro filio suo BmV || in…arras: matris BmV ||monasterio: monasterium BmV || anno: annum BmV, post annum add. portansmultam peccuniam secum BmV || Et…consistebat: om. BmV || pater puelle:om. BmV || orationis: orationum BmV || tuorum: tuarum BmV || pro illam: -mras. ut uidet. BuM pro illa BmV || spunsum: sponsum iam BmV || obligaui:obligauit BmV || foras de: in BmV ||

Correctiones: im pecuniis] diuitiis corr | itaque] del. corr | pro suumfilium] pro sua filia corr | arras] arris corr | paucum tempus] paucum uerotempus corr | octauo decimo anno] octauum decimum annum corr | ipsi] ipsecorr | tuorum] uestre corr | tibi] uobis corr | ores] oretis corr | spunsum] iamsponso corr | obligaui] obligata est corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: pro…filium] pro +acc. Com. gr. II, p. XXX | in monasterio] in-QUO + abl. ou cas régime en -o,Com. gr. II, p. XXX | octauo…anno] cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX |in monasterio] in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX | ipsi]ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p.; ipse à nuance emphatique - ille en lat. cl. -,Com. gr. II, p XXX | pro illam] pro + acc. Com. gr. II, p. XXX | spunsum] ōaccentué > u, Com. gr. II, p. XXX | foras de] sur le groupe foras de, cf. Com.gr. II, p. XXX |

Litterae: Et] 2. Eufrosina monastica conuersatio: §4-§21: II XXX. ;2.1. Monasterium §4-§8: II XXX ; 2.1.1. Et coepit in cor suum zelum habereconuersationis eorum: Les premiers contacts avec la vie monastique §4: IIXXX. |

considerable attention to the exchange of gifts between the betrothed beforemarriage, particulary the groom's bestowing of a prenuptial gift on his brideas a concomitant to her dowry, indicating the increased importance of suchgifts in late antiquity ... 564b. |

Page 13: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

49La vie de Sainte Euphrosyne

donc pour son fils une demande en mariage au père de la50jeune fille qui donna son accord, et on convint d'un contratde mariage avec versement d'arrhes.

§4 Peu de temps après, il la conduisit au monastère,alors qu'elle avait déjà dix-huit ans. Ils allèrent dans le55monastère où habitait ce très saint abbé, et le père de lajeune fille dit à l'abbé: «Voici, je te présente le fruit de tesprières pour que tu pries pour elle parce que je l'ai liée àun fiancé.» Et l'abbé donna l'ordre au père de demeureravec sa fille à l'extérieur du monastère où logeaient les60

on…d'arrhes] Passage difficile à traduire; la version de la BmV paraîtégalement corrompu; cf. également la version des ASS, FEB II 537F: fiuntqueconsuetae desponsalium arrhae. | Peu] Traduction comparée avec celle de(lLIESCU & SLUSANSKI 1991: 271). | le…prières] Le texte de la BuM nousparaît corrompu et nous suivons la version de la BmV fructum orationumtuarum; en gardant le texte de BuM - fructum orationis tuorum -, on pourraittraduire par le fruit de la prière des tiens.

Page 14: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

50 Vita Sancte Eufrosine

peregrini recepcionem habebant manere patrem cumpuella.

(21) Et in crastino die, castigabat illam ipse uirsanctissimus pro castitatem et elimo-(22)-sinam et timore 60Dei, et satis placuit animae suae.

Et dum tres dies cummoras-(23)-sent prope demonasterio, audiebat puella incessabiliter psallentes seruos(24) Dei et laudantes Deum et conpuncta oratione caepitdicere: «Beati sunt ho-(25)-minis isti qui in isto habitaculo 65consistunt. Similis facti sunt angelorum (26) incessabiliterlaudantes Deum et, post exitum istius seculi, in

Apparatus criticus: recepcionem: receptorium BmV || manere: anteubi transp. BmV || in crastino die: crastina die BmV || castigabat: castigauitBmV || illam ipse uir sanctissimus: abbas, uir sanctissimus illam BmV ||castitatem: castitate BmV || elimosinam: elemosina BmV || tres dies: per tresdies BmR, BmV || cummorassent: orassent BmR commoraretur BmV || propede: BuM, BmV prope BmR || Deum: BuM, BmR eum BmV || oratione: BuM,BmR corde BmV || caepit: coepit BmR cepit BmV || hominis isti: homines BmRuiri BmV || consistunt: consist ///unt BuM consistentes sunt BmR consistuntBmV || Similis: similes enim BmR, BmV || angelorum: BuM, BmV angelis BmR|| laudantes: BuM, BmR laudancium BmV ||

Correctiones: castigabat] ammonebat corr | castitatem] castitate corrEt dum tres dies] cumque tribus diebus corr | cummorassent] commorassentcorr | hominis isti] homines corr | Similis] Similes corr | angelorum] angeliscorr | laudantes] laudantibus corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: in…die] in introduitun CCT, Com. gr. II, p. XXX | pro…et2] pro + acc., Com. gr. II, p. XXX; surpro = de sous l'influence du grec , cf. Com. gr. II, p. XXX |cummorassent] déponent à morphologie active, Com. gr. II, p. XXX | caepit]sur le digraphème <ae> pour e fermé, cf. Com. gr. II, p. XXX | hominis] ēinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | Similis] ē inaccentué > i, Com. gr. II, p.XXX |

Realia: peregrini recepcionem] Il s'agit du , qui servaitd'hôtel pour les étrangers, les pélerins puis d'hospice, d'hôpital ... cf. DNP12/2, col. 615-616; KP 5, col. 1409-1410. | Similis…67 introducuntur] Surles anges dans l'antiquité tardive, cf. (BOWERSOCK et alii 2000: 298b-299b) etplus spécialement 299a: In late antiquity ascetism came to be identified with"angelic life". Ascetic commentary on the Gospel, ... interpreted Matthew22:32 to mean that those who neither married nor were given in marriage inthis life were like the angels. |

Page 15: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

51La vie de Sainte Euphrosyne

étrangers.Le jour suivant, le très saint homme lui-même

l'exhortait sur la chasteté, la miséricorde et la crainte deDieu, et cela lui plut beaucoup.

Pendant les trois jours qu'ils étaient restés près du65monastère, la jeune fille entendait les serviteurs de Dieusans cesse chantant et louant Dieu et, très impressionnéepar leur prière, elle se mit à dire: «Heureux sont leshommes qui habitent dans cette demeure. Ils sont devenussemblables aux anges en louant Dieu sans cesse et à la fin70

l'exhortait] Notre traduction de castigabat; le correcteur glose parammonebat; cf. également le texte des ASS FEB II 537F: exhortatus est eamde castitate et humilitate.

Page 16: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

52 Vita Sancte Eufrosine

beatitudinem (27) sempiternam introducuntur. »Et coepit in cor suum zelum habere conuer-(28)-sationis

eorum. 70Postertio die, dixit pater puelle ad abbati: «Pater boni,

ui-(29)-de ancillam tuam, filiam meam, quia ualedareuolemus, et oras pro nus. » (30) Et dum uinit puelle adabbatem, iactauit ad pedes eius dicens: «Ora pro me, (31)

uir Dei, ut saluetur anima mea de inferno». Et extendit 75manus suas, beatus uir (32) Dei dixit: «Deus, qui cognusceshominem antequam natus sit, tu et pro ista ancilla (33)

cogita ut saluetur, ut tibi placeat, et habeat partem cumsanctis tuis.

Apparatus criticus: beatitudinem…sempiternam: BuM, BmRbeatitudine sempiterna BmV || introducuntur: BuM, BmV introducentur BmR ||coepit: cepit BmV, post cepit add. praedicta beatissima Eufrosina BmV || in corsuum zelum habere: in corde suo zelum habere BmR zelum habere in cordeBmV || conuersationis: BuM, BmV de conuersatione BmR || Postertio die: Posttertium diem BmR Post tercium diem BmV || pater puelle: BuM, BmV patersuus BmR || ad abbati: abbati BmR, BmV || boni: bone BmR, om. BmV ||ualedare uolemus: ualedicere uolumus tibi BmR, BmV || et: ut BmR, BmV ||oras: p.c. ores a.c BuM, BmR, BmV || pro nus: pro nobis BmR, BmV || Et dum:Et BmR, om. BmV || uinit: uenit BmR, BmV || puelle: puella BmR, puellaEufrosina BmV || iactauit: iactauitque se BmR iactauit se BmV || extendit:extendens BmR, BmV || cognusces: cognoscis BmR, BmV || tu…cogita:quaeso ut pro ista ancilla tua cogites BmR, om. BmV || ut saluetur: BuM,BmR salua ancillam tuam istam BmV || ut2: BuM, BmV et BmR || tibi placeat:BuM, BmR placeat tibi BmV || et habeat: BuM, BmV habeatque BmR ||

Correctiones: Postertio die] Postertium diem corr | ad abbati] adabbatem corr | boni] bone corr | ualedare uolemus] uolumus discedere indomo corr | et] ut corr | pro nus] pro nobis corr | Et dum uinit puelle adabbatem] cumque uenisset puella ante abbatem corr | uinit] uenit corriactauit] iactauit se corr | cognusces] cognuscis corr | tu et pro ista ancillacogita] miserere istius ancillae corr | ut saluetur] atque da ei uirtutem ut uidet.corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: in cor] in-UBI + acc.,Com. gr. II, p. XXX | dixit…abbati] dicere ad + dat. < dicere + dat x diceread aliquem | boni] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | uolemus] sur lamorphologie de uelle, cf. Com. gr. II, p. XXX | pro nus] pro + acc., Com. gr.II, p. XXX; ō final > u, Com. gr. II, p. XXX | uinit] ē accentué > i, Com. gr.II, p. XXX | cognusces] ō accentué > u, Com. gr. II, p. XXX ; ĭ inaccentué >e, Com. gr. II, p. XXX |

Page 17: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

53La vie de Sainte Euphrosyne

de cette vie-ci ils entreront dans la béatitude éternelle.»Et elle commença à concevoir dans son coeur du zèle

pour leur manière de vivre.Après trois jours, le père de la jeune fille dit à l'abbé:

«Mon bon père, vois ta servante, ma fille, car nous75voulons prendre congé et prie pour nous!» Et quand lajeune fille vint vers l'abbé, elle se jeta à ses pieds endisant: «Prie pour moi, homme de Dieu, pour que monâme soit sauvée de l'enfer.» Etendant ses mains, lebienheureux homme de Dieu dit: «Dieu, qui connais80l'homme avant qu'il ne soit né, prends aussi soin de cetteservante pour qu'elle soit sauvée, qu'elle vive selon tavolonté et qu'elle soit admise dans la société des saints.»

prie] Nous avons suivi le texte de la BmR et de la BmV ores.

Page 18: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

54 Vita Sancte Eufrosine

(fol. 140r) (1) Et cum ipsa oratione exierunt de 80monasterio et acceserunt in proprio domo. (2) Pater autempuelle, quando quidem inueniebat seruus Dei in ciuitatem,rogabat illus (3) in suo domo introire et preparabatnecessaria et honorabat illus et petebat ut o-(4)-raret pro illa.

85ASS § 5

B. p. 29In una autem die fuit festiuitas dedicationis

monasterii, et transmi-(5)-sit abbas fratrem de monasterio utinuitaret patrem puelle in ipsam festiuitatem acce-(6)-deread illos. Et ueniens in domo eius, nunciauit ei. Et eratpater puelle in ipsa domo. 90

(7) Audiens autem castissima puella rogauit

Apparatus criticus: acceserunt in proprio domo: accesserunt adpropriam domum BmR, om. BmV || seruus: seruum BmR, BmV || ciuitatem:ciuitate BmR, BmV || illus: illum BmR, BmV || in suo domo: in suam domumBmR in domum suam BmV || honorabat illus: honorabat eum BmR, om. BmV|| petebat: BuM, BmR rogabat BmV || pro illa: ut. uidet. (rasura) BuM, BmVpro illis BmR || In una: BuM, BmR Una BmV || transmisit: BuM, BmR misitBmV || in…illos: in ipsa festiuitate accedere ad illos BmR, om. BmV || ueniens:uenit BmR iuit frater BmV || in domo: in domum BmR, om. BmV || nunciauit:ut nuntiaret BmR nunciare BmV || Et2: BuM, BmR sed BmV || erat pater puelle:non erat pater puelle BmR ipse non erat BmV || ipsa: BuM, BmR, om. BmV ||castissima puella: BuM, BmR Eufrosina BmV ||

Correctiones: ipsa] facta corr | acceserunt in proprio domo]abscesserunt in propria domo corr | seruus] seruos corr | illus] illos corr | insuo domo] in sua domo corr | oraret] orarent corr | In una] Quadam corrfratrem] fratrem unum corr | in…illos] ad ipsam festiuitatem corr | erat paterpuelle] non erat pater puelle corr | castissima puella] Eufrosina corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: ipsa] ipse à valeurdémonstrative, Com. gr. II, p. XXX | in…domo] in-QUO + abl. ou casrégime en -o, Com. gr. II, p. XXX; domus, masc., Com. gr. II, p. XXX |seruus] ō final > u, Com. gr. II, p. XXX | in ciuitatem] in-UBI + acc., Com.gr. II, p. XXX | illus] ō final > u, Com. gr. II, p. XXX | in…domo] in-QUO +abl. ou cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX.; domus, masc., Com. gr. II, p.XXX | illus] ille anaphorique, Com. gr. II, p. XXX; ō final > u, Com. gr. II,p. XXX | In…die] in introduit un CCT, - cf. BmV Una - Com. gr. II, p. XXX;unus indéfini, Com. gr. II, p. XXX | ipsam] ipse à valeur démonstrative,Com. gr. II, p. XXX | in domo] in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr.II, p. XXX | ipsa] ipse en fonction d'article, Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: In] 2.1.2 Festiuitas dedicationis monasterii §5-§8 : II XXX. |

Page 19: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

55La vie de Sainte Euphrosyne

Et avec cette prière ils sortirent du monastère etrentrèrent chez eux. Mais le père de la jeune fille, chaque85fois qu'il rencontrait des serviteurs de Dieu dans la ville,les priait d'entrer dans sa maison, préparait le nécessaire,les honorait et demandait qu'ils prient pour elle.

§5 Or un jour, on s'apprêtait à célébrer la fête de la90dédicace du monastère, et l'abbé envoya un frère dumonastère afin d'inviter le père de la jeune fille à s'unir àeux pour ces festivités. Et venant dans sa demeure, il luiannonça la nouvelle. Le père de la jeune fille n'était paschez lui.95

Or entendant la conversation, la très chaste jeune filledemanda d'introduire le moine auprès d'elle et commença

n'était pas] Le texte de la BuM - Et erat pater puelle - estmanifestement corrompu et nous avons suivi les versions de BmR - ipse nonerat - et de la BmV - non erat pater puelle -.

Page 20: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

56 Vita Sancte Eufrosine

introducere ipso monacho et coepit inter-(8)-rogare illumdicens: «Quanti sunt fratres in monasterio ?» Illi autemdixit: «Trecenti quin-(9)-quaginta et duo sunt serui Dei inisto monasterio.» Dixitque ei puella: «Rogo te ut (10) dicas 95mihi si adetum habet qualiscumque homo uolens inmonasterio uestro habita-(11)-re, si suscipitur de uos ?» Etdixit monachus: « Per omnia, apertum est omnibusuolentibus esse (12) saluos ustium monasterii nostri.»

Iterum interrogauit puella si omnes in una ecclesia (13) 100cantant aut aequaliter ieiunant. Dixit ei monachus:«Omnes omnino in una ecclesia cantant, (14) ieiunareautem unusquisque iuxta uoluntatem certaminis sui agit .»

ASS § 6

B. p. 29-30Omnem conuersa-(15)-tionem eorum perinquirebat 105

Apparatus criticus: introducere ipso monacho: introducere ipsummonachum BmR monachum introire BmV || dicens «Quanti: BuM, BmRdicens: « Dic mihi frater, quanti BmV || in monasterio: in isto monasterioBmR in monasterio uestro BmV || Illi: Ille BmR, BmV || et duo: BuM, BmR,om. BmV || isto: BuM, BmR, om. BmV || Dixitque: BuM, BmV Dixit autemBmR || ei: BuM, BmR illi BmV || puella: BuM, BmR Eufrosina BmV || adetum:aditum BmR, BmV || suscipitur de vos: suscepti illum estis BmR suscipitur auobis BmV || dixit: BuM, BmR respondit BmV || Per omnia: BuM, BmR, om.BmV || esse…saluos: BuM, BmR, om. BmV || ustium: hostium BmR, BmV ||aut…ieiunant: BuM, BmV ieiunare autem unusquisque iuxta uoluntatemcertaminis sui audet BmR || Dixit: Et respondit BmV || Dixit ... agit: desunt inBmR || ei: om. BmV || omnino: om. BmV || ieiunare (...) agit: ieiunant BmV ||Omnem: Omnem autem BmR, BmV || perinquirebat: perquirebat BmRinquirebat BmV ||

Correctiones: ipso monacho] ipsum monachum corr | Illi] Ille corristo] nostro corr | adetum] aditum corr | monasterio uestro] monasteriumuestrum corr | de uos] a uobis corr | esse…saluos] ingredi pro salute animesue ut uidet. corr | ustium] ostium corr | uoluntatem…agit] uoluntatem suamunusquisque cogitur corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: introducere] surl'infinitif après rogare, cf. Com. gr. II, p. XXX | ipso monacho] cas régime en-o, Com. gr. II, p. XXX; ipse en fonction d'article, Com. gr. II, p. XXX | Illi]ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | adetum] ĭ inaccentué > e, Com. gr. II,p. XXX | de uos] de + acc., Com. gr. II, p. XXX; de introduisant lecomplément d'agent, Com. gr. II, p. XXX | ustium] ō accentué > u, Com. gr.II, p. XXX | ieiunare (...) agit: agere + infinitif, Com. gr. II, p. XXX |

Page 21: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

57La vie de Sainte Euphrosyne

à l'interroger en disant : «Combien de frères y a-t-il dans lemonastère ?» Il répondit: «Dans ce monastère, il y a troiscent cinquante-deux serviteurs de Dieu.» La jeune fille lui100dit: «Je te demande de me dire si quiconque voulanthabiter dans votre monastère y est admis, s'il est accueillipar vous ?» Le moine dit: «La porte de notre monastère estgrande ouverte pour tous ceux qui veulent être sauvés.»

De nouveau, la jeune fille l'interrogea pour savoir si105tous chantent dans une église ou jeûnent de la mêmefaçon. Le moine lui dit : «Tous sans exception chantentdans une église, mais chacun pratique le jeûne selon savolonté et la force de sa foi. »

110§6 La jeune fille s'informait en détail sur tout leur

grande] Nous avons traduit per omnia par grande. | la force de sa foi]Nous avons rendu certaminis sui par force de sa foi.

Page 22: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

58 Vita Sancte Eufrosine

puella et dixit illi : « Volebam, si datur mihi de Deo uirtus,sic (16) in hoc seculo conuersare quomodo uos, nam timeogenitore meo quia destinauit socia-(17)-re me maritum. »Dixit illi monachus: « Non tradas corpus tuum incorrupcione nec tradas (18) talem formam contumilio 110temporali; sed cum omni integritate te ipsam Christo offerqui (19) potest pro temporalia sempiterna tibi prepararepremia. » Dixitque ei puella: «Et (20) quomodo possum hocfacere ?» Dixitque ei monachus: « Occulte fuge et intra inmonasterio, (21) et salua eris.» 115

Apparatus criticus: puella: BuM, BmR puella ab eo BmV || illi: BuM,BmR ei BmV || Volebam: BuM, BmR Vellem BmV || datur: daretur BmR, BmV|| mihi de Deo uirtus: de Deo mihi uirtus BmR mihi uirtus a deo BmV ||conuersare: conuersari BmR, BmV || quomodo: BuM, BmR sicut et BmV || nam:BuM, BmR sed BmV || genitore meo: genitorem meum BmR, BmV || destinauit:ego, BmR, BmV destina /// BuM || maritum: marito BmR, BmV || Dixit: DicitBmR, BmV || illi: ei BmR, BmV || in corrupcione: in corruptionem BmRcorruptioni BmV || nec…temporali: BuM, BmR, om. BmV || contumilio:contumelie BmR || offer qui: BuM, BmR offer immaculatam qui BmV ||potest: BuM, BmR potens est BmV || temporalia: temporalibus BmR, BmV ||tibi preparare: BuM, BmR preparare tibi BmV || premia: BuM, BmR, om. BmV ||Dixitque: BuM, BmV Dicit BmR || ei: BuM, BmR illi BmV || Dixitque: DixitBmR Respondit BmV || ei: om. BmR, BmV || Occulte fuge: BuM, BmR Fugeocculte BmV || monasterio: monasterium BmR, BmV || salua eris: BuM, BmVsaluaberis BmR ||

Correctiones: datur] daretur corr | conuersare] conuersari corrgenitore meo] genitorem meum corr | destina///] destinauit corr | maritum]marito ut uidet. corr | contumilio] contumelio corr | temporalia] temporalibuscorr | monasterio] monasterium corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: Volebam] Potentieldans un système hypothétique exprimé par un ind. imparf. , Com. gr. II, p.XXX | de Deo] de introduit le complément d'agent, cf. Com. gr. II, p. XXX |conuersare] déponent à morphologie active, Com. gr. II, p. XXX ou ī final >e, Com. gr. II, p. XXX | genitore meo] chute du -m pour genitore; meo, casrégime en -o, Com. gr. II, p. XXX et p. XXX | Non tradas] Impératif niéformé par le subj. prés. et la négation non, (Ernout & Thomas 1964: §251B,233) | in corrupcione] in-QUO + abl., Com. gr. II, p. XXX | pro temporalia]pro + acc. Com. gr. II, p. XXX | in monasterio] in-QUO + abl. ou cas régimeen -o, Com. gr. II, p. XXX |

Page 23: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

59La vie de Sainte Euphrosyne

mode de vie et elle lui dit: «Je voudrais vivre dans cemonde comme vous, si Dieu m'en donne la force, car jecrains que mon père n'ait décidé de m'unir à un mari.» Lemoine lui dit: «Ne livre pas ton corps à la corruption ni115une telle beauté à l'outrage du siècle; mais avec toute tavirginité offre-toi toi-même au Christ qui peut, à la placede récompenses éphémères, t'offrir des récompenseséternelles.» La jeune fille lui dit : «Et comment puis-je lefaire ?» Le moine lui dit: «Fuis en cachette, entre dans le120monastère et tu seras sauvée.»

Page 24: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

60 Vita Sancte Eufrosine

Puella autem uero, a uerbis monachi ipsius inrigatusest cor eius, et dixit: (22) « Quis me potest tundere, dum inorientem consuetudo est monechas tundere sicut et uiros.(23) Ego non ... nisi de seruo Dei .» Et dixit ei monachus :«Ecce inui-(24)-tare ueni patrem tuum pro festiuitate quam 120habemus in monasterio, et ibi commora-(25)-bitur tres diesaut forsitan et quatuor. Perinquire tibi unum seruum Dei,

Apparatus criticus: Puella…uero: ut uidet. (ras.) BuM || Puella autemuero a uerbis monachi ipsius inrigatus est cor eius: Et cor puelle a uerbismonachi inrigatum est BmR Beate autem Eufrosine a uerbis monachiirrigatum est cor BmV || Quis: BuM, BmR Et quis BmV || tundere: contondereBmR tondere BmV || orientem: oriente BmR, BmV || monechas: monachasBmR, BmV || tundere: tondere BmR, BmV || sicut: BuM, BmV capillos sicutBmR || Ego non nisi: post non ras. BuM Ego non uolo ut aliquis secularistundat me nisi BmR Ego non uolo de seculari me tonderi nisi BmV || deseruo: BuM, BmV seruus BmR || ei: om. BmR, BmV || monasterio: BuM, BmRmonasterium nostrum BmV || commorabitur: BuM, BmR morabitur BmV ||tres dies: BuM, BmR per tres dies BmV || aut: BuM, BmR uel BmV || forsitanet: forsitan BmR, om. BmV || quatuor: quattuor BmR, BmV || Perinquire:Perquire BmR, BmV ||

Correctiones: a uerbis monachi] a uerbis autem monachi corrinrigatus] irrigatum corr | in orientem consuetudo] in orientem enimconsuetudo corr | monechas] monachas corr | Ego non nisi] Ego enim nolo aseculari tundi nisi corr | Perinquire] Interdum inquire corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: Puella…eius]anacoluthe, Com. gr. II, p. XXX; on attendrait Puellae ... cor ou Puella estinrigata avec omission de cor; cor, masc. au lieu de neutre cl., Com. gr. II, p.et p. XXX | ipsius] ipse en fonction d'article, Com. gr. II, p. XXX | tundere]ŏ > u (VIELLIARD 1927: 12-13); tondēre > tondĕre, (Grandgent 1907: 167§399) | dum] dum causal, Com. gr. II, p. XXX | in orientem] in-UBI + acc.,Com. gr. II, p. XXX | tundere] ŏ > u (VIELLIARD 1927: 12-13); tondēre >tonĕre (Grandgent 1907: 167 §399) | inuitare ueni] infinitif de but après desverbes de mouvement, Com. gr. II, p. XXX |

Realia: nisi…Dei] La version syriaque - (LEWIS 1900: 49) - expliquepourquoi Euphrosyne refuse d'être tonsurée par un laïc: And who will shaveme ? for I do not whish to be shaved by laymen, for they do not keep secrets;cf. également les ASS FEB II 538C: Nolebat a laico tonderi, qui non servatfidem. |

Page 25: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

61La vie de Sainte Euphrosyne

Quant à la jeune fille, son coeur fut submergé par lesparoles du moine et elle dit: «Qui peut me tonsurerpuisqu'en Orient on a l'habitude de tonsurer les monialescomme les hommes? Moi je ne veux pas être tonsurée par125un laïc mais par un serviteur de Dieu. » Et le moine lui dit:«Vois, je suis venu pour inviter ton père à la fête que nouscélébrerons au monastère, et il y restera trois ou peut-êtremême quatre jours. Cherche-toi un serviteur de Dieu, et

Moi…Dieu] Le texte de la BuM étant incomplet, nous avons suivi lesversions de la BmR - Ego non uolo ut aliquis secularis tundat me nisi - et de laBmV - Ego non uolo de seculari me tonderi nisi - .

Page 26: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

62 Vita Sancte Eufrosine

et tundat te. »

ASS § 7

B. p. 30-31(26) Et dum hoc narrabant, pariter uenit pater eius de 125

platea ciuitatis et interrogauit (27) monacho dicens quid adillus uenisset. Dixitque ei monachus: « Dedicatio estmonasterii (28) nostri, et ordinauit me abbas inuitare te utcum illo celebrare debeas festam diem et (29) lucrisorationem seruorum Dei.» 130

Et cum gaudio secutus est eum pater puelle (30) portanssecum diuersa necessaria.

Apparatus criticus: et: qui BmR ut BmV || tundat: tondeat BmR, BmV ||de platea ciuitatis: BuM, BmR, om. BmV || monacho: monachum BmR, BmV ||illus: illos BmR nos BmV || uenisset: uenerat BmR uenisti BmV || Dixitque:BuM, BmR Dicit BmV || est: post nostri transp. BmR, BmV || ordinauit: BuM,BmR misit BmV || festam: festum BmR, BmV || lucris: lucreris BmR, BmV ||seruorum: BuM, BmR, om. BmV || pater puelle: post puelle ras. BuM ille BmR,om. BmV ||

Correctiones: hoc narrabant] ista inter se sermonicarentur corr | illus]illos corr | ordinauit me] misit me corr | lucris] lucres corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: et tundat] ŏ > u(VIELLIARD 1927: 12-13); tondēre > tondĕre, (Grandgent 1907: 167 §399);construction paratactique - cf. BmR et BmV qui /ut tondeat -, Com. gr. II, p.XXX | dicens] sur l'emploi de dicens, cf. Com. gr. II, p. XXX | illus] ō final >u, Com. gr. II, p. XXX | celebrare debeas] sur le futur périphrastique debere+ inf., cf. Com. gr. II, p. XXX | lucris] déponent à morphologie active, cf.Com. gr. II, p. XXX; ē inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX |

Realia: tundat te] Sur la tonsure, cf. l'article de LECLERCQ inDictionnaire d'archéologie chrétienne et de liturgie XV col. 2430-2443. |platea ciuitatis] Il pourrait s'agir de la célèbre Via Canopica: Ancient portcities frequently possessed these colonnaded avenues, which served to linkwidely separated urban quarters along the length of the harbor area. Thechief unifying element in the urban designs of two otherwise disparateMediterranean ports, Carthage in North Africa and Caesaraea Maritima inPalestine, was a long boulevard extending the length of the late antique city.However, none of the boulevards of ancient Mediterranean port cities couldcompare with Alexandria's Via Canopica, a thoroughfare that easily rankedalongside Rome's Via Sacra or Athens's Panathenaic Way as one of the greatstreets of the classical world. (HAAS 1997: 81-82): cf. également ibidem81-90. |

Page 27: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

63La vie de Sainte Euphrosyne

qu'il te tonsure.»130

§7 Et pendant qu'ils parlaient ainsi entre eux, son pèrerevint de la grande rue de la ville et il demanda au moinepourquoi il était venu chez eux. Le moine lui dit : «Nousfêtons la dédicace de notre monastère, et l'abbé m'a135ordonné de t' inviter à célébrer avec lui le jour de fête et àprofiter de la prière des serviteurs de Dieu.»

C'est avec joie que le père de la jeune fille le suivitemportant avec lui diverses choses nécessaires.

Page 28: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

64 Vita Sancte Eufrosine

Dum autem pater suos commorabatur inmonas-(31)-terio, dixit puella uno creditario suo: « Vade inecclesia quem construcxit Theo-(32)-dosius imperatur 135reuerentissimo loco et quere mihi unum seruum Dei etpresenta (33) illum mihi quia habeo quid rogare illum.»

Deo autem dispensante omnem salutem (fol. 140v) (1)

hominum, inuentus est ibidem onus senex seruos Deiorans adtentissime in ipsa ecclesia. (2) Quem rogauit puer 140et adduxit puelle.

Et uidit illum ipsa castissima, salutabat eum (3)

Apparatus criticus: pater suos: pater suus BmR, om. BmV ||commorabatur: commoraretur BmR comoraretur BmV || puella: BuM, BmRbeata Eufrosina BmV || uno: uni BmR, BmV || creditario: ut uidet. (ras.) BuMcreditori BmR, BmV crediturio BOUCHERIE || ecclesia: ecclesiam BmR, BmV ||quem: quam BmR, BmV || imperatur: ut uidet. BuM imperator BmR, BmV ||reuerentissimo loco: in reuerentissimo loco BmR, om. BmV || quere: BuM,BmV require BmR || et presenta illum mihi: et presenta mihi BmR, om. BmV ||quid: BuM, BmV aliquid BmR || rogare: BuM, BmR rogem BmV ||omnem…hominum: BuM, BmR, om. BmV || onus: unus BmR, BmV || seruos:seruus BmR, BmV || adtentissime: BuM, BmV altissimum BmR || adduxit:BuM, BmR adduxit eum BmV || puelle: BuM, BmR ad puellam BmV || uidit:BuM, BmR illa uidens BmV || illum: BuM, BmR eum BmV || ipsa castissima:ipsa puella castissima BmR, om. BmV || salutabat: salutauitque BmR salutauitBmV || eum: BuM, BmR, om. BmV ||

Correctiones: suos] suus corr | commorabatur] commoraretur corruno] cuidam corr | creditario] creditori corr | quem] quam corr | imperatur]imperator corr | reuerentissimo loco] del. ut. uidet. corr | onus] unus corrquidam suprascripsit corr | seruos] seruus corr | uidit] uidens corr | salutabat]salutauit corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: suos] uu > uo, Com.gr. II, p. XXX | uno] sur le datif en -o, au lieu de lat. cl. -i, cf. Com. gr. II, p.XXX | in ecclesia] in-QUO + abl., Com. gr. II, p. XXX | quem] extension dequem au féminin, Com. gr. II, p. XXX | imperatur] ŏ final > u, Com. gr. II, p.XXX | rogare] Sur l'infinitif après habeo quid, cf. Com. gr. II, p. XXX | onus]ū accentué + nasale > o, Com. gr. II, p. XXX | seruos] uu > uo, Com. gr. II,p. XXX | illum] ille anaphorique, - cf. eum BmV - Com. gr. II, p. XXX | ipsa]ipse à valeur emphatique - illa en lat. cl. -, Com. gr. II, p. XXX | salutabat]

Realia: Theodosius imperatur] Il devrait s'agir de Théodose 1er

*347-†395, célèbre pour sa piété et son engagement pour la cause duchristianisme. OCD 1501b-1502b; DNP 12/1, col. 341-345. |

Page 29: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

65La vie de Sainte Euphrosyne

Or, pendant que son père séjournait au monastère, la140jeune fille dit à un serviteur qui avait sa confiance: «Vadans l'église que l'empereur Théodose a construite en unlieu très vénérable, cherche-moi un serviteur de Dieu etprésente-le-moi parce que j'ai quelque chose à luidemander.»145

Or Dieu accordant tout salut aux hommes, on trouvalà même un vieillard, serviteur du Dieu, priant avec unetrès grande ferveur dans cette église. Le jeune esclave luifit la demande et le conduisit auprès de la jeune fille.

Et la très chaste jeune fille le vit, le salua et lui dit:150

salua] Nous suivons la version de la BmR et de la BmV, salutauit; surce problème, cf. Com. gr. II, p. XXX.

Page 30: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

66 Vita Sancte Eufrosine

dixitque ei puella: «Ora pro me, pater boni. » Et, dictocapitello, sederunt in scamno, et dixit (4) senecae: « Ego,pater, habeo patrem cristianissimum uirum in hoc seculum 145habundante, (5) et habuit mulierem unde ego procreata sumet distinauit dare mihi mari-(6)-tum coniugem et tradere meiudici tenebrarum istius seculi, et non est mea uoluntas (7)

corrupcione maculare corpus meum ... et ... contradicerepatri meo ... . (8) Et quid faciam ignoro et totam noctem 150istam uigilaui, rogans Dominum ut reuelare mihidig-(9)-netur quid facere debeam ut de inferno liberetanimam meam. Pro hoc transmisi (10) rogans te ut uisitisancillam tuam et dicas mihi uerbum salutis et

Apparatus criticus: dixitque: BuM, BmR et dixit BmV || ei: om. BmR,BmV || puella: BuM, BmR, om. BmV || boni: bone BmR, BmV || capitello: BuM,BmV capitulo BmR || senecae: seni BmR, BmV || Ego pater: BuM, BmR Pater,ego BmV || patrem: BuM, BmV genitorem BmR || seculum: seculo BmR, BmV ||habundante: abundantem BmR, habundantem BmV || unde: BuM, BmR de quaBmV || distinauit: ego distina (ras.) BuM destinauit BmR, BmV || dare mihi:BuM, BmR me dare BmV || maritum coniugem: coniugem BmR coniugio BmV|| et non: et quia non BmR || mea uoluntas: BuM, BmR mee uoluntatis BmV ||maculare: BuM, BmR maculari BmV || meum: (post meum ras.) BuM, BmV tuscis domine BmR || et: (post et ras.) BuM, BmR sed BmV || patri meo: BuM,BmV patrem meum BmR || meo: (post meo ras.) BuM, meo timeo BmR, BmV|| totam: BuM, BmR per totam BmV || noctem istam: istam noctem BmR, BmV|| dignetur: dignaretur BmR, BmV || ut…meam: BuM, BmR, om. BmV || Prohoc: ut uidet. (ras.) BuM, BmR Propter hoc BmV || uisitis: uisites BmRuisitares BmV || dicas: BuM, BmR dicens BmV ||

Correctiones: boni] bone corr | dicto capitello] facta oratione corrsenecae] puella seni corr | distinauit] destinauit et -uit suprascripsit corrcorrupcione] hac corrupcione corr | et] ras. sed timeo suprascripsit corr | Prohoc] propter hoc corr | uisitis] uisites corr uenires ad suprascripsit corr

imparfait au lieu du parfait - cf. les leçons BmR et BmV -, Com. gr. II, p.XXX |

boni] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | senecae] sur seneca"vieillard", cf. Lexique II p. XXX | in…seculum] in-UBI + acc., Com. gr. II,p. XXX | habundante] sur le problème de l'aspiration, cf. Com. gr. II, p. XXX;chute du -m, Com. gr. II, p. XXX | de…liberet] gr.: sur liberare de au lieu delat. cl. liberare + abl. / ab, ex + abl, - (MENGE 2000: § 366,2 - cf. Com. gr. II,p. XXX | Pro hoc] pro au lieu de propter, Com. gr. II, p. XXX | uisitis] ēinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX; non respect de la concordance destemps | dicas] non respect de la concordance des temps |

Page 31: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

67La vie de Sainte Euphrosyne

«Prie pour moi, mon bon père.» Et après avoir récité lespremiers versets d'un psaume, ils s'assirent sur un banc etelle dit au vieillard: «Moi, mon père, j'ai un père qui est unhomme très chrétien et qui vit, aisé, dans le siècle; il avaitune épouse qui m'a mise au monde; il a décidé de m'unir à155un mari et de me livrer au juge des ténèbres de ce siècle.Je ne veux pas souiller mon corps par la corruption, maisje crains de contredire mon père. Je ne sais quoi faire etj'ai veillé toute cette nuit demandant au Seigneur qu'ildaigne me révéler ce que je dois faire pour qu'il libère mon160âme de l'enfer. C'est pour cette raison que je t'ai mandé ente priant de rendre visite à ta servante et de me dire uneparole de salut et de consolation. Mais je te demande, mon

m'unir…mari] littéralement: de me donner un mari comme époux; dansla formlation pléonastique en latin - maritum, coniugem - le premier motpourrait être une glose expliquant le second. | mais…père] Le texte de la BuMétant corrompu, nous suivons les versions de la BmR et de la BmV qui fontdépendre contradicere d'un timeo.

Page 32: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

68 Vita Sancte Eufrosine

consolationis. Sed rogo te, (11) pater, ut pro aeternam 155retribucionem, dum de Deo esses missus ad me, da mihiconsilium quid (12) debiam facere . »

ASS § 8;

B. p. 31Dixitque ei seruos Dei: « Sic precoepit Dominus

dicens : Si quis non demittit (13) patrem aut matrem et 160filius et renunciat propriae anime, non potest essediscipulus (14) meus.

Ego quid tibi habeo dicere, filia, super hoc quodprecepit Dominus? Tamen, si pot-(15)-es sustineretemptationis inimici, dimitte omnia et fuge seculo, quia res 165

Apparatus criticus: aeternam retribucionem: eterna retributione BmR,BmV || de: a BmR, BmV || esses: ut. uidet. BuM es BmR, BmV || missus ad me:BuM, BmR mihi missus BmV || da: des BmR, BmV || quid: p. c. qid a. c. BuMquid BmR, BmV || debiam: debeam BmR, BmV || seruos: seruus BmR, BmV ||Sic precoepit Dominus: Deus sic precepit BmR, BmV || demittit: dimittit BmR,BmV || aut: et BmR, BmV || filius: filios BmR, BmV || et: BuM, BmV et nonBmR || anime: BuM, BmR uoluntati BmV || esse discipulus meus: meus essediscipulus BmR, BmV || habeo dicere: BuM, BmR dicere debeo BmV || hoc:BuM, BmR, om. BmV || temptationis: temptaciones BmR, BmV || dimitteomnia: BuM, BmR omnia dimitte BmV || seculo: seculum BmR, BmV ||

Correctiones: Sed…156 facere] del. ut uidet. corr | debiam] debeamcorr | seruos] seruus corr | demittit] dimittit corr | filius] filios corrtemptationis] temptationes corr | seculo] seculum corr

Apparatus biblicus: Si quis ... discipulus meus] Luc 14 : 26: si quisuenit ad me et non odit patrem suum et matrem et uxorem et filios et fratres etsorores adhuc autem et animam suam non potest esse meus discipulus.

Apparatus grammaticus et lexicographicus: pro…retribucionem]pro + acc., Com. gr. II, p. XXX | dum] dum causal, Com. gr. II, p. XXX | deDeo] de introduit le complément d'agent, Com. gr. II, p. XXX | rogo ... ut ...da] anacoluthe; on attendrait des - cf. les leçons BmR et BmV - Com. gr. II, p.XXX | debiam] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | seruos] uu > uo, Com.gr. II, p. XXX | precoepit] sur la graphie <oe> pour ẹ, cf. Com. gr. II, p. XXX| demittit] ī inaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | filius] ō final > u, Com. gr.II, p. XXX | habeo dicere] sur le futur périphrastique, cf. Com. gr. II, p.XXX | temptationis] ē inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | seculo] casrégime en -o, Com. gr. II, p. XXX |

Realia: dimitte…169 cogita»] Sur l'anachorétisme, cf. (BOWERSOCK

et alii 2000: 298a); cf. également (KLEINBERG 2005, 139): «L'ascète estquelqu'un dans la vie duquel s'est opéré un tournant. ... A l'âge de dix-huit ans,

Page 33: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

69La vie de Sainte Euphrosyne

père, au nom de la récompense de l'éternité, puisque tu esenvoyé auprès de moi par Dieu, conseille-moi sur ce que165je dois faire.»

§8 Le serviteur de Dieu lui dit: «Voici lescommandements du Seigneur: ‘Si on ne quitte pas sonpère, sa mère et ses fils et qu'on ne renonce pas à sa propre170âme, on ne peut pas être mon disciple.’

Quant à moi, qu'ai-je à te dire, ma fille, au sujet descommandements du Seigneur? Cependant, si tu peuxrésister aux tentations de l'Ennemi, abandonne tout et fuisle siècle parce que les richesses de ton père, puisque tu dis175

Page 34: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

70 Vita Sancte Eufrosine

patris (16) tui, dum dicis quia uir bonus est, inuenientheredis multus, pauperis, ecclesiis, mo-(17)-nasteria,exsenedocia et reliquam piam dispensationem. Et ubi uoletpater tuus di-(18)-mittit suam. Tu autem pro salutem animetuae cogita.» 170

Dixitque ei puella: « Credom in (19) Deo meo et in tuas

Apparatus criticus: tui: BuM, BmV, om. BmR || tui dum: BuM, BmRtui seculares sunt dum BmV || uir bonus: BuM, BmV bonus uir BmR ||inuenient: inueniet BmR inuenies BmV || heredis: heredes BmR, BmV || multus:multos BmR, BmV || pauperis: pauperes BmR, BmV || ecclesiis: ecclesias BmR,BmV || exsenedocia: xenedochia BmR et scenodochia BmV || reliquam: BuM,BmV relinquet BmR || uolet: uoluerit BmR, BmV || dimittit: dimittet BmR, BmV|| suam: ut uidet. (ras) BuM sua BmR suas causas BmV suam BOUCHERIE || pro:ut uidet. (ras.) BuM pro BmR, BmV || salutem: ut uidet. (ras.) BuM saluteBmR, BmV || ei: BuM, BmR illi BmV || Credom: ut uidet. BuM Credo BmR,BmV || Deo meo: BuM, BmV Deum meum BmR || in2: BuM, BmV, om. BmR ||tuas orationes: BuM, BmR tuis orationibus BmV ||

Correctiones: dum dicis] del. et suprascripsit ut tu dicis corr | heredis]heredes corr | multus] multos corr | uolet] uoluerit corr | suam] sua corr | pro]de corr | salutem] salute corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: dum] dum causal,Com. gr. II, p. XXX | quia] complétive dépendant d'un verbum dicendiintroduite par quia, Com. gr. II, p. XXX | heredis] ē inaccentué > i, Com. gr.II, p. XXX | multus] ō final > u, Com. gr. II, p. XXX | pauperis] ē inaccentué> i, Com. gr. II, p. XXX | exsenedocia] e prosthétique, Com. gr. II, p.; sur lagraphie <xs>, cf. Com. gr. II, p. XXX | pro salutem] pro + accusatif, Com. gr.II, p. XXX; sur pro = de sous l'influence du grec , cf. Com. gr. II, p. XXX|

raconte Athanase, ... Antoine s'était rendu à l'église où il avait entendu lalecture des propos suivants ...: "Si tu veux être parfait, va, vends ce que tupossèdes, donne-le aux pauvres, et tu auras un trésor dans le ciel" (MatthieuXIX, 21-22). ... Il quitta aussitôt l'église, distribua ses terres aux gens duvillage, vendit ses biens meubles et donna l'argent qu'il en reçut aux pauvres.Il ne laissa qu'une somme modeste pour sa petite soeur ... . Une autre fois, ilentra dans l'église et entendit un autre verset de l'Evangile selon Matthieu: "Nevous inquiétez donc pas du lendemain" (Matthieu VI, 34). Antoine sortit,distribua aussi aux pauvres le peu d'argent qu'il avait gardé pour sa soeur, laconfia aux bons soins de "vertueuses vierges" pour qu'elles l'élevassent en tantque vierge et il commença à vivre en ascète en dehors de sa demeure, auxconfins du village.» |

Page 35: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

71La vie de Sainte Euphrosyne

que c'est un homme de bien, trouveront de nombreuxhéritiers, des pauvres, des églises, des monastères, deshospices et les autres bonnes oeuvres. Ton père laisserason bien où il voudra. Quant à toi, réfléchis sur le salut deton âme!»180

La jeune fille lui dit : «Je crois en mon Dieu et en tes

Page 36: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

72 Vita Sancte Eufrosine

orationes. Certi habeo cum suo adiutorio saluare animammeam. »

(20) Dixit illi sinex: « Istas condicionis non debeanttardare, quia inimicus impedimen-(21)-ta et recogitacionis 175facit. »

Dixitque ei puella: « Pro hoc te rogaui uenire ad me ut(22) impleas desiderium anime meae.»

Et surrexit senex et dixit capitellum et (23) tenensforfecim totundit illam, induensque relegiositatis 180uestimenta orauit (24) super eam dicens: «Deus qui saluosfacit omnes sibi placentes, ipsi custodiat te de inimi-(25)-cohumani generis.»

Apparatus criticus: Certi: Certare BmR Quia certare BmV || suoadiutorio: BuM, BmR Dei adiutorio BmV || saluare…meam: BuM, BmR, om.BmV || sinex: senex BmR, BmV || Istas: BuM, BmR Iste BmV || condicionis:conditiones BmR, BmV || debeant: ut uidet. (ras) BuM habes BmR debent BmV|| tardare: BuM, BmR tardari BmV || impedimenta: BuM, BmR inpediri BmV ||recogitacionis: recogitaciones BmR cogitationes BmV || Dixitque: Et dixitquefort. (ras.) BuM Et dixit BmR, BmV || ei: BuM, BmR, om. BmV || puella: BuM,BmR Sancta Eufrosina BmV || Pro: BuM, BmR Propter BmV || capitellum:BuM, BmV capitulum BmR || forfecim: forcipem BmR, BmV || totundit:totondit BmR, BmV || ipsi: ipse BmR, om. BmV || custodiat te: BuM, BmV tecustodiat BmR ||

Correctiones: Certi] Quia certe corr | suo] eius corr | sinex] senex utuidet. corr | Istas] Iste corr | condicionis] condiciones corr | debeant] ut uidet.(ras) debent corr | recogitacionis] recogitationes corr | facit] sepe facit corrforfecim] forficem corr | totundit] tutundit corr | ipsi] ipse corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: cum…adiutorio] cuminstrumental, Com. gr. II, p. XXX | sinex] sur le passage, très rare, de ĕaccentué > i, cf. (VIELLIARD 1927: 4-5) | Istas] sur l'accusatif pl. f. - istas -marquant le sujet, cf. Com. gr. II, p. XXX | condicionis] ē inaccentué > i,Com. gr. II, p. XXX | recogitacionis] ē inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX |Pro hoc] pro = propter, Com. gr. II, p. XXX | rogaui uenire] infinitif de butaprès rogare, Com. gr. II, p. XXX | forfecim] ĭ inaccentué > e, Com. gr. II, p.XXX; ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | totundit] ŏ > u (VIELLIARD

1927: 12-13) | relegiositatis] ĭ inaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | supeream] sur super = pro, "pour", cf. Com. gr. II, p. XXX | ipsi] ĕ inaccentué > i,Com. gr. II, p. XXX | custodiat…de] sur custodire de au lieu de lat. cl.custodire ab, cf. Com. gr. II, p. XXX |

Page 37: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

73La vie de Sainte Euphrosyne

prières. Je lutterai avec son aide pour le salut de monâme.»

Le vieillard lui dit: «Tu ne devrais pas tarder àaccomplir ces bonnes intentions parce que l'Ennemi dresse185des obstacles et pousse les hommes à changer d'avis.»

Et la jeune fille lui dit: «C'est pour cette raison que jet'ai demandé de venir auprès de moi pour que tuaccomplisses le désir de mon âme.»

Et le vieillard se leva, récita un verset et, tenant des190ciseaux, la tonsura; en l'habillant des vêtements religieux,il pria pour elle en disant: «Que Dieu lui-même qui sauvetous ceux qui lui plaisent te protège de l'Ennemi du genrehumain.»

lutterai] Le texte de la BuM nous paraissant corrompu - Certi habeo -,nous avons suivi la version présentée par la BmR - Certare habeo - ; cf.également ASS FEB II 538F: quia laborare habeo pro anima mea.

Page 38: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

74 Vita Sancte Eufrosine

Et dimisit illam senex et ambolauit in monasterio suo.185

ASS § 9

B. p. 31-32Ipsa autem (26) castissima cogitauit in se ipsam dicens

quia, si ambulauero in monasterio puella-(27)-rum, patermeus querit me et si inuenerit, me habet pro meo sponsum,dum potens est, (28) trahit me de monasterio. Verumtamenmuto me sicut eunuchus, nimine cognuscenti, (29) et intro 190

Apparatus criticus: ambolauit: ambulauit BmR, BmV || in: BuM, BmRad BmV || monasterio: monasterium BmR, BmV || suo: om. BmR suum BmV ||castissima: BuM, BmR, om. BmV || ipsam: ipsa BmR, om. BmV || in: BuM,BmR ad BmV || monasterio: monasterium BmR, BmV || querit: queret BmR,BmV || si inuenerit: inuentam BmR inueniet me BmV || me habet pro meosponsum, dum potens est, trahit me de monasterio: iubebit pro meo sponsotrahere de monasterio BmR et dum potens est trahet me de monasterio proptermeum sponsum BmV || Verumtamen: BuM, BmR Verumptamen BmV || muto:BuM, BmR mutabo BmV || nimine cognuscenti: nemine cognoscente BmR, om.BmV || intro: BuM, BmR introibo BmV ||

Correctiones: ambolauit] ambulauit corr reuersus est suprascripsitcorr | querit] queret corr | pro meo] propter meum corr | potens est, trahit me]poterit me trahere corr | nimine] nemine corr | cognuscenti] cognoscente corrintro] intrabo corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: ambolauit] ŭinaccentué > o, Com. gr. II, p. XXX | in monasterio] in-QUO + abl. ou casrégime en -o, Com. gr. II, p. XXX | Ipsa] ipse à valeur emphatique - illa enlat. cl. -, Com. gr. II, p. XXX | in…ipsam] in-UBI + acc., Com. gr. II, p. XXX| quia] complétive dépendant d'un verbum dicendi introduite par quia, Com.gr. II, p. XXX | in monasterio] in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr.II, p. XXX | querit] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | pro…sponsum]pro + accusatif, Com. gr. II, p. XXX | dum] dum causal, Com. gr. II, p. XXX| trahit] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | trahit…de] sur de remplaçantex, cf. Com. gr. II, p. XXX | nimine] ē accentué > i, Com. gr. II, p. XXX |cognuscenti] ō > u, Com. gr. II, p.; ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: Ipsa] 2.2 Monachoparthenia §9-§11: II XXX; 2.2.1.Eufrosine-Ismaracdus §9-§10 II XXX. |

Realia: muto…192 uirile] Sur le thème de la monachoparthénie dansla littérature hagiographique de l'antiquité tardive et du moyen-âge, cf.(HOTCHKISS 1996); pour ce thème dans la VSE, cf. (DELCOURT 1958);(ANSON 1974); (PATLAGEAN 1976). |

Page 39: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

75La vie de Sainte Euphrosyne

Le vieillard la quitta et retourna dans son monastère.195

§9 Or cette très chaste jeune fille réfléchit en sedisant : « Si je me rends dans un monastère de jeunesfilles, mon père me cherchera et, s’il m’a trouvée, il meprend pour mon fiancé et, puisqu’il est puissant, il200m’enlèvera du monastère. Cependant, si je me déguise eneunuque, personne ne me reconnaît et j’entre dans un

Si…rends] Le texte de la BuM mélange discours indirect dicens ...quia ... et discours direct si ambulauero in monasterio ... .

Page 40: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

76 Vita Sancte Eufrosine

in monasterio uirorum ubi nulla erit suspectio.Et expoliauit femineum (30) uestimentum et induit

uestimentum uirile et post occubitum solis exiuit de domosua (31) portans quinquaginta solidus, nimine cognuscenti.

Et deluculo, uenit pater (32) suus in ciuitate reuertens 195de monasterio et circuibat ecclesias orans.

Et ipsa castissima (33) uenit in monasterio in quo eratipse beatus abbas cum que pater suos festa (fol. 141r) (1)

Apparatus criticus: monasterio: monasterium BmR, BmV || suspectio:suspicio BmR suspitio BmV || Et expoliauit: Expoliauit itaque se BmR Etexpoliauit se BmV || femineum…uestimentum: femineo uestimento BmRfemineis uestibus BmV || induit: induit se BmR, BmV || occubitum: BuM, BmRoccasum BmV || portans: BuM, BmR portans secum BmV || quinquaginta:BuM, BmV quingentos BmR || solidus: solidos BmR, BmV || nimine: nemineBmR, BmV || cognuscenti: cognoscente BmR sciente BmV || deluculo: diluculoBmR, diluculo appropinquante BmV || ciuitate: ciuitatem BmR domum suamBmV || Et ipsa castissima: BuM, BmR Beatissima uero Eufrosina BmV || uenit:BuM, BmV intrat BmR || monasterio: monasterium BmR, BmV || erat…que:om. BmV || beatus abbas: p. c. beatus abbas beatus a. c. BuM beatus abbasBmR || que: quo BmR || pater…caelebrauerat: BuM, BmV fuerat pater ...celebraturus BmR || suos: suus BmR eius BmV ||

Correctiones: solidus] solidos corr | nimine] nemine corrcognuscenti] cognoscente corr | deluculo] diluculo corr | suus] eius corr | ipsacastissima] ipsa autem castissima corr | que] quo corr | suos] suus corr

Apparatus biblicus: expoliauit…uestimentum] 1Sam 19 : 24: etexpoliauit se etiam ipse uestimentis suis et prophetauit cum ceteris coramSamuhel. | post occubitum solis] Gen 28 : 11: cumque venisset ad quendamlocum et vellet in eo requiescere post solis occubitum.

Apparatus grammaticus et lexicographicus: in monasterio]in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX | exiuit de] sur deremplaçant ex, cf. Com. gr. II, p. XXX | solidus] ō final > u, Com. gr. II, p.XXX | nimine] ē accentué > i, Com. gr. II, p. XXX | cognuscenti] ō > u, Com.gr. II, p. XXX; ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | deluculo] ī inaccentué> e, Com. gr. II, p. XXX | in ciuitate] in-QUO + abl., Com. gr. II, p. XXX |reuertens de] sur de remplaçant a/ab, cf. Com. gr. II, p. XXX | ipsa] ipse àvaleur emphatique - illa en lat. cl. -, Com. gr. II, p. XXX | in monasterio]in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX | ipse] ipse à valeuremphatique - ille en lat. cl. -, Com. gr. II, p. XXX | que] ō final > e, Com. gr.II, p. XXX | suos] uu > uo, Com. gr. II, p. XXX |

Page 41: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

77La vie de Sainte Euphrosyne

monastère d'hommes où il n’y aura pas de soupçon.»Et elle enleva ses vêtements de femme, mit des

vêtements d’homme et après le coucher du soleil sortit de205sa maison emportant cinquante pièces d'argent sans quepersonne ne s'en aperçût.

Au matin, son père vint dans la ville revenant dumonastère et il fit le tour des églises en priant.

Cette jeune fille très chaste vint dans le monastère210dans lequel se trouvait le bienheureux abbé avec lequel

Page 42: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

78 Vita Sancte Eufrosine

caelebrauerat et dixit ostiario: «Nuncia domno abbati quiaeunuchus aliquis de palatio oc-(2)-currere tibi uolit. » 200

Et intrans ustiarius dixit abbati.Et ordinauit abbas introducere illum; et saluta-(3)-uit

abbatem, et, dicto capitello, sederunt.Dixitque abbas: «Unde uenis, uenerantissimi uir ?»

Et respondit (4) illa: "Ego, pater, de palatio sum et cogitaui 205liberare me de potestate istius seculi. Seruire Deo uolo, etciui-(5)-tas ubi commoratur imperatur non habet loco

Apparatus criticus: ostiario: hostiario BmR ad hostiarium BmV ||aliquis de palatio: BuM, BmR uenit de palatio BmV || occurrere tibi uolit:occurrere sibi uult BmR et uult cum illo loqui BmV || ustiarius: hostiarius BmR,BmV || Et ordinauit abbas: BuM, BmR Abbasque iussit BmV || et salutauit: etingressus salutauit BmR salutauitque BmV || abbatem: BuM, BmR illum BmV ||capitello: BuM, BmV capitulo BmR || Dixitque: BuM, BmR Dixit autem BmV ||uenis: post uenis ras. BuM uenis ad nos BmR, BmV || uenerantissimi:uenerantissime BmR, BmV || illa: BuM, BmR sancta uirgo BmV || Ego: BuM,BmR Ecce BmV || pater de palatio sum: BuM, BmR de palatio sum, pater BmV|| et: BuM, BmR sed BmV || commoratur: BuM, BmR commoror BmV ||imperatur: imperator BmR, om. BmV || loco: locum BmR, BmV ||

Correctiones: aliquis] quidam corr | occurrere] uenit corr | tibi uolit]uolet corr uolens loqui uobiscum suprascripsit corr | ustiarius] ostiarius corrdixit] nuntiauit corr | ordinauit] praecepit corr | et salutauit] et intranssalutauit corr | uenerantissimi] uenerantissime corr | uolo] uolens corr | et] sedcorr | imperatur] imperator corr | loco] locum corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: domno] formesyncopée domnus, Com. gr. II, p. XXX | quia] complétive dépendant d'unverbum dicendi introduite par quia, Com. gr. II, p. XXX | quia…uolit]anacoluthe: mélange du dicours direct et indirect, cf. Com. gr. II, p. XXX |uolit] sur la morphologie de uelle, cf. Com. gr. II, p. XXX | ustiarius] ō initial> u, Com. gr. II, p. XXX | uenerantissimi] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p.XXX | illa] ille anaphorique, Com. gr. II, p. XXX | liberare…de] sur liberarede au lieu de lat. cl. liberare + abl. / ex abl, cf. Com. gr. II, p. XXX |imperatur] ŏ final > u, Com. gr. II, p. XXX | loco] cas régime en -o, Com. gr.II, p. XXX |

Realia: eunuchus…palatio] Sur la place importante des eunuchi depalatio dans la société de l'antiquité tardive - 1. Furebat ergo imperator iamnon in domesticos tantum, sed in omnes; et primam omnium filiam Valeriamconiugemque Priscam sacrificio pollui coegit. 2 Potentissimi quondameunuchi necati, per quos palatium et ipse ante constabat; Lact. Mort 15 - cf.OCD 569a-b; DNP IV col. 256-258. |

Page 43: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

79La vie de Sainte Euphrosyne

son père avait célébré les festivités et dit au portier : «Annonce au seigneur abbé: ‘un eunuque du palais veut terencontrer.’»

Le portier porta le message à l'abbé.215Et l'abbé ordonna de l'introduire. Il salua l'abbé et

après avoir récité les premiers versets d'un psaume, ilss'assirent.

L'abbé dit: «D'où viens-tu, homme très vénérable ? »Elle répondit: «Je suis du palais, mon père, et je me suis220efforcé de me libérer du pouvoir de ce siècle. Je veuxservir Dieu, et la ville où demeure l'empereur n'a pas

Annonce] Le texte de la BuM mélange discours indirect Nuncia ... quia... et discours direct ... Eunuchus ... occurrere tibi volit. | efforcé] Nous faisonsl'accord au masculin puisqu'Euphrosyne se présente à l'abbé comme un jeunehomme.

Page 44: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

80 Vita Sancte Eufrosine

quietudinis. Audiui autem pro monasterio uestro multa (6)

bona et ueni consistere uobiscum, si iubis me suscipere.Habeo res multas et, se saluaueris animam meam, (7) in isto 210loco offero omnia.»

ASS § 10

B. p. 32-33Dixit illi abbas: «Bene uenisti, fili. Ecce monasterium

nostrum, impleatur uoluntas tua.»(8) Et interrogauit illum abbas nomen suum. Et illi 215

dixit: « Ismaracdus habeo nomen. » Dixitque illi abbas: «Dum (9) iuuenis es, solus non potes consistere; oportet teunum senecim accipere magistrum ut te doceat omnem (10)

ordinem monasticum.»Dixitque illi ad abbatem: «Quomodo iusseris, sic 220

facio. »Et offerens quingentos solidos (11) ad abbatem, rogabat

illum suscipere et dispensare.

Apparatus criticus: pro: de BmR, BmV || iubis: iubes BmR, BmV || me:BuM, BmR, om. BmV || res multas: BuM, BmR multas res BmV || se: si BmR,BmV || in…loco: BuM, BmR ad istum locum BmV || illum: BuM, BmR illamBmV || nomen suum: BuM, BmR, Quo uocaris nomine BmV || Et illi dixit: Etille dixit BmR Sancta uirgo respondit BmV || Ismaracdus: Smaragdus BmR,BmV || potes: ras. post potes BuM potes BmR, BmV potes BOUCHERIE || teunum senecim accipere magistrum: te accipere unum senem magistrum BmR,BmV || ut: BuM, BmR qui BmV || te doceat: BuM, BmV doceat te BmR ||omnem…ordinem: BuM, BmV ad omnem ordinem BmR || illi: ille BmR illaBmV || sic: hoc BmR, om. BmV || facio: BuM, BmR faciam BmV || offerens:BuM, BmV afferens BmR || ad abbatem: abbati BmR, BmV ||

Correctiones: pro] de corr | consistere uobiscum] ad uos roganshabitare corr | iubis] iubetis corr | multas] multas que corr | et…meam] del.corr | se] si corr | Dixit] et dixit corr | illi] illa corr | Ismaracdus] Smaracduscorr | habeo nomen] uocor corr | Dum] quia corr | senecim] senecem corrsenem suprascripsit corr | te] tibi corr | Dixitque illi] et illa respondit ut uidet.corr | iusseris] iusseris pater corr | ad abbatem] abbati corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: pro monasterio] surpro = de sous l'influence du grec , cf. Com. gr. II, p. XXX | ueniconsistere] infinitif de but après des verbes de mouvement, Com. gr. II, p.XXX | iubis] ē inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | se] sur cl. si > se, cf.Com. gr. II, p. XXX | illi] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | Ismaracdus]i prosthétique, Com. gr. II, p. XXX | senecim] réfection de senex, senis surun radical senec-, cf. (GAFFIOT 2000: 1441c); ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p.XXX | illi] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | facio] sur le praesens profuturo, cf. Com. gr. II, p. XXX |

Page 45: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

81La vie de Sainte Euphrosyne

d'endroit où règne la tranquillité. Or j'ai entendu beaucoupde bien au sujet de votre monastère et je viens habiter avecvous si tu ordonnes de m'accueillir. J'ai beaucoup de biens225et, si tu sauves mon âme, j'offre tout à ce lieu.»

§10 L'abbé lui dit: «Tu es le bienvenu, mon fils!Voici notre monastère: que ta volonté soit exaucée.»

Et l'abbé lui demanda son nom. Il dit: «Mon nom est230Smaragde.» L'abbé lui dit: «Tant que tu es jeune, tu nepeux pas demeurer seul; il convient que tu reçoives unmaître plus âgé pour qu'il t'enseigne toutes les règles dumonastère.»

Il dit à l'abbé: «Je ferai comme tu l'as ordonné.»235En offrant à l'abbé cinq cents pièces d'or, il le priait de

les prendre et de les répartir.

L'abbé] Traduction comparée avec celle de (ILLIESCU & SLUSANSKI

1991: 274-275).

Page 46: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

82 Vita Sancte Eufrosine

Dixitque abas ad monachum, sapientissimo seruo Dei(12) nomen Agapio: «Suscipe istum iuuenem, et sicut filium 225tibi eum commendo. Doce illum omnem salutem sicut (13)

pater bonus; et sic certum preparare illum ut, si potest fieri,superit magistrum. »

Et congregatis omnibus fra-(14)-tribus, fixis genibus,orauerunt pro constancia Ismaracdo. 230

ASS § 11 Dum autem erat decorus in corpore, quomodo autemB. p. 33 (15) intrabat in refecturio aut in ecclesia, multos fecit

Apparatus criticus: abas: abbas BmR, BmV || ad monachum: monachoBmR, BmV || nomen: nomine BmR, BmV || Agapio: BuM, BmR Agapito BmV ||eum: BuM, BmV, om. BmR || omnem salutem: BuM, BmR omnem salutis uiamBmV || pater: BuM, BmR pastor BmV || et sic certum: et sic certa BmR, om.BmV || preparare: BuM, BmR prepara BmV || superit: superet BmR, BmV || Et:BuM, BmR Tunc BmV || orauerunt: BuM, BmR orabant BmV || Ismaracdo:Smaragdi BmR, BmV || Dum: om. BmR, BmV || in corpore: BuM, BmR corporeBmV || quomodo autem: dum autem BmR et quando BmV || refecturio:refectorium BmR, BmV || ecclesia: ecclesiam BmR, BmV || multos fecitinimicos scandalum: multis fecit inimicus scandala BmR multum scandalumfaciebat inimicus BmV ||

Correctiones: abas] abbas corr | ad monachum sapientissimo] del. etsuprascripsit cuidam monacho corr | nomen] nomine corr | et…magistrum]del. ut uidet. corr | superit] superet corr | pro…Ismaracdo] ut Deus illiconstantiam tribueret perseuerandi corr | Ismaracdo] Smaracdo corr | Dumautem erat decorus in corpore] Erat autem decorus aspectu et pulchra faciecorr | quomodo] quando corr | refecturio] refecturium corr | multos fecitinimicos scandalum in anima pro furma eius] multi scandalum paciebanturinstigante inimico de eo corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: ad monachumsapientissimo seruo Dei] probablement anacoluthe: ad monachum,sapientissimum seruum ... scil. ou monacho, sapientissimo seruuo ..., cf.Com. gr. II, p. XXX | nomen] nominativus/accusativus pro ablativo, cf.Com. gr. II, p. XXX | superit] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX |constancia Ismaracdo] i prosthétique, Com. gr. II, p. XXX; sur les substitutsdu génitif, cf. Com. gr. II, p. XXX | Dum] dum causal, Com. gr. II, p. XXX |decorus in] sur decorus in +Abl., cf. Com. gr. II, p. XXX | quomodo] quand,lorsque, cf. Lexique II et Com. gr. II, p. XXX | in refecturio] in-QUO + abl.ou cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX; ō accentué > u, Com. gr. II, p.XXX | in ecclesia] in-QUO + abl., Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: Dum] 2.2.2 Scandalum §11 II XXX. |

Page 47: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

83La vie de Sainte Euphrosyne

Et l'abbé dit à un moine, un très sage serviteur de Dieudu nom de Agapius: «Prends ce jeune homme, je te lerecommande comme un fils. Enseigne-lui toute la voie du240salut comme un bon père. Efforce-toi de le préparer detelle sorte que, dans la mesure du possible, il dépasse sonmaître.»

Et après avoir rassemblé tous les frères, ils prièrent àgenoux pour la constance de Smaragde.245

§11 Mais comme il était attrayant de sa personne, àchaque fois qu'il entrait au réfectoire ou à l'église,l'Ennemi scandalisa de nombreux moines dans leur âme àcause de sa beauté, et les moines se levèrent vociférant250

Efforce-toi] Le texte de BuM - et sic certum preparare ... - estprobablement corrompu; pour la traduction, nous avons suivi la version de laBmR: et sic certa preparare ... . | Mais] Traduction comparée avec celle de(ILLIESCU & SLUSANSKI 1991: 275). | l'Ennemi…beauté] Nous avons tenté desuivre dans la mesure du possible le texte donné par le ms. BuM bien qu'unecomparaison avec les versions BmR et BmV - multis fecit inimicus scandala;multum scandalum faciebat inimicus - semble indiquer qu'il est corrompu.

Page 48: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

84 Vita Sancte Eufrosine

inimicos scandalum in anima pro furma eius, etsurrexerunt (16) monachi clamantes contra abbatem pro 235quid talem hominem suscepit in monasterium unde animasscanda-(17)-lizentur.

Audiens haec, abbas adduxit Ismaracdo dixitque ei: «Fili, dum tibi formam talem dedit Dominus, (18) et aliquisde fratribus inimicus scandalum in te generat, uolo ut una 240

Apparatus criticus: in anima: immania BmR in animas fratrum BmV|| pro furma: pro forma BmR propter formam BmV || et: BuM, BmR Tunc BmV|| pro quid: Ut quid BmR Ut quod BmV || suscepit: suscepisti BmR, BmV || inmonasterium: BuM, BmR in monasterio BmV || unde: BuM, BmR ut BmV ||animas scandalizentur: anime scandalizantur BmR animas nostras scandalizetBmV || Ismaracdo: Smaragdum BmR Zmaragdum BmV || Fili: BuM, BmR, om.BmV || tibi: ante Dominus transp. BmR, ante Deus transp. BmV || Dominus:BuM, BmR Deus BmV || et: BuM, BmR ut BmV || aliquis de: aliquibus deBmR, om. BmV || in te: BuM, BmR, om. BmV || generat: BuM, BmR generaretBmV || ut: BuM, BmR, om. BmV || una cella: in una cella BmR, BmV,BOUCHERIE ||

Correctiones: surrexerunt] uenientes corr | clamantes contra abbatem]dixerunt abbati corr | pro quid talem hominem suscepit in monasterium undeanimas scandalizentur] multi scandalizantur patres de filio Smaragdo propulchre forme eius ut uidet. corr | Ismaracdo] Smaracdum corr | dum tibiformam talem dedit Dominus] dum pulchram formam dedit tibi Dominuscorr | aliquis] aliqui corr | inimicus scandalum in te generat] in tescandalixantur corr | una cella] in una cella corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: inimicos] ŭinaccentué > o, Com. gr. II, p. XXX | pro furma] pro = propter, Com. gr. II,p. XXX; ō accentué > u, Com. gr. II, p. XXX | suscepit] emploi de l'indicatifdans l'interrogation indirecte, Com. gr. II, p. XXX | animas] sur l'accusatif f.pl. - animas - marquant le sujet, cf. Com. gr. II, p. XXX | Ismaracdo] iprosthétique, Com. gr. II, p.; cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX | dum]dum causal, Com. gr. II, p. XXX | aliquis] sur le datif pl. aliquis au lieu delat. cl. aliquibus, cf. Com. gr. II, p. XXX |

Realia: scandalum…furma] Sur l'attitude ambivalente à l'égard deseunuques dans la société antique, cf. DNP IV col. 257: Als »effeminierteMänner«, die die soziale Norm der Differenzierung der Geschlechterrollennicht erfüllen konnten, wurden sie einerseits in der griech.-röm. Ant. stetsabgelehnt, andererseits aber zuweilen gerade wegen ihrer androgynenWesenszüge als »Lustknaben« begehrt ... . |

Page 49: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

85La vie de Sainte Euphrosyne

contre l'abbé, demandant pourquoi il a accueilli aumonastère un tel homme dont les âmes sont scandalisées.»

Entendant ces propos, l'abbé fit venir Smaragde et luidit: «Mon fils, puisque le Seigneur t'a donné une tellebeauté et que chez quelques-uns parmi les frères l'Ennemi255provoque un scandale contre toi, je veux que tu te retires

Page 50: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

86 Vita Sancte Eufrosine

cella retrudas te et solitariam uitam agas, (19) et forasustium per fenestram magister tuos doceat te omniasalubria.» Quod ita et fecit.

Et erat in retrucio-(20)-nem, in ieiunium et adflictionemet lacrimis nocte ac die, incessabiliter laudans et rogans 245Dominum ut magis-(21)-ter suos miraret in suaconuersatione.

ASS § 12 Dum autem pater suos reuersus est in domum suam,B. p. 33-35 querens filiam et non in-(22)-ueniens, coepit lagmentare et 250

tribulatus esse ualde.Et interrogabat familiam suam quideuenisset fil-(23)-ia

Apparatus criticus: retrudas: BuM, BmV recludas BmR || agas: BuM,BmR ducas BmV || ustium: hostium BmR, BmV || tuos: tuus BmR, BmV || et:BuM, BmR, om. BmV || retrucionem: reclusione BmR retrusione BmV ||ieiunium: ieiunio BmR, BmV || et: BuM, BmR in BmV || adflictionem:afflictione BmR, BmV || Dominum: BuM, BmV Deum BmR || ut: ita ut BmR,BmV || suos: suus BmR, BmV || miraret: miraretur BmR, BmV || suos: suusBmR, BmV || est: esset BmR, BmV || lagmentare: lamentari BmR lamentareBmV || tribulatus esse: tribulari BmR, BmV || interrogabat: BuM, BmRinterrogauit BmV || familiam suam: BuM, BmV omnes de filia sua BmR ||quideuenisset: Quid deuenit BmR quid factum esset BmV || filia: BuM, BmR defilia BmV ||

Correctiones: tuos] tuus corr | erat in retrucionem, in ieiunium]intrans in cellam erat semper in ieiuniam corr | ut] ita ut corr | suos] suuscorr | miraret] miraretur corr | suos] suus corr | lagmentare] lamentare corrtribulatus esse] tribulatus est corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: foras] sur lapréposition foras, cf. Com. gr. II, p. XXX | ustium] ō accentué > u, Com. gr.II, p. XXX | tuos] uu > uo, Com. gr. II, p. XXX | in1…adflictionem] in-UBI +acc., Com. gr. II, p. XXX | suos] uu > uo, cf. Com. gr. II, p. XXX | miraret]déponent à morphologie active, Com. gr. II, p. XXX; sur mirare in, cf. Com.gr. II, p. XXX | suos] uu > uo, Com. gr. II, p. XXX | tribulatus esse] surl'infinitif présent passif analytique, cf. Com. gr. II, p. XXX |quideuenisset…mea] anacoluthe, mélange du discours direct et indirect,Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: Dum] 2. 3 Dum autem pater suos reuersus est in domumsuam, querens filiam et non inueniens …: Les réactions du père §12-§16 IIXXX; 2.3.1 coepit lagmentare … Audiens haec beatus Pabnupcius modicumrefrigeri uim dolorum tollerans: De la révolte vers l'acceptation §12-§13 IIXXX. |

Page 51: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

87La vie de Sainte Euphrosyne

dans une cellule, que tu mènes une vie solitaire, et quedevant la porte, par la fenêtre, ton maître t'enseigne toutesles choses saines.» Ce qu'il fit en vérité.

Il vivait dans le retirement, le jeûne et l'affliction, les260larmes aux yeux, nuit et jour, louant et priant Dieu sanscesse de sorte que son maître admirait sa conduite de vie.

§12 Lorsque son père revint chez lui, il chercha safille et ne la trouvant pas, il commença à se lamenter et à265être très tourmenté.

Il interrogeait les gens de sa maison « qu'est-ce qui est

qu'est-ce…fille] Le texte latin mélange discours indirect et direct.

Page 52: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

88 Vita Sancte Eufrosine

mea. Ipsi dixerunt ei: «Nocte uidimus illam, postea neparuit. »

Cogitabat pater male dicens in corde suo, in se ipsum: 255(24) «Forsitan sponsus suos rapuit illam.»

Et mandans interrogauit consocrum suum.Audiens autem ipse pater sponso (25) con filio quid

contegit, uenerunt ad patrem puelle laimentantes etdixerunt ad illum: « Quidiuinit filia tua, (26) aut quis seduxit 260illam?»

Statim directi sunt in omnem patriam querere beatampuellam, et non solum naues (27) maris sed et de Nilo fluuiodetenti sunt. Et exquerebantur domi, monasteria, cauernas;

Apparatus criticus: mea: BuM, BmR sua BmV || ne paruit: nusquamcomparuit BmR non comparuit BmV || Cogitabat: Cogitabat igitur BmRCogitauit autem BmV || male dicens in corde suo in se ipsum: dicens in seipso BmR dicens in se BmV || suos: suus BmR, BmV || consocrum: BuM, BmRsocrum BmV || ipse pater sponso con filio: ipse pariter cum filio BmR ipsepater sponsi BmV || contegit: contigit BmR, BmV || uenerunt: BuM, BmR uenitcum filio BmV || laimentantes: ut uidet. BuM lamentantes BmR lamentans BmV|| dixerunt: BuM, BmR dicens BmV || Quidiuinit: Quid deuinit BmR Quiddeuenit BmV || Statim: BuM, BmR Statim autem BmV || directi sunt: BuM,BmR directi sunt nuncii BmV || de Nilo fluuio detenti sunt: de Nilo fluuiodetente sunt BmR, om. BmV || Et exquerebantur domi monasteria cauernas:om. BmR domos, monasteria, cauernas scrutabantur BmV ||

Correctiones: Ipsi] Ipsi autem corr | ne paruit] non conparuit corrCogitabat] cogitauit autem fort. corr | male dicens in corde suo in se ipsum] incorde suo dicens corr | suos] suus corr | ipse pater sponso con filio] ipsesponsus et pater eius corr | Quidiuinit] quid deuenit corr | exquerebantur]exquirebantur corr | cauernas] cauerne corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: Ipsi] sur ipseanaphorique, cf. Com. gr. II, p. XXX | ne] ne employé à la place de non |in2…ipsum] in-UBI + acc., Com. gr. II, p. XXX | suos] uu > uo, Com. gr. II,p. XXX | ipse] ipse en fonction d'article, Com. gr. II, p. XXX | pater sponso]sur les substituts du génitif, cf. Com. gr. II, p. XXX | contegit] ĭ inaccentué> e, Com. gr. II, p. XXX; indicatif dans l'interrogation indirecte, Com. gr.II, p. XXX | uenerunt] constructio ad sensum, cf. (ERNOUT & THOMAS 1964:139§165) | dixerunt] constructio ad sensum, cf. (ERNOUT & THOMAS 1964:139§165) | directi…querere] infinitif de but après un verbe de mouvement,Com. gr. II, p. XXX | de Nilo] sur les substituts du génitif, cf. Com. gr. II, p.XXX | exquerebantur] ī inaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | cauernas] surl'accusatif f. pl. - cauernas - marquant le sujet, cf. Com. gr. II, p. XXX |

Page 53: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

89La vie de Sainte Euphrosyne

arrivé à ma fille ?» Ils lui dirent: «Nous l'avons vue la nuit,puis elle a disparu.»

Son père redoutait le pire se disant en soi-même, au270fond de son coeur: «Peut-être son fiancé l'a enlevée.»

Et il manda le père de son gendre et l'interrogea.Mais lorsque le père du fiancé avec son fils entendit

ce qui s'était passé, ils vinrent tous les deux chez le père dela jeune fille en se lamentant et lui dirent: «Qu'est devenue275ta fille, ou qui l'a séduite?»

Aussitôt on envoya des hommes dans tout le payspour chercher la jeune fille bien heureuse et on fit retenirnon seulement les navires de la mer mais aussi ceux duNil. On cherchait dans les maisons, les monastères et les280

Page 54: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

90 Vita Sancte Eufrosine

et quod quere-(28)-bant non inueniebantur. 265Dum autem omnem locum inquirentes non inuenitur

beatissima ancilla Dei, dispera-(29)-ta pro mortua illamlaimentabant, socer noram, iuuenis spunsam, paterdulcissimam filiam, familie (30) multitudo domnam, hocdicente patre: 270

«O filia mea dulcissima !O lumen oculorum meorum!O mihi consola-(31)-cio animae!Quis meum thesaurum furauit ?Quis meam substanciam rapuit? 275

Apparatus criticus: querebant: querebatur BmR, BmV || inueniebantur:inueniebatur BmR, BmV || omnem locum: BuM, BmV loca BmR || inquirentes:BuM, BmR inquirerent BmV || non: BuM, BmR et non BmV || inuenitur:inueniretur BmR inuenirent BmV || beatissima…Dei: BuM, BmR, om. BmV ||disperata: desperati BmR, BmV || illam laimentabant: illam lamentabant BmRlamentabanur super illam BmV || noram: nurum BmR, BmV || iuuenis: BuM,BmR sponsus BmV || spunsam: sponsam BmR, BmV || familie…domnam:familie multitudo dominam BmR, om. BmV || hoc dicente patre: hec dicentepatre BmR dicens BmV || O: BuM, BmR et BmV || mihi: BuM, BmR, om. BmV ||animae: BuM, BmR anime mee BmV || furauit: furatus est BmR, BmV ||Quis…276 exstinxit: BuM, BmV, om. BmR ||

Correctiones: omnem locum] per omnem locum corr | inquirentes]inquiritur corr | pro] ut corr | noram] nurum corr | hoc dicente patre] etdicebat pater corr | furauit] furatus est corr

Apparatus biblicus: lumen…meorum] Psal. 37 : 11: Cor meumconturbatum est in me, et deseruit me fortitudo mea, et lumen oculorummeorum non est mecum.

Auctores: lumen oculorum meorum] BTL: Hist. Apoll. rec. A, ed. G.SCHMELING, 1988 cap. 45, p. 38: Cum que haec et his similia puella flensdiceret, in amplexu illius ruens Apollonius coepit flere prae gaudio et dicere:"tu es filia mea Tarsia, tu es spes mea unica, tu es lumen oculorum meorum,conscius que flens per quattuordecim annos matrem tuam lugeo. |

Apparatus grammaticus et lexicographicus: inueniebantur] lepluriel erroné - cf. les leçons BmR, BmV - pourrait s'expliquer par l'influencede querebant | inquirentes] participium pro uerbo finito, Com. gr. II, p. XXX| laimentabant] déponent à morphologie active, Com. gr. II, p. XXX |domnam] forme syncopée domna, Com. gr. II, p. XXX | furauit] déponent àmorphologie active, Com. gr. II, p. XXX |

Page 55: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

91La vie de Sainte Euphrosyne

grottes; et ce qu'ils cherchaient, ils ne le trouvaient pas.Mais comme on ne trouvait pas la bienheureuse

servante de Dieu alors qu'on la cherchait partout,désespérés, ils la pleuraient comme une morte, lebeau-père pleurant sa bru, le jeune homme sa fiancée, le285père sa très douce fille, la foule des gens de la maison leurmaîtresse, alors que le père disait:

«Ô ma très douce fille !Ô lumière de mes yeux !Ô consolation de mon âme !290Qui a volé mon trésor ?

désespérés] Nous avons suivi la version de la BmR et de la BmV:desperati.

Page 56: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

92 Vita Sancte Eufrosine

Quis meam diuiciam dispersit ?(32) Quis meam lucernam exstinxit?Quis meam spem captauabit?Quis domui meae ornatum abstullit?(33) Qualis lupus meam agnam deuorauit? 280Qualis lucus radium solis abscondit?Qualis pelagus (fol. 141v) (1) captiuabit regiam formam.Ipsa erit senectutis meae baculus!Ipsa progeniis ornatus !Ipsa erit (2) malorum emulatio ! 285Ipsa erit laboris meae repausacio !Ipsa erat dolorum meorum eleuacio !

Apparatus criticus: meam diuiciam: meas diuitias BmV || captauabit:captauauit BmR, BmV || domui: BuM, BmR domus BmV || ornatum: BuM, BmVornamenta BmR || abstullit: abstulit BmR, BmV || lucus: locus BmR, BmV ||radium: BuM, BmR radium meum BmV || solis: mei solis BmR, om. BmV ||abscondit: abscon///dit BuM abscidit BmR abscondit BmV || captiuabit:captiuauit BmR, BmV || erit: erat BmR, BmV || Ipsa: BuM, BmR, om. BmV ||progeniis: progeniei BmR, proieniei mee BmV || Ipsa erit: Ipsa erat BmR, om.BmV || malorum: p. c. macorum a. c. BuM malorum BmR Malorum meorumBmV || emulatio: p. c. emutatio a. c. BuM immutacio BmR, BmV || erit: om.BmR, BmV || Ipsa erat: Ipsa BmR Et BmV ||

Correctiones: meam diuiciam] meas diuicias corr | captauabit]captauauit corr | domui] domus corr | lucus] locus corr | erit] erat corr | erit]erat corr

Apparatus biblicus: lucernam exstinxit] Sam. 21 : 17: praesidioqueei fuit Abisai filius Sarviae et percussum Philistheum interfecit tunc iuraueruntuiri Dauid dicentes non egredieris nobiscum in bellum ne extinguaslucernam Israhel. | senectutis…baculus] Tob. 5 : 23: cumque profecti essentcoepit flere mater eius et dicere baculum senectutis nostrae tulisti ettransmisisti a nobis; Tob. 10 : 4: flebat igitur mater eius inremediabilibuslacrimis atque dicebat heu heu me fili mi ut quid te misimus peregrinari lumenoculorum nostrorum baculum senectutis nostrae solacium vitae nostraespem posteritatis nostrae.

Apparatus grammaticus et lexicographicus: captauabit] graphiehypercorrecte captauabit au lieu de captauauit, cf. Com. gr. II, p. XXX |domui] sur le génitif domui, cf. Com. gr. II, p. XXX | abstullit] gémination de-l, Com. gr. II, p. XXX | captiuabit] graphie hypercorrecte captiuabit au lieude captiuauit, Com. gr. II, p. XXX | Ipsa] ipse à nuance démonstrative,Com. gr. II, p. XXX; id. jusqu'à Ipsa erat dolorum meorum eleuacio. |

Page 57: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

93La vie de Sainte Euphrosyne

Qui a dérobé mes biens ?Qui a dilapidé mes richesses ?Qui a éteint ma lampe ?Qui a pris mon espoir ?295Qui a enlevé l'ornement de ma demeure ?Quel loup a dévoré mon agneau ?Quel endroit a caché mon rayon de soleil ?Quelle mer a pris ma beauté royale ?Elle sera le bâton de ma vieillesse !300L'ornement de ma descendance !Elle sera la relève de mes maux !Elle sera le repos de ma peine !Elle sera le soulagement de mes douleurs !

Quel endroit] Cf. la version de la BmR et de la BmV - Qualis locus - etla version syriaque (LEWIS 1900: 54): What place ... . | Elle] Pour des raisonsstylistiques, nous avons traduit ipsa = illa - cf. Commentaire grammatical II p.- par le pronom personnel elle. | la…maux] Le sens du mot emulatio n'est pasclair; pour la traduction nous avons adopté la version de la BuM a.c. -emutatio - et des BmR et BmV immutacio "relève" - cf. Job 14, 14: putasnemortuus homo rursum vivet cunctis diebus quibus nunc milito expecto donecveniat inmutatio mea; Mais l'homme qui est mort, peut-il reprendre vie? Jesaurais patienter, le temps de mon service, jusqu'au moment où tu viendraisme relever. trad. Alliance Biblique Universelle. 1997; 2004. La Bible enFrançais courant; cf. les versions grecque (BOUCHERIE 1883: 202): et syriaque (LEWIS 1900: 55): She it was who lightenedmy miseries; la version des ASS FEB II 529E donne: illa malorumconsolatrix.

Page 58: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

94 Vita Sancte Eufrosine

Terra, (3) non illa cooperies usquequo uideam quodquero. »

Audiens uerom etiam ipsa et alias laimentationis (4) 290circumstantes amici, et illi clamabant cum fleto undeomnes habitantes ciuitatem honesti nimium facti fuerant.

ASS § 13 (5) Dum autem non potebat portare dolores paterB. p. 35-36 puelle, ambolabat ad ipso monasterio et iactauit (6) se ante 295

pedes beati abbatis dicens ei: « Rogo te, domine pater, nonobliuiscas adtentissime orans pro peccato-(7)-rem ut

Apparatus criticus: illa: illam BmR, BmV || cooperies: cooperias BmR,BmV || usquequo: quousque BmR usque dum BmV || Audiens: audientes BmR,BmV || uerom etiam: autem BmR, BmV || ipsa: ipsas BmR et ista BmV || aliaslaimentationis: alias multas lamentaciones BmR alia multa BmV || fleto: fletuBmR, BmV || unde…fuerant: om. BmV || honesti: molesti BmR || fuerant: fort.BuM, BmR fuerunt BOUCHERIE || Dum: BuM, BmR Cum BmV || potebat: possetBmR, BmV || ambolabat: ambulauit BmR, BmV || ad ipso monasterio: ad ipsummonasterium BmR, BmV || ante: BuM, BmR ad BmV || beati abbatis: BuM,BmR abbatis BmV || domine: BuM, BmR, om. BmV || non: BuM, BmR ne BmV|| obliuiscas: obliuiscaris BmR obliuiscaris mei BmV || adtentissime orans:orare attentissime BmR sed attencius ora BmV || pro peccatorem: pro mepeccatore BmR, BmV ||

Correctiones: Audiens] audientes corr | circumstantes] omnescircumstantes corr | Dum autem] cumque corr | potebat] posset corrambolabat] ambulauit corr perrexit suprascripsit corr | ad ipso monasterio] admonasterium corr | pro peccatorem] pro peccatore corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: ipsa] ipse à nuancedémonstrative, Com. gr. II, p. XXX | laimentationis] ē inaccentué > i, Com.gr. II, p. XXX | fleto] sur le passage de la 4e déclinaison à la 2e, cf. Com. gr.II, p. XXX | facti fuerant] sur la formation de l'indicatif p.-q.-p. passif, cf.Com. gr. II, p. XXX | Dum] dum causal, Com. gr. II, p. XXX | potebat] sur larefonte du paradigme de posse > potere, cf. Com. gr. II, p. XXX | ambolabat]ŭ inaccentué > o, Com. gr. II, p. XXX; remplacement du parfait parl'imparfait, Com. gr. II, p. XXX | ad ipso monasterio] ad + abl. ou casrégime en -o, Com. gr. II, p. XXX; ipse en fonction d'article, Com. gr. II, p.XXX | Rogo te ... non obliuiscas] parataxe, Com. gr. II, p. XXX; déponent àmorphologie active, Com. gr. II, p. XXX | obliuiscas…orans] surl'hellénisme obliuiscas + part. prés, cf. Com. gr. II, p. XXX | propeccatorem] pro + acc., Com. gr. II, p. XXX |

Page 59: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

95La vie de Sainte Euphrosyne

Ô Terre, tu ne la couvriras pas jusqu'à ce que je voie305ce que je cherche.

Lorsque les amis qui l'entouraient entendaient ceslamentations et d'autres, ils criaient également en pleurantà tel point que tous les habitants de la cité en avaient ététrès incommodés.310

§13 Or comme le père de la jeune fille ne pouvait passupporter sa peine, il alla au monastère et se jeta aux piedsdu bienheureux abbé en lui disant: «Je te demande,vénérable père, de ne pas oublier de prier avec une très315grande application pour moi pécheur afin que je retrouve

que…incommodés] Nous avons suivi le texte de la BmR qui à la placede honesti, incompréhensible, donne molesti; cf. également la versionsyriaque (LEWIS 1900: 55) until the whole city was stirred by the noise of theirmourning.

Page 60: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

96 Vita Sancte Eufrosine

inueniam fructum urationum tuorum. Inparuit enim filiamea. »

Audiens haec, abbas tristis (8) effectus est et iussit 300sonare signum ut omnes fratres de cellola eorumcongregarentur in ecclesia et dixit illis: (9) « Rogo uos,fratres, labores sustenite unam septimanam et ieiunateieiunium triduanum et Deum (10) rogate nobiscum utmanifestit Deus ubi est filia amico nostro. » Quod ita et 305fecerunt cum omni ad-(11)-flictione, et nemine manifestabatDominus ubi erat beata uirgo quia oratio eius uincebatseruorum (12) Dei, dum rogabat Deum, adflicta, ut non

Apparatus criticus: urationum: ut uidet. BuM orationum BmR, BmV ||tuorum: tuarum BmR, BmV || Inparuit enim: BuM, BmV Nusquam enimcomparuit BmR || filia mea: BuM, BmR Eufrosina, dilectissima filia meaBmV || Audiens: BuM, BmR Audiens autem BmV || cellola: cellulis BmR cellisBmV || eorum: BuM, BmV, om. BmR || ecclesia: BuM, BmV ecclesiam BmR ||dixit: BuM, BmR ait BmV || labores: BuM, BmV laborem BmR || sustenite:sustineatis BmR sustinete BmV || unam septimanam: BuM, BmV una septimanaBmR || ieiunium triduanum: triduanum ieiunium BmR, BmV || Deum rogatenobiscum: BuM, BmR rogate Deum BmV || manifestit: manifestet nobis BmR,BmV || Deus: om. BmR, BmV || est: BuM, BmR sit BmV || amico nostro: amicinostri BmR, BmV || Quod ita et: BuM, BmR Quod et ita BmV || omni: BuM,BmR omnium BmV || nemine: nemini BmR, BmV || manifestabat: manifestauitBmR, BmV || seruorum: orationes seruorum BmR, BmV || Deum: eum BmRDominum BmV || adflicta: BuM, BmR, om. BmV ||

Correctiones: urationum] ut uidet. BuM orationum corr | Inparuit]perdidi corr | filia mea] filiam meam corr | Deum rogate nobiscum] rogateDominum corr | manifestit] manifestet corr | amico nostro] amici nostri corrnemine] nemini corr | manifestabat] manifestauit corr | seruorum] omnesorationes seruorum corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: urationum tuorum] ōinaccentué > u, Com. gr. II, p. XXX; sur le passage du fém. au masc., cf.Com. gr. II, p. XXX | cellola] ŭ inaccentué > o, Com. gr. II, p. XXX |Rogo…sustenite] parataxe, Com. gr. II, p. XXX; ĭ inaccentué > e, Com. gr.II, p. XXX; ē accentué > i, Com. gr. II, p. XXX | manifestit] ĕ inaccentué >i, Com. gr. II, p. XXX | est] indicatif dans l'interrogation indirecte, Com. gr.II, p. XXX | filia…nostro] sur les substituts du génitif, cf. Com. gr. II, p.XXX | nemine] ī inaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | manifestabat]remplacement du parfait par l'imparfait, Com. gr. II, p. XXX | dum] dumcausal, Com. gr. II, p. XXX | ut non] ne en lat. cl. |

Page 61: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

97La vie de Sainte Euphrosyne

le fruit de tes prières. En effet, ma fille a disparu.»Apprenant ces nouvelles, l'abbé devint triste et il

ordonna de sonner la cloche afin que tous les frères sortentde leur cellule pour se rassembler dans l’église et il leur320dit: «Je vous prie, mes frères, supportez des effortspendant une semaine, respectez un jeûne de trois jours etdemandez avec nous à Dieu de révéler où est la fille denotre ami.» Ce qu’ils firent, accablés de douleur, et leSeigneur ne révéla à personne où était la bienheureuse325vierge parce que sa prière l’emportait sur celle desserviteurs de Dieu, puisque, affligée, elle avait demandé à

Page 62: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

98 Vita Sancte Eufrosine

manifestetur in uita ista.Et dum omnes serui Dei tribulati (13) essent pro hac 310

causa, coepit abbas dicere patri puellae: «Non sisdisperatus, fili. Age Domino gracias, (14) quia, quandoiusserit Dominus, sic cognuscere habis quideuinit filia tua.Verumtamen cognitum (15) tibi facio quia non est in maloloco filia tua. Et pro hoc Dominus non manifestabit nobis 315illam, qui-(16)-a, si in malo loco erat, non postponebat Deuslacrimas tuas et nostram orationem. Propterea ergo (17) in

Apparatus criticus: manifestetur: manifestaretur BmR, BmV || uita ista:BuM, BmR ista uita BmV || ista: Post ista add. Erat autem consuetudo in seruisDei propter optimam conuersationem eorum ut quicquid orantes coniuncte inecclesia peterent a Deo impetrarent BmV || serui Dei: BuM, BmR, om. BmV ||essent: post essent add. tota hebdomada BmV || disperatus: desperatus BmR,BmV || Age: BuM, BmR sed age BmV || Domino: Deo BmR, BmV || quia: BuM,BmV quare BmR || sic: om. BmR, BmV || cognuscere habis: cognoscere habesBmR, BmV || quideuinit: quid deuinit BmR quid deuenit BmV || Verumtamen:BuM, BmR Verumptamen BmV || cognitum tibi facio: BuM, BmV tibicognitum facio BmR || est in malo loco: in malo loco est BmR in malo est BmV|| Dominus: post Dominus des. BmR Dominus post nobis transp. BmV ||manifestabit: manifestauit BmV || erat: esset BmV || postponebat Deus: possetDominus suffere BmV || nostram orationem: tantam afflictionem fratrum BmV||

Correctiones: Et dum] Cumque corr | disperatus] desperatus corrcognuscere habis] cognuscere habes corr cognosces suprascripsit corrquideuinit] quid euenit corr ubi est suprascripsit corr | in malo loco] in malumlocum corr | manifestabit] manifestauit corr | erat] esset corr | postponebat]despexisset corr | in bono loco] in bonum locum corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: manifestetur] nonrespect de la concordance des temps, Com. gr. II, p. XXX | dum] dumcausal, Com. gr. II, p. XXX | pro…causa] pro = propter, Com. gr. II, p. XXX| disperatus] ē inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | cognuscere habis] sur lefutur périphrastique, cf. Com. gr. II, p. XXX; ō accentué > u, Com. gr. II,p. XXX; ē inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | quia…est] complétivedépendant d'un verbum dicendi introduite par quia, Com. gr. II, p. XXX | prohoc] pro = propter, cf. Com. gr. II, p. XXX | manifestabit] sur la graphiehypercorrecte manifestabit au lieu de manifestauit, cf. Com. gr. II, p. XXX | si... erat, non postponebat] Irréel du présent - cf. BmV - exprimé par l'ind.imparf., cf. Com. gr. II, p. XXX | postponebat] Irréel du présent dans unsystème hypothétique exprimé dans la protase et l'apodose par un ind.imparf., Com. gr. II, p. XXX |

Page 63: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

99La vie de Sainte Euphrosyne

Dieu de ne pas révéler son séjour dans cette vie-ci.Alors que tous les serviteurs de Dieu étaient troublés à

cause de cela, l'abbé commença à dire au père de la jeune330fille: «Ne sois pas désespéré, mon fils. Rends grâce auSeigneur, parce que, quand le Seigneur l'aura ordonné, tusauras ce que ta fille est devenue. Cependant, je t'apprendsque ta fille n'est pas dans un lieu mauvais. Et c'est pourcette raison que le Seigneur ne nous a pas révélé son335séjour, parce que, si elle se trouvait dans un lieu mauvais,Dieu ne négligerait ni tes larmes ni notre prière. C'estpourquoi donc nous jugeons qu'elle est dans un bon

Page 64: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

100 Vita Sancte Eufrosine

bono loco censimus illam esse; et initum certaminis habitut non disturbetur oracio suo, (18) et ideo abscondidit eamde nobis Dominus.» 320

Audiens haec, beatus Pabnupcius, modicum refrigeri(19) uim dolorum tollerans, reuersus est in ciuitate agensDomino gracias et orans ut in bono loco (20) illamconstituat Dominus.

325ASS § 14 Et frequentabat se in ipso monasterio et uisitabatB. p. 37 seruos Dei et reuer-(21)-tebatur domum suam; unde una uice

ueniente illo, dixit abbas: « Voles uidere bonum hominem,eu-(22)-nuchus de palatium Thodosio imperatori retrusum?» 330

Apparatus criticus: censimus: sentimus BmV || initum: inicium BmV ||habit: habere BmV || ut: et ut BmV || suo: sua BmV || et: om. BmV ||abscondidit: abscondit BmV || de nobis: a nobis BmV || Pabnupcius: PafnutiusBmV || modicum…tollerans: modicum refregerii tanti doloris accepit BmV ||reuersus est: et reuersus est BmV || in ciuitate: in domum suam BmV || illamconstituat: constituat eam BmV || se: om. BmV || in ipso monasterio:monasterium BmV || et…suam: om. BmV || unde: Contigit autem BmV || unauice: una die BmV || dixit: dicit ei BmV || Voles: Vis BmV || eunuchus:eunucum BmV || palatium: palatio BmV || Thodosio: Theodosii BmV ||imperatori: imperatoris BmV || retrusum: post eunucum transp. BmV ||

Correctiones: censimus] credimus corr | initum] in enim corr | habit]habet corr | suo] sua corr | refrigeri] refrigeratus est corr | reuersus est] etreversus est corr | bono loco] bonum locum corr | se] sepius fort. corr | ipsomonasterio] ipsum monasterium corr | dixit] ei dixit corr | Voles] Vis corrbonum] unum corr | eunuchus] eunuchum corr | de palatium] de palatio corrThodosio] Theodosii corr | imperatori] imperatoris corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: habit] ē inaccentué >i, Com. gr. II, p. XXX | oracio suo] sur le passage du fém. au masc., cf. Com.gr. II, p. XXX | de] sur ab remplacé par de, cf. Com. gr. II, p. XXX | tollerans]gémination de -l, Com. gr. II, p. XXX | in ciuitate] in-QUO + abl., Com. gr.II, p. XXX | ipso] ipse en fonction d'article, Com. gr. II, p. XXX | Voles] surla morphologie de uelle, cf. Com. gr. II, p. XXX | eunuchus] anacoluthe; onattendrait eunuchum, Com. gr. II, p. XXX | de palatium] de + acc. Com. gr.II, p. XXX | palatium…imperatori] sur les substituts du génitif, cf. Com. gr.II, p. XXX |

Litterae: Et] 2.3.2 Et frequentabat se in ipso monasterio et uisitabatseruos Dei …: Les visites du père §14-§16 II XXX. |

Page 65: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

101La vie de Sainte Euphrosyne

endroit. Elle a beaucoup lutté pour que sa prière ne soitpas troublée, et c'est pour cette raison que le Seigneur a340caché son séjour à nos yeux.»

Ecoutant ces paroles, le bienheureux Pafnutius,supportant l'acuité d'une douleur un peu affaiblie, retournaà la ville en rendant grâce au Seigneur et en priant qu'il laplaçât dans un bon lieu.345

§14 Il allait souvent dans le monastère, rendaitvisite aux serviteurs de Dieu et rentrait chez lui; un jour,alors qu'il venait de sa maison, l'abbé lui dit: «Veux-tuvoir un homme de bien, un eunuque, qui s'est retiré du350palais de l'empereur Théodose ?»

Et le père de la jeune fille lui dit: «Je t'en conjure,

Elle…lutté] Le texte latin n'est pas clair; nous avons rendu l'expressioninitum certaminis habit par "elle a beaucoup lutté", d'après l'expressioninitium dulcoris, "le plus haut degré de la douceur", cf. DAC 448b.l'acuité…] La syntaxe de la phrase latine modicum refrigeri vim dolorumtollerans n'est pas claire; le texte de la BmV présente un sens meilleur:modicum refregerii tanti doloris accepit, lit. il reçut un petit soulagementd'une si grande douleur; les ASS FEBII 539F donnent: Audiens haecPaphnutius recepit consolationem.

Page 66: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

102 Vita Sancte Eufrosine

Et dixit illi pater puelle: «Obsecro, domine, (23) utuideam illum.»

Adduxitque magistrum puellae Agapio nomine ipsiabbas et dixit illi: (24) «Duc tecum isto domno ut uideantbeatum Ismaracdum eunuchum ut audiat uerba sua sancta, 335(25) et consoletur anima sua per eum.

Duxitque illum in fenestram, et illi non potuitrecognuscere fi-(26)-liam suam, dum de nimiam adflictionisui fuerat afflicta et cooperiebat se de cocullam (27) utnullum signum pater suos uidere potuisset in eam. 340

Ipsa autem cognouit patrem suum et sicut fons (28)

triumphabat lacrimis.

Apparatus criticus: Et: om. BmV || Agapio: Agapitum BmV || ipsi: ipseBmV || isto: istum BmV || domno: hominem BmV || uideant: uideat BmV ||Ismaracdum: Zmaragdum BmV || sua: om. BmV || Duxitque: p. c. Dixitque a.c. BuM Duxitque BmV || illum: om. BmV || illi: ille BmV || recognuscere:cognoscere BmV || dum: quia BmV || nimiam: nimia BmV || adflictioni:adflictione BmV || sui: carnis sue BmV || afflicta: post afflicta add. Erant autemoculi eius concaui et per guttur sanguinem euomebat ex nimietate ieiunii etabstinencie BmV || se: om. BmV || cocullam: cuculla BmV, post cuculla add.uultum suum BmV || suos: suus BmV || eam: ea BmV || Ipsa autem: Beatissimauero Eufrosina BmV ||

Correctiones: Agapio] Agapium corr | ipsi] ipse corr | isto] istumcorr | domno] uirum corr | uideant] uideat corr | Ismaracdum] Smaracdumcorr | ut] et corr | sua] ipsius corr | sua] eius corr | in] ad corr | illi] ille corrdum] quia corr | nimiam] nimia corr | adflictioni] adflictione corr | afflicta]inmutata corr | cocullam] cuculla corr | suos] suus corr | triumphabat lacrimis]emanabat lacrimas corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: Agapio] cas régimeen -o, Com. gr. II, p. XXX | ipsi] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX; ipseen fonction d'article, Com. gr. II, p. XXX | isto domno] cas régime en -o,Com. gr. II, p. XXX; forme syncopée domnus, Com. gr. II, p. XXX |Ismaracdum] i prosthétique, Com. gr. II, p. XXX | consoletur] déponent àsémantisme passif, cf. Com. gr. II, p. XXX | illi] ĕ inaccentué > i, Com. gr.II, p. XXX | recognuscere] ō accentué > u, Com. gr. II, p. XXX | dum] dumcausal, Com. gr. II, p. XXX | de nimiam adflictioni] sur de introduisant le c.a., cf. Com. gr. II, p. XXX; de + acc. et abl., Com. gr. II, p. XXX; ĕinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | de cocullam] sur de introduisant unc.c.m., cf. Com. gr. II, p. XXX; de + acc., Com. gr. II, p. XXX | suos] uu >uo, Com. gr. II, p. XXX | in eam] in-UBI + acc., Com. gr. II, p. XXX | Ipsa]ipse anaphorique, Com. gr. II, p. XXX |

Page 67: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

103La vie de Sainte Euphrosyne

seigneur, je voudrais le voir.»L'abbé fit venir le maître de la jeune fille du nom

d'Agapius et lui dit: «Emmène avec toi ce seigneur pour355qu'il voie le bienheureux eunuque Smaragde, qu'il écouteses saintes paroles, et que son âme soit consolée par lui.»

Il le conduisit à la fenêtre et il ne put reconnaître safille parce qu'elle était affligée d'une trop grande douleuret qu'elle se recouvrait du capuchon de son manteau afin360que son père ne pût voir aucun trait de son visage.

Mais elle reconnut son père et comme une fontaine

qu'elle…douleur] Sur le sens précis de ce passage, cf. l'ajout de BmV:Erant autem oculi eius concaui et per guttur sanguinem euomebat exnimietate ieiunii et abstinencie.

Page 68: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

104 Vita Sancte Eufrosine

Pater autem suus, uidens eam flentem, cogitabat quiaconpunctio illi (29) fuit aliqua.

Et, dicto capitello, sedit foras ante fenestram pater 345puelle cum magistro illius.

ASS § 15 (30) Illa autem infra cellam loquebatur, docens proB. p. 37 misericordiam et obedienciam et timorem Dei (31) et

aeternam retribucionem. 350

ASS § 16 Dum autem hec loquebatur beatus Ismaracdus, corB. p. 37-38 patris sui inri-(32)-gabatur a uerbis filiae suae quasi in

gaudio fuisset reuersus, et uolebat amplexare collum (33)

suum et osculare illum et non inueniebat locum. 355Erubescebat autem nimis pro reuerencia illius.

(fol. 142r) (1) Diu autem conloquium habentes prosalutem animae, reuersus est ad abbatem dixitque ei: (2) «

Apparatus criticus: uidens: uidit BmV || flentem: post flentem add. etBmV || illi: transp. ante conpunctio BmV || Et: Tunc BmV || docens: docensillum BmV || pro: de BmV || misericordiam: misericordia BmV || obedienciam:obediencia BmV || timorem: timore BmV || et3: atque BmV || aeternamretribucionem: eterna retributione BmV || hec: om. BmV || beatus Ismaracdus:sanctissma Eufrosina BmV || in gaudio: in gaudium BmV || amplexare:amplexari BmV || suum: eius BmV || osculare: osculari BmV || illum: illam BmV|| salutem: salute BmV || animae: anime sue BmV || abbatem: post abbatem ras.BuM ||

Correctiones: docens] docens illum corr | timorem] de timorem corraeternam retribucionem] de aeterna retribucione corr | loquebatur] loquereturcorr | suum] eius corr | osculare] osculari corr | pro] de corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: quia] complétivedépendant d'un verbum sentiendi introduite par quia, Com. gr. II, p. XXX |infra cellam] infra = à l'intérieur de, dans, Lexique p. et Com. gr. II, p. XXX |pro ... retribucionem] pro + accusatif, Com. gr. II, p. XXX; sur pro = de sousl'influence du grec , cf. Com. gr. II, p. XXX | Ismaracdus] i prosthétique,Com. gr. II, p. XXX | in gaudio] in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr.II, p. XXX | amplexare] déponent à morphologie active, Com. gr. II, p.XXX ou ī final > e, Com. gr. II, p. XXX | osculare] déponent à morphologieactive, Com. gr. II, p. XXX ou ī final > e, Com. gr. II, p. XXX | proreuerencia] sur pro = propter, cf. Com. gr. II, p. XXX | pro salutem] pro +accusatif, Com. gr. II, p. XXX; sur pro = de sous l'influence du grec , cf.Com. gr. II, p. XXX |

Page 69: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

105La vie de Sainte Euphrosyne

était submergée de larmes.Son père, la voyant pleurer, pensait qu'elle éprouvait

quelque repentir.365Après avoir récité un verset, le père en compagnie du

maître de la jeune fille resta assis dehors, devant la fenêtre.

§15 Quant à elle, elle parlait à l'intérieur de la cellule,l'instruisant au sujet de la miséricorde, de l'obéissance,370de la crainte de Dieu et de la récompense de l'éternité.

§16 Pendant que le bienheureux Smaragde parlaitainsi, le coeur de son père était inondé par les paroles desa fille comme s'il avait retrouvé la joie et il voulut375entourer son cou de ses bras et l'embrasser, mais netrouva pas l'endroit: il rougit en raison de la vénérationexcessive qu'il éprouvait pour lui.

Ils parlèrent longtemps sur le salut de l'âme;ensuite, le père retourna auprès de l'abbé et lui dit:380«Grands sont les miracles de Dieu que j'ai vus

Page 70: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

106 Vita Sancte Eufrosine

Magna mirabilia sunt Dei quem uidi hodie. Qualemedificationem anime meae fecit mi-(3)-hi isti uir eunuchus 360pro desiderio meo! Deus mihi testis est quia sic est cormeum declinatum (4) in amore suo ut, fuisset filia mea quide lumbus meis exiuit, non amplius potebam (5) dilegereillam. »

Valedixit ad abbatem et omnes seruos Dei et reuersus 365est in domum suam.

ASS § 17 (6) Et dum fecit beata puella in ipsa cella retrusioneB. p. 38 trigenta et octo annus, facta est (7) egruta, in qua

egrotudine recessit. 370

Apparatus criticus: mirabilia sunt: sunt mirabilia BmV || Dei: om.BmV || quem: quae BmV || Qualem: magnam BmV || mihi: om. BmV || isti: isteBmV || pro…meo: om. BmV || suo: illius BmV || ut: ut si BmV || qui: quae BmV|| lumbus: lumbis BmV || potebam: possem BmV || dilegere: diligere BmV ||illam: illum BmV || Valedixit: Et ualedicens BmV || ad abbatem: ante abbatemras. ad s. l. BuM abbati BmV || omnes seruos: omnibus seruis BmV || et2: om.BmV || fecit: fuisset BmV || puella: Eufrosina BmV || cella: om. BmV || trigenta:per XXX BmV || annus: annos BmV || egrotudine: egritudine BmV ||

Correctiones: quem] que corr | isti] iste corr | declinatum in amore:consolatum uerbis eius corr | ut] ut si corr | qui] que corr | lumbus] lumbiscorr | omnes seruos] omnibus seruis corr | fecit] perseuerassetcorr | annus]annis corr | egrotudine] egritudine ut uidet. corr | recessit] de hac lucemigrauit corr

Apparatus biblicus: Magna…hodie] Luc 5 : 26: et stuporadprehendit omnes et magnificabant Deum et repleti sunt timore dicentes quiavidimus mirabilia hodie.

Apparatus grammaticus et lexicographicus: quem] sur l'extensionde quem au neutre pluriel, cf. Com. gr. II, p. XXX | isti] ĕ inaccentué > i,Com. gr. II, p. XXX | pro desiderio] sur pro = de sous l'influence du grec, cf. Com. gr. II, p. XXX | qui] sur l'extension de qui au féminin, cf. Com.gr. II, p. XXX | potebam] sur le paradigme de posse, cf. Com. gr. II, p. XXX |dilegere] ĭ accentué > e, Com. gr. II, p. XXX | ipsa] ipse en fonctiond'article, Com. gr. II, p. XXX | annus] ō inaccentué > u, Com. gr. II, p. XXX| recessit] mourir; cf. la correction de hac luce migrauit; AS 540D: Complensautem Smaragdus in cella solitaria triginta & octo annos, incidit ininfirmitatem, qua & mortuus est. |

Litterae: Et] 3. Eufrosinae mors §17-§22 II XXX; 3.1 Aegritudo §17II XXX. |

Page 71: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

107La vie de Sainte Euphrosyne

aujourd'hui. De quelle manière cet eunuque a édifié monâme au sujet de mes regrets! Dieu m'est témoin quemon coeur est pris d'amour pour lui à tel point quemême s'il avait été ma fille issue de mes reins, je ne385pourrais l'aimer davantage.»

Il fit ses adieux à l'abbé et à tous les serviteurs deDieu et rentra chez lui.

§17 Alors que la bienheureuse jeune fille resta recluse390dans la cellule pendant trente-huit ans, elle tomba maladeet mourut.

Page 72: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

108 Vita Sancte Eufrosine

Dum enim iacebat, uenit pater suus in monaste-(8)-rioet post orationem dixit ad abbati: «Si iubes, domini,uideam dumnum Ismaracdum, (9) istum eunuchum, quiasatis diligit illum anima mea.»

Iussitque abbas magistro suo, (10) nomen Agapio, 375ducere patrem puelle dicens quia forsitam in hoc corporenon uidebit (11) illum.

Dum autem apertus est ustius et uisitaretur inaegritudinem, intrauit pater (12) suus et iactauit se in collosuo et osculauit os suum dicensque ei: «Ora pro me, uir (13) 380Dei, ut donet mihi Deus consolationem pro filia mea, quiaadhuc incertus sum pro illa ubi (14) consistit ».

Dixitque ei ancilla Dei: «Non sis tristis, domni pater,quia Deus satis facere tibi (15) habet quideuinit filia tua.

Apparatus criticus: enim: autem BmV || iacebat: iaceret BmV ||monasterio: monasterium BmV || ad abbati: abbati BmV || domini: domineBmV || uideam: uolo uidere BmV || dumnum: om. BmV || Ismaracdum:Zmaragdum BmV || istum: fort. (rasura) BuM, om. BmV || satis: multum BmV|| suo…Agapio: Agapito BmV || patrem puelle: illum ad puellam BmV || quia:om. BmV || forsitam: forsitan BmV || corpore: post corpore add. alia uice BmV|| apertus est ustius: apertum esset hostium BmV || et…aegritudinem: om. BmV|| intrauit: intrauit ad eam BmV || suo: eius BmV || et: om. BmV || suum: eiusBmV || dicensque: dicens BmV || ei: om. BmV || Deus: Dominus BmV || pro illa:om. BmV || domni: domine BmV || tibi: transp. ante satis BmV || quideuinit:quid deuenit BmV ||

Correctiones: enim] autem corr | iacebat] iaceret corr | domini] dominecorr | Ismaracdum] Smaracdum corr | suo] eius corr | ducere] ut duceret corrpuelle] puelle ad eum corr | quia] quia iam corr | apertus…ustius] apertumest hostium corr | domni] domne corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: in monasterio]in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX | domini] ĕinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | dumnum] cl. dominum avec syncope etŏ accentué > u; sur ce dernier phénomène assez rare, cf. (PEI 1932: 29-30) |Ismaracdum] i prosthétique, Com. gr. II, p. XXX | nomen]nominativus/accusativus pro ablativo, cf. Com. gr. II, p. XXX | quia]complétive dépendant d'un verbum dicendi introduite par quia, Com. gr. II, p.XXX | ustius] ō accentué > u, Com. gr. II, p. XXX; sur le passage du neutreau masculin, cf. Com. gr. II, p. XXX | osculauit] déponent à morphologieactive, Com. gr. II, p. XXX | consistit] interrogation indirecte à l'indicatif. |domni] forme syncopée domnus, Com. gr. II, p. XXX; ĕ inaccentué > i, Com.gr. II, p. XXX | facere…habet] futur périphrastique, Com. gr. II, p. XXX |

Page 73: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

109La vie de Sainte Euphrosyne

Pendant qu'elle était alitée, son père vint dans lemonastère et après la prière il dit à l'abbé: «Si tul'ordonnes, seigneur, je verrais le seigneur Smaragde,395l'eunuque, parce que dans mon âme je l'aime beaucoup.»

Et l'abbé ordonna à son maître, Agapius, d'emmenerle père de la jeune fille disant que peut-être il ne le verraplus dans son corps mortel.

Lorsque la porte fut ouverte pour que le père rendît400visite au malade, ce dernier entra, se jeta à son cou etl'embrassa sur le visage en lui disant: «Prie pour moi,homme de Dieu, pour que Dieu me console au sujet de mafille, parce que jusqu'à présent je ne sais pas où elle setrouve.405

Et la servante de Dieu lui dit: «Ne sois pas triste,vénérable père, parce que Dieu te donnera satisfaction sur

Lorsque…entra] Nous nous sommes éloigné quelque peu du texte latindont la syntaxe est embrouillée.

Page 74: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

110 Vita Sancte Eufrosine

Hoc te rogo solo ut obseruis hic in isto monasterio tres 385dies (16) et semper dignes uisitare me. »

Quod ita et fecit pater suos.

ASS § 18 Dum autem uidit sancta castissi-(17)-ma ancilla Dei seB p. 38-39 paratam esse ut migraret de hoc seculo ad Dominum, rogat 390

uenire pa-(18)-trem suum dixitque ei: « Dum, pater boni,Deus pro me disposuit salutem et impleuit desi-(19)-deriummeum, uolo ut non habeas de istam tristiciam pro filia tuaque tibi inparuit. Ego sum (20) paupera et peccatrix quemqueris, ecce uide et satisfactum tibi sit. Nam rogo te, (21) 395pater boni, ut nullus cognuscat secretum h..., nec demittas

Apparatus criticus: te: om. BmV || solo: solum BmV || obseruis…et:om. BmV || dignes: digneris BmV || me: om. BmV || et: om. BmV || suos: suusBmV || Dum: Ut BmV || uidit: uidit transp. post Dei BmV || sancta…ancilla:famula BmV || paratam: paratos BmV || esse: ante esse add. prope BmV ||de…seculo: om. BmV || rogat: rogauit BmV || uenire…suum: patrem suumuenire BmV || dixitque: et dixit BmV || Dum: transp. ante Deus BmV || boni:bone BmV || pro…et: om. BmV || de…tristiciam: tristiciam BmV || pro…tua:transp. post habeas et add. de ista hora BmV || paupera: pauper illa BmV ||quem: quam BmV || queris: tu quaeris BmV || satisfactum tibi: satis tibi factumBmV || sit: est BmV || boni: bone BmV || cognuscat: cognoscat BmV || h: rasuraBuM meum BmV || demittas: demittat BmV ||

Correctiones: obseruis] obserues corr | suos] suus corr | boni] bone corr | de]del. corr | boni] bone corr | cognuscat] cognoscat corr | h] rasura hoc corr

Apparatus biblicus: impleuit…meum] Philipp. 4 : 19: Deus autemmeus impleat omne desiderium vestrum secundum divitias suas in gloria inChristo Iesu

Apparatus grammaticus et lexicographicus: obseruis] ēinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | dignes] déponent à morphologieactive, Com. gr. II, p. XXX | suos] uu > uo cf. Com. gr. II, p. XXX | rogatuenire] rogare + AcI, Com. gr. II, p. XXX | Dum] dum causal, Com. gr. II, p.XXX | boni] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | de…tristiciam] de + acc.,Com. gr. II, p. XXX; sur de à valeur partitive, cf. Com. gr. II, p. XXX |paupera] sur l'adj. paupera, cf. TLL X 1, 843, 15 sqq.; DAC 601b; (BURTON

2000: 176 §15.4) | quem] extension de quem au féminin, Com. gr. II, p. XXX| boni] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | demittas] ī inaccentué > e dansle préfixe de-, Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: Dum] 3. 2. Ego sum paupera et peccatrix quem queris …: Ladéclaration au père §18-§19 II XXX. |

Page 75: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

111La vie de Sainte Euphrosyne

ce que ta fille est devenue. Je te demande seulementd'attendre ici dans ce monastère pendant trois jours et dedaigner toujours me rendre visite.»410

Ce que fit son père.

§18 Or lorsque la sainte et très chaste servante deDieu vit qu'elle était prête à quitter ce monde pour allervers Dieu, elle demanda à son père de venir et lui dit:415«Puisque, mon bon père, Dieu m'a accordé le salut etexaucé mon désir, je veux que tu n'éprouves plus detristesse au sujet de ta fille disparue. Moi, je suis la pauvrepécheresse que tu cherches, regarde bien et sois satisfait.En effet, je te demande, mon bon père, que personne420n'apprenne ce secret, et que tu ne permettes pas àquelqu'un d'autre de laver mon corps chétif. Toi, comme

Page 76: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

112 Vita Sancte Eufrosine

alium lauare corpus-(22)-culum meum. Tu, sicut paterbonus, per te digna me sepellire et, dum promisi abbati (23)

quia abeo substanciam et salua fuero, dono illam in hocloco sancto, aut quidquid mihi in (24) dote preparabis, dona 400in manibus abbati ut illi dispensit illa pio ordine et oret (25)

pro mea paupertatae. »Et hoc dicens, tradedit spiritum fidelibus angelis Dei.

ASS § 19 Dum autem (26) haec uidisset pater suus quia deditB p. 39

405spiritum Domino, desoluta sunt omnia menbra sua, (27) etcaecidit in terra et factus uelut mortuus.

Et magister puelle Agapius currens (28) adduxit aquam,misit in faciem eius, et uiuens ad se surrexit et interrogauit(29) illum Agapius dicens: «Quid est quod tibi contigit, 410

Apparatus criticus: corpusculum: corpus BmV || digna: dignare BmV ||sepellire: sepelire BmV || abeo: habeo BmV || substanciam: substanciammultam BmV || et: et si BmV || illam: eam BmV || loco sancto: sancto locoBmV || aut…preparabis: om. BmV || dona: trade BmV || abbati: abbatis BmV ||illi: ille BmV || dispensit: dispenset BmV || illa…ordine: om. BmV ||paupertatae: paupertate BmV || tradedit: tradidit BmV || fidelibus…Dei: om.BmV || Domino: Deo BmV || desoluta: dissoluta BmV || omnia: om. BmV ||menbra: membra BmV || sua: eius BmV || in terra: in terram BmV || Agapius:Agapitus BmV || adduxit aquam: ad aquam BmV || uiuens ad se surrexit:reuersus est in se BmV || illum: eum BmV || Agapius: Agapitus BmV || dicens:et dixit BmV ||

Correctiones: digna] dignare corr | sepellire] sepelire corr | abeo] habeocorr | dono] dona corr | tradedit] tradidit corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: digna] déponent àmorphologie active, Com. gr. II, p. XXX | sepellire] gémination de l, cf.Com. gr. II, p. XXX | dum] dum causal, Com. gr. II, p. XXX | quia]complétive dépendant d'un verbum dicendi introduite par quia, Com. gr. II, p.XXX | abeo] sur le problème de l'aspiration, cf. Com. gr. II, p. XXX | illam]ille anaphorique, Com. gr. II, p. XXX | manibus abbati] sur les substituts dugénitif, cf. Com. gr. II, p. XXX | illi] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX |dispensit] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | tradedit] ĭ inaccentué > e,Com. gr. II, p. XXX | quia] complétive dépendant d'un verbum sentiendiintroduite par quia, Com. gr. II, p. XXX | desoluta] ĭ inaccentué > e, Com. gr.II, p. XXX | in terra] in-QUO + abl., Com. gr. II, p. XXX | illum] illeanaphorique, Com. gr. II, p. XXX | dicens] sur la structure verbum dicendi +dicens, cf. Com. gr. II, p. XXX |

Page 77: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

113La vie de Sainte Euphrosyne

un bon père, daigne toi-même m'ensevelir et puisque j'aipromis à l'abbé que j'avais des biens, et que, si je suissauvée, je les donnerai à ce lieu saint, ou bien tout ce que425tu as préparé comme dot pour moi, remets ces biens auxmains de l'abbé afin qu'il les distribue selon une sainterègle et qu'il prie pour moi, pauvre être.»

En prononçant ces paroles, elle rendit son âme auxanges fidèles de Dieu.430

§19 Or lorsque son père eut vu qu'elle avait donnéson âme au Seigneur, tous ses membres se relâchèrent, iltomba par terre et devint comme mort.

Et le maître de la jeune fille, Agapius, accourut avec435de l'eau et la lui lança au visage; il se releva vivant, etAgapius l'interrogea: «Qu'est-ce qui t'est arrivé, Pafnutius

et…l'abbé] Le texte est mal transmis et le sens précis du passage n'estpas clair; en comparant la version de la BuM à celle de BmV - et, dum promisiabbati quia habeo substanciam multam et, si salua fuero, dono eam in hocsancto loco, trade in manibus abbatis - il nous semble qu'Euphrosynedemande à son père de remettre au père abbé ses biens propres - comme ellele lui avait promis - ainsi que sa dot.

Page 78: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

114 Vita Sancte Eufrosine

Pafnupcii ?» Dixitque illi: «Dimi-(30)-tite me hic morare.Vidi gloriam Dei hodie.»

Et inruens super faciem filiae suae, fle-(31)-uitamarissime et cum lacrimas exclamauit dicens : «O meafilia dulcissima, qua-(32)-re non ante tempus hoc cognoui ut 415ego commorare tecum; O quomodo tu latuisti ini-(33)-imicitemptacioonis ? O quomodo transisti principatus etpotestatis tenebre istius (fol. 142v) (1) seculi et intrasti inuitam aeternam?»

420

Apparatus criticus: Pafnupcii: pater Pafnuci BmV || Dimitite: DimitteBmV || morare: mori BmV || Vidi: quia uidi BmV || gloriam Dei: gloriosa Deimisteria BmV || filiae suae: terre BmV || lacrimas: lacrimis BmV || mea filia:filia mea BmV || quare: BuM, BmV quae BOUCHERIE || non: transp. antecognoui BmV || ante tempus: antea BmV || ego: et BmV || commorare:comorarer BmV || O: om. BmV || iniimici: inimici BmV || temptacioonis:temptationi BmV || O: aut BmV || potestatis: potestates BmV || tenebre:tenebrarum BmV || intrasti: transisti BmV ||

Correctiones: Pafnupcii] Pafnupcie corr | morare] morari corr | lacrimas]lacrimis corr | temptacioonis] temptaciones corr | potestatis] potestates corr

Apparatus biblicus: fleuit amarissime] Luc 22 : 62: et egressus foras Petrusflevit amare. Matth. 26 : 75: et recordatus est Petrus verbi Iesu quod dixeratpriusquam gallus cantet ter me negabis et egressus foras ploravit amare.

Auctores: fleuit amarissime] BTL: Hist. Apoll. rec. A ed. G.SCHMELING, 1988 cap. 25, p. 18: [non fuit mortua, sed quasi mortua] quodcum videret familia <cum> clamore et ululatu magno, cucurrit Apollonius etvidens coniugem suam iacentem exanimem scidit a pectore vestes unguibus etprimas suae adulescentiae discerp<s>it barbulas et lacrimis profusis iactavit sesuper corpusculum et coepit amarissime flere atque dicere: "cara coniunx etunica regis filia, quid fuit de te? |

Apparatus grammaticus et lexicographicus: morare] déponent àmorphologie active, Com. gr. II, p. XXX ou ī final > e, Com. gr. II, p. XXX |cum lacrimas] cum + acc., ou accusativus pro ablativo, cf. Com. gr. II, p.Com. gr. II, p. XXX | dicens] sur la structure verbum dicendi + dicens, cf.Com. gr. II, p. XXX | commorare] infinitif après ut final, Com. gr. II, p. XXX| temptacioonis] ē inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX | potestatis] ēinaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX |

Page 79: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

115La vie de Sainte Euphrosyne

?» Il lui dit: «Permettez-moi de rester ici. J'ai vu la gloirede Dieu aujourd'hui.»

Et se jetant sur le visage de sa fille, il pleura très440amèrement et en larmes il s'écria: «Ô ! ma très douce fille,pourquoi n'ai-je pas appris ceci auparavant pour resteravec toi ? Ô ! comment as-tu échappé aux tentations del'Ennemi ? Ô ! comment as-tu vaincu les princes desdémons et les puissances des ténèbres de ce siècle et445comment es-tu entrée dans la vie éternelle ?

as-tu vaincu] transire devrait avoir ici le sens de "dépasser, surpasser".

Page 80: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

116 Vita Sancte Eufrosine

ASS § 20 Ipsi autem Agapius audiens, exterritus (2) factus est, etB p. 39 cumcurrens adnunciauit beato abbati haec omnia.

Et ueniens (3) abba uelociter et ipsi inruens supersancto corpusculo uirginis et dicens :« Spunsa Christi (4) etagna uero Domino nostro et filia sanctorum, non 425obliuiscas cumseruorum tuorum et isto (5) loco sancto, sedoro ut et nobis concedat Dominus intellectum ut uirilitercertantes adiun-(6)-gamus te in beatitudinem aeternam. »

Et iussit abbas sonare signum ut con-(7)-gregarenturomnes fratres. 430

Et cum grande reuerencia sepulta est in ecclesia (8)

monasterii.Congregatis autem omnibus seruis Dei, deuulgata est

Apparatus criticus: Ipsi: ipse BmV || Agapius: Agapitus BmV ||audiens: audiens haec BmV || factus est: om. BmV || et cumcurrens: cucurrit adabbatem BmV || adnunciauit…abbati: nunciauit ei BmV || Et: Tunc BmV ||abba: abbas BmV || et ipsi: om. BmV || inruens: irruit BmV || sancto corpusculo:sanctum corpusculum BmV || et1: om. BmV || Spunsa: Sponsa BmV ||et2…nostro: om. BmV || filia sanctorum: sanctorum filia BmV || non: ne BmV ||obliuiscas: ut uidet. BuM obliuiscaris BmV || cumseruorum tuorum: conseruostuos BmV || isto loco sancto: locum istum BmV || oro: ora BmV, post ora add.pro nobis BmV || et: om. BmV || nobis concedat Dominus: Dominus concedatnobis BmV || te: tibi BmV || beatitudinem aeternam: beatitudine eterna BmV ||Et: Tunc BmV || grande: magna BmV || sepulta est: portaretur BmV || ecclesia:ecclesiam BmV || monasterii: om. BmV || deuulgata: diuuulgata BmV ||

Correctiones: Ipsi] ipse corr | cumcurrens] cucurrens corr | ipsi] ipsecorr | sancto corpusculo] sanctum corpusculum corr | obliuiscas] obliuiscariscorr | grande] grandi corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: Ipsi] ĕ inaccentué >i, Com. gr. II, p. XXX; ipse en fonction d'article, Com. gr. II, p. XXX |ueniens…dicens] gr.: sur les participia pro uerbis finitis, cf. Com. gr. II, p.XXX | ipsi] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p. XXX; sur ipse anaphorique, cf.Com. gr. II, p. XXX | Spunsa] ō accentué > u, Com. gr. II, p. XXX |agna…Domino] sur les substituts du génitif, cf. Com. gr. II, p. XXX | non]non remplace un ne classique | obliuiscas] déponent à morphologie active,Com. gr. II, p. XXX | loco sancto] sur les substituts du génitif, cf. Com. gr.II, p. XXX | grande] ī inaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | deuulgata] īinaccentué > e dans le préfixe de, Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: Ipsi] 3.3 Congregatis autem omnibus seruis Dei, deuulgataest condicio…: La déclaration aux moines §20 II XXX. |

Page 81: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

117La vie de Sainte Euphrosyne

§20 Or Agapius entendant ces paroles fut effrayé etcourant partout il annonça tous ces événements aubienheureux abbé.450

L'abbé vint rapidement et se jetant sur le cadavresacré de la vierge, il dit: «Epouse du Christ, agneau denotre véritable Seigneur, fille des saints, n'oublie pas lesserviteurs de Dieu qui furent tes compagnons et ce lieusaint; mais je prie que le Seigneur nous accorde également455l'entendement pour que, en combattant comme deshommes, nous te rejoignions dans la béatitude éternelle.»

Et l'abbé ordonna de faire retentir le signal pourrassembler tous les frères.

Et elle fut ensevelie avec de grands honneurs dans460l'église du monastère.

Tous les serviteurs de Dieu ayant été rassemblés, sa

Page 82: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

118 Vita Sancte Eufrosine

condicio, et ex-(9)-territi glorificabant Dominum mirantestalem constanciam mulieris. 435

ASS § 21; Unus autem (10) de fratribus oculum extinctum habens,B p. 40 ambolabat osculare pedis eius, et solum (11) modo tangens

corpusculo suo, in presente ipsi oculus apertum est etlumen (12) accepit. 440

Apparatus criticus: Dominum: Deum BmV || talem constanciam:constanciam talem BmV || ambolabat: ambulauit BmV || osculare: osculariBmV || pedis: pedes BmV || solum: fort. BuM || corpusculo suo: corpusculumeius BmV || in presente: statim BmV || ipsi oculus: oculus eius BmV || apertum:apertus BmV || accepit: recepit BmV ||

Correctiones: ambolabat] ambulabat corr | osculare] osculari corrcorpusculo suo] corpusculum suum corr | presente] presenti corr | ipsi] ipsecorr | apertum] apertus corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: ambolabat osculare]ǔ inaccentué > o, Com. gr. II, p. XXX; sur l'imparfait à la place du parfait,cf. Com. gr. II, p. XXX; infinitif de but après un verbe de mouvement, Com.gr. II, p. XXX | osculare] déponent à morphologie active, Com. gr. II, p.XXX ou ī final > e, Com. gr. II, p. XXX | pedis] ē inaccentué > i, Com. gr. II,p. XXX | corpusculo suo] cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX | presente] īinaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | ipsi] ĕ inaccentué > i, Com. gr. II, p.XXX; sur ipse en fonction d'article, cf. Com. gr. II, p. XXX | apertum] surl'accord du participe parfait, cf. Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: Unus] 3.4. Miraculum §21 II XXX. |

Realia: et…439 accepit] Dans les christianisme primitif, le miracle estle signe de la sainteté de l'anachorète; sur le miracle dans le christianismeprimitif, cf. (BOWERSOCK et alii 2000: 580b-582a): The miracle, anexceptional intervention by God in the world, has held an important place inChristianity since New Testament times. As in other religions, a miracle is aparadoxical event that interrupts the ordinary course of things and may take awondrous form. It is a manifestation of a superhuman power and producesastonishment ..., often combined with the fear elicited by an encounter withthe sacred. ... While theoretically open to all forms of wonders, it is limited bythe concern to reproduce the miracles attested in the Hebrew Bible and theNew Testament. (ibid. 580a) ... The saint's miracles did not end with hisearthly life. Those produced at his death were the decisive sign of his holiness.(ibid. 581b). |

Page 83: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

119La vie de Sainte Euphrosyne

condition fut dévoilée, et, effrayés, ils glorifiaient leSeigneur admirant une telle constance chez une femme.

465§21 Or l'un des frères, aveugle d'un oeil, s'avança

pour embrasser ses pieds, et en touchant seulement soncadavre, tout de suite l'oeil s'ouvrit et reçut la lumière.

Et tous voyant ce qui était arrivé disaient: «Gloire à

Page 84: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

120 Vita Sancte Eufrosine

Et uidentes omnes quod factum fuit dicebant: «Gloriatibi, Domine, qui ta-(13)-lem monimen dedisti istius loci!Quia exemplum facta est ista uirgo sancta salutes (14)

nostrae.»Et reposita in loco sancto ubi et toti fuerant patres 445

sepulti.

ASS § 22 Pater autem ille (15) omnes res suas ecclesiis,B p. 40 monasteriis, pauperibus, senadociis dispersit et dimisit (16)

seculo, intrauit in monasterio; partem autem plurimam in 450ipso monasterio obtu-(17)-lit et inclusit se in cellam ubi filiasua fuit retrusa. Et in ipsa matta ubi illa dormi-(18)-ebat, ibiiacens ad terram, consolabatur et in ipsa retricione decimannus consistens, (19) migrauit ad Dominum peccata terrae

Apparatus criticus: omnes: om. BmV || fuit: est BmV, post est add.glorificabant Deum BmV || dicebant: dicentes BmV || Domine: Christe Deusnoster BmV || talem monimen dedisti: tale dedisti munimen BmV || istius loci:loco BmV || ista uirgo: uirgo ista BmV || sancta: om. BmV || salutes: salutisBmV || Et: Tunc BmV || reposita: reposita est BmV || toti: om. BmV || fuerantpatres: patres fuerant BmV || ille: ut uidet. BuM suus BmV || senadociis:scenodochiis BmV || seculo: seculum BmV || intrauit: et intrauit BmV ||monasterio: monasterium BmV || partem: et partem BmV || autem: om. BmV ||in ipso monasterio: ipsi monasterio BmV || cellam: cella BmV || fuit: fueratBmV || ad: in BmV || retricione: retrusione BmV || decim: decem BmV || annus:annis BmV || consistens: ut uidet. BuM consistens BmV || Dominum: ChristumBmV || peccata…demittens: om. BmV ||

Correctiones: monimen] munimen corr | seculo] seculum corr | decim]decem corr | annus] annos corr

Apparatus grammaticus et lexicographicus: factum fuit] sur laformation des temps composés au passif, cf. Com. gr. II, p. XXX | monimen]sur la forme monimen, cl. munimen, cf. Com. gr. II, p. XXX | salutes] ĭinaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | fuerant…sepulti] sur la formation destemps composés au passif, cf. Com. gr. II, p. XXX | senadociis] KS > S,Com. gr. II, p. XXX | seculo] cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX | inmonasterio] in-QUO + abl. ou cas régime en -o, Com. gr. II, p. XXX |in2…monasterio] sur l'extension de l'emploi de in, cf. Com. gr. II, p. XXX; cf.également la version grecque (BOUCHERIE 1883: 205): (scil. ) ... |ipso] sur ipse = idem, cf. Com. gr. II, p. p. XXX | decim] ĕ inaccentué > i,Com. gr. II, p. XXX | annus] ō inaccentué > u, Com. gr. II, p. XXX |

Litterae: Pater] 3.5. Pafnutii monastica conuersatio §22 II XXX. |

Page 85: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

121La vie de Sainte Euphrosyne

toi, Seigneur, qui as donné une telle protection pour ce470lieu; car cette sainte vierge est devenue un exemple pournotre salut.»

On la mit dans le cimetière où tous les pères avaientété également ensevelis.

475§22 Or son père distribua tous ses biens aux églises,

aux monastères, aux pauvres, aux hospices et quitta lesiècle pour entrer au monastère. Il offrit la plus grandepartie de ses biens au monastère même et s'enferma dansla cellule où sa fille s'était retirée. Et sur la natte même où480elle dormait, étendu par terre, il trouvait la consolation etvivant reclus pendant dix ans, il alla auprès du Seigneurquittant les péchés de la terre et fut placé à côté de sa très

Page 86: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

122 Vita Sancte Eufrosine

demittens et positus in latus dulcissime filie (20) suae 455sanctae castissime.

Ipsi autem gloria qui talia fecit in salute hominum!qui (21) gloriosus est cum patre et filio et spiritu sanctouiuit et regnat in secula seculorum. Amen.

Apparatus criticus: positus: positus est BmV || in: ad BmV ||dulcissime: om. BmV || filie: ut uidet. BuM || sanctae castissime: EufrosineBmV || autem: om. BmV || salute: salutem BmV || et filio: om. BmV ||uiuit…regnat: om. BmV || Amen: post Amen add. Explicit uita beate Eufrosineuirginis BmV ||

Apparatus grammaticus et lexicographicus: demittens] īinaccentué > e, Com. gr. II, p. XXX | in latus] in-UBI + acc., Com. gr. II, p.XXX | Ipsi] ipse à nuance emphatique, Com. gr. II, p. XXX | in salute]in-QUO + abl., Com. gr. II, p. XXX |

Page 87: (fol. 139 - w3.restena.luw3.restena.lu/cul/VSE/Editio/VitaEdit.pdf · 42 Vita Sancte Eufrosine pro illa ut merito habiat semen dimitere in seculo. (31) Et in una die, ambolabat in

123La vie de Sainte Euphrosyne

douce fille, sainte et très chaste.Gloire à celui qui accomplit de telles choses pour le485

salut des hommes, qui est glorieux et vit et règne avec lePère, le Fils et le Saint Esprit dans les siècles des siècles.Amen.


Recommended