Anadolu Uygarlıkları Serisi’nin beşinci kitabıdır.Bu seri Tüpraş - Yapı Kredi Yayınları işbirliği ile hazırlanmıştır.This title is the fifth book of Anatolian Civilizations Series. A co-publication of Tüpraş - Yapı Kredi Culture, Arts and Publishing.

Yapı Kredi Yayınları - 4681ISBN 978-975-08-3710-4

Proje Koordinasyonu Project CoordinationŞennur Şentürk, Nihat Tekdemir

Editörler EditorsHavva İşkan, Erkan Dündarw

Yayına Hazırlayan Publicated ByNihat Tekdemir

Redaksiyon RedactionDerya Önder, Merete Çakmak

Çeviriler TranslationsFatih Mehmet Şen

Grafik Tasarım Graphic DesignNahide Dikel

Grafik Uygulama Graphic Application Arzu Yaraş

Düzelti ProofreadingFiliz Özkan

Baskı PrintPromat Basım Yayım San. ve Tic. A.Ş.Orhangazi Mahallesi, 1673. Sokak, No: 34 Esenyurt / İstanbulSertifika No: 12039

1. baskı: İstanbul, Temmuz 20161st Printing: Istanbul, July 2016

© Ya p› Kre di Kül tür Sa nat Ya y›n c› l›k Ti ca ret ve Sa na yi A.Ş. 2016Sertifika No Certificate No 12334

Bütün yayın hakları saklıdır.Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışındayayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.All rights reserved.No part of this publication may be reproduced without prior written permission from the publisher.

Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.Kemeraltı Caddesi Karaköy Palas No: 4 Kat: 2-3 Karaköy 34425 İstanbulTelefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23http://www.ykykultur.com.tre-posta: ykykultur@ykykultur.com.trİnternet satış adresi: http://alisveris.yapikredi.com.tr

Yapı Kredi Kültür Sanat YayıncılıkPEN International Publishers Circle üyesidir.

Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi

Lukka’dan Likya’ya

The Land of Sarpedon and St. Nicholas

From Lukka to Lycia

İçindekiler Contents

LİKYA UYGARLIĞININ KEŞİF ÖYKÜSÜTHE STORY OF THE DISCOVERY OF LYCIAN CIVILISATION

MARTIN ZIMMERMANN LikyaUygarlığı’nınKeşfi TheDiscoveryofLycianCivilisation• 4

MASAL VE GERÇEK = MİTOS VE TARİHLEGEND AND REALITY = MYTHS AND HISTORY

SOPHIA BÖNISCH-MEYER MitoslardaLikyaveLikyalılar LyciaandLyciansinMyths • 12

RALF BECKS TarihÖncesindeLikya ThePrehistoryofLycia • 26

FRANK KOLB BeyliklerDönemi’ndeLikya(MÖ550-360) LyciaDuringtheDynasticPeriod(ca.550-360BC) • 36

CHRISTOF SCHULER HellenistikDönem’deLikyaveLikyaBirliği(MÖ4.-1.yüzyıl) LyciaandtheLycianLeagueintheHellenisticPeriod (4th–1stcenturyBC)• 46

BÜLENT İPLİKÇİOĞLU BirRomaEyaletiOlarakLikya LyciaasaRomanProvince• 60 KLAUS ZIMMERMANN OsmanlıFethineKadarDoğuRomaveBizansDönemi’ndeLikya LyciaintheEastRomanandByzantinePeriodUptotheOttoman Conquest• 68

HALKLAR, YAZI, DİLPEOPLES, SCRIPT, LANGUAGE

MAX GANDER AntikYakındoğuKaynaklarındaLukka,LikyalılarveTrmmili Lukka,Lycians,TrmmiliinAncientNearEasternSources• 80

DIETHER SCHÜRR LikyalılarınKomşuları:Solymler,Rodoslular,Milyaslılar, KabalialılarveKarialılar NeighboursoftheLycians:Solymoi,Rhodians,Milyai, KabaleisandCarians• 100

RECAİ TEKOĞLU LikyaDiliveYazısı LycianLanguageandScript• 110

NOVELLA VISMARA LikyaSikkeleri LycianCoins• 122

KENTLERCITIES

HARTMUT BLUM Likya’nınTarihiCoğrafyası HistoricalGeographyofLycia • 136

HAVVA İŞKAN LikyaBirliğiveEyaletiBaşkenti:Patara CapitalofLycianLeagueandProvince:Patara • 142

FAHRİ IŞIK BeyliklerDönemi’ninLikyaEgemeni:Ksanthos TheCityRulingLyciaintheDynasticPeriod:Xanthos• 166

SEMA ATİK-KORKMAZ AnaTanrıçanınKutsalAlanı:Letoon SanctuaryofMotherGoddess:Letoon • 186 FAHRİ IŞIK “LukkaÜlkesi”ninGüçlüKenti:Tlos ThePowerfulCityofthe“LandofLukka”:Tlos • 206

NEVZAT ÇEVİK “MürSoluyanKent”:Myra “TheCityBreathingMyrrh”:Myra• 224

SEMA DOĞAN Likya’daBirHacMerkezi:MyraAzizNikolaosKilisesi APilgrimageSiteinLycia:TheChurchofSt.NicholasinMyra • 238

MARTIN SEYER KralPerikle’ninŞehri:Limyra TheCityofKingPericle:Limyra • 260

B. YELDA OLCAY UÇKAN AteşveSuylaKutsananKent:Olympos GÖKÇEN KURTULUŞ ÖZTAŞKIN Olympos:TheCitySanctifiedwithWaterandFire• 274

İSA KIZGUT HayırseverOpramoas’ınKenti:Rhodiapolis TheCityofOpramoastheBenefactor:Rhodiapolis • 288

MURAT ARSLAN Phaselis NİHAL TÜNER ÖNEN Phaselis• 300

İLKNUR ÖZGEN HacımusalarHöyük/ChomaErkenTunçDevri’nden ELIZABETH BAUGHAN BizansDönemi’neKuzeyLikya’daBölgeselBirMerkez HacımusalarHöyük/ChomaARegionalCenterin NorthernLycia,fromtheEarlyBronzeAgetothe ByzantineEra• 318 WERNER TIETZ BatıLikya:Pinara,Telmessos,Kadyanda WesternLycia:Pinara,Telmessos,Kadyanda• 336

MARTIN BACHMANN KuzeyLikya:Oinoanda,Balboura,Elmalı NorthernLycia:Oinoanda,Balboura,Elmalı• 350

WERNER TIETZ OrtaLikya:Kyaneai,Phellos,Kekova CentralLycia:Kyaneai,Phellos,Kekova• 362

MEZARLAR - NEKROPOLLERTOMBS - NECROPOLEIS

OLIVER HÜLDEN LikyaNekropolleriveÖlüKültü TheLycianNecropolisandtheCultoftheDead• 376

S. GÖKHAN TİRYAKİ MilyasBoyalıMezarOdaları:Kızılbel,MüğrenveKaraburunII ThePaintedTombChambersofMilyas:Kızılbel, MüğrenandKaraburunII• 388

JÜRGEN BORCHHARDT LikyaBeyleriveTapınakMezarları LycianDynastsandTempleTombs• 402

ZEYNEP KUBAN LikyaKayaMezarları LycianRockTombs• 410 ELİF ÖZER LikyaLahitleri LycianSarcophagi• 422

KÜLTÜR VE SANATCULTURE AND ART

FAHRİ IŞIK LikyaUygarlığı’nınAnadolu-İonÖzüÜzerine –BeyliklerDönemiKsanthos’uÖzelinde– OntheAnatolian-IonianEssenceoftheLycianCivilization –IntheCaseofXanthosintheDynasticPeriod–• 436

H.-HELGE NIESWANDT PersİmparatorluğuDönemi’ndeLikyave LikyaSanatındaPers-YakındoğuUnsurları LyciainthePersianEmpireandPersian-Near-Eastern ElementsinLycianArt• 460

CHRISTINE BRUNS-ÖZGAN KlasikDönemLikyaYontuculuğu:BiçemveYorum ClassicalPeriodLycianSculpture:StyleandIconography• 474 SERAP ERKOÇ Likya’nınRomaÇağıPlastiği LycianSculpturalArtofRomanTime• 492

ERKAN DÜNDAR Likya’daSeramik:ÜretimveTicareteGenelBirBakış CeramicsinLycia:AnOverviewonProductionandTrade• 504

ENGİN AKYÜREK Likya’daBizansDönemiMimarlığı ByzantineArchitectureinLycia• 520

İNANÇ VE DİNBELIEF AND RELIGION

N. EDA AKYÜREK ŞAHİN Likya’daTanrılarveKültler GodsandCultsinLycia• 536

MUSTAFA KOÇAK LikyaApollonuveKehaneti TheLycianApolloandOracle• 550

KÜRŞAT DEMİRCİ Myra(Demre)PiskoposuPataralıAzizNikolaos St.NicholasofPatara,theBishopofMyra(Demre)• 558

LİKYA’YA ÖZELUNIQUE TO LYCIA

KORAY KONUK ElmalıDefinesi TheElmalıHoard• 566

FATİH ONUR PataraYolAnıtı ‘TheMonumentoftheRoads’AtPatara• 570 ŞEVKET AKTAŞ LikyaveMilyasBölgesiAhşap(Tahıl)Ambarları WoodenGranariesinLyciaandMilyasRegions• 578

SÜLEYMAN BULUT Likya’daArıcılık BeekeepinginLycia• 584