7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan Antalya
Fonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Dr. Hasan Aydede
Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi
Genel Cerrahi Anabilim Dalı
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
In surgery physiology is the king, anatomy thequeen; you can be the prince, but only providedyou have the judgement.
Moshe Schein
Cerrahide fizyoloji(bilgisi) kral, anatomi (bilgisi) kraliçedir; ancak (doğru) değerlendirmen varsa prens
olabilirsin.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
1563 İlk detaylı anatomik tanımlama Bartholomeus Eustachius
1889 İlk başarılı adrenelektomi (sol böbrekle birlikte)
1897 Adrenalin saflaştırıldı
1914 İlk planlı adrenalektomi Perry Sargent
1930 Adrenekortikal steroid detaylı olarak sentezi tanımlandı
1970’lerin ortalarında α reseptörler tanımlandı, fenoksibenzaminin blokaj etkisi gösterildi
1992 İlk laparoskopik adrenalektomi Michael Gagner
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Anatomi ve salgı
Dışta korteks : normal bez hacminin % 80-90zona glomerulosa: mineralokortikoid
(aldosteron)zona fasikulata: glukokortikoidler iki zon birlikte
ama z. fasikulata ağırlıklı zona retikularis: ağırlıklı seks steroidleri
İçte medulla: katekolaminler
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
İnsidentaloma: görüntülemede rastlantısal saptanan adrenal kitle, otopsi serilerinde insidentaloma oranı % 8.7
İnsidentaloma: % 80 non fonksiyonel adenom
% 5 subklinik Cushing sendromu
% 5 feokromasitoma
% 5 ↘ adrenokortikal karsinom
% 2.5 ↘ metastatik lezyon
% 1 aldosterenoma
% 1 ↘ ganglionoroma, myelolipom, benign kistler vs
Kloos RT, Gross MD, Francis IR et al. Incidentally discovered adrenal masses. Endocr Rev 1995: 16: 460-484
Young WF Jr. Management approaches to adrenal incidentaloma Endocrinol Metab Clin North Am 2000: 29: 159-185
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Tüm insidentalomalar fonksiyon ve malignite yönünden değerlendirilmeli ve izlenmelidir.
Başlangıçta non fonksiyonel adenom olarak tanımlanan kitleler süreç içinde hormon aktif olabilirler:
1. yıl %7
2. yıl % 29
5. yılda % 47
Bu aktivite genellikle subklinik Cushing sendromu yönündedir.
Gajraj H, Young AE. Adrenal incidentoloma Br J Surg 1993:80:422-426
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Adrenal görüntülemede adenom tanısının temeli artmış hücre içi lipidin ortaya konulmasıdır.
Kontrastsız BT: kitlenin dansite ölçümünde attenuasyon 10 HÜ altında ise tanı koydurucudur, 10 HÜ üzerinde ise (lipid fakir adenom olabilir) kontrast wash out özelliklerinebakılmalıdır .
IV kontrast verilince 80-90 HÜ attenuasyon ve geç görüntülemede % 50 den fazla kontrast temizlenmesi tanıyı destekler.
In faz-out faz MR: lezyonun lipid oranını değerlendirir, arada kalınan durumlarda out fazda sinyal kaybı adenom lehinedir.
Caoili EM, Korobkin M, Francis IR et al. Adrenal masses Radiology 2002 : 222: 629-633
Günümüzde adenom görüntülemede iodokolesterol ile işaretlenmiş analogların kullanıldığı sintigrafi çalışmaları BT görüntülemenin gerisinde kalmışlardır.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Cushing Sendromu
Anamnez: yorgunluk, depresyon, uyku bozuklukları, kilo alma, menstruel bozukluklar,
minimal travma ile kolay yaralanma, fraktür vs
Muayenede: hipertansiyon, santral obesite, supraklaviküler yağlanma, dorsoservikal
yağ pedi, fasiyal pleathore, deride incelme, strialar, akne, ekimoz,
hirsutizm, kaslarda zayıflama vs.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
İnsidentaloma saptandığında anamnez ve fizik muayene ile Cushing sendromu için yeterli kanıt yok ise tarama testi olarak 1 mg deksametazon süpresyon testi kullanılır.
Saat 23’te 1 mg deksametazon sonrası saat 08-09 arası plazma açlık kortizol seviyesi
ölçülür.
Plazma kortizolü % 1.8 µg/dL altında ise Cushing sendromu için en değerli negatif
belirleyicidir.
Plazma kortizolü % 5 µg/dL üzerinde ise tanı güçlenir aynı zamanda ACTH ve DHEA nın
düşük olması tanıyı destekler.
AACE/AAES Guidelines 2009
Subklinik Cushing Sendromu: muayenede açık bulgu yoktur ve salgılanan fazla kortizoldiğer bezin salgısını azaltması ile kompanse edilmektedir.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Anamnez ve fizik muayenede Cushing sendromu yönünden şüphe varsa ya da tarama pozitifse tanısal testlere geçilir
Bu testlerin amacı:
-ACTH supresyon yeteneğinin kaybının gösterilmesi: deksametazon supresyon testi
-Kortizol salınımının diurnal paterninin kaybının gösterilmesi: gece geç saatte tükürük
kortizolu
-Aşırı kortizol üretiminin gösterilmesi: 24 saatlik idrarda kortizol ölçümü
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Cushing sendromu tanı testleri
-Tükürük kortizolü: gece geç saatte alınan tükürükte kortizol ölçümünün Cushing
sendromu tanısı için en erken ve en duyarlı test olduğu ifade edilmektedir.
-24 saatlik idrarda serbest kortizol: 4 kat üzeri yüksek değer tanı koydurucudur.
-2 günlük düşük doz deksametazon testi : arada kalınan durumlarda kullanılır
AACE/AAES Guidelines 2009
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Cushing sendromu preoperatif hazırlık I
Hipertansiyon ve diyabetin iyi kontrol edildiğinden emin olunmalıdır, bir günlük ölçümlerle değil olgu makul bir süre izlenmelidir.
Bu olgular kronik hipertansiyon ve kilo sorunları nedeniyle preoperatif süreçte kardiyak ve solunum fonksiyonları yönünden dikkatle değerlendirilmelidir.
Cerrahi girişimden önce ve hemen sonra kan şekeri % 100-180 mg /dL aralığında tutulmalıdır, bu süreçte insülin infüzyonu uygulanabilir.
Olgulardaki hipopotasemiye dikkat edilmelidir, gerekiyorsa spironolakton kullanılabilir.
Antihipertansif ilaçlar cerrahi sabahı bir yudum suyla alınabilir ( ACE inhibitörleri ve antagonistleri alınmaz, indüksiyonda hipotansif etki)
Domi R, Sula H, Kaci M et al. Anesthetic considerations on adrenal gland surgery. J Clin Med Res 2015: 1:1-7
AACE/AAESGuidelines 2009
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Cushing sendromu preoperatif hazırlık II
Bu olgularda tromboembolik risk yüksektir , önlem alınmalıdır; çorap, düşük molekül
ağırlıklı heparin
Uzun süredir immünsüprese oldukları için proflaktik antibiyotik kullanımı önemlidir.
Bu hastalarda peptik ülser proflaksisi güçlü şekilde uygulanmalıdır.
Perioperatif ve erken postoperatif süreçte önemli bir noktada baskılanan diğer bez
nedeniyle glikokortikoid replasmanı göz ardı edilmemelidir.
Steroid sentezini azaltmak için ketokonazol, mitotan, metirapon, mifepriston gibi
medikal tedavi yöntemleri genellikle kullanılmaz (toksik etki ve diğer bez baskısı)
Domi R, Sula H, Kaci M et al. Anesthetic considerations on adrenal gland surgery. J Clin Med Res 2015: 1:1-7
Memtsoudis S, Swamidoss C, Psoma M. Anesthesia for adrenal surgery. 2010
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Aldosteronoma (Conn sendromu)
Primer aldosteronizmin temel bulgusu ilaca dirençli ( üçten fazla antihipertansif ) hipertansiyondur. Hipopotasemi, baş ağrısı, kas güçsüzlüğü gibi bulgular daha nadir görülür.
Görüntülemede adenom tanısı alan ve ilaca dirençli hipertansiyonu (diyastoloikağırlıklı) olan olgularda aldosterenoma için tarama testi yapılmalıdır.
Mulatero P, Stowasser M, Loh KC et al. Increased diagnosis of primary aldosteronism. J Clin Endocrinol Metab 2004: 89: 1045-1050
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Aldosteronoma (Conn sendromu)
Tarama testi önceri spirololakton, eplerenone, beta blokerler, clonidin kesilmelidir.
Plazma aldosteron konsantrasyonu: PAC Plazma renin aktivitesi: PRA
Artmış PAC : 15 ng/dL PRA azalmış ve PAC/PRA 20 ↑ ise doğrulama testine geçilir.
Doğrulama testi: tuz yükleme ile PAC baskılanmaması tanıyı doğrular.
Young WF Jr. Management approaches to adrenal incidentaloma Endocrinol Metab Clin North Am 2000: 29: 159-185
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Primer aldosteronizm tanısı doğrulanınca % 30 aldosteron üreten adenom: cerrahi
tedavi
% 65 adrenal hiperplazi: medikal tedavi
Ayırıcı tanı için adrenal venöz örnekleme kullanılabilir.
Burada temel sorun non fonksiyonel kitle + adrenal hiperplazi olgularıdır.
Young WF Jr. Adrenal-dependent hypertansion. Probl Gen Surg 2003: 20: 68-80
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Aldosterenoma preoperatif hazırlık
Hipertansiyonun kontrolü: Aylar alabilir, başarılamayabilir.
Eplerenone mineralokortikoid reseptör blokeri,
kortikosteroid bazlıdır, hafif androjen reseptör antagonisti
etkide var; jinekomasti, empotans
Hipopotasemi düzeltilmelidir.
Uzun süreli hipertansiyonun etkisi ile bozulan kardiyak fonksiyonlar dikkatlice araştırılmalıdır.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma
Yakınmalar ve bulgular: Hipertansiyon ve hipertansif ataklar, taşikardi, palpitasyon,
aritmi, anksiyete atakları, kilo kaybı, terleme vs
% 15 kadar olguda hipertansiyon görülmeyebilir.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma Görüntüleme
BT: Tanı destekleyicidir, kontrastsız çekimde genelde yuvarlak homojen ve kas
dokusuna yakın dansitede, attenuasyon 20 HÜ ↑ kontrastlı çekimde geç fazda
attenüasyon 40 HÜ ↑ bunun yanında nadiren hemorajik veya kistik lezyonlarda
görülebilir
MR: T2 de yüksek sinyal yoğunluğu güçlü bir tanı desteğidir
MIBG-BT: ekstraadrenal, ektopik lokalizasyonlar için kullanılabilir.
Ilias I, Pacak K. Current approaches and recommended algorithym for diagnostic localization of pheochromocytoma. J Clin Endocrinol Metab 2004: 89: 479-491
Quint LE, Glazer GM, Francis IR et al. Pheochromacytoma and paraganglioma: comparison of MR imaging with CT and I-131 MIBG scintigraphy. Radiology1987: 165: 89-93
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma Tanı
Tarama testi: plazma normetanefrin, metanefrin ölçümü tarama testi olarak
kullanılabilir, metanefrin seviyesinin normalin 3-4 katı yüksekliği tanı
koydurucudur.
Doğrulma testi: geleneksel olarak 24 saatlik idrarda katekolaminler, total veya
fraksiyone metanefrin ölçümü yapılır. Klinik (+) olguda 24 saatlik idrarda
total metanefrin seviyesi 1800 µg üzerinde olması yüksek düzeyde tanı
koydurucudur.
Lenders JW, Pacak K, Walter MM et al. Biochemical diagnosis of pheochrocytoma: which test is best ? JAMA: 2002: 287: 1427-1434
Sawka AM, Jaesche R, Singh RJ et al. A comparison of bioghemaical tests for pheochromacytoma J Clin Endocrinol Metab 2003: 88: 553-558.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma Genetik
Genetik danışma: tanı konulan genç veya multifokal ya da ekstraadrenal yerleşimli
olgular araştırılır
RET mutasyonları MEN 2 A,B
von Hippel-Lindau gen mutasyonu ( 3. Kromozomda, birçok organda
neoplazi)
suksinat dehidrogenaz geni sub ünitleri
AACE/AAES Guidelines 2009
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma
Malignite riski görüntülemede ayırt etmek zor, metastaz veya kapsül dışı yayılım saptanırsa
Ailesel malign feokromasitoma öyküsü olanlarda suksinat dehidrogenaz gen mutasyonu önemli
Gimenez-Roqueplo AP, Favier J, Rustin P et al. Mutations in the SDHB gene are associated with extra-adrenal and/or malignant
pheochromacytomas. Cancer Res 2003: 63: 5615-5621
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma
Preoperatif hazırlığın temeli unstabil hipertansiyonun kontrolü için katekolamin blokajıdır.
α-blokaj 1-3 hafta süre ile kullanılır.
-Fenoksibenzamin: uzun etkili α adrenerjik antagonist, 2x 10 mg başlanır ve 300-400
mg günlük dozlara kadar çıkılabilir. Dünyada en sık kullanılan üründür.
-Doksazosin: selektif α1 adrenerjik blokerdir. 2-6 mg/gün kullanılır.
-α-metil tirozin: tirozin hidroksilaz inhibitörüdür, katekolamin sentezini sınırlar,
fenoksibenzamin ile kombinasyonu tanımlanmıştır.
-Kalsiyum kanal blokerleri
-Clonidin: α2 reseptör antagonistidir
-Magnezyum sülfat
Pacak K. Preoperative management of the pheochromacytoma patient. J Clin Endocrinol Metab 2007: 92: 4069-4079
Kebebew E, Duh QY. Benign and malingnant pheochrocytoma: diagnosis, treatment and follow-up. Surg Oncol Clin North Am1998: 7: 765-789
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma
Fenoksibenzamin ve Doksazosin arasındaki farklar
Fenoksibenzamin Doksazosin
Non selektif α1-adrenerjik bloker Selektif α1-adrenerjik bloker
Santral bulgular (baş ağrısı, burunda dolgunluk ) var Santral bulgular yok
β-bloker her zaman gerekli β-bloker her zaman gerekli değil
Postural hipotansiyon var Postural hipotansiyon yok
Geride kalan adrenerjik blok Geride kalan adrenerjik blok yok
Surrenalektomi sonrasın uzamış ve ciddi hipotansiyon Surrenalektomi sonrası belirgin
hipotansiyon yok
Domi R, Sula H, Kaci M et al. Anesthetic considerations on adrenal gland surgery. J Clin Med Res 2015: 7: 1-7
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma
α-blokajın yeterli olması için kriterlerin tümü var olmalıdır
-son 24 saatte 160/90mm/hg üzerinde TA ölçümü olmamalı
-ortostatik hipotansiyon olmamalı
-ST değişiklikleri olmamalı
-5 dakikada birden fazla erken vuru olmamalı
Domi R, Sula H, Kaci M et al. Anesthetic considerations on adrenal gland surgery. J Clin Med Res 2015: 7: 1-7
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma
α-blokajın oturduğu saptandıktan sonra bazı olgularda β blokajda gerekebilir.
Bu olgular yeterli α-blokajdan sonra: -taşikardi
-erken vuru
-aritmi saptanan hastalardır.
Bu durumda non selektif β blokerler en sık da propranolol kullanılır, her 6-8 saatte bir
10-40 mg
Kebebew E, Duh QY. Benign and malingnant pheochrocytoma: diagnosis, treatment and follow-up. Surg Oncol Clin North Am1998: 7: 765-789
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Feokromasitoma
Bu olgularda önemli bir diğer nokta katekolamin hipertansiyonuna yanıt olarak daralan plazma hacminin genişletilmesidir. α-blokaj esnasında olgunun bol sıvı alması sağlanır gerekiyorsa IV destek sağlanır.
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Adrenokortikal karsinom
Görüntülemede adenomun boyutu arttıkça karsinom riski de artmaktadır.
4-6 cm arası % 6 malign
6 cm üzeri % 25 malign
Görüntülemede adrenokortikal karsinom için kontrastsız çekimde dansite 10 HÜ ↑ kontrast verildikten sonra geç fazda 40 HÜ ↑
Adrenokortikal karsinomların ⅔ hormon aktiftir ve hiperkortizolizm ve virilizasyon daha sık görülmektedir.
NİH state of the science statement on management of the clinically inapparent adrenal mass(incidentaloma). NİH Consens State SciStatements 2002:19: 1-25
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
Adrenokortikal metastaz
Olguda malignite anamnezi olmalıdır: Akc, meme, mide, renal, melanom, lenfoma
Görüntülemede karsinom/metastaz ayırımı çok rahat olmayabilir
Bu noktada biyopsi endikasyonu çok dikkatli konulmalıdır ve öncesinde feokromasitomaolasılığı net olarak araştırılmalıdır.
Young WF Jr. Clinical practice: the incidentally discovered adrenal masss. N Engl J Med 2007: 356: 601-610
7. Ulusal Endokrin Cerrahi Kongresi 23-26 Nisan AntalyaFonksiyonel Adrenal Kitlelerde Preoperatif Hazırlık
The conditions necessary fort he surgeon are four: first, he should be learned; second, he should be expert; third, he must be ingenious, and fourth, he should learn to adopthimself
Guy de Chauliac, 1300-1368
Cerrahlık için gerekli dört şart vardır; öğrenebilir olmalı, uzman olmalı, içten samimi olmalı ve uyum sağlayabilmelidir