v • 1. '
'
DrSSERTATI©■* **
DE
EFFECTU DETECTI PFRJIi
I N
E UR O P A M,
i ■ , ' ' ■ ' ■
C^u A M
CONSENSU AMPL. ORD. PHIL. UPS.
MODESTE EXHIBENT
GUSTAVUS WULFF,PHIL. MAG.
E T
ABRAHAMUS GRÖTH bWESTMANNT.
IN AUDIT. GUST. MAJ. DIE V DEC. MDCCCI.
H. . c.
U P S A L I LE,Litteris Joh. Fr. Edman, Reg. Åcad. Typogr.
'IN • •
SACRAM REGIAM MAJESTATEMMAGNiE FIDEI VIRO .
DIOECES. AROS. ORDINUMqüe REGIORUM
EPISCOPO,
REGII ORDINIS DE STELLA POLARI'
*
i
COMMENDATORI,
. REVERENDISSIMG DOMINO DOCTORI,
OHANMIJe LOBIN
MiECENATI MAXIMO
SÄCRUM.
AN
SACRAM REGIAM MAJESTATEMSPEGTATA FIDEI DIRO ,
MAXIME REDERENDO atque AMPLISSIMO
DOMINO MAGISTRÖ
ANDX HENK. STAMBERG,AP REG. ^£0$.
ELoqu. et lectori meritissimo,
PATRONO OPTIMO.
jÖ'um pio fequor animo Tua. in mc merita, fludium grati pe¬ctoris fenfa exprimendi vehementer inardefcit. Primum itaque ti-roeiniupi pofiturus, quos in litterarum /ludiis feciprogresfuum ,
quosque Tibi maxiniam partem refero acceptos, oblatam !abensarripio occafionem, quantum Tibi debeam, publice decIanTmU.Exignum igitur ne dedigneris Dilcipuli munus, qui non nifi ti-midis votis ambit ad cineres usquc permanfuras
NOMINIS TÜI
cultor humillimus
Abraha-mus Groth.
MINE HULDAS 1E
FÖRÄLDRAR
E, taekfamt hjerta helgar EDER desfa blad, och Jkall baßfSrklaras genom et oafbrutet bemSdande at vara
EDER
lydigfle JonABRAHAM GROTH.
DISSERTATIO,
DE
EFFECTU DETECTI PULFERIS PTRIl/
IN
, EU RO P AM.
Nullum quidem magnorum eximiumque in pofteritatensieffe&um habentium evcntuum feracius aevum prode-re poreft recentior hiftoria fine decimi quinti 6c iniriofexri poft naturn Chriftum Seculij in eo enim maxima,quibus Europa hodie laeratur, inventa fadta funt, funda-raentaque praefentis Ejus conditionis pleraqne ja&a. Py-xis nautica 6c cum illa Detedla maritima ad Indias O-rientales via novusque Americae Orbis novam generis hu-mani tellurisque prsebuir notitiam, novumque cupiditati-bus humanis 6c vaftisfimum aperuit campum. Ars Typo-graphica fcientias artcsque , Byzantio a Turcis occupatoejedlas, amiceque iterum ab Italis receptss, totum perorbem (umma celeritate propagavit 6c ad pofteritatis con»fervavit notitiam. Inrer omnes autem, quas Europa eotempore fubiit mutationes, maximam Deteclo Pulveri Py-rio attribuimus attentionem, cujus fcilicet tum fadhis ufuscommunis armorum, munimenrorum, «avium rotiusquebellandi artis habitum commuravir, quique faciliorem mi-nusque fumtuofam ad Metalla reddendo viam,quam plu-rimum ceconomiam gentium emendavit. Altioris certe,quam cui vires ingemi refpondere posfent, indaginis quae-ftio eft, plus commodi 6c emolumenti, an damni 6c per-niciei hocce inventum generi adtulerit humano, mores-
A que
Jr*—^"■
VN S*-^ "TS
que ejus ad emolliendos inferviverit necne; adeoque proopinione fua, cuique uti placer, de hac re judicare liceat.Obferv-ationes tantumrnodo quasdam, praemisfa de origi-ne hujqs pulveris recitatione, effieaciam, quam in res Mi¬litäres & Metallicas ideni produxit, illuftranres praefentioccafione nos examini fubjicere publico voluimus. Qui-bus tarnen Ii nihil novte lucis, aut certius ali-quid allaturierimus, quam qucjd ab il l is, qui nobis facem praetulerunt,fagacisfnnis Docloribus dudum tradirum eft, id quod arenellis viribus vix ac ne vix quidem exfpe&ari poreft ,Tua tarnen, H. L., quam praefumere audemus, benevolaindulgentia (pem nobis facir certisfiai.am, fore, ut volun-tatem in rebus magnis & arduis non (is improbaturus.
Tempus, ex quo porisfimum Pyrius Pulvis dici po¬teft detettus, aeque parum , ac quo multa alia human«induftriae inventa & arres primum ufu venerint, comper-tum habemus, Paret quippe ex hiftoria , Sinenjes priushunc, quam in Europa norus fuit, pulverem haud igno-rasfe; licet non nili ad ignes feftivos ab illis adhibirus fu-erir. Rogemts Baco Angius quidam ex ordine Benedi&i-no f 1284 in litteris fuis de ejusmodi pulvere, quam visde modo, quo praepararetur, nullam, mennonem facir.Cujus vero ufum BartbolJo cutdam Svarzio, qui SeculoXlV:to Moguntiae vel, ut alii malunt, Coloniae Agrip-pin« floruit, deberi , neminem fugir. Poftea tandem fen-iimque kientia hujusce inventionis per reliquas Europaeregjones disfeminata fuit,.visque ejus arque influxus inres humanas proferri occcepit. Itaque in rationibus a DitDracb eonfe&is an. 1338 commemorantur pouJre & autrescbofes jiecesjatres aux Canons. In proelio an. 1346 ad Cres-fiacum hoc pulvere una cum tormentis Fulmineis, levislicet ponderis, ufi feruntur Angli. Deinde annis haud
* mul-
multis prarterlapfis in terras etiam feptemtrionales trans-latum fuisfe, cerrius conftat, quod an. 1360 Lubecar con-fe£lus fuit copiamque ejus ,1372 in Jutia habuerunt. Ten?-pus vero, per quod Nlachinae harcce fulminese in Patrianoflra cognitae fuerint, difficile elt conftkutuj quas tarnenante aetatem Regis GUS I AVI Lmi centum circiter an-nos'una cum antiquis, parce licet, in ufu fuisfe, pro cer-to ducimus. Igitur, Vicario regni Carolo Canuti in op-pugnando an. 1440 Stegebflrgo Tormenta, e quibus emis-li funt iapides, uftirparä fuerunt a). Denique temporisprogresfu fa£Uim eft,ut non indolem tan tum pulveris liu-jus; Ted &, qua fabricapetur, rationem perfpexerint mor-tales,& ad univerfaliorem ufum provexerint, quo majorivi elt confe&us: adeo ut ante Seculi XVI:ti initium ma¬ximum in phyficam civitatum culturam prodiderit efFe-£lum, cujus falicet tunc inrrodu&o vulgari ufui faciem o-mnino adfcribanc mutatam res Militäres & Metallica?./').
Res militaris, quantumvis a remotioribus temporibus,quibus Tumma diftri£tis gladiis reperiretur gloria, vulga¬ris & ufitata fuit, minus ramen limata-quibusdam faltimex partibus, neque ad certas leges videtur formata. Nam«que caftra rite metari : copias difpertire plurium gene-rum ducibus : par earum manibus arma tra&andi dexre-ritas: motusque corporum aequabiles & agiles, & quaefunt reliqua, quae omnia nunc temporis, quam fortis ani-
A 2 mus
a) Ulterius de h«c re vide Nob. Lngerbr. Sv. R. Hift. IV P. p. 563 ÄC-b) In Patria quotannii roetallii in effodiendis circa 1,200 Centumpon-
dia , in necesfitatibu« privarii 2,coo Cent., & feeundum calculo» an.1750 fubdudos, in munimentis, ctasfe militiaque cimpefhi fub unatantummodo expeditione 126,600 Cent, confumnntur. Vide SfbejftrtChem. Foreläiningar, p. 252.
mus viresque mäximae, plus valent, fere omnino tum inobfcuritare laiuerunt, Dum in bellis non nifi finguli cumÄPSulis, vel pauci cum paucis certaverc ; unusquisque ml-les in fe omne praefidium esfe exifiimavir. Cun£li ideofingulan virtute pollere ftuduerUnt, alterque in alacriraterem gerendi alreri non cederej fed giobo fa£to, cerra,quae folum fecundum tradita prscepta ex asfiduo oriturufu , follertia defuit. Quam ob rem, qui plurimum ro¬boris ad gravia non folum ülftinenda arma 5 fed plagasetiam i&usque telorum vel ad re&e infligendos vel forti-ter repellendos habuerunt, ex proéliis difcesfere plerum-que integri. Harum certe rerum causfae aliae non nifi intenebris, quibus cum hs tum aline artes fcientisque tuncfuere obdufis, aliae in Barbarorum furibunda cohorre,quae in cultisfimum; fed fimul moribus <3t imperandi arri-bus corruptisfimum orbem irrumpens novum rerum ordi-nem, novam incolarum difpofitionem ei intulit, quaeran-tur. Namque nulla lic Liberi homincs ftipendia nifi equisfacere voluere, eam igitur ad rem & arma & tela ncco-modarentur necesfe fuir. Qui milites', bello exardefcen-te, voluRtarii ad Taga coiere; fed exftin&o, a fignis fuafponte dilapfi difcesfere. Inertes * imbelles, fine imperio& modeftia habiti, difciplina negle£la nulloque ordine fer-vato, expeditiones fuas tantum ut Tartavi grasfando ges-ferunt f). Praecipue vero, quid efficere valeant copice pe-defires in armis «Sc operibus exercitarae, quibus omninoquöndam Grceci Sc Romani omnes fuas vi£lorias , illuftris-fimamque, prae univerfis nliis in bona «Sc compofita miliria,nationibus famam debitam rerulerunt </), quaque etiam inre, ubi dere&us pulvis nitracus anfam ad fatiem belli com-
mu-
f) Vide Lageibr. Sr. R. Hift. I T. p, 39f. & II P. p. 704.
d) Vide Jufti Liifti de Militia Roinana Lib. V» Dialog, XX,
-v-.5
mutandam prabuerit, pofterioribus temporibus verfa fuirfortuna, plane ignorabanc.
Quae quidem res, veteres in bellis gerendis quomi-mis certas atque cornmunes, quas ad fefe defendendumnliosque aggrediendum natura Si cogitatio in proratu po-fuere, leges fequerentur', non impedivitj ficuti fi qui fe,viribus al i is inferiores, frequentibus cladibus experti fu-erunt, afiu quidquid robori Si audaciae deficerer, compen-fare conari funt. Tali igttur bellandi methodo uterenturnece^fe fuir, ut,quantum posfent, falvi ipfi egrederentur,hofhhus autem, qupcunque posfent, modo, fumma mala in-ferrent. Iraque nunquam in aperto campo gentes lftaede-biliorea ammo & viribus, cum hoftibus proeliatae funr.Sic etiam editioribus, quorum afperitas & infolentia ho-ftes retinebar, locis confidere: arborum concarde femitasclaudere, regionumque praeöccupare porras : hofles inter-cludere «.ommeatibus: fefe in loca faltuofa Si natura mu-nita recipsre: excrcirum in plures fub cerris imperntori-bus diducere tunnas: interdum do!o circumvenire, & vi-&oriarrr belli infidiis quaerere : adveifarios modo ex im-provifo rransverfis proeliis repenre invadere, modo op¬portuna extra loca entecapta elicere: denique etiam fame,quae manu expugnari non poteranr, ur bes Si caftella con-ficere foliti funt, Maximam vero curam firrais de cor¬pore undique regendo & rrur.iendo armis, quceque fuere:Scuta j Galece , variaque, ex <rre vel ferrö confecla, Petto-rdlin, Tbornces hamati Sagaqus, Ocrca'ferreae Manicaque,adhibuere Preeterea quoque veliraria, ad i£lus Si pla-sas accommodata, fubminiftrata fuere tela.inter qu& Lan-
A 3 ceas ,
*) T0T3rn hane arnaaturam defciibit Cel. Lipßus in Opere de Mil. Rom.L. 111.
ceas, quibus in primo congresfu dimicarent, Haflas diver-fäe formge & longitudinis, Gladios pluriurn generum, Fundas , quibus excusfi funt lapidcs Sc glandes, Arcus cum fa-gitt/s hamatis Sc venenatis, becuresy e quibus prominuerevari i aculei, Caflus Ceflrasque echinacas, retulere. /).
Poftea vero quam Pulvis Pyrius ejusque effe&us iniucem prolatus fuit, fenfim.non inftrumenu tanrum belli¬ca-; fed Sc formam pugme commutaverunt. Bomburets Sclovmsnta^ fola ad illam , quam bellum affert, cladem ef-ficiendam idonea , mukis hisce fuccesfere relis, ferrcum-que , qui muniverat corpus, veftitum, cujus nirnia gråvi¬tas g) omnem viris ademit velocitatera , maximoque Sc inagmine & in operibus impedimenro fuit. fuftulérunt. At-tamen, ficut ex omnibus aliis inventis Sc inftitutis, maxi-me tanto cum periculo quando conjun&a fint, feri perci-piuntur fru&us; ita eriam in his inftrumentis copia qua-dam Sc bonitate introducendis Sc utendis lento gradu r-tum ert. Proinde Tormenta ad obfidiones non prius,quam aetate Caroli V:ti Regis Franciae, adhibita ' fue-re, Sclopttaque demum, regnante Ludovico Xhmo, in per-petuum venere ufum. Facilitas haecce re£te dirigen-ai arma poftea habilitatem conftituit milirum , fimulquevirium, quam multi perpesfi funr, inopiam fupplevit. Inacie inftruenda ordo facilius fervari potuit, utque loco-rum opportunirate copiarumque diverfarum numero im-
x mu-
f) Ut Siculas, Dolabfas, prxacutas Sudts, & quidquid obvium eraf,quo armari posfent, prattereamu». De omnibus his telis lege Lager-hr. Sv. R. Hift. I P, p. 40? , coli, cum Jußi Lipfii PoliorceticwnLib. IV..
g) Hane armaturam circiter LXX Libras pondo rrstdif Cel; Adlerfpurrein A3. Acad. Litt. Hum. Hift, & Antiqv, III F. p. 215.
muraretur, non arnplius necesfe/ fuit. Dehinc etiam mi¬norem in coercendo milires, ur conjun£tis viribus aemu-loque qu*fi animo confftgerent, difficultatem habuerunt du-ces, & in rite difponendo duas>quibus conftat exercitus,partes, Eguites fcilicet & Pedites, quorum illi ab utroquecornu collocantur, hique mediam tenenr aciem ; fingulivero in duos ordines divifi . manuque quadara ad inopi-naros eventus refervata, omnis res pependit. b). Haneniemorabilcm, quam dereclus Pulvis Pyrius effecir, mu-tationem cito etiam ea confecuta eft, ut ex cenfu perpe-tuse confcriptae fint copiae ftipendiisque imbutac; quo in-ftituto,ab lmperatoris Caroli Magni usque tempore in Eu¬ropa defiderato ; fed fy Carolo Flhmo Rege Galliae pro-fpere in'ftauiaro, faftiim eft, ut non tan tum domini Feu¬dales militia foiuti ftnt, Ted exercitus quoque eorum, cumomnia militaria ad facienda adfvefa&o collatus, omnem nonpotuerit non artiitcere dignitatem.
Nova harcce bellandi ratio in munitis quoque locisadgrediendis 6c expugnandis inpgnem attulit murationem.Idem in his, qui aliis in rebus, mos fuit homirtum , utpericula labonbus viliora duxerint, numerusque militum,quo res militaris laböravir, vitium compenfaverir. Eamob causam veteres nullam in Fosfis quum maxime fpatiö-fts & Cuniculis, quibus agendis nunc temporis ad cafteliaaccedunr, nec in Circunavalintione adhibenda , operarn po-fuerunt; fed eadein modo impetu fa£\o arqüe in sggeretnfealis admotis feandendo capere, modo Igne cardendoquediruere conati funt; adeo ur plerumque manibus fecerincproelia, virque viro , armis arma conferta fint. Quod qui-dem inceprum cum minus ex fententia fuccesftr, funda-
men-— —
—— ♦
b) De more Romanorum aciem inftruendi vide Ltvii Libr, Vill dcJul. Qafur. Commenr, de bcllo Civ. Libr. III.
menta propugnaculorum , fub flineis 8c Teßudinlbus fucce-dences ab i£lu- telorum hoftium curi, ad fubruenda pene-travere. Intempefta item no£te ramos 8c frutices, quibusfubjicerent ignem, circa caftella congerere, Turresque con-tabularas rotis a£tas, militibusque repletas admovere foii-ti funt. Praeterea in ufu fuere BaltißcS , Fuß ibalt , Futidjealiaque Förmenta, quorum ope in hoftes globos igneos,iacula 8c faxa , quac videlicet aedificia 8c muros confrege-re, item fervidam aquam arque picem 8c alia emiferunr.Ad haec Arietes, quorum plagas nulla turris fuit tam va¬lida, aut mcenia tam tura , ur licet primas maxirr e rule~rint, fubfiftere asfiduas potuerint, Facesque, Malleolos 8cquidquid alendo igni aptum erat, adjiciamus t). Sed, ubiTormenta Pyria «Sc Bombardae in ufum indu&ae funt,haec quoque infeftisfima inftrumenra belli remota fuere;munimentaque, quorum firmitas ante® in loci natura, qutp-pe quae plerumque exftru£la eranc in montibus <Sc infulis,quibus fumma haud fine difficulrate cum operibus Tuis-åppropinquare posfent hoftes, conftiterit, dehinc quibu&un-que in locis, ubi opus esfent, maximo ingenio ad omnesGeometricas 8c Arithmeticas regulas aedificata funt.
Eodem quoque tempore dete£tum Pulverem Pyriummemorabilis cotffecuta eft rei navalis commuratio. Clas-fuas lilas , quas Europa hodie oftentare poteft, näves pla¬ne ignoravere antiqui, neque illis, quoniam proelia na-valia eodem, quo terreftria , modo, iisdemque armis fym-tis coriimifere, necesfariae fuere. Omni quidem arte fer-me. neg!e£ta, magnus fortisque animus , pernicitas robur-que corporis potisfimum ad vi£loriam valuerunt. Quam
ob
i) VfJe Lfigerbr. Sv. R. Hirt. ! P. p. <>03 & I! P. p. 726, coli. cym.Lipfii Poliorceiicwn Libr. I, II, III.
ob rem animos prsecipue inrenderunt ad hoftiles naves,funibus, quibus a proris inrer fe religatae eranr, abfcislis,aliam polt aliam , ad primarias usquedum pervenerinr, cor-vorum ope 6c bavpagonum corripienöas vique confcenden-das. Summo equidem in hisce pugnis impetu 6c furorecertatum eft, multumque fangvinis urrimque effufum : ne-que antea cx acie, quam omnia csede ftrata esfenr, ho-Itesque penitus deleti, excesferunr. Port vcro dete&umPulverem Nitratum, Tormentaque See. XV:ro navibus im-pofita, fenfim 6c haec, qua maximae fernper exercerenturcrudelirates, methodus bellandi femota fuit, novaque huicinvento cönveniens; Ted (imul magis fimplex indu&a.Hinc navigia, quo incolumja exciperenr glandes, nequenimis , terapeftate potisiimum exorta, inclinarenr, 6c ma-jora Sc firmiora conftru&a funr, editaque, quoe in proris6c puppibus conftituta antea adhibuere , fic dicta Coßclla^e quibus hoftes lapidibus 6c pilis obruerentur, ne labefa-darentur naves, iuftulerunt. Altioribus quoque, ut o-mnes,alias, quas fubiit navigatio, emendationes reticea-mus, coftis, pluribusque, in quibus maximo commodoTormenta 6c plura 6c majora collocari posfent, tabulatisrares inftru&ae funt. k).
Artamen quantum utiliraris Pulvis Pyrius rebus mili-taribus, ad meliorem reddendum earum habitum, attulir,tantum certe, ni plus, merallicas quin eidem adferibant,in ambiguo non eft. Opera MetaWica, quorum licet adipfas origines cempus, rerum edax omnium oblivionisquefemper fere atnicum, antiquirate nos adfeendere prohibe-
B ar],
k) Vide Lagerbr•_ Sv. R, Hift, 1 P. p. 404, 4t Aöa Acad. Litt. Huw.XV P. p. 2SS ött.
ro
ar, a remotisfima usque vetuftate in Europa ferbuisfe, cer-tius apparet, quod fingulac fere ejus, regiones akis mon-tibuSj plenis Minerarum & Metallorum venis, fuperbiunt &fcatenr. Patet de omnibus, quaf f«£ta funt, inventis,eo-rum primitias multo anterius aevum (ib i atrribuere, quamquo alicujus in res humanas coeperinc esfe vis & effedtus.Immenfum igitur temporis fpatium pracreriisfe videtur ,antequam cogitata fua in hos rhefauros fubterraneos, ca-piendamque ex ii§, quam pracbent, uriHratem, co-nrule-rint morttles; Sc quanrum #taris a o re dete&a idonea in-ttrumenra optimamque eosdem efFodiendi merhodum de-fluxit?/) Ut vero lumen ingenii, cujus foia ope ad i Hud ,
quod nunc tenere videnrur, Filiigurm pervenerunt oirmesaliae fcientiae Sc artes, pro diverfls temporibus crevcrit,haec quoque ars limata fuit Sc emendata. Irn Pulvere Ni-treo nondutn cognito, v iam , quam natura patefecir, fö-cuti funt, minerasque e monribus, venis omniuo aper.tis,,fubfidio Variorum,e ferro fabricsrorum, inflrurnentoriim*quaeque fuere : Cunei, Lamina-, Bmerea, Mallei,, B<ictlla ScConti, manu exciderunt. Quod (i autem vente, folidioresSt duriöres ubi esfent, hoc modo el ich Sc confringi nonpotuerint, ignem eriam ad has adhibere necesfe fuit, &per admoriones lic di£las flammarum , Cfillmakningar), quaemultis in fodinis adhuc retinentur, opus, tardirare licetquadam, quam maxime fublevatuov eft. Eurn in finem a-rida ligna, in fafciculos colligata Sc eie£la , incenderunt-,quibus plures per vices Combaren dis vis: ignis venas a fa-xis disfolvir. m). Sed quaenam dißiculrares Sc morap huic,
quae——————— i : .B »-iv ■***.>
I) Artem metallo traflandi tempore Od'tni in Patria non fuisfe incagrii-tam, Nob. Laterbr. probavit in I P. p. 411.
w) Vide A^ricoltt Eigentliche und Gründliche Befchreibung dtt Berg-»ercks V & VI Buch, coli, cum AS. Acad, Reg. Seien*» Holm*tri. 1769, p. 284.
quas pkrumque quoque maxima cum temporis jadura con^-junda fuit, methodo vifcera terrae eruendi non occurrerum?Qnae quidem vaftatio lilvas, quae ahos omnino in ufii« &commoda conkrvari debent , ranta confumtione & abufuillarum non manfir ? n) Et quam parvum operae fuit pre-tium, tam moleltum tamque multum in hane, ex qua Tfuiepauci rediere frudus, rem, laborem infumere? Itaque fer-l'iim aliaqiie metall* hoc tempore minus vulgari in ufu e-rant, neque nifi ad Tummas convertebanrur necethrates.Pyrius vero Pulvis , poflquam detedus rebusque metallicisadjundus Fuit, easdem, novam fcilicet; Ted fimul facilio-tem nunusque adhuc furmuofam ad metalls patefaciendoviam, vel piurimum reformavir 3 adeo ut inrer primaria ,in quibus vertitur fuccesfus fcrivnarumt, inftrumenra polt¬ea meriro nurneratus Tit. o). Igitur, fi ranrutnmodo hunc ,
quem pri fear res Merallicae obrinuere, habitum, cum eo,.quem praesens artas exhibet, conrulerimus, faciie apparet,inter omnes Oeconomiae Tpecies eundem dudum ad Tum-mani pervenisfe perftdionem ; inprirois , li etiam emen-dationes quaedam , ad allovandum Sc acceleranclum quaeTpedani opus terebrarionis, tanquam gravislimum omnismontes Sc Taxa diffindendi rarionis jnembrum,in pofterumexcogitari podint. Eam oo rem ab invento Pulverig Py-rii Hiftbria Metallorum plerumque initium ducir , tempe-ftateque anteriori non nifi perplexe & incompoTite rcanda-tam monimenris annalium eandem reperimus. Noftra inPatria. ante en. 1500 vel exiguos proventus ex Metallis fe-
B 2 ce-
n) Ut alia lon^e pltnima, filvis adfcribenda, puftereatnns, qpotsjrnishodi« in patria- 3000,000 dodecad. ton.narom Carbonuai in rem tan-tutn metaJiicam 1 equirunrur..'
•) Vide v. Stocken/trows Tal om B«rgsmanna Näringens nytta oeli fUöt"-fel nri Bergs - Journaln an. 1787 p. 67.
Ii *W-—h*~f S^»
cer*nt, ut ne vix quidem commemorari posfint p); tem¬poris vero tra&u, quando ftudii metaliici peritiam, utiveratn publicas opulenciae venam, ac Regis Regnique ci-melium , impenfiori cura complexi impérantes e FamiliaREGIA de VASA, paullatim adeo increverunc, ut nume¬rus 200)000 civium ex re metallurgica nunc panem ha*beat, & ultra 32 tonnas auri ab exreris pro ferreis, qua-rum quotannis 400,000 Libr. Naur. fabricantur, perticislucrum remaneat.
p) Vide Äreminnet 6frer Louis DeGter p. 2g, <Sce.q) Vide Lagerbr. Statskunikap» p. 45.
/
