+ All Categories
Home > Documents > ii - eBible.org - read and download the Holy Bible1 5 Matyu2:16 2...

ii - eBible.org - read and download the Holy Bible1 5 Matyu2:16 2...

Date post: 24-Apr-2018
Category:
Upload: lythien
View: 303 times
Download: 3 times
Share this document with a friend
431
Transcript
  • iiGodna Hundi

    The New Testament and Jonah in the Hanga Hundi language of Papua New GuineaNupela Testamen na Jona long tokples Hanga Hundi long Niugini

    copyright 1997 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Hanga HundiTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. For other uses,please contact the respective copyright owners.2013-02-02PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 7 Jun 2018 from source files dated 7 Jun 20181ddf7e66-687a-510b-a2b8-6f29f6c72eaf

    http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/woshttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    JONA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Aposel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2271 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2542 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294Efesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Filipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3221 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3282 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3331 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3362 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Taitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348Filemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351Hibru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353Jems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3731 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3802 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3881 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3932 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3993 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400Jut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401Wafukandn hundi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404

    iii

  • JONA 1:1 1 JONA 2:2

    JONAJona d yaange yi

    1 Nak nukwa Nma Du Got Jonaka d hundi wa. Jona d Amitaina nyan d. 2 Got dr d angiwa, Mni s raama yi nukwa xalekwa sakur. Ye mni wun nmafwi getfa Ninifambu xakutamni.Xaakwa hundi hambukmbu wa, Ninifana du takwaka. Wuni wund xwu di haraki saraki smbuthurundaka.

    3 Wungi wandka d Jona hlk ya. Mtaka we? Ninifa di Isrelna mama di. Hlk ye d Gotryatakanjoka d Tarsisr yaange yi. Tarsis afakmbu d re, nukwa nandikwa sakumbu. Ye d Jopambuxaku. Xaakwa d x gunjamb Tarsisr yinjoka yae tlka. Xtaka d gunjambka hatikwa duka ywahwe. Hwetaka d gunjambrwulayi, di wali Tarsisr yinjoka. D Gotr yatakataka yinjoka dmawuliya.

    4 Ye di gu nyndkmbu tndaka d Nma Du Got nmafwi mur takandka d ya. Yandka dgu nmafwimbu d ram. Raama d gunjambr yaflamnjoka huru. 5 Wungi hurundka digunjambmbu jmba yakwa du di roo. Roota di deka nak nak gotka di wa. Wataka di gunjambmburend jondu hraata di gur yaki gunjamb xrfweka xalendte. Wungi huta tndaka Jonagunjambna biyakombu d nmafwi xndi d hwa.

    6Wungi hwandka d gunjambkahatikwadu Jonaka d hwak. Hwaka xtaka d srken. Srkenad wa, Mtaka mni xndi hwae? S raamamna gotka m wa. Wamt nanika sarfa naknd wanayingi wana. Nanika sarfa nandt, nani yamba hiyakme. D wungi wa.

    7 Gunjambmbu jmba yakwa du warngna di wa, M yangut nana atfk xi haaye bu wurmbulakwakwa. Lakwataka bu yawiwalendotaka tara bu xkwa, hnd du d haraki hurundka d anxakngali xaku. Wungi wataka di wandanngala nae di x Jonana xi takumbu rendka. 8Xtaka diJonaka wa, Mni nanir m wa! Mta yamka d an xakngali xaku? Mta jmba yamka? Mniynna mni ya? Mni yn getfana mni? Mni yn hmngwal mni?

    9 Wungi wandaka d wa, Wuni Hibruna du wuni. Wuni Nma Du Gotna xi harkwuka d. Danwarmbu d re. D hafu d atfk gu hfa akwi atfk jondu akwi d hurataka. 10 Wungi we dwa, Wuni Gotr yatakataka yaange yinjoka wuni ya. Wandka xktaka di wungi roo. Roota di wa,Mtaka mni wungi huru? Wungi haraki mni huru! 11 Wungi wandaka d gu nmafwimbu dram. Ramndka di Jonar wa, Mnir mtaki yambet gu jmba tknd? 12Wungi wandaka dwa, Wunir hura gur yakingut, gu jmba ttand. Wuni wuni xklaki wuni haraki huruwuka dnmafwi xakngali xaku.

    13 Wungi wandka di dr gur yakinjoka di roo. Roota di gu nmafwimbu tu. Tuwa hariJonar tufwambu takanjoka di hurufatik. Gu tuwa yindaka d gu nmafwi nmafwimbu d ram.14Ramndka di NmaDuGotkawa, NmaDu, nanimnika nani we. Nani amba dur gur yakimbet,nanir hasa xiyakmni. Mni nana smbutr du xiyana smbut maki sarkkmni. Mni mawuliyamkangalambu d an xakngali xaku. Xakundka dr hura gur yakikwe.

    15Wataka di Jonar hura di gur yaki. Yakindaka d nmafwimbu ramnd gu bari jmba t. 16Gujmba tndka di gunjambmbu rekwa du nmafwimbu di roo, Gotka. Roota di Nma Du Gotkanawulak jondu hweta di d wali hundi bulskrk.

    17Gur yakindaka d Nma Du Got nmafwi xri hamwika wandka d ya. Yae d Jonar nyrk.Nyrkndka d Jona xri hamwina biyakombu d re, nukwa hufuk gan hufuk.

    2Jona d Gotr wakwexk

    1 Jona xri hamwina biyakombu reta d dka Nma Du Gotka d wa. 2 D angi wa, Nma DuGot, wuni nmafwi xak hraata reta wuni mnika we. Wawuka mni wambula wunir wa. Wunihiyangambana tfambu graata reta wuni mnika we. Grawuka mni xk.

  • JONA 2:3 2 JONA 4:63Mni wunir gur mni yaki, andla sk nyambar. Gur yakimka d gu wunir yakitfi. Mna

    gu atfk raama yae d wunir yakitfi.4 Yakitfindka wuni wuna mawulimbu wuni wa, Nma Du Got wunir hrekindka wuni ambu

    re. Reta wuni dka tempel wambula xtawuni. Wungi wuni wa.5Gu wunir yakitfindka wuni yanambi yike ye. Gu wunir atfk d yakitfi. Gumbu rekwa wara

    wuna anngambambu d gisangwand.6Wuni naande naande gumbu rekwa nmbuna mombu wuni xaku. Wuni snd ge maki hafwar

    wuni naande yi. Nandiwuka mni Nma Du Got, wuna Nma Du Got, wunir wambula hramkawuni huli re.

    7 Nmafwi Du, wuni angi wuni sark, Hiyatawuni. Sarka wuni mnika sark. Sarka wunimnir wawuka mni mna yikafre male nmafwi gembu reta mni wuna hundi xk.

    8Ynataka gotna xi harkkwa du di mna yikafre smbut wund yatakanda. 9Yatakandaka wunigwar waata wuni mna xi hark. Harkta wuni wuna jondu mnika hwetawuni. Wawunngalahurutawuni. Nma Du Got mni natafa male nanir wambula hramka nani huli t.

    10WungiwandkadNmaDuGot xri hamwikawandkahari d xri tufwambu Jonar gwiyataka.3

    Jona Ninivar d yi1 Hukmbu Nma Du Got wambula d hundi wa Jonaka. D angi wa, 2 Mni s raama yi

    wumba nmafwi getfa Ninifar. Ye mni hambukmbu m wa wawun hundi Ninifana du takwaka.3Wandka d Nma Du Gotna hundi xka raama d yi Ninifar. Ninifa nmafwi getfa d. Du nakang sakur yinjoka nukwa hufuk yitand. 4Ye Ninifambu xaakwa d wulayi. Natafa nukwa wulaayed hambuk hundimbu d angi wa, Nukwa dumi ytiyti (40) yindt Got Ninifar haraki hurutand.5Wungi wandka di Ninifana du takwa Gotna hundi xka di hnoo yakrta di grmband nukwawurdi naki, Gotr deka sarfa na wakwenjoka. Di deka nma du takwa akwi baka du takwa akwi di wungihuru. 6 Wungi hurundaka d Ninifana nmafwi du akwi d Gotna hundi xk. Xktaka d dkayikafre jamb yatakataka d dka yikafre nukwawur lafwitaka d grmband nukwawur sandatakad bombu re. 7 Reta d hundi takandka d yi, atfk Ninifana du takwaka. Wuni guna nmafwi duwuna nma du akwi nani angi we, Atfk du takwa hnoo yamba saknguni. Guna bulmakau sipsiphamwi akwi yamba sakndi. Hlingu hnoo akwi yamba saknguni! 8 Atfk du takwa bulmakausipsip hamwi akwi grmband nukwawurm sandataka. Sandatakataka guni nmafwimbum guniwa, Gotka. Guni atfk gunanakmaki nakmaki haraki saraki smbut, guna du xiyana smbut akwimguni yataka. 9Yatakambet Got dkamawuli wi yatakataka nanika sarfa natandwana. Nanika sarfanandt nani yamba hiyakme. D wungi wa. 10 Wungi hurundaka d Got wund xnd di dekaharaki saraki smbut yatakandaka. Xtaka d dika sarfa nae d dika dka biya mawuli wihamband.D dika wandn maki huruhamband.

    4Got Ninifaka sarfa nandka Jona d mawuli wi

    1 Huruhafi yandka d Jona hlk ya. Hlk ye d Gotka mawuli wi. 2Mawuli wiya d Gotka wa,Nma Du, mni wuna hundi m xk. Wuni getfa yatakahafi ye wund xklakiwu, mni wungimaki male hurumkand. Wungi xklaki wuni Tarsisr yaange yinjoka wund yiwu. Yiwun moangi d, wuni xklaki mni sarfa naakwa Got mni. Mni bari hari mawuli wihafi mni. Mninanika sarfa male namka d. Mni nanika mawuli mawuli yamka d. Mawuli mawuli yamka dinawulak du deka haraki smbut yatakandat, dika sarfa nae mni dir haraki huruhafi mni. 3Mniwungi maki nmbuli dir haraki huruhafi yamt, wuni hiyanjoka wuni mawuli ye. Wuni nmbulihiyawut, wu yikafre d. Wuni nmbuli hiyahafi yawut, wu haraki d. Jona d wungi wa. 4Wungiwandka d Nma Du Got dr wa, Mni wungimawuli wimka yikafre wana haraki wana? 5Wungiwandka d Jona getfa yatakataka gwande ye d nukwa xalekwa sakumbu re. Reta d boro yakitakad haklkombu re. Reta d haxta re, joo nak Ninifambu xakundt xnjoka. 6 Haxta rendka dNma Du Got wandka d bangwi nak wara d Jonar wund takatfind. Takatfindka d nukwa

  • JONA 4:7 3 JONA 4:11Jonar xhamband. Xhafi yandka d Jona wun bangwikombu reta mawuli sawuli d ya. 7Mawulisawuli yata rendka d gan hunyindka xitlakndka d Got hawe nakka wandka d ya. Yae dwun bangwina mor d sa. Sandka d bangwi wungi hiya. 8Hiyandka d nukwa xale. Xalendkad Nma Du Got takandka d sfi ya xrkkwa mur nukwa xalekwa sakumbu d ya. Yandka dnukwa Jonana anngambambu d x. Xndka d dka anngamba jinjawe yandka d xakrinjokahuru. Xakrinjoka hura d wa, Wuni hiyanjoka wuni mawuli mawuli ye. Hiyawut, wu yikafre d.9Wandka d Got Jonar d angi wa, Wumba bangwi hiyandka mni biya mawuli wi. Biya mawuliwimka yikafre wana? Wandka d Jona wambula angi wa, Yawundu! Wuna mawuli wi wu yikafred. Wuni nmafwimbu wuni biya mawuli wi. Wuni hiyanjoka wuni we. 10Mawuli windka d NmaDu Got dr angi wa, Wumba bangwi natafa male ganmbu d bari hari war. Wara d nakmba gand hiya. Mni dr yalefu huratakahambamni. Mni huratakamka warhamband. Mni wumbayalefu jooka mni sarfa nae. 11Wuni hafu wuni Ninifaka sarfa wuni nae. Ninifa nmafwi getfa d.Sflak yikama nyangwal wumbu di re (120,000). Di deka yika tamba aki tambaka yike di ye. Sflakbulmakau bali akwi wumbu di re. Nma Du Got wungi d wa.

  • Matyu 1:1 4 Matyu 1:25

    Jisas Kraisna hundi Matyu d hayiJisas Kraisna gwal mandkana xiLuk 3:23-38

    1 An Jisas Kraisna gwal mandkana xi. Jisas Devitna hmmbu d xaku. Devit Abrahamnahmmbu d xaku.

    2Abraham Aisakna yafa d. Aisak Jekopna yafa d. Jekop wun Juda dka nyamangu bandingu walideka yafa d. 3 Juda d Peres br Serana yafa d. Brka ayiwa Tamar l. Peres Hesronna yafa d.Hesron Ramna yafa d. 4 Ram Aminadapna yafa d. Aminadap Nasonna yafa d. Nason Salmonnayafa d. 5 Salmon Boasna yafa d. Boasna ayiwa Rahap l. Boas Obetna yafa d. Obetna ayiwa Rut l.Obet Jesina yafa d. 6 Jesi Israelna du takwa deka nma du Devitna yafa d.

    Devit Solomonna yafa d. Solomonna ayiwa tale Uriana takwa l. 7 Solomon Rehoboamna yafad. Rehoboam Abiyana yafa d. Abiya Asana yafa d. 8 Asa Jehosafatna yafa d. Jehosafat Joramnayafa d. JoramUsiana yafa d. 9Usia Jotamna yafa d. Jotam Ahasna yafa d. Ahas Hesekiana yafa d.10Hesekia Manasena yafa d. Manase Amosna yafa d. Amos Josaiana yafa d. 11 Josaia Jekonia dkanyama bandi wali deka yafa d. Wun nukwa Israelna mama du Babilonmbu yae di Israel wali ware.Warendaka Babilonna hambuk Israelna hambukr sarkngwandndka di Babilonmbu yand duIsraelna du takwar di hrae hura yi Babilonr.

    12 Israelna du takwa Babilonmbu rendan nukwa Jekonia Sealtielna yafa d. Sealtiel Serubabelnayafa d. 13 Serubabel Abiutna yafa d. Abiut Eliakimna yafa d. Eliakim Asorna yafa d. 14 AsorSadokna yafa d. Sadok Akimna yafa d. Akim Eliutna yafa d. 15 Eliut Eleasarna yafa d. EleasarMatanna yafa d. Matan Jekopna yafa d. 16 Jekop Josepna yafa d. Josep Mariana du d. MariaJisasr l hra. Dka nani wa, God waskendn du Krais d.

    17 Abrahamr tale handkn ye ye Devitr hukmbu handkn angi d tamba atfk ye manytiyti (14) hmngwal di yi. Devitr tale handkn ye ye Israel Babilonmbu rendan nukwarhandkn angi d tamba atfk ye man ytiyti (14) hmngwal di yi. Israel Babilonmbu rendannukwar tale handkn ye ye Godwaskendn duKraisr hukmbuhandkn angi d tamba atfkye man ytiyti (14) hmngwal di yi.

    Maria l Jisas Kraisr hra18 Maria Jisas Kraisr hraln hundi angi d wa. Tale Mariana yafa ayiwa di waske, l Josepr

    humbwilte. Waskendaka hukmbu br natafambu rehambambr. Br rehafi yambka d GodnaHamwinya gaye d lr hambuk hwendka l nyan t. 19 Lr hukmbu hrand du, dka xi Josep,d yikafre male du d. L nyan tlka d wun jooka xkta dka mawulimbu d wa, L nak duwali l hwa. Nmbuli lr yatakatawuni. Wungi wataka d wambula wa, Wuni lr atfk dutakwana makambu takawut, l rootal. Wuni naklak lr yatakatawuni. 20 Wungi wataka wunjooka sarkta hwandka d janji nak ya. Yandka Nma Duna ensel nak gaye d dr wa, MniJosep, Devitna mandka, m xk. Mni rookmni, Mariar hranjoka. Godna Hamwinya gayelr hambuk hwendka l nyan t. Godna Hamwinya wungi hwendnka mni lr hranjoka yambarookmni. 21 L dunya hratal. Hralt, mni dka xi angi watamni, Jisas. Dka xina mo angi d:d du takwar Satanna tambambu hrae hurundan haraki saraki smbut hrekitand. Wungi dJosepr wa.

    22Wun nukwa profet wandn hundi mwi hundi d ya. Hanja Nma Du God dka profet an hundiwandka d Godna nyingambu angi hayi:23 Du wali hwahafi yal takwa hsi nyan ttal. Te hralt di dka xi Emanuel watandi.Wungi hayindka wun nukwa wun hundi mwi hundi d ya. Wun xi Emanuel angi d wa: God nani

    wali d re.24 Josep janji hwae warngna raama d Nma Duna ensel wandn maki d ya. Ye d Mariar d

    hra. 25Hrae d, wun nukwambu Josep l wali hwahambambr. Hukmbu nyan hralka d dka xiwa, Jisas.

  • Matyu 2:1 5 Matyu 2:162

    Nukwa xalekwa sakumbu yand du di Jisaska hwaka yi1 Herot Judana du takwa deka nma du rendn nukwa Maria l Jisasr hra, Betlehemmbu.

    Betlehem Judiana hfambu d t. Hralka hukmbu di nyirmbu tkwa hunkwarika xklakikwa dunukwa xalekwa hafwambu yae di Jerusalemr yi. Ye xaakwa di wa, Nani nukwa xalekwa sakumbureta nyirmbu tkwa huli hunkwarir nani x. Xtaka nani xklaki. Yikafre male nyan d xaku. 2DJudana du takwa deka nma du retand. Xklakita hunkwarir xtaka dka nani ya, dka hwati sewand danjoka. D yimbu d re?

    3Wungiwandaka nmaduHerot xktakawarngna dwa, Wafewanawunnyanhukmbuwunahafwa hratand? Wungi wataka wun jooka hlk d ya. Hlk yandka Jerusalemmbu rekwasflak du takwa di wun jooka sark wark. 4Herot hlk yata wandka di prisna nma du atfk,xklelakikwa du atfk wungi di ya. Yandaka d dir wakwexk, God waskendn du Krais yimbuxakutand? 5Wungi wandka di dr wa, Judiambu rekwa getfa, Betlehemmbu xakutand. Wunjooka hanja profet nak Godna nyingambu angi d hayi:6Guni Betlehemmbu rekwa du takwa, m xk.Guna getfa baka getfa yingafwe. Guna getfa nmafwi d.Hukmbu guna getfana du nak nma du retand.Reta d wuna du takwa Israelka jmba hatitand.Wungi d hayi Godna nyingambu.

    7 Judana nma du Herot wun hundi xktaka d wa, nukwa xalekwa sakumbu yand du dkayandate. Wandka xka yandaka d di wali naklak hundi bul. Bulta d dir wakwexk,Yimba gan d wun hunkwari nyirmbu tale xaku? 8Wungi wakwexkndka dr wandaka d wa,Betlehemr sa guni yi. Ye jmba m hwak wun nyanka. Hwaka xtaka wambula yae guni wunirwa. Wangut wuni akwi ye hwati se dka wand datawuni. Wungi wata d dika yna d ya.

    9Herot wungi wandka xktaka di yi. Ye di nukwa xalekwa sakumbu hanja xndan hunkwarirdi wambula x. Wun hunkwari nyirmbu tale yindka di dka hukmbu yi. Yindaka d wun hunkwarinyan hwandka ge anwarmbu d t. 10 Tndka xta yikafre mawuli yata di nmafwi mawuli sawuliya.

    11Mawuli yata di ger wulaaye di x wun nyan dka ayiwa Maria wali rembka. Xtaka hwati sedi wand da dka. Yata di deka wurmbu hwand jondu tar. Tara di yikafre jondu dka hwe. Golmotu, ya xrkndaka yikafre yama xaakwa joo (frankinsense), yikafre yama xaakwa hulingu dka ximir, wungi di dka hwe. 12Hwetaka re hwandaka d janji hwandka d God dir wa, Guni Herotkawambula yamba yiknguni. Wungi wandka warngna raama di nak yambumbu wambula yi dekagetfar.

    Josep d dka takwa akwi nyan akwi hura yi Isipr13 Wunde du yindaka Josep janji hwandka Nma Duna ensel nak gaye d dr wa, Herot wun

    nyankahwaktand. Hwaka xedr xiyatand. Mni s raamawunnyandka ayiwawali hura yaangeyi afak hafwa Isipr. Yaange ye guni Isipmbu re. Hukmbu wuni gunir wawut, guni wambulayatanguni. 14 Wungi wandka d Josep bari warngna raama wun nyan dka ayiwa wali hura digan yaange yi. 15 Ye xaakwa di Isipmbu re. Re di Herot hiyandka di deka getfar wambula yi.Wungi yindaka profet hayindn hundi mwi hundi d ya. Wun profet Nma Du Godna hundi xktawun hundi Godna nyingambu angi d hayi: Wuna nyan Isipmbu rendt wuni dr wawut d Isipyatakataka wambula yatand.

    Herot wandka di sflak dunyar xiyasanda16 Josep dka takwa nyan wali Isipr yaange yindaka d Judana nma du Herot Jerusalemmbu

    reta nukwa xalekwa sakumbu yand du dka wambula yandate d haxfatik. Haxfatika d mawuliwita d wa, Wunika yna di ya. Wungi wataka d dka mawulimbu wa, Nukwa xalekwa sakumbuyand du di wa, Hki hwari ytk yindka nani wun nyirmbu tkwa hunkwarir tale x. Wungi diwa. Wungi wandan hundika sarkta d dka xi warekwa dur wa, Guni sa yi Betlehemr. Ye guniBetlehemmbu rekwa hafwar akwi ye atfk dunyar m guni xiyasanda. Hki hwari ytk yand

  • Matyu 2:17 6 Matyu 3:10dunyar, hki hwari natafa yand dunyar, hrandan wayikana dunyar akwi, dir atfk m gunixiyasanda. Wungi wandka ye di wun nyangwalr atfk di xiyasanda. 17 Hanja profet nak, dkaxi Jeremaia, d Godna hundi Godna nyingambu d hayi. Wun xiyasandandan nukwa dka hayindnhundi mwi hundi d ya. Dka hayindn hundi angi d:18Ramambu di sflak du takwa di nmafwimbu gra.Wun getfambu sarfa naata di nmafwimbu gra.Reselna mandka deka nyangwal di bu hiya.Nawulak du takwa yae di deka biya yikafre hurunjoka yandaka deka hiyand nyangwalka sarkta di

    hlk ya.Dika nmafwimbu sarfa naata di gra.

    Josep dka takwa, nyan wali wungi di wambula ya19 Hukmbu Herot d hiya. Hiyandka Josep dka takwa, nyan wali Isipmbu di re. Wumbu re d

    Josep janji hwandka d Nma Duna ensel gaye d Josepr wa, 20 Wun nyanr xiyanjoka mawuliyand du di bu hiya. Nmbulimni s raamawunnyan dka ayiwawali hura Israelna hfarwambulasa guni yi. 21Wungi wandka Josep warngna raama wun nyan dka ayiwa wali hura di Israelnahfar wambula yi. 22 Josep Israelna hfa xaakwa d xk, Arkelaus dka yafa Herotna hafwa hraeJudiambu rekwa du takwaka nma du rendka. Xktaka Judiambu renjoka d roo. Roondka nakjanji yandka God dr wandka d wun nyan dka ayiwa wali hura di Galilina hfar yi. 23 Ye diNasaretmbu re. Josep, Maria, Jisas wun getfambu rendaka profet hanja hayindan hundi mwi hundid ya. Jisaska di angi hayi: Dka watandi, d Nasaretna du d.

    3Gur husandakwa du Jon d hundi waMak 1:3-8; Luk 3:2-17

    1 Hukmbu nukwa nak gur husandakwa du Jon d du rehafi Judiana hafwambu d tale Godnahundiwa. Wunhafwar yand du takwar d angiwa, 2God nma du reta gunika hatitendka nukwaand yae. Hatitendkaka sarka guna haraki saraki smbutka m hu hwe. Wungi d Jon wa. 3Hanjaprofet nak dka xi Aisaia Jonka Godna nyingambu angi d hayi:Du nak d wa, du rehafi hafwambu.Wata d angi wa, Nma Duna yambu hurutanguni.Hurungut dka yambu jmba retand.Wungi d wa.

    4 Jon hafu d yikafre nukwa wur, yikafre hnooka sarkhamband. D kamelna sfina yuwimbuyatindan nukwa wur d sanda. Sandataka d bulmakau bali sfir rundan yoo d naki. D hawulukid sa. Nongrana gk d jma sa. 5 D Godna hundi wandka di Jerusalemmbu rekwa du takwa,Judiana hfambu rekwa du takwa, Jordan xri tufwambu rekwa du takwa wungi di sflak du takwadi dka yi. 6 Ye di hurundan haraki saraki smbutka hlk yata wandaka d dir Godna ximbu gurhusanda, Jordan xrimbu.

    7 Judana du deka nma du sflak akwi di yi, Jon dir Godna ximbu gur husandandte. Farisi,Sadyusi, wungi di yi. Yindaka d Jon dir haraki hundi wata dwa, Guni haraki hambwena nyangwalguni. God guna smbutka xta mawuli wiya gunika haraki hurutand. Hnd gunika wa Godnamawuli wika yaange yingute? 8 Tale guni hurungun haraki saraki smbut yatakataka guni yikafresmbut male hurutanguni. Hurungut nawulak du takwa xta watandi, Di haraki saraki smbutyatakataka nmbuli yikafre smbut di huru. Wungi watandi. 9Guni guna mawulimbu guni wa, NaniAbrahamna mandka nani. Nani jmba retame. Wungi wata yna guni ye. Wungi waknguni. Godmawuli ye wandt an motu du maki xaakwa ye di Abrahamna mandka maki xakutandi.

    10 Sataku hundi nak watawuni. Mi nak sk xakhafi yandt, du nak misange hrae wun mirxlitand. Xle yambu tutand. Nmbuli wun sataku hundika m sark. Nmbuli God dka hundixkhafi yakwa du takwar hurundan haraki saraki smbut hasa hwetand. Hasa hwendt di yayanta tkwa hafwar yitandi.

  • Matyu 3:11 7 Matyu 4:1311 Guni guna haraki saraki mawuli yatakangut, wuni gunir Godna ximbu gur husandatawuni.

    Wuna hukmbu yate yakwa duwunma du d. Wuni baka duwuni. Dka hambukwuna hambukr dsarkngwand. Wuni baka du re yingi maki dka jmba yatawuni? Wuni baka du rewuka d nmadu rendka wuni dka jondu hura yinjoka wuni hurufatik. Wuna hukmbu yate yakwa du GodnaHamwinya gunika hwetand. Guna haraki saraki jondu hrae yambu tutand. 12 Du wit sk hraeyikafre wit sk hranjoka di lkeki. Lkekitaka di yikafre wit sk gembu taka. Takataka di haraki witskna sfi di yaki. Nandaka maki wuna hukmbu yate yakwa du wungi yatand. D dka du takwarhrae hura ye dka getfambu takatand. Haraki saraki joo yand du takwar hrae xrkta tkwayambu yakitand. Wungi d Jon wa.

    Jon d Jisasr gur husandaMak 1:9-11; Luk 3:21-22; Jon 1:31-34

    13 Wun nukwa Jisas Galilina hfa yatakataka d Jordan xrir d yi. Jon dr Godna ximbu gurhusandandte d yi. 14 Ye xakundka Jon hlk yata d wa, Mni nma du mni re. Wuni baka duwuni re. Mtaka mni wunika ya, wuni mnir gur husandawute? Mni wunir gur husandamt,wu skrktand. 15Wungiwandka d Jisaswa, Yinga. Mniwunir gur husandatamni. Wungihurumt God wandn maki hurutaani. Wungi wandka d wa, Yawundu. 16 Yawundu nae dJisasr gur husandandka d bari gumbu xale. Xalendka nyir tlamndka d x Godna Hamwinyanyamwe afwi maki dka gayandka. 17 Gayandka d Godna getfambu hundi angi wa, An wunanyan d. Dka wuni nmafwimbu mawuli ya. Dka wuna mawuli yikafre d ye.

    4Satan d Jisasna mawuli hurukwex d haraki smbut hurundteMak 1:12-13; Luk 4:1-13

    1 Jon Jisasr gur husandandka Godna Hamwinya Jisasr d hrae hura yi, du rehafi hafwar.Satan Jisasna mawuli hurukwexndte Godna Hamwinya dr wun hafwar d hrae hura yi. 2Hurayindka Jisas wun hafwambu reta hnoo hulingu sahamband. Dumi ytiyti (40) gan nukwa bakad re. Re hukmbu hnooka d hiya. 3Hiyandka Satan yae d dr wa, Mni angi mni wa, WuniGodna nyan wuni. Wungi wata nmbuli wun jooka wunir wakwetamni. Mni wamt an sflakrekwa motu waleka bret xakund. Wungi wamt bret xakundt wuni mnika xklakitawuni.4 Wungi wandka d wa, Yingafwe. Wun jooka Godna nyingambu angi d wa: Du takwa hnookamale sarkta di jmba yamba rekndi, yingafwe. Di Godna hundi xkndat, deka mawuli jmbatndt, di jmba retandi. Wun hundi xkta motu bret xakundte wuni yamba wakwuni.

    5 Jisas wun hundi wandka Satan d dr hrae hura yi Jerusalemr. Hura wara d dr tempelnahanjimbu taka. 6 Takataka d dr wa, Mni angi mni wa, Wuni Godna nyan wuni. Wungiwata mni m wurfka naande yi. Wun jooka Godna nyingambu angi d wa: God dka enselrwandt di mnika jmba hatitandi. Hatindat mni deka tambambu reta mna man motumbu yambaxatukwekmni. Mni wun hundi xkta wurfka naande ye jmba remt, atfk du takwa xtaxklakitandi. Mni Godna nyan mni. 7Wungi wandka d Jisas wa, Yingafwe. Wun jooka Godnanyingambu angi dwa: God dmnaNmaDud. Dr yamba hurukwexkmni. Wunhundi xktawuni wurfka naande yamba yikwuni.

    8 Jisas wun hundi wandka Satan dr d hrae hura wari nmafwi nmbur. Hura wara d anhfambu rekwa atfk getfa, wun getfambu rekwa atfk yikafre jondu akwi d Jisasr wakwe.9Wakwetaka d wa, Mni hwati se wunika wand dae wuna ximbu harkmt wuni atfk getfa,wumbu rekwa jondu akwi mnika hwetawuni. 10Wungi wandka d wa, Mni, Satan, mni slka.Godna nyingambu angi d wa: Mna nma du d God male d. Mni dka wand dae dr watamni.Dka ximbumale harktamni. Wun hundi xkta wunimnika wand yamba dakwuni. 11Wungiwandka d Satan dr yatakataka yi. Yindka di ensel gaye Jisasr yikafre huru.

    Jisas Galilimbu d tale jmba ya12 Romna nma du d gur husandakwa du Jon hrae d dr snd gembu taka. Takandka

    hwandka wun jooka Jisas hundi xktaka d Galilina hfar yi. 13Ye dka getfa Nasaret yatakataka

  • Matyu 4:14 8 Matyu 5:6d Kaperneamr yi. Wun getfa Galilina tukweseke tufwambu d t. Wun getfa Sebulun brNaptalina hafwambu d t. 14 Jisas wun getfar ye Godna hundi wandka hanja reta Godna profetdka xi Aisaia dka hundi mwi hundi d ya. Aisaia hanja an hundi Godna nyingambu d hayi:15 Sebulunna hafwa Naptalina hafwa akwi br nmangur yikwa yambumbu br t.Jordan xri ang sakumbu br t.Galilina hfambu sflak nak tfambu yand du takwa di re.16Halkingambu re di x, nmafwi ya hanyindka.Hiyangambana hfambu rekwa du takwa di x, xitlakndka nukwa hanyindka.

    17 Jisas wun hafwar ye xaakwa d tale Godna hundi wa. Wata d wa, God nma du reta gunikahatitendka nukwa and yae. Yatendkaka sarkta guni guna haraki saraki mawuli m yataka.Wungi d wa.

    Jisas d wa, du ytiyti d wali yindateMak 1:16-20; Luk 5:2-11; Jon 1:35-42

    18 Jisas Galilina tukweseke tufwambu yita d x Saimon, dka nak xi Pita, dka bandi Andruwali brka jmba yambka. Br atfk nukwa yambn maki wun tukwesekembu br mara yaki,xri hamwika. 19 Xtaka d brka wa, Bni m ya wuni wali. Yambt wuni bnir nak jmbakawakwetawuni. Wakwewut bni xri hamwi hurumbn maki du takwar hratambni. Hrambt diwuna hundi xktandi. 20Wungi wandka bari mara yatakataka raama br d wali yi. 21Yalefu ye dx Sebedina nyan ytkr, Jemswali dka bandi Jonwali. Brka yafa Sebediwali di gunjambmbu retamara yarafuta rendaka d Jisas brka wa, d wali yimbte. 22Wandka br brka yafa gunjambmburendka yatakataka br Jisas wali yi.

    Jisas Godna hundi wata d sflak du takwar d hurhalk23 Jisas yitaka yatakata d Galilimbu tkwa atfk getfar yi. Ye xaakwa d Godna hundi bulndaka

    gembu reta du takwar d wakwe, Godna jmbaka. Atfk du takwar d hundi wa, God nma du retadka du takwaka jmba hatitendkaka. Bar hiyaakwa du takwa, sfimali haraki yand du takwarakwi d hurhalk. 24Wungi yandka di Siriana atfk hfambu Jisaska hundi wa saafa yi. Wa saafayindaka di wun hundi xkta sflak du takwar dka hura yi. Bar hiyaakwa du takwa nyangwal,sfimali haraki yand du takwa nyangwal, haraki hamwinya hura tnd du takwa nyangwal, sayikhiyaakwa du takwa nyangwal, matamba lkmband du takwa nyangwal, wun du takwa nyangwalrdi hura yi, Jisaska. Hura yindaka d dir hurhalk. 25 Hurhalkndka sflak sflak du takwadi d wali yi. Galilimbu yand du takwa, Dekapolismbu yand du takwa, Jerusalemmbu yand dutakwa, Judiambu yand du takwa, Jordan xri ang sakumbu yand du takwa, wungi di d wali yi.

    5Jisas nmbur wara d dka dur hundi waLuk 6:20-23

    1 Sflak du takwa yandaka Jisas xtaka d nmbu nakr wari. Wara rendka dka du di dka ya.2Yandaka d dika Godna jmbaka d wakwe. Wakweta d angi wa.

    3 Du takwa nawulak deka hambukka sarkhafi yata Godna hambukka sarkta di dka jmbaya. Wunde du takwa Godna hmmbu rendaka d nma du reta dika d jmba hati. Hatindt yikafremawuli yatandi.

    4 Du takwa nawulak di gra. Wunde du takwana mawulir God yikafre hurutand. Hurundt,yikafre mawuli yatandi.

    5 Du takwa nawulak deka ximbu harkhafi yata nak du takwar haraki hundi wahafi yata jmbadi re. Wunde du takwar God yikafre hurundt, di an hfambu nma du takwa retandi. Reta yikafremawuli yatandi.

    6 Du takwa nawulak Godka sarkta yikafre mawuli yata yikafre jondu male yanjoka di n-mafwimbu mawuli ya. Hnooka hiyaakwa du hnoo sanjoka nmafwimbu mawuli yandaka maki,di yikafre jondumale yanjoka di nmafwimbumawuli ya. Wunde du takwar God jmba yandt dekamawuli jmba tndt di jmba male retandi. Reta yikafre mawuli yatandi.

  • Matyu 5:7 9 Matyu 5:207 Du takwa nawulak di nawulak du takwaka sarfa nae di dir yikafre huru. Wunde du takwaka

    God sarfa nae yikafre hurutand. Yikafre hurundt yikafre mawuli yatandi.8 Du takwa nawulak deka mawulimbu yikafre mawuli male d t. Wunde du takwa Godr xta di

    d wali jmba retandi. Reta sarkta yikafre mawuli yatandi.9 Du takwa nawulak nawulak du takwa waru warendaka di nyndkmbu di t. Tndaka di

    warehambandi. Wun nyndkmbu tkwa du takwaka God watand, Di wuna nyangwal di. Wungiwandt sarkta wun nyndkmbu tkwa du takwa yikafre mawuli yatandi.

    10 Du takwa nawulak Godna jmba yandaka nawulak du takwa hlk yata dir di haraki huru.Haraki hurundaka di Godna jmba yakwa du takwa Godna hmmbu rendaka God nma du reta dikad jmba hati. Hatindt yikafre mawuli yatandi.

    11 M xk. Guni wunika yangut, du nawulak wunika hlk yata gunir haraki hundi wataharaki saraki smbut gunir huruta gunika ynataka hundi wandat, guni yikafre mawuli yatanguni.12Hanja di sflak profetr wungi di haraki huru. Dir wungi haraki hurundanka sarkta di gunirwungi haraki hurundat, guni yikafre mawuli yatanguni. Hukmbu God gunir nmafwimbu yikafrehurundt, guni d wali jmba male retanguni. Jmba retengukaka sarkta guni yikafre mawuli yatamawuli sawuli yata wungi re wungi re retanguni. Wungi d Jisas wa.

    Jisaska jmba sarkkwa du takwa di hunyi maki di, hama ya maki di13 Wun hundi wataka d Jisas angi wa: An sataku hundi m xk. Takwa di hunyi taka, hnoo

    rsk yandte. Hunyi rsk yahafi yandt, yingi maki yandat, rsk wambula yatand? Yingafwe.Rsk wambula yamba yaknd. Rsk yahafi yandt, hnoombu yamba takakndi. Di wun hunyibaka yakitaka di manmbu xaklakitandi. Nmbuli wun hundika m sark. Guni, wuna du, gunihnoombu takandaka hunyi maki guni. Guni nawulak du takwar yikafre hurungut, di haraki sarakijoo wambula yamba hurukndi. Guni nawulak du takwar yikafre huruhafi yangut, rsk yahafiyakwa hunyi baka yakitaka manmbu xaklakindakangala, God gunir yakitand.

    14 Guni, wuna du, guni yankwa hama ya maki guni re. Renguka nawulak du takwa gunir dix. Guni nmbumbu tkwa getfa maki guni re. Renguka nawulak du takwa gunir di jmba x,nmbumbu tkwa getfar jmba xndaka maki.

    15 An sataku hundi m xk. Du hama ya xrka hura yae aki ekombu di samtaka, o yingafwe?Yingafwe. Di jamb takumbu di taka. Takandaka wumbu rekwa atfk du takwa di jmba x.16 Nmbuli wun hundika m sark. Guni wun hama ya maki guni re. Guni Godka yikafre jmbayatanguni. Wun jmba fakuknguni. Du takwana makambu yatanguni. Yangut di jmba xtandi.Xta anwarmbu rekwa du guna yafa Godna ximbu harktandi.

    God wandka Moses wandn hambuk hundika d Jisas hundi wa17 Guni angi waknguni, Moses wandn hambuk hundika hu hwenjoka Jisas d ya. Hanja rend

    Godna profet deka hundika hu hwenjoka Jisas d ya. Wungi waknguni. Moses wandn hambukhundi atfk Godna profetna hundi atfk akwi jmba xkta wandan maki yanjoka wuni ya. Guniwunhundika jmba xklakingutewuni ya. 18Anhundimxk. Nyir hfa hnyiwata tndt,Moseswandn atfk hambuk hundi resketand. Rendt guni wun hundi xkta wandkamaki yatanguni.Hukmbu nyir hfa hnyitand. Hnyindt, Moses wandn hambuk hundi akwi hnyitand. Mwihundi wuni gunir we. 19 Du nawulak Moses wandn hambuk hundi nakka angi wandat, Wunhambuk hundi wun yikama hundi male. Nani wun hundi yatakambet, wu yikafre d. Wungi wandat,God nma du reta dika watand, Di baka du di. Di wuna tambambu baka di re. Deka ximbu yambaharkkwuni. Wungi wandt, di nawulak du wun hambuk hundi xkta wakwa maki yata angiwandat, Wunhambuk hundi atfk jmba xktame. Nak hundi yamba yatakakme. Wungiwandat,God nma du reta dika watand, Di nma du di. Di wuna tambambu jmba di re. Deka ximbuharktawuni. Wungi watand. 20 Guni Moses wandn hambuk hundika jmba xklakingute,wuni gunir we. Xklelakikwa du, Farisi akwi, di Moses wandn hambuk hundi atfk jmbaxkta wakwa maki yanjoka di hambuk jmba ya. Yandaka nawulak du dir xta di wa, Di yikafresmbut hurukwa du di re. Wungi wandaka God deka mawuli xklakita d dika wa, Wu yingafwe.Wungi wandka gunir wuni we. Guni yikafre mawuli yata yikafre joo yatanguni. Yangut guna

  • Matyu 5:21 10 Matyu 5:34yikafre smbut Farisina smbut xklelakikwa duna smbutr akwi sarkngwandndt, guni Godnahmmbu retanguni. Guna yikafre smbut deka smbutr sarkngwandhafi yandt, guni Godnahmmbu yamba reknguni. Wungi d Jisas wa.

    Du xiyana smbutLuk 12:58-59

    21Wun hundi wataka d dir angi wa: Hanja rend du an hundi wandaka guni wund xkngu.Angi di wa, Guni du takwar xiyaknguni. Guni dir xiyangut, di gunir kot xkkwa nma dukahura yindat, d wun haraki saraki jooka gunir hasa hwetand. 22 Wungi wandaka nmbuli wuninak hundi gunir we. M xk. Du nawulak nak dur rkambambu wandat, God wun haraki sarakijooka dir hasa hwetand. Du nawulak nak dur haraki hundi wata angi wandat, Mni xklakihafidu mni. Wungi wandat, God kot xkkwa nma du reta wun haraki saraki jooka wungi wakwa durhambukmbu hasa hwetand. Du nawulak nak dur hambukmbu haraki hundi wata angi wandat,Mni wangt du mni. Wungi wandat, God wandt wungi wakwa du ya yankwa hafwar yitandi.23-24 Wun jooka sarkta guni nak nak angi hurutanguni. Guni Godka joo hwenjoka yata, dka joohwendaka jamb tkwambu tta, nak du takwar hurungun haraki saraki jooka sarkngut, tale guniGodka hwetenguka joo jamb tkwa sakumbu takataka, wun du takwaka bari yitanguni. Ye gunidi wali hundi bulta guni di wali natafa mawuli hrae jmba retanguni. Re hukmbu wambula yaetakangun joo Godka hwetanguni.

    25 Du nawulak gunir kotka harindat, guni di wali yambumbu yita di wali hundi bulta di walihundi gitanguni. Guni natafa mawuli hratanguni. Guni di wali wun hundi gihafi yangut, wafewanadi gunir kot xkkwanmadukahura yindat, dwandt di gunir snd gembu takatandi? Takandatguni snd gembu hwatanguni. 26 Kot xkkwa nma du wandn atfk ywa gunir haraki hundiwand duka hwengut, wun nukwa male snd ge yatakataka gwande jmba yitanguni. Mwi hundiwuni gunir we.

    Nak duna takwa wali haraki saraki smbutka d wa27 Hanja rend du an hundi wandaka guni wund xkngu. Angi di wa, Guni nak duna takwa

    wali haraki saraki smbut yamba huruknguni. 28 Wungi wandaka nmbuli wuni gunir angi we.Du nak nak duna takwar xta lr hranjoka mawuli ramndt, dka mawulimbu l wali d hwa.Mawuli ramndka dka mawuli haraki d t. D wungi lr xta lr hranjoka mawuli ramndkad haraki saraki smbut huru. 29 Guni guna yika tamba sakumbu tkwa dama nak duna takwarxta, l wali haraki saraki smbut hurunjoka sarkta mawuli ramndt, wun dama m hrae yaki.Guna natafa dama male tndt, wun haraki saraki smbut huruhafi yata hukmbu Godna getfaryingut, wu yikafre d. Guna dama ytk tndt guni wun haraki saraki smbut hurungut Godwandt,guni haraki hafwar yingut, wu haraki d. 30 Guna yika tamba haraki saraki smbut hurundt, guniwun tamba m xatka yaki. Guna natafa tamba male tndt wun haraki saraki smbut huruhafi yatahukmbu Godna getfar yingut, wu yikafre d. Guna tamba ytk tndt guni wun haraki sarakismbut hurutaka hukmbu guni haraki hafwar yingut, wu haraki d.

    Du deka takwar yatakandaka yindakaka d wa31 Hanja rend du an hundi akwi wandaka guni wund xkngu. Angi di wa, Du nak dka takwa

    dr yatakataka yilte mawuli yata, d wun jooka nyinga hayitand. Hayitaka lka hwendt, lwun nyinga hura yital. 32Wungi wandaka nmbuli wuni gunir angi we. Takwa hsi nak du waliharaki saraki smbut huruhafi yalt, lka du l dr yatakataka yilte wandt, wu haraki d. L dryatakataka yilte wandt, l ye nak du wali relt l wun du wali haraki saraki smbut br huru. Talereln du haraki saraki smbut hurundka br akwi haraki saraki smbut br huru. Wungi d Jisasdir wa.

    Ynataka jooka wata Godna xi wali wandamboka d wa33 Wun hundi wataka d Jisas angi wa: Hanja rend du an hundi akwi wandaka guni wund

    xkngu. Angi di wa, Guni jmba nak yanjoka yawundu nae hundi giya, guni wun jmba yatanguni.Wun jmba yamba yatakaknguni. 34 Wungi wandaka nmbuli wuni gunir angi we. Guni hundi

  • Matyu 5:35 11 Matyu 6:2-3yamba giknguni. Guni Godna getfana ximbu hundi giknguni, wun God rendka hafwa d. 35 Godhfambu dka man xakindka hfana ximbu akwi hundi giknguni. Jerusalem nana nma Du Godnahafwa d, Guni Jerusalemna ximbu akwi hundi giknguni. 36 Guni gli nmb wama yandte wamanmb gli yandte yanjoka hurufatikta, guni guna makambu akwi hundi giknguni. 37 Di gunirjmbakawakwexkndat, guni yawundu nae guni angi watanguni, Xx, wun jmba yatame. Wungiyanjoka hlk yata guni angi watanguni, Yingafwe. Wun jmba yamba yakme. Wungi watanguni.Nak hundi waknguni. Guna hundi ginjoka nawulak jonduna ximbu waknguni. Guna hundi ginjokanawulak jonduna ximbu wata guni Satanna hundi xkta wakwa maki yatanguni.

    Haraki saraki joo hasa hwehafi yatendakaka d Jisas hundi wa38 Hanja rend du an hundi wandaka guni wund xkngu. Angi di wa, Du ytk wareta du

    nak duna dama yafnekndt, d hasa dka dama yafnektand. Du ytk wareta du nak dunanmbi nak tangurundt, d hasa dka nmbi nak tangurutand. 39 Wungi wandaka nmbuli wunigunir angi we. Du nawulak gunir haraki saraki smbut hurundat, guni dir haraki smbut hasayambahweknguni. Du nawulak gunir guna yika tamba saku hufwimbu xiyandat, guni hasa xiyahafiyata waleka baka ttanguni, di guna aki tamba saku hufwimbu xiyandate. 40 Du nawulak gunirkot xkkwa nma duka harindat, d di guna sanda wur hrandate yawundu nandt, guni gunasmnyi nukwa wur akwi dika hwetanguni. 41 Du nawulak guni di wali yita deka jondu nawulakyambumbuhura yingutewandat, guni diwali yita deka jondu tambngwayambumbuhura yitanguni.42Du nawulak gunir jooka wakwexkndat, guni wun joo dika hwetanguni. Du nawulak guna jookamawuli yata gunika wun joo hukmbu hasa hwenjoka wandat, guni wun joo dika hwetanguni.

    Mamaka nmafwimbu mawuli yandate d Jisas hundi wa43 Hanja rend du an hundi wandaka guni wund xkngu. Angi di wa, Guni guna nymayikaka

    nmafwimbu mawuli yata guna mamaka hlk yatanguni. 44Wungi wandaka nmbuli wuni gunirangi we. Guni guna mamaka nmafwimbu mawuli yatanguni. Du nawulak gunir haraki sarakismbut hurundat, guni Godrwakwexktanguni, d dir yikafre hurundte. 45Guniwungi yata gunianwarmbu rekwa du guna yafa God wali natafa mawuli hratanguni. Hraata guni dka nyangwalretanguni. God natafa jmba d ya, atfk du takwaka. God wandka d nukwa x. God wandka dwali giya. Nukwa xndka wali giyandka hnoo jmba d xale, yikafre smbut hurukwa du takwanahfambu akwi, haraki saraki smbut hurukwa du takwana hfambu akwi. 46 Guni gunika mawuliyakwa du takwaka male guni nmafwimbu mawuli yangut, God gunir mta joo hasa hwetand?Romna ywa hraakwa du akwi di dika mawuli yakwa du takwaka male di mawuli ye. Guni atfkdu takwaka nmafwimbu mawuli yatanguni. 47 Godna hundi xkhafi yakwa du takwa di deka dutakwaka male yikafre mawuli yata di wali di hundi bul. Guni di hurundaka maki, guna du takwakamale yikafre mawuli yata, di wali hundi bulta guni jmba yamba reknguni. Atfk du takwakayikafre mawuli yata, di wali hundi bultanguni. 48Anwarmbu rekwa du guna yafa d yikafre smbutmale hurukwa du d re. Guni d rendka maki yikafre smbut male hurukwa du retanguni. Wungid Jisas wa, dka dur.

    6Du takwar yikafre hurundate d Jisas hundi wa

    1 Jisas hundi nawulak akwi d angi wa: Guni Godka yikafre jmba yata dka male sarktanguni.Guni Godka yikafre jmba yanguka nawulak du takwa di xtaka guna ximbu harkndatemawuli yatadeka makambu wun jmba yata, guni gunika guni sark. Wungi sarkta deka makambu yangut,anwarmbu rekwa du guna yafa hukmbu guna ximbu yamba harkknd.

    2-3 Yna yakwa du nawulak deka ximbu harkta di Godna hundi bulndaka ger wulaaye ttayambumbu akwi tta di jambangwe du takwaka jondu hwe. Sflak du takwa xta wun yna yakwaduna ximbu harkndate, di yna yakwa du jambangwe du takwaka jondu di hwe. Wungi hwendakasflak du takwa xta wun yna yakwa duna ximbu di hark. Sflak du takwa deka ximbu nmbuliharkndaka hukmbu God wun yna yakwa duna ximbu yamba harkknd. Mwi hundi wunigunir we. Guni yna yakwa du hwendaka maki hweknguni. Guni jambangwe du takwaka jondu

  • Matyu 6:4 12 Matyu 6:18

    hwenjoka yita nak du takwar wun jooka waknguni. Naklak hwetanguni. Wungi hwengut nak dutakwa wun jooka xhafi yandat guni wali rekwa du takwa akwi wun jooka yamba xkndi. 4 Guniwungi naklak hwengut, anwarmbu rekwa du guna yafa xtand. Xtaka hukmbu d hwengunyikafre jondu gunika hasa hwetand.

    God wali hundi bulndakaka d Jisas waLuk 11:2-4

    5 Yna yakwa du Godka wanjoka, di Godna hundi bulndaka ger wulaaye tta yambumbu akwitta di Godka wa. Sflak du takwa dir xta deka xi harkndate di wumbu tta Godka wa. Wungiwandaka sflak du takwa deka xi di hark. Yna yakwa du wun du takwa yikafre joo di hasa wundhranda. Hukmbu God yandan yikafre joo hasa yamba hweknd. Mwi hundi wuni gunir we.Guni yna yakwa du Godka wandaka maki waknguni. 6 Guni God wali hundi bulnjoka guni naknak guna ger wulaaye ge yambu tfitaka hafu reta d wali hundi bultanguni. Bulngut guna yafaGod guni wungi reta bulngut, xta guna hundi xktand. Dr xhambanguni. D guna hundixkta hukmbu d wangun yikafre joo hasa hwetand.

    7 Godka xklakihafi yakwa du takwa di wa, Nani sflak hundi bulta nana nak nak godkawambet, di xktandi. Wungi wata sflak hundi di baka bulta wa. Guni sflak hundibulndakangala bulknguni, God wali. 8Guni dr wakwexkhafi yangun nukwa guna yafa God buxklakind, wangun jooka. Xklakindnka sarkta guni d wali hundi bulta guni sflak hundibulknguni. 9Guni dr angi watanguni:Nana yafa, mni mna getfambu mni re.Nani mna ximbu harknjoka nani mawuli ye.10Mni nma du reta atfk du takwaka jmba hatimte nani mawuli ye.Mna getfambu rekwa du mna hundi jmba xkndaka maki, nani an hfambu rekwa du takwa

    akwi mna hundi jmba xknjoka nani mawuli ye.11An nukwa nanika hnoo hwemte me we.12Du takwa nanir haraki hurundaka nani wun jonduka wambula sarkhambame.Sarkhafi yambet, mni hurumben haraki smbut yakwanyimni wun jondukawambula sarkhafi

    yamte mawuli me ye.13Mni nanika hurukwex takamt, yaknd. Nanir haraki hurukwa joo, m hreki.[Mni nani atfk du takwaka jmba hatita hambuk ye nma du resketamni wungi re wungi re.]

    Wungi nani mnika we.14 Guni wun hundika m sark. Guni nawulak du takwa gunir yandan haraki saraki jooka

    sarkhafi yangut, anwarmbu rekwa du guna yafa God yangun haraki jondu yakwanyi wun jondukawambula yamba sarkknd. 15 Guni nak du takwa gunir yandan haraki saraki jonduka sarktadir hasa hwenangut, guna yafa God yangun haraki saraki jonduka sarkta wun haraki saraki jonduyakwanyihafi yata gunir hasa hwetand. Wungi d Jisas wa.

    Hnooka yakrka d Jisas hundi wa16 Wun hundi wataka d dir wambula wa: Yna yakwa du God wali hundi bulnjoka di nak

    nukwa nak nukwa hnooka yakr. Yakrta nak du takwa hnooka yakrndanka xklakindate dideka saawimbu wama hfa ya. Yandaka deka saawi wama male d xaku. Xakundka nawulak dutakwa xta di wa, Wun du Godka sarkta di hnooka hiyae. Wu yikafre smbut hurukwa du di.Wungi wata deka ximbu di hark. Yna yakwa du wun du takwa yikafre joo di hasa wund hranda.Hukmbu God yandan yikafre joo hasa yamba hweknd. Mwi hundi wuni gunir we. 17 Gunidi yandakangala yaknguni. Guni God wali hundi bulnjoka mawuli yata, hnooka yakrta gunasaawi yakwanyitanguni. Ye gwaar hulingu blektaka nmb sfrtanguni, atfk nukwa yangukamaki. 18 Guni wungi yangut, nawulak du takwa gunir xta yamba xklakikndi, guni God walihundi bulnjoka mawuli yata hnooka yakrngunka. Di wun jooka xklakihafi yandate guni gunasaawi yakwanyitanguni. Wungi yangut, guna yafa God male wun jooka xklakitand. Dr nanixhambame. Guni hnooka yakrta d wali hundi bulta hafu rengut, d xta hukmbu yangunyikafre joo gunir hasa hwetand.

  • Matyu 6:19-21 13 Matyu 6:33Godna getfambu jmba retendakaka d Jisas hundi waLuk 11:34-36

    19-21 Guni atfk nukwa sflak jondu hranjoka guni sark wark. Sarkta wun jonduka maleguni mawuli ye. M xk. Guni wungi yata guni an hfana sflak jondu hranjoka sarkknguni.An hfana jondu nma joo yingafwe. Bwiyaak wun jondur di hrk. Sufu wun jondur d we. Slhraakwa du nak duna ge hrka wulaaye wun jondu di sl hra. Wun jondu rehafi yatendkakasarkta guni Godna getfambu jmba retengukaka sarktanguni. Sarkta guni yikafre smbutmale hurutanguni. Godna getfambu reta hurutenguka jondu wu nmafwi joo d. Wun jondu anhfana jondu maki yingafwe. Godna getfambu reta hurutenguka jondu wungi retand. Bwiyaakwun jondur yamba hrkkndi. Sufu yamba weknd. Sl hraakwa du yamba hrakndi. Anhfambu jondu hraakwa du takwa di an hfana jonduka male di nmafwimbu mawuli ye. Godnagetfambu renjoka sarkkwa du takwa di d wali jmba renjoka di nmafwimbu mawuli ye.

    Yikafre jonduka xtendakaka d Jisas hundi wa22 Guna dama guna sfina ya maki d. Guni yikafre jonduka male xngut, guna dama lar-

    tand. Larndt, guna sfi akwi lartand. 23 Guni haraki saraki jonduka male xngut, guna sfihalkingambu retand. Guna sfina ya halkingambu rekwa jonduka male xndt, guna sfi ganhunyitand.

    Natafa nma duna jmba male yatendakaka d wa24 Du nak nma du ytkka jmba yanjoka d hurufatik. Wungi jmba yandt, d nak nma

    duka yikafre mawuli yata nakka hlk yatand. Guni wun du maki guni re. Guni nma du Godkajmba yata dka male sarkta guni dka yikafre mawuli yatanguni. Yata guni ywa hranjokasarkknguni. Guni ywa hranjoka male sarkta guni nma du Godka hlk yatanguni. Wungid Jisas wa.

    Baka jooka sarkndakaka d Jisas hundi waLuk 12:22-31

    25Wun hundi wataka d Jisas dir wambula wa: Natafa nma duna jmba yatengukaka sarktawuni gunir we. Guni roota hnoo, hulingu, nukwa wurka akwi sark warkknguni. Hnoo,hulingu, nukwa wur wu baka joo di. Nma joo yingafwe. Guni wun jooka sark warkknguni.God wandka guni re. God guna sfi guna mawuli guna hamwinya xndka guni re. Wu nma jood. 26 Guni afwir m x. Di hnoo sehafindi. Di hnoo hraata handi gembu takahafindi. Yandakaanwarmbu rekwa du guna yafa d dika hnoo hwe. Afwi wu yikama joo di. Guni du takwa guninmafwi joo guni. God wungi afwika hnoo hwendt xta guni xklakitanguni. Gunika akwi hnoohwetand. 27M xk. Guna du nak sflak hki hwari renjoka sark warkta, d wata sflak hkihwari renjoka hambuk yatand, o yingafwe? Wu yingafwe. D hafu wata sflak hki hwari renjokaakwi hurufatiktand.

    28Mtaka guni nukwawurka guni sarkwark? Wungi sarkknguni. Gunimawekam sark.Naniwunmawe sehambame. Di baka di xale. Di jmba yahambandi. Di nukwawurhundafanhafindi.Hundafanhafi yandaka God d dika jmba hati. 29 Dika d yikafre waka d hwe. Hanja xrnjuwimama nma du nak dka xi Solomon yikafre nukwa wur d sanda. Sandata wun mawe makisandandaka yikafre joo sandahamband. Mawe sandandaka yikafre joo Solomon sandandn yikafrejoor d sarkngwand. 30 God wun maweka d jmba hati. Wun mawe nawulak male ttandi.Nmbuli te sri rka yatandi. Rka yandat du takwa wun mawe fla yambu tutandi. Wun mawewun yikama joo di. Guni du takwa guni nmafwi joo guni. Guni Godka jmba sarkhambanguni.Sarkhafi yata roota guni wa, Nanika jmba hatitand, o yingafwe? Wungi wanguka nmbuli wunigunir we. God mawe wungi sandandt xta guni xklakitanguni. Gunika nukwa wur hwetand.31 Wungi xklakita guni roohafi yata angi waknguni, Mta joo satame? Mta hulingu satame?Mta nukwa wur sandatame? 32 Guni wun joo hranjoka hurufatiknguka anwarmbu rekwa duguna yafa xklakindka wungi yamba waknguni. Godna hundi xkhafi yakwa du takwa di wunjooka di sark wark. Guni di sarkndaka maki sarkknguni. 33 Sarkhafi yata guni Godnahmmbu reta dka hundi jmba xkta wandka maki yata dka jmba yanjoka nmafwimbu

  • Matyu 6:34 14 Matyu 7:13-14

    mawuli yatanguni. Wungi yangut, d gunika wun jondu hwetand. 34Hwetendkaka sarkta gunisrina jonduka sarkknguni. Srina jonduka sark warkknguni. Nmbulina jonduka malesarktanguni. Wungi d Jisas dir wa.

    7Dir haraki hundi wandamboka d Jisas hundi waLuk 6:41-42

    1 Wun hundi wataka d Jisas wambula wa: Nak du takwa yandan jooka sarkta guni bari angiwaknguni, Wun du takwa wu haraki saraki smbut hurukwa du takwa di. Wungi waknguni.Guni wungi hundi wangut, God hurungun smbut xta gunir watand, Guni haraki saraki smbuthurukwa du takwa guni. 2Wungi watendkaka sarkta, guni dika bari angi waknguni, Wu harakisaraki mawuli xkkwa du takwa di. Wungi waknguni. God nak du takwaka wangun hundi xka,gunir hasa watand. 3 Nak du takwa yandan haraki joo, wu damambu hwakwa mikulanyi makid. Yangun haraki joo wu damambu hwakwa nmafwi bangi maki d. Mtaka guni nak du takwanadamambu hwakwa mikulanyi xe guni guna damambu hwakwa nmafwi bangi xhambanguni? Guniwungi xe guni nak du takwa yandan yikama haraki jooka wata guni yangun nma haraki jookasarkhambanguni. 4 Guni nmafwi haraki saraki smbut hurutaka mtaka guni yikama harakismbut hurund du takwaka guni angi wa? Guni haraki saraki joo guni huru. Guni jmba rengutewuni gunir yikafre hurutawuni. 5Wungi waknguni. Guni wungi wata guni yna yakwa du takwaguni re. Tale guni nmafwi haraki hurungun jooka yatakatanguni. Yatakataka guni yikama harakijoo yand du takwar yikafre hali hurungu.

    6 Guni Godna hundika hlk yakwa du takwar Godna hundi waknguni. Guni dir Godna hundiwangut, di dur tikwa wasa du takwar haraki hurundaka maki gunir haraki hurutandi. Du takwanawulak di Godna hundika hu hwe. Dir akwi Godna hundi waknguni. Du warndaka ywasbalika hwehafindi. Wungi hwendat, bali wangt reta wun ywasmbu baka xaklaki saklakitandi.Godna hundi wu yikafre hundi d. Guni warndaka ywas balika hwehafi yanguka maki, Godkahu hwekwa du takwar Godna hundi waknguni. Guni dir dka hundi wangut, wafewana di balixaklaki saklakindaka maki gunir haraki hurutandi?

    Godr wakwexkndate d Jisas hundi waLuk 11:9-13

    7 Guni Godr wakwexkngut, d gunika hwetand. An sataku hundi m xk. Guni hwakahwaka xtanguni. Guni gena yambumbu xiyangut, gena yambu nafwitand. 8 Du takwa Godrwakwexkndat, d dika hwetand. Du takwa hwaka hwaka xtandi. Du takwa gena yambumbuxiyandat, gena yambu nafwitand. Guni wun sataku hundi xktaka guni Godr wakwexktanguni.Wakwexkngut, d guna hundi xktand.

    9 An hundi akwi m xk. Guni yafa, guna nyangwal hnoo hwengute wandat, guni motuhwetanguni, o yingafwe? Yingafwe. Guni dika hnoo hwetanguni. 10 Di xri hamwi hwengutewandat, guni hambwe hrae hwetanguni, o yingi maki d? Wu yingafwe. Guni dika xri hamwihwetanguni. 11 Nmbuli wun hundika m sark. Guni haraki saraki mawuli xkkwa du reta guniguna nyangwalka yikafre joo guni hwe. Anwarmbu rekwa du guna yafa yikafre mawuli yakwa du retagunir sarkngwanda d nmafwi yikafre joo hwetand, dr wakwexknd du takwaka.

    12 Guni nak du takwa gunir yikafre hurundate mawuli yanguka maki, guni dir yikafrehurutanguni. Moses wandn hambuk hundi Godna profetna hundi akwi guni wungi yangute d wa.

    Yambu ytkka d Jisas hundi wa13-14 Haraki hafwar yikwa yambu wu nmafwi yambu d. Wun yambumbu nma ge ft d

    t. Du takwa wun nma ftmbu wulayinjoka we yamba hurukndi. Sflak du takwa wun nmaftmbu wulaaye di wun yambumbu ye di fakutandi. God wali yamba rekndi. Guni wun yambumbuyiknguni. Godna getfar yikwa yambu wu yikama yambu d. Wun yambumbu yikama ge ft dt. Nawulak du takwa male wun yikama ftmbu wulaaye wun yikama yambumbu di yi. Di God walijmba retandi, wungi re wungi re. Guni wun yikama yambumbu yitanguni. Wungi d Jisas wa.

  • Matyu 7:15 15 Matyu 8:4

    Mi dka skka d wa(15) Hur 20:29, 2 Pi 2:1 (16) Jem 3:12 (19) Jon 15:6 (21) Luk 6:46, Jem 1:22, 25 (23) 2 Ti 2:19

    15 Wun hundi wataka d angi wa: Guni xklaki natanguni. Du nawulak gunika yae ynayata angi watandi, Nani Godna ximbu nani hundi we. Wungi wata nak hundi wata guna mawuliharaki hurundat, nawulak du takwa wangt reta dika watandi, Wunde yikafre smbut hurukwadu di. Sipsip bali jmba rekwa maki di jmba re. Deka hundi xktame. Wungi wata dixklakihambandi. Haraki wasa haraki mawuli yandaka maki di yna yakwa du haraki saraki mawulidi xk. Xkndaka wungi xklakihambandi. 16 Guni deka jmbar jmba xtanguni. Xtaka dekamawulika xklakitanguni. Hfambu tkwa jooka m sark. Rami yoombu wana sk xakhafind.Hamungwa mimbu mamu sk xakhafind. 17 Yikafre mimbu yikafre sk d xak. Haraki mimbuharaki sk d xak. 18Yikafremimbu haraki sk xakhafind. Haraki mimbu yikafre sk xakhafind.19 Yikafre sk xakhafi yakwa mi xle di yambu tu. 20 Guni wun jooka sarkta mi skr xtaxklakitanguni. Nak mi yikafre mi d. Nak mi haraki mi d. Nmbuli wun duka m sark. Gunideka haraki smbutka xe xklakitanguni. Wun haraki saraki smbut huruta yna yakwa du di.

    21 Sflak du takwa yna yata di wunika watandi, Mni nana Nma Du mni. Wungi wataynataka hundi wata di anwarmbu rekwa du wuna yafa Godna hundi xkhambandi. Wun du takwadi Godna hmmbu yamba rekndi. Godna hundi xka wandn maki yakwa du takwa male di Godnahmmbu retandi. 22Wuni nmafwi kot xkkwa nma du retewuka nukwa sflak du takwa wunirangi watandi, Nana Nma Du, mna ximbu nani Godna hundi wa. Mna ximbu wambeka di harakihamwinya yaange yi. Mna ximbu wata nani sflak hanja xhafi yandan hambuk jmba nani ya.Nani mna du takwa me. 23Wungi wandat wuni dir watawuni: Wu yingafwe. Yna guni ye. Wunigunika xklakihambawuni. Guni wuni wali natafa mawuli hrahambanguni. Guni haraki sarakimawuli xkkwa du takwa. Guni slka! Wungi watawuni.

    Du ytk ge tombnka d Jisas sataku hundi waLuk 6:47-49

    24-25 An sataku hundi m xk. Xklelakikwa du nak dmotu takumbu ge to. Tondka hukmbunmafwimur hurundka nmafwi wali giyandka nmafwi hwe gwandndka wun ge jmba d hwa,motu takumbu tondn ge. Wun sataku hundikam sark. Wuna hundi xkta wawunmaki yatekwadu takwa di motu takumbu yikafre ge tond du maki di. 26-27 Jmba sarkhafi yand du nak d amhfambu ge to. Tondka hukmbu nmafwi mur hurundka nmafwi wali giyandka nmafwi hwegwandndka wun ge d xakri. Xakrindka hwe yae d wun ge yate hura yi. Wun hundikam sark.Wuna hundi baka xkta wawun maki yahafi yate du takwa, di am hfambu ge tond du maki di.Wungi Jisas d dir wa.

    28-29 Jisas wungi wandka sflak du takwa di dka hundikawarngn, d hambuk yata dir Godnahundi wandka. Warngna di wa, Owa. D Godna jmbaka d jmba xklaki. Xklakita d nanirwakwe. Hambuk hundika xklelakikwa du di nanir Godna jmbaka wungi wakwehambandi.Wungi wata dka hundi xkta warngna di sark wark.

    8Jisas walisufu hurund du nakr d hurhalkMak 1:40-44; Luk 5:12-14

    1 Jisas du takwar Godna hundika wakweta rendn nmbu yatakataka naande yindka di sflakdu takwa di dka hukmbu yi. 2 Yindaka d walisufu hurund du nak dka yae hwati se wanddaata d wa, Nma Du, wuni yikafre yawute mni mawuli ye hurumt, wuni yikafre yatawuni.3 Wungi wandka d dka tambambu huruta d wa, Wuni yikafre yamte wuni mawuli ye. Mniyikafre yatamni. Wungi wandka d wun walisufu htkndka d wun du yikafre ya. 4 Yandkad dr wa, M xk. Mnir yawun jooka nawulak du takwar yamba wakmni. Mni priskaye dka makambu tmt, d mna sfir xtand. Xndt, mni Moses hanja wandn maki Godkahamwi hwetamni. Hwemt, nak du takwa xta xklakitandi, walisufu htkndka mni yikafreyamnka. Wungi d Jisas dr wa.

  • Matyu 8:5-6 16 Matyu 8:22Jisas wandka d matamba lkmband du nak yikafre yaLuk 7:1-10

    5-6 Jisas Kaperneamr yindka d Romna xi warekwa duna nma du nak yae d dr wa, Nma Du,m xk. Wuna jmba yakwa duna matamba lkmbandka d nmafwi hangli hraata d gembumale d hwae. 7Wungi wandka d wa, Wuni yae dr hurhalktawuni. 8Wungi wandka dwa, NmaDu, wu yingafwe. Wuni baka duwuni. Mni nma dumni. Wungi retamni yewuna geryamba wulayikmni. Mni ambu reta baka wamt, d wuna du wambula yikafre yatand. 9Nak duwunika d nma du re. Rendka wuni wandn maki wuni ya. Wuni xi warekwa duna nma du wunire. Wuni du nakka, Mni sa yi, nawuka d yi. Nak duka, Mni m ya, nawuka d ya. Wuna jmbayakwa dur, Wun jmba m huru, nawuka d wun jmba ya. Mni yawuka maki yatamni. Mnibaka wamt, wuna du wambula yikafre yatand. Wungi d wa.

    10 Jisas wun hundi xkta d warngna d sark wark. Sarkta d dka hukmbu yand dutakwar wa, An du d wunika jmba male sark. Wuni wawut, du takwa yikafre yatendakaka dxklaki. Guni Israelna du takwa nawulak male guni wunika jmba sark. D Romna du rendkadka yikafre mawuli guni Israelna du takwa guna yikafre mawuli wund sarkngwandnd. Mwihundi wuni gunir we. 11 M xk. Israelna du takwa nawulak di Godna getfar wulayitandi. Dimale yingafwe. Atfk getfambu yand sflak du takwa akwi dka getfar wulayitandi. Sflaknukwa xalekwa sakumbu yae sflak nukwa nandikwa sakumbu yae di sflak du takwa dka getfarwulayitandi. Wulaaye di Godna hmmbu reta nanamandka Abraham, Aisak, Jekopwali, wungi retahnoo satandi. 12 Israelna sflak du takwa Godna getfar yamba wulayikndi. Wun du takwakaGod hu hwetand. Hweta wandt di haraki hafwar yitandi. Wun hafwambu halkinga male d t.Nukwa xhambwe. Wun hafwambu rekwa du takwa nma hangli hraata di nmafwimbu graatanmbi titandi. 13Wungi wataka d Romna xi warekwa duna nma dur wa, Mna ger wambulayitamni. Ye xaakwa wunika jmba sarkta wuna hundika Mwi hundi d namnka mni wamnjooka xtamni. Wungi d Jisaswa. Nmbulimalewandka dRomnaxiwarekwaduna jmba yakwadu d wambula yikafre ya.

    Sflak du takwar Jisas d hurhalk.Mak 1:29-34; Luk 38-41

    14 Jisas ye Pitana ger wulaaye d x Pitana nakma sfi ya xrkndka hiyaata hwalka. 15Xtakad lka tambambuhurundka bar d hnyi. Hnyindka yikafre ye raama l hnoo humbwe l Jisaskahwe.

    16Grambu galam di haraki hamwinya hura tnd sflak du takwa nyangwalr di hura ya, Jisaska.Hura yandaka d wandka di haraki hamwinya yaange yi. Bar hiyaakwa du takwa nyangwal, sfimaliharaki yand du takwa nyangwalr akwi di dka hura ya. Hura yandaka d dir hurhalkndka diatfk wambula yikafre ya. 17 Jisas wungi yandka d Godna profet Aisaia hanja wandn hundi mwihundi d ya. Dka hundi Godna nyingambu angi d wa:Nanika hiyambar yandka d nanir hurhalk. Nana haraki saraki jondu d hurhalk.Sfimali haraki yandka d hambuk yata wandka nani wambula yikafre ya.

    Wungi d Aisaia hayi.Jisas wali yitaka yatakanjoka mawuli yand duLuk 9:57-60

    18 Sflak du takwa hrangwanda tndaka Jisas xta d dka dur wa, Gunjambmbu waratukweseke ang sakur yitame. 19Wungi wandka d xklelakikwa du nak yae d dr wa, NmaDu, mni nanir Godna jmbaka mni wakwe. Wuni mni wali yitaka yatakanjoka wuni mawuli ye.Yitemka atfk hafwar wuni akwi yitawuni. 20 Wungi wandka d Jisas wa, Jmba m sark.Haraki wasa d hfambu tkwa wekwambu d hwae. Afwi deka wurmbu di hwae. Wuni Duna Nyanhwatewuka ge yingafwe. 21 Wungi wandka d dka du nak dr wa, Nma Du, mni yawundunamt tale wuni ye rewut wuna yafa hiyandt wuni dka fusa hrae rmtawuni. Rmtaka wunimni wali yitaka yatakatawuni. 22Wungi wandka d wa, Yinga. Nmbuli wuni wali m ya. Wuna

  • Matyu 8:23 17 Matyu 9:8

    hundi xkhafi yakwa du takwa di hiyand du takwa maki di re. Wunde du takwa deka hiyand dutakwar rmtandi.

    Jisas wandka d nma mur faknaMak 4:36-41; Luk 8:22-25

    23Wun hundi wataka Jisas gunjambmbu warndka di dka du akwi war. 24Wara yindaka Jisasxndi hwandka d nmamur yandka d gu raamawara gunjambmbu gwande d yasamangunjokahuru. 25Hwandka dka du ye di dr srken. Srkenta di wa, Nma Du, nani hiyatame. Mni sraama nanir yikafre huru. 26Wungi wandaka d dir wa, Mtaka guni roo? Roota wunika jmbasarkhambanguni. Wungi wataka d raama wandka mur faknandka d gu wambula jmba t.27Tndka di atfk warngna di wa, Owa. D wandka dmur gu dka hundi xkta wandnmakid ya. Wu yingi maki du d? Wungi wataka di Jisas wali jmba yi, gunjambmbu.

    Jisas wandka di haraki hamwinya yaange yiMak 5:1-17; Luk 8:26-37

    28 Jisas dka du wali gunjambmbu ye di tukweseke ang saku xaku. Gadarana hfambu dixaku. Xakundaka br du ytk du takwa hiyandaka rmndan hafwambu re br dr xnjokayi. Haraki hamwinya di wun du ytkr hura t. Hura tndaka br wangt yata nawulak durxiyanjoka hurumbkanak du takwawunyambumbuyihambandi. 29Br ye Jisasr xe br hambukmbuwakwexka brwa, Mni, Godna nyan, anirmta yatamni? Anir hangli hwetamni, o yingimakid? Kot xkkwa nma du retemka nukwa wayika xakuknd. Nmbuli anir hangli hwekmni.Wungi br dr wa.

    30 Wun hafwambu sflak bali di hnoo sata t. 31 Sandaka di wun du ytkr hura tndharaki hamwinya di Jisasr wa, Mni nanir hlekinjoka mawuli yata mni wamt nani wun balinamawulimbu wulayitame. 32Wungi wandaka d dir wa, Guni wumbre dur m yatakataka guniyaange yi. Wungi wandka di wumbre du ytkr yatakataka ye di wun balinamawulimbuwulaayet. Tndaka wun bali nmbumbu yaange naande ye gumbu xakre hulingu se di hiya. 33Hiyandaka dibalika hatikwa du yaange ye nma getfa xaakwa di wun jooka du takwar hundi wa. Wata di harakihamwinya hura tnd du ytkka akwi hundi wa. 34 Wungi wandaka xktaka di wun getfamburekwa du takwa yi, Jisasr xnjoka. Ye dr xe di wa, d deka hfa yatakataka yindte.

    9Jisas wandka d matamba lkmband du yikafre yaMak 2:3-12; Luk 5:18-26

    1 Jisas gunjamb nakmbu wara d tukweseke ang sakur ye d dka getfa xaku. 2 Xakundkadi matamba lkmband du nakr dka yate hura yi. D jambmbu hwandka di dka yatehura yi. Yindaka Jisas d xklaki. Di deka mawulimbu di wa, Jisas hambuk yata nana durhurhalktand. Wungi wandaka Jisas xklakita d matamba lkmband dur wa, Wuna du,mna mawuli jmba ttand. Hurumn haraki saraki joo wund hrekiwu. 3 Wungi wandka dixklelakikwa du di hafu bulta di wa, God hafu d du hurundan haraki saraki joo yakwanyitand.Wun du d wa, Wuni hurumn haraki saraki joo wund hrekiwu. Wungi wata d Godka harakihundi wa, d du male du d. 4 Wungi wandaka Jisas deka mawuli xklakita d dir wa, Mtakaguni gunamawulimbuwun haraki sarakimawuli xk? Wungi xkknguni. 5-6Wuni Duna Nyan anhfambu reta hurundan haraki saraki smbut hali hrekiwu. Guni wun jooka xklakihambanguni.Mta hundi wuni hali wawu, Wuni hurumn haraki saraki joo wund hrekiwu o S raama mnajamb hura yi. Guni wuna hambukka jmba xklakingute wuni an hundi akwi dr watawuni.Wungiwataka dmatamba lkmband dur dwa, Mni s raamamna jamb hura yi, mna ger.7Wungi wandka d raama dka ger yi. 8Yindka wumbu tta xnd du takwa roota Godna ximbudi hark. Harkta di Jisaska wa, God wun duka hambuk hwendka d wungi huru. Wungi di wa.

    Jisas d Matyur wa d wali yindteMak 2:14-17; Luk 5:27-32

  • Matyu 9:9 18 Matyu 9:289 Jisas wun hafwa yatakataka d yi. Yita d x Romka ywa hraakwa du nak dka xi Matyu ywa

    hra gembu rendka. Xe d dr wa, Mni wuni wali m ya. Wungi wandka raama d Jisas wali yi.10 Jisas dka du wali Matyuna gembu reta hnoo sandaka di ywa hraakwa sflak du, sflak nak

    maki haraki smbut hurukwa du akwi wungi di ya. Yae di d wali reta di hnoo sa. 11 Reta sandakaFarisi nawulak xe di Jisasna dur wa, Mtaka d guna nma du ywa hraakwa du, haraki smbuthurukwa du nawulak d di wali hnoo sa? 12Wungi wandaka Jisas xka d wa, Yikafre yakwa dutakwa doktaka yihafindi. Sfimali haraki yand du takwa di doktaka yi. Yindaka dokta d deka sfihurhalk. Wuni du takwana haraki saraki mawuli wuni hurhalk. 13 Godna nyingambu angi dwa: God d wa, Guni wunika hamwi xiyae hwengute hlk wuni ye. Guni nak du takwaka sarfanaata dir yikafre hurungute wuni mawuli ye. God wungi wandka dka hundi dka nyingambud wa. Guni ye wun hundika jmba sarktanguni. Haraki saraki mawuli yakwa du takwa wunikayae wuna hundi xkndate wuni gaya. Yikafre mawuli yakwa du takwaka sarka gayahambawuni.Wungi d Jisas wa.

    Hnooka yakrndakaka d Jisas hundi waMak 2:18-22; Luk 5:33-39

    14Gur husandakwa du Jonna du di Jisaska ye drwa, Nani, Farisi akwi Godwali hundi bulnjokanani sflak nukwa hnooka yakr. Mtaka di mna du nani hnoo yakrmbekangala di yakrhafiye? 15Wungiwandaka d Jisas dir satakuhundi angiwa: Dunak takwahrandt, di hnoohumbweyikafre mawuli yata hnoo satandi, o yingafwe? Di satandi. Takwa hrand du di wali rendt, diyikafre mawuli yata satandi. Hukmbu di nawulak du yae wun dur hura yindat, di dka du takwadka sarfa naata hnoo yamba sakndi. Wuni wun takwa hrand du maki wuni re. Wuni wuna duwali wungi rewuka di yikafre mawuli yata hnoo di se. Hukmbu wuni dir yatakawut, di wunikasarfa naata hnoo yamba sakndi. 16Wungi wataka d dir sataku hundi ytk akwi angi wa: Dutakwa huli nukwa wur nak lngae hrae nyo nukwa wurmbu tkwa mofombu hundafanhambandi.Di huli nukwa wur nak lngae hrae nyo nukwa wurmbu tkwa mofombu hundafantaka gumbuyakwanyindat huli nukwa wur smndt nyo nukwa wur munae d nmafwi mofo ttand. 17 Nakhki hwarimbu xiyae rundan meme bali sfimbu huli wain hulingu wukasandahafindi. Wungiwukasandandat, wun meme bali sfi nyo ye tlamtand, hulingu atfk yitand. Yiskendkad wun meme bali sfi yikafre yamba yaknd. Huli meme bali sfimbu huli wain hulingu jmbattand. Jisas wungi wandka dka sataku hundina mo hundi angi d: Nyo hundi wali huli hundiwali yamba tkmbr.

    Jisas takwa ytkr d hurhalkMak 5:22-43; Luk 8:41-56

    18 Jisas wun hundi wata tndka d Judana nma du nak yae Jisaska hwati se wand dae d wa,Wuna takwanya wayika male l hiya. Mni yae mna tamba lr hurumt, l wambula ramtal.19 Wungi wandka d raama dka hukmbu yindka di dka du akwi di d wali yi. 20-21 Yindakal takwa hsi Jisasna hukmbu yi. Tamba atfk man ytk hki hwari ramu yindka l re. LJisaska wandan hundi xktaka l sark, Dka nukwa wurmbu tamba sngtaka wuni wambulayikafre yatawuni. Wungi sarka l yae l dka nukwa wurna wambumbu huru. 22 Hurulka Jisaswaleka lr xta dwa, Nynawa, nyni yikafremawuli yatanyni. Nyni nynir hurhalktewukahambukka sarkta nmbuli yikafre wund yany. Wungi wandka l wule takwa bari yikafre ya.

    23 Jisas wungi wataka d nma duna ger yi. Ye d x du nawulak hiyal takwanyaka sarfa naatahama yondaka sflak du takwa di nmafwimbu grandaka. 24 Xta hafwambu tta d wa, Wuletakwanya hiyahambal. L baka xndi l hwae. Guni atfk s gwandi hafwar. Wungi wandkadi dka wangi. 25 Wangindaka d wandka di atfk du takwa yindaka d wule takwanya hwalnhafwar wulayi. Wulaaye d lka tambambu hurundka l ram. 26 Ramlka di sflak du takwaatfk getfar yita wun jooka di hundi wa saafa yi.

    Jisas d dama hiyand du ytkr hurhalk27 Jisas wun hafwa yatakataka yindka br dama hiyand du ytk Jisasna hukmbu yi. Yita

    hambukmbu br wa, Mnawa, Devitna mandka. Mni anika m sarfa na. 28Wungi wambka d

  • Matyu 9:29 19 Matyu 10:10Jisas ger wulayi. Wulayindka br dka yi. Yimbka d brr angi wakwexk, Yingi bni sark,wunika? Wuni bna dama hali hurhalkwu, o yingafwe? Wungi wakwexkndka br wa, Xx.NmaDu,mni hali hurhalkm. 29Wungiwambka d dka tamba brka damambuhuruta dwa,Bnir hurhalktewuka hambukka jmba sarkmbka bna dama wambula yikafre yatand.30 Wungi wandka brka dama d wambula yikafre ya. Yandka d Jisas brr hambukmbu wa,Bni wun jooka nak dur wakmbni. 31Wungi wandka br dka hundi xkhafi yata ye atfkgetfambu br wun jooka hundi wa saafa yi.

    Jisas d hundi bulhafi yand dur hurhalk32Wun du ytk yimbka di Jisaska du nakr hura yi. Wun du haraki hamwinya dka mawulimbu

    wulaaye tndka d hundi bulhamband. 33 Di wun dur Jisaska hura yindaka d Jisas wandkawun haraki hamwinya yaange yindka d wun du hundi bul. Bulndka di wumbu tnd du takwasar warkta di wa, Owa. Wu yikafre joo d. Hanja angina joo Israelmbu xakundka xhambame.34Wungi wandaka di Farisi wa, Wun yikafre joo yingafwe. Haraki hamwinyana nma du Satan ddka hambuk hwendka d wandka di atfk haraki hamwinya yaange yi.

    Jisas du takwaka d sarfa na35 Jisas d atfk getfambu yitaka yataka. Yitaka yatakataka nak getfa xaakwa d Godna hundi

    bulndaka ger wulaaye d Godna hundi d dir wa. God nma du reta dika jmba hatitendkakad hundi wa. Wata d bar hiyand du takwa nyangwal, sfimali haraki yand du takwa nyangwalrakwi d hurhalk. 36 Sflak du takwa dka yindaka d dika sarfa na. Sipsip balika hatikwa dusipsip balika hatihafi yandt, di wun sipsip bali wangt maki ttandi. Jisaska yind du takwa di wunsipsip bali maki di. Wungi tndaka Jisas dika sarfa na. 37 Sarfa naata d dka dur sataku hundiangi wa, Hnoo semben yawimbu sflak hnoo akwe d t. Tndka nawulak du male di jmba ya.38Nawulakmale jmba yandaka guni wun yawina yafarmwakwexk. Wakwexkngut, d sflakjmba yakwa dur wandt di yae dka hnoo hratandi. Wungi d Jisas sataku hundi wa, sflakdu takwa Godna hundi xknjoka mawuli yandaka Godna jmba yata dka hundi wakwa du nawulakmale rendakaka.

    10Jisasna hundi hura yikwa duna xiMak 3:16-19; Luk 6:14-16; Hur 1:13

    1 Jisas dka du tamba atfk ye man ytkr wandka yandaka d dika hambuk hwe, di wandatatfk haraki hamwinya yaange yindate. Dika nak hambuk akwi d hwe, di bar hiyand atfk dutakwa nyangwal, sfimali haraki yand atfk du takwa nyangwalr akwi hurhalkndate. 2Di dkahundi hura yindate d dirwa. Deka xi angi d: Saimon, dka nak xi Pita. Dka bandi Andru. Sebedinanyan ytk, Jems dka bandi Jon wali. 3Filip, Bartolomyu, Tomas, Matyu. Tale Matyu Romka ywa dhra. Alfiusna nyan Jems. Tertius. 4Nakmba Saimon. Tale atfk getfar yita d wa, Nak tfanadu nanika nma du rendte hlk wuni ye. Nak du dka xi Judas Iskariot. Hukmbu Jisasr dmamaduna tambambu taka.

    Jisas d dka hundi hura yikwa duka jmba hweMak 6:8-11; Luk 9:3-5, 10:4-12

    5 Jisas wun dur angi d hundi wa, Guni Samariambu tkwa getfar yiknguni. Nak hfambutkwa getfar akwi yiknguni. 6 Guni Israelmbu tkwa getfar male yitanguni. Israelna du takwadeka mawuli yike d ye. Fakund sipsip bali deka mawuli yike yakwa maki, Israelna du takwa Godnahundika hu hwendaka deka mawuli yike d ye. 7Dika yita guni angi dir hundi watanguni, Nma DuGod gunika hatitendka nukwa walmba d, yatand. 8 Wungi wataka guni bar hiyand du takwanyangwal, sfimali haraki yand du takwa nyangwalr akwi hurhalktanguni. Hiyand du takwarwangut, di wambula ramtandi. Walisufu hurund du takwar hurhalktanguni. Du takwanamawulimbu tkwa haraki hamwinyar wangut, di yaange yitandi. Wuni gunika hambuk baka wunihwe. Hwewuka guni wun jmba baka yatanguni. Wun jmba yata ywa hraknguni. 9 Guni ywanawulak hrae hura yiknguni. 10 Guni yita sandangun joo male hura yitanguni. Wur nak akwi,

  • Matyu 10:11 20 Matyu 10:27nukwa wur nawulak akwi, su, sto bangi, wungi hura yiknguni. Guni du takwar yikafre hurungut,di gunir yikafre hurutandi.

    11 Guni nak getfar wulaaye guni jmba xtanguni. Xngut, yikafre du guni wali hundi bulndt,guni dka gembu male retanguni. Nak ger yiknguni. Dka gembu re yitanguni. 12 Guni genakmbu wulaaye wumbu rekwa du takwar angi watanguni, Yikafre mawuli yata retanguni. 13Guniwungi wangut wumbu rekwa du takwa gunika yikafre mawuli yandat, God dir yikafre hurundt,di jmba retandi. Wumbu rekwa du takwa gunika yikafre mawuli yahafi yata gunika hu hwendat,God dir yikafre huruhafi yata gunir yikafre hurundt, guni jmba retanguni. 14 Guni getfa nakrwulayingut, wumbu rekwa du takwa guna hundi xkhafi yata, gunika hu hwendat, guni wun getfayatakatanguni. Yatakataka yita guna manmbu tkwa harki ltktaka guni yitanguni.

    15 Jisas wungi wata d angi wa, Gunika hu hwetekwa du takwaka wuni gunir we. Di gunika wungihu hweta di haraki saraki smbut di huru. Hanja Sodom Gomorambu rend du takwa akwi di harakismbut di huru. Hukmbu God nmafwi kot xkta nma du retendka nukwa d wandt di SodomGomorambu rend du takwa hangli hratandi. Du takwa gunika hu hwendat, wun natafa harakisaraki smbut Sodom Gomorambu rend du takwa hurundan haraki smbutr sarkngwandtand.Wun nukwa God wandt gunika hu hwetekwa du takwa nmafwi hangli hratandi. God deka harakismbut hasa hwetendkaka xklakindate guni guna manmbu tkwa harki m ltk.

    Nak maki nak maki xak xakutekwaka d waMak 13:11-13; Luk 21:12-17

    16 M xk. Wawut guni atfk getfar yitanguni. Haraki wasa sipsip balir haraki hurundakamaki, wun getfambu rekwa du takwa di gunir haraki hurunjoka mawuli yatandi. Hambweyita haraki saraki joo dr haraki hurundmboka xklakindka maki, guni haraki jooka xklakinatanguni. Nyamwe afwi warehafi yata yikafre rendakamaki, warehafi yata jmba retanguni. 17Gunixklaki natanguni. Du nawulak gunir hrae gunir duna makambu takatandi. Du nawulak Godnahundi bulndaka gembu gunir xiyatandi. 18Guni wuna du renguka du nawulak wuna jmbaka hlkyata gunir hura yindat, guni deka nma duna makambu ttanguni. Di wungi yandat guni dir wunahundi watanguni. Nak tfana du takwar akwi wuna hundi watanguni. 19 Du nawulak gunir dunamakambu takandat, guni roohafi yata guna mawulimbu angi waknguni, Nani mta hundi watame?Dika hundi yingi maki hasa watame? Wungi waknguni, wun nukwa God watenguka hundi gunikahwetand. 20Wun nukwa guna yafa Godna Hamwinya guna mawulimbu wulaaye tndt, guni dkahundi xkta watanguni. Guna mawulimbu sarkta hundi waknguni.

    21 Hukmbu sflak du deka nyamangu bandingur duna makambu takandat, di nyamangubandingur xiyatandi. Yafa deka nyangwalr dunamakambu takandat, di wunnyangwalr xiyatandi.Nyangwal akwi yafa ayiwar duna makambu takandat, di yafa ayiwar xiyatandi. 22 Guni wuna durenguka atfk du takwa gunika hlk yatandi. Guni guna mawulimbu hambuk yata wuna jmbahurungut, hukmbu God gunir hrandt, guni d wali jmba resketanguni, wungi re wungi re.23 Nak getfambu gunir haraki hurundat, guni nak getfar yaange yitanguni. Israelna atfkgetfambu jmba yaskehafi yangut, wuni Duna Nyan wambula yatawuni. Mwi hundi wuni gunirwe.

    24 An sataku hundi m xk. Nyangwal dir wakwekwa dur sarkngwandhambandi. Jmbayakwa du dika jmba hwekwa dur sarkngwandhambandi. 25 Nyangwal dir wakwekwa du waliskr tndat, wu yawundu. Jmba yakwa du dika jmba hwekwa duwali skr tndat, wu yawundu.Nmbuli wun hundika m sark. Nak du wuni guna nma dur yanguka maki, di guni wuna durakwi yatandi. Nak du wunika haraki saraki hundi wata di wa, Guna nma du d atfk harakihamwinyana nma du d, dka xi Belsebul d. Di wunika wungi wata guni wuna du gunika harakihundi watandi. Wungi d Jisas dka dur wa.

    Godka male roondate d Jisas hundi waLuk 12:2-9

    26Wun hundi wataka d Jisas dka dur an hundi wa, Du nawulak gunir haraki hurundat, gunidika rooknguni. Hurutaka fakungun joo hukmbu sflak du takwa xtandi. Naklak wangun hundihukmbu sflak du takwa xktandi. 27Gan reta wawun hundi guni nukwambuwatanguni. Nmbuli

  • Matyu 10:28 21 Matyu 11:1wuni guni wali reta naklak wuni hundi wa. Sflak du wuna hundi xkhambandi. Guni male gunixk. Hukmbu guni hafwambu tta wun hundi hambukmbu wangut, di xktandi. 28 Du nawulakdi wa, gunir xiyatendakaka. Dika rooknguni. Di gunir xiyaata di guna hamwinyar xiyanjokahurufatiktandi. Guni Godka rootanguni. D male wun jooka d hambuk ya. D du takwana sfi dutakwana hamwinyar akwi hali xiyand. Dir ya yankwa hafwar hali yakisandand. 29 An hundim xk. Du takwa di yikama ywa hwetaka yikama afwi ytk di hra. Yikama afwi nak hfambuxakrilka guna yafa Godwun jooka d xklaki. Afwi nak hfambu xakrihafi yalte wandt, wule afwiyamba xakrikl. 30Gunika akwi d xklaki. Atfk jooka d xklaki. Gunamakambu tkwa nmbatfk handkna wun jooka akwi d xklaki. Xklakita d gunika jmba hati. 31 Hatindkakasarkta guni rooknguni. Afwi yikama joo d. Du takwa nma joo d. Guna yafa God yikama afwikawungi jmba hatita gunika jmba male hatitand.

    32 Du nawulak sflak du takwana makambu tta nak nak angi wandat, Wuni Jisasna du wuni.Wungiwandat, hukmbuwuniwuna yafana getfambu reta dkamakambu ttawuni drwatawuni,An duwuna du d. Wungi watawuni. 33Du nawulak sflak du takwanamakambu tta nak nak angiwandat, Wuni Jisasna du yingafwe. Wungiwandatwuniwuna yafana getfambu reta dkamakambutta wuni dr watawuni, Wun du wuna du yingafwe. Wungi watawuni Godka.

    Mama retendakaka d Jisas hundi waLuk 12:51-53

    34 Yingi guni we? Atfk hfambu rekwa atfk du takwa warehafi yata jmba rendate wuni ya,o yingafwe? Wu yingafwe. Yawuka du nawulak wuna hundi jmba xkndat deka hm rkambambuwata di wali waretandi. 35Yawuka du takwa nawulak wuna hundi jmba xkndat, du takwa nawulakwuna hundika hu hwetandi. Yata nyangwal deka yafa wali waretandi. Takwanya deka ayiwa waliwaretandi. Miyanyingu deka yo wali waretandi. 36Natafa gembu rekwa du takwa di akwi waretandi.37 Guni guna yafa ayiwaka nmafwimbu mawuli yata wunika yikamambu mawuli yata guni wunadu takwa yamba reknguni. Guni guna nyangwalka nmafwimbu mawuli yata wunika yikamambumawuli yata guni wuna du takwa yamba reknguni. 38Guni angi wangut, Jisasna jmba yata hanglihraata mimbu hiyambet, wu baka joo d. Nma joo yingafwe. Wungi wata guni wuna jmba yataguni wuna du retanguni. Guni wungi wahafi yata wuna jmba yahafi yata guni wuna du takwa yambareknguni. 39 Guni wunika sarkta wuna jmba yangut, di wuna mama gunir xiyandat, guni wuniwali wungi re wungi re jmba retanguni. Guni guna sfika male sarkta guna jmba male ye gunihiyae fakutanguni. Wuni wali yamba reknguni. Wungi d Jisas dka dur wa.

    God hurutendaka yikafre joo hasa hwetendkaka d Jisas wa40 Wun hundi wataka d Jisas dka dur angi d wa, Du takwa gunir yikafre huruta di wunir

    akwi yikafre huru. Huruta wunika yawute wandn du Godr akwi di yikafre huru. 41 Guni profetnakr xe angi wangut, Wun du d Godna ximbu hundi wa. Wuni dka retendka hafwa, hnooakwi hwetawuni. Wungi wata yangut, hukmbu God gunir yikafre hurutand, dka profetr yikafrehurungun maki. Guni yikafre jmba yakwa du nakr xe angi wangut, Wun du d yikafre jmba maled ya. Wuni dka retendka hafwa, hnoo akwi hwetawuni. Wungi wata yangut, hukmbu Godgunir yikafre hurutand, yikafre jmba male yakwa dur yikafre hurungun maki. 42 An hundiakwi m xk. Du takwa wuna dur xta angi wandat, Wun du di nma du yingafwe. Di baka du di.Reta di Jisasna jmba di ya. Dir yikafre hurutame. Di hulingu hiyae yandat, dika hulingu hwetame.Wungi wata di wun yikama jmba yandat, God wun yikama jmbaka yike yamba yaknd. Hukmbuwun yikafre jmba hasa hwetand dir. Mwi hundi wuni gunir we. Wungi d Jisas dka dur wa.Wandka di dka jmba yanjoka di yi.

    111 Jisas Krais dka du tamba yti man ytkr hundi wataka wun getfa yatakataka d wun

    hafwambu tkwa getfar yita d du takwar Godna hundi wa.Jon dka dur wandka di Jisaska yiLuk 7:18-35

  • Matyu 11:2 22 Matyu 11:212 Wata Godna jmba yandka d gur husandakwa du Jon snd gembu reta d yandn jmbaka

    hundi xk. Xkta dka dur wandka di Jisaska yi. 3 Ye di Jisasr wa, Hanja Godna nyingambudi hundi hayi, nanir yikafre hurunjoka hukmbu yatekwa duka. Mni wun du mni, o nak dukahaxtame? Wun jooka xklakinjoka d Jonmawuli ye. 4Wungiwandaka d dirwa, Guniwambulaye guni xngun jondu xkngun hundika Jonr watanguni. 5 Dama hiyand du takwa xndaka manharaki yand du takwa yikafre ye di yitaka yataka. Walisufu hurund du takwa yikafre yandaka waanhtnd du takwa di hundi xk. Wun du takwar wuni hurhalk. Wuni wawuka hiyand du takwadi wambula raama. Jambangwe du takwar wuni Godna yikafre hundi we. 6 Du takwa nawulak diwunika wa, God dr d waske, d nanir yikafre hurundte. Wu mwi hundi d. Wungi watadi wunika jmba sark. Wunika wungi sarkkwa du takwa di yikafre mawuli yata jmba retandi.Wungi Jonka watanguni. Wungi d Jonna dur wa.

    7 Jisaswungiwandka Jonna du yindaka d Jisaswumbu rend du takwar Jonka angiwa, Guni durehafi hafwar ye yingi maki dur xnjoka guni yi? Mur yandka sngnkwa suwamaki yakwa durxnjoka guni yi, o yingi maki d? Jon wun joo maki yingafwe. Jon d hambuk jmba yakwa du d.8Yikafre nukwa wur husandand dur xnjoka guni yi, o yingi maki d? Jon wun du maki yingafwe.Yikafre nukwa wur husandand du di nma duna gembu di re. 9Profet nakr xnjoka guni yi, o yingimaki d? Xx, Jon d profet d. D nma du d. Godna profetna nma dur sarkngwanda d nmadu d re. 10 Jonka du nak Godna nyingambu angi d hayi:M x, an wuna hundi hura yikwa du d.Dr watawuni, d mna makambu yindte.D tale ye mna yambu hurutand.

    Nani wun hundi xta nani xklaki. Jon d Godna hundi hura yita tale yambu hurukwa du d.11Wungi xklakita gunir wuni we. Gur husandakwa du Jonna jmba an hfambu rekwa takwahrandan atfk duna jmbar d sarkngwand. Sarkngwanda d wuni gunir yikafre yatewukajmbaka xklakihamband. Xklakihafi yandka d du takwa wuni gunir yikafre hurutewukajmbaka xklakita Godna hmmbu reta di Jonr sarkngwandtandi. Di Godna hmmbu bakadu reta di Jonr sarkngwandtandi. Wuni gunir mwi hundi wuni we. 12Wungi wataka Jisas dangi wa, Jon yae d du takwar Godna hundi wa. Tale wandn nukwa nmbuli akwi sflak du takwaGodna hmr di haraki huru. Haraki hura di wunde di warekwa du di hambuk yata Godna hmrharaki huru. 13Moses wandn hambuk hundi akwi, Godna profet atfk akwi di God nma du reta dutakwaka jmba hatitendkaka di wa. Jon akwi d wun jooka wa. 14 Guni an hundi xknangut, wuyikafre d. Jon hafu d wambula yatekwa du Elaija d. 15Guni xklakinjoka mawuli yata waan takejmba xktanguni.

    16 Nmbuli rekwa du takwa yingi maki di? Gunir watawuni. Nmbuli rekwa du takwa di nyndamembu rekwa nyangwal maki di. Di reta di nak nyangwalr wa. 17Wata di wa: Nani hama yombekaguni htihiyahambanguni. Nani sarfa naata gamba gwar wambeka guni wata grahambanguni.Nmbuli rekwa du takwa di wungi wakwa nyangwal maki di. 18 Jon yae sambeka hnoo sahafi yatasambekawain hulingu sahamband. Sahafi yandka di dka smbutka hlk yata di Jonkawa, Harakihamwinya dkamawulimbuwulaaye tndka dwangt ye. 19Wungiwandakawuni DunaNyan yaesambeka hnoo sata sambeka wain hulingu wuni sa. Sawuka di wunika hlk yata di wa, M x. Wundu sflak hnoo wain hulingu satfwa du d. D Romka ywa hraakwa du wali reta, haraki sarakismbut hurukwa du takwa wali reta d deka nyayika d re. Wungi wandaka wuni gunir we. Godd atfk jonduka xklaki. Dka jmba yikafre jmba d. Wu mwi hundi d. Wun hundika sarktaguni Godka yandka jmbaka jmba sarktanguni. Wungi d Jisas wunde du takwar wa.

    Du takwa Jisaska hu hwendanka d Jisas hundi waLuk 10:13-15

    20 Jisas nma getfambu nawulak d hanja xhafi yandan sflak hambuk jmba d ya. Yandkadi wumbu rend du takwa hurundan haraki saraki smbut yatakahafi ye Godka sarkhambandi.21 Sarkhafi yandaka Jisas d dir angi wa, Haraki du takwa, guni Korasinmbu rekwa du takwa!Haraki du takwa, guni Betsaidambu rekwa du takwa! Wuni guna getfambu reta wuni hambuk

  • Matyu 11:22 23 Matyu 12:4jmba wuni ya. Yawuka guni x. Xta guni Godka sarkhambanguni. Tairmbu hanja rend dutakwa, Saidonmbu hanja rend du takwa akwi, Godka xklakihafi ye wun hambuk jmba xe, hanjadi hurundan haraki saraki smbutka hlk yata, wun haraki smbut yatakatandi. Hurundan harakisaraki smbutka hlk yata, nak du takwa deka mawulika xklakindate di nyo nukwa wur naakebombu retandi.

    22 Guni m xk. Hukmbu God nmafwi kot xkta nma du retendka nukwambu d wandt diTairmbu hanja rend du takwa, Saidonmbu hanja rend du takwa akwi di hangli hratandi. Guni,Korasinmbu rekwa du takwa, Betsaidambu rekwa du takwa akwi, guni wuna jmba xe guni wunikahu hwe. Hu hwenguka wun natafa haraki saraki smbut di hurundan atfk haraki smbutr dsarkngwand. Wun nukwa God wandt guni nmafwi hangli hratanguni.

    23 Guni Kaperneammbu rekwa du takwa, guni wambula wambula guni wa, Nani Godna getfarwaritame. Wungi wanguka gunir wuni we. God wandt guni haraki hafwar nanditanguni. GuniGodna getfar yamba wariknguni. Wuni guna getfambu reta wuni hambuk jmba wuni ya.Yawuka guni x. Xe guni Godka sarkhambanguni. Hanja Sodommbu rend du takwa sflakharaki saraki smbut hura wun hambuk jmba xe deka hurundan haraki smbut yatakatandi. Wungiyatakandat, God wun getfar haraki yamba huruknd.

    24 Guni m xk. Hukmbu God nmafwi kot xkta nma du retendka nukwambu d wandt diSodommbu rend du takwa hangli hratandi. Guni Kaperneammbu rekwa du takwa, guni wunajmbaka wunika akwi guni hu hwe. Hu hwenguka wun natafa haraki saraki smbut di hurundanatfk haraki saraki smbutr d sarkngwand. Wun nukwa God wandt guni nmafwi hanglihratanguni. Wungi d Jisas wa.

    Di dka yandat deka mawuli jmba tndte d waLuk 10:21-22

    25 Wun hundi wataka Jisas angi d Godr wa, Wuna yafa, mni nyir hfaka nma du mni re.Mna jmbaka nawulak fakumka sflak jonduka xklakikwa dumna jmbaka xklakihambandi.Sflak jooka xklakihafi yata nyangwalna mawuli maki tkwa du takwa dir mna jmbaka mniwakwe. Wungi wakwemka, wu yikafre d. 26Wuna yafa, mnamawuli yamkangalambumni huru.Wu yawundu.

    27Wunhundi wataka d angi wa, Wuna yafa d dka atfk jonduwunika d hwe. Wuni dka nyanrewuka di du takwa wunika xklakihambandi. Wuna yafa male d wunika xklaki. Du takwa dkaxklakihambandi. Wuni male wuni dka xklaki. Dka wakwewun du takwa akwi di dka xklaki.

    28 Guni guna mawulimbu sark warkta jmba renjoka hambuk jmba yakwa du takwa, guniwunika yangut, wuni wawut guna mawuli jmba ttand. Wunika yangut wawut restotanguni.29 Wuni jmba yawuka maki guni jmba yatanguni. Guni wuna jmbambu xalengut, wuni wunjmbaka gunir wakwetawuni. Wakwewut, nani natafa mawuli hrae wun jmba yatame. Wuninaklak huruta wuna ximbu harkhafi yakwa du wuni. Guni wuna jmba yangut, guna mawulijmba ttand. 30Hwetewuka jmba guni mawuli yatenguka jmba d. Rootenguka jmba yingafwe.Guni wuna jmba yangut, gunamawuli jmba ttand. Tndt guni jmba retanguni. Wungi d Jisaswa.

    12Baka hwa nukwaka d Jisas hundi waMak 2:23-28; Luk 6:1-5

    1 Hukmbu Judana baka hwa nukwa nak Jisas dka du wali di wit tkwa yawimbu di yi. Yindakadka du hnoo yandka di wit humbu nawulak tukwee di sa. 2 Sandaka di Farisi xta di Jisasr wa,M x. Mna du wit humbu di tukwee se, baka hwa nukwambu. Nana hambuk hundi angi d wa,Guni baka hwa nukwambu jmba yamba yaknguni. Wun hambuk hundi mna du xkhambandi.Di wit humbu tukweta di jmba ya baka hwa nukwambu. Wungi haraki di huru. 3Wungi wandakad dir wa, Hanja nana mandka Devit yandn jooka di Godna nyingambu hayi. Wun hundikaxklakihambanguni wana? Hanja Devit dka du wali hnoo yandka 4 di Godna ger wulaaye wunprisr d wakwexk, Godka hweta takandan bret dika hwendte. Wakwexkndka hwendka Devitdka du wali di wun bret sa. Wungi sata di nana hambuk hundi xkhambandi. Nana hambuk hundi

  • Matyu 12:5 24 Matyu 12:21angi d wa, Pris male Godka hwendan hnoo satandi. Nak du wun hnoo yamba sakndi. Wungi dwa. Guni Devit hurundn jooka xklakihambanguni wana?

    5 Nak hundika akwi m sark. Pris di baka hwa nukwa di tempelmbu jmba ya. Moses wandnhambuk hundi d angi wa, Pris baka hwa nukwa akwi tempelmbu wun jmba yatandi. Wu yikafred. Wungi wandka di baka hwa nukwa wun jmba yandaka guni dika haraki hundi wahambanguni.Wahafiyatamtaka guniwunaduka guni haraki hundiwa? 6Mxk. Wuni tempelr sarkngwandawuni nma du wuni re. Mwi hundi wuni gunir we.

    7 Godna nyingambu angi d wa: God d wa, Guni nawulak du takwaka sarfa naata dir yikafrehurungute, wuni mawuli ye. Guni wunika hamwi xiyae hwengute hlk wuni ye. Wungi d Godwa. Wandka wun hundi dka nyingambu rendka guni wun hundika xklakihambanguni. Guniwun hundika jmba xklakita guni haraki saraki smbut huruhafi yand dur haraki hundi yambawaknguni. 8 Wuni Duna Nyan wuni baka hwa nukwaka nma du reta wuni wun hundi we. Wunidu takwana jmbaka yawundu nawut, di yawundu nawun maki hurutandi, baka hwa nukwambu.Wungi d Jisas wa.

    Baka hwa nukwa Jisas wandka d tamba lkmband du yikafre yaMak 3:1-6; Luk 6:6-11

    9 Wun hundi wataka d Jisas wun hafwa yatakataka d Godna hundi bulndaka ger wulayi.10 Wulayindka tamba lkmband du nak d wumbu t. Tndka Jisaska hlk yakwa du dekamawulimbu di wa, Jisas baka hwa nukwa jmba yandt, nani dr dunamakambu takatame. Wungiwata di Jisasr wa, Baka hwa nukwambu du nak bar hiyaakwa dur hurhalkta, d nana hambukhundika d hu hwe, o yingi maki d? Wun jooka yingi mni wa? 11 Wungi wandaka d dir wa,Guna du nak dka sipsip bali baka hwa nukwambu xakre wekwambu tndt, d wun sipsip balirhusaletand, o yingi maki d? D dka sipsip balir husaletand. Wu mwi hundi d. 12 Sipsip bali wuyikama joo d. Du takwa wu nmafwi joo d. Baka hwa nukwambu du nak dur yikafre hurundt,nana hambuk hundi wun jooka dr haraki hundi yamba waknd. Wuni baka hwa nukwambu duryikafre huruwut, nana hambuk hundi wun jooka wunir haraki hundi yamba waknd. 13 Wungiwataka d tamba lkmband dur wa, Mna tamba m huritk. Wungi wandka d dka tambahuritkndka d nak tamba tnd maki jmba d t. 14 Tndka di Farisi mawuli wita wun geyatakataka di hundi bul, Jisasr xiyanjoka.

    Jisas wu Godna jmba yakwa yikafre du d15 Jisas wun jooka xklakita d wun getfa yatakataka d yi. Yindka di sflak du takwa dka

    hukmbu di yi. Yindaka d wandka bar hiyand du takwa atfk, sfimali haraki yand du takwaatfk di yikafre ya. 16Yandaka d dir hambukmbu wa, di dka jmbaka nawulak du takwar hundiwandamboka. 17 Wungi wandka Godna profet Aisaiana hundi wun nukwambu mwi hundi d ya.Hanja Aisaia an hundi d Godna nyingambu hayi:18 God d wa, Wun waskewun dur m x. D wuna jmba yatekwa du d.Wuni dka nmafwimbu mawuli yawuka wuna mawuli yikafre d ya, dka.Wuni wawut wuna Hamwinya dka mawulimbu wulaaye ttand.Tndt d nma kot xkkwa nma du reta wuna hundi nak tfana du takwar watand.19D waruhafind.D hambukmbu wahafind.D yambumbu tta dir hambukmbu wahafind.20D funya hwaakwa suwar hutukwahafind.D ya yaki mulukta tndt skunyihafind.D wungi huruta dka sarkkwa nawulak du takwar yikafre hurundt, di hambuk yata dka jmba

    sarktandi.D jmba yandt yikafre jondu male ttand.Haraki jondu hnyitand.21Nak tfambu rekwa du takwa dka jmba sarkta watandi, D nanir yikafre hurutand.Wungi wata dka haxtandi.Wungi d God wa.

  • Matyu 12:22 25 Matyu 12:37Wungi d Aisaia hayi.

    Di wa, Belsebul hambuk d hwe JisaskaMak 3:23-27; Luk 11:17-22

    22 Du nawulak di du nakr Jisaska hura yi. Wun dur haraki hamwinya d hura t. Tndka ddka dama hiyandka d hundi bulhamband. Bulhafi yandka d Jisas dr hurhalkndka dhundi bulta dama x. 23Yandka di sflak du takwa xta warngnta di wa, Owa. Wun du Devitnamandka, o yingi maki d? Wungi di wa.

    24Farisi wun jooka xkta di di hafu hundi bulta di wa, Wun du d God waskendn du yingafwe.Haraki hamwinyana nma du dka xi Belsebul dka mawulimbu d wulaaye t. Tta hambukhwendka wun du wandka di haraki hamwinya yaange yi. 25Wungi wandaka Jisas deka mawulirxklakita d dir wa, An hundi m xk. Nma getfambu rekwa du watmbra hafu hafureta wareta di jmba yamba rekndi. Natafa gembu rekwa du takwa watmbra di hafu wareta diakwi jmba yamba rekndi. 26 Wun hundika m sark. Haraki hamwinyana nma du Satan dkadu wali wungi di re. Di watmbra deka du wali wareta di jmba yamba rekndi. Guni wunirwangun maki, Satan dka hm yaange yindate wandt, di jmb


Recommended