เอกสารประกอบคำสอน

วชา มนษยกบสงแวดลอม

Human and Environment

สาขาสงคมศกษา

อาจารยชนมธนช สวรรณ

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏลำปาง

1

บทท 1

บทนำ

ความรพนฐานเกยวกบสงแวดลอม (Fundamental of Environment)

การศกษาสงแวดลอมนนถอไดวาเปนแนวทางหนงในการทำความเขาใจสงทอยรอบตวมนษย เพราะมนษย

นนมความสมพนธกบสงแวดลอมอยางหลกเลยงไมได นบตงแตมนษยเกดขนมาบนโลก แรกเรมมนษยมความพยายาม

ทจะดำรงชวตใหสอดคลองดวยการปรบตวใหเขากบธรรมชาตเรอยมาจนถงยคทจำนวนประชากรเพมจำนวนขนและม

การนำอตสาหกรรมเขามาใชรวมกบการดำเนนชวต กอใหเกดการเสยสมดลของสงแวดลอม สงผลตอคณภาพชวตและ

วถชวตของมนษย ผลกระทบทเกดขนนำพามาซงการปรบตวเพอพยายามหาแนวทางในการแกไขปญหาสงแวดลอมท

มแนวโนมจะรนแรงเพมขนเพอใหเกดความยงยนไปถงยงชนรนตอๆไป

1.1 ความหมายของสงแวดลอม

“สงแวดลอม” หร อ “Environment” ตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต

พ.ศ. ๒๕๓๕ ดใหความหมายไววา “สงตาง ๆ ทมลกษณะทางกายภาพและชวภาพทอยรอบตวมนษย ซงเกดขนโดย

ธรรมชาตและสงทมนษยไดทำขน”

สำหรบคำวา Environment หรอ Natural Environment หรอ สงแวดลอมตามธรรมชาต ไดใหความหมาย

ไวดงน การทถกลอมรอบดวยสงทมชวตและไมมชวตทเกดขนตามธรรมชาตบนผวโลก ซงสงแวดลอมในทนรวมไปถง

อณหภม สภาพอากาศ และทรพยากรธรรมชาตอนๆ นนจะตองมปฏสมพนธกบสงมชวตประเภทตางๆ ทสงผลตอการ

อยรอดของมนษยและกจกรรมทางเศรษฐกจ (Natural environment. 2017.)

“ทำไมตองรความสมพนธของชวตกบสงแวดลอม ?”

เพราะ ณ ตอนน สงแวดลอมทมมาแตเดมมการเปลยนแปลง อยางรวดเรวทงกายภาพและสงคม

เพราะ สงมชวตอนๆและมนษยคอสวนหนงของสงแวดลอม ทตองพงพาสวล. และเปนตวการท

ทำใหสงแวดลอมเสอมลงอยางมาก

2

รป 1.1 กรอบแนวคดเกยวกบความหมายของสงแวดลอม

1.2 ประเภทของสงแวดลอม

สงแวดลอมนนถกจำแนกออกอยางหลากหลายตามผเขยนตำราและการใหคำนยาม (รป 1.1) สำหรบในทน

จะกลาวถงสงแวดลอมทสามารถจำแนกประเภทของสงแวดลอมเปนกลมใหญๆและชดเจนทสด ซงไดแก สงแวดลอม

ตามธรรมชาต (Natural Environment) และสงแวดลอมมนษยสราง (Man-Made Environment)

อยางไรกดจากรป 1.1 จะสงเกตเหนไดวาสงมชวตนอกเหนอจากมนษยแลวยงมพชและสตวรวมอยในกลม

ของสงมชวตดวยเชนกน ซงสงมชวตเหลานถาตองการจะอาศยอยภายในสงแวดลอมหนงๆไดจะตองมปฏสมพนธ

(Interaction) กบสงแวดลอมนนๆรวมไปถงการปรบตว (Adaptation) เพอใหสามารถอาศยและดำรงชวตอยในสง

แวดลอมนนใหได

1.2.1 สงแวดลอมทางธรรมชาต (Natural Environment)

สงแวดลอมตามธรรมชาตกสงทเกดขนอยตามธรรมชาต ซ งการเกดนนจะเกดขนไดตองมตวแปรของเวลาเขา

มาเกยวของ สงแวดลอมนสามารถใชเวลาเกดไดตงแตหนงชวโมงจนไปถงหลายลานป ตามคณลกษณะของ

มนษยสราง

ธรรมชาตสราง

กายภาพชวภาพ

รปธรรมนามธรรม

มองไมเหนมองเหน

ปฏสมพนธ Interaction

การปรบตวAdaptation

3

สงแวดลอมทางธรรมชาตนนคอ สงแวดลอมใดๆจะตองมการอาศยสงแวดลอมอนๆเสมอ ไมสามารถอยไดโดยลำพง

ซงประกอบไปดวย 2 กลมยอย

1) สงแวดลอมมชวต (Biotic Environment) คอ หนวยของสงมชวตทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน

จลนทรย สงมชวตเซลลเดยว รวมไปถงพชและสตวอนๆ สามารถสบพนธได มการปรบตวใหเขากบสงแวดลอม ซงในท

นสงมชวตอนไดแก มนษย สตวและพชจะไมถกนบรวมเนองจากเปนกลมของสงมชวตทมปฏสมพนธกบสงแวดลอม

โดยตรงอยแลว

2) สงแวดลอมทไมมชวต (Abiotic Environment) คอ สงแวดลอมทเกดขนเองตามธรรมชาต มลกษณะตรง

ขามกบสงแวดลอมมชวต นนคอจะไมสามารถขยายพนธได ไมมการปรบตวเพอความอยรอด สามารถมองเหนจบตอง

ไดและมองไมเหนไดดวยตาเปลา เชน อณหภม ลำธารความชน รงส แสงแดด ในตำราบางเลมจะเรยกวาสงแวดลอม

ทางกายภาพ

1.2.2 สงแวดลอมทมนษยสรางขน (Man-Made Environment)

สงแวดลอมทถกสรางขนโดยมนษยจากการพฒนาดานนวตกรรมและเทคโนโลยเพอเปลยนแปลงธรรมชาตให

ตอบสนองความตองการของมนษยเอง สามารถแบงออกไดเปน 2 กลม

1) สงแวดลอมทางวตถหรอสงแวดลอมทมองเหน (Physical Environment) คอ สงแวดลอมทมนษยเขามา

เปลยนแปลงเพอตอบสนองความตองการและอำนวยความสะดวกใหมนษยในการดำรงชวตสามารถจบตองและมอง

เหนได เชน อาคารบานเรอน สะพาน ยานพาหนะ

2) สงแวดลอมทางสงคม (Social Environment) คอ สงแวดลอมทมนษยสรางขนเพอใชเปนระเบยบ

แบบแผนทางสงคมใหคนทอยรวมกนไดปฏบตตามเพอความเปนอนหนงอน เดยวกนในสงคม ซงเปนสงทมองไมเหน

และไมสามารถจบตองได เชน ประเพณ ศาสนา ความเชอ กฏหมาย รวมถงนวตกรรมตางๆทถกพฒนาขนมา

1.3 คณลกษณะเฉพาะตวของสงแวดลอม

คณลกษณะเฉพาะตว หมายถงสงทบงบอกความเปนอตลกษณทมอยในตวของสงนนๆ ในทนหมายถงตวสง

แวดลอม โดยคณลกษณะของสงแวดลอมมดงตอไปน

4

1. สงแวดลอมทกชนดมเอกลกษณเดนเฉพาะตว (Unique) สามารถแสดงเอกลกษณนนออกมาไดอยาง

ชดเจนไมวาจะอยทใด เชน ตนไม มนษย อาคาร จะไมมสวนหนงสวนใดเหมอนกนหรอทำหนาทเหมอนกน

2. สงแวดลอมจะไมอยโดดเดยวในธรรมชาตแตตองมสงแวดลอมอนอยดวยเสมอ เชน ปลากบนำ ตนไมกบ

ดน เมอแยกสงใดสงหนงออกจากกนอาจทำใหสงแวดลอมนนมการเปลยนแปลงหรอลมตายลง

3. สงแวดลอมหนงๆมความตองการสงแวดลอมอนๆดวยเสมอเพอความอยรอดของตวสงแวดลอมเอง เชน

ปลาตองอาศยนำเพอดำรงชวต ตนไมตองการดนเพอเจรญเตบโตและตงลำตน อยางไรกดบางความเหนอาจแยงวา

ตนไมกสามารถปลกในนำไดเชนกน แตยงไงตนไมสวนใหญกยงตองอาศยดนเสมอ

4. สงแวดลอมมการอยรวมกนเปนกลมเปนระบบ เรยกวา ระบบนเวศ หรอระบบสงแวดลอม ซงภายใน

ระบบนเวศจะมกลไกหรอวฏจกร (Cycle) ในการควบคมระบบนเวศนนๆใหสามารถดำรงอยได เมอใดกตามทวฏจกร

ภายในระบบนเวศขาดไปจะมผลตอระบบนเวศทงหมด

5. สงแวดลอมทงหลายมความเกยวเนองกนเปนแบบ “ลกโซ” ดงนนสงแวดลอมใดถกทำลายกจะมผลตอสง

แวดลอมอนเปนลกโซ เชน เมอคาความเปนกรด-ดาง (pH) มการเปลยนแปลงซงเปนสงแวดลอมไมมชวต (Abiotic

Environment) ผลทตามมาคอพชพรรณหรอสงแวดลอมทมชวต (Biotic Environment) จะไมสามารถเจรญเตบโต

ไดตามปกต เนองจากนำและดนมไมมความเหมาะสมแกการเจรญเตบโต

6. สงแวดลอมมความทนทานและเปราะบางตอสงทมากระทำในระดบทแตกตางกนออกไป เชน ตนตะบอง

เพชรสามารถทนทานตอสภาพดนทรายและอณหภมทสงไดดกวาพชทวไป

7. สงแวดลอมมการเปลยนแปลงตามกาลเวลาทเปลยนแปลงไป ทงในรปแบบชวคราว เชน การเปลยนแปลง

ของสภาพภมประเทศ หรอฤดกาล และแบบถาวร เชน การเจรญเตบโตของสงมชวต

5

รป 1.2 การเปลยนแปลงลกษณะทางกายภาพแบบถาวรของสงแวดลอมแบบมชวต

1.4 ลกษณะทางภมศาสตรทมอทธพลตอสงแวดลอม

ปจจยหนงทมผลตอการกำหนดลกษณะของสงแวดลอมทมความแตกตางกนไปตามพนทนนกคอ

ลกษณะทางภมศาสตร ทเปนปจจยกำหนดลกษณะของสงแวดลอมทสงมชวตและไมมชวตในพนทหนงๆประกอบ ด วย

สภาพภมประเทศและภมอากาศ

1.4.1 ลกษณะทางภมประเทศ (Topography)

ลกษณะภมประเทศ หมายถง การศกษารปรางและลกษณะของพนผวของโลกทงทเกดขนตามธรรมชาต และ

มนษยเปนผสรางขนมา ไดแก ภเขา แองนำ ถนน อาคารบานเรอน รวมไปถงประวตศาสตรทเกดขนและวฒนธรรมท

ปรากฏในพนทนน (Topography. 2017.) ผลของความหลากหลายของรปแบบทเกดขนกสงผลตอลกษณะทาง

ภมประเทศดวยเชนกน ตวอยางเชน พนทชายฝงทะเล (Shore lines and Coasts) พชพรรณบรเวณนนกจะมความ

ทนทานตอนำเคมและนำกรอยไดดกวามลกษณะทางกายภาพของพชทเปนจำเพาะเจาะจง เชน เปนดนเลนมตน

โกงกางซงจะมใบหนากวาพชทวไปเพอใชในการสกดเกลอ หรอตวอยางพนทราบสงทไดรบผลจากทศทางลม ความสง

ปรมาณนำฝน และความชน ทำใหเกดลกษณะเฉพาะของสงแวดลอมขน รปท 1.3 แสดงใหเหนวาระยะไมกเมตรจาก

ชายฝงกมผลตอสปชสของระบบนเวศปาชายเลน ไดแก ชายเลนแดง ชายเลนดำ และปาชายเลนขาว ตามลำดบ

6

รปท 1.3 ภมประเทศบรเวณชายฝง ทมา: http://static.wixstatic.com/media/42fe06_50c6605b39f24035ba70c11f38db541f~mv2.jpg

1.4.2 ลกษณะภมอากาศ (Climate)

ลกษณะภมอากาศ หมายถง สภาพอากาศของพนทใดๆทไดรบอทธพลของตำแหนงบนผวโลก ล กษณะของ

ภมประเทศ ความสง และความใกล-ไกลแหลงนำ และเกดขนในระยะเวลาทยาวนานเพยงพอกอใหเกดเปนลกษณะ

เฉพาะขน ซงสภาพภมอากาศสามารถจำแนกไดตามคาเฉลยจากหลากหลายตวแปร ทนยมกไดแก อณหภมและ

ปรมาณหยาดนำฟา (Climate. 2017.) ซงตวแปรเหลานเองกมอทธพลตอสงแวดลอมในบรเวณนน

1) จำแนกจากอณหภม สามารถแบงไดเปน 3 เขตดงน

1. เขตภมอากาศรอน (Tropical Zone)

พนททอยระหวาง 23.5 องศาใตถง 23.5 องศาเหนอ ซงบรเวณนจะเปนพนททไดรบปรมาณแสงอาทตยสง

ทสด แตกไมจำเปนเสมอไปทจะตองมอณหภมสงทสดเนองจากปจจยเรองความใกลทะเลทใชพลงงานความรอนใน

การระเหยของนำจากแหลงนำธรรมชาต ผลของความชนทมากผสานกบความรอนกใหเกดการกอตวของเมฆและ

ปรมาณนำฝนทมากกวาพนทอน (Latitude & Climate Zones. n.d..) ดวยเหตผลดงกลาวสภาพภมอากาศในเขต

รอนจงมความชนสง อณหภมและปรมาณฝนเฉลยตอปสงกวาพนทอน สงแวดลอมทพบในบรเวณนจงมการปรบตวให

เขากบสภาพอากาศรอน เชน พนธไม-ผลไมเขตรอนนานาชนด เชน ขนน นอยหนา มะมวง และสตวขนสนชนดตางๆ

เชน ลงบาบน แรด ชาง เปนตน

7

2. เขตภมอากาศอบอน (Temperate Zone) พนทอยระหวางอารคตกและเขตรอน 23.5 องศาเหนอ-ใต

และ 66.5 องศาเหนอ-ใตเนองจากละตจดและลองจจดทเพมขนสงผลใหระยะทางจากดวงอาทตยเพมขนเทากบ

พลงงานความรอนทลดลง พนทดงกลาวจงมความอบอนและม 4 ฤดกาล คอ ฤดรอน ฤดใบไมรวง ฤดหนาว และฤด

ใบไมผล สงแวดลอมทปรากฏในพนทบรเวณนจะพบพชพรรณททนหนาวได เชน ตนโอค ตนวอลนท เปนตน สำหรบ

สตวกจะมขนทยาวสามารถปกปองจากความหนาวเยนได เชน ประเทศจนทอยในละตจดนกจะเปนหมแพนดา หรอใน

ประเทศออสเตรเลยกจะเปนโคอาลา เปนตน

3. เขตภมอากาศหนาว (Polar/Arctic Zone) พนทอยท 66.5 องศาเหนอ-ใตเปนตนไป ดวยสาเหตทพนทม

ความลาดมมมรบแสงอาทตยนอยกวาทำใหพนทสวนใหญปกคลมดวยหมะตลอดทงป เหตผลทวาพลงงานทไดรบจาก

ดวงอาทตยทตำหมะทตกลงมาจงไมมโอกาสทจะละลายหรอระเหยเปนไอ สภาพอากาศจงแหงตลอดทงป สงแวดลอม

ในบรเวญนจงเปนสภาพอากาศทหนาวเยน มพชพรรณไมกชนดทสามารถยนตนอยได สงม ชวตทพบกไดแก หม

ขาว แมวนำ เปนตน

รปท 1.4 การแบงเขตภมอากาศโลกทมา: https://sites.google.com/site/mresapeswebsite/chapter-8-biogeography

8

2) จำแนกจากปรมาณนำฝน สามารถแบงออกไดเปน 5 เขตตามตาราง 1.1

ตารางท 1.1 การจำแนกภมอากาศโดยอาศยปรมาณนำฝน

ทมา : หนงสอวชามนษยกบสงแวดลอม โดย คณาจารยมหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

1.5 มตของสงแวดลอม (Environmental Dimensions)

การศกษาสงแวดลอมมความเกยวของทงแบบรปธรรมและนามธรรม เพอใหการศกษาสงแวดลอมใหม

ประสทธภาพเพมขนมตของสงแวดลอมจงถกนำมาประยกตใชเพอใหการตความทเปนรปธรรมมความชดเจนมากขน

ดงนนจงมการแบงสงแวดลอมตามความหมายและคณสมบตเฉพาะตวของสงแวดลอมออกเปน 4 มตดงน

1) มตทางทรพยากร (Resource Dimension)

2) มตทางเทคโนโลย (Technology Dimension)

3) มตของเสยและมลพษ (Waste Dimension)

4) มตมนษยหรอสงคม (Social Dimension)

สำหรบความหมายของคำวา “มต” หรอ “Dimension” จะหมายถง การหาขอบเขตหรอการใหขนาดกบ

สงของทเปนรปธรรมและนามธรรม ในทน “มตสงแวดลอม” จงหมายถงการหาขอบเขตของสงแวดลอมเพอใหคำ

นยามและจำแนกหมวดหมใหเปนรปธรรมและใชตความหมายคณลกษณะของสงแวดลอมนน

1.5.1 มตทางทรพยากร (Resource Dimension)

1. ทรพยากรธรรมชาต (Natural Resource) ค อ ส งทเกดขนเอง ม อยโดยทวไปตามธรรมชาต และมนษย

สามารถนำมาใชประโยชนเพอตอบสนองความตองการของมนษยม 3 ประเภท

ท เขตภมอากาศ ปรมาณนำฝน (mm/y) ลกษณะฝน พชพรรณธรรมชาต

1 แหงแลง 0-250 ไมมฝน/เบาบางมาก ทะเลทราย

2 กงแหงแลง 250-500 เบาบาง ทงหญา

3 กงชมชน 500-1000 ปานกลาง ไมพม

4 ชมชน 1000-2000 หนก ปาไม

5 ชมชนมาก <2000 หนกมาก ปาดงดบ

9

1) ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวไมหมด (Inexhaustible Natural Resource) คอ ทรพยากรทมอยอยางไม

จำกด ซงทรพยากรประเภทนสามารถใชเปนพลงงานทดแทน (Alternative Energy) ไดเนองจากคณลกษณะดงกลาว

เชน แสงอาทตย ลม นำ

2) ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวทดแทนได (Renewable Natural Resources) คอ ทรพยากรทสามารถฟน

คนสภาพไดโดยอาศยระยะเวลาทเหมาะสมและเปนทรพยากรทมนษยใชเปนปจจยหลกในการดำรงชวต ตราบเทาท

ทรพยากรเหลานนไมถกทำลายหรอเสอมโทรมจนไมสามารถฟนคนสภาพได เชน สตว ปาไม แหลงนำจด ดน เปนตน

3) ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดไป (Exhaustible or Non-Renewable Natural Resources) คอ

ทรพยากรทถกนำมาใชแลวหมดสนไปหรอสามารถทดแทนไดแตตองอาศยเวลาทยาวนาน สวนมากจะเปนทรพยากร

แรธาต เชน แรโลหะ แรอโลหะ และแรเชอเพลง

2. ทรพยากรทมนษยสราง (Man-Made Resource) คอ สงทเกดจากความตองของมนษยทนำเอา

ทรพยากรธรรมชาตมาสกดเอาประโยชน ดวยการเปลยนแปลงและดดแปลงใหตรงกบความตองการในการดำรงชวต

ซงทรพยากรทถกนำมาใชประโยชนนนจะไดผลลพธประกอบดวย 2 ประเภทไดแก ทรพยากรชวกายภาพ (Bio-

Physical Resources) ททรพยากรถกนำมาผลตใหเปนรปธรรม เชน การนำเอามอนไหมมาผลตเปนผาไหม หรอ

การนำดนมาผลตเปนถวยชาม อกประเภท คอ ทรพยากรทางเศรษฐสงคม (Social-Economic Resource) เปนการ

นำเอาวตถดบหรอทรพยากรมาเปนปจจยกอใหเปนนามธรรม ไดแก กฏหมาย วฒนธรรม ประเพณ

3. ทรพยากรทางปฏบต (Practical Resource) หมายถง การนำเอาทรพยากรทมอยตามธรรมชาตมาใชเพอ

ประโยชนในการดำรงชวตของมนษยแะสงมชวตประเภทอนๆโดยมนษยและธรรมชาตเอง ดงนนสงแวดลอมจงมการ

เปลยนแปลงอยตลอดเวลา ทรพยากรทางปฏบตนสามารถแบงไดเปน 4 กลมดงน (พงศธร คำใจหนก. 2554ก.)

1) ทรพยากรกายภาพ (Physical Resource) ทรพยากรพนฐานทเปนคณประโยชนกบมน ษยและสงมชวต

อน สามารถจบตองและมองเหนได เชน อากาศ แสงอาทตย แรธาต

2) ทรพยากรชวภาพ (Biological Resource) สสารหรอวตถในสงแวดลอมทจำเปนตอการเจรญเตบโต การ

ซอมแซมสวนทสกหรอ รวมถงจำเปนตอการสบพนธ เชน พชพรรณทเปนอาหารใหแกสงมชวตทงเปนอาหารและใช

เปนทอยอาศย (Resource (biology). 2016.)

10

3) คณคาการจากการใชประโยชนของมนษย (Human Use Values) ประโยชนทไดจากการนำทรพยากรทง

กายภาพและชวภาพมาสกดเอาประโยชนใหเกดคณคาจากทรพยากรเหลานน เชน การปศสตว การเกษตร

อตสาหกรรม ฯลฯ

4) คณคาของคณภาพชวต (Life Quality Values) ประโยชนจากการนำเอาทรพยากรมาใช และกอใหเกด

คณคาแกชวตมนษยยงผลใหคณภาพของชวตของมนษยมการเปลยนแปลงในทางทดขน เชน การศกษา สขภาพ

อนามย เศรษฐกจ ฯลฯ

1.5.2 มตเทคโนโลย (Technology Dimensions)

กระบวนการนำเอาทรพยากรมาใชหรอสกดเพอใหเกดประโยชน โดยใชกระบวนการทางวทยาศาสตรเพอให

ไดประโยชนจากทรพยากรสงสด ซงเทคโนโลยจะประกอบดวย 2 สวนสำคญ คอ กระดางภณฑหรอฮารดแวร

(Hardware) อนไดแก เทคโนโลยสมยใหม อปกรณและเครองมอทเกดจากนวตกรรมใหม และอกสวนคอละมนภณฑ

หรอซอฟทแวร (Software) คอ ชดคำสง ทฤษฎ กระบวนการ ทกำหนดขนเพอใชเทคโนโลย

1.5.3 มตมลพษ (Waste Dimensions)

มตทเปนผลพวงมาจากมตเทคโนโลย ซ งเกดจากการนำเอาเทคโนโลยมาใชเพอเอาประโยชนจากธรรมชาต

และสงแวดลอมและเกดมลพษและของเสยขนในระหวางกระบวนการนำมาใชประโยชนของเสยดงกลาวสามารถเกด

ไดทง ของแขง ของเหลว กาซ รวมทงพลงงานในรปแบบตางๆ เชน พลงงานความรอน พลงงานเสยง พลงงานจลน

แรงสนสะเทอน ฯลฯ อยางไรกตามมลพษทเกดขนจะยง ไมแสดงผลทนแตจะมการสะสมเพ มข นตอเน องจนถง

จดอมตวแลวจะแสดงอาการออกมา (พงศธร คำใจหนก. 2554ข.)

1.5.4 มตมนษยและเศรษฐสงคม (Human/Social-Economic Dimensions)

มตทมความสำคญมากมตหนง เนองจากมตมนษยถอไดวาเปนมตทมอทธพลตอการเกดมตของเสยและมต

เทคโนโลยรวมถงการทำใหมตทรพยากรมการเปลยนแปลงในทางลบ สามารถจำแนกตวชวดไดดงน

1) ประชากร การเปลยนแปลงประชากรสงผลตอการใชทรพยากร

2) การศกษา จะแสดงถงคณภาพประชากรในการทจะชวยกนอนรกษสงแวดลอม

11

3) การอนามย/สาธารณสข มนษยถามสขภาพอนามยด กจะมศกยภาพในการทจะทำหนาทในสงคม จงเปน

ตวควบคมทรพยากรทงทางตรงและทางออม

4) เศรษฐกจ ชวตความเปนอย อาชพ เงนออม แผนการพฒนาเศรษฐกจ เปนปจจยทมผลตอ การ

เปลยนแปลงทางสงแวดลอม (ศร ไชยชอฟา. 2551.)

1.6 ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงแวดลอม (Biotic and Environment Relationship)

เนองจากคณลกษณะเฉพาะตวของสงแวดลอมทกลาวในหวขอ 1.3 กลาวคอ สงแวดลอมหนงๆมความ

ตองการสงแวดลอมอนๆดวยเสมอเพอความอยรอดของตวสงแวดลอมเอง ดงนนสงมชวตกบสงแวดลอมตองมความ

สมพนธกนทางใดทางหนง เมอมการเปลยนแปลงของสงใดสงหนงในระบบกจะสงผลตอเนองเปนทอดไป ความ

สมพนธระหวางสงมชวตกบสงแวดลอมไดถกจำแนกดงน

1) ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงแวดลอมทไมมชวต

2) ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวตดวยกนเอง

1.6.1 ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงแวดลอมทไมมชวต

สงแวดลอมมชวต (Biotic Environment) กลาวไดวาคอสงทอยรอบตวเรามทงมองเหนและมองไมเหน จ บ

ตองไดและจบตองไมได เชน รงส อณหภม ความชน แสงอาทตย ดน นำ ลม อากาศ ฯลฯ ซงทงหมดทยกตวอยางมา

เปนปจจยขนพนฐานของมนษยและสงมชวตใชในการดำรงชวตตงแต เกด เจรญเตบโต สบพนธ และกจกรรมตางๆ ซง

สงมชวตกบสงแวดลอมไมมชวตจะมความสมพนธกนอยเสมอเมอสงใดสงหนงขาดหายหรอการทำงานหยดชะงกลง

จากความไมเหมาะสมของปจจยของ สภาพแวดลอมกจะสงผลตออกสงหนงดวยเชนกน ซงปจจยนนถกเรยกวา

“ปจจยจำกด” หรอ “Limiting Factor”

ปจจยจำกดถาพดในเชงปจจยในการดำรงชวตกจะพดถงการมอยอยางเพยงพอของอาหาร นำ ทหลบภยทใช

ในการดำรงชวตและมผลตอจำนวนประชากรของสตวและพช หรอปจจยจำกดอาจกลาวถงการแขงขนเพอใหไดมาซง

ทรพยากร การลาเหยอและถกลาโดยผลาเพอเปนอาหาร และโรคภยไขเจบทมผลจำนวนประชากรสงมชวต ตวอยาง

เชน เมอปจจยจำกดเปลยนแปลงประชากรของสตวและพชกเปลยนแปลงตามไปดวย พชทเปนอาหารของสตวม

12

ปรมาณเพมขนในพนทหนงสตวทกนพชชนดนเปนอาหารกอาจจะเพมจำนวนตามไปดวย เปนตน นอกจากนนปจจย

จำกดยงเปนตวกำหนดความสมดลของธรรมชาตอกทางหนง ในแงของถาประชากรของสงมชวตมแตเพมอยางเดยว

ยอมเกดปญหาประชากรลน (Overpopulation) ตามมา (Limiting Factor. n.d..)

สำหรบกฏเกยวกบปจจยจำกดกจะมอย 2 กฏดวยกน นนคอ กฏความตองการตำสด (Law of Minimum)

สามารถยกตวอยางของประชากรกบ (รปท 1.5) โดยใหปจจยในตมเหลกเหนอกราฟเปนปจจยจำกดแทนดวย Z ถา

ปจจย Z ในธรรมชาตมอยนอยกวาความตองการของกบ ประชากรของกบกจะไมสามารถขยายได ดงนน Z จงเปน

ปจจยจำกด กฏขอทสอง คอ กฏแหงการทนทานตอการเปลยนแปลง (Law of Tolerance) ตวอยางเชน พชชนด ก

สามารถเจรญเตบโตไดดในชวงอณหภมระหวาง 30 ถง 38 องศาเซลเซยสนนหมายความวาพชชนด ก จะไมสามารถ

เจรญเตบโตหรอเจรญเตบโตไดไมเตมทถาอณหภมตำกวา 30 และสงกวา 38 องศาเซลเซยส

รปท 1.5 ปจจยจำกดทมผลตอขนาดของประชากรกบ ทมา: http://www.proprofs.com/flashcards/story.php?title=apes-ch-5-study-guide-terms

1.6.2 ความสมพนธระหวางสงมชวตดวยกนเอง

ความสมพนธในรปแบบนจะมอย 2 ประเภท คอ ความสมพนธระหวางสงมชวตชนดเดยวกน

(Intraspecific Relationship) และความสมพนธระหวางสงมชวตตางชนดกน (Interspecific Relationship)

13

1) ความสมพนธระหวางสงมชวตชนดเดยวกน (Intraspecific Relationship)ความสมพนธทมแสดงใหเหน

ถงปฏสมพนธระหวางระบบหรอสงมชวตทอยในกลมหรอประเภทของสปชสเดยวกนในลกษณะของความสมพนธแบบ

นจะสามารถจำแนกประเภทออกไดเปนสองแบบ คอ แบบแขงขนกน (Competition) ซงจะมการแขงขนกนเพอใหได

มาซงทรพยากรทเปนอาหารและปจจยตางๆรวมไปถงสงทจำเปนตอการดำรงชวตเพอใหสามารถอยรอดและสบพนธ

ตวอยางเชน การตอสกนของสงมชวตในรป 1.6 เพอแกงแยงเพศเมยหรอเพอปกปองอาณาเขตของตน และแบบรวม

มอกน (Cooperation) คอ ความสมพนธทถกแบงเปนชนชน (Hierachy) มหนาททแตกตางกนออกไปแตหนาทททำก

เพอจดประโยชนของสวนรวมซงความสมพนธแบบนสามารถสงเกตเหนไดในกลมสงมชวตขนาดเลก เชน ปลวก มด

ผง ทมการแบงชนชนในกลมตามหนาทเพอการทำงานทแตกตางกนออกไป ตวอยางของอาณาจกรผงกจะประกอบ

ดวย นางพญาผง ผงงาน ผงทหาร เปนตน

รปท 1.6 Intraspecific Relationship ทมา: http://redspottednewt.weebly.com/uploads/2/6/7/2/26722897/134520532.jpg?381

2) ความสมพนธระหวางสงมชวตตางชนดกน (Interspecific Relationship)ความสมพนธทแสดงถง

ปฏสมพนธระหวางสงมชวตทมสปชส (Species) ทแตกตางกนซงตำราแตละเลมจะแบงลกษณะของความสมพนธออก

เปนประเภทแตกตางกนแตในตำราเลมนจะแบงลกษณะของความสมพนธออกเปน 7 ประเภทดงน

1. แบบพงพา (Mutualism) (+,+) ความสมพนธและปฏสมพนธระหวางสงมชวตตงแตสองชนดขนไปท

กจกรรมทกระทำกอใหเกดประโยชนกบสงมวตทงสองชนดเอง ซงอาจจะไมสามารถอยรอดไดทงในระยะสนและระยะ

ยาวถาขาดสงมชวตหนงไป ตวอยาง แมลงกบดอกไม (Pollination)

14

2. แบบไดประโยชนรวมกน (Protocooperation) (+,+) ความสมพนธของสงมชวตทไดประโยชนรวมกน

โดยทสงมชวตทงสองชนดไมตองมปฏสมพนธกนเลยสามารถแยกกนอยได ขาดจากกนกไมมผลกระทบเกดขน

ตวอยางเชน นกเอยงทชวยกำจดเหบ ไร บนหลงควาย ในขณะทนกไดอาหารและควายกไมมเหบ ไร

3. แบบเกอกล(Commensalism) (+,0) ความสมพนธทเกดขนทงสงมชวตเพยงตวเดยวและระหวางสงม

ชวตสองชนด โดยทสงมชวตหนงสามารถใหประโยชนกบอกฝาย (Host) เชน อาหาร พลงงาน และจะไมทำใหกอให

เกดอนตรายทงสองฝาย ตวอยางไดแก ฉลามกบเหาฉลาม

4. แบบผลา (Predation) (+,-) เปนความสมพนธทฝายหนงไดประโยชน (Predator) และอกฝายเสย

ประโยชนหรอเสยชวต (Prey) ซงความสมพนธนยงเกยวของกบกระบวนการคดเลอกโดยธรรมชาต (Natural

Selection) ระบบหวงโซอหาร (Food Chain) และการควบคมสงมชวตใหอยระดบทธรรมชาตสามารถรองรบได

(Carrying Capacity) อกดวย เชน คางคกกนตกแตน งกนคางคก

5. แบบปรสต (Parasitism) (+,-) ความสมพนธของสงมชวตทงสองฝายทเปนผใหอาศย(Host) และปรสต

ทมาอาศยอย (Parasites) โดยปกตปรสตจะไมทำใหผใหอาศยเสยชวต มขนาดเลกกวาและสามารถขยายพนธได

รวดเรวกวาผใหอาศย เพยงแตไดประโยชนจากผใหอาศย เชน เหบ เชอราบนเปลอกไม ปรสตในตวมนษย (รปท 1.7)

6. แบบไมไดไมเสยประโยชน (Neutralism) (0,0) สงมชวตทงสองชนดอยรวมกนโดยไมมฝ ายใดไดและฝาย

ใดเสยประโยชน อาจอาศยเปนเพอน เชน สนขกบคน

7. แบบแขงขน (Competition) (-,-) ปฏสมพนธระหวางสงมชวตหรอสายพนธเพอใหไดมาซง ปจจยท มอย

จำกด เชน อาหาร ทอย ฯลฯ ซงตางฝายตางเสยประโยชน ตวอยางเชน การแขงขนเพอแยงอาหารของเสอ อาจทำให

ฝายทออนแอกวาบาดเจบลมตายหรออาจบาดเจบลมตายทงสองฝายจากการตอส (Intraspecific Competition.

2017.)

15

รปท 1.7 ปรสตทเขาไปกดกนและทำตวเสมอนลนของปลาแทน ทมา: Marcello Di Francesco.

16

บทท 2

ระบบนเวศ

ระบบนเวศ (Ecosystem) คอ ชมชนของสงมชวตทอยรวมกบองคประกอบไมมชวตภายในสงแวดลอมใดสง

แวดลอมหนง เชน อากาศ นำ และดน ทมความสมพนธกน ซงความสมพนธดงกลางองคประกอบของสงมชวตและ

ไมมชวตภายในระบบจะเกยวพนกนในวฏจกรสารอาหารและการถายทอดพลงงาน และภายในระบบนเวศยงม

ปฏสมพนธระหวางสงมชวตกบสงมชวตและสงมชวตกบสงแวดลอมอกดวย (Ecosystem. 2017)

ระบบนเวศ ประกอบดวยกลมสงมชวตทจะปรากฏอย ณ ทใดทหนง และปจจยทางกายภาพและเคมจะเปน

ปจจยกอใหเกดสงแวดลอมไมมชวต ณ ทแหงนน ตวอยางไดแก สระนำ ปาไม ปากแมนำ และทงหญา ซงขอบเขตของ

ระบบนเวศจะไมสามารถกำหนดไดอยางชดเจนขนอยกบขอบเขต ความสมเหตสมผล และจดประสงคทตองการศกษา

เปนหลก (Ecosystem. 2016)

ระบบนเวศหนงๆ เปนโครงสรางทเปด มความสามารถในการควบคมตวมนเองประกอบดวยสงมชวและสง

ไมมชวต การทกลาววาเปนระบบนเวศระบบเปดเพราะมความสมพนธกบสงแวดลอมมการแลกเปลยนสารและ

พลงงาน (ราตร ภารา, 2538)

“นำทขงอยในรอยตนควายกถอเปนระบบนเวศ!” ซงเปนการยกตวอยางของ ศาสตราจารย ดร.มนส สวรรณ

ซงทำใหเกดมโนภาพไดวาระบบนเวศไมจำเปนตองมขนาดใหญเสมอไป เพยงแคมองคประกอบทเหมาะสมอนไดแก

สงแวดลอมมชวตและไมมชวตตงแต 2 ชนดขนไป รวมทงองคประกอบทางกายภาพและเคมทเหมาะและมความ

สมพนธกนกสามารถเปนระบบนเวศได เมอขนาดของระบบนเวศมขนาดทใหญขนจนถงระดบโลกจะเรยกวา “ชว

มณฑล” หรอ “Biosphere”

2.1 ระบบนเวศ (Ecosystems or Ecosphere or Ecology)

2.1.1 ระบบนเวศภาคพนหรอบนบก (Terrestrial Ecosystem)

ระบบนเวศทพบเฉพาะบนพนโลกชมชนของสงมชวตและสงแวดลอมบรเวณหนงๆทปรากฏอยบนพนทวป

และพนทเกาะเทานนมประมาณรอยละ 28 ของพนททงหมดบนโลก สามารถแยกออกจากระบบนเวศภาคพนนำโดย

17

ดจากปรมาณนำและความจำเปนของสงมชวตตอการดำรงชวตวาตองอากาศแหลงนำเปนหลกหรอไม ซงอาจใชเปน

ปจจยจำกด (Limiting Factor) ในการจำแนกประเภทระบบนเวศภาคพนกบภาคพนนำอกดวย นอกจากนนยง

จำแนกไดจากอณหภมตามฤดกาลทมอณหภมสงกวาระบบนเวศภาคพนนำในชวงเวลาเดยวกน การกระจายของสงม

ชวต ปรมาณแสงแดด ปรมาณแกส เชน คารบอนไดออกไซด ออกซเจน ไนโตรเจน ทจำเปนตอการสงเคราะหแสงของ

พชมสงกวาภาคพนนำกถกนำมาเปนปจจยดวยเชนกน โดยสามารถแบงระบบนเวศภาคพนออกไดเปน 6 ประเภทดงน

แบบทนดรา (Tundra), แบบไทกาหรอปาสน (Taiga), แบบปาผลดใบ (Temperate Deciduous Forest), แบบปา

เขตรอน (Tropical rain forest), แบบทงหญา (Grassland) และแบบทะเลทราย (Desert) (Terrestrial

ecosystem. 2017.)

รปท 2.1 ระบบนเวศภาคพนหรอบนบก

2.1.2 ระบบนเวศภาคพนนำ (Aquatic Ecosystem)

ระบบนเวศทางนำ หรอ ระบบนเวศนำ ค อ ช มชนของสงมชวตและอาศยอยในสงแวดลอมทเปนนำสามารถ

จำแนกไดตามปรมาณเกลอทละลายอยในนำ 3 ประเภทดงน (Aquatic ecosystem. 2017.)

18

1) แบบนำจด (Freshwater Ecosystem) พบอยประมาณรอยละ 0.78 บนผวโลก สามารถสรางผลผลต

จากแหลงนำจดไดราวรอยละ 3 ของผลผลตทางนำทงหมด

2) แบบนำกรอย (Brackish Ecosystem) เปนแหลงนำทเกดจากการปะปนของนำเคมและนำจด สวนมาก

นำกรอยเกดจากกจกรรมของมนษย เชน นากง ซงจะสงผลเสยตอระบบนเวศโดยเฉพาะทรพยากรดน

3) แบบนำเคม (Marine Ecosystem) มปรมาณมากเปนอนดบหนงทรอยละ 71 บนผวโลก สรางผลผลต

ทางนำคดเปนรอยละ 32 ของผลผลตทางนำ

รปท 2.2 ระบบนเวศภาคพนนำ

2.2 โครงสรางของระบบนเวศ (Ecosystem Structure)

โครงสรางของระบบนเวศสามารถจำแนกไดเปนสององคประกอบ ค อ องคประกอบทไมมชวต (Abiotic

Components) และ องคประกอบมชวต (Biotic Components)

2.2.1 องคประกอบทไมมชวต (Abiotic Components)

องคประกอบทไมมชวต คอ ส วนประกอบหนงทางเคม พลงงาน และทางกายภาพของสงแวดลอมทสามารถ

มผลตอสงมชวตในสงแวดลอมและมผลตอระบบการทำงานของระบบนเวศ เชน การเจรญเตบโต การฟนฟสภาพ และ

การสบพนธ เปนตน ซงตวอยางขององคประกอบทไมมชวตหรอสสารทไมมชวต ไดแก บรรยากาศ นำ แสงแดด หน

ลม (Abiotic Environment. n.d..)

1) พลงงาน (Energy) หมายถง คณลกษณะของวตถทสามารถถายทอดไปยงวตถอนหรอเปลยนรปไปเปน

19

สถานะอน เปนจดเรมตนของสงมชวตทงมวล ทำใหสงมชวตสามารถดำรงชวตอยในระบบนเวศไดซงเกยวของกบสงม

ชวตจำพวกพชหรอผผลตทมความตองการพลงงาน นนคอพลงงานแสงอาทตย (Solar Energy) พอใชในการ

สงเคราะหแสง และเปลยนพลงงานแสงใหเปนพลงงานเคมเพอใชในการเจรญเตบโต สบพนธ และพลงงานสวนทเหลอ

จะถกถายทอดตอไปตามกระบวนการถายทอดพลงงาน (Energy Flow) ตามลำดบขนในชนของผบรโภคทสงขน

เรอยๆ อยางไรกตามกระบวนการในการเปลยนแปลงสถานะ เชน การยอยอาหาร กจะมการปลดปลอยพลงงานทไม

สามารถนำไปใชประโยชนไดอกรปแบบนงสสงแวดลอมนนคอ “พลงงานความรอน” หรอ “Heat”

2) สารเคม (Chemical Substance) สามารถจำแนกได 2 ประเภท คอ อนทรสาร (Organic

Substance) และอนนทรยสาร (Inorganic Substance)

- อนทรสาร (Organic Substance) คอ สารทมคารบอนเปนองคประกอบหลก เชน โปรตน

วตามน คารโบไฮเดรต ไขมน และสารเคมอนๆทถกผลตขนและจำเปนตอสงมชวต

- อนนทรยสาร (Inorganic Substance) คอ สารทมคารบอนเปนองคประกอบรอง และธาต

อนเปนองคประกอบหลกเชน นำ ออกซเจน ไนโตรเจน คารบอน แรธาตอนๆ

รปท 2.3 ตวอยางโครงสรางของไขมน (Lipid) ทมคารบอนเปนองคประกอบหลก ทมา: http://images.tutorvista.com/cms/images/101/metallic-esters1.png

3) ป จจยทางกายภาพ (Physical Factors) ป จจยทางกายภาพนบวามความสำคญในระบบนเวศมากโดย

เฉพาะอยางยงในสวนทเกยวของกบการเสรมสรางความมนคงและการกำหนดประเภทของระบบนเวศ ปจจยทาง

20

กายภาพ เปนสภาพทเกดจากปฏกรยาระหวางพลงงานจากดวงอาทตยกบสารเคม และกบโครงสรางของเปลอกโลก

ภายในระบบนเวศ ตวอยางของปจจยเหลานคอ อณหภม แสงสวาง ลม ฝน ความชน และกระแสนำในทะเล (มนส

สวรรณ. 2537ก.)

ปจจยทางกายภาพเปนปจจยทอยมในสงแวดลอมทมชวตและมอทธพลในการควบคมการเจรญเตบโตและ

พฒนาการของสงมชวตหรอชมชนชวภาพ เชน ดน นำ อากาศ เปนตน

2.2.2 องคประกอบมชวต (Biotic Components)

สงมชวตทกชนดทปรากฏบนผวโลกและอยในระบบนเวศทแตกตางกนไปตามลกษณะทางกายภาพ เชน

ภมประเทศ ภมอากาศ ซงระบบนเวศไมวาจะมลกษณะทางกายภาพเปนอยางไรกจะตองประกอบดวยสงมชวต 3

ประเภทดงน

1) ผผลต (Producers) หรอเรยกวา “Autotroph” คอ สงมชวตทสามารถสรางอาหารไดเอง

(Autotrophic Organisms) จากกระบวนการสกดเอาประโยชนจากสงแวดลอมสงไมมชวตและองคประกอบอนนทรย

สาร เชน นำ คารบอนไดออกไซด เกลอ และคลอโรฟลลหรอพกเมนสเขยวในกระบวนการสงเคราะหดวยแสง และ

กลมผผลตจะเปนกลมแรกสดของหวงโซอาหารทมการถายทอดพลงงานไปยงสงมชวตในระดบสงขนไป กลมพชทม

ขนาดเลกทสด เชน แพลงกตอนพช (Phytoplankton) สาหรายสเขยว (Green Algae) รา (Fungi) รวมไปถง

แบคทเรยกำมะถนสมวง ไปจนถงพชทมขนาดใหญ เชน หญา ตนไมใหญ

2) ผบรโภค (Consumer) หรอ “Heterotroph” สงมชวตทไมสามารถสรางอาหารเองได (Heterotrophic

Organisms) จงจำเปนตองอาศยผผลตอนดบแรกและสตวหรอทงสองอยางเปนอาหารและเพอสรางพลงงาน ดงนนผ

บรโภคจะถกจำแนกออกเปน 3 ประเภทดงน

1. ผบรโภคพช (Herbivores) เชน ชาง มา หม กระตาย ฯลฯ

2. ผบรโภคสตว (Carnivores) เชน เสอ เหยยว จระเข ฯลฯ

3. ผบรโภคทงพชและสตว (Omnivores) เชน มนษย สนข

คารบอนไดออกไซด + นำ + พลงงานแสง นำตาล + ออกซเจน

21

นอกจากจากการจำแนกผบรโภคออกเปนประเภทตามประเภทของการกนแลว ยงสามารถแบงผบรโภคออก

ตามลำดบขนของการบรโภคไดอก 3 ประเภท (รปท 2.4) คอ

1. ผบรโภคปฐมภม (Primary Consumers)

2. ผบรโภคทตยภม (Secondary Consumers)

3. ผบรโภคตตยภม (Tertiary Consumers)

รปท 2.4 ลำดบขนของการบรโภคของระบบนเวศภาคพนนำ ทมา: http://cdn2.kidsdiscover.com/wp-content/uploads/2015/06/Ecosystems_2a.jpg

22

3) ผกนซาก (Detritivores) สงมชวตทบรโภคของเสยจากสตว หรอซากของสงมชวตเปนอาหาร ทำใหเศษ

ซากอนทรยเปนชนเลกชนนอย เชน แรง ปลวก ไสเดอนดน กงกอ หอย ดวงและจลนทรย ผบรโภคเหลานมสวนรวม

ในการสลายตวและชวยในวฏจกรสาร (ผบรโภคซากพชซากสตว. 2014.) ผกนซากชวยทำใหเศษซากอนทรยชนใหญ

เปนชนเลกชนนอย ซงมสวนชวยใหพชดดธาตอาหารไปใชไดงายมากยงขน โดยถาในระบบนเวศไมมสงมชวตเหลาน

อาจทำใหการการสลายตวของซากพชซากสตวทตายแลวเปนไปไดชาลง และไมสมบรณ

รปท 2.5 ผกนซาก (Detritivore) ทมา: National Geographic

4) ผยอยสลาย (Decomposer) คอ สงมชวตทไมสามารถสรางอาหารเองได หนาทของผยอยสลายคอทำให

ขนาดของซากสงมชวตมขนาดเลกลงในระดบเซลลผานกระบวนการยอยสลายดวยเอนไซม (Biochemical

Reactions)โดยปราศจากกระบวนการยอยภายในรางกาย และดดซมเอาธาตอาหารไปใชเปนพลงงานในการเจรญ

เตบโต ตวอยางเชน ไสเดอน

23

องคประกอบทงมชวตและไมมชวตในระบบนเวศตางมการเปลยนแปลงทางกายภาพและการใชพลงงานใน

กจกรรมตางๆ เชน เจรญเตบโต ลาสตว สบพนธ ซงทงหมดเกยวของกบกระบวนการถายทอดพลงงาน (Energy

Flow) และสารอาหาร ในขณะทมการถายทอดพลงงานจะมการสญเสยพลงงานเมอมการกนในลำดบทสงขนตามขน

ของการกน (Trophic Level) (รปท 2.6) ประสทธภาพในการถายทอดพลงงานปกตจะอยประมาณรอยละ 10 ตา

มกฏ 10 เปอรเซน (10 percent law) นนหมายความวารอยละ 90 ของพลงงานสญเสยไปกบสงมชวตระหวาง

กระบวนการในรปของ ของเสย การเสรมสราง ซอมแซม พลงงานความรอน ฯลฯ ตวอยาง รำขาว หม คน ปรมาณรำ

ขาว 100 กโลกรม ใชเลยงหมจะไดเนอหมท 10 กโลกรม และคนจะใชเสรมสราง ฟนฟ หรอเปนพลงงานในการทำ

กจกรรมไดเพยง 1 กโลกรมเทานน

รปท 2.6 Trophic Level ทมา: http://www.ck12.org/biology/Trophic-Levels/lesson/Trophic-Levels-BIO/

.2.3 ปจจยทเปนตวกำหนดลกษณะของระบบนเวศ

2.3.1 อณหภม เปนปจจยหนงทกำหนดระบบนเวศ ซงจะมอทธพลตอเปลยนแปลงดานสรระของสงมชวต

อตราการขยายพนธ การอพยพยายถน ปรมารของออกซเจนในนำ

24

2.3.2 นำและความชน เนองจากสงมชวตมการแลกเปลยนความชนกนสงแวดลอมอยตลอดเวลา บรเวณ

ความชนตำทำใหเกดการสญเสยความชนสงโดยเฉพาะพช ดงนนระบบนเวศทมความชนสงกจะมสงชวตเกดขนสง

ความหลากหลายทางชวภาพสงตามไปดวย เชน ปาอเมซอนจะมสงชวตกวาทะเลทราย

2.3.3 แสงสวาง แสงสวางมความสำคญตอการดำรงชวตของสงมชวตโดยเฉพาะพชทเปนผผลตลำดบทหนง

นการสงเคราะหดวยแสง และสำคญตอสตวและมนษยในการดำรงชวตและควบคมความชน ควบคมการขยายพนธ

ของโรคตางๆ

2.3.4 ดน เปนทรวมของธาตอาหารตางๆ เชน แคลเซยม ไนเตรท ฟอสฟอรส และยงเปนแหลงปยธรรมชาต

เมอสงมชวตตายลงถกยอยกลายเปนฮวมสเพมความอดมสมบรณแกดน ประเภทของดนหรอความเปนกรดดางของดน

ทแตกตางกนกมอทธพลตอระบบนเวศ เชน ดนเคมกจะพบพชทนเคม หรอ มความเปนดนทรายสงกจะพบพชตนเตย

เปนตน

2.3.5 ไฟปา มทงผลดและผลเสย ผลเสยคอไฟทำลายลางพชพรรณและแรธาต ฮวมส ทอยบนดนชนบนดวย

ความรอน แตผลดกคอการทดนไดรบธาตอาหารทเกดจากการชะลางขเถาลงสดนชนลางโดยฝน ซงเหมาะแกการ

เตบโตขอพชบางประเภท เชน เหดถอบ หนอไมปา เปนตน

2.3.6 มลภาวะ สาเหตหลกเกดจากนำมอมนษยททำใหระบบนเวศหรอสงแวดลอมเกดการปนเปอน

หรเกดอระบบนเวศทไมพงประสงคทไมเหมาะสมแกการดำรงชวต เชน มลภาวะทางนำ ดน อากาศ

2.3.7 การแยงชง เกดขนทงในพชและสตวทตองแขงขนเพอใหไดทรพยากรมาครอบครอง โดยเปนไปตามกฏ

ของการคดเลอกโดยธรรมชาต (Natural Selection) สงมชวตทออนแอจะถกทำใหลดจำนวนลงหรอสญพนธไปใน

ทสด เชน จากการขาดอาหาร ทอยอาศย หรอการตอส

2.3.8 การกนซงกนและกน เปนอกปจจยทชวยในการกำหนดลกษณะของระบบนเวศ ตวอยางเชน ไร

ขาวโพดทมฝงตกแตนจำนวนมากมากดกนเกดการเสยสมดลของระบบนเวศบรเวณนน ซงกระบวนการกนซงกนและ

กนทมคางคกเปนผลากจะชวยควบคมจำนวนของตกแตนและความสมดลได

25

2.3.9 ความเปนกรดเปนดาง ความเปนกรด-ดางของดนมผลทงโดยตรงและโดยออมตอการเจรญเตบโตของ

พชทปลกอยในดน ในเรองของการทำงานของเอนไซม ดนเปนกรดรนแรงจะทำใหพษขนแกพชทปลกได (ความเปนก

รด-ดางของดน. 2554.)

2.4 ความสมพนธเชงอาหารของสงมชวต (Nutrition Relationship of Organisms)

ความสมพนธทเกดขนระหวางสงมชวตกบอาหาร เมอสงมชวตกนอาหารเขาไปจะนำเอาอาหารนนไปไปสราง

เปนพลงงานเพอใชในการทำกจกรรมตางๆ เพอเจรญเตบโต เพอสบพนธ ซงอาหารทสงมชวตกนเขาะมความสมพนธ

กบสงมชวตอนอยดวย ซงอยกระบวนการถายทอดพลงงาน (Energy Flow)

รปท 2.7 การถายทอดพลงงาน (Energy Flow) ทมา : Encyclopedia Britannica

26

รปท 2.8 การถายทอดพลงงาน (Energy Flow)

27

หวงโซอาหารในระบบนเวศ (Food chain) เมอสงมชวตหนงกนสงมชวตหนงเปนอาหารแลว กอาจถกสตว

อนๆ กนเปนอาหารตอไปอก ทำใหเกดการถายทอดพลงงาน จากธาตอาหาร ผานจากชวตหนง ไปสอกชวตหนง การ

ถายทอดนกคอ ระบบของหวงโซอาหาร ทเกดขนในระบบนเวศ ซงเปนการถายทอดพลงงาน และการหมนเวยนธาต

อาหาร ไปตามลำดบ ขนตอนของการบรโภค หวงโซอาหารในระบบนเวศนนแบงออกไดเปน 3 รปแบบดวยกน คอ

1. โซอาหารแบบการลาเหยอ เปน ขนตอนของโซอาหารจากพชตำสด และจากสตวเลกไปยงสตวทใหญ

2. โซอาหารแบบปรสต เปนโซอาหาร ทเรมตนจากสตวใหญไปหาสตวเลกตามลำดบ

3. โซอาหารแบบซากอนทรย เปนโซอาหารทเรมตนจากซากชวตทตายแลว ไปยงสงมชวตเลกๆ

(สารานกรมไทยสำหรบเยาวชน. ม.ป.ป.)

การถายทอดพลงงานในหวงโซอาหารจะมการถายทอดเปนสายตรง (รปท 2.8) จากขนลางไปสขนทสงขน

เรอยๆ อยางไรกดในระบบนเวศการถายพลงงานจะเกดจากสงมชวตทหลากหลาย จงมการถายทอดพลงงานทซบซอน

และไขวกนไปมาในระบบเรยกวา “สายใยอาหาร” หรอ “Food Web” ซงจะมความซบซอนมากนอยเพยงใดขนอย

กบความหลากหลายทางชวภาพในระบบนเวศ นอกจากนนสายใยอาหารยงมอทธพลตอการรกษาสมดลของระบบ

นเวศอกดวย

รปท 2.9 สายใยอาหาร (Food Web) ทมา : https://teachengineeringprod.blob.core.windows.net/content/cub_/activities/cub_bio/

cub_bio_lesson03_activity1_header_image_new.png

28

2.5 ปรมาณของสารพษในหวงโซอาหาร (Toxic Contamination in Food Chain)

จากกระบวนการถายถอดพลงงานในหวขอ 2.4 แลวในกระบวนของการถายทอดพลงงานยงมอก

กระบวนการหนงเกดขนควบคกนไป นนคอกระบวนการถายถอดสารพษในหวงโซอาหาร จดเรมตนของสารพษสวน

มากมาจากปจจยหรอฝมอมนษย ไดแก สารเคมทใชในการเกษตรกรรม เคมและสารตกคางจากอตสาหกรรม และเกด

การตกคางทผผลตทงหลาย เมอมการกนโดยสงมชวตกจะมการถายตอไปเปนลำดบขนทสงขน (Trophic Level)

อยางไรกตามในการถายถอดสารพษนนจะแตกตางจากกระบวนการถายทอดพลงงานเพราะจากกฏการถายทอด 10

เปอรเซน จะเพมการถายทอดเปนทวคณ (Double Law) ตวอยางเชน ตกแตนตวหนงไดรบสารพษจากผผลตลำดบ

แรกและสะสมในรางกายจนมกบมากนตกแตนตวนนสารพษกจะถกถายทอดไปยงกบตอไปแตกบไมไดกนตกแตนเพยง

ตวเดยวในชวงชวตหนง ดงนนสารพษจงมการสะสมในตวกบเพมขนเรอยๆเปนทวคณ ซงเมอสงมชวตไดรบสารพษจน

รางกายรบไมไหวกจะแสดงอาการของโรคออกมาตามกฏ Limiting Factor

2.6 การสบลำดบเชงนเวศวทยาหรอการปรบเปลยนระบบนเวศ (Ecological Succession)

การเฝาตดตามผลทตามมาจากกระบวนการทเกดการเปลยนแปลงของสงมชวตอาจถงในระดบของโครงสราง

พนธกรรมซงอาจจะใชเวลาตงแตไมกสบปจนถงหลายลานป ตวอยางเชน ลกษณะของสงแวดลอมหลงเกดไฟปาหรอ

หลายลานปของการสญพนธ และสงเกตการเปลยนแปลงทเกดขนในปจจบน

ผลทตามมาในกรณทสภาพแวดลอมมอทธพลเกนขดจำกดความสามารถของสงมชวต ค อ การสญหายหรอ

ตายจากไปของสงมชวตนนๆ ในกรณดงกลาวนหากอทธพลจากการเปลยนแปลงของสงแวดลอมถกกำจดออกไป

สภาพธรรมชาตของพชและสตวทถกทำลายสามารถกลบคนสภาพสโครงสรางและลกษณะเดมได เวลาทใชในการกลบ

คนสภาพขนอยกบสงมชวต การกลบคนสภาพอาจเรมจากการเกดตนพชเลก เชน สาหราย ไลเคน และมอสส กลาย

เปนไมพม (มนส สวรรณ. 2537ข.)

ปจจยททำใหเกดการเปลยนแปลงระบบนเวศสามารถจำแนกออกไดเปน 4 ประเภทดงน

1) ปจจยจากการเปลยนแปลงทางธรณวทยา (Geological Cycle) ภเขาไฟระเบด แผนดนไหว การแยกตว

ของแผนเปลอกโลก

29

2) ปจจยจากการเปลยนแปลงของภมอากาศอยางรนแรงทำใหเกดภยพบตตางๆ (Natural Disasters) ไฟปา

(Wildfire) นำทวม (Flood) พายทอรนาโด (Tornado) พายเฮอรเคนส (Hericanes)

3) ปจจยจากสงมชวต (Biotic Factor) การตดไมทำลายปา การทำไรเลอนลอย การสรางสงกอสรางขนาด

ใหญทเปลยนแปลงสงแวดลอมเดม เชน เขอน ถนน

4) ปฏกรยาของสงมชวตทมตอแหลงทอยอาศย เชน ความเปนกรด– เบส ของพนดนหรอแหลงนำอณหภม

ความเขมขนของแสง ความชน

นอกจากนนการเปลยนแปลงระบบนเวศยงสามารถแบงออกไดเปนสองลกษณะ คอ การเปลยนแปลงขน

ปฐมภม (Primary Succession) และการเปลยนแปลงขนทตยภม (Secondary Succession)

1) ขนปฐมภม (Primary Succession) เปนพนททไมเคยมสงมชวตมากอน และเปนพนททยง ไ ม ผ า น ก า ร

เปลยนแปลง ไดแก ประกอบดวยหน ดน กรวดขนาดใหญ หรอแมแตลาวา (Lava) ซงพชไมสามารถเกดได จนกาล

เวลาผานไปมการเปลยนแปลงทางกายภาพ เชน แสงแดด ความชอ อณหภม ซงเปนปจจยในการแตกตวของพนธะ

ของวตถไดเปนแรธาต จนเกดพนทเหมาะสมสำหรบพชในการสรางววฒนาการจากพชขนาดเลกไปจนถงตนไมใหญ

2) ขนทตยภม (Secondary Succession) ขนนเกดจากพนททเคยมชมชนของสงมชวตอาศยอยกอนแลว

จนเกดการเปลยนแปลงแบบกระทนหนจากภยพบตตาง เชน ไฟปา พาย ซงการจะกลบมาเปนสภาพเดม (Climax) ได

ใชเวลาสนกวาขนปฐมภมประมาณ 50 - 200 ป เพราะพนทยงคงมสงมชวตจำพวกพชหลงเหลออยทำใหงายตอการ

ฟนสภาพจนถงขนไคลแมกซ

2.6.1 การปรบตว (Adaptation)

เปนคณลกษณะพนฐานในกลมของสงมชวตหรอประชากรทอยรวมกน เพราะการปรบตวจะชวยในเรองของ

การพฒนาระบบการทำงานใหกบสงมชวตใหสามารถอาศยอยในสงแวดลอมนนๆไดการปรบตวจะเกดขนหรอพฒนา

ระบบเพอความอยรอดขนมาอนเนองมาจากกลไกทางธรรมชาตทเรยกวาการคดเลอกโดยธรรมชาต

การปรบตวเพอใหสามารถอยรอดในสงแวดลอมนนไดจะขนอยกบปจจยภายนอกทเปนตวกำหนด ส ง

แวดลอมมความโหดรายแรงแตกตางกนไป ดงนนการปรบตวของสงมชวจในสงแวดลอมจงมหลายระดบเพอใหเหมาะ

สมกบสภาพแวดลอมโดยรอบดงน

30

1) การปรบตวเชงพฤตกรรม (Behavioral Level) คอ การปรบเปลยนพฤตกรรมเพอใหเหมาะสมแกสภาพ

แวดลอม ซงเปนขนพนฐานสำหรบการปรบตว เชน สภาพอากาศหนาวสตวจะอพยพยายถนไปเขตอบอน มนษยจะนง

หมเสอผาทหนาขน

2) การปรบตวของอวยวะ (Functional Level) อกขนสำหรบการปรบตวเมอสงมชวตอยในสภาพแวดลอม

หนงๆยาวนาน จะมการปรบสภาพอวยวะของรางกาย เชน มนษยและสตวทอยในเขตหนาวจะมการปรบระบบการ

เผาผลาญพลงงาน (Metabolism) ใหสงขนเพอรกษาความรอนในรางการ ลดการทำงานของตอมเหงอ หรอเรงการ

ทำงานของปอดเพอดกจบออกซเจนในอากาศทเบาบางเพมขน

3) การปรบตวระบบโครงสราง (Structural Level) เมอสงมชวตอาศยอยในสภาพแวดลอมหนงเปนเวลา

นาน อาจหลายชวรน จนมการพฒนาและถายทอดไปผานพนธกรรม เชน ชาวเอสกโมทอาศยอยในเขตหนาวตลอดทง

ปจะมรปรางเตย นวสน เหตผลเพอลดพนผวหนงในการระบายความรอน รวมถงขนาดปอดทใหญและแขงแรงกวา

ปกต

รปท 2.10 การปรบตวระบบโครงสรางของสงมชวต

ทมา : Aegimia Elongata

31

2.7 การหมนเวยนของธาตอาหารในระบบนเวศ (Nutrient Cycle)

สงมชวตทกชนดทกประเภทตองการสารวตถบางอยางเพอความอยรอด ในการสงเคราะหแสงของพช แม จะ

มพลงงานแสงอาทตยอยแลวกตาม พชจำเปนตองอาศยสารวตถอยางอน เชน นำ คารบอนไดออกไซด ไนโตรเจน

โพแทสเซยม และฟอสฟอรส เปนตน (มนส สวรรณ. 2537ค.)

การหมนเวยนธาตอาหาร หมายถง กระบวนการเคลอนยายของแรธาตอาหาร เชน คารบอน ออกซเจน

ไนโตรเจน ซลเฟอร แคลเซยม ซงเปนลกษณะการถายทอดธาตอาหารจากสภาพแวดลอมเขาสสงมชวต และออกจาก

สงมชวตกลบสคนสสภาพแวดลอมดงเดมทงภาคพนดน ภาคพนนำ และบรรยากาศ (คณาจารยคณะมนษยศาสตร

ราชภฏเชยงใหม. 2556ก.)

การหมนเวยนสาร คอ การเคลอนยายและแลกเปลยนอนทรยและอนนทรยวตถกลบในรปของผลผลตของสง

มชวต กระบวนนนจะถกกำกบดวยสายใยอาหารทขนตอนสดทายจะเกดการยอยสลายเพอใหไดสารตงตนสำหรบผ

ผลต มระบบเทเชอมโยงกบระบบนเวศทมการถายทอดพลงงานจากกระบวนการกน การยอย และการอพยพเคลอน

ยาย (Nutrient cycle. 2017.)

รปท 2.11 กระบวนการถายทอดพลงงานและหมนเวยนธาตอาหารในระบบนเวศ ทมา : www.exploringnature.org

32

การหมนเวยนธาตอาหาร เรมตนจากแหลงพลงงานทใหญทสดนนคอดวงอาทตยทผผลตลำดบแรกจะใชเพอ

ผลตอนทรยสารจากกระบวนการสงเคราะหดวยแสง ผบรโภคลำดบแรกจะเปนผรบชวงตอพลงงานและธาตอาหารดง

กลาวตอไปและถายทอดไปในระดบทสงขนเรอยจนเมอผบรโภคเหลานนตายลงกจะเปนหนาทของผยอยสลายททำ

หนาทเปลยนอนทรยสารใหกลบไปอยรปของอนนทรยสารกลบสสงแวดลอมอกครง หมนเวยนเชนนไปเรอยๆ (รปท

2.11) การหมนเวยนธาตอาหารทสำคญตอสงมชวต ไดแก วฏจกรนำ วฏจกรคารบอน วฏจกรออกซเจน วฏจกร

ไนโตรเจน และวฏจกรฟอสฟอรส

1) วฏจกรนำ (Hydrological Cycle)

วฏจกรนำ คอ การเคลอนทอยางตอเนองของนำบน เหนอ และใต พนผวของโลก มวลของนำบนผวโลก

สามารถแบงแยกไดออกเปนแหลงนำบรสทธ ธารนำแขง นำเคม และนำทอยในชนบรรยากาศ นำมการเคลอนทจาก

แหลงนำหนงไปยงแหลงนำหนง ตวอยางเชน นำจากแมนำไปยงมหาสมทร หรอจากมหาสมทรไปยงชน

บรรยากาศ จากกระบวนการทางกายภาพ เชน การระเหย การควบแนน หยาดนำฟา การซมผาน การไหลรวมของ

มวลนำ และการไหลใตผวดน ซงจะใหเกดกระบวนการดงกลาวนำจะมการเปลยนสถานะทง 3 สถานะ ค อ ของแขง

ของเหลว และกาซ

วฏจกรนำเกยวของกบการแลกเปลยนพลงงาน ซงมอทธพลตอการเปลยนแปลงอณหภม เชน เมอมการ

ระเหยของนำจะมการใชหรอดดพลงงานจากบรเวณนนและทำใหสงแวดลอมบรเวณนนเยนลง แลเมอมการควบแนน

จะมการปลดปลอยพลงงานและทำใหสงแวดลอมบรเวณนนอนขน ซงการแลกเปลยนความรอนดงกลาวมผลตอสภาพ

อากาศในบรเวณนน (เปนไปตามกฏทางเคม สรางพนธะ-คายความรอน สลายพนธะ-ดดความรอน)

จากรปท 2.11 กระบวนการเรมจากแหลงนำธรรมชาตทมระเหยโดยตรงจากพนผวและระเหยจากปากใบ

ของพชทมการออสโมซสนำเขาไปในระบบกอนคายออกทางปากใบ ไอนำทระเหยขนสบรรยากาศเมอมปรมาณมาก

ขนเกดการควบแนนไดเปนกลมกอนเมฆ เมอนำหนกเมฆมมากขนเกดการกลนตวกลายเปนเมดฝนหรอหมะตกลงมา

บนพนโลกแลวจงมการไหลจากทสงลงทตำ จากผวดนลงสดนชนลาง และสแหลงนำธรรมชาตเชนนไปเปนวฏจกร

33

รปท 2.12 การหมนเวยนนำ (Hydrological Cycle) ทมา : http://www.srh.noaa.gov/jetstream/atmos/images/hydro_5cycle.jpg

2) วฏจกรคารบอน (Carbon Cycle)

การหมนเวยนคารบอนคอกระบวการหมนเวยนทางชวเคมทคารบอนจะมการเปลยนถายและแลกเปลยน

ระหวางภาคตางๆ เชน ชวภาค อทกภาค ภาคบรรยากาศ เปนตน (Carbon cycle. 2017.)

สงมชวตทอาศยอยบนโลกตางผลตคารบอน และคารบอนยงเปนสวนหนงของมหาสมทร อากาศ หรอแมแต

หน เนองจากโลกมการเคลอนไหวเปนพลวต คารบอนทเปนองคประกอบหนงของโลกกยอมมการเคลอนไหวเชนกน

ในชนบรรยากาศคารบอนมการรวมตวกบออกซเจนหรอทเรยกวาคารบอนไดออกไซด พชใชคารบอนไดออกไซดและ

แสงอาทตยเพอการผลตอาหาร ดงนนคารบอนจงเปนองคประกอบในพช เมอพชถกกนหรอลมตายกจะมการถายทอด

คารบอนไปยงผบรโภคและสวนทลมตายกจะถกทบถมกลายเปนคารบอนในดนหรอฟอสซลและเปนพลงงานเชอเพลง

ในทสด (The Carbon Cycle. n.d..)

34

รปท 2.13 การหมนเวยนคารบอน (Carbon Cycle) ทมา : http://media1.shmoop.com/images/biology/biobook_eco_11.png

พชหรอผผลตและสตวจะมการเปลยนคารบอนทอยอาหารกลบสบรรยากาศ จากกระบวนการหายใจของพช

และสตว จากการเนอเปอยของสงมชวตทตายลง ซงการนำเขาและนำออกคารบอนจากบรรยาศมแนวโนมทสมดล ซง

หมายถงในหนงปบรรยากาศจะสญเสยคารบอนไปกบสงมชวตเทากบคารบอนทไดรบคนจากกระบวนการขางตน

สำหรบการแลกเปลยนคารบอนสวนมากจะพบระหวางสงมชวตกบบรรยากาศ บรรยากาศกบมหาสมทร รวมไปถงการ

กอตวและสลายตวของหนปน

3) วฏจกรออกซเจน (Oxygen Cycle)

การหมนเวยนออกซเจนคอกระบวนการทางชวเคมเชนเดยวกบการหมนเวยนคารบอน ซงประกอบดวย

แหลง ไดแก บรรยากาศ (อากาศ) องคประกอบของอนทรยวตถทอยภายในชวมณฑลและบนพนผวโลก วตถประสงค

สำคญของกระบวนการหมนเวยนออกซเจนคอกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของผผลต (Oxygen cycle. 2017.)

การหมนเวยนออกซเจนสามารถมหลากหลายรปแบบในธรรมชาตลองลอยอยางอสระในอากาศและละลาย

อยในนำ พชและสตวใชออกซเจนในการหายใจและคนออกซเจนนนกลบสอากาศและนำเชนเดยวกบคารบอนไออก

ไซด ซงจะถกสาหรายและพชบกนำไปใชและเปลยนใหเปนคารโบไฮเดรตระหวางกระบวนการสงเคราะหดวยแสง

จรงๆแลวออกซเจนนนถอไดวาเปนผลพลอยไดจากกระบวนการหมนเวยนนำทถอวาเปนแหลงผลตออกซเจนทใหญ

35

ทสดของชวมณฑล โดยสาหรายทอยตามแหลงนำจะสามารถผลตออกซเจนไดราวรอยละ 90 (Oxygen cycle.

2009.)

4) วฏจกรไนโตรเจน (Nitrogen Cycle)

อกกระบวนการหมนเวยนธาตทสำคญคอ ไนโตรเจน การเปลยนรปของไนโตรเจนสามารถเปนไดทงทาง

กระบวนการทางชวภาพและกายภาพ กระบวนการทสำคญกไดแก กระบวการตรงไนโตรเจน (fixation) กระบวนการ

เปลยนไนโตรเจนเปนแอมโมเนย (ammonification) และกระบวนการเปลยนไนโตรเจนเปนไนไตรต (Nitrification)

นอกจากนนไนโตรเจนยงเปนองคประกอบหลกของบรรยากาศโลกทรอยละ 78 อยางไรกตามถงแมจะมมากแตกไม

สามารถนำมาใชไดโดยตรงโดยพช แตชวยในเรองของเปนธาตจำเปนสำหรบผผลตลำดบแรก กระบวนการยอยสลาย

และกจกรรมตางๆของมนษย เชน การเผาไหมโดยเชอเพลงใตพภพ เปนตน

รปท 2.14 การหมนเวยนไนโตรเจน (Nitrogen Cycle) ทมา : http://environment.ekstepza.ws/carbon-cycle_clip_image001.jpg

36

การตรงไนโตรเจนในบรรยากาศใหเปนไนเตรตเกดขนในเวลาทมพายฝนฟาคะนองพลงงานไฟฟาทเกดขน

จากการถายเทประจไฟฟาในบรรยากาศเปนตวการสำคญททำใหไนโตรเจนมปฏกรยากบออกซเจนในบรรยากาศและ

กลายเปนไนเตรต สารวตถไนโตรเจนทเปลยนเปนไนเตรตดวยกระบวนการนจะถกชะโดยฝนทตกลงมาสพนดนและจะ

ถกดดซมไปใชประโยชนโดยพชตอไป (มนส สวรรณ. 2537ง.)

กระบวนการตรงไนโตรเจนอกประเภทหนง คอ การถกตรงโดยพชและสงมชวตขนาดเลกทอาศยอยในดนใน

รปของแอมโมเนย หรอ ธาตองคประกอบของไฮโดรเจนกบไนโตรเจน (NH3) โดยทพชและสตว เหลานนจะเปนผ

เปลยนไนโตรเจนเปนแอมโมเนย หลงจากนนแอมโมเนยจากการกระบวนการตรงไนโตรเจนจะถกเปลยนเปนไนเตรต

โดยแบคทเรยในดน

ไนเตรต รปของสารวตถไนโตรเจนทพชสามารถดดไปใชประโยชนได ภายในตนพชไนเตรตจะถกปรงแตงให

อยในรปของอาหารทมประโยชนสำหรบสงมชวตหลายชนดทสำคญคอโปรตน พชและสตวทบรโภคเอาอาหารเอาสาร

วตถไนโตรเจนเขาไปเมอตายทบถมและเนาเปอยแลวธาตอาหารนจะถกเปลยนสภาพเปนแอมโมเนยในดน ซงสงทม

ชวตขนาดเลกในดนจะทำหนาทเปลยนแอมโมเนยเปนไนเตรตเพอทพชจะไดใชประโยชนอกตอหนง (มนส สวรรณ.

2537จ.)

5) วฏจกรฟอสฟอรส (Phosphorus Cycle)

ฟอสฟอรส เปนธาตทจำเปนตอการดำรงชพของสงมชวตเพราะเปนองคประกอบของ DNA, RNA และ ATP

ซงเปนองคประกอบทสำคญของเยอบเซลลในรปแบบของฟอสโฟไลปด (phospholipids) ฟอสฟอรสยงพบไดใน

ปสสาวะและเถากระดก ฟอสฟอรสเปนธาตทอยในธรรมชาตนอยมากและเกดขนจากการเปลยนแปลงทางธรณวทยา

เชน แผนดนไหว ภเขาไฟระเบด ดวยเหตนฟอสฟอรสจงถกใชหมนเวยนอยระหวางสงมชวตและไมมชวตในปรมาณท

จำกด (Phosphorus, 2017a.)

ฟอสฟอรสไมเหมอนกบการหมนเวยนธาตประเภทอนเพราะบรรกาศจะไมมสวนเกยวของกบการเคลอนยาย

หรอเคลอนทของฟอสฟอรส เนองจากองคประกอบของฟอสฟอรสเปนของแขงทตองอาศยอณหภมและความกดดน

เฉพาะบนผวโลก ผลผลตทไดคอแกสฟอสไฟนทจะเกดขนเฉพาะพนทและเฉพาะสภาพแวดลอม บนพนโลกฟอสฟอรส

37

มไมเพยงพอกบสำหรบการเจรญเตบโตของพชเนองจากการอตราการผพงตำจากการกดกรอนโดยนำ ซงมผลตอการ

เจรญเตบโตของพชจากการทมฟอสเฟอรสในดนตำ (Phosphorus. 2017b.)

ฟอสฟอรส (รปท 2.15) ทอยรปสารอนนทรยฟอสเฟตทเปนของแขงทถกยกตวจากใตพภพถกกดกรอนและผ

พงตามกระบวนการทางธรรมชาตและกายภาพ เชน ลม อณหภม แผนดนไหว ไดเปนสารอนทรยฟอสเฟตทสามารถ

ละลายปะปนอยกบนำหรอฝนกอนจะซมผานลงสดน สวนสารอนนทรยฟอสเฟตทอยในหนกจะถกกดกรอนเรอยไป

และสะสมอยในดน พชหรอผผลตลำดบแรกกสามารถนำสารอนทรยฟอสเฟตไปใชประโยชนไดและมการถายทอด

เรอยไปตามลำดบขนของผบรโภค เมอพชและสตวทมสารอนทรยฟอสเฟตสะสมอยตายลงจะถกยอยโดยผกนซากทอย

ในดน (Detritivores) ยอยสลายไดเปนสารอนนทรยฟอสเฟต (Phosphate) ในดน ซงฟอสเฟตนสามารถถกนำไปใช

โดยพชโดยตรงและชะลางลงสแหลงนำ ตกตะกอน ทบถม กลายเปนสารอนนทรยฟอสเฟตทเปนของแขงตอไป

รปท 2.15 การหมนเวยนฟอสฟอรส (Phosphorus Cycle) ทมา : http://mariansaveco.weebly.com/uploads/2/3/8/6/23865805/366820_orig.gif

38

6) วฏจกรซลเฟอร (Sulfer Cycle)

ซลเฟอร หรอ กำมะถนเปนธาตหนงทมความสำคญสำหรบทกชวต แตซลเฟอรสวนใหญอยในรปขององค

ประกอบอนทรยกำมะถน (Organosulfer) เชน เมธไทโอนนซงอยในรปของกรดอะมโน และไบโอทน ทอยในรปของ

ไวตามน หรอในรปของเหลกซลไฟด (Metal Sulfides) รวมไปถงกลตาไธโอน องคประกอบกำมะถนถงแมวาจะไมม

ความสำคญมากทสดในสงมชวตแตมความเกยวของกบโปรตนเคราทนทเปนองคประกอบของผวหนง ผม และขนของ

สงมชวต สำหรบแบคทเรยหลายชนดนนกำมะถนนนมความสำคญในกระบวนการออกซแดนทหรอกระบวนการชวย

การเกดปฏกรยากบอากาศ

รปท 2.16 การหมนเวยนซลเฟอร (Sulfer Cycle) ทมา : http://www.freegrab.net/sulfur%20emissions.jpg

จากรปท 2.16 เรมตนจากทมการปลดปลอยซลเฟอรไดออกไซดทงจากโรงงานอตสาหกรรม จากสงมชวต

จะการประทของภเขาไฟทงบนบกและในนำ และการเผาไหมอนๆในทโลงแจง เชน การเผาขยะ การประกอบอาหาร

รวมไปถงการผลตไดเมททลซลเฟอรจากแพงกตอนในนำออกสบรรยากาศกลายเปนซลเฟตในบรรยากาศ เมอกาซ

ซลเฟตเหลานนมาเจอกบฝนเกดปฏกรยาทางเคมเกดเปนฝนกรด (H2SO3) ขนมา ฝนกรดสามารถสะสมในดนและ

แหลงนำในรปของซลเฟตในดน และทบถมรวมกบซากสงมชวตไดเปนพลงงานบรรพชวน (Fossil Fuels) โดยม

39

ซลเฟอรผสมอย เมอมการนำไปจากกระบวนการทำเหมองหรอถกนำไปใชเปนเชอเพลงรถยนตซลเฟอรกจะถกปลอด

ปลอยออกสบรรยากาศอกครง

2.8 ความสมดลในธรรมชาต (Balance of Nature)

การจะใหเกดความสมดลนนคอจะตองไมมสงใดสงหนงในระบบนเวศหรอกลมสงมชวตมปรมาณมากจนเกด

ขดจำกดของธรรมชาต (Limitation) จงจะใหเกดความสมดลขนในระบบนเวศกลาวคอ ปกตจะประกอบไปดวยสง

ชวตทไมมชวตและสงทมชวต ซงสงทมชวตไดแก ผผลต ผบรโภคลำดบตางๆ ผกนซาก และผยอยสลาย ซงทง 4 อยาง

จะทำงานและหนาทสนบสนนทเปนระบบและมความสมพนธกนแตกตางกนไปตามระบบนเวศแตละประเภท การเสย

สมดลของธรรมชาตเกดไดจากทงธรรมชาตและสงมชวตโดยเฉพาะมนษย ซงเมอใดกตามทเกดการเสยสมดล

ธรรมชาตจะสามารถฟนสภาพตวเองไดเพอใหเกดความสมดลอกครง แตจะใชเวลาทนานขนเมอระบบนเวศนนเสย

สมดลจากฝมอมนษย

การเปลยนแปลงททำใหเกดการเสยดลมอย 2 แบบ คอ แบบกะทนหน และแบบคอยเปนคอยไปซงการ

เปลยนแปลงระบบนเวศโดยธรรมชาตแบบกะทนหนทำใหระบบนเวศเสยสมดล และมผลกระทบตอสงมชวต ทำให

ตายหรอสญพนธ เชน การเกดไฟไหมปา อทกภย การเกดโรคระบาด ฯลฯ สำหรบการเปลยนแปลงแบแบบคอยเปน

คอยไปตามธรรมชาต เปนการเปลยนแปลงอยางชาๆ กอใหเกดอนตรายตอมนษยและสงแวดลอมนอยมาก แตเมอ

ระยะเวลานานเขาการเปลยนแปลงจะมากขน จะเกดผลกระทบตอสงมชวตอยางเดนชดขน เชน ทงนา หรอไรราง จะ

มการเปลยนแปลงเปนทงหญา และพชพวกไมพมในเวลาตอมา จนในทสดหากไมมสงแวดลอมภายนอกมารบกวน ก

จะกลายเปนปาทสมบรณได ดงนนสงมชวตสามารถปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทเปลยนแปลงได

2.8.1 สาเหตของการสญเสยความสมดล (Causes of losing balance of nature)

1) การเพมประชากร ทำใหความตองการใชทดนทำการเกษตรมากขน โดยเฉพาะเขตรอน ประชากรจะ

บกเบกปาใหม ๆ เพอใชพนททำไรเลอนลอยทำใหดน ปาไม สภาวะแวดลอมเสยหายปละจำนวนมาก

2) การเกษตรสมยใหม การเกษตรในปจจบนมงเพอการคามากขน มการใชปยและยาฆาแมลงจำนวนมาก

สารเหลานจะตกคางในดนและอาจถกชะลางลงสแหลงนำ ทำใหมผลตอชวตสตวในดนและในนำ

40

3) การขยายตวของเมอง การเพมประชากรทำใหความตองการทอยอาศยเพมขน เมองขยายตวอยางรวดเรว

ทำใหพนทการเกษตรถกใชไปเพอสรางตก ศนยการคา ถนน ระบบนเวศเปลยนไป การถายเทของเสยจากเมองกอให

เกดมลพษของนำและอากาศ

4) การอตสาหกรรม การพฒนาอตสาหกรรมทำใหทรพยากรถกใชเปนวตถดบมากยงขนกระบวนการผลต

ทำใหมของเสย เชน นำเสย ไอเสย ซงสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงระบบนเวศในบรเวณทโรงงานอตสาหกรรมตง

อยและบรเวณใกลเคยง

2.8.2 การรกษาสมดลของระบบนเวศ

1) ควบคม/กำจดสงทกอใหเกดอนตรายตอระบบนเวศ เชน

– ควบคม ปองกน และแกไขปญหามลพษสงแวดลอม

– ปองกนการทำลายทรพยากรธรรมชาต

2) ใชหลกการอนรกษและพฒนาอยางยงยน เชน

– การทำการเกษตรยงยน เชน วนเกษตร เกษตรผสมผสาน

– การพฒนาทองถนแบบยงยน เชน หลกเลยงการกอสรางททำลายปาไมและสตวปา

– การทองเทยวเชงอนรกษ

– การจดภมศาสตรเชงอนรกษเชน การทำสวนหยอม สวนสาธารณะ

– การอตสาหกรรมเชงอนรกษ เชน มระบบปองกนกาซพษ ระบบบำบดนำเสย

3) ใชทรพยากรธรรมชาตอยางประหยดและเกดประโยชนสงสด

4) สรางจตสำนกในการอนรกษระบบนเวศใหกบประชาชน เชน ใหความร รณรงค เขาคาย (ระบบนเวศ.

ม.ป.ป.)

41

2.9 ความหลากหลายทางชวภาพ (Biodiversity)

“Biological diversity – or biodiversity – is the term given to the variety of life on Earth. It is

the variety within and between all species of plants, animals and micro-organisms and the

ecosystems within which they live and interact.” (Biodiversity. (n.d..)

ความหลากหลายทางชวภาพประกอบไปดวยความแตกตางของสปชสนบลานบนโลกรวมไปถงความแตกตาง

ทางดานพนธกรรมภายในสงมชวตและสปชสนนๆ ซงเมอมองกวางขนกจะเหนองคประกอบของระบบนเวศทหลาก

หลายทซงสงมชวตหรอสปชสสรางชมชนของตนเอง ทมความปจเจก มปฏสมพนธระหวางกนและปฏสมพนธระหวาง

อากาศ นำ และดน ซงความหลากหลายทางชวภาพสามารถแบงไดเปน 3 ประเภทไดแก

1) ความหลากหลายทางพนธกรรม (Genetic Diversity) ยนประกอบดวยขอมลสำคญของสงมชวตบนโลก

ซงจะถกถายทอดจากรนพอแมสรนลกโดยท ขอมลทถกบรรจในยนนนจะเปนตวกำหนดลกษณะทางกายภาพและ

ลกษณะพเศษทางชวเคมของของสงมชวตแตละประเภท ในการสงวนความหลากหลายทางพนธกรรมของสปชสแตละ

ชนด ประชากรของสงมชวตชนดตางๆควรถกปกปองโดยใหธรรมชาตเปนผกำหนดและเปลยนแปลงเพอใหสปชสนนๆ

สามารถปรบตวและอยรอดได

2) ความหลากหลายทางสปชส (Species Diversity) พนทหนงๆ จะมความหลากหลายของชนดสงมชวต

(Species Diversity) มากทสดกตอเมอมจำนวนสงมชวตมากมายหลายชนดและแตละชนดในสดสวนทเทากน ความ

หลากหลายของสงมชวตนนแตกตางไปตามพนท ปจจยทใชตดสนความ หลากหลายทางสปชสนนยงคงมความซบ

ซอน สวนใหญ จะไดรบอทธพลขององคประกอบไมมชวตหรอลกษณะทางกายภาพเปนตวกำหนด บรเวณทการ

สะสมของจดรอน (Hotspot) ของสปชสไดแก ภาคตะวนตกเฉยงใตขอประเทศออสเตรเลยถอไดวาเปนภมภาคทม

ความหลากหลายคอนขางสงภมภาคหนง

3) ความหลากหลายทางระบบนเวศ (Ecosystem Diversity) ระบบนเวศมขนาดทหลากหลาย ระบบนเวศ

ขนาดใหญ เชน ปาไม ระบบนเวศขนาดเลก เชน แองนำขนาดเลก สปชสหนงๆตองอาศยระบบนเวศและสปชสอนๆ

เพอความอยรอด ดงนนความหลากหลายทางระบบนเวศคอความเกยวพนกนของความหลากหลายทางพนธกรรม

ความหลากหลายทางสปชสกบระบบนเวศ การสงวนไวซงความหลากหลายทางระบบนเวศตองมการอนรกษในระดบ

42

ทใหญพอทจะครอบคลมความหลากหลายประเภทตางๆทไดกลาวไปขางตน เพราะเมอความหลากหลายของระบบ

นเวศถกทำใหเสอมลงความหลากหลายอนๆกยอมไดรบผลกระทบดวยเชนกน

43

บทท 3

ทรพยากรธรรมชาต

3.1 ความหมาย

ทรพยากรธรรมชาต ค อ ทรพยากรทเกดขนตามธรรมชาตโดยปราศจากการกระทำใดๆจากมนษย ซ ง

ทรพยากรในทนจะกลาวรวมถงแรงหรอลกษณะเฉพาะตวทมความสำคญ เชน แรงแมเหลก แรงดงดด พลงงานไฟฟา

และพลงงานรปแบบอนๆทเกดขนตามธรรมชาต สำหรบบนผวโลกกจะกลาวรวมถงแสงอาทตย บรรยากาศ นำ ทดนท

รวมถงแรธาตตางๆในดน และอากาศ ตราบจนพชพรรณและสงมชวต (Natural resource. 2017.)

ใหความหมายของทรพยากรธรรมชาต วาหมายถง “สงทเกดขนเองตามธรรมชาต มประโยชนสามารถสนอง

ความตองการของมนษยได  หรอมนษยสามารถนำมาใชประโยชนได เชน บรรยากาศ ดน นำ ปาไม ทงหญา สตวปา

แรธาต  พลงงาน รวมทงกำลงจากมนษยดวย” (ชยศร ธาราสวสดพพฒน. 2548.)

ความหมายของ “ทรพยากร” ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานหมายถง สงซงมอยตามธรรมชาตอน

อาจเปนทรพยได และความหมายของ “ทรพย” คอวตถทมรปราง สวน “อากร” หมายถง หม กอง สงทรวมตวกนอย

3.2 ประเภททรพยากรธรรมชาต

ดงทไดกลาวไปแลวในบทท 1 ประเภทของทรพยากรสามารถแบงไดหลากประเภทขนอยกบลกษณะของ

การนำมาใชประโยชนและคณลกษณะของทรพยากร 3 ประเภทดงน

1) ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวไมหมด (Inexhaustible Natural Resource) คอ ทรพยากร ทมอยอยางไม

จำกด ซงทรพยากรประเภทนสามารถใชเปนพลงงานทดแทน (Alternative Energy) ไดเนองจากคณลกษณะท

สามารถใชไดอยางตอเนองและหมนเวยนเกดขนใหมไดอยางตอเนอง เชน แสงอาทตย ลม นำ แรธาต ทอยในวฏจกรม

การหมนเวยนตามระบบหมนเวยนสาร

2) ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวทดแทนได (Renewable Natural Resources) คอ ทรพยากรทสามารถฟน

คนสภาพไดโดยอาศยระยะเวลาทเหมาะสมและเปนทรพยากรทมนษยใชเปนปจจยหลกในการดำรงชวต ตราบเทาท

ทรพยากรเหลานนไมถกทำลายหรอเสอมโทรมจนไมสามารถฟนคนสภาพได เชน สตว ปาไม แหลงนำจด ดน เปนตน

44

3) ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดไป (Exhaustible or Non-Renewable Natural Resources) คอ

ทรพยากรทถกนำมาใชแลวหมดสนไปหรอสามารถทดแทนไดแตตองอาศยระยะเวลายาวนานเกนกวาหลายชวชวต

คนในการสรางตว (Forming Process) ดงนนจงถอไดวาเปนทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดไป เชน สภาพแวดลอม

ทางกายภาพ เชน หนาผา ถำ และแรธาตบางชนด เชน กาซธรรมชาต นำมนปโตรเลยม เปนตน

3.3 ทรพยากรธรรมชาตทสำคญ

อยางททราบกนคอทรพยากรธรรมชาตคอสงทมประโยชนทเกดขนตามธรรมชาตทมนษยสามารถนำมาใช

ประโยชนได และเปนองคประกอบทสำคญในระบบนเวศหนงๆ ในระบบทแตกตางตางกนกจะปรากฏประเภท

ทรพยากรธรรมชาตทแตกตางกนออกไปดวยเชนกน แตโดยหลกแลวทรพยากรธรรมชาตทสำคญจะประกอบไปดวย

ทรพยากรดน ทรพยากรนำ ทรพยากรปาไม ทรพยากรสตวปา ทรพยากรอากาศ ทรพยากรแรธาต ทรพยากรทาง

ทะเลและชายฝง และทรพยากรพลงงาน

3.3.1 ทรพยากรดน (Soil Resource)

ดนคอเทหวตถทเกดขนจากกระบวนการยอยสลายของหนและแรรวมไปถงซากสงมชวตทตายลงหรออนทรย

วตถและเกดการทบถมคลกเคลาโดยมระยะเวลาเขามาเปนปจจยในกระบวนการเกดดน ซงดนกเปนปจจยหนงสำหรบ

พชในการเจรญเตบโตจากสารอาหารทประกอบอยดน

3.3.1.1 กระบวนการเกดดน สามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ

1) การผพงสลายตว (Weathering Process) ประกอบดวยขบวนการทงทางกายภาพและทาง เ ค ม ซ ง ด น ม

วตถตนกำเนดมาจากหน แหลงทมาของหนสวนใหญมาจากหนหนดเปลอกโลกชนใน (Mantle) โดยหน ทใหกำเนดดน

สวนใหญ คอ หนอคน เมอเกดภเขาไฟระเบดขนสงทพนออกมาจะถกกดกรอนจากธรรมชาต อนไดแก ความรอน

ความชน ปฏกรยาทางเคม และแรงลมเปนตนเมอมการรวมตวกบสารอนทรยตางๆกลายเปนสารกำเนดดน (Soil

Parent materials) ซงจะเปลยนเปนดนในโอกาสตอไป (พงศธร คำใจหนก. 2554ค.)

45

2) ขบวนการสรางดน (Soil Forming Process) เทหวตถทางธรรมชาต (Natural Body) ทเกดจากการ

สลายตวของหนและแรธาตตางๆ ผสมคลกเคลากบอนทรยวตถซงปกคลมผวโลกอยเปนชนบางๆ เปนวตถทคำจนการ

เจรญเตบโตและการทรงตวของพช มการแบงชน (horizon) (ดนและการเกดดน. ม.ป.ป..)

3.3.1.2 ชนดของดน

1) ด นทราย (Sand) เปนดนทมอนภาคขนาดทรายเปนองคประกอบอยมากกวารอยละ 85 เนอดนมการ

เกาะตวกนหลวมๆ มองเหนเปนเมดเดยวๆ ได ถาสมผสดนทอยในสภาพแหงจะรสกสากมอเมอลองกำดนทแหงนไวใน

องมอแลวคลายมอออกดนกจะแตกออกจากกนได แตถากำดนทอยในสภาพชนจะสามารถทำใหเปนกอนหลวมๆ ได

แตพอสมผสจะแตกออกจากกนทนท

รปท 3.1 ภาพแสดงขนาดของชนดของดน

2) ดนรวน (Silt) เปนดนทเนอดนคอนขางละเอยดนมมอในสภาพดนแหงจะจบกนเปนกอนแขงพอประมาณ

ในสภาพดนชนจะยดหยนไดบาง เมอสมผสหรอคลงดนจะรสกนมมอแตอาจจะรสกสากมออยบางเลกนอย เมอกำดน

46

ใหแนนในฝามอแลวคลายมอออก ดนจะจบกนเปนกอนไมแตกออกจากกน เปนดนทมการระบายนำไดดปานกลาง จด

เปนเนอดนทมความเหมาะสมสำหรบการเพาะปลก

3) ดนเหนยว (Clay) เปนดนทมเนอละเอยด ในสภาพดนแหงจะแตกออกเปนกอนแขงมาก เมอเปยก น ำ

แลวจะมความยดหยน สามารถปนเปนกอนหรอคลงเปนเสนยาวได เหนยวเหนอะหนะตดมอ เปนดนทมการระบายนำ

และอากาศไมด แตสามารถอมนำ ดดยด และแลกเปลยนธาตอาหารพชไดด เหมาะทจะใชทำนาปลกขาวเพราะเกบ

นำไดนาน (ดนเหนยว. 2016.)

3.3.1.3 องคประกอบของดน (Soil Components) สามารถจำแนกได 4 ประเภทไดแก

1) อนนทรยวตถ (Inorganic Matters) หรอ แรธาตทเปนวตถตนกำเนดดน อนนทรยวตถในดนมาจากวตถ

ตนกำเนดโดยตรงหรอเปลยนรปมาจากวตถตนกำเนดในระหวางกระบวนการผพงสลายตว (Weathering)  วตถตน

กำเนดกคอสารทเปนองคประกอบของหนตนกำเนดนนเอง ชนดของวตถตนกำเนดและหนตนกำเนด เปนปจจยสำคญ

ปจจยหนงในการกำหนดสมบตตางๆ  และความอดมสมบรณ ของดน หนจำแนกตามลกษณะการเกดออกเปน 3 ชนด

หนอคน (Igneous rock) หนตะกอน (Sedimentary rock) และหนแปร (Metamorphic rock)

2) อนทรยวตถ (Organic Matters) อนทรยวตถในดนมาจากซากพชซากสตวทตายทบถมกนทงทยงคง

สภาพซากใหเหนและไมเหลอสภาพซากใหเหน ถงแมปรมาณอนทรยวตถในดนทวไปจะมอยนอยเมอเทยบกบอนนท

รยวตถ แตอนทรยวตถมบทบาทสำคญหลายประการตอกจการทางดานการเกษตรและการอนรกษทรพยากรดน

3) อากาศ (Air) สวนของกาซตางๆ ทแทรกอยในชองวางระหวางเมดดนในสวนทไมมนำอย กาซทพบโดย

ทวไปในดน คอ กาซไนโตรเจน (N2) ออกซเจน (O2) และคารบอนไดออกไซด (CO2) ซงรากพชและจลนทรยดนใชใน

การหายใจ และสรางพลงงานในการดำรงชวต

4) นำ (Water) สวนของนำทพบอยในชองวางระหวางอนภาคดนหรอเมดดน มความสำคญมากตอการปลก

และการเจรญเตบโตของพช เนองจากเปนตวชวยในการละลายธาตอาหารตางๆ ในดน และเปนสวนสำคญในการ

เคลอนยายอาหารพชจากรากไปสสวนตางๆของพช (สำนกสำรวจและวจยทรพยากรดน. ม.ป.ป.)

47

ตารางท 1.2 สวนประกอบชองดนทเหมาะกบการเจรญเตบโตของพช

3.3.1.4 ชนของดน (Layers of soil)

O-Horizon ชนโอ เปนช วงชนดนอนทรย (Organic soil horizon) ปกต แลวจะมปรมาณอนทรยวตถ

มากกวารอยละ 20 ขนไป แบงยอยออกเปน ชนโอหนง อนทรยวตสวนใหญยงมไดมการสลายตว และชนโอสองอน

ทรยวตถสวนใหญมการสลายตวแลว

A-Horizon ชนเอ เปนชวงชนดนแร (Mineral soil horizon) ปกตแลวจะมปรมาณอนทรยวตถนอยกวารอย

ละ 20 แบงยอยออกเปน ชนเอหนง สวนใหญเปนชนทเกดทผวดนหรอใกลผวดน ประกอบดวยอนทรยวตถทมการ

สลายตวปะปนอย มสคลำกวาชนดนขางลางถดไป ชนเอสอง เปนชนทมการสญเสยอนภาคดนเหนยว (Clay) เหลก

อะลมเนยม เปนผลใหปรมาณของควอรตซ และแรตางๆทมความทนทานตอการสลายตว ขนาดอนภาคทราย (Sand)

และทรายแปง (Silt) ตกคางอยในปรมาณ สง ในชนนจะมสจางกวาชนใกลเคยง และชนเอสาม เปนชนเชอมตอ

ระหวางชนเอกบชนบ แตมลกษณะสวนใหญคอนไปทางชนเอ

B-Horizon ชนบ เปนชวงชนดนแร ปกตแลวจะอยถดชนเอลงไป และมการสะสมของสารทถก ชะลางลงมา

จากชนเอสอง หรอมเหลกและอะลมเนยมออกไซดเคลอบอย อะลมเนยมออกไซดทำใหเกดสเขมกวาหรอแดงกวาชนท

อยขางบนหรอขางลางถดไป แบงยอยออกเปน ชนบหนง เปนชนเชอมตอระหวางชนเอกบชนบ แตมลกษณะสวนใหญ

คอนไปทางชนบ ชนบสอง เปนชนบทไมมลกษณะของชนเอหรอชนซปนอยเลย และชนบสาม เปนชนเชอมตอระหวาง

ชนบกบชนซ แตมลกษณะสวนใหญคอนไปทางชนบ

C-Horizon ชนซ เปนชวงชนดนทไมสามารถจดอยในชนเอหรอชนบได เชน ชนหนผ หรอเปนชนทมการ

สะสมของแรแคลเซยมคารบอเนต (ชนดนมารล)

สวนประกอบของดน รอยละ

อนนทรยวตถ 45

อนทรยวตถ 5

นำ 25

อากาศ 25

48

R-Horizon ชนอาร เปนชวงชนดนดานแขง ยงไมมการผพงสลายตว

รปท 3.2 ชนของดน (SOIL LAYERS) ทมา : www.soils4kids.org

3.3.1.5 ปจจยทควบคมการเกดดน

1) ว ตถตนกำเนดดน (Soil Parent Materials) เปนปจจยควบคมการเกดของดนทสำคญโดยจะเหนไดชด

จากลกษณะส เนอดน องคประกอบของดน ทแตกตางกนตามวตถตนกำเนด

2) สภาพภมประเทศ (Topography) สภาพของพนทมผลตอการเกดดน เชน ความลาดเอยงทสงผลตอการ

พงทลายของดน ปรมาณความชนในดนจากการซมผานและการระบายของนำในดน และการเคลอนยายของวตถธาต

ในดน

3) สภาพภมอากาศ (Climates) ไดแกหยาดนำฟาและอณหภม เนองจากนำมอทธผลตอการผ พ ง ข อ ง ว ต ถ

ตนกำเนดดน รวมถงการพดพาองคประกอบอนนทรยและอนทรยในดนมายงและไปจาก บ ร เ ว ณ ก ำ เ น ด ด น

อณหภมกเปนปจจยทางกายภาพทควบคมการสลายตวของแรและหนโดยมความชนเปนตวเสรม นอกจากนน

หยาดนำฟาและอณหภมยงควบคมปรมาณของสงมชวตทเปนองคประกอบอนทรยในดนเมอสงมชวตเหลานนตายลง

กจะมผลตอลกษณะของดน เชน ส คาความเปนกรดดางอกดวย

49

4) สงมชวต (Organisms) พชและสตวตางกมอทธพลตอการเกดดน ในพชระบบรากจะคอยทำหนาทชอนไช

ทำใหวตถธาตในดนสามารถสมผสกบอากาศและความชนไดดขนผลคอมการสลายตวของวตถตนกำเนด ด น ท ด ข น

รวมไปถงการยอยสลายของเศษใบไมกงไมเปนอนทรยสารใหแกดนโดยจลนทรยและแบคทเรยนในดน เชนเดยวกบ

สตวทงทอยในดนและบนดนจะมบทบาทในการหมนเวยน นำออก นำเขา ธาตอาหารสำหรบดน เชน ไนโตรเจน

ฟอสฟอรส และเมอสตวเหลานนลมตายลงกจะถกแปลสภาพใหเปนอนทรยสารอกตอหนง

5) เวลา (Time) ปจจยอกตวทสำคญสำหรบการเกดดน โดยปกตการเกดดนทสมบรณตองใชเวลาราว 100

ปจนถง 6 ลานป โดยมปจจยขางตนเปนปจจยสนบสนน

3.3.1.6 ความสำคญหรอประโยชนของดน

1) ดนเปนทรพยากรทเปนแหลงรวมของทรพยากรอน มความสำคญตอการดำรงชวตของมนษย เปนแหลง

กอกำเนดของปจจยส ไดแก อาหาร เครองนงหม ยารกษาโรค และทอยอาศย

2) ดนเปนตวกลางในการสะสมธาตอาหาร อากาศ นำและพลงงานจากแสงแดดทเปนปจจยทำใหพชเจรญ

เตบโตซงเปนประโยชนตอสงมชวตทงหลายในฐานะผผลต นอกจากนดนยงเปนทยดเกาะของรากพชเพอใหลำตน

มนคง

3) ดนเปนแหลงดดซบสารพษและกรองสารพษตางๆ เชน สารพษจากยาฆาแมลง โลหะหนก สาร

กมมนตภาพรงส สารเคมบางชนดไมสลายตวและตกคางในดน อยางไรกตาม สารพษจากสารกมมนตภาพรงส และ

สารเคมหลายชนดมความคงทนสง และมไดถกตรงอยในดน แตจะผานเจามาในหวงโซอาหารและมอนตรายตอมนษย

ในทสด

4) ดนเปนแหลงกอกำเนดรฐ (Core Area) เนองจากดนเปนปจจยการผลตขนพนฐานชองมนษย บรเวณ

ทดนอดมสมบรณดนบรเวณนนมนษยจะตงถนฐานอยางหนาแนน และเปนการตงถนฐานแบบถาวร ทำใหเกดการ

สงสมวฒนธรรมและอารยธรรม ตามบรเวณทราบลมแมนำสายหลกๆของโลก เชน แมนำไนล ไทกรส-ยเฟรตส คงคา

สนธ และฮวงโห บรเวณเหลานไดกลายเปนแหลงอารยธรรมหลกของมนษยชาตในปจจบน (คณาจารยคณะ

มนษยศาสตร ราชภฏเชยงใหม. 2556ข.)

50

3.3.1.7 การอนรกษทรพยากรดน

เปนการใชดนอยางชาญฉลาดโดยมการปองกนและลดปญหาการพงทลายตามธรรมชาต หนาดนอดม

สมบรณหนา 1 ซม. จะใชเวลาสราง 100-400 ป แตกจกรรมของมนษยจะทำใหหนาดนสญเสยไปไดในเวลาเพยง

10-20 ป เทานน (ศนยนเทศอาชวศกษาภาคเหนอ. 2537.) สามารถแบงประเภทไดตามแผนภาพท 1.1

51

แผนภาพท 1.1 การอนรกษทรพยากรดน

52

3.3.1.8 การกระจายทรพยากรดนในประเทศไทย

1) ภาคเหนอ ดนในภาคเหนอเปนดนทมคณภาพไมคอยดมากนก เพราะเปนดนรวนทอมนำไดด แตด นทม

คณภาพดเหมาะแกการเพาะปลก ไดแก บรเวณทราบระหวางหบเขาและทราบลมแมนำ

2) ภาคกลาง ดนในภาคกลางนบไดวาเปนดนทมคณภาพดทสด เพราะภาคกลางเปนทราบลมกวางใหญทเกด

จากการทบถมของดนตะกอนทแมนำสายตางๆ พดพามาทบถมกนจงทำใหดนในเขตทราบลมเหมาะแกการเพาะปลก

มาก โดยเฉพาะการทำนาปลกขาว ยกเวนภาคกลางตอนลางทมดนเปรยว

3) ภาคตะวนออก ดนในภาคตะวนออกเกดจากการผกรอนของหน ซงสามารถระบายนำไดด แตปลกพชได

ไมนานเพราะธาตอาหารหมด ดงนน จงตองเพมปยเพอใหเหมาะสมกบการปลกพช

4) ภาคตะวนตก ดนในภาคตะวนตกสวนใหญเปนดนรวนทเกดจากการสลายตว ของห นจากเทอกเขา และ

การทบถมของอนทรยวตถ ความอดมสมบรณของดนมนอยเพราะเปนดนรวนทระบายนำไดด สำหรบดนทอดม

สมบรณ ไดแก บรเวณทราบลมแมนำปง และทราบลมแมนำแมกลอง

5) ภาคใต ดนในภาคใตเกดจากปจจยสำคญสองประการ คอ การสลายตวของหนจากเทอกเขา และการ

ทบถมของดนตะกอนจากแมนำลำธารและทพเลทพดพามาทบถมกนกลายเปนทราบ ดนเหลานเปนดนรวน ซงเหมาะ

แกการเพาะปลก

6) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดนสวนใหญเปนดนทรายหรอดนรวนปนทราย ซงไมอมนำจงทำใหภาคตะวน

ออกเฉยงเหนอขาดแคลนนำ ไมสามารถทำการเพาะปลกดไดเทาภาคอนๆ

3.3.2 ทรพยากรนำ (Water Resource)

แหลงตนตอของนำทเปนประโยชนหรอมศกยภาพทจะกอใหเกดประโยชนแกมนษย ทรพยากรนำมความ

สำคญเนองจากนำเปนสงจำเปนเนองจากแกการดำรงชวตของสงมชวตทกชนด ไดมการนำนำมาใชในดานเกษตรกรรม

อตสาหกรรม บานเรอน นนทนาการและกจกรรมตางๆ รวมทงดานสงแวดลอม นำทมนษยนำมาใชในกจกรรมตางๆ

ดงกลาวนนจะเปนนำจด แตนำจดในโลกเรามเพยงรอยละ 2.5 เทานน และปรมาณ 2 ใน 3 ของนำจดจำนวนนเปนนำ

แขงในรปของธารนำแขงและนำแขงทจบตวกนอยทขวโลกทงสองขว ปจจบนความตองการนำมมากกวานำจดทมอย

ในหลายสวนของโลก และในอกหลายพนทในโลกกำลงจะประสบปญหาความไมสมดลของอปสงคและอปทานของนำ

53

ในอนาคตอนไมไกลนก กรอบปฏบตเพอการจดสรรทรพยากรนำใหแกผใชนำ (ในพนททมกรอบปฏบตแลว) เรยกวา

"สทธการใชนำ" (Water rights) (ทรพยากรนำ. 2016.)

ของเหลวทเกดจากการรวมตวกนของกาซไฮโดรเจน และกาซออกซเจน นำเปนสงทเกดขนเองตามธรรมชาต

มการหมนเวยนเคลอนทจากทแหงหนงไปยงอกแหงหนง และเปลยนแปลงจากสถานะหนงไปเปนอกสถานะหนง เชน

เปนของแขง ของเหลว เปนตน การหมนเวยนเปลยนไปของนำนเรยกวา วฎจกรของนำ (สารานกรมไทยสำหรบ

เยาวชน. ม.ป.ป.)

3.3.2.1 ประเภทของแหลงนำ

1) แหลงนำผวดน (Surface Water) แหลงนำทพบหรอปรากฏบนผวดนเปนแหลงนำเปด เชน แมนำ

ทะเลสาบ พนทชนแฉะ และมหาสมทร ซงจะตรงกนขามกบนำใตดนและนำทอยในบรรยากาศ นำจดผวดนจะถกให

เตมดวยหยาดนำฟาประเภทตางๆ และจากนำใตดนดวยเชนกน สำหรบการสญเสยนำผวดนจะเกดจากการระเหย

การซมผานกลบไปยงใตดน ทซงพชใชในกระบวนการคายนำ และมนษยสะกดเอาประโยชนมาใชเพอ ก า ร เ ก ษ ต ร

การดำรงชวต ในอตสาหกรรมและกจกรรมอนๆ หรอแมแตถกปลอยในรปแบบของฝนลงสทะเลในรป ข อ ง น ำ เ ค ม

(รปท 3.3) (Surface water. 2017.)

รปท 3.3 นำผวดน (Surface Water) ทมา : http://echo2.epfl.ch/VICAIRE/mod_1a/chapt_7/pictures/Figure71.gif

2) แหลงนำใตดน (Underground Water) คอนำทปรากฏอยภายใตโลกหรอภายใตเปลอกโลก ซงจะม ก า ร

สะสมอยตามชองวางของดน และตามรอยแตกของหน นำใตดนจะถกเตมใหเตมโดยการไหลจากทสงลงสทตำ ซมผาน

54

จากนำผวดน และจะสญเสยนำใตดนในรปของนำพ ตนนำ นอกจากนนยงสญเสยจากการนำมาใชจากกระบวนการขด

นำบาดาลขนมาใชในกจกรรมตางๆ (Underground water. 2010.)

นำใตดนเกดจากนำผวดนซมผานดนชนตางๆ ลงไปถงชนดนหรอหนทนำซมผานไมได (Impervious rocks)

นำใตดนนจะไปสะสมตวอยระหวางชองวางของเนอดน ทเปนชนดนทเปนกรวด ทราย หน

หรอเรยกวา Aquifer นำใตดนสามารถพบไดทวไป ระดบของนำใตดน (Water table) จะ

เปลยนแปลงอยตลอดเวลาขนอยกบปจจย เชน ปรมาณฝน หรอปรมาณการนำไปใชในรป

ของนำบาดาล การเพมขนของระดบนำใตดน (Recharge) ถามมากเกนไปจะเกดการปลด

ปลอย (Discharge) มวลนำนนออกมาในลกษณะของนำพและตามแหลงนำธรรมชาตตางๆ

(Groundwater. n.d.)

3) แหลงนำจากทะเล (Saline Water) กวารอยละ 70 ของผวโลกทงหมดเปนพนทนำและสวนใหญเปน น ำ

ทะเลหรอนำเคม ดงนนมหาสมทรจะเปนระบบทใหญทสดในการควบคมวงจรนำและความชมชนของโลก รวมไปถง

กระแสนำทหมนเวยนอยตลอดเวลากเปนปจจยในการควบคมอณหภมและเปนการผลตอาหารของผผลต คอ แพลงก

ตอนพชและสตวของโลก อยางไรกดมนษยไดมการนำเคมมาทำใหเปนนำจดเพอใชอปโภคบรโภคแตกระบวนการดง

กลาวยงมตนทนทสงอยเพอใหไดนำจดบรสทธเพยงเลกนอย (ตารางท 1.3)

ตารางท 1.3 ประเภทของแหลงนำ

4) แหลงนำจากฟา (Precipitation Water) เปนชอเรยกรวมของหยดนำและนำแขง ทเกดจาการควบแนน

ของไอนำแลวตกลงมาสพน เชน ฝน ลกเหบ หมะ เปนตน หยาดนำฟาแตกตางจากจากหยดนำหรอละอองนำในกอน

เมฆ (Cloud droplets) ตรงทหยาดนำตองมขนาดใหญและมนำหนกมากพอทจะชนะแรงตานอากาศ และตกสพน

โลกไดโดยไมระเหยเปนไอนำเสยกอน ฉะนนกระบวนการเกดหยาดนำฟาจงมความสลบซบซอนมากกวากระบวนการ

แหลงนำ รอยละ

นำเคม หรอ นำทะเล 97.137

นำจด 2.863

55

ควบแนนททำใหเกดเมฆ (ศนยการเรยนรวทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร. ม.ป.ป.) ซงนำดงกลาวเมอตกลงสผวโลก

แลวกจะสะสมบรเวณแหลงนำเปด ทะเลและมหาสมทรบางสวนซมผานชนดนลงไปกลายเปนแหลงนำผวดน แหลงนำ

จากทะเล และแหลงนำใตดนตามลำดบ หมนเวยนเรอยไป

3.3.2.2 แหลงนำทสำคญของไทย

1) ภาคเหนอ เปนแหลงตนกำเนดแมนำสายสำคญ เชน แมนำปง วง ยม และนาน ซงเปนตนกำเนดของ

แมนำเจาพระยา และสาขา เชน แมนำสพรรณบร แมนำลพบร แมนำนอย และแมนำอนๆ เชน แมนำกก แมนำอง

แมนำเมย แมนำปาย เปนตน สำหรบแหลงนำธรรมชาตขนาดใหญทสดของภาคเหนอ ไดแก “กวานพะเยา” ใน

จงหวดพะเยา มเนอทประมาณ 12,100 ไร และเขอนขนาดใหญทเปนอางเกบน ำใช เพอการชลประทาน และผลต

กระแสไฟฟาในภาคเหนอ คอ เขอนสรกต ในจงหวดอตรดตถ เปนตน

2) ภาคกลาง เปนภาคทมนำอดมสมบรณมากกวาภาคอนๆ เพราะเปนเขตทราบลม มแมนำสายสำคญหลาย

สายไหลผานภาคน เชน แมนำเจาพระยา แมนำทาจน แมนำปาสก แมนำแควนอย และแมนำแควใหญ เปนตน สวน

แหลงนำจดธรรมชาตขนาดใหญ ซงตงอยในบรเวณภาคกลางตอนบน คอ “บงบอระเพด” ตงอยในจงหวดนครสวรรค

มพนทประมาณ 30,100 ไร สำหรบเขอนตงขนเพอเปนอางเกบนำขนาดใหญทสำคญ เชน เขอนเจาพระยา ทจงหวด

ชยนาท เขอนกระเจยว จงหวดสพรรณบร เขอนพระรามหก จงหวดพระนครศรอยธยา เปนตน

3) ภาคตะวนออก เปนภมภาคทมนำอดมสมบรณ เพราะเปนเขตทมฝนตกชก แมนำในภาคน เปนแมนำสาย

สนๆ ทสำคญ เชน แมนำบางปะกง แมนำระยอง แมนำประแส แมนำจนทบร และแมนำตราด แตถงอยางไรกตาม

เขตนยงเปนเขตทขาดแคลนนำ จงตองมการสรางอางเกบนำ เพอสนองความตองการของประชาชน เชน อางเกบนำ

บางพระ อางเกบนำมาบประชน จงหวดชลบร อางเกบนำเขาระกำ และอางเกบนำ หวยยาง จงหวดปราจนบร

เปนตน

4) ภาคตะวนตก เปนภาคทคอนขางขาดแคลนนำ เพราะเปนเขตทมฝนตกนอย และตงอยใน เขตอบฝน แต

มแมนำสายสำคญ ไดแก แมนำแมกลอง แมนำแควนอย แมนำแควใหญ แมนำเพชรบร และแมนำปราณบร

5) ภาตใต นบไดวาเปนภมภาคทฝนตกชกมากอกภาคหนง เพราะอยในเขตอทธพลลมมรสม สำหรบแหลงนำ

ธรรมชาตทสำคญ คอ แมนำสายสยๆ ทสำคญ ไดแก แมนำตาป แมนำกระบร แมนำตรง แมนำปตตาน

56

6) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนภมภาคทขาดแคลนนำมากทสดทง ท ปรมาณนำ

ฝนทตกมาแตละปมไดนอยไปกวาภาคอนๆ เลย แตทงนเพราะดนเปนดนปนทราย ไมอมนำ สวนแมนำในภาคนสวน

มากจะมนำนอย โดยเฉพาะในฤดแลง แมนำทสำคญ เชน แมนำมล แมนำช แมนำสงคราม แมนำเลย แมนำพอง และ

แมนำโขง เปนตน สวนแหลงนำจดธรรมชาตทสำคญคอ “หนองหาน” จงหวดสกลนคร เปนแหลงนำจดทใหญทสดใน

ภาคน คอมเนอทประมาณ 50,000 ไร สำหรบเขอนทสรางขนเพอเกบนำในภาคน ไดแก เขอนอบลรตน จงหวด

ขอนแกน เขอนจฬาภรณ จงหวดชยภม เขอนสรธร จงหวดอบลราชธาน (คณาจารยคณะมนษยศาสตร ราชภฏ

เชยงใหม. 2556ค.)

3.3.2.3 ประโยชนของทรพยากรแหลงนำ

การใชนำจดสามารถแบงออกไดเปนประเภททเรยกวา "บรโภคแลวหมดไป" (consumptive) และ "บรโภค

ไดตอเนอง" (Non-consumptive) ซงบางครงเรยกวา "ใชไดตอเนองไดใหม" การใชนำทนบเปนประเภทบรโภคหมด

ไปไดแกการใชทเมอใชแลวไมอาจนำกลบมาใชอยางอนไดอกในทนท การสญเสยจากการไหลซมซบลงสใตผวดนและ

การระเหยกนบเปนประเภทบรโภคหมดไปเชนกน (แมไมไดถกบรโภคโดยมนษย) รวมทงนำทตดรวมไปกบผลตภณฑ

เกษตรหรรออาหาร นำทสามารถนำมาบำบดแลวปลอยลงสแหลงนำผวดนใหมไดอก เชน นำโสโครกทบำบดแลว จะ

นบเปนนำประเภทใชตอเนองไดใหม ถาถกนำไปใชตอเนอในกจกรรมการใชนำอยางใดอยางหนง (ทรพยากรนำ.

2016.)

1) เพอการอปโภคและบรโภค นำมความจำเปนสำหรบสงมชวตทกชนด รางกายคนเรา ประกอบดวยนำ

ประมาณ 60 - 70 % โดยตองใชในการดมประมาณ 2 ลตรตอวนและใชในการบรโภคประมาณ 3 ลตรตอวน นอกจา

กนเรายงใชนำในการอปโภคทงการทำความสะอาด ซกลาง และกจกรรม อนๆ

2) เพอการเกษตรกรรม การใชนำในการเกษตรกรรมนนประมาณวามนษยใชนำเพอการเพาะปลกและเลยง

สตว 70% ของปรมาณนำทมนษยใชทงหมด

3) เพอการอตสาหกรรม นำเปนสงทจำเปนมากสำหรบกระบวนการผลตของโรงงาน อตสาหกรรมตางๆทง

ในสวนของกระบวนการผลตโดยตรง คอ เปนสวนประกอบของผลตภณฑลางวตถดบ และกจกรรมตางๆ ทสนบสนน

57

การผลตอตสาหกรรมแตละประเภทมความตองการนำในปรมาณและคณภาพทแตกตางกนไป ดงกรณ ของ โร ง งาน

อตสาหกรรมการผลตเบยร เซรามก กระดาษ มความจำเปนทตองใชทมคณภาพสง

4) แหลงทรพยากร แหลงนำเปนแหลงอาหารทสำคญของมนษย โดยเฉพาะในทะเล ซงเปนแหลงทรพยากร

ทใหญทสด อาหารจากทะเลเปนอาหารทสำคญทมนษยสามารถนำไปใช ประโยชนไดโดยไมตองลงทน

5) เพอการคมนาคมขนสงโดยเฉพาะการขนสงระหวางประเทศคอ การขนสงทางทะเล เพราะ สามารถขนสง

ไดคราวละมากๆ และคาใชจายยงถกกวาการขนสงทางอากาศมากอกดวย สำหรบการขนสงภายในประเทศนนการ

ขนสงทางนำกยงคงบทบาทสำคญโดยเฉพาะระยะทางไกลๆ จะเสยคาใชจายนอยกวาทางบก

6) เพอการสรางพลงงาน ในการผลตพลงงานไฟฟานน คาใชจายทมาจากการผลต โดยใชกระแสนำนนจะตำ

กวาการผลตไฟฟาจากแหลงพลงงานอนๆ เชน ถานหนนำมน นวเคลยร รวมทงมผลกระทบตอสงแวดลอมนอยกวา

ดวย

7) เพอการนนทนาการ แหลงกกเกบนำหลายแหงเปนสถานททองเทยวและพกผอนหยอนใจของมนษย เ ช น

ชายฝงทะเล ทะเลสาบ แมนำลำคลอง นำตกและลำธาร เปนตน (พงศธร คำใจหนก. 2554ง.)

3.3.3 ทรพยากรปาไม (Forest Resource)

ปา ตามพระราชบญต ป าไม หมายถง ท ดนทไมมบคคลใดบคคลหนงไดมาซงกรรมสทธ ครอบครองตาม

กฎหมายทดน

ปาไมเปนทรพยากรธรรมชาตทมความสำคญอยางยงตอสงมชวตไมวาจะเปนมนษยหรอสตวอน ๆ  เพราะปา

ไมมประโยชนทงการเปนแหลงวตถดบของปจจยส คอ อาหาร เครองนงหม  ทอยอาศยและยารกษาโรคสำหรบมนษย

และยงมประโยชนในการรกษาสมดลของสงแวดลอม ถาปาไมถกทำลายลงไปมากๆ ยอมสงผลกระทบตอสภาพ

แวดลอมทเกยวของอน ๆ  เชน  สตวปา  ดน  นำ  อากาศ  ฯลฯ เมอปาไมถกทำลายจะสงผลไปถงดนและแหลงนำ

ดวย  เพราะเมอเผาหรอถางปาไปแลว พนดนจะโลงขาดพชปกคลม เมอฝนตกลงมากจะชะลางหนาดนและความอดม

สมบรณของดนไป  นอกจากนนเมอขาดตนไมคอยดดซบนำไวนำกจะไหลบาทวมบานเรอน และทลมในฤดนำหลาก

พอถงฤดแลงกไมมนำซมใตดนไวหลอเลยงตนนำลำธารทำใหแมนำมนำนอยสงผลกระทบตอมาถงระบบเศรษฐกจและ

58

สงคม เชน การขาดแคลนนำในการการชลประทานทำใหทำนาไมไดผลขาดนำมาผลตกระแสไฟฟา (กรมสงเสรม

คณภาพสงแวดลอม. ม.ป.ป.)

3.3.3.1 ชนดปาในประเทศไทย

ประเภทของปาไมจะแตกตางกนไปขนอยกบการกระจายของฝน  ระยะเวลาทฝนตกรวมทงปรมาณนำฝน

ทำใหปาแตละแหงมความชมชนตางกน  สามารถจำแนกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอ ปาประเภททไมผลดใบ

(Evergreen) และปาประเภททผลดใบ (Deciduous)

1) ปาไมผลดใบ (Evergreen Forest) ระบบนเวศของปาไมชนดทประกอบดวยพนธไมชนด ไมผลดใบคอม

ใบเขยวตลอดเวลา ซงมอยประมาณรอยละ 30 ของเนอทปาทงประเทศ แบงออกไดเปน 4 ชนดยอยดงน

1. ปาดบเมองรอน (Tropical evergreen forest) เปนปาทอยในเขตลมมรสมพดผ านเกอบตลอดป ม

ปรมาณนำฝนมาก

1.1 ปาดบชน (Tropical rain forest) ปาดงดบชนในประเทศไทยมการกระจายสวนใหญอยทางภาคใตและ

ภาคตะวนออกของประเทศ อาจพบในภาคอนบางแตมกมลกษณะโครงสรางทเปนสงคมยอยของสงคมปาชนดน ปาดง

ดบชนขนอยในทราบรอบนภเขาทระดบความสงไมเกน 600 เมตรจากระดบนำทะเล ในภาคใตพบไดตงแตตอนลาง

ของจงหวดประจวบครขนธลงไปจนถงชายเขตแดน สวนทางภาคตะวนออกพบในจงหวดตราด จนทบร ระยอง และ

บางสวนของจงหวดชลบร ลกษณะทวไปเปนปารกทบ ประกอบดวยพนธไมมากมายหลายรอยชนด ตนไมชนบนสวน

ใหญเปนพนธไมในวงศยาง (Dipterocarpaceae)

1.2 ปาดบแลง (Dry evergreen forest) ปาดบแลงพบกระจายทวไปตามทราบเชงเขา ไหลเขา และหบเขา

ทชมชนจนถงพนทระดบ ทางภาคกลางตงแตจงหวดชมพรขนมา ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวน

ออกเฉยงใต ถงจงหวดจนทบร ในปาผลดใบทมลำนำสายใหญ มนำไหลหรอชมชนตลอดป ประกอบดวยไมตนขนเปน

กลมๆ เพยงไมกชนด เชน ยางนา (Dipterocarpus alatus) ยางแดง (D. turbinatus) ตะเคยนทอง (Hopea

odorata) ปาชนดนพบตงแตระดบความสงจากนำทะเล ปานกลางประมาณ 100 เมตรขนไปถง 800 เมตร

59

ปาดบแลงมลกษณะโครงสรางคลายกบปาดบชน กลาวคอ เรอนยอดของปาจะดเขยวชอมมาก หรอนอย

ตลอดป แตในปาดบแลงจะมไมตนผลดใบ (deciduous tree) ขนแทรกกระจายมากหรอนอย ขนอยกบ สภาพดนฟา

อากาศและความชมชนในดน (ธวชชย สนตสข. 2549ก.)

1.3 ปาดบเขา (Hill evergreen forest) ปาดงดบเขาอาจพบไดในทกภาคของประเทศในบรเวณทเปนยอด

เขาสง พบตงแตเขาหลวง จ.นครศรธรรมราช เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง ขนไปจนถงยอดเขาสง ๆ ในภาคเหนอ

เชน ยอดดอยอนทนนท ดอยปย และยอดดอยอนๆ ในจงหวดเชยงใหม เชยงราย และ แมฮองสอน เปนตน สวนทาง

ภาคตะวนออกพบไดบนยอดดอยภหลวง ภกระดง ยอดเขาสงในเขตรกษาพนธสตวปาภเขยว อทยานแหงชาตเขาใหญ

เปนตน (อทศ กฎอนทร. 2541.)

ปาดบเขาตำ พบบนภเขาทสงกวาระดบนำทะเลปานกลางตงแตประมาณ 1,000 เมตร จนถง 1,900 เมตร

สภาพปามเรอนยอดแนนทบมไมพนลางหนาแนนคลายคลงกบปาดบชนและปาดบแลง พบพชพรรณจำพวกกอ

(Fagaceae) สนเขา ปาลม กด สวนปาดบเขาสง ความสงจะมากกวา 1,900 เมตรขนไป สวนใหญจะมเมฆ/หมอก

ปกคลมประจำ จงเรยกอกชอหนงวา “ปาเมฆ" เชน ดอยอนทนนท พชพรรณทพบ ไดแก ตระกลกอ (ธวชชย สนตสข.

2549ข.)

2. ปาสน (Coniferous forest) ปาสนหรอปาสนเขา ปาสนในประเทศไทยมกปรากฏอยตามภเขาสงเปน

สวนใหญซงเปนพนทซงมความสงจากระดบนำทะเลตงแต 700 เมตรขนไป โดยทวไปมกจะขนอยในทซงดนไมคอยม

ความอดมสมบรณมากนก มความเปนกรดสง มสภาพภมอากาศทมอณหภมคอนขางตำเปนระยะเวลายาวนานและยง

มความแหงแลงทปาดบปรบตวไดยาก (ระบบนเวศปาไม. 2016.)

ปาสนเมอสงเกตจากระยะไกลจะเหนเปนสเขยวตลอดเวลาจงถกจดอยในกลมของปาไมผลดใบ แตแทจรง

แลวปาสนมการผลดใบทแก ในขณะเดยวกนกมการแตกใบสนใหมขนมาทดแทนอยตลอดเวลา ปาสนในประเทศไทย

นนกจะพบอยสองประเภทหลกๆไดแก สนสองใบและสนสามใบ

3. ปาพรหรอปาบง (Swamp forest) พบตามทราบลมมนำขงอยเสมอ และตามรมฝงทะเลทมโคลนเลน

ทวไป แบงออกเปน 2 ประเภท

60

3.1 ปาพร (Peat Swamp) เปนสงคมปาทอยถดจากบรเวณสงคมปาชายเลน โดยอาจจะเปน พนท ล มท ม

การทบถมของซากพชและอนทรยวตถทไมสลายตว และมนำทวมขงหรอชนแฉะตลอดป จากรายงานของกองสำรวจ

ดน กรมพฒนาทดน (2525) พนททเปนพรพบในจงหวดตาง ๆ ดงน นราธวาส 283,350 ไร นครศรธรรมราช 76,875

ไร ชมพร 16,900 ไร สงขลา 5,545 ไร พทลง 2,786 ไร ปตตาน 1,127 ไร และตราด 11,980 ไร สวนจงหวดทพบ

เลกนอย ไดแก สราษฎรธาน ตรงกระบ สตล ระยอง จนทบร เชยงใหม (อ.พราว) และจงหวดชายทะเลอน ๆ รวมเปน

พนท 400,000 ไร อยางไรกตาม พนทสวนใหญถกบกรกทำลายระบายนำ ออกเปลยนแปลงสภาพเปนสวนมะพราว

นาขาว และบอเลยงกง เลยงปลา คงเหลอเปนพนทกวางใหญในจงหวดนราธวาสเทานน คอ พรโตะแดง ซงยงคงเปน

ปาพรสมบรณ และพรบาเจาะ ซงเปนพรเสอมสภาพแลว (ธวชชย และ ชวลต, 2528)

3.2 ป าชายเลน (Mangrove swamp forest) เปนสงคมปาไมบรเวณชายฝงทะเลในจงหวดทางภาคใต

กลาง และภาคตะวนออก เชน จนทบร ตรง เพชรบร และมนำขน-นำลงอยางเดนชดในรอบวน

4. ปาชายหาด (Beach forest) แพรกระจายอยตามชายฝงทะเลทเปนดนกรวด ทราย และโขดหน ดนมฤทธ

เปนดาง พชพรรณทพบสวนมากไดแก ตนสน ตนปาลม ตนมะพราว ฯลฯ

รปท 3.4 ปาชายเลน (Mangrove Forest) ทมา : www.joostvanuffelen.com

61

2) ปาผลดใบ (Deciduous Forest) เปนระบบนเวศน ปาชนดทประกอบดวยพนธไมชนดผลดใบหรอทงใบ

เกาในฤดแลงเพอจะแตกใบใหมเมอเขาฤดฝน ยกเวนพชชนลางจะไมผลดใบจะพบปาชนดนตงแตระดบความสง

50-800 เมตร เหนอระดบนำทะเล แบงออกเปน 3 ประเภท คอ

2.1 ปาเบญจพรรณ (Mixed Declduous Forest) ปาผลดใบผสม หรอปาเบญจพรรณมลกษณะเปนปาโปรง

และยงมไมไผชนดตางๆ ขนอยกระจดกระจายทวไปพนทดนมกเปนดนรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนอมก

จะมไมสกขนปะปนอยทวไปครอบคลมลงมาถงจงหวดกาญจนบร  ในภาคกลางในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาค

ตะวนออก มปาเบญจพรรณนอยมากและกระจดกระจายพนธไมชนดสำคญ ไดแก สก ประดแดง มะคาโมง ตะแบก

ชงชน เสลา ออยชาง สาน ยม หอม ยมหน มะเกลอ สมพง เกดดำ เกดแดง ฯลฯ นอกจากนมไมไผทสำคญ เชน ไผปา

ไผบง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปนตน

2.2 ปาเตงรง (Declduous Dipterocarp Forest) หรอทเรยกกนวาปาแดง ปาแพะ ปาโคก ลกษณะทวไป

เปนปาโปรง ตามพนปามกจะมโจด  ตนแปรง และหญาเพก  พนทแหงแลงดนรวนปนทรายหรอกรวด  ลกรง  พบอย

ทวไปในทราบและทภเขา ในภาคเหนอสวนมากขนอยบนเขาทมดนตนและแหงแลงมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ม

ปาแดงหรอปาเตงรงนมากทสดตามเนนเขาหรอทราบดนทรายชนดพนธไมทสำคญในปาแดง หรอปาเตงรง

ไดแก เตง รง เหยง  พลวง กราด พะยอม  ต วแต ว  มะคาแต ประด แดง สมอไทย ตะแบก เลอดแสลงใจ

รกฟา ฯลฯ สวนไมพนลางทพบมาก ไดแก มะพราวเตา ปมแปง หญาเพก โจด ปรงและหญาชนดอน ๆ

2.3 ปาหญา (Savannas Forest) ปาหญาทอยทกภาคบรเวณปาทถกแผวถางทำลาย บรเวณพนดนท ขาด

ความสมบรณและถกทอดทง  หญาชนดตางๆ จงเกดขนทดแทนและพอถงหนาแลงกเกดไฟไหมทำใหตนไมบรเวณขาง

เคยงลมตาย พนทปาหญาจงขยายมากขนทกป พชทพบมากทสดในปาหญาก คอ หญาคา หญาขนตาชาง หญาโขมง

หญาเพกและปมแปง  บรเวณทพอจะมความชนอยบางและการระบายนำไดดกมกจะพบพงและแขมขนอยและอาจพบ

ตนไมทนไฟขนอย เชน ตบเตา รกฟาตานเหลอง ตวและแตว (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. ม.ป.ป..)

62

3.3.3.2 ปจจยทกอใหเกดปาไมชนดตางๆ

1) แสงสวาง (Light) เปนปจจ ยหลกทสำคญสำหรบพชในกระบวนการสงเคราะหดวยแสง นอกจากนน

ปรมาณและระยะเวลาของแสงสวางกมผลตอการเจรญเตบโตและการขยายพนธของพชอกดวย เชน พชทไดรบ

ปรมาณแสงแดดมากกจะมการปรบตวเพอลดการคายนำ

2) อณหภม (Temperature) ปจจยทควบคมการคายนำทางปากและดดนำทางรากของพช และกำหนด

ลกษณะและประเภทของพชพรรณตามอณหภมทแตกตางกนออกไป เชน พนทขวโลกกจะพบเฉพาะกลมพชทนหนาว

ได ซงเปนพชนาดเลก เนองจากไมสามารถยนตนอยได

3) สภาพภมอากาศ (Climate) สภาพภมอากาศแตกตางกมอทธพลตอการเกดพชพรรณทแตกตางกนไป ซง

พชพรรณแตละชนดมความตานทานตอสภาพภมอากาศทแตกตางกนไป เชน ในสภาพภมอากาศแบบทะเลทราย พช

พรรณจะเปนจำพวกตะบองเพชร พชพมเตย พชลำตนเตย ตนเสจ

4) ความชนในบรรยากาศ (Atmospheric Moisture) เปนตวแปรหนงทมผลตอการเปดปดปากใบของพช

กลาวคอเมอความชนสมพทธในบรรยากาศมผลตอการคายนำหรอการเปดปากใบของพช ซงใชเปนตวกำหนดประเภท

ของปาไมไดทางหนง

5) ปรมาณนำฝน (Rainfall) เชนเดยวกนสภาพภมอากาศและความชนในบรรยากาศ พชพรรณทสามารถทน

ตอความชนและปรมาณฝนไดด กจะปรากฏในเขตทฝนชก เขตทแหงแลงกจะปรากฏพชพรรณอกรปแบบหนง

6) สภาพภมประเทศ (Topographic conditions) ปจจยของความลาดชน ความสงและลกษณะเฉพาะทาง

กายภาพของพนททเปนตวกำหนดประเภทของปาไม กลาวคอ พนทลาดชนมากกจะไมปรากฏพชพรรณทมขนาดใหญ

เนองจากความสามารถในการยนตนของพช ความสงของพนทกจะมอทธพลตออณหภม สภาพภมอากาศ ปรมาณนำ

ฝน และความชน ทกลาวขางตน และลกษณะทางกายภาพ เชน พนททะเลทราย พนทนำทวมขง เปนตน

7) สภาพของดน (Soil) อาจพดถงความเหมาะสมหรอความอดมสมบรณของดนสำหรบการเจรญเตบโตของ

พชพรรณมความแตกตางกนไป เชน องคประกอบของดน ความเปนกรดดางของดน ความชนในดน

8) สงมชวต (Living organisms) มนษยถอวาเปนปจจยหลกทมผลตอการเปลยนแปลงสภาพปาไมและ

สภาพสงแวดลอมทเหมาะสมแกการดำรงชวตของพชพรรณ เชน การใหเทคโนโลยสมยใหมมาเอาประโยชนจากสง

63

แวดลอมและคงเหลอไวซงกากของเสย สตวเองกมสวนตอการเกดปาไมแตละประเภท ไดแก สตวททำลายพชพรรณ

โดยตรง เชน มอดปา ปลวก เหดรา และสตวทกดแทะไมเพอสรางทอยอาศย

รปท 3.5 มอดปา (Beehole Borer) ทมา : www.projectnoah.org

นอกเหนอจากปจจยตางๆทกลาวขางตนแลวยงมปจจยอนทยงเปนปจจยของการเกดปาไมชนดตางๆ เชน ไฟ

ปา ซงเปรยบเสมอนดาบสองคมกลาวคอไฟปาจะใหทงผลดและผลเสย ผลดคอปาไมผลดใบตองการไฟปาอยางนอยป

ละครง หรอ 2-3 ปครงเพอใหไดธาตอาหารจากการเผาไหม แตไฟปาปจบนเกดจากฝมอมนษยเปนสวนใหญ ซงจะสง

เสย คอ ธาตอาหารฮวมสถกทำลายและทำใหเกดการเปลยนแปลงชนดของพชพรรณ เนองจากพชพรรณเดมถก

ทำลายไป อกปจจยไดแกการแกงแยงกนในสงคมพชหรออาจเรยกไดวาเปนกระบวนการคดเลอกตามธรรมชาต

(Natural Selection) เพราะเมอมความหลากหลายของพชพรรณทตองอาศยธาตอาหารและปจจยในการเจรญเตบโต

เหมอนกน พชทออนแอทสดกจะถกทำใหลมตายไป

3.3.3.3 ความสำคญและประโยชนของปาไม

ประโยชนของปาไมนนสามารถแบงไดออกเปนสองประเภทหลกๆ ค อ ประโยชนทางตรงและประโยชนทาง

ออม ซงประโยชนทางตรงคอการไดรบประโยชนทางตรงจากการนำทรพยากรปามไมาใช สวนมากจะเปนมนษย เชน

การสรางผลตภณฑตางๆจากไม การบรโภคผลผลตทไดจากปาไม การใชไม เปนเช อเพลง การใช เปนแหลงผลต

สมนไพรและยารกษาโรค การใชเปนแหลงผลตสารสงเคราะห เปนตน สำหรบประโยชนทางออมคอประโยชนทไดรบ

64

จากการมอยของปาไม ดงนนเมอปาไมถกทำลายผลกระทบกจะสงไปเปนทอดทงผทรบประโยชนทางตรงและทางออม

จะมอยดงน

1) ปจจยสำหรบการเกดวฏจกร ปาไมเปนตวแปรหนงในวฏจกรหรอการหมนเวยนของสาร เชน นำ

คารบอนไดออกไซด ถาขาดปาไมไปกจะสงผลตอการหมนเวยนสารนนๆดวย

2) ปจจยในการอนรกษดน รากพชมสวนชวยในการทำใหกนเกดการซบนำทำใหนำไหลลงสดน ช นลางชาลง

และรกษาความชมชนในดนใหนานขน รวมถงลดการพงทลายของหนาดน

3) ชวยในการปรบสภาพบรรยากาศ จากการทใบพชชวยในการปกปองหนาดนจากการสญเสยความชมชน

ตอแสงแดดโดยตรง ซงถอเปนการควบคมความชนในอากาศใหมความเหมาะสม

4) เปนแหลงตนนำลำธาร รากพชจะชวยชอนไชดนรวมกบอนทรยวตถเกดโครงสรางทเปนรพรนในดนท ชวย

ชะลอนำจากหนาดนโดยรากฝอยของพชสะสมอยในดนคลายฟองนำขนาดใหญ

5) เปนแหลงปจจยส ดงทกลาวไปในประโยชนทางตรงของปาไม คอ ปาจะเปนทงทอยอาศย อาหาร ยา

รกษาโรคและเปนแหลงเครองนงหม

6) เปนท อยอาศยของสตวปา ปาเปนทหลบภยของสงมชวตนอยใหญในปา มนษยเองในอดตกอาศยปาเปนท

อยอาศยและหลบภยจากสตวนกลา เมอปาถกทำลายสงมชวตทอาศยปากไดรบผลกระทบตอเนองไปเปนลำดบ

7) เปนแนวปองกนลม พาย ไมยนตนขนาดใหญและพชใบใหญเปนเครองมอทสงแวดลอมใชเพอปองกนลม

ฝน และพาย เพอลดความเสยหายทจะเกดกบสงแวดลอมอนๆ ทเหนไดชดเจนคอการปองกนการถกพดพาไปของธาต

อาหาร สงมชวตขนาดเลก ผผลตลำดบแรก

8) เปนทพกผอนหยอนใจ มนษยนำประโยชนของปาไมมาใชเพอการพกผอนในรปของ อทยานแหงชาต เขต

รกษาพนธสตวปา ซงผลลพธทไดคอการอนรกษสตวปาไปในตว

9) ชวยลดมลพษทางอากาศ ปาไมและพชพรรณชวยในการดดซบกาซคารบอนไดออกไซดและ ป ล ด ป ล อ ย

ออกซเจนมากจากกระบวนการสงเคราะหดวยแสง

65

3.3.3.4 สาเหตของการสญเสยทรพยากรปาไม

1) การทำปาไม การนำไมมาใชประโยชนโดยมนษยในระดบครวเรอนและอตสาหกรรมจนเกน ความสามารถ

ของปาจะฟนสภาพไดทน

2) การเพมจำนวนของประชากร ปจจยหลกสำคญในการสญเสยทรพยากรตางๆ เมอม จำนวนประชากรเพม

ขน ความตองการในการใชทรพยากรกจะเพมขนเปนเงาตามตว

3) การสงเสรมการปลกพชและเลยงสตวเพอการสงออก กจกรรมดงกลาวมความตองการพนท มากเพอสราง

ผลผลต ซงปญหาทเกดขนคอพนทบางแหงไมเหมาะสมแกการเพาะปลกหรอเลยงสตวแตแรก ขาดการจดการและสง

เสรมทดจากภาครฐ พนทเกดความเสอมโทรม เชน การเลยงกงทำใหดนเคม เมอพนทไมเหมาะสมกจะเกดการบกรก

พนทปาเพม

4) การกำหนดแนวเขตปา พนทปาไมไดรบการกำหนดเขตทชดเจน กอใหเกดการบกรกจากคนในพนทโดยร

เทาไมถงการณและกลมนายทน จนเกดขอพพาทกนจนถงปจจบน เชน กรรมสทธทดนเกดการทบซอนการพนทปา

5) การสรางสาธารณปโภคของรฐ เชน โครงการกอสรางเขอน การสรางถนน กอใหเกดการสญเสยพนทปา

ไมอยางหลกเล ยงไมได โดยเฉพาะอยางย งการสรางเข อนทำใหสญเสยพนท ปาไมหลายพนไรซ งรวมถง

ทรพยากรธรรมชาตทอยใตดนอกดวย

6) ไฟไหมปา เกดขนอยางตอเนองเปนประจำทกป โดยเฉพาะอยางยงในหนารอนและหนาแลง จากฝมอของ

ธรรมชาตเองและความเหนแกประโยชนสวนตนของคนบางกลม

7) การทำเหมองแร กจกรรมดงกลาวตองมการเปดหนาดนและนำปาไมทปกคลมพนทอยออก ในระยะยาว

จะสงผลตอความอดมสมบรณของดนเพราะจะเกดการชะลางหนาดนตามแนวลาดและสงผลตอการเกดขนใหมของปา

ไมในพนทอกดวย

8) การทำลายของสตวปาและสตวเลยง สวนมากเกดจากการกดกนและการเหยยบยำเปนหลก อยางไรกด

การฟนฟสภาพของปาไมสามารถฟนฟไดเรวเพราะเกดขนเปนบางฤดกาลและเกดในพนทบางพนททมสตวปาอาศย

และสตวเลยงอย

66

9) การทำลายของเชอโรคและแมลง โดยเฉพาะมอดปา (รปท 3.5) ถอเปนศตรอบดบตนๆของปาไมใน

ประเทศ นอกจากนนยงมโรคพชและแมลง เชน เชอรา และแมลงทกดเจาะลำตนพชทำใหพชยนตนตายในทสด

10) ความตระหนกของประชาชนยงมนอย เกดจากการขาดการสนบสนนสงเสรมจากทกภาคสวน ในการให

ความเขาใจกบคนในพนทและประชาชนทวไป นอกจากนคานยมในเรองของการใชไมราคาแพงและหายากยงคงมอย

อยางตอเนอง เชน ไมสก ไมมะคา เปนตน

3.3.4 ทรพยากรสตวปา (Wildlife Resource)

สตวปา ตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา ปพทธศกราช 2535 หมายความวา สตวทกชนด ไ ม

วาสตวบกสตวนำสตวปกแมลงหรอแมง ซงโดยสภาพธรรมชาตยอมเกดและดำรงชวตอยในปาหรอใน นำ และใหความ

หมายรวมถงไขของสตวปาเหลานนทกชนดดวย แตไมหมายความรวมถงสตวพาหนะทไดจดทะเบยนทำตวรปพรรณ

ตามกฎหมายพาหนะดงกลาว

     3.3.4.1 ประเภทของสตวปา

สตวปาสงวนตามในพระราชบญญตฉบบใหม หมายถง สตวปาทหายากตามบญชทายพระราช บญญตฉบบน

และตามทกำหนดโดยตราเปนพระราชกฤษฎกาทำใหสามารถเปลยนแปลงชนดสตวปาสงวนไดโดยสะดวกโดยออก

เปนพระราชกฤษฎกาแกไขหรอเพมเตมเทานน ไมตองถงกบตองแกไขพระราชบญญตอยางของเดม ทงนไดมการเพม

เตมชนดสตวปาทมสภาพลอแหลมตอการสญพนธอยางยง 7 ชนด และตดสตวปาทไมอยในสถานะใกลจะสญพนธ

เนองจากการทสามารถเพาะเลยงขยายพนธไดมาก 1 ชนด คอ เนอทราย ตอมาในวนท 9 ตลาคม 2558 ทประชม

สงวนคมครองสตวปามมตเหนชอบใหเพมสตว 4 ชนด เปนสตวสงวน รวมสตวปาสงวนมทงสน 19 ชนด ไดแก

ตารางท 1.4 สตวปาสงวน 19 ชนด

นกเจาฟาหญงสรนธร แรด กระซ กปรหรอโคไพร

ควายปา ละอง หรอละมง สมน เลยงผา

กวางผาจน นกแตวแรวทองดำ นกกระเรยนไทย แมวลายหนออน

สมเสรจ เกงหมอ พะยน วาฬบรดา

วาฬโอมระ เตามะเฟอง ปลาฉลามวาฬ

67

1) สตวปาสงวน หมายถง สตวปาทหายากตามบญชทายพระราชบญญตฉบบนและตามทกำหนด

โดยตราเปนพระราชกฤษฎกา ทำใหสามารถเปลยนแปลงชนดสตวปาสงวนไดโดยสะดวกโดยออกเปนพระราช

กฤษฎกาแกไขหรอเพมเตมเทานน ไมตองถงกบตองแกไขพระราชบญญตอยางของเดม ทงนไดมการเพมเตมชนดสตว

ปาทมสภาพลอแหลมตอการสญพนธอยางยง 7 ชนด และตดสตวปาทไมอยในสถานะใกลจะสญพนธเนองจากการท

สามารถเพาะเลยงขยายพนธไดมาก 1 ชนด คอ เนอทราย ตอมาในวนท 9 ตลาคม 2558 (รปท 3.7) ทประชมสงวน

คมครองสตวปามมตเหนชอบใหเพมสตว 4 ชนด เปนสตวสงวน รวมสตวปาสงวนมทงสน 19 ชนด (ตารางท 1.4)

(สตวปาสงวน. 2016.)

รปท 3.6 สตวปาสงวนเดมตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.2535 จำนวน 15 ชนด ทมา: https://sites.google.com/site/satpasanguan/

2) สตวปาคมครอง คอสตวปาทมชออยในบญชแนบทาย กฎกระทรวง กำหนดใหเปนสตวปาบางชนดเปน

สตวปาคมครอง พ.ศ. 2546 ตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.2535 ประกอบดวยสตวปาจำพวก

สตวเลยงลกดวยนม 201 ชนด นก 952 ชนด สตวเลอยคลาน 91 ชนด สตวสะเทนนำสะเทนบก 12 ชนด

แมลง 20 ชนด ปลา 14 ชนด และสตวไมมกระดกสนหลงอน ๆ 12 ชนด

68

รปท 3.7 สตวปาสงวนใหมจำนวน 4 ชนดทเพมเขามาเมอ 9 ตลาคม พ.ศ. 2558 ทมา: http://ads.manager.co.th/Home/ViewNews.aspx?NewsID=9590000024282

3) สตวทไมสงวนและคมครอง หมายถง สตวปาทไมไดอยในพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.

2535 และสตวปาตามทกฎกระทรวงกำหนดใหเปนสตวปาคมครองกำหนดไว ซงสามารถทำการลาเพอการกฬาและ

เปนอาหารไดตลอดเวลาแตตองไมลาในเขตหวงหาม (อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา พนทเขตปาสงวน

3.3.4.2 ประโยชนของสตวปา

1. คณประโยชนดานการคา (Commercial values) เปนการคาภายในประเทศและตางประเทศ ซงผลตผล

ทไดจากสตวปานำไปทำเปนการอตสาหกรรมทางดานตางๆ เชน อาหารของมนษย อาหารสตว ปย กาว ยารกษาโรค

แปรง เครองปดฝน เครองนงหม สบ วตถระเบด ผาขนสตว และเครองประดบตางๆ

2. คณประโยชนทางดานการพกผอนหยอนใจ (Recreational Values) เปนประโยชนทมนษย ไดจากการไป

เทยวด ชมสตวปา การถายรป การสะกดรอย การสงเกตพฤตกรรมเพอความเพลดเพลน นอกจากนยงทำรายไดใหแก

ผเกยวของอก เชน ขายฟลมถายรป นำเทยว

3. คณประโยชนทางดานชววทยา (Biological Values) เปนประโยชนทนบไดวามความสำคญ ตอมนษยอย

มาก เชน ชวยแพรขยายชนดพนธไม กำจดแมลงศตรพช ทำลายสตวทเปนศตรพช กำจดสงปฎกล อาจจะเปน

ประโยชนทางออมสำหรบมนษย เชน เปนตวชวยในการขยายพนธจากการกนและถายมล ซงจะเอาเมลดพนธไปแตก

กลายงพนทใหมๆ

69

4. คณประโยชนทางดานความงามตามธรรมชาต (Esthetis Values) เปนคณประโยชนเกยวของกบจตใจ

มนษย ความนกคด แรงบนดาลใจจากทไดเหนสตวปานำไปแตงเปนเพลง บทกลอน การเขยนเรอง การแกะสลก การ

วาดภาพ นอกจากนกมประเทศตางๆ เหนความสำคญของสตวปา ใชรปสตวปาเปนเครองหมายหรอสญญลกษณ เชน

รปสงโตในธงชาต

5. คณประโยชนทางดานวทยาศาสตร (Scientific Values) เปนคณประโยชนทสำคญอยางหนง นก

วทยาศาสตรสาขาตางๆ ใชสตวปาเปนเครองมอทดลอง เชน สาขาแพทย สตววทยา ชววทยาและสาขาอนๆ ใชสตว

ปาทดลองดานเชอโรค การทดลองสงสตวขนไปกบยานอวกาศ การศกษาทางดานพฤตกรรมดานสรระวทยา แรธาต

การขยายพนธ ความสมพนธกบสงแวดลอม เปนตน

6. คณประโยชนทางดานสงคม (Social Values) สตวปาจะอำนวยประโยชนใหแกเราทกทางทำใหเศรษฐกจ

ของประเทศดขน เปนทรพยากรธรรมชาตทชวยพฒนาประเทศไดอยางหนง ปจจบนนสตวปาหลายชนดหรอแทบทก

ชนดกำลงประสบกบปญหาการลดจำนวนประชากรลง หรอหาไดยากหรอใกลจะสญพนธ บางชนดกสญพนธไปแลว

สบเนองมาจากการลาสตวปานำมาใชประโยชน (สำนกอนรกษสตวปา. 2551.)

3.3.5 ทรพยากรอากาศ (Air Resource)

3.3.5.1 ความหมาย

อากาศ (Air) คอ ของผสมทเกดจากกาซหลายชนด อากาศบรสทธจะไมมส ไมมกลน และไมมรส สวนผสม

สำคญโดยปรมาตร ไดแก ไนโตรเจน จำนวนรอยละ 78.09 ออกซเจน รอยละ 20.94 กาซเฉอย ซงสวนใหญไดแก

กาซอารกอน รอยละ 0.93 คารบอนไดออกไซด รอยละ 0.03 และสวนผสมของกาซฮเลยม ไฮโดรเจน นออน  ครป

ตอน ซนอน โอโซน มเทน ไอนำและสงอนรวมกนรอยละ 0.01

อากาศใกลผวโลกจะมอยอยางหนาแนนมากทสดเพราะแรงดงดดของโลก ปรมาณและการ ปรากฏของกาซ

จะเปลยนแปลงไปตามเวลาและสถานท กาซออกซเจนทพอเหมาะแกการดำรงชวตจะอยสงจากพนโลก 5 - 6

กโลเมตร ตามธรรมชาตแลว อากาศทบรสทธจะหาไดยากและการทอากาศลอยปนอยกบลกษณะทางกายภาพจง

ทำใหมการเปลยนแปลงได (ทรพยากรอากาศ. ม.ป.ป..)

70

บรรยากาศ (Atmosphere) คอ มวลกาซทหอหมตงแตผวโลกจนสงขนไปประมาณ 900 กโลเมตร โดยจะ

เกดรวมกบลกษณะทางกายภาพอน ไดแก อณหภม ความกดอากาศ ความชน ลม และอนภาคฝนผงหรอมลสาร

(Pollutant) ซงอยในระดบตำและคงอยไดดวยแรงโนมถวงของโลก บรรยากาศทสงขนประมาณ 80 กโลเมตรจะม

สวนผสมของกาซคลายคลงกน คนในสถานทตางๆจงหายใจเอาอากาศเขาไปโดยไมรสกผดปกตแตอยางใด (ศนย

สารสนเทศสงแวดลอม. 2550.)

รปท 3.8 องคประกอบของอากาศ (AIR COMPONENTS) ทมา : http://www.processtechacademy.com/wp-content/uploads/2015/09/Components-of-Air.png

3.3.5.2 ความสำคญของอากาศและบรรยากาศ

 1. มกาซบางชนดทจำเปนตอการมชวตของมนษย สตวและพช

           2. มอทธพลตอการเกด  ปรมาณ และคณภาพของทรพยากรอน เชน ปาไม  และแรธาต 

           3. ชวยปรบอณหภมของโลก ไอนำ และคารบอนไดออกไซดซงจะชวยปองกนการสญเสยความ ร อนจากพ น

ดนและพนนำ

            4. ทำใหเกดลมและฝน

          5. มผลตอการดำรงชวต สภาพจตใจ และรางกายของมนษย ถาสภาพอากาศไมเหมาะสม เชน แหงแลง หรอ

หนาวเยนเกนไปคนจะอยอาศยดวยความยากลำบาก

71

           6. ชวยปองกนอนตรายจากรงสของดวงอาทตย โดยกาซโอโซนในบรรยากาศจะกรองหรอดดซบรงส

อลตราไวโอเลต ซงทำใหผวไหมเกรยมเปนโรคมะเรงผวหนง และโรค ตอกระจก

           7. ชวยเผาไหม วตถทตกมาจากฟา หรออกกาบาต ใหกลายเปนอนภาคเลกๆ จนไมเปนอนตรายตอ

มนษยและทรพยสน 

           8. ทำใหทองฟามสสวยงาม โดยอนภาคของสงอนทปน อยกบกาซในบรรยากาศจะทำใหแสงหกเหเราจงมอง

เหนทองฟา มแสงสทงดงามแทนทจะเหนเปนสดำมด นอกจากน กาซโอโซนซงมสนำเงนยงชวยใหมองเหน

ทองฟาเปนสครามหรอสฟาสดใสอกดวย

3.3.5.3 ประเภทของบรรยากาศ

1) บรรยากาศชนลาง (Lower Atmosphere)

โทรโพสเฟยร (Troposphere) คอ บรรยากาศช นลางสดสงจากผวโลก 8 - 15 กโลเมตร มอทธพลตอ

มนษยและสงแวดลอมมากทสด อากาศทมนษยหายใจเขาไปคออากาศชนน  เมฆ พาย ลม และลกษณะอากาศตางๆ

เกดขนในบรรยากาศชนน อณหภมจะเปลยนแปลงบอยครงและรวดเรวกวา บรรยากาศชนอน ๆ

สตราโตสเฟยร (Stratosphere) ความสง 15 - 50 กโลเมตร ม ไอนำเลกนอย ไมมเมฆ อากาศม การ

เคลอนตวอยางชาๆ จงเหมาะกบการเดนทางทางอากาศ แกสสำคญในชนน คอ แกสโอโซน ซงชวยดดซบรงส UV

จากดวงอาทตย อณหภมของชนนอยระหวาง -60 ถง 10 องศา เซลเซยส โดยอณหภมจะเพมขนเมอระดบความสง

เพมขน เครองบนไอพนจะบนในชนนเนองจากมทศนวสยด (สปราณ ยงยทธ และอาภาภรณ. 2552.)

มโซสเฟยร (Mesosphere) สงจากพนดน 50 - 80 กโลเมตรเหนอชนโอโซน ม อากาศเบาบางมาก แตก

มากพอทจะทำใหดาวตกเกดการเผาไหม และเปนชนทชวยดดซบรงส UV จากดวงอาทตย อณหภมในชนนจะลดลงมา

อยท -120 องศาเซลเซยส การสงคลนวทยทวๆ ไปกสงในชนนเชนกน (สปราณ ยงยทธ และอาภาภรณ. 2552.)

2) บรรยากาศชนบน (Upper Atmosphere)

เทอรโมสเฟยร (Thermosphere) สง 80 - 450 กโลเมตร ความหนาแนนของอากาศจะลดลงอยาง

รวดเรวแตอณหภมจะสงขนมาก ซงอาจสงกวา 1,000 องศาเซลเซยส สามารถสงวทยคลนยาวกวา 17 เมตรไปไดทว

72

โลก โดยสงสญญาณจากพนโลกใหคลนสะทอนกบชนไอออนของกาซไนโตรเจนและออกซเจน ซงถกรงสเหนอมวงและ

รงสเอกซทำใหแตกตว

รปท 3.9 บรรยากาศทหอหมโลก

ทมา: http://ete.cet.edu/gcc/?/volcanoes_layers/

เอกโซสเฟยร (Exsosphere) บรรยากาศชนน สงจากพนโลกประมาณ 450 - 900 กโลเมตร มกาซอยนอย

มาก มนษยอวกาศจะตองควบคมบรรยากาศใหมความดนเทากบความดนภายในรางกาย ตองสวมใสชดทมกาซ

ออกซเจนเพอชวยในการหายใจ ดาวเทยมพยากรณอากาศจะโคจรรอบโลกในชนนดวย

         แมกเนโตสเฟยร (Magnetosphere) ชนนมความสงมากกวา 900 กโลเมตร ไมมกาซใดๆอยเลย

73

3.3.5.4 ปญหาเกยวกบอากาศ

ภาวะอากาศทมสารเจอปนอยในปรมาณทสงกวาระดบปกตเปนเวลานานพอทจะทำใหเกดอนตรายแกมนษย

สตว พช หรอทรพยสนตางๆ อาจเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ฝนละอองจากลมพาย ภเขาไฟระเบด แผนดนไหว ไฟ

ไหมปากาซธรรมชาตอากาศเสยทเกดขนโดยธรรมชาตเปนอนตรายตอมนษยนอยมากเพราะแหลงกำเนดอยไกลและ

ปรมาณทเขาสสภาพแวดลอมของมนษยและสตวมนอยกรณทเกดจากการกระทำของมนษยไดแกมลพษจากทอไอเสย

ของรถยนตจากโรงงานอตสาหกรรมจากขบวนการผลตจากกจกรรมดานการเกษตรจากการระเหยของกาซบางชนดซง

เกดจากขยะมลฝอยและของเสย (กองอนามยสงแวดลอม. ม.ป.ป..)

3.3.6 ทรพยากรพลงงาน (Energy Resource)

3.3.6.1 ความหมาย

พล งงานคอคณสมบตของวตถทสามารถถายทอดไปยงวตถอนๆไดหรอเปลยนแปลงไปเปนรปหรอสถานะ

ทางกายภาพอนๆ และทำใหวตถเกดการเคลอนทจากจดหนงไปยงอกจดหนงได

พลงงานเปนปจจยพนฐานทสำคญ ในการตอบสนองความตองการขนพนฐาน ของประชาชน และเปนปจจย

พนฐานการผลต ในภาคธรกจและอตสาหกรรม ดงนน จงตองมการจดหาพลงงาน ใหมปรมาณทเพยงพอ ม

ราคาทเหมาะสม และมคณภาพทด สอดคลองกบความตองการของผใช เพอใหสามารถตอบสนอง ความตองการขน

พนฐาน ของประชาชน และสามารถตอบสนอง ความตองการใช ในกจกรรมการผลตตางๆ ไดอยางเพยงพอ

(สำนกงานคณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต. 2542.)

พลงงานทเราใชอยในปจจบน อาจแบงออกไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ พลงงานสนเปลอง และพลงงาน

หมนเวยน โดยพลงงานสนเปลอง คอ พลงงานทใชแลวหมดไป ซงรวมถงถานหน หนนำมน ทรายนำมน นำมนดบ

นำมนเชอเพลง และกาซธรรมชาต สวนพลงงานหมนเวยน หมายความรวมถง พลงงานทไดจากไม ฟน แกลบ กาก

ออย ชวมวล นำ แสงอาทตย ลม และคลน

74

3.3.6.2 ประเภทของพลงงาน

พลงงานถาแบงตามลกษณะของการใชประโยชนกจะแบงออกไดเปน 2 ประเภทดงน

1) พลงงานทใชแลวหมดไป (Non-Renewable Energy) คอ พลงงานทไดจากการสกดจากซากบรรพชวน

หรอซากฟอสซล ซงมคารบอนเปนองคประกอบหลกและสวนมากจะเกดในยคคารบอนเฟอรส (Carborniferous

Period) พลงงานทไดดงกลาวจพถกนำมาในการเผาไหหรอสนดาปภายในเครองยนตเพอใหเกดงานและการเคลอนท

การเกดขนใหมของพลงงานประเภทนตองใชระยะเวลาทยาวนานถง 300 ลานป ดงนน จงถอวาเปนพลงงานทใชแลว

หมดไป

2) พลงงานทใชไมหมด (Renewable Energy) คอ แหลงพลงงานทเกดขนเองตามธรรมชาต เปนสง

แวดลอมทางกายภาพ อนไดแก แสงแดด ลม ฝน นำขน-นำลง คลนลม และความรอนใตพภพพลงงานท ใชไมหมดนน

จะสามารถนำมาใชประโยชนไดในหลายรปทสำคญหลกๆ ไดแก ใชในการผลตไฟฟา เชน การใช พลงนำ พลงงานลม

ใชในกระบวนการทำความรอนความเยน ใชในการคมนาคม และเปนพลงงานทางเลอกในพนททหางไกล

3) พลงงานรปแบบอนๆ (Others Energy) สวนมากจะเปนจะเปนพลงงานดงเดมทใชในอดตกาลของมวล

มนษยชาต ซงในประเทศลาหลงบางประเทศและชนเผาบางกลมยงคงใชแหลงพลงงานเหลานอย ไดแก พลงงานจาก

ฝนและถานทใชเพอใหความรอนและการหงตน และพลงงานจากวสดทเหลอทงจากการเกษตร เชน ชานออย แกลบ

มลสตว สงเหลานสามารถถกนำมาแปรรปเพอใหเกดพลงงาน เชน มลสตวถกนำมาหมกเพอใหเกดกาซมเทน

3.3.6.3 แหลงของพลงงาน

ถาแบงตามแหลงของพลงงานจากตนกำเนดหรอแหลงของพลงงานทถกใชเพอกำเนดพลงงานจะสามารถ

แบงได 3 ประเภท ไดแก

1) พลงงานจากแรเชอเพลงธรรมชาต เชน ถานหน (Coal) เปนเชอเพลงฟอสซล (Fossil fuel) ทมนษยรจก

นำมาใชกอนอยางอน โดยเรมนำมาใชเปนเชอเพลงหลกแทนเชอเพลงเมอประมาณศตวรรษทแลว ปโตรเลยม

(Petroleum) ซงหมายถงนำมนดบ (Crude oil) และ กาซธรรมชาต (Nature gas) ทอยในรปของสารประกอบ

ไฮโดรคารบอนเปนเชอเพลงทเกดจากการทบถมของซากพชซากสตวใตพนผวโลกดวยความดนและอณหภมสงเปน

เวลานบพนลานป หนนำมน (Oil Shale) คอ หนตะกอนเนอละเอยดมอนทรยสารทเรยกวา เคอโรเจน (kerogene)

75

เจอปนอยในเนอหน และเชอเพลงนวเคลยร (Nuclear Fuel) หรอแรกมมนตรงส ประเทศอตสาหกรรม นยมใชไฟฟา

จากพลงงานนวเคลยรเปนสวนใหญ เนองจากใชพนทนอยแตใหพลงงานมาก เชน ในเรอดำนำ โรงไฟฟา

2) พลงงานทางเลอก ไดแก พลงนำ เปนพลงงานทไดจากธรรมชาตเพอใชในการผลตกระแสไฟฟา ในการ

สรางเขอนกนนำใหมระดบสง พลงงานแสงอาทตย การแปรรปพลงงานแสงอาทตยใหเปนพลงงานไฟฟาโดยใชเซลล

แสงอาทตย (Solar cell) เพอนำไปใชประโยชนในการสบนำ ไฟฟา แสงสวาง วทย สอสาร พลงงานลม สวนใหญใช

ในงานดานการเกษตรกรรม เชน ตดตงกงหนชกนำเขา นาหรอการทำนาเกลอ และพลงงานความรอนใตพภพ

ประเทศไทยตงอยระหวางอทธพลการเคลอนตวของเปลอกโลก ซงเปนรองนำใหความรอนจากหนหลอมเหลวรอนใต

ผวดนถายเทขนมาสพนผวโลกไดงาย นนหมายถงการทำใหอณหภมนำตามแหลงนำธรรมชาตใตผวดนสงขน ซง

พลงงานทไดจากไอนำนนกใชเพอการผลตกระแสไฟฟา โดยการหมนเทอรไบน (Turbine) หรอเครองกำเนดกะรแส

ไฟฟา

3) พลงงานจากเชอเพลงรปอนๆ ฟนและถาน จดเปนเชอเพลงเพอการยงชพของมนษยทเกาแกทสด เชอ

เพลงวสดเหลอทงจากการเกษตร วสดเหลานไดแก แกลบ ขเลอย ฟางขาว ชานออย ซงขาวโพด ประโยชนทไดรบม

หลายทาง เชน ใชเปนเชอเพลงหงตมในครวเรอนขบเคลอนเครองยนต

รปท 3.10 พลงงานทใชไมหมด (Renewable Energy)

3.3.7 ทรพยากรแรธาต (Mineral Resource)

แรเปนทรพยากรทเกดขนเองตามธรรมชาตมความสำคญและมบทบาททสนองความตองการทางดานปจจย

ตาง ๆ ของประชากร ทงทางดานอตสาหกรรมและพลงงาน ความสำคญและประโยชนของแรธาตทจะนำมาใชขนอย

76

กบระยะเวลาความเจรญทางเทคโนโลย ตลอดจนความตองการในการนำไปใชของมนษย ทรพยากรแรธาต ทมนษย

เราใชสวนใหญมาจากแผนดน ซงคอย ๆ ลดจำนวนลงทำใหมการสำรวจคนควาหาแหลทรพยากรแรธาตใหม ๆ อย

เสมอ ปจจบนไดมการบกเบกหาแหลงทรพยากรแรธาตในทะเล เชน นำมนปโตรเลยม และกาซธรรมชาต (กรมสง

เสรมคณภาพสงแวดลอม. ม.ป.ป..)

แรธาต หมายถงธาตหรอสารประกอบอนนทรยหรออนทรยทเกดขนเองตามธรรมชาตมโครงสรางและองค

ประกอบทางเคมทแนนอน เขยนสตรเคมแทนไดและมคณสมบตทางฟสกสเฉพาะตว เชน ลกษณะรปราง ส ความขาว

ความแขง เปนตน แรอาจจะประกอบดวยธาตเพยงธาตเดยวหรอเปนธาตประกอบตงแต 2 ธาตขนไปกได (คณาจารย

คณะมนษยศาสตร ราชภฏเชยงใหม. 2556ง.)

3.3.7.1 ประเภทของแรธาต (Types of Minerals) สามารถแบงออกไดเปน 3 ประเภทหลก ไดแก

1) แรโลหะ (Metalllic Minerals) หมายถงแรทมธาตองคประกอบหลกสวนใหญเปนโลหะ มคณสมบต ท

เหนยว แขง สามารถเปลยนรปดวยวธการหลอม สามารถยดหรอรดออกเปนแผนได แสงไมสามารถผานได นำความ

รอนและไฟฟาได เชน เหลก เงน อลมเนยม แมงกานส แมกนเซยม โครเมยม ทองแดง ตะกว สงกะส นกเกล ทองคำ

ดบก

2) แรอโลหะ (Non-Metalllic Minerals) เปนแรทสามารถนำมาใชประโยชนไดโดยท ไมผานการถลง ม

ลกษณะททเปราะ แตกหกงาย ไมนำความรอนและไฟฟาโปรงแสง ใชในอสาหกรรมกอสราง ทำปยเกษตร ทำ

เครองปนดนเผา และอญมณ ตวอยางเชน ยปซม ดนขาว เพชร พลอย ซลกา ไนโตรเจน ฟอสฟอรส

3) แรพลงงาน (Fuel Minerals) เปนแรทถกนำขนมาใชเพอเปนพลงงานในรปแบบตางๆ เชน ถานหน ปโตร

เลยม กาซธรรมชาต

3.3.7.2 การกำเนดของแรธาต (Origin of Minerals) การกำเนดของแรสามารถแบงไดเปน 2 ประเภท

ไดแก

1) ขนปฐมภม (Primary Step) เกดขนโดยลกษณะทางกายภาพเปนผกระทำ จากกระบวนการหลอมละลาย

ของหนใตเปลอกโลกแลวมการเยนตว (Crystalization) ในประเภทของหนอคน ซงการเกดแรธาตชนดตางๆจะม

ลกษณะของการดเกดทแตกตางกนออกไป ไดแก การตกตะกอน การตกผลก สารละลายนำรอน การแปรสมผส

77

2) ขนทตยภม (Secondary Step) เกดขนหลงจากกระบวนการเกดแรขนปฐมภม เมอแรถกทำให

มขนาดเลกลงโดยปจจยภายนอก โดยเฉพาะอยางยงหยาดนำฟาและการกดเซาะ การพดพา และการตกตะกอนสะสม

โดยนำ สามารถแบงออกได 2 ประเภท ไดแก แรทอยกบท (Settled Minerals) เกดจากการปฏกรยาของอากาศหรอ

ออกซเจน (Oxidation) กบนำเกดเปนสนแรออกไซดใตดน และลานแร (Deposited Minerals) จากกระบวนการกด

เซาะและพดพาไปกบนำไปสะสมอยบรเวณทเปนแอง เกดเปนลานแร

รปท 3.11 การกำเนดของหนและแรธาต ทมา: https://www.thinglink.com/scene/580528466319900672

78

3.3.7.3 ทรพยากรแรธาตในแตละภาค

ดดแปลงมาจาก: http://likeenvironment.blogspot.com/p/blog-page_4216.html

ภาค แรธาต

ภาคเหนอ -  ถานหนลกไนต พบท อ. แมเมาะ จ.ลำปาง อ.ล จ.ลำพน

-  นำมนปโตรเลยม พบท อ.ฝาง จ. เชยงใหม

-  หนนำมน พบท อ.ล จ.ลำพน 

- ดนขาว พบท อ. แจหม จ. ลำปาง

-  ฟลออไรต พบท จ.เชยงใหม   เชยงราย   แมฮองสอน

-  ดบก พบท จ. แมฮองสอน เชยงราย ลำปาง

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ -  แบไรต  พบท จ.เลย อดรธาน

-  เกลอหน พบท จ. นครราชสมา

-  กาซธรรมชาต พบท จ. ขอนแกน

ภาคกลาง -  ยปซม พบท จ. นครสวรรค พจตร

-  นำมนปโตรเลยม พบท จ. กำแพงเพชร

-  ดบก  พบท จ. สโขทย

-  เหลก  พบท จ. ลพบร

ภาคตะวนออก -  รตนชาต  พบท จ.จนทบร ตราด

-  ทรายแกว พบท จ. ระยอง

-  แรเหลก พบท จ. ระยอง ชลบร

ภาคตะวนตก -   สงกะส พบท   จ.ตาก

-   เหลก พบท   จ.กาญจนบร

-   รตนชาต พบท  อ.บอพลอย   จ.กาญจนบร

-   หนนำมน พบท   จ.ตาก

-    ดบก พบท  จ.กาญจนบร ประจวบครขนธ

ภาคใต -   ดบก พบท จ.พงงา ภเกต ระนอง

-   ยปซม พบท จ.สราษฎรธาน นครศรธรรมราช

-   ทรายแกว พบท จ.สงขลา

-   แหลงนำมนและกาซธรรมชาต พบทอาวไทยบรเวณนอก

ชายฝง จ.สราษฎรธาน สงขลา นครศรธรรมราช

79

3.3.8 ทรพยากรทางทะเลและชายฝง (Oceanic Resource)

ทะเลและแนวชายฝงคอทรพยากรทางธรรมชาตทมคณคามากทสดบนโลก จากการทเปนแหลงผลตอาหารท

รวมทงปลาและสตวนำทมเปลอกตางๆทถกจบเพอการคาในแตละป นอกจากนนยงใชประโยชนในเรองของการขนสง

และการทองเทยวทางนำ และยงเปนแหลงสะสมของแรอนๆ เชน ทราย เกลอ แมงกานส ทองแดง นกเกล เหลก และ

ทสำคญทสดคอประโยชนจากบรรพชวนในรปของนำมนดบ (Crude Oil)

แหลงทอยอาศยของทรพยากรทางทะเลและชายฝงสามารถแบงออกไดเปนสองประเภทใหญๆ ไดแก แหลง

ทอยอาศยแบบพนนม (Soft Subtract Habitat) อนไดแก หญาทะเล (Seagrass Bed) หาดทราย (Sandy Shore)

หาดโคลน (Mudflat) และปาชายเลน (Mangrove) และแหลงทอยอาศยแบบแขง (Hard Substract Habitat) ไดแก

แนวปะการง (Coral Reef) หาดหน (Rocky Shore) เปนตน

3.3.8.1 ทรพยากรปาชายเลน (Mangrove Resource)

ทรพยากรปาชายเลนเปนตวแทนของศนยกลางทางธรรมชาตในเรองของการผลตสนคาและบรการสำหรบสง

แวดลอมชายฝงและชมชนของสงมชวตทงหลายทอาศยอยโดยรอบ ซงสนคาและบรการทไดเหลานจะหมายถง การทำ

ประมงและการอนบาลสตวนำขนาดเลกรวมถงปะการง การผลตไมและผลตภณฑทไดจากไม การปกปองชายฝงจาก

การกดเซาะโดยคลนและลม และยงเกยวของกบการเปนแหลงทองเทยวเชงนเวศวทยาอกดวย ไดมการกลาวไววาสงม

ชวตในปาชายเลนเปนกลมสงมชวตทบกเบกความเปนอยลงไปสทะเล เนองจากมพนทคาบเกยวระหวางบกกบนำ ดง

นนความหลากหลายทางชวภาพของทงสองภาคพนกยงทวคณ สงมชวตตางมการปรบตวใหสามารถอยรอดได สงม

ชวตทอาศยบนบกอาจปรบตวสามารถวายนำได เพอการหาอาหาร เปนตน

ผลกระทบทเกดขนกบทรพยากรปาชายเลนบรเวณชายฝงของอาวไทย ชายฝงทะเลดานตะวนออกและดาน

ตะวนตกของภาคใตของประเทศไทย เกดจากการเขาไปใชประโยชนในการทำกจกรรมตางๆทำใหเกดความเสอมโทรม

ตวอยางเชน การสรางถนน การใชเปนแหลงทองเทยว การบกรกเพอสรางทอยอาศย เปนตน

3.3.8.2 ทรพยากรปากแมนำและดนดอนสามเหลยมปากแมนำ (River Delta Resource)

ดนดอนสามเหลยมปากแมนำ คอ ลกษณะทางกายภาพทเกดขนจากการทบถมของตะกอนตางๆทแขวนลอย

มากบนำ เมอระดบความเรวของนำลดลงหรอหยดนงบรเวณปากแมนำจงเกดการตกตะกอนขน ผลพลอยได คอ พนท

80

ดงกลาวจะมความอดมสมบรณคอนขางสงจากการละลายและพดพาของธาตอาหาร เหมาะเปนทวางไขของสตวนำ

นอกจากนนยงมความสำคญอนๆอกเชน ควบคมระดบความเคมของนำ เปนแนวกำบงลมและคลน เปนตน

พนทสามเหลยมปากแมนำเปนบรเวณทดนมความอดมสมบรณและใหผลผลตสงและเปนบรเวณทดงดด ใ ห

มนษยมาตงถนฐานอยตงแตสมยกอนประวตศาสตร การทำประมงในบรเวณปากแมนำตางๆ เปนทนยมกนมาก

เนองจากสามารถทำไดงาย (พงศธร คำใจหนก. 2554จ.)

3.3.8.3 ทรพยากรชายหาด (Coastal Resource)

พนททอยระหวางระดบนำลงตำสดและระดบนำขนสงสด อนเกดจากคลนและลมโดยเฉลยในฤดมรสม

ยกเวนกรณทเกดวาตภย แนวทระดบนำขนสงสดนโดยทวไปจะถกกำหนดดวย แนวหนาผา สนทราย หรอสงกอสราง

โดยมนษย ชายหาดเกดจากการสะสมของตะกอนตางๆ ทไมอดตวกนแนนซงถกพดพามาสฝงและรวมตวเปนรปราง

ลกษณะตางๆกนโดยการเคลอนไหวของนำ ซงเกดจากแรงคลน ตะกอนเหลานมขนาดแตกตางกนตงแตเปนเศษหน

แตกๆ จนถงทรายเมดละเอยดแลโคลนสวนประกอบของตะกอนทรวมตวกนเปนชายหาด โดยทวไปมกจะแตกตางกน

ไปตามระดบความสงของพนท

รปท 3.12 ดนดอนสามเหลยมปากแมนำ (RIVER DELTA)

81

3.3.8.4 แนวปะการง (Coral Reef Resource)

ปะการงคอสงทมคาในมหาสมทรเนองจากความสวยและความหลากหลายของตวปะการงเอง นอกจากนน

ปะการงยงสามารถเปนหลบภยสำหรบสงมชวตนอยใหญในทะเล อกทงยงเปนแหลงของยารกษาโรค เปนผสรางทราย

และแนวชายหาดและเปนผแปลงสภาพคารบอนไดออกไซดใหกลายเปนหนปน

ปะการงถอวาเปนสงมชวต ทอาศยกอนหนปนในการเจรญเตบโตหลงจากการผสมพนธและถก พดพามาตา

มกระแสนำ ดงนนเมอผาปะการงแบบตดขวางจะไมพบตวปะการงแตจะพบกอนหนปน รปรางของปะการงสามารถ

แบงไดเปน 3 ประเภทหลกๆ ไดแก แบบแผน (Tabulate Coral) แบบกอน (Massive Coral) และแบบกงกาน

(Branching Coral) (รปท 3.13) นอกจากนเมอปะการงมการเจรญเตบโตตามลกษณะภมประเทศทแตกตางกนกจะ

เกดลกษณะของแนวปะการงแบบตางๆ ไดแก อะทอลรฟ (Atoll Reef) ลกษณะคลายเกอกมามทะเลสาบอยตรงกลาง

แบรเออรรฟ (Barrier Reef) ลกษณะคลายกำแพง เกดตามไหลทวป และฟรงจงรฟ (Fringing Reef)

คลายอะทอลรฟแตเกดบรเวณรองนำลก (รปท 3.13)

รปท 3.13 รปรางของปะการง

อาหารของปะการง ภายในเนอเยอปะการงนนม สาหรายเซลลเดยว ขนาดเลกมากอาศยอย สาหรายเซลล

เดยวนคอ ซซานทาลล (Zooxantallae หรอ Zoox หรอซเปอรสาหราย) ซงสามารถสงเคราะหแสงไดเชนเดยวกน

กบพชบนบกทวไป โดยใชพลงงานแสงอาทตยผลตคารโบไฮเดรตและออกซเจนออกมา และปะการงจะใชหนวดของ

มนจบอนภาคอาหารขนาดเลก เชน แพลงกตอนพช และแพลงกตอนสตว

82

การสบพนธของปะการงนนจะมอยดวยกน 2 วธ นนคอ การแตกหนอ (Budding) และการสบพนธแบบใช

เซลลสบพนธ คอ จะมการปลอยสเปรมและไขสนำทะเลในชวงพระจนทรเตมดวง เดอนมนาคมถงพฤษภาคม

รปท 3.14 ลกษณะของแนวปะการงทง 3 แบบ

83

บทท 4

สถานการณและปญหาสงแวดลอมปจจบน

สงแวดลอมมการเปลยนแปลงอยางกระทนหนและรวดเรวควบคกบการพฒนาทางดานเทคโนโลยสมยใหม

ซงการเปลยนแปลงทางสงแวดลอมเหลานนไดสงผลกระทบตอสงมชวตทอาศยอยในสงแวดลอมนนๆ โดยเฉพาะอยาง

ยงมนษย ซงเปนผทสามารถรบรผลกระทบทเกดขนไดดทสด ผลกระทบทเกดขนกจะสงผลในดานลบกบมนษยในดาน

ความเสยงตอโรควบตใหม ตอคณภาพชวต ทำใหเกดปญหาสขภาพขนมา

สถานการณสงแวดลอมและปญหาสงแวดลอมทเกดขนยงมผลกระทบตอตวสงแวดลอมเอง นนคอการทำให

เกดดารเสยความสมดลในระบบของสงแวดลอมนน เกดความแปรปรวนและเปลยนแปลงของลกษณะทางกายภาพ

ตางๆ เชน ปาไม ดน นำ สภาพอากาศ โดยเฉพาะอณหภมของโลกทเพมขนในทศวรรตทผานมาเกดเปนสภาวะโลก

รอนทจะสงผลตอเนองไปยงหนวยพนทหนงๆทประกอบดวยสงมชวตกบสงแวดลอม หรอ ระบบนเวศ

ปญหาสงแวดลอมสวนใหญทนอกเหนอจากสภาวะโลกรอนแลว ยงคงมปญหาอนๆทสำคญไมเปนรองกนอน

ไดแก ปญหาภาวะเรอนกระจก ปญหาเอลนโญ ลานญา ปญหามลภาวะ ปญหาจำนวนประชากรลนโลก ปญหาการ

รอยหลอของทรพยากรธรรมชาต ปญหาของเสย ปญหาการเปลยนแปลงสภาพอากาศ ปญหาการลดจำนวนลงของ

ความหลากหลายทางชวภาพ ปญหาการตดไมทำลายปา ปญหาความเปนกรดของนำทะเล ปญหาชนโอโซนบางลง

ปญหาฝนกรด ปญหามลพษทางนำ ปญหาการเกดความเปนเมอง ปญหาสขภาพ และปญหาทางพนธวศวกรรม

4.1 สถานการณสงแวดลอมโลกในปจจบน

4.1.1 ปญหาภาวะเรอนกระจก (Greenhouse Effect)

ภาวะเรอนกระจกหรอปรากฏการณเรอนกระจกนนสามารถลองนกถงเรอนกระจกทใชสำหรบการปลกพชใน

เขตหนาวหรอบนยอดดอย นนคอการทำใหอณหภมภายในเรอนกระจกสงขนจากกระบวนการทรงสคลนสนทม

พลงงานสงสามารถทะลทะลวงชนบรรยากาศไดดถกสงมายงโลก โดยเมอรงสตกกระทบวตถบนพนผวโลกแลว

พลงงานจะลดลง ซงหมายถงความยาวคลนทเพมขน ซงคลนดงกลาวอยชวงคลนอนฟราเรดทสามารถถกดดซบโดยชน

84

บรรยากาศและปลดปลอยพลงงานความรอนออกมา ซงเปนสาเหตของอณหภมทเพมขน โดยปกตกระบวนการดง

กลาวจะเปนตวควบคม

รปท 4.1 การเปรยบเทยบสภาวะเรอนกระจกในสภาวะปกตกบสภาวะทมนษยเขามาเกยวของ ทมา : http://climatechange.lta.org

อณหภมบนพนผวโลกใหเหมาะสมกบสงมชวต แตเมอกาซเรอนกระจกบางชนด ไดแก กาซคารบอนไดออกไซด (CO2)

กาซมเทน (CH4) กาซไนตรสออกไซด (NO2) และกาซทมสารประกอบคลอโรฟลออโรคารบอน (CFCs) มประมาณ

มากขนในชนบรรยากาศและทำหนาทเสมอนเกราะกำบง ทำใหความรอนทถกปลดปลอยออกมาจากรงสคลนยาวไม

สามารถเลดลอดออกไปยงบรรยากาศภายนอกได ซงปจจบนผลกระทบทเกดขนจากภาวะเรอนกระจก คอ สภาวะโลก

รอน (Global Warming) สำหรบกาซเรอนกระจกทสำคญม 4 ชนดดงน

1) กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) เกดจากกจกรรมมนษยเปนหลก เชน การเผาไหมเชอเพลงฟอสซล จาก

ยานพาหนะ บานเรอน โรงงานอตสาหกรรม และการตดไมทำลายปาเพอใชเปนทอยอาศยหรอการเกษตรกรรม โดย

เฉพาะอยางยงตนไมทำหนาทในการควบคม ดดซบ คารบอนไดออกไซด เมอจำนวนตนไมลดลงการดดซบ

คารบอนไดออกไซดกลดลงตามไปดวย

85

2) กาซมเทน (CH4) แหลงกำเนดหลกเกดจากธรรมชาตเองและกจกรรมตางๆของมนษย ทงการเผาไหม

เชอเพลง การทำนาขาวหรอบรเวณทเกดการหมก การบม สารอนทรยและมลของสตวประเภทตางๆ กจะเปนแหลง

ปลอยมเทนทสำคญดวยเชนกน

3) กาซไนตรสออกไซด (NO2) แหลงกำเนดกาซไนตรสออกไซดคออตสาหกรรมทใชกรดไนตรกใน

ขบวนการผลต ตวอยางเชน อตสาหกรรมผลตเสนใยไนลอน อตสาหกรรมเคม หรอ อตสาหกรรมพลาสตกบางชนด ก

จะทำใหเกดกาซไนตรสออกไซดขนถงแมวาในบรรยากาศจะมกาซชนดนอยเปนปกตกตาม

4) กาซทมสารประกอบคลอโรฟลออโรคารบอน (CFCs) กาซชนดนเปนสารประกอบพวกคลอโรฟลออโร

คารบอนทถกใชอยในโรงงานอตสาหกรรม โดยเฉพาะอยางยง อตสาหกรรมเครองเยน อตสาหกรรมสสเปรยและเคม

ดบเพลง อตสาหกรรมโฟม เปนตน ซงสารประกอบคลอโรฟลออโรคารบอนนนสามารถทำปฏกรยาไดดกบโอโซนใน

ชนบรรยากาศทำใหโมเลกลของโอโซนถกทำลายเกดเปนรโหวในชนโอโซน อยางไรกตามไดเกดสนธสญญามอลทรออล

(Montreal Protocol) ทสนบสนนใหการปลอยกาซชนดนมปรมาณลดลง แตกยงคงมอย

รปท 4.2 ตารางแสดงการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในป 1880-2000 โดยแปรผนตามปรมาณ

คารบอนไดออกไซดทเพมขน ทมา : https://upload.wikimedia.org/wikipedia/

86

ตารางท 1.5 ตารางแสดงระยะเวลาคงอยของกาซเรอนกระจกและอตราสวน

ผลกระทบของปญหาภาวะเรอนกระจก คอ ทำใหอณหภมระดบผวโลกสงขนประมาณ 0.3 - 0.6 องศา

เซลเซยสนบตงแตกลางครสตศตวรรษท 20 โดยไดพบวาบรเวณพนทวประหวางละตจด 40 ถง 70 องศาเหนอเปน

บรเวณทมอณหภมสงขนมากทสดทำใหโลกมพลงงานความรอนสะสมอยบนผวโลกและชนบรรยากาศมากขน การท

อณหภมเฉลยของโลกสงขนซงทำใหธารนำแขงและกอนนำแขงบรเวณขวโลกเหนอและใตเกดการละลายไดเรวกวา

ปกต จากขอมลการตรวจวดในศตวรรษท 20 (ค.ศ. 1901-2000) พบวาระดบทะเลเพมขน 1-2 มลลเมตร/ป จากการ

ละลายของนำแขงขวโลกกอใหเกดความเสยงของระดบทะเลทสงขนทำใหนพนทตดทะเลจะไดรบผลกระทบจากนำ

ทวม การกดเซาะ การขาดแคลนนำจด ดนเคม ฯลฯ อยางหลกเลยงไมได กรณศกษาของไทย ไดแก บรเวณอาวไทย

กทม. ระยอง เพชรบร ทมการกดเซาะไปแลวกวา 25 เมตร และคาดวาจะถง 6-8 กม. ในอก 100 ปขางหนา

รปท 4.3 แผนผงแสดงการคาดการณระดบนำทะเลทเพมขนตงแตป 1800-2100

ชอกาซ ระยะเวลาการคงอยในชนบรรยากาศ (ป)

อตราสวน (รอยละ)

Carbon dioxide 30–95 64.3

Methane 12 17.0

Nitrous oxide 114 6.0

CFC-12 and Other Gases 100 12.7

87

4.1.2 ปญหาเอลนโญ ลานญา (El Nino La Nina)

สภาวะปกต บรเวณเสนศนยสตรเหนอมหาสมทรแปซฟก ลมสนคาตะวนออก (Eastery trade winds) จะ

พดจากประเทศเปร (ชายฝงทวปอเมรกาใต) ไปทางตะวนตกของมหาสมทรแปซฟก แลวยกตวขนบรเวณเหนอ

ประเทศอนโดนเซย ทำใหมฝนตกมากในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและทวปออสเตรเลยตอนเหนอ กระแสลมสนคาพด

ใหกระแสนำอนทมความอดมสมบรณบนพนผวมหาสมทรแปซฟกไปกองรวมกนทางตะวนตก ซงทำใหทรพยากรทาง

ทะเลชกชม

เอลนโญ หรอ บ ตรชายของพระเจาในภาษาสเปน ปรากฏการดงกลาวถกคนพบโดยชาวประมงนอกชายฝง

อเมรกาใตในชวงป 1600 จากความเปลยนแปลงของนำอนในมหาสมทรแปซฟคในชวงเดอนธนวาคม ปรากฏการณเอ

ลนโญ เกดจากความแปรปรวนของลมสนคาหรอลมคา (Eastery Trade Winds) ทมกระแสลมสนคาตะวนออกออน

กำลงลง การยกตวของมวลอากาศทจะกลายเปนเมฆฝนในแถบประเทศอนโดนเซยและออสเตรเลยตอนเหนอเปลยน

ไปยกตวขนเหนอชายฝงทวปอเมรกาใต กอใหเกดฝนตกหนกและแผนดนถลมในประเทศเปรและเอกวาดอร และ

กระแสลมพดออนลงทำใหกระแสนำอนบนพนผวมหาสมทรแปซฟกไปรวมกนบรเวณชายฝงประเทศเปร ทำใหกระแส

นำเยนใตมหาสมทรไมสามารถลอยตวขนมาได สงผลกระทบใหบรเวณชายฝงตะวนตกขาดธาตอาหารสำหรบปลาและ

นกทะเล ชาวประมงจงขาดรายได กอเกดไฟใหมปาอยางรนแรงในประเทศอนโดนเซย (รปท 4.3) (เอลนโญ. 2017.)

ลานญา หรอ เดกผหญงในภาษาสเปน หรอ A Cold Events เปนปรากฏการณทระดบของอณหภมนำทะเล

เฉลยตำกวาปกตบรเวณตอนกลางตะวนออกใกลเสนศนยของมหาสมทรแปซฟค สภาพอากาศของโลกจะไดรบผลกระ

ทบทตรงขามกบเอลนโญ กลาวคอ ลมสนคาหรอลมคาตะวนออกมกำลงแรงกวาปกตพดจากชายฝงแปซฟคตะวนออก

ไปยงตะวนตกทำใหบรเวณออสเตรเลยตอนเหนอ อนโดนเชย ทปกตมอณหภมนำทะเลทสงอยแลวมอณหภมเพมขน

อกสงผลใหเกดการยกตวเปนเมฆฝนมากกวาปกตจงมปรมาณฝนมากตามไปดวย สวนบรเวณแปซฟคตะวนออกจะม

การยกตวของนำเยน (Upwelling) จากสวนทลางของมหาสมทรทำใหบรเวณนนมอณหภมตำและเกดความแหงแลง

กวาปกตเนองจากปรมาณฝนทลดลง แปซฟคตะวนออกจะไดรบผลกระทบจากทรพยากรทางทะเลทลดลงจากการยก

ตวของนำเยนดงกลาว (รปท 4.3)

88

รปท 4.4 ปรากฏการณเอลนโญ ลานญา ทมา : https://iri.columbia.edu/our-expertise/climate/enso/enso-essentials/

สำหรบประเทศไทย ขอมลจากกรมอตนยมวทยาอธบายวา ป 2554 (2011) อยในชวงปรากฎการณลานญา

สงผลใหประเทศไทยมฝนตกมากกวาปกต ปรากฏการณลานญาเกดขนชวงกลางป 2553 และตอเนอจนถง

กลางป 2554 โดยมกำลงแรงชวงปลายป 2553 จนถงตนป 2554 จากนนลานญาออนตวลงจนเขาสสภาพเปนกลาง

89

ชวงระหวางเดอนมถนายนถงกนยายนและคอยๆ เรมกลบสสภาวะลานญาอกครงชวงปลายป ทำใหประเทศไทยมฝน

ตกมากกวาปกต อกทงยงทำใหฝนมาเรวกวาปกต โดย ในป 2554 ฝนเรมตกตงแตเดอนมนาคมและทำใหมปรมาณนำ

ฝนสะสมจำนวนมาก และมฝนตกหนกในชวงเดอนกนยายนถงพฤศจกายน 2554 ในชวงตนป 2555 สถานการณของ

ปรากฏการณลานญาทเกดขนยงมอทธพลอยจนถงกลางปโดยอณหภมผวนำทะเลบรเวณตอนกลางมหาสมทรแปซฟก

เขตศนยสตรจะอยในภาวะปกต หากเปนไปตามทกรมอตนยมวทยาของออสเตรเลยพยากรณไววาชวงหลงของป

2559 จะเกดปรากฎการณลานญาขนและอาจสนสดระหวางเดอน 9-12 นนกหมายความวาประเทศไทยอาจมฝนตก

ทำใหลดภาวะแหงแลงลงไปไดจะเกดผลดตอการเกษตรของประเทศไทย (El Nino กำลงจากไป La Nina เขามา

แทนท-ไทยอาจมฝนตกครงหลงป 2016. 2559.)

4.1.3 ปญหามลภาวะ (Pollution)

ปญหามลภาวะเปนภาวะทสงแวดลอมเกดการปนเปอนโดยมลสาร (Pollutants) ทำใหความบรสทธของสง

แวดลอมนนๆลดลง โดยมลภาวะทพบสวนใหญ คอ มลภาวะทางอากาศ มลภาวะทางนำ และมลภาวะทางดน ซงเปน

ปญหาทตองใชระยะเวลากวาลานปในการฟนฟสภาพ ใหกลบมาเหมอนเดม อตสาหกรรมและยานพาหนะคอ

ตวการสำคญในการสรางมลภาวะเหลานขนมา โลหะหนก ไนเตรต และพลาสตก คอสงทเปนพษและสรางมลภาวะ

มากทสดในยคปจจบน ในขณะทมลภาวะทางนำสวนมากเกดการปนเปอนจากนำมนทรวไหลจากเรอจากอบตเหตทาง

นำตางๆรวมทงจากฝนกรดทไดรบผลพวงมาจากกาซซลเฟอรไดออกไซดทปลดปลอยจากยานพาหนะและโรงงาน

อตสาหกรรม และนำทงจากครวเรอนและพนทเกษตรกรรมทปนเปอนสารเคมและโลหะหนก สำหรบมลภาวะทาง

อากาศเกดจากการปนเปอนของกาซทเปนพษทำใหเกดความไมบรสทธของอากาศ ซงถกปลอยมาจากโรงงาน

อตสาหกรรม และการสนดาปของเครองยนตทกชนดทใชพลงงานจากฟอลซลเปนเชอเพลง เชนเดยวกนกบมลพษทาง

ดนทสวนใหญเกดการปะปนของของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมซงสงผลตอปรมาณสารอาหารในดนและไมเหมาะตอ

การใชประโยชน

90

รปท 4.5 มลภาวะทสงผลตอสขภาพของมนษย ทมา: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/df/Health_effects_of_pollution.png

4.1.4 ปญหาจำนวนประชากรลนโลก (Overpopulation)

ประชากรลนโลกเปนสถานการณทไมเปนทพงประสงค ซ งเปนทสถานการทจำนวนของประชากรเกดความ

สามารถของโลกทจะรองรบ (Carrying Capacity) สาเหตของประชากรลนโลกเกดขนไดจากหลายปจจย เชน อตรา

การตายทลดลงจากความกาวหนาทางดานวทยาศาสตร เทคโลโลย และการแพทย นอกจากนนยงทำใหอายขยเฉลย

ของมนษยเพมขน สำหรบบางศาสนา เชน ศาสนาครสตบางนกาย และศาสนาอสลามทมขอหามของพระอลเลาะหท

ตรสไวใจความสรปไดวา ไมสนบสนนใหมการคมกำเนด และการสงเสรมใหมลกมากเพอเปนหนาเปนตาแกตระกล

(Rinkesh Kukreja. n.d..)

ปญหาหรอผลกระทบทจะตามมากคงหนไมพนเรองการใชทรพยากรธรรมชาตอยางบาคลง เพอใหสามารถ

ตอบสนองของจำนวนประชากรทเพมขนมาอยางตอเนอง นอกจากนนจำนวนประชากรทเพมขนยงสงผลตอคณภาพ

ชวตของกลมประชากรทมรายไดตำหรอยงขาดความพรอมในการเลยงดเดกทเกดใหม ผลลพธทเกดขนตามมาคอการ

ทประชากรมมากแตคณภาพตำ และยงคงมการใชทรพยากรธรรมชาตอยอยางเทาเดมและมแนวโนมเพมขน ตวอยาง

เชน ประเทศจนและอนเดยทมประชากรมากเปนอนดบหนงและอนดบสองตามลำดบ จะสงเกตเหนไดวา เมอจำนวน

91

คนทเพมขนการแขงขนเพอความอยรอดกเพมขนเปนเงาตามตว ทรพยากรทเปนตองการเมอมจำนวนทไมเพยงพอตอ

ความตองการกมการทำเลยนแบบขน เกดแกงแยง สงผลตอสภาพสงคมโดยรวมในทสด

แนวทางแกปญหาสำหรบประชากรลนโลกนน ควรถกแกไขทตนเหตเปนสำคญ กลาวคอการควบคมอตรา

การเกดของประชากรสำหรบประเทศทมจำนวนประชากรมากอยแลวดวยแนวทางปฏบตเพอใหเกดผลเปนรปธรรม

ชดเจน เชน ใชกฏหมายในการกำหนดจำนวนบตรตอครอบครวเชนเดยวกบทประเทศจนไดใชอย (One Child

Policy) ครอบครวไหนทมจำนวนบตรมากอาจจะตองเสยภาษเพมขน

รปท 4.6 ประชากรในประเทศอนเดย ทมา: http://www.newsweek.com/topic/overpopulation

4.1.5 ปญหาการรอยหลอของทรพยากรธรรมชาต (Natural Resource Depletion)

ทรพยากรธรรมชาตทรอยหลอเปนสถานการณหนงทเปนปญหาสงแวดลอมทสำคญจากปจจยตางๆโดย

เฉพาะอยางยงกจกรรมของมนษยและจำนวนประชากรทเพมขนอยางตอเนอง พลงงานฟอสซลหรอแรพลงงานเปน

ทรพยากรหนงทถกนำมาใชในกจกรรมตางๆอยางเอนกอนนต ซงผลลพธทเกดขนจากการใชพลงงานฟอสซลนเองกอ

ใหเกดการปลดปลอยมลภาวะโดยเฉพาะกาซทเปนสาเหตของสภาวะเรอนกระจก และเปนสาเหตปญหาของอณหภม

โลกทเพมสงขน (Global Warming) รวมทงการเปลยนแปลงสภาพอากาศ (Climate Change)

ทรพยากรธรรมชาตทรอยหลอไปสวนมากกจะเปนประเภทของทรพยากรทใชแลวหมดไป (Inexhaustible

Resources) และไมสามารถทดแทนได (Non-renewable Resources) เพราะสวนหนงทรพยากรเหลานตองอาศย

92

ระยะเวลาทยาวนานเกดกวาหนงชวชวตคนหนงคนในการกำเนดขนมาใหม อยางไรกด ปจจบนการใหความสนใจใน

เรองของทรพยากรธรรมชาตทใชแลวไมหมดมเพมขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะพลงานทางเลอกแบบตางๆ

(Alternative Energies) ไดแก พลงงานลม พลงงานแสงอาทตย พลงงานนำ พลงงานความรอนใตพภพ พลงงานคลน

พลงงานชวมวล และพลงงานนวเคลยร (รปท 4.7) กรอปกบเทคโนโลยทพฒนาขนทำใหราคาอปกรณสำหรบการ

เปลยนแปลงพลงงานทางเลอกดงกลาวนนมราคาทถกลงและไดคณภาพทดขนและมแนวโนมทจะถกลงในอกไมกปขาง

หนา

รปท 4.7 พลงงานทางเลอก (Alternative Energies) ทมา: http://www.architectureadmirers.com/renewable-energy

4.1.6 ปญหาของเสย (Waste Disposal)

ของเหลอทงจากการอปโภค บรโภค หรอสงของเสอมสภาพจนใชการไมไดแลวตลอดจนของทมนษยไม

ตองการจะใชตอไปแลว เรารวมเรยกวา "ของเสย" ของเสยบางชนดไมเปนพษภยตอมนษยและสงแวดลอมมากนก

เชน ของเสยจำพวกเศษอาหาร เศษกระดาษจากบานเรอนทพกอาศย แตของเสยบางชนดเปนอนตรายตอชวตของ

มนษยและสตว ตลอดจนสงแวดลอมอน ๆ อยางมาก จำเปนตองเกบหรอกำจดทงไปโดยระมดระวงใหถกหลกวชาการ

อาจทำใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามยของมนษยและสงแวดลอมได โดยเฉพาะอยางยงเมอมการปนเปอนหรอสะสม

อยใน "หวงโซอาหาร" จะเปนสาเหตหรอทำใหเกดการเจบปวยอยางเฉยบพลน หรอแบบเรอรง ซงจะทำใหพการหรอ

เสยชวตได เราเรยกของเสยประเภทนวา "ของเสยทเปนอนตราย" และในบางกรณของเสยทเปนอนตรายอาจม

ลกษณะของความเปนอนตรายหลายประเภทรวมกน (สารานกรมไทยสำหรบเยาวชน. ม.ป.ป.)

93

ปญหาของเสยนนกคอผลกระทบทกอตวจากของเสย และของเสยทเปนอนตรายทถกทงตามแหลงทงขยะ

ตางๆ การจดการของเสยทเปนอนตรายโดยไมระมดระวง หรอไมถกตองเหมาะสมจะกอใหเกดปญหาพนฐานทมผลก

ระทบตอสขภาพของมนษยและสงแวดลอม ไดแก การเสยงตอการเกดโรคเมอรางกายไดรบสารพษจากของเสยนน

เปนระยะเวลานานๆ เชน ฟอรมาดไฮด เบนซน เสยงตอการเกดโรคมะเรง การเสยงตอการเกดโรค อนๆจากการรบ

สารเคมหรอโลหะหนกเขาสรางกาย การเกดผลกระทบทางดานระบบนเวศ เกดมลพษและสารพษตกขางในระบบ

นเวศและผผลตในหวงโซอาหาร และอาจกอใหเกดความเสยหายตอเนองมายงสงคมและเศรษฐกจถาปญหาเหลานน

ทวความรนแรงเพมขน ปจจบนปญหาของเสยทเรมเปนทรจกคงหนไมผลของเสยทเปนอเลคทรอนคส หรอ ขยะอเลค

ทรอนคส (E-Waste) อนไดแก โทรศพทเคลอนทเกา คอมพวเตอรเกา โทรทศนแบบจอแกว ซงมการพฒนารนใหมๆ

ออกมาอยางรวดเรวในแตละป (รปท 4.8)

รปท 4.8 ขยะอเลคทรอนคส (E-Waste)

94

4.1.7 ปญหาการเปลยนแปลงสภาพอากาศ (Climate Change)

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หรอออกคำหนงเรยกวาสภาวะโลกรอนนน เปนการกลาวถงการเพมขน

ของอณหภมเฉลยบนผวโลก จากขอมลเชงวทยาศาสตรพบวาสาเหตทแทจรงของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศนน

เกดจากการใชเชอเพลงฟสซลจากกจกรรมตางๆของมนษยเปนหลก ทเปนตนเหตของการกาซคารบอนไดออกไซดซง

เปนกาซเรอนกระจกทปลอยออกสอากาศและบรรยากาศ ซงกาซเหลานมคณสมบตในการเกบกกความรอนไดด ทำให

อณหภมในบรรยากาศสวนลางสงขนและสงผลกระทบตอระบบนเวศเปนวงกวาง ไดแก การเพมขนของระดบนำทะเล

สภาพอากาศทเลวราย รวมถงความแหงแลงทเปนสาเหตของไฟปา

การเพมขนเพยงเลกนอยของอณหภมทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสามารถเปนสาเหตของ

สภาพภมอากาศทรนแรงได เชน ไตฝน ทอรนาโด คลนความรอน เปนตน โดยเฉลยอณหภมโลกจะมการปรบเพมสง

ขนประมาณ 1.4 องศาฟาเรนไฮตในชวงศตวรรษทผานมาและมแนวโนมจะเพมขนเปน 11.5 องศาฟาเรนไฮตในอก

ศตวรรษทจะถงน อาจดเหมอนไมมากนกแตถาเทยบยอนกลบไปในชวงยคนำแขงอณหภมของโลกจะตำกวาอณหภม

เฉลยประมาณ 4 องศาฟาเรนไฮต

ปญหาการเปลยนแปลงสภาพอากาศนสามารถแกไขได โดยควรแกปญหาทตนเหตกลาวคอการลดปรมาณ

กาซจากการสนดาปจากเชอเพลงฟอสซลทถกปลดปลอยออกมากจกรรมตางๆของมนษยเพอลดปญหาการเกดกาซ

เรอนกระจก

รปท 4.9 ผลกระทบจากปญหาการเปลยนแปลงสภาพอากาศตอสงมชวต ทมา: http://www.cenedcursos.com.br/meio-ambiente/wp-content/uploads/2016/04/mudanças-climáticas.jpg

95

4.1.8 ปญหาการลดจำนวนลงของความหลากหลายทางชวภาพ (Loss of Biodiversity)

ปญหาของการลดลงของความหลากหลายทางชวภาพสวนใหญเกดจากอทธพลจากกจกรรมของมนษยตอ

ระบบนเวศของโลก ซงโดยแทจรงแลวมนษยนนไดเปลยนแปลงสงแวดลอมอยางมากมาย และยงปรบปรง

เปลยนแปลงอาณาเขตทอยอาศยของตนเขาไปยงระบบนเวศดงเดมเพอสรางทอยอาศย พนททำมาหากน ซงการกระ

ทำเหลานนเปนการเอาเปรยนสงมชวตอนๆในระบบนเวศโดยตรง ตวอยางเชน การทำการประมง การลาสตว การ

เปลยนแปลงกระบวนการทางชวเคมของสงมชวตแตะสปชสบนโลก ซงการทำลายความหลากหลายทางชวภาพดง

กลาวสามารถสรปเปนหวขอไดดงน

1. การทแหลงทอยอาศยของสงมชวตถกจำกดและถกทำลายจากการแปลงสภาพพนทตามธรรมชาตใหกลาย

เปนททำกจกกรมของมนษยสงผลตอความหลากหลายของพชพรรณและสงมชวตประเภทตางๆอกดวย

2. การเขามาของสงมชวตตางสายพนธจากนอกพนทหรอตางประเทศรวมทงการถกดดแปลงทางพนธกรรม

ของสงมชวตกอใหเกดสงแวดลอมแบบใหมขนซงจะนำไปสการขาดความสมดลในทสด

3. มลภาวะจากกจกรรมของมนษยทสามารถเปลยนแปลงสงแวดลอมทางธรรมชาตในดานลบทงทางตรงและ

ทางออม และในเชงกายภาพและทางเคม

4. การเปลยนแปลงสภาพอากาศ ตวอยางคอ ความรอนทเพมสงขนบนผวโลกสามารถสงผลกระทบตอความ

หลากหลายทางชวภาพในแงของการปรบของสงมชวตทอาศยอยในเขตหนาว เชน หมขวโลก เมออณหภมเพมสงขนก

จะเปนอนตรายตอสงมชวตเหลานนในเรองของการปรบตว

5. การเอาเปรยบสงแวดลอม เกดจากการกจกกรมของมนษยในเชงพาณชยทมการทำกจกรรมซำๆ และ

กระทำอยางเขมขนเพอเหตผลทางการคาทำใหสงแวดลอมเกดความลาขน ตวอยางเชน การทำประมง ปลานำเคม

ชนดตางๆ เชน ทนา คอด ซาดน จะถกจบขนมาอยางตอเนองจนปลาเหลานนไมมเวลาทจะขยายพนธไดทนกบความ

ตองการ รวมไปถงการลากอวนซงจะสงผลกระทบตอแหลงทอยอาศยของสตวนำดวยเชนกน (รปท 4.10) (Causes of

the loss of biodiversity, n.d..)

96

รปท 4.10 การเอาเปรยบสงแวดลอมจากกจกรรมของมนษย ทมา: http://www.saltsandandsmoothies.com/vegan-blog/

4.1.9 ปญหาการตดไมทำลายปา (Deforestation)

พนทปาไมทปกคลมแผนดนอยในโลกมอยประมาณรอยละ 31 ป าไมเหลานเปนองคประกอบทสำคญในการ

ผลตออกซเจนและเปนทอยอาศยของสงมชวตทงมนษยและสตวปา สงมชวตทถกคกคามและเสยงตอการสญพนธลวน

แลวแตอาศยอยในปา 1.6 พนลานคนในปจจบนบนโลกตองอาศยปาไมเพอความอยรอดทงสน ตวอยางเชน อาหาร

นำสะอาด เครองนงหม ยา และทอยอาศย ปาไมรอบโลกในขณะนกำลงถกคกคามจากการตดไมทำลายปา รวมทงไฟ

ปา การแผวถางสำหรบการทำเกษตรกรรม การปรบพนทเพอการพฒนาในดานอนๆ ความเสอมโทรมจากการ

เปลยนแปลงของอณหภม จากสถตพนทปาประมาณ 117,000 ตารางกโลเมตรถกทำลายทกป หรอเทากบ 48 สนาม

ฟตบอลทกๆนาท

ปาไมมบทบาทสำคญในการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจากหนาทของปาไมท ชวยในการดกจบ

คารบอนไดออกไซดทลอยอยในบรรยากาศและเปนตวทเปลยนแปลงรปแบบของสภาพภมอากาศ โดยเฉพาะอยางยง

จะมผลกระทบมากในเขตปาไมแบบรอนชนเนองดวยปาไมบรเวณนเปนบรเวณทมความหลากหลายทางชวภาพสงกวา

พนทอนๆ

4.1.10 ปญหาความเปนกรดของนำทะเล (Ocean Acidification)

เปนปรากฏการณคาความเปนกรดเปนดางของทะเลรอบโลกเพมขน จากสาเหตทนำทะเลมการดดซมกาซ

คารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศ ในสภาวะปกตคาความเปนกรดเปนดางจะมคาอยท 7 หรอมคาเปนกลาง จากการ

คาดการณจะมกาซคารบอนไออกไซดจากกจกรรมของมนษยราวรอยละ 30 ถง 40 ละลายลงทะเล แมนำ และแหลง

97

นำอนๆ การเพมขนของความเปนกรดสงผลกระทบทเปนอนตรายตอสตวนำ เชน ลดใหอตราการเผาผลาญพลงงาน

และภมตานทานของสตวนำลดลง สตวนำทมเปลอกแขง เชนหอยทะเล ทมโครงสรางของเปลอกเปนแคลเซยมกจะถก

กรดกดกรอนและยงสงผลตอการฟอกขาวของปะการงอกดวย (Ocean Acidification. 2017.)

รปท 4.11 ผลกระทบของสภาพความเปนกรดของทะเล (Ocean Acidification) ตอเปลอกของหอยทะเลทมา: http://upstreampolicy.org/issues/paper-forest-destruction/

4.1.11 ปญหาชนโอโซนบางลง (Ozone Layer Depletion)

ชนโอโซนโดยธรรมชาตแลวมลกษณะคลายกบชนบางๆปกคลมโลกทความสงราว 15 ถง 30 กโลเมตรชวยใน

การกรองรงสทถกปลดปลอยมาจากดวงอาทตย คอ รงสอลตราไวโอเลต โอโซนนนเปนโมเลกลทมประกอบดวย

ออกซเจนสามอะตอมสามารถสรางพนธะและสลายพนธะในชนบรรยากาศทความสงราว 15 ถง 50 กโลเมตรหรอใน

ชนโทโปพอส (Tropopause) และชนสตราโตสเพยร (Stratosphere)

จากคณสมบตของโอโซนททำปฏกรยาไดด ดงนนกาซทสงผลตอการทำลายชนโอโซนไดแกกาซเรอนกระจก

โดยเฉพาะอยางยงสารคลอโรฟออโรคารบอนหรอ ซเอฟซ (CFCs) ทเปนเคมทลองลอยอยในบรรยากาศในรปของ

ละอองขนาดเลก มองคประกอบทเปนคลอรนเมอไดรบพลงงานจากดวงอาทตยจะเกดการแตกตวหรอสลายพนธะ

ออกมาเปนอะตอมของคลอรนเมอลอยตวถงชนบรรยากาศชนบน โมเลกลของโอโซนทมองคประกอบของออกซเจน

สามอะตอม (O3) จะถงอะตอมของคลอรนดงออกซเจนออกไปหนงอะตอม เหลอเพยงออกซเจนสองอะตอม (O2) ซง

อะตอมของคลอรนกจะทำการขโมยออกซเจนหนงอะตอมเชนนเรอยไปไดถง 100,000 ครง ประกอบกบอะตอมของ

98

คลอรนทแตกตวและปลดปลอยออกมาอยางตอเนองจากฝมนษย ก

ยงสงผลใหเกดการทำลายโอโซนเพมขนกลายเปนรโหว

รปท 4.12 โอโซนถกทำลายเกดเปนรโหว ตงแต 1970 ถง 2008 ทมา: http://www.skincancer.org/prevention/uva-and-uvb/ozone

ปญหาทเกดขนจากการทโอโซนถกทำลาคอปรมาณของรงสทแผออกมาจากดวงอาทตยโดยเฉพาะรงส

อลตราไวโอเลตเอและบ (UVA,B) รวมไปถงรงสทอาจเปนอนตรายอนๆ นอกเหนอจะเปนอนตรายตอผวหนงสงมชวต

แลว การทมปรมาณรงส UVB มากเกนไปจะไปยบยงวงจรการขยายพนธของไฟโตแพลงกตอน และสงมชวตเซลลเดย

วอนๆทเปนจดเรมตนของวงจรอาหาร (Food Chain) ซงจะสงผลตอเนองไปยงผบรโภคระดบสงขนไป

4.1.12 ปญหาฝนกรด (Acid Rain)

สภาพหรอสภาวะของหยาดนำฟาทมความผดปกตในเรองของคาความเปนกรด อ นเกดจากปฏกรยาของกาซ

ซลเฟอรไดออกไซดและไนโตรเจนออกไซดในบรรยากาศกบโมเลกลหยาดนำฟาในบรรยากาศ ซงกาซทงสองตว

สามารถเกดไดเองตามธรรมชาตอยแลว เชน ไนโตรเจนออกไซดสามารถเกดไดจากการเกดฟาผาและซลเฟอรได

ออกไซดสามารถถกปลดปลอยจากการระเบดของภเขาไฟ ทำใหระดบของไฮโดรเจนไอออนเพมสงขน หยาดนำฟาทม

99

สภาพเปนกรดนนจะสงผลเสยตอสงมชวต ทงพช สตวนำรวมถงโครงสรางพนฐานตางๆ และสงปลกสรางทเปน

แคลเซยมคารบอเนตและเหลก เชน ทชมาฮาล ปรามด โครงสรางทสรางดวยเหลก

รปท 4.13 ผลกระทบจากปญหาฝนกรดและกระบวนการเกดฝนกรด ทมา: http://2012books.lardbucket.org/

4.1.13 ปญหามลพษทางนำ (Water Pollution)

นำเสยคอนำบรสทธทเกดการปนเปอนซงหมายรวมถงแหลงนำธรรมขาตตางๆ ต วอยาง อ างเกบนำ แมนำ

มหาสมทรและแหลงนำใตดนประเภทตางๆ การปนเปอนนนเปนภยตอสงแวดลอมเมอมลสารหรอสารมลพษ

(Pollutants) ทเกดจากกจกรรมของมนษยถกปลดปลอยลงสแหลงนำทงทางตรงและทางออม โดยไมไดรบการบำบด

ทเหมาะสม

ผลเสยของปญหามลพษทางนำจะสงผลตอชวมณฑลโดยรวม ทงพช สตว ทอาศยแหลงนำเปนทอยอาศยรวม

ทงยงทำลายชมชนทางชวภาพตามธรรมชาตอกดวย สำหรบในประเทศทกำลงพฒนาบางประเทศการปนเปอนของนำ

มอตราทเพมสงขน ตวอยางเชนประเทศจนทแหลงนำกวารอยละ 90 ไดถกปนเปอนไปแลวทำใหประชากรจนกวา

500 ลานคนประสบปญหาเรองการขาดแคลนนำทสะอาดและปลอดภยในการบรโภค หรอในประเทศอนเดย

ประชากรเสยชวตจากปญหาความเจบปวยจากการบรโภคนำทปนเปอน

100

รปท 4.14 ปญหามลพษทางนำในประเทศอนเดย ทมา: http://wikigrewal.com/wp-content/uploads/2015/10/india-river-pollution-2010-3-25-3-34-14.jpg

4.1.14 ปญหาการขยายตวของความเปนเมอง (Urban Sprawl)

การขยายตวของความเปนเมองนนหมายถงการทมการขยายตวของประชากรมนษยออกจากแหลงศนยกลาง

ความเจรญหรอเมองหลวงออกไปยงเขตหรอพนททมความหนาแนนตำในลกษณะของสงคมทอาศยรถยนตสวนบคคล

ในการเดนทาง (Car-Dependent Communities) หรอหมายถงการทประชากรผทสามารถเดนทางโดยรถยนตสวน

ตวยายไปอยตามชานเมองทมความแออดนอยเพอเลยงความวนวายในเมอง โดยยอมแลกกบการขบรถไป-กลบ

ระหวางเมองและชานเมอง นอกจากนการขยายตวของความเปนเมองยงเปนปจจยกอใหเกดการขยายตวของงาน

(Job Sprawl) กลาวคอเมอเกดการขยายตวของความเปนเมองแลว ผลทเกดตามมาคอ เกดกจกรรมเชงพาณชยทง

สนคาและบรการตามมา ซงตองมการจางงานเพมขนเปนเงาตามตวกอใหเกดปญหาการใชทดนตามมา รวมทงปญหา

ของการยายการลงทนในเมองไปสชานเมองแทน (Urban Disinvestment)

สำหรบผลกระทบทอาจจะเกดขนจากการขยายตวของความเปนเมองนน ส วนใหญจะเปนผลทเกดขนจาก

การเปดพนทใหมบรเวณชานเมองเพอใชเปนพนทเชงพาณชย เพอการทำเปนทอยอาศย ฯลฯ ซงจะเปนปจจยทกอให

เกดการทำลายทรพยากรธรรมชาตอนๆตามมา

101

รปท 4.15 ปญหาการขยายตวของความเปนเมอง ทมา: http://resources2.news.com.au/

4.1.15 ปญหาสขภาพ (Public Health Issues)

โรครายททกวนนมเพมมากขนในสงคมเปนเพราะพฤตกรรมเสยง ท คนในสงคมสรางขนมาเองทงสน ซ ง 5

โรครายทเปนโรคเสยงตายของคนไทยในยคปจจบนน ลวนแตเปนโรคทเกดจากการใชชวตประจำวนทผดปกตไปจน

กลายเปนปญหาเรอรงดานสขภาพ และเปนภยเงยบทสามารถคราชวตคนไทยไปไดหลายลานคน แมวาโรคเหลานจะ

มชอเปนทรจกและรกษาไดแตกไมควรทจะประมาท เพราะอยางนอยการปองกน กยอมดกวามารกษาในภายหลง

1. มะเรง ไมวาจะเปนมะเรงชนดใด มะเรงลำไส, มะเรงมดลก หรอมะเรงเตานม กลวนแลวแต คร า ช ว ต คน

ไทยมาแลวนกตอนก สถตการเปนมะเรงของคนไทยนนเพมสงขนถง 70,000 คน และมแนวโนมจะสงขนเรอยๆ มะเรง

ยงครองแชมปการเปนโรคทมคนเปนมากทสดในประเทศ อนดบท 1 ถง 5 ปซอน และมผเสยชวตไปดวยโรคนถงปละ

50,000 คน

2. โรคหลอดเลอดหวใจ เกดจากการทไขมนไปจบ หรอเกาะผนงของหลอดเลอดทไปเลยงหวใจ จนตบและ

แคบลง ทำใหหลอดเลอดมอาการอกเสบ รางกายจงตองสงเมดเลอดขาวมาทำการซอมแซม กยงทำใหเมดเลอดเหลาน

เขาไปอดตนทางเดนเลอด จนเลอดไมอาจถกสงไปเลยงหวใจได ทำใหกลามเนอหวใจตายจากการขาดเลอด สงผลให

หวใจยดเตนอยางเฉยบพลน และเสยชวตอยางรวดเรว

102

3. โรคเบาหวาน โรคเบาหวาน คอโรคทรางกายสรางฮอรโมนอนซลนมามาก จนทำใหระดบนำตาลในเลอด

สงกวาปกต รางกายจงไมสามารถใชนำตาลไดอยางเหมาะสม และตบออนทำงานไดอยางไมเตมท จนไมสามารถนำ

นำตาลในเลอดไปใชงานได หรอใชงานไดนอย จนทำใหนำตาลคางอยในเลอดสง

4. โรคความดนโลหตสง โรคภาวะความดนโลหตสงเกดจากการทานอาหารทมรสเคม และสมดลของเกลอแร

แคลเซยมทำงานไมสมดลกน

5. วณโรคทมากบอากาศ โรคปอดอกเสบ เปนโรคระบบทางเดนหายใจชนดเดยวกน  ซงเกดจากเชอ

แบคทเรยชอวา มายโคแบคทเรยม ทเบอรคโลสส (Mycobacterium Tuberculosis) ซงมแนวโนมของผปวยรายใหม

เพมสงขนถงปละ 70%

4.1.16 ปญหาทางพนธวศวกรรม (Genetic Engineering)

กระบวนการทางพนธวศวกรรม (Genetic Engineering) คอ การตดเอายน (Gene) ของสงมชวตชนดหน ง

มาใสเขาไปในยนของสงมชวตอกชนดหนง โดยตามปกตไมเคยผสมพนธกนไดในธรรรมชาต เพอใหสงมชวตชนดนน ท

มคณลกษณะหรอคณสมบตตามทตองการ ซงสงมชวตทถกนำยนมาใสเขาไปแลวกคอ จเอมโอ (GMOs) ตวอยางเชน

นำยนทนความหนาวเยนจากปลาขวโลกมาผสมกบมะเขอเทศเพอใหมะเขอเทศปลกในททอากาศหนาวเยนได นำยน

จากแบคทเรยชนดหนงมาใสในยน(gene)ของถวเหลองเพอใหถวเหลองทนทานตอยาปราบวชพช นำยนจากไวรสมา

ใสในมะละกอเพอใหมะละกอตานทานโรคไวรสใบดางวงแหวนได เปนตน (จเอมโอ. ม.ป.ป.)

ในกรณของ GMOs นนขอเสยคอ มความเสยงและความซบซอนใน การบรหารจดการเพอใหมความ

ปลอดภยเพอใหเกดประโยชนมากกวาโทษ แมวาในขณะนยงไมมรายงานวาม ผใดไดรบอนตรายจากการบรโภค

อาหาร GMOs แตความกงวลตอความเสยงของการใช GMOs เปนสงท หลกเลยงไดยาก เชน อาจกอใหเกดสง

อนตรายเจอปนมาได ทำใหอาจเกดอาการเจบปวยตามมา การทมสารอาหารมากกวาแบบทไดจากธรรมชาตปกต อาจ

ทำใหรางกายบางคนไดรบสารอาหารทมากเกนไป ในคนทกำลงรบประทานยาปฏชวนะรกษาโรคอย อาจทำใหยา

เสอมประสทธภาพ เนองจากสาร GMO นมสารตานยาปฏชวนะอย (GMO คออะไร. ม.ป.ป.)

103

รปท 4.16 ปลาทไดรบการตดแตงพนธกรรมใหมขนาดทผดไปจากเดม ทมา: http://www.เกรดความร.net/gmo/

4.1.17 ปญหาสภาวะโลกรอน (Global Warming)

การทอณหภมเฉลยของอากาศบนโลกสงขน ไมวาจะเปนอากาศบรเวณใกลผวโลกและนำในมหาสมทร ใน

ชวง 100 ปทผานมาอณหภมเฉลยของโลกสงขนถง 0.74 - 0.18 องศาเซลเซยส และจากแบบจำลองการคาดคะเนภม

อากาศพบวาในป พ.ศ. 2544 – 2643 อณหภมเฉลยของโลกจะเพมขนถง 1.1 ถง 6.4 องศาเซลเซยสสาเหตททำให

เกดภาวะโลกรอนกเพราะวากาซเรอนกระจกทเพมขนจากการทำกจกรรมตางๆของมนษย ไมวาจะเปนการเผาผลาญ

ถานหนและเชอเพลง รวมไปถงสารเคมทมสวนผสมของกาซเรอนกระจกทมนษยใช และอนๆ อกมากมาย จงทำให

กาซเรอนกระจกเหลานลอยขนไปรวมตวกนอยบนชนบรรยากาศของโลก ทำใหรงสของดวง อ า ท ต ย ท ค ว ร จ ะ

สะทอนกลบออกไปในปรมาณทเหมาะสม กลบถกกาซเรอนกระจกเหลานกกเกบไว ทำใหอณหภมของโลกคอยๆสงขน

จากเดม (ภาวะโลกรอน. ม.ป.ป.)

ผลกระทบของภาวะโลกรอนไดแก การทอณหภมของโลกเพมสงขนทำใหระดบนำทะเลสงขน และคาดวา

ทำใหเกดภาวะลมฟาอากาศสดโตง (Extreme Weather) ทรนแรงมากขน ปรมาณและรปแบบการเกดหยาดนำฟาจะ

เปลยนแปลงไป ผลกระทบอนๆ ของปรากฏการณโลกรอนไดแก การเปลยนแปลงของผลตผลทางเกษตร การเคลอน

ถอยของธารนำแขง การสญพนธพช-สตวตางๆ รวมทงการกลายพนธและแพรขยายโรคตางๆ เพมมากขน

(ปรากฏการณโลกรอน. 2560.)

104

รปท 4.17 ผลกระทบของภาวะโลกรอนตอธารนำแขง ทมา: http://jingro.com/th/tag/ภาวะโลกรอน/

4.2 สถานการณสงแวดลอมของประเทศไทย

สารเคมทางการเกษตร ป 2553 ประเทศไทยมพนทถอครองทางการเกษตรเฉพาะทนา ท พชไร ท ไมผลและ

ไมยนตน ทสวนผกและไมดอกประมาณ 143 ลานไร มพนทเปลยนแปลงเพยงเลกนอยในแตละป สถตการใชปยและ

สารเคมทางการเกษตรกลบมปรมาณสงขนอยางมาก

      ขอมลป 2549 พบวาประเทศไทยมการนำเขาปยและสารเคมการเกษตร 3.6 ลานตนเมอเขาสแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 พ.ศ. 2550-2554 มการกำหนดเปาหมายทจะลดการนำเขาปย และสารเคม

การเกษตรใหไมเกนปละ 3.5 ลานตน แตกลบปรากฏวาในปแรกของแผนพฒนาฯ ในป 2554 มการนำเขาปยและสาร

เคมการเกษตรรวม 6.3 ลานตน คดเปนมลคา 93,844 ลานบาท นอกจากไมเปนไปตามเปาหมายแลวยงเกดผลตรง

ขาม

          ขอมลสำนกควบคมโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมป 2554 จากการตรวจเลอดเกษตรกร

533,524 คน ใน 74 จงหวดพบวา อยในระดบเสยงและไมปลอดภยรอยละ32 และสรปรายงานการเฝาระวงโรคจาก

สำนกระบาดวทยาฯ มผปวยไดรบสารพษจากสารเคมปองกนกำจดแมลงศตรพชระหวางป 2545-2554 เฉลยปละ

105

1,840 ราย และในป 2554 มผปวยไดรบสารพษจากสารปองกนกำจดศตรพชจากการทำงานและสงแวดลอม (ไมรวม

สาเหตการฆาตวตาย) จำนวน 2,046 ราย มผเสยชวต 2 ราย

      ผปวยสวนใหญมอาชพทำเกษตรกรรมรอยละ 41.06 ซงการใชสารเคมทางการเกษตรนอกจากเปนตนทนทางการ

เกษตรแลวยงมตนทนดานสาธารณสขทตามมาภายหลงทงดานผผลตและผบรโภค รฐบาลตองใชงบประมาณในการ

ดแลจดการผลกระทบทเกดขนทงดานสขภาพอนามยและสงแวดลอม แลวยงสญเสยภาษทควรจะไดรบจากการเตบโต

ของอตสาหกรรมสารเคมนอกดวย (ทมา: หนงสอพมพโพสตทเดย โดย พลเดช ปนประทป ประธานสถาบนชมชนทอง

ถนพฒนา)

สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสง

แวดลอม กไดมการระบประเดนปญหาทสำคญในประเทศไทยทกำลงเกดขนในปจจบนมา 5 ประเดนปญหาดงน

1. ปญหาขยะอเลคทรอนคส เปนปญหาหนงทถกนำมาเปนประเดนเนองจากเปนตนเหตของการปนเปอน

สารพษในสงแวดลอม เกดสารพษตกขางในแหลงนำและดน ซงจะสงผลตอประชากรในระยะยาว อกทงประเทศไทย

ยงมบทกฏหมายทไมเขมงวดพอสำหรบการนำเขาขยะอเลคทรอนคสเหลาน เหนไดจากธรกจขนาดยอมทเกดขนซง

เปนธรกจคาขายของมอสองจากตางประเทศ โดยเฉพาะญปน ทจะนำเขาอปกรณอเลคทรอนคสทพบมากไดแก

อปกรณคอมพวเตอรทตกรนแลว ซงกลมหนงจะเปนการขายเปนมอสอง อะไหล อกสวนจะถกขายเพอนำไปแยกสน

สวนเพอแยกทองคำขาวออกจากวงจรคอมพวเตอรเหลานน แนนอนวากระบวนการรไซเคลนนทำโดยชาวบานทขาด

ความรและความเขาใจทเหมาะสม นำมาซงการปนเปอนของสารพษ

2. บ กรกปา สำหรบปญหาบกรกพนทปายงคงพบเหนมาอยางยาวนานและตอเนอง เหนไดจากขาวตามหนา

หนงสอพมพ จากความเหนแกประโยชนสวนตนของคนบางกลมนำมาซงการสญเสยพนทปาไมของประเทศ

3. สถานการณนำและภยแลง ซงปญหาดงกลาวอาจถอไดวาเปนปญหาทเกดขนเปนประจำทกป แตในป

2558 นน อาจถอวามความรนแรงมากทสดในรอบหลายๆ ปทผานมา ประกอบกบจากปรากฏการณเอลนโญ ทสงผล

ใหฝนไมตกตรงตามฤดกาล หรอตกมา แตมปรมาณนำฝนทนอยภาวะภยแลงจะสงผลกระทบใหพนทเพาะปลกขาว

นาปรงลดลง ทำใหผลผลตขาวเปลอกเจานาปรงมปรมาณลดลง ซงจะสงผลตอการสงออกขาวฤดใหมและขาวเหนยว

(ศรยทธ เทยนส. 2559.)

106

4. ประเดนทรพยากรแร มการรองเรยนและเรยกคาเสยหายจากผลกระทบการทำเหมองแรในหลายกรณ

หลายพนท เชน เหมองทองคำ จ.พจตร ขณะทแนวทางแกปญหายงไมมรปแบบชดเจน เสนอใหกำหนดเขตศกยภาพ

แรและเขตเศรษฐกจแร ผลกดนการจดทำรายงาน SEA เพอใหมการบรหารพนทเชงกลยทธอยางรอบดาน

(หนงสอพมพไทยโพสต เมอ 14 สงหาคม 2559 ในชอ 5 ปญหาสงแวดลอมระดบชาตโจทยใหญทาทายพฒนา)

5. มลพษ ประเทศไทย ป 2558 วา ภาพรวมคณภาพอากาศและมลพษในหลายประเภทดขน ยกเวนบาง

พนทยงเสยงกอมลพษอย ในสวนของคณภาพอากาศจากผลการตรวจวดคณภาพอากาศในพนท 29 จงหวด พบวา

จงหวดสระบร เปนจงหวดทมมลพษทางอากาศเกนคามาตรฐานมากทสด 150 วน รองลงมา จงหวดลำปาง 89 วน

จงหวดสมทรปราการ 81 วน กรงเทพมหานคร 74 วน และจงหวดขอนแกน 70 วน ซง สารมลพษทเปนปญหา

สำคญยงคงเปนฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (PM10) กาซโอโซน และฝนละอองขนาดเลกไมเกน 2.5 ไมครอน

(PM2.5) เกนมาตรฐาน 9 ใน 10 จงหวดทตรวจวด ทจะกระทบตอระบบทางเดนหายใจและระบบเลอด สำหรบสาร

อนทรยระเหยงายมปรมาณสงกวาคามาตรฐาน 4 จงหวด จาก 6 จงหวด โดยเฉลยม ปรมาณลดลง เพราะไดปรบปรง

มาตรฐานนำมนเชอเพลง EURO 4 ยกเวนพนทมาบตาพดและบรเวณใกลเคยง จงหวดระยอง ยงตรวจพบสาร

เบนซน และ บวทาไดอน แตหลายสถานตรวจวดมแนวโนมลดลงจากป 2557 ยกเวนไดคลอโรอเทน หลายสถานตรวจ

วดทอยใกลเคยงนคมอตสาหกรรมมแนวโนมเพมขน เนองจากปทผานมาสภาพอากาศแหงแลงมาก ประกอบกบเกด

ปรากฏการณเอลนโญ สงผลใหไทยไดรบผลกระทบจากหมอกควนขามแดนทมการเผาพนทปาพรในประเทศ

อนโดนเซย

107

รปท 4.18 สถานการณปาไมของไทย ทมา: มลนธสบนาคะเสถยร

108

4.3 วทยาศาสตรและเทคโนโลยทมผลกระทบตอสงแวดลอม

วทยาศาสตรและเทคโนโลยเขามามบทบาทอยางมากในชวตประจำวนของมวลมนษยชาต ช วยทำให

กจกรรมและการดำเนนชวตของมนษยนนมความสะดวกสบายมากยงขน ทำใหอตราการตายลด อตราการรอดชวต

และหายจากโรคภยตางๆมเพมขน แตในทางกลบกนวทยาศาสตรและเทคโนโลยนนเมอมผลทางดานบวกกยงมผลใน

ดานลบดวยเชนกน โดยเฉพาะอยางยงผลกระทบทเกดตอสงแวดลอม ในชวงหลายทศวรรตทผานมาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยทำใหประชากรมอายยนยาวขนการใชประโยชนจากสงแวดลอมดวยวธการแบบใหมกเพมขน ไมวาจะเปน

อปกรณทนสมยตางๆเพอเพมคณภาพชวต แตสงแวดลอมกลบไมไดรบการฟนฟโดยวทยาศาสตรและเทคโนโลยเหลา

นนอยางเหมาะสม

แรกเรมนนการใชชวตของสงมชวต โดยเฉพาะมนษยนน เรมจากการอาศยธรรมชาตเพอความอยรอด อน

ไดแกปจจย 4 มความสมพนธ และกลมกลนกบธรรมชาต มการดำรงชวตแบบพออยพอกนในกลม หรอ ชมชน ไม

กกตนเพอนจดประสงคทางการคาอกทงจำนวนประชากรทนอย สงแวดลอมในยคสมยนนกมโอกาสทจะฟนฟสภาพ

ตนเองไดอยางไมมปญหา

เมอสมองมนษยเรมมการพฒนาเพมขน รจกการผลตอปกรณเพอใชในชวตประจำวน เชน หอก ดาบ มด ซง

จดนเองกอาจเรยกไดวาเปนจดเรมตนของการทำลายทรพยากรธรรมชาต กลาวคอ การทำอปกรณลาสตวกตองมการ

ใชวสดตางๆประกอบกน การออกไปลาสตวปา การออกไปหาเชอเพลง ลวนแลวแตตองรบกวนสงแวดลอมทงสน แต

อยางไรกตามในยคสมยนการเกดขนใหมหรอการเกดขนทดแทนตามธรรมชาตยงคงอยในภาวะสมดลอย เนองจาก

ปจจยทเปนผบกรกยงนอยอย

เมอเขาสยคทเปนยคแหงเกษตรกรรม มนษยเรมรจกการการเพาะปลกเลยงสตว จากการทผลผลตตาม

ธรรมชาตไมเพยงพอตอความตองการ เกดการแยงชงระหวางกลม จงเปนจดเรมตนของการเพาะปลกเลยงสตวและ

รจกการสะสมอาหารเพอความอยรอด เมอทำเชนนนแลวผลผลตทไดมปรมาณทมาเกนความตองการเกดการแลก

เปลยนผลผลตระหวางกน เปนรปแบบระบบเศรษฐกจขน และเรมมาการแลกเปลยนแบบซอขายขนในยคสมยถดมา

จากการทการเกษตรเรมมการใชเครองทนแรงตางๆเพอใหไดผลผลตเพยงพอตอความตองการ ซงกเปนผลพวงทสำคญ

ในการทำลายสงแวดลอมเพมขนจากปจจยในทดนเพอการเกษตรและเลยงสตวเพอการพาณชย

109

4.4 แนวคดเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเหมาะสม

สำหรบแนวคดเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเหมาะสมนน เนองจากวทยาศาสตรและเทคโนโลยคอ

สงทไมสามารถหยดไดและยงมการพฒนาไปอยางตอเนอง ความกาวหนาดงกลาวกอใหเกดผลเสยมากมายตอ

ทรพยากรธรรมชาตและตวมนษยเอง เชน อากาศเสย นำเสย ดงนนแนวคดทเหมาะสมควรจะถกปลกฝงทตวผใช

วทยาศาสตรและเทคโนโลยนนคอมนษย กลาวคอ การอนรกษสงแวดลอม หรอการใชทรพยากรธรรมชาตใหเกด

ประโยชนสงท สดโดยใชทรพยากรนอยทสดและใหเกดประสทธภาพมากทสด และจากกระบวนการนำ

ทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนกควรสรางผลกระทบทจะเกดกบสงแวดลอมใหนอยทสดเทาทจะเปนไปได เพอจด

ประสงคในการดำรงไวซงทรพยากรใหคนทเกดในรนตอๆไปไดมทรพยากรธรรมชาตหลงเหลอไวใชประโยชน

อยางไรกดเมอวทยาศาสตรและเทคโนโลยเขามามบทบาทในการสรางผลกระทบแลว วทยาศาสตรและ

เทคโนโลยนนกยงสามารถถกนำมาใชเพอสรางประโยชนได ซงทางผเขยนไดมแนวคดวาการใชวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยสามารถถกนำมาใชในแงของการจดปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดเชนกน กลาวคอ

วทยาศาสตรและเทคโนโลยในปจจบนถกพฒนาไปมาก ซงความกาวหนาดงหลาวสามารถนำมาวจยพฒนาและตอยอด

ใหไดองคความรใหมในเรองของการปรบปรง เปลยนแปลง ฟนฟสถานการณสงแวดลอมทกำลงถดถอยในปจจบนได

ตวอยางเชน การใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยในรปของนาโนเทคโนโลย (Nanotechnology) ในดานตางๆ อาท

กระบวนการทำใหนำมความบรสทธ (Water Purifying) เพอแกปญหาการขาดแคลนแหลงนำเพอการบรโภค

กระบวนการผลตเสนใยสงเคราะหทดแทนการใชเสนใยจากธรรมชาต (Nanofrabrics) หรอจะเปนการไซเคลพลาสตก

PE (Polyethylene) ดวยวธการใชความรอนสง 400 องศาเซลเซยสเพอหลอมละลายพลาสตก ซงประเทศญปน

คดคนและพฒนาขน กอนทจะนำมาหลอเยนเปลยนรปกลบมาเปนปโตรเลยมเหลวอกครงหนงและสามารถใชเปนเชอ

เพลงเพอผลตกระแสไฟฟาได เทากบเปนการลดการนำทรพยากรธรรมชาตทเปนแรเชอเพลงขนมาใชเพมอกทางหนง

ซงแนวคดทถกเสนอมาทงหมดนนมจดประสงคเดยวกน คอ เพอการรกษาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตอยาง

ยงยนเพอชนรนหลง

110

บทท 5

มลพษสงแวดลอม

5.1 ความหมาย

มนษยนนมความสมพนธกบสงแวดลอมมายาวนนตงแตถอกำเนดมาบนโลกใบน มนษยนนไมสามารถดำรง

ชวตอยไดโดยขาดสงแวดลอม ถงกระนนสตปญญาของมนษยทพฒนาขนอยางตอเนองสงผลใหมนษยสรางนวตกรรม

ขนมาเพอสรางความสะดวกสบายและนำทรพยทางธรรมชาตมาใชไดอยางเตมท และนวตกรรมเหลานนเองททำใหสง

แวดลอมเกดการเปลยนแปลงไปอยางมาก อยางไรกตามปจจบนไดมการใหความสนใจในการหาแนวทางปองกนการ

เปลยนแปลงของทรพยากรในทางลบ แตกยงเปนเพยงสวนนอยเทานน สำหรบความหมายของมลพษสงแวดลอมกได

ใหไวดงน

พษ (Toxic) คอ ระดบความเขมของสสารหรอสารทเกดจากวตถใดๆทสามารถเปนอนตรายตอระบบอวยวะ

และตอตวอวยวะโดยตรงของสงมชวต ตวอยางเชน สตว แบคทเรย และพช และยงสามารถกอใหเกดอนตรายตอ

โครงสรางยอยของสงมชวตของสงมชวต เชน ระดบของเซลลในตบ (Wiki ENG)

มลพษ (Pollution) ตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535

มาตรา 4 หมายถง ของเสย วตถอนตราย และมลสารอน ๆ รวมทงกาก ตะกอนหรอสงตกคางจากสงเหลานน ทถก

ปลอยทงจากแหลงกำเนดมลพษ หรอทมอยในสงแวดลอมตามธรรมชาต ซงกอใหเกดหรออาจกอใหเกดผลกระทบตอ

คณภาพสงแวดลอม หรอภาวะทเปนพษภยอนตรายตอสขภาพอนามยของประชาชนได และใหหมายความรวมถง รงส

ความรอน แสง เสยง กลน ความสนสะเทอน หรอเหตรำคาญอน ๆ ทเกดหรอถกปลอยออกจากแหลงกำเนดมลพษ

ดวย (กรมควบคมมลพษ. ม.ป.ป.)

สารมลพษ (Pollutants) หมายถง สงทกอใหเก ดความสกปรก กอใหเกดอนตรายหรอผลกระทบทง

โดยตรงและโดยออมตอมนษย พช สตว และสภาพแวดลอมอนๆ ไดแก สารเคมปองกน กำจดศตรพชและสตว เชน

ดดท และสารพษจากกระบวนการอตสาหกรรม เชน ตะกว แมงกานส ปรอท สารมลพษเหลานบางชนดกมคณสมบต

สลายตวไดภายในเวลาอนรวดเรว แตบางชนดกสลายตวชาหรอไมสลายตวเลย ทำใหสารมลพษสามารถมฤทธตกคาง

ในสงแวดลอม (คณาจารยคณะมนษยศาสตร ราชภฏเชยงใหม. 2556จ.) แบงตามสถานของสารได 3 กลมดงน

111

1. สารมลพษทเปนของแขง (Solid Pollutants) อนภาคของแขงขนาดเลก เชน ฝน ใยหน ตะกว

2. สารมลพษทเปนของเหลว (Liquid Pollutants) นำมนปโตรเลยม สารละลายทเปนกรด-ดาง

3. สารมลพษทเปนกาซ (Gaseous Pollutants) คารบอนมอนนอกไซด ซลเฟอไดออกไซด ไอระเหย

ภาวะมลพษ (Pollution Situation) หมายถง สภาวะทสงแวดลอมเปลยนแปลงหรอปนเปอนโดยมลพษ

ซงทำใหคณภาพของสงแวดลอมเสอมโทรมลง เชน มลพษทางนำ มลพษทางอากาศ มลพษในดน

5.2 แหลงกำเนดมลพษ แหลงกำเนดมลพษทสำคญประกอบดวย 3 แหลงใหญ

5.2.1 มลพษชมชน (Domestic Pollution) คอ ของเสยและสงปฏกลจากชมชนบานเรอน เชน นำจาก

การชำระลางรางกาย ขยะมลฝอยภายในครวเรอน ขยะมลฝอยจากกจกรรมในชวตประจำวนของชมชน ซงเปนแหลง

กำเนดมลพษแหลงสำคญทมปรมาณเพมขนอยางตอเนองตามจำนวนประชากรทเพมขน และมผลกระทบอยางมากใน

ปจจบนทงจากผลกระทบทเกดขนและการแกไขปญหาทเกดจากมลพษชมชนเหลานน

5.2.2 มลพษอตสาหกรรม (Industrial Pollution) คอ ของเสยจากกระบวนการผลตทงทางนำ ทางเสยง

ทางอากาศ รวมทงกากของเสยอนๆ ทเกดจากกจกรรมเชงอตสาหกรรมทงหลาย เชน นำจากการชำระวตถดบ นำจาก

หลอเยน อากาศทถกระบายจากการบดกรตะกว อากาศทปะปนกาซพษจากการสนดาปจากเครองยนตและการเผา

ไหมโดยตรง ของเสยทางเสยงจากกระบวนการผลตของเครองจกรหนกตางๆ

5.2.3 มลพษเกษตรกรรม (Agricultural Pollution) คอ สารเคมทางการเกษตร ยาฆาแมลง และ สาร

พษตกคางในดน ในนำและในอากาศ ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรมทยงคงมการใชสารเคมทางเกษตรอยาง

หลกเลยงไมไดแมวาจะมการรณรงคใหมการทำเกษตรอนทรยแลวกตาม มลพษเกษตรกรรมเมอถกปลดปลอยออกส

สงแวดลอมแลวกจะมการหมนเวยนภายในระบบ เชน เมอสารมลพษถกปลอยลงสดนแลว กมโอกาสทจะถกชะลางลง

สแหลงนำเปด มการระเหยหรอระเหดสบรรยากาศ และถกชะกลบลงมาโดยฝนเรอยไป

112

รปท 5.1 มลพษชมชน

ทมา: http://oknation.nationtv.tv/blog/home/blog_data/920/20920/images/waste.jpg

5.3 มลพษสงแวดลอม

5.3.1 มลพษทางนำ (Water Pollution) เปนภาวะทแหลงนำทเปนแหลงนำบรสทธเกดการปนเปอน

โดยสารมลพษทเปนของแขงและของเหลวทำใหแหลงนำนนไมสามารถใชประโยชนในการอปโภคบรโภคได สำหรบ

สารมลพษทางนำนนจะมดงน

5.3.1.1 แหลงกำเนดมลพษทางนำ

1. สงมชวต (Biological Agents) สงมชวตททำใหแหลงนำเสอมความบรสทธลง เชน จลนทรย ไดแก

แบคทเรย โปรโตซว ไวรส รา ซงสงมชวตจำพวกจลนทรยสามารถเปนสาเหตของโรคอหวาต โรคบด ได หรอพชบาง

ชนดทสามารถเจรญเตบโตไดดในแหลงนำเรยกวา การสะพรงของพช (Eutrophication) และนำมาซงการปดกนแสง

อาทตยและลดปรมาณออกซเจนในนำ เปนสาเหตของการลดจำนวนของสตวนำ

2. สารเคม (Chemical Substance) ไดแก พวกสารอนนทรย เชน เกลอฟอสเฟต เกลอไนเตรต จาก

การเกษตร สารอนทรย เชน คารโบไฮเดรต ไขมน โปรตน ปะปนอย ซงสวนใหญมาจากบานเรอน โรงงาน

อตสาหกรรม นอกจากนยงมพวกโลหะหนก ไดแก ตะกว ปรอท แคดเมยม สารหน และสารเคมสงเคราะหอนๆ

จำพวกผงซกฟอก ดดท เปนตน

113

3. สารแขวนลอย (Suspended Solid) รวมถงอนภาคขนาดเลก ตะกอน เชน ไขมน นำมน อนภาคของดน

อนภาคขนาดทใหญ เชน ใบใม กงไม หรอวสดตางๆ ทสามารถปดกนผวนำกบแสงอาทตยและอากาศได เปนสาเหต

ของนำเนาเสย ทำใหสและความใสของนำเปลยนแปลงไป

4. ความรอน (Heat) ความรอนทเกดขนเกดจากกระบวนการผลตในโรงงานอตสาหกรรมในการชะลาง

อปกรณ วตถดบตางๆ จากการระบายความรอนของเครองจกรดวยนำ ซงอณหภมนำทสงขนมผลตอปรมาณออกซเจน

ทละลายในนำ (DO: Dissolved Oxygen) ในนำลดลง สงผลตอคณภาพของนำและสงมชวต

5. สารระเหย (Volatiles) สารจำพวกไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) หรอกาซไขเนา สวนใหญจะเกดในการ

กลนนำมนและการเนาเสยของนำเสย ขยะ และซากสตว มผลตอระบบหายใจ คอระบบหายใจจะหยดชะงกทความ

เขมขนของกาซสง ซงควรออกจากสถานททมความเขมขน 65 ppm ขนไป

รปท 5.2 มลพษทางนำ

ทมา: http://air-waterpollution.weebly.com/uploads/2/9/7/7/29771427/4564615_orig.jpg

5.3.2 มลพษทางอากาศ (Air Pollution) คอ การเขามาการปนเปอนของอนภาคขนาดเลกในชน

บรรยากาศของโลก ชวโมเลกล และสสารทเปนอนตรายอนๆ ซงเปนสาเหตของโรค ภมแพ การเสยชวตของมนษย

ความเสยหายตอสงมชวต อนไดแก สตว และพชพรรณตางๆ (Air Pollution. 2017.)

114

ซงมลพษในอากาศเปนตวการทำใหอากาศทบรสทธรอยละรอยท ไมมส ไมมกลน ไมมรสเกดการปนเปอนซง

เปนผลททำใหอากาศทความบรสทธมความบรสทธนอยลงเกดส เกดกลน ซงมผลกระทบโดยตรงกบสงมชวต โดย

เฉพาะมนษย ตวอยางของผลกระทบทางออม เชน ทศนวสยลดลง เกดความสกปรกจากอนภาคขนาดเลก สงแวดลอม

เกดการเปลยนแปลงโดยเฉพาะสงคมพช สำหรบผลกระทบทางตรง เชน การระคายเคองระบบทางเดนหายใจ ระบบ

การมองเหน การสะสมของมลสารภายในรางกาย เปนตน

สำหรบสงปนเปอนหรอสารมลพษทางอากาศ (Air Pollutants) นนกมอยหลากหลายประเภททเปนสาเหต

ของมลพษ ซงสามารถแบงประเภทไดดงน

1) ฝนละออง (Dust)

2) คารบอนมอนนอคไซด (Carbonmonoxide)

3) ตะกว (Lead, Pb)

4) ซลเฟอรไดออกไซด (Sulfurdioxide)

5) ควน (Smoke)

6) ไอเสยและกลน (Fume and Odore)

5.3.2.1 แหลงกำเนดมลพษทางอากาศ (Sources of Air Pollution) แหลง

กำเนดมลพษทางอากาศถามองภาพกวางๆจะสามารถจำแนกไดเปนสองแหลงดวยกน กลาวคอ

1) มลพษทางอากาศทเกดเองตามธรรมชาต (Natural Air Pollution) คอ มลพษทาง

อากาศทเกดขนเองจากกจกรรมของธรรมชาต ไดแก

- ภเขาไฟระบด เถาและเขมาตางๆจะถกพนออกมาปะปนกบอากาศซงเถาและเขมาเหลานนสามารถสะสม

อยในอากาศไดนานหลายเดอนจนถงหลายป ซงสงผลตอกระบวนการแลกเปลยนกาซคารบอนและออกซเจนของพช

ในอากาศ

- ไฟป า ควนและอนภาคขนาดเลกทเกดจากการเผาไหม จะปะปนกบอากาศ ผลทเก ดขนไดแก ทศนวสยใน

การมองเหนลดลง เกดการระคายเคองในระบบทางเดนหายใจและทางการมองเหนและผลกระทบในแงของความ

สกปรกจากฝนละออง

สแกนเพอชมวดโอมลพษทางอากาศ

115

- กระบวนการทำงานของจลนทรย สงมชวตในกลมของผยอยสลาย ดงนนกระบวนการยอยสลายอนทรย

วตถของจลนทรยกอใหเกดแกส ไดแก มเทน (CH4) แอมโมเนย (NH3) ไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) หรอกาซไขเนา เปน

สาเหตของการเกดกลนในอากาศ

- อนภาคขนาดตางๆ อนภาคทมขนาดเลกทเกดจากกจกรรมของธรรมชาต เชน แผนดนไหว ภเขาไฟระเปด

กสามารถลดคณภาพของอากาศไดเชนกน

2) มลพษทางอากาศทมนษยสราง (Manmade Air Pollution) แทจรงแลวมลพษทางอากาศทเกดขนฝมอ

ของมนษยนนมดวยกนหลายประเภทดวยกน แตจะมสาเหตหลกมาจากตนกำเนดมลพษดงน

- การคมนาคม เปนททราบกนดวาการคมนาคมโดยยานพาหนะทมการใชพลงงานฟอสซลเปนสาเหตของ

การเกดมลพษทางอากาศ และจำนวนยงมแนวโนมการใชและปรมาณยานพาหนะเพมขนอยางตอเนอง การสนดาป

หรอการเผาไหมของทไมสมบรณเปนสาเหตสำคญของการเกดมลพษทางอากาศ ไดแก กาซคารบอนไดออกไซด

คารบอนมอนนอกไซด เปนตน

- โรงงานอตสาหกรรม เปนอกแหลงทเปนแหลงกำเนดมลพษทางอากาศทสำคญ ของเสยทถกปลอยออกส

บรรยากาศเปนผลทเกดจากการใชพลงงานหรอเชอเพลงในกระบวนการผลต เชน โรงไฟฟา โรงถลงเหลกและโลหะ

ตางๆ หรอบางโรงงานอตสาหกรรมมลพษทเกดขนอาจเกดจากตววตถดบทใชในการผลต เชน โรงงานผลตเคมภณฑ

โรงงานผลตกรดตางๆ โรงงานโมหน โรงงานยปซม เปนตน

- การเผาไหม อกสาเหตหนงทยงสามารถพบเหนไดทวไปในประเทศกำลงพฒนา เชน ประเทศไทย จากการ

เผาขยะ ใบไมแหง และวสดอนๆทไมสามารถกำจดไดดวยกระบวนการจดการทมประสทธภาพ แนนอนวาถาการเผา

วสดทไมใชวสดธรรมชาตแลวจะยงสงผลกระทบตออากาศเพมขนไปอก เชน พลาสตก บรรจภณฑสารเคม

116

รปท 5.3 มลพษทางอากาศจากการเผาไหมยางรถยนตเกา

ทมา: http://earthdaycalifornia.weebly.com/uploads/2/8/7/7/28774023/2680315_orig.jpg

5.3.3 มลพษทางเสยง (Noise Pollution) เกดจากการสนสะเทอนของวตถตนกำเนดเสยง เมอวตถสน

สะเทอน กจะทำใหเกดการอดตวและขยายตวของคลนเสยง และถกสงผานตวกลาง เชน อากาศ ไปยงห เสยงสามารถ

เดนทางผานสสารในสถานะกาซ ของเหลว และของแขงกได แตไมสามารถเดนทางผานสญญากาศได (มลภาวะทาง

เสยง. 2016.)

การเปลยนแปลงเนองจากความดงของเสยงจะทำใหเยอแกวหเกดการสนสะเทอน และเคลอนไหว ภายในห

สวนในจะเตมไปดวยของเหลวทเคลอนไหวได เนองจากการสนสะเทอนของปลายกระดกโกลน การเคลอนไหวของ

ของเหลวในหสวนใน จะกระตนเซลลเลกๆทมขน (Hair cells) ของคอเคลยซงมอยประมาณ 20,000 เซลล ทำหนาท

เปลยนการสนสะเทอนใหเปนสญญาณไฟฟา และสงตอไปยงปลายประสาทของเซลลขน เพอสงไปตามเสนประสาท

ของการไดยน ไปสประสาทสวนกลางในสมอง (กตตชย มย เจอบญ. 2554.)

มลพษทางเสยง เกดจากการคมนาคมขนสง การจราจรทแออดหนาแนน ตลอดจนการกอสราง

สาธารณปโภคตางๆ ทกระทำอยางตอเนอง มเพยงแตจะสงผลกระทบตอประชาชน ผอยอาศยในบรเวณใกลเคยง

หรอผทสญจรไปมายงนำไปสผลเสยหาย ตอระบบเศรษฐกจอกดวย สถานการณมลพษทางเสยงใน กทม. และตาง

จงหวดมดงน (กรมอนามย. ม.ป.ป.)

117

5.3.3.1 แหลงกำเนดมลพษทางเสยง (Sources of Noise Pollution) แหลงกำเน ดมลพษทางเสยงนน

สามารถแบงไดออกเปนสองประเภทหลก ๆ ไดแก

1) ประเภททสามารถเคลอนทได สวนมากเกดจากยานพาหนะประเภทตางๆทกำลงเคลอนทผาน เชน เรอ

หางยาว รถยนต มอเตอรไซคดดแปลง เครองบน เปนตน (ตารางท 1.7)

2) ประเภททไมเคลอนท แหลงกำเนดประเภทนมกจะปรากฏตามสถานทกอสราง โรงงานอตสาหกรรมหนก

เชน งานขดเจาะถนน งานซอมแซมอาคาร โรงงานถลงแร โรงงานโมหน เปนตน (ตารางท 1.8)

ตารางท 1.6 ตารางแสดงระดบความดงทสามารถทำงานไดตอวน

ทมา: American Conference of Governmental Industrial Hygienist : ACGIH 2000

ระดบความดง (dB A) ระยะเวลาทรบเสยงไดตอวน

80 24 ชวโมง

85 8 ชวโมง

91 2 ชวโมง

97 30 นาท

103 7.5 นาท

109 1.88 นาท

115 28.12 วนาท

118

ตารางท 1.7 ตารางแสดงระดบความดงจากแหลงกำเนดเสยงแบบเคลอนท

ทมา: https://www.gotoknow.org/posts/326985

ตารางท 1.8 ตารางแสดงระดบความดงจากแหลงกำเนดเสยงแบบไมเคลอนท

ทมา: https://www.gotoknow.org/posts/326985 และ http://www.anamai.moph.go.th/ewtadmin/ewt/

advisor/main.php?filename=env203

แหลงกำเนดเสยง ระดบความดง (dB)

1. รถบรรทกสบลอ                 96.1

2. รถสามลอเครอง                      91.8

3. รถบรรทก                                88.5

4. รถจกรยานยนต                       87.8

5. รถต                                         87.2

6. รถแทกซ                                  87.1

7. รถโดยสาร                               86.8

8. รถยนต                                     84.5

9. เรอยนต                                 85-96

แหลงกำเนดเสยง ระดบความดง (dB)

1.โรงงานทอผา 83-88

2.โรงงานซอมเครองบน 71-113

3.โรงงานสราบางยขน 68-97

4.โรงงานผลตทอพลาสตก 97

5.โรงงานองคการแกว 94-97

6.โครงการกอสรางทางดวน 93.4-93.8

7.โรงงานผลตเบยร, นำดม และโซดา 84.8-97.5

119

5.3.4 มลพษจากขยะมลฝอย (Solid Waste Pollution) คอ ปฏ กล, ขยะ, ของเสย หรอ ของทง

(องกฤษ: waste) หมายถง สงทมนษยไมตองการและหมดประโยชนแลว ปฏกลคอสสารใด ๆ ทถกทงหลงจากใชงาน

หลก ไมมคา มตำหน หรอใชการไมไดแลว

พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535 และ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550 ใหคำวา "มลฝอย" หมายความวา

เศษกระดาษ เศษผา เศษอาหาร เศษสนคา เศษวตถ ถงพลาสตก ภาชนะทใสอาหาร เถา มลสตว ซากสตว หรอสงอน

ใดทเกบกวาดจากถนน ตลาด ทเลยงสตวและหมายความรวมถงมลฝอยตดเชอ มลฝอยทเปนพษหรออนตรายจาก

ชมชน (ปฏกล. 2015.)

5.3.4.1 แหลงกำเนดมลพษจากขยะมลฝอย (Sources of Solid Waste Pollution) มอย 4 แหลง ดงน

1) ขยะมลฝอยชมชน (Domestic/Household Solid Waste) ของเหลอทถกผลตโดยชมชนเมองหรอครว

เรอน สวนมากประกอบดวยอนทรยวตถ เชน เศษอาหาร เศษผกผลไม ซงอาจมสงถงรอยละ 50 นอกจากนนจะเปน

ของเหลอประเภทพลาสตก วสดเสนใย เชน กระดาษ และโลหะ เชน อลมเนยม สงกะส

2) ขยะมลฝอยอตสาหกรรม (Industrial Solid Waste) ของเหลอจากอตสาหกรรมสามารถแบงไดเปนขยะ

ทเปนของเสยอนตราย (Toxic/Harzardous Waste) อนไดแก ของเสยทเปนพษ ของเสยทมฤทธกดกรอน และของ

เสยกมมนตรงสตางๆ และขยะทไมเปนอนตราย (Non-Harzardous Waste) อนไดแก โลหะและอโลหะ รวมทงกาก

ของเสยจากกระบวนการผลต เชน เศษชนสวนวตถดบ บรรจภณฑ เปนตน

3) ขยะมลฝอยเกษตรกรรม (Agricultural Solid Waste) สวนมากมาจากการใชผลตภณฑเพอผลตผลผลต

ทางการเกษตรและเหลอเปนของเหลอทไมสามารถใชประโยชนได เชน บรรจภณฑ อปกรณทางการเกษตร มลสตวท

ไมสามารถใชประโยชนไดตอ ปย สงปนเปอนในนำทใชในกระบวนการผลตตางๆ

4) ขยะมลฝอยตดเชอ (Infectious Solid Waste) ของเสยทเกดจากโรงพยาบาลเปนหลก เปนขยะทมการ

ปนเปอนของสารคดหลงตางๆจากผปวย เศษอวยวะจากผปวย และการรกษาพยาบาล รวมทงของเสยทปนเปอนสาร

กมมนตรงส สารเคม (แหลงกำเนดขยะ. ม.ป.ป.)

120

บทท 6

การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

6.1 แนวคดเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

การจดการสงแวดลอม หมายถง การดำเนนการในดานสงแวดลอมในเรองของการทำความเขาใจ การ

วางแผน การจดวางระบบ การพฒนา และแผนการดำเนนการ โดยมกระบวนการและขนตอนในการดำเนนการท

ชดเจน จดประสงคเพอใหเกดการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพและสามารถทจะดำรงไวซงทรพยากรธรรมชาตนน

ใหคงอย

การจดการสงแวดลอม หมายถง กระบวนการใชสงแวดลอมอยางมประสทธภาพและเปนระบบ โดยการ

วางแผน ดาเนนงาน ตดตามประเมนผลและปรบปรง แกไขพฒนาใหดขน ทงนตองคานงถงการใชอยางประหยดให

เกดประโยชนสงสด ใชใหไดยงยน ยาวนานตลอดไป และเอออานวยประโยชนตอมวลมนษยและธรรมชาตใหมากทสด

(วนย วระวฒนานนท. 2540 : 185)

การดำเนนงานตอทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม อยางมประสทธภาพ ทงในดานการจดหา การเกบ

รกษา การซอมแซม การใชอยางประหยด และการสงวนรกษา เพอใหทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมนน

สามารถเอออำนวยประโยชนแกมวลมนษยไดใชตลอดไป อยางไมขาดแคลน หรอมปญหาใดๆ

(สารานกรมไทยสำหรบเยาวชน. ม.ป.ป.)

6.1.1 หลกการในการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม

ธรรมเนยมปฏบตทเกดขนเพอการคงไวซงสงแวดลอมทางธรรมชาตโดยเอกชน องคกรอสระ และหนวยงาน

ของของรฐ เพอเออประโยชนใหแกทงสงแวเลอมแะมนษย การอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอมเกดขนเนองจากแรง

กดดนจากการเพมขนของการใชประโยชนจากสงแวดลอม การเพมขนของประชากรและเทคโนโลย ซงทำใหสง

แวดลอมทงทางกายภาพและชวภาพเกดความเสอมถอยหรออาจถงขนทหมดไปจากโลกอยางถาวร

(Environmental protection. 2017.)

อยางไรกดหลกการเพออนรกษธรรมขาตและสงแวดลอมไดถกเสนอมาเพอเปนแนวทางในการใชสงแวดลอม

และทรพยากรธรรมชาตใหเกดประโยชนสงสด ตามหลกการดงน

121

1) การถนอมรกษา (Preservation) คอ การใชทรพยากรธรรมชาตใดๆ โดยรกษาสภาพของ

ทรพยากรธรรมชาตนนเอาไวหรอใหเกดการสญเสยนอยทสด ผานการใชใหเกดประโยชนสงทสดและเพอเปนการยด

อายของทรพยากรธรรมชาตเหลานนไปในตว

2) การบรณะฟนฟ (Restoration) คอ การทำใหทรพยากรหนงๆทอยในสถานะเสอมโทรมหรอเสอมสภาพ

หรอใกลสญหายสามารถกลบเพมจำนวนขนหรอกลบมาอยในสถานะทสมบรณหรอใกลเคยง

3) การนำกลบมาใชใหม (Recycle) คอ การนำทรพยากรธรรมชาตทถกนำไปใช แลวแตยงคงมประโยชน

กลบมาปรบปรงคณภาพเพอใหสามารถใชไดอกครง เชน เหลก อะลมเนยม ขวดแกว ขวดพลาสตก

4) การเพมประสทธภาพในการใชงาน (Revolution) คอ การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตทมอย

แลวใหเกดประโยชนเพมขน

5) การนำสงอนมาใชทดแทน การนำสงอนมาใชทดแทนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมบางชนดอาจ

ทำได เชน การนำกาซธรรมชาต มาใชทดแทนนำมนเชอเพลงในรถยนต การใชพลงงานแสงอาทตยทดแทนพลงงาน

ไฟฟา ซงทำใหประหยดคานำมนเชอเพลงในการผลตกระแสไฟฟา เปนตน

6) การสำรวจแหลงทรพยากรเพมเตมเปนการคนหาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตมาใชใหเกด

ประโยชนทางดานเศรษฐกจและสงคม เชน การใชเครองตรวจสอบรงสในการสำรวจแรยเรเนยม การใชระบบคลน

แผนดนไหวเทยมเพอสำรวจหานำมนและกาซธรรมชาต เปนตน

7) การประดษฐของเทยมขนใช ความเจรญกาวหนาดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ทำใหมนษยสามารถ

ผลตของเทยมขนใชแทนการใชทรพยากรธรรมชาต เชน ยางเทยม ไหมเทยม เปนตน ความสามารถดงกลาวจงชวยลด

ปรมาณการใชทรพยากรธรรมชาตบางชนดใหนอย

122

6.1.2 หลกการและแนวคดจดการสงแวดลอมอยางยงยน

หลกการและแนวคดในการจดการสงแวดลอมอยางยงยนนนไดมการจำแนกประเภทของแนวคดทแตกตาง

กนออกไปตามแนวคดของผเขยน สำหรบหลกการและแนวคดในการจดการสงแวดลอมทจะหยบยกมาพดถงในบทน

จะเปนหลกการและแนวคดของ ศาสตราจารย ดร.มนส สวรรณ ซงไดจำแนกหลกการและแนวคดไวสองกลมดวยกน

อนไดแก การจดการทตวมนษยและการจดการทสงแวดลอม

1) การจดการทตวมนษยหรออกนยหนงคอการจดการทตนเหต เพราะเปนททราบดจากปญหาทรพยากร

และสงแวดลอมในบทท 3 ปญหาหลกของการสญเสยทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมสวนใหญมสาเหตมาจากการ

เพมจำนวนขนของประชากรโลก ดงนนหลกการและแนวคดดงกลาวจงมงเนนทจะจดการกบมนษยเปนสำคญอน

เปนตนเหตของความเสอมถอยของสงแวดลอม สำหรบกระบวนการหรอวธการทถกนำมาใชนนประกอบดวย

1.1) การสรางความตระหนกและจตสำนกดานสงแวดลอม (Environmental Awareness) เปนวธการหนง

ทถกพดถงอยตลอดเวลา ซงการสรางความตระหนกและจตสำนกโดยแทจรงควรเรมสรางตงแตยงเปนเดก เพอ

เปนการบมเพาะหรอปลกจตสำนกนนๆใหอยในระบบความคด เกดความตระหนกเมอจะกระทำการใดๆทจะสงผลตอ

สงแวดลอม ตวอยางเชน การสรางจตสำนกในเรองของการแยกขยะของโรงเรยนในประเทศญปน ไมใชเปนการสราง

ความตระหนกในวยผใหญเพราะอาจเปนไปไดยากกวา บางครงอาจตองใชวธการเชงรกเพอใหเกดการฉกคด เชน การ

ใชคำลอเลยน การสอเสยดกบปญหาทเกดขน หรอการใชคำใหดนาสนใจ (รปท 6.1)

123

รปท 6.1 การสรางความตระหนกและจตสำนกในเรองของทรพยากรสตวปา

1.2) การเปดโอกาสใหทกภาคสวนมสวนรวม (Public Participation) หมายถง การมสวนรวมของประชาชน

ซงหมายถง การทกลมประชาชน หรอขบวนการทสมาชกของชมชนทกระทำการออกมาในลกษณะของการทำงานรวม

กน ทจะแสดงใหเหนถงความตองการรวม ความสนใจรวม มความตองการทจะบรรลถงเปาหมายรวมทางเศรษฐกจ

และสงคมหรอการเมอง หรอการดำเนนการรวมกนเพอใหเกดอทธพลตอรองอำนาจ มตชน ไมวาจะเปนทางตรงหรอ

ทางออม หรอการดำเนนการเพอใหเกดอทธพลตอรองอำนาจทางการเมอง เศรษฐกจ การปรบปรงสถานภาพทาง

สงคมในกลมชมชน (เกยรตขจร วจนะสวสด. 2550.)

สำหรบการมสวนรวมในเรองของการจดการและอนรกษสงแวดลอมนนทกภาคสวนควรมบทบาทเสมอกน

ไมวาจะเปนภาครฐ ภาคเอกชน องคกรอสระตางๆ และภาคประชาชน เพอใหเกดความรสกในการเปนเจาของรวมกน

ในสงแวดลอม ตวอยางของการอนรกษสงแวดลอมจากภาคเอกชน เชน การรณรงคปลกปา สรางฝายชะลอนำ ฯลฯ

โดยนำดารานกแสดงมารวมกจกรรมเพอเปนกศโลบายใหแกภาคประชาชนใหเกดความสนใจทจะปฏบตตาม หรอภาค

124

องคกรอสระ เชน กลม NGO (Non-governmental organization) ทอยในรปแบบของผสนบสนนเงนทนใหแกภาค

รฐเพอดำเนนการตางๆทเปนประโยชนดานสงแวดลอม เปนตน

รปท 6.2 การรณรงคใหเกดการมสนรวมในโครงการปลกปาของบรษทเอกชน ทมา: http://www.brandbuffet.in.th/wp-content/uploads/2015/06/True-Wegrow-app.jpg

1.3) การใชวธบรณาการความรจากหลากหลายสาขาวชา (Integration of knowledges) หมายถง  การนำ

ศาสตรหรอความรวชาตาง ๆ ทสมพนธกนนำมาเขาดวยกนหรอผสมผสานไดอยางกลมกลน เพอนำมาจดเปนการเรยน

การสอนภายใตหวขอเดยวกน เชอมโยงกนเพอใหเกดประโยชนสงสด โดยมการเนนองครวมของเนอหามากกวาองค

ความรของแตละรายวชา และเนนการสรางความรของผเรยนทมากกวา การใหเนอหาโดยครเปนผกำหนด (บรณา

การ. ม.ป.ป.)

การบรณาการความรจากสาขาวชาอนๆ เพอการแกปญหาสงแวดลอมนนสามารถกระทำไดหลายแนวทางไม

วาจะเปนการใชแนวคดทฤษฎทเกยวของเขามาแกปญหา หรอการใชเทคนควธการหรอเทคโนโลยสมยใหมเขามาเพอ

จดการสงแวดลอม ตวอยางเชน การประเมน หรอการตรวจวดคณภาพสงแวดลอมปจจบนกนำเทคโนโลย เชน

คอมพวเตอร แผนทอเลคทรอนคส GPS มาใชเพอชวยในการวเคราะหผลลพธทนาจะเปนไปได หรอการประเมนพนท

ปาไมหรอการประเมนความเสยงของการเกดไฟปาในปจจบนกไดใชวธการทางดานภมสารสนเทศ (GIS: Geographic

125

Informatics System) การสำรวจระยะไกล (Remote Sensing) หรอการใชอากาศยานไรคนขบ (UAV:

Unmanned Aerial Vehicle) ในการเกบ วเคราะห แกไข และนำเสนอขอมล ซงขอมลทไดจะมความเปนปจจบน

สามารถนำไปใชเพอแกปญหาทกำลงเกดขนไดทนทวงทและมประสทธภาพ เปนตน

2) การจดการทสงแวดลอม หรอ เปนการจดการทปลายเหต เปนกระบวนการทเกดขนเพอรบมอกบสงทเปน

ผลพวงจากกจกรรมของมนษย ในการจดการสงแวดลอมทปลายเหตน จะเปนลกษณะในการฟนฟสงแวดลอมท

เสอมโทรมและทรพยากรทรอยหรอ การจดการสงแวดลอมดวยการแกปญหาทปลายเหตสามารถทำได 3 ลกษณะ

ดงน

2.1) การบำรงรกษา คอ การใชทรพยากรธรรมชาตใดๆ โดยรกษาสภาพของทรพยากรธรรมชาตนนเอาไว

หรอใหเกดการสญเสยนอยทสด ผานการใชใหเกดประโยชนสงทสดและเพอเปนการยดอายของทรพยากรธรรมชาต

เหลานนไปในตว

2.2) การสรางเสรม คอ การทำใหทรพยากรหนงๆทอยในสถานะเสอมโทรมหรอเสอมสภาพ หรอใกลสญหาย

สามารถเพมจำนวนมากขนหรอกลบมาอยในสถานะทสมบรณหรอใกลเคยงกบสภาพเดม

2.3) การอนรกษตามหลก 5Rs ประกอบดวย

- Reuse การนำกลบมาใชใหมโดยสงเหลอใชนนยงผานกระบวนเปลยนรปหรอสถานะ

- Reduce การลดจำนวนการใชทรพยากรธรรมชาตลงเพอใหสงแวดลอมมเวลาฟนตว

- Repurpose การเปลยนวตถประสงคของการใชประโยชนใหมความหลากหลายหรอเปลยนไปใชทรพยากร

ทมคณสมบตใกลเคยงกนและหาไดงาย

- Recycle การนำสงทเหลอใชกลบมาใชใหมโดยการเปลยนสภาพไปจากสภาพดงเดม

- Refuse การปฏเสธการใชทรพยากรอาจเพยงบางชนดหรอหลายชนด เพอคงไวซงทรพยากรชนดนนๆ

126

6.2 เครองมอในการจดการทรพยากรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

6.2.1 ระบบการจดการสงแวดลอม (ISO 14000)

มาตรฐานสากลวาดวยการจดการดานสงแวดลอมระหวางประเทศทกำหนดโดยองคการมาตรฐานระหวาง

ประเทศ (The Intenational Organization for Standardization) ซงตงอยทกรงเจนวา ประเทศสวสเซอรแลนด

เพอเปนมาตรฐาสากลในการกำหนดคณภาพสงแวดลอมในการผลตและมาตรฐานผลตภณฑ มาตรฐาน ISO 14000

จะครอบคลมถงการฝกอบรมพนกงานการจดการดานความรบผดชอบและระบบตาง ๆ ทตองดำเนนการดานสง

แวดลอมในองคกร

(มาตราฐาน ISO14000. ม.ป.ป.)

ISO 14000 เปนมาตรฐานของเครองมอทถกใชในองคกรหรอบรษทหางรานตางๆ เพอเปนแนวทางในการ

จดการและรบผดชอบตอสงแวดลอมทอาศยอยใหเปนไปตามแนวทางทกำหนด

(ISO14000. n.d..)

หลกการของ ISO 14000 ไดแก ระบบทชวยเสรมสรางภาพลกษณทดใหกบองคกรและชวยใหองคกรมนใจ

ในการดำเนนงานทสอดคลองกบกฎหมายเพอลดความเสยงทตองรบผดทางแพงทอาจเกดขนจากการปฏบตผด

กฎหมาย  นอกจากนระบบการจดการสงแวดลอม ยงชวยเปดโอกาสในการดำเนนธรกจกบกลมลกคาทมความสนใจ

ดานสงแวดลอมและชวยเสรมสรางทศนะคตของผปฏบตงานและปรบปรงสถานทปฏบตงานของภายในองคกรใหดขน

(ระบบการจดการสงแวดลอม (ISO 14001). ม.ป.ป.)

6.2.2 การประเมนผลกระทบสงแวดลอม (EIA: Environmental Impact Assessment)

การประเมนผลกระทบจากโครงการพฒนาทจะมตอสขภาพหรอความสมบรณของสงแวดลอมทงทางบวก

และทางลบ รวมทงความเสยงทจะมผลตอสภาพความสมบรณของระบบนเวศและการเปลยนแปลงทจะเกดขนตอ

ธรรมชาต (การประเมนผลกระทบสงแวดลอม. 2015.)

ขนตอนการทำรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมนน ผดำเนนโครงการตองทำการยนเสนอโครงการ

ทเขาขายทตองทำรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม โดยจดหาผทมสทธในการทำรายงานการวเคราะหผลก

ระทบสงแวดลอมตามทกำหนด ดงน

127

1) สถาบนการศกษาระดบอดมศกษาหรอสถาบนวจยซงมฐานะเปนนตบคคลตามกฎหมายไทย

2) นตบคคลซงจดทะเบยนตามกฎหมายไทย

3) นตบคคลซงไดจดทะเบยนตามกฎหมายตางประเทศ แตตองมนตบคคลตาม 1) หรอ 2) ซงมใบอนญาต

เปนผมสทธทารายงาน เขารวมในการทารายงานดวย

4) รฐวสาหกจ ซงมกฎหมายเฉพาะแตในกจการของรฐวสาหกจนน

5) สภาการเหมองแรตามกฎหมายวาดวยสภาการเหมองแรเฉพาะแตในกจการของสมาชก การจดทำ

รายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมโดยจะมกระบวนการตางๆ เพอใหไดมาซงขอมลการประเมนผล

กระทบทอาจจะเกดขนจากการดำเนนโครงการนนๆ โดยจะมขนตอน ดงน

1) การกลนกรองโครงการ (Screening) การศกษา/สำรวจพนทและเกบขอมลเบองตน

2) การกำหนดขอบเขต (Scoping) ทำ (Terms of reference : TOR) หรอขอกำหนดในการจดทำรายงาน

การศกษาผลกระทบเปนเอกสาร

3) การเตรยมรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม (EIA preparation) ประกอบดวยการเกบ

4) รวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล การคาดการณผลกระทบ การจดทำมาตรการลดผลกระทบสง

แวดลอม

5) การตดตามตรวจสอบผลกระทบสงแวดลอม (Monitoring) เปนขนตอนรายงานผลกระทบสงแวดลอม

และการพจารณารายงานผลกระทบ

6) การประเมนผลการดำเนนงาน (Auditing) เปนขนตอนทเมอโครงการดำเนนการไปแลวตองมการประเมน

ผลการดำเนนการเพอใหไดโครงการทมความยงยน

เมอการจดทำรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมเสรจสนแลวผขอยนโครงการตองนำรายงานดง

กลาวไปเสนอตอสำนกงานนโยบายและแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเพอรบการพจารณาในขางตน

เมอสำนกงานนโยบายและแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเหนชอบและอนมตใหรายงานการ

วเคราะหผลกระทบสงแวดลอมผาน หนวยงานใดทโครงการนนๆเกยวของจะตองเขามารบหนาทในการพจารณา

128

รายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมอกครงหนง เชน โครงการสรางทาเรอนำลก กรมเจาทา กระทรวง

คมนาคม จะเปนหนวยงานทเกยวของทจะตองพจารณารายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมดงกลาว

เมอรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมผานการพจารณาแลวผยนเสนอโครงการสามารถดำเนน

โครงการนนไดตามผงสรปขนตอนการดำเนนการการจดทำรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม

(รปท 6.3)

รปท 6.3 ผงสรปขนตอนการทำรายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม

ทมา: สไลดประกอบการสอนวชาชวตกบสงแวดลอม

6.2.3 การประเมนผลกระทบทางสงคม (SIA: Social Impact Assessment)

วธการทใชเพอการตรวจสอบผลกระทบทางสงคมจากโครงการสาธารณปโภค โครงการพฒนาประเทศ

ประเภทตางๆ การประเมนผลกระทบทางสงคม ในรปแบบของการแทรกแซงอยางมแบบแผนและ/หรอ การประเมน

ผลกระทบทางสงคมแบบไมมแบบแผน ตวอยางเชน พบตภยตางๆ การเปลยนแปลงประชากร และโรคตดตอ (SIA.

2017.)

การประเมนผลกระทบทางสงคม คอ กระบวนการของการวเคราะห เฝาสงเกต และจดการผลกระกระทบ

ทางสงคมทเกดขนทงแบบตงใจและไมตงใจ ทงดานบวกและดานลบของนโยบาย โครงการ แผนการ ทกำลงดำเนน

การอย จดประสงคเพอการนำมาซงความยงยนและความเทาเทยมของสงแวดลอม (Vanclay, F. 2003)

สำหรบขนตอนการจดทำการประเมนผลกระทบทางสงคมนนสามารถสรปพอสงเขปได 8 ขนตอน ดงน

เสนอโครงการ

วาจางผมสทธทำรายงาน

จดทำรายงานประเมนคณภาพสงแวดลอม

นำรายงานไปยนตอสำนกงานนโยบายและ

แผนสวล.

หนวยงานทโครงการตองการขออนญาต

ดำเนนโครงการเมอไดรบอนมต

129

1) การสรปขอมลลกษณะโครงการ เชน ความเปนมา, วตถประสงค, แผนทตงโครงการ, ผงโครงการ, การ

ใชทดน, หนวยงานเจาของโครงการ, หนวยงานอนทเกยวของ

2) การสารวจทางสงคมเบองตน เชน ขอมลราชการเพอรวบรวมขอมลประชากร สภาพเศรษฐกจ สงคม

กายภาพของชมชนบรเวณทตงโครงการและหาลกษณะเดนของชมชนในดานตาง เชน ความผกพน ความเกาแกและ

ปญหาในชมชน

3) การตงขอสงเกตผลกระทบทางสงคม เชน การพจารณาความสมพนธและความสอดคลองระหวางขอมล

ลกษณะโครงการกบขอมลประชากร เศรษฐกจ กายภาพชมชน

4) การคาดการณผลกระทบเบองตน เชน การสรางตารางคาดการณผลกระทบทประกอบดวยกจกรรมและ

ระยะเวลากจกรรมของโครงการ โดยใหชมชนจดอนดบความสาคญของผลกระทบแตละประเภท

5) การสรางฐานขอมล เชน การสารวจทาง เอกสารเพมเตม การสารวจกลมตวอยาง การสมภาษณเชงลกทง

ขอมลเชงคณภาพและเชงปรมาณ

6) การประเมนผลกระทบ เชน ประเมนผลกระทบตางๆ ทไดคาดการณในขน 4 มโอกาสจะเกดในขอบเขต

และลกษณะความรนแรงทไดคาดการณไวหรอไม

7) การปรบปรงรางรายงาน SIA ใหเปน รายงาน EIA เชน การตรวจสอบ ปรบปรง และเพมเตมขอมลท

ปรากฎในรางรายงาน SIA ใหถกตอง

8) การตดตามตรวจสอบผลกระทบและการปฏบตตามมาตรการลดและชดเชยผลกระทบ ขนตอนนอยนอก

ขอบเขตการจดทำการประเมนผลกระทบทางสงคม แตจะเปนอยในกระบวนการจดทารายงาน EIA (การประเมนผลก

ระทบสงแวดลอมดานสงคมและการมสวนรวมของประชาชน. ม.ป.ป.)

6.2.4 การประเมนผลกระทบดานสขภาพ (EHIA)

รายงานทเปนสวนหนงของการประเมนผลกระทบสงแวดลอม (EIA) แตจะใหความสำคญกบ “ผลกระทบตอ

สขภาพ” ของประชาชนทอาจเกดขนจากโครงการนนๆเปนสำคญ และมการขยายมตทางสขภาพออกไปใหกวางขน

จากทมอยเดมใน EIA และสรางความเชอมโยงระหวางปจจยกำหนดสขภาพกบปจจยทางสงแวดลอม เศรษฐกจ สงคม

ระบบบรการสขภาพและพฤตกรรมสขภาพ นบเปนกระบวนการประเมนผลกระทบสงแวดลอมทครบทกมต