iiNhanderuete ayvu iky'a e' va'e

New Testament in Guaran, Mbycopyright 2004 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Mby Guaran (Guaran, Mby)Translation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information 2004, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-No Derivative Works.(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include the above copyrightinformation:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.Printed book ISBN 853110565XThe New Testamentin Guaran, Mby

2004, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents. For other uses,please contact the respective copyright owners.2014-08-06UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 3 Jul 2018 from source files dated 3 Jul 20183309fa3b-7590-5ae9-b829-5df4ddfbf957

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/gunhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/https://eBible.org/find/details.php?id=gunhttps://eBible.org

Contents

Gnesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1xodo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Levtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Nmeros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161Deuteronmio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Josu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265Juzes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296Rute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3301 Samuel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3362 Samuel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3811 Reis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4192 Reis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4611 Crnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5032 Crnicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541Esdras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585Neemias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598Ester . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617J . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627Salmos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675Provrbios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 804Eclesiastes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 844Cntico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855Isaas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 864Jeremias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 930Lamentaes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 999Ezequiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1011Daniel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1073Osias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1093Joel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1104Ams . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1108Obadias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1117Jonas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1119Miquias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1123Naum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1130Habacuque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1133Sofonias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1137Ageu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1141Zacarias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1144Malaquias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1157Mateus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1161Marcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1208Lucas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1237Joo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1287Atos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1327Romanos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13731 Corntios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13932 Corntios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1413Glatas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1426Efsios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1433

iii

ivFilipenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1440Colossenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14451 Tessalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14502 Tessalonicenses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14551 Timteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14582 Timteo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1464Tito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1469Filemom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1472Hebreus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1474Tiago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14891 Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14952 Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15011 Joo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15052 Joo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15113 Joo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1512Judas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1513Apocalipse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1515

Gnesis 1:1 1 Gnesis 1:11

Gnesis jypy'i kuaxia Moiss ombopara va'ekueGnesis jypy'i kuaxia Moiss ombopara va'ekue

Tery Gnesis ma Mba'emo ypy he'ia, Jypy'i ma Nhanderuete ojapo raka'e yva ha'e yvy, he'iarami (1.1). Kova'e kuaxia para re ma omombe'u mar rami pa opa mba'e ijypy'iague: kuaray, jaxy,jaxy-tata, yvy, ye', avakue, kunhague, mymba, mba'emo rogue, tekoar guive.

Ha'e nunga ha'e javi Nhanderuete ojapo jave ha'eve va'e meme raka'e. Ava ovy'a oikovy yvotytyrupi oikoa py, gua'yxy reve. Ha'e gui ma ha'e kuery nonhe' rendui ramo Nhanderuete omox, ha'eomano agu re ijayvu. Ha'e ramia py oiko ypy raka'e teko vai ha'e manoa. Ha'e rami rire nhandekuery jajejavy ha'e nhamano agu rami meme nhandekuai.

Avakue hetave tema ha'e heko vaive oje'oivy. Ha'e ramoNhanderuete yy ombou vy ojukapa raka'e.No anho Nhanderuete pe ete oiko ramo ogueraa jepe kano guaxu py, hoo pygua kuery reve.

Ha'e va'e rire Nhanderuete pete regua oiporavo ha'e kuery pe ojekuaa uka agu. Ha'e kuery rumaAbrao raka'e, ha'e gui ta'y Isaque, ha'e gui Isaque ra'y Jac ju oiporavo. Ha'e va'e kuery pete-te peNhanderuete ogueroayvu por vy ijayvu yvy hekoague hamymino kuery pe ju ome' agu re.

Jac pe ma amboae heryr ju ome': ha'e va'e ma Israel. Jac ma doze gua'y kuery oguereko. Ha'ekuery gui doze regua ikuai raka'e Israel kuery. Jac ra'y kuery va'e regua pete ma Jos. Ha'e va'e retyke'y kuery nda'ija'ei vy ovende raka'e Egito yvy katy oguata va'e kuery pe. Ha'e gui ma karuai oikoramo Jac ra'y kuery ha'e javi oo Egito yvy re, tembi'u ojogua agu. Ha'e py ma opyta raka'e.

Kova'e kuaxia para ha'e javi rupi Nhanderuete oexa uka nhanemboaxya. Ado ha'e Eva ojejavy rirete Nhanderuete omboaxy vy omonhemonde. Noma Senhor renonde oupity omboaxya, he'i (6.8).Ha'e Jos voi guyke'y kuery pe aipoe'i: Pe kuery ma anhet xevy pejapo vaixe pekuapy karamboae.Ha'e r Nhanderuete ma ha'e nunga oguerova nhomoingo por agu rami. Mba'eta heta ete rekovereraa jepear xemoingo, a pexa pekuapya rami, he'i (50.20). Nhanderuete ma nhanemboaxya ha'enhandereraa jepea oiko.

Yva, yvy ha'e opa mba'e ikuai va'e omoingoague1 Jypy'i ma Nhanderuete ojapo raka'e yva ha'e yvy.

2 Yvy ma nda'itui pori teri, ne mba'eve jipoi. Ijaxuru vaikue va'e ry ma pyt anho rei oiny. Ha'egui Nhanderuete Nhe' oiko avi yy ry.

3Ha'e gui Nhanderuete aipoe'i: Toiko hexaka he'i. Ha'e ramo hexaka oiko.*

4Hexaka Nhanderuete oexa r ha'eve va'e. Ha'e vy omboja'o hexaka ha'e pyta.5Hexaka ma Nhanderuete oeno ra. Ha'e r pyt reia pe ma Pyt he'i. Oiko ka'aru ha'e aje'ive.Ha'e va'e ra ma ijypya.*

6Ha'e gui Nhanderuete aipoe'i ju: Yy o va'e mbyte rupi to yva, yy omboja'o agu moko henda rupi he'i.

7Ha'e rami vy Nhanderuete yva ojapo vy yy yvate o va'e omboja'o iguy rupi o va'e gui. Ha'e r ha'erami ojeapo.8Ha'e va'e ma Nhanderuete oeno Yva. Oiko ka'aru ha'e aje'ive. Ha'e va'e ma moko araa.

9Ha'e gui Nhanderuete aipoe'i avi: Yy yva gury o va'e tono' pete henda py, ha'e tojekuaa ipiru reia he'i. Ha'e r ha'e rami

ojeapo.10 Ipiru reia ma Nhanderuete oeno Yvy, ha'e r yy ono' va'e pe ma Ye' he'i. Nhanderuete ha'enunga oexa r ha'eve va'e.

11Ha'e gui aipoe'i:* 1:3 2 Corntios 4.6 * 1:5 Ha'e kuery pe r ra nhav ka'aru ranhe oiko, ha'e gui aje'ive.

Gnesis 1:12 2 Gnesis 2:1

Toiko nhu yvy gui. Toiko jai rogue ha'y va'e ha'e yvyra hi'a va'e. Tai'a ha'y va'e joo ramiguae'-e' yvy ry he'i. Ha'e ramo ha'e rami oiko.12Yvy gui oiko nhu, jai rogue ha'y va'e joo ramigua e'-e' ha'e yvyra hi'a va'e. Ha'e va'e re o joorami e'-e' ha'y va'e. Ha'e nunga Nhanderuete oexa r ha'eve va'e.13Oiko ka'aru ha'e aje'ive. Ha'e va'e ma mboapy araa.

14Ha'e gui Nhanderuete aipoe'i avi: To hendy va'e yva re, oikuaa uka agu ra ha'e pyt, ha'e va'e re oikuaa agumba'emo oa'angaa,

ra ha'e ma'eta.15Yva re hendy va'e to yvy moexakar he'i. Ha'e ramo ha'e rami oiko.16Nhanderuete ojapomoko hendy guaxu va'e: tuvixave va'e ma ara py ojekuaa va'er, ha'e r kyrveva'e ma pyvy ojekuaa va'er. Jaxy-tata avi ojapo.17Ha'e vy yva re omo yvy moexakar,18 ara py ha'e pyvy ojekuaa ha'e omboja'o agu hexak agu ha'e pyt. Ha'e nunga Nhanderueteoexa r ha'eve va'e.19Oiko ka'aru ha'e aje'ive. Ha'e va'e ma irundy araa.

20Ha'e gui Nhanderuete aipoe'i avi: Toiko ke opa margua temimoingo yy rupi omy va'e, ha'e r yvy ry rupi ma toveve guyra yva

rupi he'i.21 Ha'e rami vy Nhanderuete omoingo yy rupigua tuvixakueve ha'e opa margua otyryry va'e.Ha'e nunga heta ikuai yy rupi, pete-te regua. Omoingo avi guyra pete-te regua. Ha'e nungaNhanderuete oexa r ha'eve va'e.22Ha'e rami vy ogueroayvu por vy aipoe'i:

Pendera'y reta ke, pendereta ke. Ha'e rami vy pemony ye', ha'e r yvy re ma taeta guyra he'i.23Oiko ka'aru ha'e aje'ive. Ha'e va'e ma pete nhiru araa.

24Ha'e gui Nhanderuete aipoe'i avi: Toiko ke yvy re opa margua temimoingo joo ramigua e'-e'. Toiko mymba oka re ikuai va'er,

otyryry va'e ha'e ka'aguy regua joo ramigua e'-e' he'i. Ha'e ramo ha'e rami oiko.25Nhanderuete omoingo vixo ka'aguy regua joo ramigua e'-e', mymba oka regua joo ramigua e'-e', ha'e yvy rupi otyryry va'e ha'e javi joo ramigua e'-e'. Ha'e nunga Nhanderuete oexa r ha'eveva'e.

26Ha'e gui Nhanderuete aipoe'i avi: Nhamoingo ava va'e nhande ete ramigua, nhande rami ete oiko va'er. Topena pira ye' rupigua

re, guyra oveve va'e re, mymba oka regua re, yvy ha'e javi re ha'e yvy rupi otyryry va'e ha'e javi re he'i.27Ha'e rami vy Nhanderuete omoingo ava ojee ramigua. Nhanderuete rami oiko va'er ae omoingo.Ava ha'e kunha va'e omoingo.*28Ha'e vy Nhanderuete ogueroayvu por. Ha'e vy aipoe'i:

Pendera'y reta ke, pendereta ke, pemony yvy, ha'e pendepo'aka yvy re. Pepena ke pira ye'rupi ikuai va'e re, guyra oveve va'e ha'e yvy ry otyryry va'e ha'e javi re he'i.

29Aipoe'ive ju: Ma', pvy ame' jai rogue ha'y va'e yvy re ikuai va'e ha'e yvyra'a ha'y va'e ha'e javi. Ha'e

nunga ma pe'u va'er oiko.30Ha'e r yvy re vixo ikuai va'e pe, guyra oveve va'e, yvy rupi otyryry va'e ha'e ipytu va'e ha'e javipe ma jai rogue pyau 'r ikuai ho'u va'er he'i. Ha'e ramo ha'e rami ae oiko.31 Nhanderuete opa mba'e omoingo va'ekue oexa r ha'eve ete va'e. Oiko ka'aru ha'e aje'ive. Ha'eva'e ma mboapy meme araa.

21Ha'e rami py ojapopa yva ha'e yvy ha'e opa mba'e ikuai va'e.* 1:27 Mateus 19.4, Marcos 10.6

Gnesis 2:2 3 Gnesis 2:25

2Ha'e gui ma Nhanderuete ojapopa ma vy sete-a ra py opytu'u opa mba'e ojapoa gui.*3 Sete-a ra Nhanderuete ogueroayvu por iky'a e' va'e opyta agu rami, ha'e va'e ra opa mba'eojapoa gui opytu'u vy.

Ava ojapo ypy'iague4 Po rami ma yva ha'e yvy oiko ypy'i jave guare, Senhor Nhanderuete omoingo r.

5Ha'e va'e jave ma mba'eve onhotmbyre jipoi teri yvy re, ha'e peteve hogue va'e yvy re ikuai va'enaenho teri, mba'eta yvy ry Senhor Nhanderuete nombo'okyi teri, ha'e ndoikoi teri avakue yvy reoma'et va'er.6Yvy gui yvyx rive opu' ovy vy omoak yvy jave re.7Ha'e ramo Senhor Nhanderuete ojapo ava yvy ku'i gui, ha'e inhapygua py oipeju ipytu reve oikoagu. Ha'e ramo ava hekove va'e oiko.*

8 Ha'e gui den yvy re Senhor Nhanderuete onhot pete yvyra ty, kuaray oua katy. Ha'e py aeomo ava omoingo va'ekue.9 Yvy gui Senhor Nhanderuete omoenho opa margua yvyra jaexa r ipor va'e ha'e hi'a ja'u aguha'eve va'e. Yvyra tymbyte py omo avi yvyra tekoveme'a, ha'e yvyramba'emo por ha'emba'emovai kuaa ukaar avi omo.

10den yvy guima pete yak o yvyra tymoakar. Ha'e va'e gui oja'o vy irundy henda rupi oxyry.11Yak jypygua ma Pisom hery va'e. Ha'e va'e ma Havil yvy ouro oa rupi ojere-jere ovy va'e.12Ha'e va'e yvy re ouro o va'e ma ipor. Ita bdlio ha'e nix voi oiko ha'e py.*13Yak mokoa ma Giom hery va'e. Ha'e va'e ma Cuxe yvy ha'e javi rupi ojere-jere ovy va'e.14 Yak mboapya ma Tigre hery va'e. Ha'e va'e ma Assria yvy rovai rupi oxyry ovy kuaray oua katyrupi. Ha'e gui irundya ma Eufrates hery va'e.

15 Ha'e gui Senhor Nhanderuete ava va'e ogueraa vy den regua yvyra ty omo omoatyr ha'eopena agu.16Ha'e rami vy ixupe Senhor Nhanderuete aipoe'i:

Yvyra ty py yvyra hi'a va'e ha'e javi'a ha'eve 'r re'u agu.17Ha'e r yvyra mba'emo por ha'e mba'emo vai kuaa ukaa 'a ma re'u va'er e', mba'eta ha'e va'ere'ua ra anhet remano 'r.

Kunha omoingoague18Ha'e gui Senhor Nhanderuete aipoe'ive ju: Nda'evei ava va'e ha'e ae'i oiko agu. Amoingo 'r ipytyvar, hexeve guar ae he'i.

19Ha'e rami vy SenhorNhanderuetemamymba yvy regua ha'e guyra yvate rupi oveve va'e omoingova'ekue ha'e javi oguerupa ava va'e oa py, mar rami pa omboerya oikuaa agu. Temimoingo ikuaiva'e pete-te ava va'e omboeryague rami ae hery.20 Ha'e rami py ava omboery mymba kuery ha'e javi, guyra oveve va'e ha'e vixo ka'aguy regua voi.Ha'e rami te ava pe jipoi hexevegua ae ipytyvar.

21Ha'e ramo Senhor Nhanderuete ojapo ava va'e hopeyi vaipa agu rami. Ha'e ramo oke ete. Ha'eramo ixugui pete inharuk Senhor omboi vy ho'o py ju omboty omboiague.22Ava aruk Senhor Nhanderuete omboi va'ekue gui omboete pete kunha. Ha'e vy ogueru ava pe.

23Ha'e ramo ava va'e oexa vy aipoe'i: Kova'e ma xekgue gui ae ikgue va'e, ha'e xero'o gui ho'o va'e. Kova'e pe Kunha 'ea 'r, ava

va'e gui omboia rire he'i.24 Ha'e rami rire avakue oeja 'r nguu ha'e oxy, gua'yxy reve joguereko agu, moko gui pete'i to'ooiko agu.*25Ha'e rami jave ma ava va'e ha'e ta'yxy ipire rei va'eri nox raka'e.* 2:2 Hebreus 4.4 * 2:7 1 Corntios 15.45 * 2:12 Bdlio ma mba'emo iju por va'e, ha'e r nix ma ita pyt'i va'e. Ovare va'ememe. 2:23 Ha'e kuery ayvu py tery Kunha ma Ava guigua nhaendu r joo ramigua rai'i. * 2:24 Mateus 19.5, Marcos 10.7,1 Corntios 6.16, Efsios 5.31

Gnesis 3:1 4 Gnesis 3:213

Ava ha'e kunha ojejavyague1Ha'e gui mboi avi oiko raka'e. Ha'e va'e ma vixo ka'aguy rupigua Senhor Nhanderuete omoingo

va'ekue ha'e javi gui nhombotavy kuaave va'e. Ha'e rami vy aipoe'i kunha va'e pe: Po rami teve Nhanderuete aipoe'i ra'e: Pe'u eme ha'e javive yvyra ty py ikuai va'e'a he'i

va'ekue?2Kunha va'e ombovai: Yvyra ty py ikuai va'e'a ma ha'eve ro'u agu.

3Ha'e r yvyra ty mbyte py pete yvyra hi'a va'e'a pe ma Nhanderuete Pe'u eme, ne pepoko eme,pemano e' agu, he'i va'ekue orevy.

4Ha'e gui mboi aipoe'i kunha va'e pe: Anhet napemanoi 'r,

5mba'eta Nhanderuete oikuaa ha'e va'e'a pe'ua ra penderexa ojepe'a 'ra, ha'e Nhanderuete ramiete 'r peikuaa mba'emo por ha'e mba'emo vai he'i.

6 Kunha va'e oikuaa r yvyra'a ho'u agu ha'eve. Yvyra'a oexa r ipor, ha'e oikuaa aviimo'aranduar oikoa. Ha'e rami vy hi'a omondo vy ho'u. Ome pe avi ome' r ha'e voi ho'u.7Ha'e ramo mokove rexa ojepe'a r oikuaa ipire reia. Ha'e rami vy figo'y rogue ojou vy ombovyvyguambeor.

8Ha'e gui ka'aru jave yvyra ty rupi Senhor Nhanderuete oiko r ava va'e ha'e ta'yxy oendu. Ha'erami vy Senhor renonde gui onhemi yvyra ty mbyte.9Ha'e gui Senhor oeno ava va'e. Ha'e vy oporandu:

Mamo tu re?10Ombovai: Aendu ndeayvu yvyra ty py reiko r. Ha'e rami vy ndevy akyje vy anhemi, mba'eta xepire rei

he'i.11Nhanderuete oporandu: Mava'e tu oikuaa uka ndepire reia? Re'u teve yvyra'a He'u eme ke ha'eague?12Ava va'e ombovai: Kunha xera'yxyr reme' va'ekue rima yvyra'a ome' xevy. Ha'e ramo mae ma xee ha'u he'i.13Ha'e gui kunha va'e pe ju Senhor aipoe'i: Mba'e re tu ha'e rami rejapo?Kunha va'e ombovai: Mboi xembotavy ramo rima xee ha'u he'i.14Ha'e gui Senhor Nhanderuete aipoe'i mboi pe: Gu rami rejapo rire mymba oka regua ikuai va'e ha'e vixo ka'aguy regua ha'e javive gui ayvu vai

pyve 'r reiko. Ha'e rami vy retyryry 'r reikovy nderye re, ha'e reikovea pukukue re yvy ku'i rive 'rrere.15 Ajapo 'r ndee ha'e kunha va'e reve joe napendea'ei agu rami, ha'e gui neramymino kuery ha'ehemiarir kuery reve ju. Ha'e va'e omou' 'r neak, ha'e r ndee ma reixu'u 'r ipyta py he'i.

16Kunha va'e pe ju aipoe'i: Xee ajapo 'r nememby ryru'i vy rejexavai ete agu rami. Ha'e ramo haxy 'r rendu nememby

reikuav'i vy. Renhomoirxe 'r neme reve. Ha'e r ha'e ma ipo'aka 'r ndere he'i.17Ha'e gui Ado pe aipoe'i: Ndee ma ndera'yxy renhe' rendu vy yvyra'a He'u eme ha'eague va'e re'u rire ndekuxa ae

'r yvy ayvu vaipy itui. Remba'eapo poyi vy 're rejou yvy gui re'u va'er, reikovea pukukue re.18Yvy gui henho 'r juu'y ha'e juu vaikue. Nerembi'ur oiko 'r yvy gui ae.19Ndery'aiague re 'r re'u reikovy mbojape, yvy ju rejeapo peve, yvy gui ae rojapo rire. Mba'eta yvyku'i regua reiko vy yvy ku'i ju 'r rejeapo he'i.

20Ava va'e gua'yxy omboery Eva, oikove va'e ha'e javive xy oiko ramo.*21Ado ha'e ta'yxy aor ma Senhor ojapo mymba pire gui. Ha'e rami vy omonhemonde.* 3:20 Tery Eva ma Hekove va'e 'ea. Ha'e r tery Ado ma Ava 'ea.

Gnesis 3:22 5 Gnesis 4:19

22Ha'e gui Senhor Nhanderuete aipoe'i: A gui ma nhande rami avakue ikuai, mba'eta oikuaa mba'emo por ha'e mba'emo vai. Ha'e gui

nda'evei yvyra tekove me'a 'a voi ha'e kuery omondo agu, mba'eta ho'u vy oiko riae 'r he'i.23 Ha'e rami vy Senhor omox den regua yvyra ty gui, yvy gui omoingo rire yvy re ae ju oma'etoikovy agu.24Ava omoxma vy anjo kuery ipepo va'e omo imbokuapy yvyra ty regua kuaray oua katy. Oeja avipete kyxe guaxu hendy va'e ojere-jere va'er, yvyra tekove me'a hi'aa katy tape oo va'e jokoar.

4Abel ha'e Caim rekokue oa

1Ha'e gui ava va'e jogueroke gua'yxy Eva reve. Ha'e ramo oguereko kyr va'e, oikuav Caim. Ha'evy aipoe'i:

Senhor xepytyv ramo ava'i aikuav he'i.2Ha'e rire tegue ju oikuav tyvy Abel. Abel ma vexa'i re openaa rupi oiko. Ha'e r Caim ma oma'etva'e.

3 Pete ra Caim ogueru mba'emo onhot va'ekue'a Senhor pe ome' va'er.4 Ha'e r Abel ma guymba kuery regua jypy'i oiko va'ekue ogueru, ikyrave va'e anho. Ha'e ramoSenhor ojou por Abel ha'e mba'emo ome' va'e.5Ha'e r Caim ome' va'e ma Senhor ndojou pori. Ha'e ramo Caim ivai vaipa vy hova mboaepa.

6Ha'e ramo ixupe Senhor aipoe'i: Mba'e re tu ndevai? Mba'e re tu nderova mboae rei ri?

7Ha'evea rami reiko ramo anhet e' 'r ri ty'y roguerovy'a? Ha'e rami te ha'eve'a rami reiko ramorejejavy agu nerar ok py. Opa mar ndererekoxe ramo hexe ndepo'aka 'rgue.

Jojuka ypy'iague8Ha'e gui Caim aipoe'i guyvy Abel pe: Jaa na mba'ety py he'i. Ha'e gui mba'ety rupi ikuai jave guyvy Abel re Caim opu' vy ojuka.9Ha'e ramo Senhor aipoe'i Caim pe: Mamo tu nderyvy Abel o?Caim ombovai: Xee ndaikuaai. Xee ri ty'y xeryvy re opena va'e aiko? he'i.10Ha'e ramo Nhanderuete aipoe'i: Mba'e tu rejapo? Nderyvy ruguy xevy ojapukai yvy gui.

11Ha'e rami rire a ayvu vaipy 'r reiko yvy re, mba'eta nderyvy ruguy ndepo py remo va'ekue yvyojuru oipe'a vy omok rire.12Ha'e nunga rupi yvy re rema'et te ixugui ipor va'e ndoikoi 'r ndevy. Rejava-java ha'e reguatarei 'r yvy re he'i.

13Ha'e ramo Caim aipoe'i Senhor pe: Ha'e rami ete xembopaga ramo ndaropo'aka reguai.

14Mba'eta a xemox ta xeyvy gui. Ha'e ramo ajepe'a 'r nerenonde gui anhemi agu. Ajava, aguatarei tema 'r aikovy yvy re. Ha'e xererovaex va'e rei tema 'r xejuka.

15 Senhor ombovai:Ha'e rami avi Caim, ndejukaarema sete-kue 'r opaga he'i. Ha'e rami vy Caim re Senhor omo

ikuaa ukaar, ojou va'e kuery ojuka e' agu.16Ha'e ramo Senhor renonde gui Caim ojepe'a vy Node yvy re ju oiko, den regua kuaray oua katy.

Caim ramymino kuery rery oa17Ha'e gui Caim gua'yxy reve jogueroke ramo oguereko kyr va'e, ha'e vy oikuav'i Enoque. Ha'e

gui Caim pete tet ojapo vy gua'y Enoque rery rupi omboery.18 Enoque ra'y ma Irade oiko. Irade ra'y ma Meujael, Meujael ra'y ma Metusael, Metusael ra'y maLameque.19 Lameque ma moko kunha ojou gua'yxyr: pete ma Ada hery va'e, ha'e r amboae ma Zil.

Gnesis 4:20 6 Gnesis 5:2520Ada oikuav'i Jabal. Ha'e va'e ramymino kuery ma oo'i rupi ikuai ha'e mymba re opena va'e kueryae.21 Tyvy rery ma Jubal. Ha'e va'e ramymino kuery ma mba'epu ix reta va'e mbopua ha'e mimbymonhe'a kuery ae.22Ha'e gui Zil ju oikuav'i Tubalcaim. Ha'e va'e ma opa margua tembiporu hambe va'e apoa oiko,overa va'e ha'e ferro guigua. Tubalcaim reindy ma Naam.

23Ha'e gui Lameque aipoe'i gua'yxy kuery pe: Ada ha'e Zil, pendu ke xeayvu r. Pe Lameque ra'yxy kuery, pejapyxaka ke xeayvua re. Xee

ma ajuka pete ava xere ojeai rire, ha'e pete kunumi va'e ajuka avi xere opyr ramo rive.24 Caim ojukaa vy sete-kue 'r opaga. Ha'e r xee Lameque ma amongue xejukaa vy setenta vezessete-kue 'r opaga he'i.

25 Ha'e gui petegue ju Ado gua'yxy reve jogueroke ramo pete ava'i ju oikuav. Ha'e va'e maomboery Sete, mba'eta aipoe'i:

Nhanderuete amboae ava'i ju ome' xevy, xepi'a Abel tyke'y Caim ojuka va'ekue rekovia he'i.*26Ha'e gui pete oiko avi Sete ra'y. Ha'e va'e ma omboery Enos. Ha'e va'e guive ma Senhor rery rupiha'e kuery ojapukai ypy raka'e.

51 Crnicas 1.1-4

1Kova'e kuaxia ma Ado ramymino kuery rekokue oa. Nhanderuete avakue omoingo vy ojee ramiae ojapo.2Ha'e rami vy omoingo ava va'e, ha'e gui kunha ju. Ogueroayvu por, ha'e mokove pe Avakue he'i,omoingoa ra guive.*

3Adoma cento e trintama'et re oiko. Ha'e gui ta'y oiko nguu ramigua ete, nguu rami ete ojekuaa.Ha'e va'e ma omboery Sete.4 Sete oiko rire tuu Ado ma oitocentos ma'et re ju oiko. Ha'e gui oikove ju ta'y ha'e tajy kuery.5Ado ha'e javi vy novecentos e trinta ma'et re oiko. Ha'e rire omano.

6Ha'e gui ta'y Sete ma cento e cinco ma'et re oikoa py oiko ta'y Enos.7 Enos oiko rire tuu Sete ma oitocentos e sete ma'et re ju oiko. Oikove ju ta'y ha'e tajy kuery.8 Sete ha'e javi vy novecentos e doze ma'et oiko. Ha'e rire omano.

9 Enos ma noventa ma'et re oikoa py oiko ta'y Cain.10 Cain oiko rire tuu Enos ma oitocentos e quinze ma'et re ju oiko. Oikove ju ta'y ha'e tajy kuery.11 Enos ha'e javi vy novecentos e cinco ma'et re oiko. Ha'e rire omano.

12 Cain ma setenta ma'et re oikoa py oiko ta'y Maalalel.13Maalalel oiko rire ma tuu Cain ma oitocentos e quarenta ma'et re ju oiko. Oikove ju ta'y ha'e tajykuery.14 Cain ha'e javi vy novecentos ma'et re oiko. Ha'e rire omano.

15Maalalel ma sessenta e cinco ma'et re oikoa py oiko ta'y Jerede.16 Jerede oiko rire tuu Maalalel ma oitocentos e trinta ma'et re ju oiko. Oikove ta'y ha'e tajy kuery.17Maalalel ha'e javi vy oitocentos e noventa e cinco ma'et re oiko. Ha'e rire omano.

18 Jerede ma cento e sessenta e dois ma'et re oikoa py oiko ta'y Enoque.19 Enoque oiko rire tuu Jerede ma oitocentos ma'et re ju oiko. Oikove ta'y ha'e tajy kuery.20 Jerede ha'e javi vy novecentos e sessenta e dois ma'et re oiko. Ha'e rire omano.

21 Enoque ma sessenta e cinco ma'et re oikoa py oiko ta'y Metusalm.22 Enoque ma Nhanderuete reve oiko. Ta'y Metusalm oiko rire tuu trezentos ma'et re oiko. Oikoveju ta'y ha'e tajy kuery.23 Enoque ha'e javi vy trezentos e sessenta e cinco ma'et oiko.24 Enoque ma Nhanderuete reve oiko ramo ndoexaavei, Nhanderuete ojeupe ae ogueraa ramo.

25Metusalm ma cento e oitenta e sete ma'et re oikoa py oiko ta'y Lameque.* 4:25 Tery Sete ma Ome'mbyre 'ea reve nhaendu r joo ramigua. * 5:2 Mateus 19.4, Marcos 10.6

Gnesis 5:26 7 Gnesis 6:19

26 Lameque oiko rire tuu Metusalm ma setecentos e oitenta e dois ma'et re ju oiko. Oikove ju ta'yha'e tajy kuery.27Metusalm ha'e javi vy novecentos e sessenta e nove ma'et re oiko. Ha'e rire omano.

28 Lameque ma cento e oitenta e dois ma'et re oikoa py oiko pete ta'y.29Ha'e va'e ma No omboery vy aipoe'i:

Kova'ema nhanemombytu'u 'r ko yvyNhanderuete ijayvu vaiague re nhandekuai vy nhandepopy nhamba'eapo poyia gui he'i.30No oiko rire tuu Lameque ma quinhentos e noventa e cinco ma'et re ju oiko. Oikove ju ta'y ha'etajy kuery.31 Lameque ha'e javi vy setecentos e setenta e sete ma'et re oiko. Ha'e rire omano.

32No ma quinhentos ma'et re oiko rire mboapy oiko ta'y kuery: Sem, Cam ha'e Jaf.6

Avakue opa mar rei ikuaiague1Hetave ovy avakue yvy re, ha'e tajy kuery ikuai.

2Nhanderuete ra'y kuery ava rajy kuery oexa r iporgue. Ha'e ramo gua'yxyr ojopy oipota va'e rei.3Ha'e ramo Senhor aipoe'i:

Xenhe' no riaei 'r avakue re, to'o rive ikuai r. Ha'e rami vy ha'e kuery ma cento e vintema'et peve'i 'r ikuai he'i.4Ha'e jave ma ikuai gigante yvy re. Ha'e Nhanderuete ra'y kuery avakue rajy kuery re omenda rireta'y kuery ojerovia rei va'e ikuai. Ha'e va'e avakue ma ipy'a guaxukue ha'e omboetepy meme raka'e.

5 Senhor oexa r avakue yvy re ikuai va'e heko vaive tema oje'oivy. Ha'e kuery py'a re o opa marikuai agu anho.6Ha'e ramo Senhor ndoguerovy'avei avakue yvy re omoingoague. Opy'a re oendu nda'eveia.7Ha'e rami vy aipoe'i:

Avakue amoingo va'ekue amokanhymba 'r yvy gui. Avakue, vixo, yvy rupi otyryry va'e ha'eguyra oveve va'e ha'e javi 'r amomba. Ndarovy'avei amoingoague he'i.8Ha'e r No ma Senhor renonde oupity omboaxya.

9Po rami ma No rekokue: No ma ava heko por va'e, ha'e javegua kuery mbyte anhet rupi anhooiko Nhanderuete reve.10 Ta'y kuery ma mboapy oiko raka'e: Sem, Cam ha'e Jaf.

Yy ovu agu Nhanderuete omombe'u ma voiague11Nhanderuete renonde yvy regua kuery opa mar rei ikuai joupe ojapo vaia rupi anho.

12Yvy Nhanderuete oexa r yvy regua kuery opa mar rei ikuai. Pete-te reko ivaipa ma yvy re.13Ha'e ramo Nhanderuete aipoe'i No pe:Xee anhembopy'a yvy regua kuery ha'e javi amomba agu, avakue heko vai va'e anho ikuai ramo

yvy re. Amokanhymba 'r, yvy reve.14 Ha'e ramo ejapo pete kano guaxu yvyrape cipreste guigua va'e gui. Ha'e va'e py rejapo 'r opyja'o-ja'o'i. Ipa'-pa' rembotypa 'r opy katy ha'e oka katy, oja va'e reikyty vy.15Po rami 'r rejapo: cento e cinqentametros remo 'r ipuku-a, ha'e r ipyamavinte e cincometros,ha'e yvatea ma quinze.16 Jovaive rupi rembokua 'r meio metro yvatea rami. Kano rokr ma ijyke re 'r rejapo. Pyrarma renhono 'r mboapy: pete iguy rupi, pete hi'ry, ha'e r amboae ma yvateve rupi.17 Mba'eta ambou 'r yy yvy ha'e javi ao'iar, amomba agu opa mba'e ipytu va'e yva gury ikuaiva'e. Yvy re ikuai va'e ha'e javi 'r okanhymba.18Ha'e r ndereve ma ajapo 'r xereve guar. Ha'e rami r peikepa 'r kano py, ndee, ndera'y kuery,ndera'yxy ha'e ndera'y ra'yxy kuery reve.19 Kano py remoinge avi 'r mymba temimoingo kuery ikuai va'e. Pete-te regua gui moko 'rremoinge, ava ha'e kunha okuave reve rereko agu ndereve.

Gnesis 6:20 8 Gnesis 7:2420 Guyra kuery, vaka, yvy rupi otyryry va'e, ha'e nunga ha'e javi pete-te regua gui moko 'r rerundea py, okuave reve rereko agu.21Ndea py emo por avi ke opa margua tembi'u. Emboaty ndea py ndee re'u va'er, ha'e kuery pevoi he'i.22Ha'e rami No ojapo. Nhanderuete ojapo uka va'ekue ojapopa.

7Ngoo pygua kuery reve No kano py oikeague

1Ha'e gui Senhor aipoe'i No pe: Eike ke kano py, ndee ha'e ndero pygua kuery ha'e javive, mba'eta aikuaa xerenonde heko por

va'e reikoa agua kuery mbyte.2 Ha'e javi regua mymba pe'u agu ha'eve va'e ma sete ir va'e 'r reraa ava ha'e kunha. Ha'e rmymba ha'eve' va'e ma pete'i ir va'e eraa ava ha'e kunha.*3Guyra oveve va'e voi sete ir va'e 'r reraa ava ha'e kunha, pete-te regua okuave agu yvy re.4 Mba'eta sete araa py ambo'oky 'r yvy re, quarenta ra ha'e quarenta pyt peve. Yvy guiamokanhymba 'r amoingo va'ekue ha'e javi he'i.5Ha'e ramo No ojapo Senhor ojapo uka va'ekue ha'e javi.

6No ma seiscentos ma'et oguereko, yy ovu vy yvy ojao'i jave.7Oky ramo yy ovu va'e gui No oike raka'e kano py. Hexeve oike avi ta'y kuery, ta'yxy ha'e ta'y ra'yxykuery.8Oike avi mymba ha'eve va'e ha'e ha'eve' va'e, guyra ha'e yvy rupi otyryry va'e ha'e javi.9 Ha'e kuery ma No-a py oikepa kano py. Mok-moko oike ava ha'e kunha, No pe Nhanderueteojapo ukaague rami.10Ha'e gui sete ra rire yy ovu ouvy yvy ry.

11 Seiscentos ma'et No oguereko jave, moko jaxya ha'e dezessete araa py ma yy yvy guy gui ovuvy omondoropa ygua ha'e javi, ombokua ja'ea, ha'e yva voi ojepe'apa.12Ha'e rami vy oky vaipa yvy re quarenta ra ha'e quarenta pyt re.13Ha'e va'e rave No oike raka'e kano py. Oike avi ta'y kuery Sem, Cam ha'e Jaf, ta'yxy ha'e ta'yra'yxy kuery reve.14Ha'e kuery ha'e mymba pete-te regua, vaka, yvy rupi otyryry va'e, guyra, guyra'i ha'e ipepo va'eha'e javi,15ho'o va'e ipytu va'e ha'e javi gui mok-moko oike No reve kano py.16Temimoingo ha'e javi regua gui oike ava ha'e kunha, Nhanderuete No pe ojapo ukaague rami. Ha'er ha'e oike rire ma Senhor omboty ok.

Yy ovu jave guare17Yvy ry ma quarenta ra re yy ou. Ovuve ovy vy oguerovu heravy kano yvy ry gui.

18Yy ouve vy typyve ovy yvy ry. Ha'e r kano ma ovu oupy yy ry.19Yvy ry yy ou vy ojao'ipa. Yvyty yvatekueve va'e yva gury ikuai va'e ha'e javi ojao'i.20Yvyty ikuai va'e yy ojao'i vy sete metros raxa peve typy hi'ry.21Temimoingo yvy re ikuai va'e omanomba: guyra, mymba oka regua ha'e ka'aguy regua, yvy re omyva'e ha'e avakue ha'e javi.22Opa margua ipytu va'e, yvy pirua rupi ikuai va'ekue omanomba.23Ha'e rami py temimoingo kuery yvy re ikuai va'ekue opa, avakue,mymba, otyryry va'e, guyra oveveva'e, ha'e javive okanhymba yvy gui. No anho oikove, ha'e hexeve kano py ikuai va'e guive.24 Cento e cinqenta ra re yy itui yvy ry.

8Yy ovu va'ekue typave ovyague

* 7:2 Ha'e kuery ma amongue mymba pe Ha'eve' va'e he'i 'r, ha'e r amboae pe ma Iky'a e' va'e he'i 'r.Ha'e nunga Levtico 11 py omombe'u porve.

Gnesis 8:1 9 Gnesis 9:41Ha'e gui ma Nhanderuete ima'endu'a No re, ha'e kano pymymba ka'aguy regua ha'e oka regua

hexeve ikuai va'e ha'e javi re. Ha'e rami vy Nhanderuete ojapo yvy ry rupi yvytu oipeju agu rami.Ha'e ramo yy typa ovy.2Onhembotypa ju ygua yvy guy gui yy omondoro va'ekue, ha'e yva voi ndojepe'avei ramo oky vaipava'ekue opytu'u.3Yy ma oxyry ovy yvy ry gui. Typave ovy cento e cinqenta araa peve.4Ha'e gui sete jaxya ha'e dezessete araa py ma kano opyta Ararate yvyty ry.5Ha'e va'e rire dez jaxya peve ju yy typave ovy. Ha'e va'e jaxy jypy'ia ra ojekuaa ypy yvyty apyte.

No xapir ha'e apykaxu opoiague6Ha'e gui quarenta araa py ma No oipe'a ok'i kano re ojapo va'ekue.

7Ha'e rami vy opoi pete xapir. Ha'e va'e o vy oo ha'e ojevy jepi, yvy ry gui yy ipiru peve.8Ha'e rire pete apykaxu ju opoi, yvy ry gui pa yy typa maa oikuaaxe vy.9Va'eri apykaxu oguapy agu ndojoui vy ojevy ju ha'e oa py kano py, yvy yy ojao'i teri ramo. Ha'eramo No okuave' r oguapy ramo omoinge ju kano py.10 Sete ra ju oar rire opoi ju apykaxu kano gui.11Ha'e rire ka'aru jave ojevy ju ha'e oa py. Ojuru py ogueru oliveira rogue ipyau va'e. Ha'e ramo Nooikuaa yvy ry gui yy typa maa.12Ha'e gui sete ra ju oar rire tegue ju opoi apykaxu. Ha'e ramo ndojevyvei ha'e py.

Kano gui No kuery omba jevyague13Ha'e gui seiscentos e um ma'eta, ijypya jaxy ha'e ijypya ra ma yy typa yvy ry gui. Ha'e ramo

No oipe'a kano ao'ia. Oma' vy oexa yvy ipiru maa.14Ha'e gui moko jaxya, vinte e sete araa py ma yvy ipiru ete ma.

15Ha'e ramo Nhanderuete aipoe'i No pe:16 Pemba ju ke kano gui, ndera'yxy, ndera'y kuery ha'e ndera'y ra'yxy kuery reve.

17Emomba avimymba kuery ndereve ikuai va'e, temimoingo ha'e javi, guyra, vaka ha'e opamarguayvy rupi otyryry va'e, ha'e kuery yvy re ikuai jevy vy ta'y ha'e heta agu he'i.

18Ha'e ramo No o gua'y kuery, gua'yxy ha'e gua'y ra'yxy kuery reve.19Omomba avimymba kuery kano gui, yvy rupi otyryry va'e ha'e javi, guyra ha'e yvy ry omy va'epete-te regua.

No altar ojapoague20 Ha'e gui No ojapo pete altar Senhor pegua.* Ha'e rami vy mymba ha'e guyra'i ha'eve va'e

regua ojopy vy ojuka. Oapy vy ome' altar ry.21Ha'e r ipixe por Senhor oet vy aipoe'i ojeupe:

A gui ma avakue kuxa xee ndaxeayvu vaivei 'r yvy re, kyr guive heko vai agu anho ipy'ava'eri. Ne namombavei ma 'r temimoingo kuery amombaague rami.22 Yvy ituia ja ndoiko e'i 'r mba'emo onhota agu ne omono'a agu, yro'ya ne haku-a, ra nepyt ndoiko e'i 'r guive.

9No kuery reve Nhanderuete guexeve guar ojapoague

1Ha'e gui Nhanderuete ogueroayvu por No ha'e ta'y kuery. Ha'e vy aipoe'i: Pendera'y ke, pendereta ha'e pemony yvy.

2Mymba yvy re ikuai va'e ha'e guyra oveve va'e ha'e javi 'r okyje pendegui. Pendepo py amboaxa'r yvy ry omy va'e ha'e pira ye' rupigua ha'e javi.3 Opa margua oikove va'e yvy re oo va'e ha'e javi 'r ha'eve pe'u va'er. Pvy jai rogue pyauame'ague rami avi ama ame'mba.4Ha'e r xo'o huguy o teri va'e ma nda'evei pe'u agu, tuguy re tekove o ramo.* 8:20 Altar ma Senhor pe ome'mby oapya agu.

Gnesis 9:5 10 Gnesis 10:4

5Anhetpende kuery ruguy omoague re voi anhombopaga 'r. Mymba ikuai va'e gui voi amboekovia'r, avakue po gui amboekoviaa rami avi. Mba'eta amongue oir rekove oipe'a rire ipo gui amboekoviakuerei 'r.6 Amongue oir ruguy omo rire avakue ju omo 'r huguy, Nhanderuete ojee rami ae avakueomoingo rire.7Ha'e r pema penda'y reta, pendereta ha'e pemony yvy, pendereta yvy re he'i.

8No ha'e ta'y kuery pe Nhanderuete aipoe'i avi:9 Ama pe kuery reve ajapo ta xereve guar, peneramymino kuery

10ha'e temimoingo kuery pendereve ikuai va'e ha'e javi reve: guyra'i, mymba oka regua ha'e ka'aguyregua kano gui o va'ekue, opa margua mymba yvy re ikuai va'e reve guive.11 Po rami pendereve ajapo xereve guar: Temimoingo kuery namombavei ma 'r yy gui, yy ndouvei'r yvy mombaar.

12Nhanderuete aipoe'ive ju:Pova'ema aeja xereve guar ajapo va'e kuaaukaar, pe kueryha'e temimoingo kuerypendereve

ikuai va'e ha'e javi reve, ha'e araka'e r peve ikuai va'er va'e peguar voi:13Arai re aexa uka 'r xerapa, yvy re ikuai va'e reve xereve guar ajapo va'ekue kuaa ukaar.*14Yvy ry arai aru nhav, ha'e arai re karugua ojekuaa ramo15 xema'endu'a 'r xereve guar ajapo va'ekue re, pe ha'e temimoingo ikuai va'e ha'e javi reve. Ha'erami vy yy nambouvei 'r okuave va'e mombaar.16 Karugua ojekuaa 'r arai re. Ha'e ramo xee aexa vy xema'endu'a 'r xereve guar xee Penderueteraka'e r peve guar ajapo va'ekue re, temimoingo yvy re ikuai va'e ha'e javi reve.

17Nhanderuete aipoe'i No pe: Ha'e va'e ma xereve guar ajapo va'ekue kuaa ukaar temimoingo kuery yvy re ikuai va'e reve

he'i.18No ra'y kuery kano gui o va'ekue ma Sem, Cam ha'e Jaf. Cam ra'y ma Cana.

19Ha'e va'e kuery ma No ra'y mboapy ikuai raka'e. Ha'e kuery gui ae yvy jave re omony.No jogueroayvu por ha'e ijayvu vaiague

20No ma oma'eta rupi oiko. Ha'e rami vy onhot uva.21Ha'e gui vinho oy'u vy oka'u, ha'e ipire rei oiny oo'i py.22 Cana ru Cam ma nguu ipire reia oexa vy omombe'u moko guyke'y kuery oka py ikuai va'e pe.23 Ha'e ramo guyke'y Sem ha'e Jaf ma pete capa ojopy vy omo oaxi'y re. Ha'e rami vy okupe reoguata ovy vy ojao'i nguu pire reia oexa e' re, amboae katy rive oma' reve.

24Ha'e gui No oka'uague gui ovy vy oikuaa gua'y kyrve va'e hexe ojapoague.25Ha'e vy aipoe'i:

Tove Cana toiko ayvu vaipy. Guyke'y kuery rembiguai yvyve va'e rami toiko he'i.26Aipoe'ive ju: Senhor Sem Ruete va'e ma ayvu pormby toiko. Ha'e r Cana ma Sem rembiguai toiko.

27 Ha'e Jaf ma tove Nhanderuete tomboyvate. Guyke'y Sem ir toiko hoo py. Ha'e r Cana mahembiguai toiko he'i.

28Yy ovuague oaxa rire No ma trezentos e cinqenta ma'et re ju oiko.29No ha'e javi vy novecentos e cinqenta ma'et oiko. Ha'e rire omano.

101 Crnicas 1.5-23

1 Po rami ma No ra'y kuery ramymino kuery rery. Ta'y kuery ma Sem, Cam ha'e Jaf. Ha'e kueryma yy ovu rire ta'y okuapy.

2 Jaf ra'y kuery ma Gmer, Magogue, Madai, Jav, Tubal, Meseque ha'e Tiras.3Gmer ra'y kuery ma Asquenaz, Rifate ha'e Togarma.4 Jav ra'y kuery ma Elis, Trsis, Quitim ha'e Dodanim.* 9:13 Xerapa he'ia ma arai re Nhanderuete karugua oexa uka va'e.

Gnesis 10:5 11 Gnesis 11:6

5Ha'e va'e kuery oja'o vy oo ye' rembe re ikuai amboae reguar. Pete-te regua oayvu ae py ijayvu,joegua-egua joa py ikuai.

6Ha'e gui Cam ra'y kuery ma Cuxe, Mizraim, Pute ha'e Cana.7 Cuxe ra'y kuery ma Seb, Havil, Sabt, Raam ha'e Sabtec. Ha'e Raam ra'y kuery ma Sab ha'eDed.8 Cuxe ra'y ma Ninrode. Ha'e va'e ma ipo'akapa ypy raka'e yvy re.9 Imba'ejukaa ipy'a guaxu va'e oiko Senhor renonde. Ha'e ixupe Ninrode Senhor renondeimba'ejukaa rami avi oiko va'e, 'ea.10 Jypy'i ipo'aka raka'e ma Babel tet re, ha'e gui Ereque, Acade ha'e Caln re ju, Sinar yvy re ae.11 Ha'e va'e yvy gui ha'e ojepe'a Assria re ju oiko agu. Ha'e vy ojapo Nnive, Reobote-Ir ha'e Caltet.12Nnive ha'e Cal mbyte ma ojapo avi Resm tet guaxu.

13Mizraim ra'y ma Ludim, Anamim, Leabim, Naftuim,14 Patrusim ha'e Casluim (ha'e va'e gui ma filisteu kuery ikuai), ha'e gui Caftorim.

15 Cana ra'y ma Sidom jypygua. Ha'e va'e gui ma Hete ju.16Hamymino kuery ma jebuseu kuery, amorreu, girgaseu,17heveu, arqueu, sineu,18 arvadeu, zemareu ha'e hamateu kuery ikuai. Cana ramymino kuery ma opa rupi oamba raka'e.19 Cana ramymino kuery yvy omboja'oague ma Sidom guive oo Gerar katy, Gaza peve, ha'e gui ooSodoma, Gomorra, Adm ha'e Zeboim katy, Lasa peve.20Ha'e va'e kuery ma Cam ramymino kuery. Pete-te regua oayvu ae py ijayvu, joegua-egua joa pyikuai.

21Ha'e gui Jaf ryke'y Sem ma ta'y avi. Hamymino kuery ma Hber ra'y kuery ha'e javi ikuai.22 Sem ra'y kuery ma Elo, Assur, Arfaxade, Lude ha'e Ar.23Ar ra'y kuery ma Uz, Hul, Geter ha'e Ms.24Arfaxade ra'y ma Sal, Sal ra'y ma Hber.

25 Hber ra'y ma moko oiko. Pete ma Pelegue hery va'e, mba'eta ha'e va'e oiko jave yvyomboja'oa.* Ha'e r tyvy ma Joct.26 Joct ra'y kuery ma Almod, Salefe, Hazar-Mav, Jer,27Hadoro, Uzal, Dicla,28Obal, Abimael, Sab,29Ofir, Havil ha'e Jobabe ikuai. Ha'e va'e kuery ha'e javi ma Joct ra'y kuery.30Ha'e kuery yvy omboja'oague ma Messa guive oo, kuaray oua katy Sefar yvyty o va'e peve.31Ha'e va'e kuery ma Sem ra'y kuery. Pete-te regua oayvu ae py ijayvu, joegua-egua joa py ikuai.

32Ha'e va'e kuery ae No ramymino kuery. Pete-te regua oayvu ae py ijayvu, joegua-egua joa pyikuai. Ha'e kuery ma yy ovu rire oja'opa yvy jave re.

11Babel py torre ojapoa okuapyague

1Ha'e jave py ma yvy jave re pete'i ayvu oiko ramo pete'i rami anho ijayvu okuapy.2Ha'e kuery kuaray oua katy gui oje'oi vy ojou pete yvy joja por reia Sinar yvy re. Ha'e py ju ikuai.3Ha'e vy aipoe'i joupe-upe:

Peju ke, jajapo yvy jykuer, japy por he'i. Ha'e jave py yvy jykue oiporu ita 'rgue py. Ojava'e voi oiporu omboja agu.4Aipoe'i okuapy:

Peju ke, jajapo pete tet nhandevy, ha'e torre yva re peve yvate va'er. Ha'e rami vy nhandereima'endu'a pora 'r, ha'e yvy jave re nhanea e' agu he'i okuapy.

5Ha'e rami r Senhor oguejy oexa agu tet ha'e torre avakue ra'y kuery ojapo va'e.6Ha'e vy Senhor aipoe'i:* 10:25 Tery Pelegue ma Oja'oa 'ea reve joo ramigua.

Gnesis 11:7 12 Gnesis 12:4 A peve pete regua anho ikuai, ha'e pete rami meme ijayvu va'e. Ha'e nunga ma jypy'i rei teri.

A gui ma ha'e kuery ndojapo kuaa e'i 'r ojapoxe va'e rei.7 Peju ke, jaguejy, jajapo joo rami e'-e' ijayvu agu rami, pete-te joayvu oendu kuaa ve' agu he'i.8Ha'e rami vy Senhor omoamba yvy jave re. Ha'e ramo opytu'u tet ojapo okuapya gui.9Ha'e nunga rupi ha'e va'e henda omboerya Babel, ha'e py joayvu oendu kuaa e' agu rami Senhorojapo rire, yvy jave re omoamba vy.*

1 Crnicas 1.24-2710 Po rami ma Sem ramymino kuery rery. Ha'e ma cem ma'et oguerekoa py ta'y ypy'i Arfaxade

oiko, yy ovu rire moko ma'eta py.11Ha'e Arfaxade oiko rire tuu Sem ma quinhentos ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

12Arfaxade ma trinta e cinco ma'et oikoa py oiko ta'y Sal.13Ha'e Sal oiko rire tuu Arfaxade ma quatrocentos e trs ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

14 Sal ma trinta ma'et oikoa py oiko ta'y Hber.15Ha'e Hber oiko rire tuu Sal ma quatrocentos e trs ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

16Hber ma trinta e quatro ma'et oikoa py oiko ta'y Pelegue.17Ha'e Pelegue oiko rire tuu Hber ma quatrocentos e trinta ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

18 Pelegue ma trinta ma'et oikoa py ta'y Re oiko.19Ha'e Re oiko rire tuu Pelegue ma duzentos e nove ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

20Re ma trinta e dois ma'et oikoa py oiko ta'y Serugue.21Ha'e Serugue oiko rire tuu Re ma duzentos e sete ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

22 Serugue ma trinta ma'et oikoa py oiko ta'y Naor.23Ha'e Naor oiko rire tuu Serugue ma duzentos ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

24Naor ma vinte e nove ma'et oikoa py oiko ta'y Ter.25Ha'e Ter oiko rire tuu Naor ma cento e dezenove ma'et re ju oiko. Ta'y ha'e tajy ju.

26 Ter ma setenta ma'et oiko rire oiko ta'y kuery Abro, Naor ha'e Har.27 Po rami ma Ter ramymino kuery rery. Ter ra'y kuery ma Abro, Naor ha'e Har. Har ra'y ma

L.28 Har ma yvy oikoague py ae omano, Ur caldeu kuery rekoa py. Ha'e va'e jave py tuu Ter oikoveteri.29 Abro ha'e Naor ojou gua'yxyr. Abro ra'yxy ma Sarai hery va'e, ha'e r Naor ra'yxy ma Milca,Har rajy ae. Har ra'y kuery ma Milca ha'e Isc.30Ha'e r Sarai ma imemby va'er e' ae oiko.

31 Ha'e gui Ter ogueraa gua'y Abro, gua'y Har ra'y L, ha'e gua'y Abro ra'yxy Sarai. Ha'e vycaldeu kuery rekoa Ur gui jogueraa, Cana yvy re ova agu. Ha'e rami te Har tekoa peve'i oje'oi.Ha'e vy opyta okuapy ha'e py.

32Ha'e gui Ter ma duzentos e cinco ma'et oikoa py omano Har tekoa py.12

Nhanderuete Abro oeno vy ogueroayvu porague1Ha'e gui Senhor aipoe'i Abro pe: Ex ke ndeyvy gui, nderu ro ha'e neretar kuery ikuaia gui, ha'e tereo yvy aexa uka va'er katy.*

2Mba'eta ndegui amoingo 'r pete regua heta va'e. Romoingo por 'r, ha'e amboete uka 'r nderery.Ndere vy amboae regua kuery amoingo por avi 'r.3 Amoingo por avi 'r nemoingo por va'e kuery, ha'e r ndere ijayvu vai va'e kuery re ma xeayvuvai 'r. Ndere vy yvy regua ha'e javi ikuai por 'r he'i.*

4Ha'e rami Senhor ijayvuague rami vy Abro oo. L voi oo hupive. Setenta e cinco ma'et Abrooguereko reve ojepe'a Har tekoa gui.* 11:9 Tery Babel ma Joo rami e'-e' oikuaa okuapya 'ea. * 12:1 Atos 7.3 * 12:3 Glatas 3.8

Gnesis 12:5 13 Gnesis 13:8

5Abro ngupive ogueraa va'e ma gua'yxy Sarai, guyvy ra'y L ha'e mba'emo oguereko va'e ha'e javi.Ogueraa avi guembiguai kuery Har tekoa py oiko jave ojou va'ekue. Ha'e rami vy Cana yvy katy jujogueraa. Ha'e vy ovamba ha'e py.6Ha'e va'e yvy Abro oaxa ovy Siqum tet peve, Mor py yvyra carvalho hi'a va'e peve. Ha'e javema cananeu kuery ikuai yvy re.

7Ha'e ramo Abro pe Senhor ojexa uka. Ha'e vy aipoe'i: Kova'e yvy ame' 'r neramymino kuery pe he'i. Ha'e ramo Abro ojapo pete altar Senhor

pe, ixupe ojexa uka rire.8 Ha'e va'e gui oaxa ovy yvyty Betel regua kuaray oua katy o va'e peve. Ha'e py ma oupi oo'i,

Betel tet regua kuaray oikea katy opyta, ha'e Ai regua kuaray oua katy. Ha'e py voi ojapo pete altarSenhor pe, ha'e ojapukai Senhor rery rupi.9Abro oo ju ha'e gui, Neguebe katy tema oo oiny.*

Egito yvy re Abro oiko jave guare10 Ha'e gui ha'e va'e yvy re oiko karuai. Ha'e ramo Abro oo vy Egito yvy re ju oiko, ijyvy re ae

karuai ete ramo.11Ha'e gui Egito yvy re ova rai'i maa py Abro aipoe'i gua'yxy Sarai pe:

Xee aikuaa por ndee kunha por ereikoa.12Ha'e ramo Egito pygua kuery nderexa vy aipoe'i 'r: Peva'e kunha ma ta'yxy oiko, he'i vy xejuka'r. Ndee anho'i nemoingove 'r.13Ha'e nunga rupi aipo're xereindy reikoa rami, ndere vy ha'e kuery xemboete vy xee voi xemoingoveagu he'i.

14 Egito yvy re Abro ova ramo ha'e pygua kuery ta'yxy oexa r ipor ete.15 Fara rembiguai kuery yvatekueve va'e oexa vy omombe'u Fara pe. Ha'e ramo Fara ogueru rukakunha va'e ngoo py.16 Fara ma kunha va'e re vy opena por Abro re. Ha'e ramo ojou-jouve guymbar: vexa'i, vaka,mburika'i, ha'e gui guembiguai avakue ha'e kunhague, kavaju ha'e camelo.

17 Ha'e rami te Senhor omoingo axy Fara ha'e hoo pygua kuery ha'e javi. Mba'emo vai eteomoingo Abro ra'yxy Sarai kuxa.18Ha'e ramo Fara oeno uka Abro. Ha'e vy aipoe'i:

Mba'e tu rejapo xere? Mba'e re tu ndera'yxy oikoa neremombe'u pori ri,19ha'e Xereindy 're rive? Ha'e rami r ajopy karamboae xera'yxyr. Ama ndera'yxy ae ri r eraaju, ha'e tapeo he'i.20Ha'e rami vy Fara guembiguai kuery pe opena uka Abro re. Ha'e ramo oar heravy, ta'yxy ha'eopa mba'e oguereko va'e guive.

13Abro ha'e L joegui oja'oague

1 Ha'e gui Egito gui Abro o vy Neguebe katy ju oo. Gua'yxy ogueraa opa mba'e oguereko va'ereve. L avi oo hupive.2Abro ma oguerekopa va'e. Oguereko vaka, prata ha'e ouro.3Ha'e gui Neguebe gui Betel katy ju oo, oo'i oupi ypy'iague py, Betel ha'e Ai mbyte py ae,4 altar Senhor peguar ojapoague peve. Ha'e py ae ju Abro ojapukai Senhor rery rupi.

5Abro rupive L oo vy ogueraa reta vexa'i, vaka ha'e oo'i.6Ha'e nunga rupi ha'e va'e yvy re nda'evevei joa pymokove ikuai agu, oguerekopa va'ememe ramo.Nda'evei ae joa py ikuai agu.7 Ha'e gui Abro rymba re opena va'e kuery joguero'a rei L rymba re opena va'e kuery reve. Ha'eva'e jave py cananeu ha'e ferezeu kuery avi ikuai ha'e va'e yvy re.

8Ha'e ramo Abro aipoe'i L pe:* 12:9 Neguebe ma Judia regua yvy piru reia kuaray puku-a katy o va'e.

Gnesis 13:9 14 Gnesis 14:10

Nda'evei nhande jajoguero'a rei agu, ne xerembiguai kuery nerembiguai kuery reve joguero'aagu nda'evei, joegua meme nhandekuai vy.9Ma', nerenonde itui yvy ha'e javi. Ajerure xea gui rejepe'a agu. Xapy'a rei jaiporu kuaa e'a katyri reo ramo xee ma jaiporu kuaa katy 'r aa. Ha'e r jaiporu kuaa katy ri reo ramo xee ma jaiporukuaa e'a katy 'r aa he'i.

10Ha'e ramo L oma' vy oexa yvy joja por reia Jordo yak yvry itui va'e, Zoar tekoa katy'i. Ha'eva'e yvyma Sodoma ha'e Gomorra Senhor omomba e'mbove yy por oa, yvotyty Senhor omoingova'ekue rami ae ipor, Egito yvy rami avi.11 Ha'e ramo L ma ojeupe guar oiporavo Jordo yvry yvy joja por reia itui va'e ha'e javi. Ha'erami vy ha'e katy oo, kuaray oua katy. Ha'e rami py mokove oja'o joe gui.12Abro ma Cana yvy re ae opyta. Ha'e r L ma oo vy yvy joja por reia re tet ikuai va'e rupi oiko.Ha'e rami vy oo'i oguerova heravy Sodoma tet peve.13Ha'e r Sodoma pygua avakue ma heko vai va'e, Senhor renonde ojejavypa ete va'e ikuai.

Abro pe Cana yvy ome' agu re Senhor ijayvuague14Ha'e gui L ojepe'a ma rire Senhor aipoe'i Abro pe: Ema' rea guive kuaray ijapu'a'ia katy, kuaray ipuku-a katy, oua katy ha'e oikea katy.

15Mba'eta yvy rexa va'e ha'e javi 'r ame'mba ndevy, ha'e neramymino kuery pe voi, araka'e r peveguar.*16Amboeta 'r neramymino kuery yvy ku'i hetaa rami. Amongue yvy ku'i oipapa kuaa va'e rire maeoipapa kuaa avi 'rgue neramymino kuery.17 Epu' ke, tereo ha'e eikuaa pota kova'e yvy ipuku-a ha'e ipya rami, mba'eta ame'mba 'r ndevy he'i.

18 Ha'e ramo Abro ngoo'i oguerova heravy vy oiko carvalho yvyra ty Manre py o va'e rexei'i juoiko, Hebrom tet katy'i. Ha'e py ma tegue ju ojapo altar Senhor pe.

14Irundy huvixa kuery pete nhiru re opu' okuapyague

1Ha'e jave pyma Sinar tet pygua huvixa Anrafel, Elasar pygua huvixa Arioque, Elo pygua huvixaQuedorlaomer ha'e Goim pygua huvixa Tidal reve,2 ha'e kuery ma opu' okuapy Sodoma pygua huvixa Bera rovai, Gomorra pygua huvixa Birsa, Admpygua huvixa Sinabe, Zeboim pygua huvixa Semeber ha'e Bel Zoar hery avi va'e pygua huvixa rovai.3Ha'e ramo ha'e va'e kuery ma Sidim regua yvyugua py ono'mba okuapy, yupa he' ro va'e katy'i.4 Ha'e kuery ma doze ma'et re ma huvixa Quedorlaomer escravo ikuai rire treze ma'et maa pynonhe' renduxevei.5Ha'e gui catorze ma'eta py Quedorlaomer ou, guexevegua huvixa kuery reve. Ha'e rami vy oityparefaim kuery Asterote-Carnaim tet py, ha'e gui zuzim kuery H py, emim kuery Sav-Quiriataim py,6ha'e horeu kuery ju oity Seir yvyty re, El-Par regua tekoa e'a katy'i o va'e peve.7Ha'e guimaEn-Mispate py ju ova (ha'e va'emaCades), ha'e rami vy oitypa amalequita ha'e amorreukuery Hazazom-Tamar py ikuai va'ekue.

8 Ha'e ramo hovai opu' jogueravy Sodoma pygua huvixa, Gomorra pygua huvixa, Adm pyguahuvixa, Zeboim pygua huvixa ha'e Bel Zoar va'e pygua huvixa. Ha'e kuery jogueraa Sidim reguayvyugua py huvixa kuery mboae rovai opu' agu,9 Elo pygua huvixa Quedorlaomer, Goim pygua huvixa Tidal, Sinar pygua huvixa Anrafel ha'e Elasarpygua huvixa Arioque rovai. Ha'e rami py irundy huvixa kuery opu' okuapy pete nhiru huvixakuery rovai.

10 Ha'e gui Sidim regua yvyugua py ma heta o yvykua oja va'e oa. Ha'e va'e rupi Sodoma ha'eGomorra pygua huvixa kuery ojava vy amongue ho'a yvykua py, ha'e r amboae kueryma yvyty katyojava.* 13:15 Glatas 3.16

Gnesis 14:11 15 Gnesis 15:5

11Ha'e r hovaigua kuery ma oipe'apa Sodoma ha'e Gomorra pygua kuery mba'e rei-rei. Tembi'u voiogueraapa vy oje'oipa ju.

L kuery ojopypaa heravyague12 Ha'e kuery ogueraa avi Abro ryvy ra'y L, Sodoma tet py oikoague gui. Hymba kuery voi

ogueraapa.13Ha'e ramo pete oo jepe va'ekue ou vy omombe'u Abro hebreu va'e pe, Manre regua carvalho tykaty'i oikoa py. Manre ma amorreu oiko raka'e, Escol ha'e Aner ruvy. Ha'e va'e kuery ma Abro revenhomoir va'e ikuai.14Ha'e ramo Abroma tyvy ra'y ogueraa ague oendu vy omono'mba guembiguai kuery hoo py itui'iva'ekue, opu' kuaa va'e trezentos e dezoito ikuai va'e. Ha'e rami vy amboae kuery rakykue oje'oi Dpeve.15Ha'e rami vy hembiguai kuery oja'o vy pyvy opu' okuapy amboae kuery rovai. Oitypa vy omonhaDamasco yke ijaxua katy Hob tet o va'e peve.16 Ha'e rami vy oguerupa ju imba'e rei-rei. Ogueru avi guetar L, imba'e rei-rei, kunhague ha'ehetar kuery ha'e javive.

17 Ha'e gui Abro ma huvixa Quedorlaomer ha'e hexevegua huvixa kuery oitypaague gui ojevyramo oa py Sodoma pygua huvixa ou ovaex agu Sav regua yvyugua, Huvixa yvyugua 'epy va'epy.

Melquisedeque Abro ogueroayvu porague18 Ha'e gui oa py Salm pygua huvixa Melquisedeque ogueru mbojape ha'e vinho. Ha'e va'e ma

sacerdote oiko Nhanderuete yvate ete va'e pegua.19Ha'e gui ogueroayvu por Abro. Ha'e vy aipoe'i:

Abro, tove Nhanderuete yvate ete va'e, yva ha'e yvy rerekoa tanemoingo por.20Ha'e ta'ima'endu'a pora Nhanderuete yvate ete va'e re, ndepo py nderovaigua kuery omboaxaparire he'i. Ha'e rami r ixupe Abro ome' dzimo ogueru va'ekue ha'e javi gui.*

21Ha'e gui Sodoma pygua huvixa ju aipoe'i Abro pe: Xevy pe eraa uka ju xeret pygua kuery, ha'e r nhomba'e rei-rei reru va'ekue ma ndevy guar

to he'i.22Ha'e r Abro ombovai: Aupi xepo Senhor Nhanderuete yvate ete va'e, yva ha'e yvy rerekoa pe.

23 Ha'e rami vy aura mba'eve ajopy e' agu nemba'e rei-rei gui, ne pete nhimbo, ne xapatu x,Xee ame' ramo Abro oguerekopa, 're e' agu.24Mba'eve xee ndaipotai xejeupe guar,mba'emokunumigueho'u va'ekue e' vy, ha'e xerupive oje'oiva'ekue Aner, Escol ha'e Manre pe reme' va'er va'e anho. Tove ha'e kuery tojopy ojeupe guar he'i.

15Nhanderuete Abro ta'y agu re ijayvuague

1Ha'e va'e rire Senhor Abro pe ojexa uka vy aipoe'i ixupe: Abro, ekyje eme. Xee ma mba'emo vai jokoa aiko ndevy, ha'e ndevy guar va'ekue heta 'r

ame'.2Abro ombovai: SenhorXeruete, mba'e tu ha'vy reme' 'r, xera'y e' re ae aiko r? Ha'e xero pymba'emo areko

va'e aeja r ojopy va'er ma Damasco guigua Elizer anho.3 Aipoe'ive ju: Xera'yr nereme'i rire mba'emo areko va'e xero py tembiguai itui'i va'ekue peguar rive opytapa.

4Ha'e ramo Senhor ombovai vy aipoe'i: Ha'e va'e ma nemba'e jopyar e' oiko. Ha'e r ndegui oiko va'er va'e ae ma 'r ojopy he'i.

5Ha'e vy ogueraa oka py. Ha'e vy aipoe'i: Ema' yva re, ha'e eipapa jaxy-tata ikuai va'e, reipapa agu ha'eve ramo.*

* 14:20 Hebreus 7.17,21 * 15:5 Romanos 4.18

Gnesis 15:6 16 Gnesis 16:6

Aipoe'i avi: Gu rami 'r heta neramymino kuery he'i.6Ha'e ramo Abro Senhor re ojerovia ramo ixupe Heko por va'e he'i.*

7Ha'e gui Senhor aipoe'ive ju: Xee ma Senhor Ur caldeu kuery ret gui roipe'a va'ekue, kova'e yvy nderekoar ame' agu

he'i.8Abro oporandu ixupe: Senhor Xeruete, mba'exa tu aikuaa 'r anhet kova'e yvy ajopy 'ra?9Ombovai: Eru xevy ha'vy pete vaka kunha'i, pete kavara ha'e pete vexa'i ra'y, mboapy ma'et oguereko

va'e meme. Eru avi pete pyku'i'i ha'e pete apykaxu'i he'i.10Ha'e ramoAbromymbaha'e javi ogueru vy oipe'mbambyte rupi. Onhonopor'i ipgue, pete-tejoexe-exei'i. Ha'e r guyra'i ma noipe'i.11Xapir kuery mba'emo re'gue ry oguejy ramo Abro omondyi.

Abro reve Nhanderuete ngupive guar ojapoague12Ka'aru rai'i ma jave Abro hopeyi vaipa, ha'e oendu avi okyje vaipaa, pyt vai ete ramo.

13Ha'e ramo Senhor aipoe'i ixupe: Reikuaa pota pova'e re, mba'eta neramymino kuery joyvy rupi oguata rei 'r. Escravo ikuai agu

rami ojopya 'r. Ha'e gui ombojexavaia 'r quatrocentos ma'et re.14Ha'e rami te herekoa kueryma xee ju amoingo axy 'r. Ha'e va'e rire ojepe'apa 'r ha'e gui, imba'erei-reipa reve.*15Ha'e r ndee ma reo por 'r neramo kuerya py. Ha'e ramo nenhono pora 'r ndetuja'i ete jave.16Ha'e gui neramyminokuery irundykueamaema ikuai va'e ojevy 'r apy,mba'eta ndopai teri apyguaamorreu kuery heko vai agu he'i.

17 Kuaray oike ma ramo pyt vaipa ete. Ha'e gui ojekuaa pete tapy ryru hatax opu' oinya va'e,ha'e pete takua ryxa rendy mymba pgue ikuai va'e mbyte rupi oaxa oiny va'e.

18Ha'e va'e rave Abro reve Senhor ojapo ngupive guar. Ha'e vy aipoe'i: Ha'e gui neramymino kuery pe ae 'r ame' kova'e yvy, Egito yak guive Eufrates yak guaxu

peve,19 queneu kuery ikuaia, quenezeu, cadmoneu,20heteu, ferezeu, refaim,21 amorreu, cananeu, girgaseu ha'e jebuseu kuery ikuaia guive.

16Sarai ha'e Agar rekokue oa

1Abro ra'yxy Saraima imemby va'e'. Ha'e rami avi oguereko pete guembiguai Egito guigua Agarhery va'e.2Ha'e gui Sarai aipoe'i Abro pe:

Xee ma Nhanderuete xeapo kyr va'e areko e' agu rami. Emenda ke xerembiguai re, ha'e va'erupi xepi'ar rami ndera'y agu he'i. Ha'e ramo Abro onhe' rendu Sarai.

3Ha'e rami vy ome Abro-a py Sarai ogueraa guembiguai Egito guigua Agar, ome' ta'yxy jevyr.Ha'e va'e jave ma dez ma'et re ma ikuai Cana yvy re.4 Ha'e gui Agar reve Abro jogueroke ramo oguereko kyr va'e. Kyr va'e oguereko maa oexa vynda'ija'evei ma opat ra'yxy re.

5Ha'e ramo Sarai aipoe'i Abro pe: Ndere ae toopa xemoxmba reiague. Xee ma xerembiguai rereko agu ame' rire kyr va'e

oguereko maa oexa vy nda'ija'evei xere. Tove Senhor toikuaa pota xere rejapo va'ekue re.6Gua'yxy pe Abro ombovai: Nerembiguai ma ndepo py oiko. Ereko ndee ae rerekoxea rami he'i. Ha'e ramo Sarai

guembiguai oguereko axy ramo ojava ixugui.* 15:6 Romanos 4.3,9,22, Glatas 3.6, Tiago 2.23 * 15:14 Atos 7.6-7

Gnesis 16:7 17 Gnesis 17:12

7Ha'e gui Senhor-a guigua anjo ojou tekoa e'a py pete yvu rexei, Sur yvy katy tape oo va'e py.8Ha'e vy aipoe'i ixupe:

Ndee Sarai rembiguai Agar, magui tu reju? Mar katy tu reo?Ombovai: Xererekoa Sarai gui rima ajava he'i.9Ha'e ramo anjo Senhor-a guigua aipoe'i ixupe: Ejevy ju ndererekoaa py, ha'e enhemo'yvy'i ipo py.

10Anjo aipoe'ive ju: Xee amboeta ete 'r neremiarir kuery, avave rei oipapa kuaa agu rami e'.

11Anjo aipoe'ive ju: Rereko 'r kyr va'e, ava'i 'r reikuav. Remboery 'r Ismael, rejexavaia gui Senhor ndereraa

jepe rire.*12Ha'e va'e ma avakue oikuaa r mburika ka'aguy regua rami 'r oiko, mba'eta opu' 'r pav re, ha'er hexe ma pav 'r opu' avi. Oiko 'r guyvy kuery rovaigua he'i.

13Ha'e ramo Agar ma Senhor hexeve ijayvu rire ojapukai hery rupi. Ha'e vy aipoe'i: Ndee ma Xeruete rexa va'e he'i. Mba'eta aipoe'i: Xee ri ty'y apy ha'eve xerexaa aexa agu?

he'i vy.14Ha'e nunga rupi ha'e va'e ygua hery Beer-Laai-Roi. Cades ha'e Berede mbyte re opyta.

Ismael itui'iague15Ha'e gui Agar oguereko'i Abro ra'y. Ha'e r Abro Agar re ta'yague omboery Ismael.

16Oitenta e seis ma'et re ma Abro oiko jave Agar ta'y Ismael re.17

Nhanderuete Abro rery oguerovaague1Abro noventa e nove ma'et oguerekoa py Senhor ojexa uka ixupe. Ha'e vy aipoe'i: Xee ma Nderuete xepo'akapa va'e. Eiko ke xerenonde opa mba'e py ndereko pora rupi.

2Ha'e ramo ndereve ajapo 'r xerupive guar, ha'e rami vy amboeta 'r neramymino kuery he'i.3Ha'e ramo Abro guenapy' re o, ngova yvy re omova. Nhanderuete aipoe'i ixupe:4 Xerupive guar ndereve ajapo rire ndee reiko 'r mbovy e' regua ikuai va'e ru.

5Ha'e nunga rupi Abro ve'ma 'r nderery, ha'e r Abrao, mbovy e' regua rur romoingo rire.*6Xee romboeta ete 'r neramymino kuery. Ndegui 'r amoingo joegua e'-e', huvixa kuery guive.7 Xerupive guar ndereve jypy'i ajapo va'ekue ma aikuaa uka 'r neramymino kuery pe ha'e kueryikuai jevy-jevy r guar, raka'eve r. Ha'e rami vy Nderuete aiko agu, ha'e gui neramymino kueryRuete guive.8Ndevy ha'e neramymino kuery pe ame' 'r yvy reguata reikovyague. Ha'e kuery pegua itui Canayvy ha'e javi, raka'e r guar. Ha'e xee aiko 'r ha'e kuery Ruete.

Opire omboi uka agu oejaa ague9Nhanderuete aipoe'ive ju Abrao pe: Ndee ha'e neramymino kuery pendekuai 'r xereve guar ajapo va'e rupi, ha'e kuery ikuaia

nhav ha'e rami ae ta'ikuai.10Po ramima xereve guar ajapo, ha'e va'e rupi pe ha'e neramymino kuery pendekuai agu: Pemboi'r avakue'i penembyte oiko va'e ha'e javi pire.11Pendero'o pire ae 'r pemboi. Ha'e nungama xereve guar ajapo va'e rupi pendekuaia kuaa ukaaro.12 Penembyte oiko va'e oito ra oguerekoa py pemboi 'r ipire: avakue pende kuery regua ha'epenerembiguai ra'y kuery pendo py oiko va'ekue, yvy mboae guigua pejogua va'ekue guive,penderegua ae e' te.* 16:11 Tery Ismael ma Nhanderuete oendu va'e 'ea. 16:14 Tery Beer-Laai-Roi ma Hekove va'e xerexaaty ygua 'ea. * 17:5Tery Abrao ma Heta regua ru 'ea (Romanos 4.17).

Gnesis 17:13 18 Gnesis 18:513Pemboi 'r pendero py itui'i va'ekue ha'e pendeperta re pejogua va'ekue pire. Ha'e rami py xereveguar ajapo va'ekue kuaa ukaar o 'r pendero'o re, raka'e r peve guar.14 Ha'e r ngo'o pire omboi uka e' va'e ma oipe'aa 'r pende kuery mbyte gui, xereve guar ajapova'ekue rupi e' oiko ramo.

Sarai rery ju Nhanderuete oguerovaague15Nhanderuete aipoe'i Abrao pe: Ndera'yxy Sarai pe ma Sarai 'ereve eme, ha'e r Sara ju 'r reno.

16 Mba'eta amoingo por vy ajapo 'r ndera'yr oguereko agu rami. Anhet amoingo por ramoixugui joegua e'-e' 'r ikuai, huvixa kuery guive he'i.

17Ha'e ramo Abrao guenapy' re o vy yvy re ngova omova. Ha'e vy hory vy aipoe'i ojeupe: Ava cem ma'et ma oguereko va'e nda'u ta'y 'r ri? Ha'vy Sara nda'u imemby nho 'r, noventa

ma'etma oguereko va'eri? he'i ojeupe.18Ha'e gui Nhanderuete pe ju Abrao aipoe'i: Ismael ae oiko 'rgue nerenonde rupi he'i.19Nhanderuete ombovai: Ndera'yxy Sara ae 'r oguereko ndera'y. Ha'e va'e remboery 'r Isaque. Ixupe ae 'r amo at

xereve guar ajapo va'ekue, hamymino kuery raka'eve r ikuai va'er va'e peguar.20Ha'e rami avi aendu avi Ismael re ndeayvu r. Amoingo por avi 'r, ha'e ajapo 'r ta'y reta agurami. Ta'y kuery ma doze huvixa 'r ikuai. Ixugui amoingo 'r pete regua heta ete ikuai va'e.21Ha'e r xereve guar ajapo va'ekue ma Isaque pe ae ju 'r amo at. Ha'e va'e ma pete ma'eta pykova'e ra ojeupity ju jave Sara oguereko 'r ndera'yr he'i.22Ha'e gui Abrao reve Nhanderuete ijayvupa ma vy ojeupi ovy ha'e gui.

Opire omboi ukapaa okuapyague23Ha'e va'e rave Abrao ogueru ruka gua'y Ismael, guembiguai kuery ha'e pygua ae ha'e perta

re ojogua va'ekue ha'e javi. Avakue hoo py ikuai va'e ha'e javive omboatypa vy omboi pete-te pire,Nhanderuete aipoe'iague rami vy.24Abrao noventa e nove ma'et oguereko reve opire omboi uka raka'e.25 Ta'y Ismael ma treze ma'et oguereko jave omboi ipire.26 Pete ra pyve Abrao ta'y Ismael reve omboi uka okuapy opire.27Avakue hoo py ikuai va'e ma guive r opire omboi ukapa, tembiguai kuery ha'e pygua ae, ha'e yvymboae gui perta re ojogua pyre guive.

18Abrao pe Senhor ha'e moko anjo ojexa ukaague

1 Ha'e gui Manre py Abrao pe Senhor ojexa uka ju yvyra carvalho ty o va'e rexei'i, hakuve majave ngoo'i rok py oguapy oiny jave.2 Abrao oma' vy oexa mboapy avakue henonde hi'a ra'e ramo. Oexa vy ngoo'i rok gui onha ovyovaex agu.* Guenapy' re o, ngova yvy re omova rei reve.3Ha'e vy aipoe'i:

Xe-Senhor, rejou por ri ramo ajerure reaxa rive e' agu xee nerembiguaia gui.4 Taru ruka yy pendepy pejoi agu. Pepytu'u ranhe kova'e yvyra guy py.5Aru ruka 'r mbojape'i. Pe'u ke, penembaraeteve, ore kuery penembiguaia py pevama vy. Ha'e guimae ma ha'eve peove agu he'i.

Ha'e kuery ombovai vy Ejapo ha'vy ndeayvuague he'i okuapy.

17:15 Tery Sara ma Huvixave rajy 'ea. * 18:2 Mboapy avakue ova va'e regua moko ma anjo ikuai (19.1), ha'er amboae ma Senhor ae, ha'e' vy anjo ikuaa ukaa (versculos 1, 17, 20, 22). 18:4 Ha'e kuery reko ramivy oo py ipoua kuery ova ramo hoo va'e omova vy ogueru ruka 'r yy opy ojoi agu, tape rupi yvy ku'irupi ou rire (19.2, 24.32, 43.24, Juzes 19.21, Lucas 7.44, Joo 13.1-14).

Gnesis 18:6 19 Gnesis 18:256Ha'e ramo Abrao ojapyra ovy oo'i Sara oa py. Ha'e vy aipoe'i: Emoak pojava na mboapy ryru trigo iporve va'e mbojaper, ha'e exy ju tanhimbu py he'i.7Ha'e gui Abrao ma mymba kora katy ju onha ovy. Pete vaka ra'y ikyra por va'e ojopy vy ome'

omongakua va'ekue pe oguereko katu pojava agu.8Ogueru avi kamby kekue ha'e oke e' va'e, ha'e gui vaka ro'o oexy uka va'ekue. Ha'e rami vy ipouakuery renonde omomba. Oar ho'amy ha'e kuerya py yvyra guy py okaru okuapy ramo.

9Ha'e ramo ha'e kuery oporandu ixupe: Ndera'yxy Sara mamo tu o?Ombovai: Opy ri hiny he'i.10Ha'e kuery regua pete va'e aipoe'i: A ma pete ma'eta py ma aju ete ju 'r ndea py. Ha'e ramo ndera'yxy Sara oguereko 'r ava'i

he'i. Ha'e rami jave Sara oendu oo'i rok py ha'e kuery rakykue katy.11Abrao ha'e Sara ma tujakue'i ete ma ikuai. Sara voi ndoikovei ma gueko re.12Ha'e gui Sara ha'e nunga oendu vy hory oiny opy'a py. Ha'e vy aipoe'i ojeupe ae:

Xeguaigu'i ete ma, ha'e xeme voi tuja'i ma va'eri, ha'e rami te nhi' avy'a nho 'r ri? he'i.13 Senhor aipoe'i Abrao pe:Mba'e re tu Sara hory rei reve ri aipoe'i: Anhet ete ri nda'u areko'i teri 'r kyr va'e, xeguaigu'i

ma rire? he'i?14Nhanderuete pe nda'u oiko 'r ri mba'emo haxy ete va'e ojapo agu? Pete ma'eta py kova'e raojeupity jevy jave 're aju ndea py, ha'e Sara oguereko 'r kyr va'e he'i.*

15Ha'e rami r Sara okyje vy onhenhomi. Ha'e vy aipoe'i: Ndaxeroryi rima ainy.Ha'e r ha'e va'e ma ombovai: Any, anhet nderory kuri he'i.Sodoma ha'e Gomorra omomba agu re Nhanderuete ijayvuague

16 Ha'e gui avakue opu'mba vy oo ha'e gui, Sodoma tet katy oma' agu. Abrao voi oo ranheha'e kuery rupive tape oexa uka agu.

17 Senhor aipoe'i ojeupe ae: Ndaikuaa ukai 'r ri nda'u Abrao pe mba'e pa ajapo taa?

18Mba'eta Abrao gui ma oiko 'r pete regua heta ha'e imbaraete va'e. Ha'e hexe vy yvy jave reguaha'e javi 'r amoingo por.*19Mba'eta xee aiporavo ha'e ombo'e agu gua'y kuery ha'e guamymino kuery araka'eve r guar xeeaipotaa rami ikuai agu re, teko por ha'e ha'eve ramigua anho ojapo agu. Ha'e nunga rupi Abraope xee Senhor ajapo 'r hekor re xeayvuague he'i.

20 Senhor aipoe'ive ju: Sodoma ha'e Gomorra pygua kuery reko re opa mar ayvua r aendu. Ha'e kuery ojejavypave

tema oje'oivy.21 Ha'e nunga rupi ava 'r aexa agu anhet pa aendua rami ha'e kuery ikuaia. Ha'e rami e' raikuaa avi 'r.

Nhanderuete pe Abrao ojerureague22Ha'e gui ha'e va'e avakue oje'oi Sodoma tet katy. Ha'e r Abrao ma Senhor renonde teri o.

23Ha'e rami vy hexe onhemboja vy aipoe'i: Heko vai va'e remombaa py remomba avi 'r teve heko por va'e?

24Xapy'a rei tet py cinqenta heko por va'e ikuai te nda'u remomba nho 'r tet? Cinqenta hekopor va'e remboaxya nda'u nerendui 'r tet remomba e' agu?25 Ejapo eme ha'e rami, heko vai va'e rejukaa py ejukapa avi eme heko por va'e, heko vai va'e opaarami ae avi heko por va'e opa e' agu. Tove ha'e ramigua toiko eme. Ndee yvy jave re ikuai va'ererekoa reiko va'e ha'eve e'a rami teve 'r rejoguereko? he'i.* 18:14 Romanos 9.9 * 18:18 Glatas 3.8

Gnesis 18:26 20 Gnesis 19:9

26Ha'e ramo Senhor ombovai: Ha'e gui Sodoma py cinqenta heko por va'e ajou ri vy ha'e kuery re vy amboaxy 'r tet ha'e

javi he'i.27Ha'e gui Abrao aipoe'ive ju: Taxepy'a guaxu xeayvuve agu Xeruete reve, yvy ku'i, tanhimbu guigua aiko va'eri.

28Xapy'a rei heko por va'e cinqenta agu pete nhiri'i ri oata ramo remomba nho 'r teve tet?Ombovai: Quarenta e cinco ri ha'e py ajou vy namombai 'r tet he'i.29Abrao aipoe'ive ju: Ha'e gui xapy'a rei quarenta ri ikuai ramo ha'vy?Ombovai: Quarenta ikuai va'e re vy namombai 'r he'i.30Oporanduve ju: Ejou vai eme ke Senhor, xeayvuve ju taa. Ha'vy trinta ikuai ramo ha'e py?Senhor ombovai: Trinta heko por va'e ha'e py ajou vy namombai 'r he'i.31Abrao ijayvuve tema: Senhor reve xeayvuve ta. Ha'vy vinte ete'i ri ikuai ramo ha'e py?Senhor ombovai: Namombai 'r vinte ikuai va'e re vy he'i.32Abrao aipoe'ive ju: Ejou vai eme ke Senhor, tegue ju xeayvu taa. Ha'vy dez heko por va'e ikuai ramo?Senhor ombovai: Dez-'i ikuai va'e re vy namombai 'r he'i.33Abrao ijayvupa ma ramo Senhor ojepe'a ovy. Ha'e r Abrao ma ngoo katy ju ojevy.

19L moko anjo omovaague

1 Pyt'i ovy jave moko anjo ova Sodoma py. Ha'e jave py L oguapy oiny tet py oikea py. Anjokuery ou r oexa vy opu' ovy ovaex agu. Ovaex vy guenapy' re o, yvy re ngova omova oiny.2Ha'e vy aipoe'i:

Ama xeruvixa kuery, peva ke xee penerembiguai ro py pendepy pejoi ha'e peke agu. Ko' raje'ive'i mae ma peguatave ju 'r.

Ha'e kuery ombovai: Ha'e rami avi tet mbyte py rive roke te ha'eve he'i.

3 L onhea' ete ramomae ma jogueraa hoo py oke agu. Ha'e ramo omongaru, mbojape ombovu e're oexy uka vy. Ha'e ramo ha'e kuery okaru.

4Onhenomba e' re Sodoma tet pygua avakue jogueru vy ombojere okuapy oo. Kunumigue ha'etujakue ou okuapy opa rupi gui.5Ha'e rami vy L pe ojapukai vy aipoe'i okuapy:

Mamo tu ikuai avakue pyt'i jave ndero py ova va'ekue? Eru oka katy rojavyky rei agu he'iokuapy.

6Ha'e ramo L anho o ha'e kuerya py, ha'e omboty ok.7Ha'e vy aipoe'i:

Xeretar kuery, ajerure pejapo vai e' agu.8 Ma', moko xerajy kunhatague areko xero py. Ha'e va'e kuery ma aru ta perekoxea rami perekoagu. Ha'e r ha'e va'e avakue pe ma pejapo vai eme, xero py amova rire.

9Ha'e r ha'e kuery aipoe'i: Ejepe'a ke upe gui!Ha'e gui joupe-upe ju ijayvu:

Gnesis 19:10 21 Gnesis 19:31

Amboae yvy guiguanhanderekoapyouva'ekue ri oikuaapotaxenhandere. Ha'e nunga rupi hexetema ngoo py omova va'ekue gui jajapo vaive 'r he'i okuapy. Ha'e vy L omboty rei jogueruvy,ha'e omboixe ok.10Ha'e ramo ngopy avakue ikuaia gui okuave' vy ojopy L, omoinge ju opy. Ha'e rami vy omboty juok.11Ha'e gui oexamboguepa oka py ikuai va'e, kyrgueve ha'e tujakueve. Ha'e ramo ok rekaa rupi riveikuai ikane'mba peve.

12Ha'e gui moko ava aipoe'i L pe: Apy rerekove pa ndero pygua kuery? Nderajy me kuery, ndera'y kuery, nderajy kuery pa ikuai?

Mba'eta rereko va'e ma guive r eraapa ke tet gui.13Mba'eta ore romomba ta kova'e tet. Apygua kuery reko vaia omombe'ua r Senhor renonde peveonhendu. Ha'e ramo Senhor orembou romomba agu he'i.

14Ha'e ramo L oo vy guajy me kuery pe omombe'u. Ha'e vy aipoe'i: Pepu' ke, pejepe'a apy gui. Senhor omomba ta kova'e tet he'i te tajy me kuery Horyai vy

po he'i okuapy.15Ko'mba ramove anjo kuery petegue ju ijayvu L pe. Ha'e vy aipoe'i: Epu' ke, erojava heravy ndera'yxy ha'e nderajy mokove rereko va'e, tet okanhy r pekanhy

e' agu he'i.16Ha'e rami te hekombegue ramo avakue ojopy ipo re ogueraa, ta'yxy ha'e tajy kuery mokove reve.Senhor omboaxy ramo ogueraa tet roka peve.

17Mombyry'i ma ogueraa maa py anjo kuery va'e regua aipoe'i ixupe: Penhave tema, tapeo jepe. Pema' eme penderakykue re, ha'e yvy joja por reia rupi peaxapa

e' teria ja pepyta eme. Yvy' re tapeo pekanhy e' agu he'i.18Ha'e r L ombovai vy aipoe'i: Ha'e rami ma nda'evei xeruvixa.

19Ndee ma xemboaxy vy xepytyv ete kuri xereraa jepe vy. Ha'e rami avi nda'evei yvy' re aa agu.Akyje aa reve mba'emo vai xerupity ramo aiko vai gui.20 Pe'i py o tekoa mboae. Ha'e va'e katy taa, mba'eta ndatuvixai. Tove ha'e katy taa, kyr'i ete ramo.Ha'e py ma xerekove reve 'r aiko he'i.

21Ha'e rami r ha'e kuery ombovai: Ha'eve ri. Ore noromombai 'r tekoa ndeayvuague.

22 Tereo pojava ha'e py reiko agu. Mba'eve rei ndajapoi 'r ha'e py reva e'a ja he'i. Ha'e ramirire ha'e va'e tet omboerya Zoar.*

Sodoma ha'e Gomorra omombaa ague23Kuaray yvate'i ma ovy jave L ova Zoar tekoa py.

24Ha'e r Sodoma ha'e Gomorra ry ma Senhor ombou enxofre ha'e tata, ixuguigua ae ho'a yva gui.25 Ha'e rami vy omomba ete tet, ha'e ha'e katy'i yvy joja por reia ha'e javi. Tet py ikuai va'ekueomomba, mba'emo yvy re henho va'e ha'e javi reve.26Ha'e gui L ra'yxy ma guakykue re oma' vy juky guigua opyta ho'amy.

27Ha'e gui Abrao ma ko' e' re opu' vy oo Senhor renonde oague py.28Sodomaha'e Gomorra tet katy oma'ho'amy. Ha'e vy oexa r yvy joja por reia ha'e javi gui hataxopu' ovy, tata rupa gui hatax opu'a rami.

29 Yvy joja por reia re tet ikuai va'ekue Nhanderuete omomba te Abrao re ima'endu'a vyogueraa jepe ta'y kyr L het omomba ta va'e mbyte gui.

Moabita ha'e amonita kuery ypy rekokue oa30Ha'e gui Zoar tekoa py L oikoxe te okyje vy ojepe'a ju ha'e gui, guajy mokove reve. Yvy' re ju

oo, ha'e pete itakua o va'e py ikuai guajy kuery reve.31Ha'e gui tajy guaiguve va'e aipoe'i kyrve va'e pe:

* 19:22 Tery Zoar ma Kyr'i va'e 'ea.

Gnesis 19:32 22 Gnesis 20:15

Nhanderu ma tuja'i ma, ha'e jipoi avakue kova'e yvy re nhanemer ikuai va'e, nhanderekorva'ekue rami vy nhamenda agu.32 Jaa, nhamboy'u vinho py. Ha'e gui nhanheno hexeve, nhanderu gui ae nhanememby agu ta'yr he'i.33Ha'e rami vy ha'e va'e pyvy nguu pe ome' vinho oy'u agu. Ha'e gui guaiguve va'e ova vy nguureve onheno oikuaa e' re. Tajy onheno r noendui, ne opu' jevy ramo voi noendui.

34Ha'e gui ko'gue guaiguve va'e aipoe'i kyrve va'e pe: Kuee pyvy xee anheno va'ekue xeru reve. Ha'e gui kova'e pyvy ha'ekue rami ju jajapo vinho

oy'u agu. Ha'e gui ndee ju eva enheno hexeve, ixugui nhanememby agu ta'yr he'i.35Ha'e va'e pyvy ha'ekue rami ae ju nguu pe vinho ome' oy'u agu. Ha'e gui tajy kyrve va'e ju ovavy onheno nguu reve oikuaa e' re. Onheno r tuu noendui, ne opu' ramo voi ndoikuaai.

36Ha'e rami py L rajy kuery mokove nguu gui ae imemby.37 Guaiguve va'e ma pete ava'i oikuav vy omboery Moabe. Ha'e va'e ramymino kuery ma Moabepygua kuery a peve ikuai va'e.38 Ha'e gui kyrve va'e voi pete ava'i oikuav avi vy omboery Ben-Ami. Ha'e va'e ramymino kueryma Amom pygua kuery a peve ikuai va'e.

20Gerar py Abrao ha'e Sara ikuai jave guare

1Abrao guekoa gui o vy Neguebe yvy katy ju oo. Ha'e py ju oiko Cades ha'e Sur mbyte re, Gerarpy ae.2Gua'yxy Sara pe Xereindy he'i ramo Gerar pygua huvixa Abimeleque ogueru ruka.

3 Pyvy Abimeleque oexa ra'u r Nhanderuete ojexa uka. Ha'e vy aipoe'i ixupe: Kunha va'e reipe'a ramo rombopaga 'r remano peve, omenda va'e ramo he'i.4Ha'e jave kunha va'e reve Abimeleque ndajoguerekoi teri. Ha'e rami vy aipoe'i: Senhor, rejuka ta va'e ty'y heko por va'e?

5Mba'eta ime ae Xereindy he'i, ha'e kunha va'e voi ixupe Xekyvy he'i. Ha'e nunga rupi rima xeepotae vy e' ajapo, ajapo vaixe vy e' he'i.

6Nhanderuete ombovai oexa ra'u r: Aikuaa por potae vy e' rejapoague. Ha'e nunga rupi ae xee rojoko xerovai rejejavy e' agu,

ha'e kunha va'e reve rejoguereko e' agu.7 A ma eraa ju imea py, mba'eta profeta oiko. Ha'e ma ndere ojerure ramo reikove 'r. Ha'e ramiavi ime pe kunha va'e ndereraai ju ri vy reikuaa anhet ete remano 'ra, nerembiguai kuery ha'e javireve he'i.

8Ko' rai'i jave Abimeleque opu' vy oenomba guembiguai kuery, ha'e vy omombe'upa. Ha'e ramoavakue oendu vy onhemondyipa okuapy.9Ha'e gui Abimeleque oeno uka Abrao. Ha'e vy aipoe'i ixupe:

Mba'e tu rejapo orere? Mba'e nunga py tu ajejavy ndevy? Mba'eta ha'e rami ete ndeexererojejavy ha'e xerembiguai kuery guive. Nda'evei va'e rejapo va'ekue xere.10Mba'exa tu renhembopy'a ha'e nunga rejapo agu? he'i Abrao pe.

11Abrao ombovai: Mba'eta xee ma xejeupe ae aipoa'e: Kova'e tekoa pygua kuery ma Nhanderuete renonde

ojererokyjea rupi e' ikuai vy xejuka 'r xera'yxy kuxa, ha'e va'ekue.12Ha'e rami avi anhet ae xereindy oiko, xeru rajy oiko vy, va'eri ha'i memby e' ta'vy oiko. Ha'e ramivy rima hexe amenda karamboae.13 Ha'e nunga rupi aguata-guata agu xeru ro gui Nhanderuete xemondouka jave aipoa'e va'ekuexera'yxy pe: Po rami 'r ndee xepytyv nhavaa nhav rupi, Xevy Xekyvy 're 'r, ha'e va'ekueixupe.

14 Ha'e rami r ixupe Abimeleque ogueru ruka vexa'i, vaka, ha'e tembiguai kuery avakue ha'ekunhague, omboaxapa Abrao pe. Ta'yxy Sara avi omboaxa ju ime pe.15Ha'e vy Abimeleque aipoe'i:

Gnesis 20:16 23 Gnesis 21:20 Xeyvy ha'e javi ma nerenonde itui. E tema rexea py rei he'i.16Ha'e gui Sara pe ju aipoe'i: Ma', ndekyvy pe ame' ta mil hat'i va'e prata guigua, ndere oiko va'ekue ha'e javi rekovia.

Ha'e ramo pav oikuaa 'r ndereko por va'ea he'i.17 Ha'e gui Abrao ojerure ramo Nhanderuete omonguera Abimeleque, ta'yxy ha'e hembiguai

kuery, ta'y jevy agu rami.18Mba'eta Abrao ra'yxy Sara kuxa Senhor ojapo rire kunhague Abimeleque ro py ikuai va'e ha'ejavi imemby ve' agu rami.

21Isaque itui'iague

1 Senhor ijayvuague rami vy Sara pe ojekuaa uka vy ojapo ijayvuague.2Ha'e ramo Sara oguereko'i, ha'e vy oikuav pete ava'i. Nhanderuete oa'angaague ra py ae Abraotuja'i ma va'eri ta'y, Senhor ijayvuague rami vy.3 Sara pi'a'i itui'i va'ekue Abrao omboery Isaque.4 Ta'y Isaque oito ra oguerekoa py Abrao omboi ipire, Nhanderuete ojapo ukaague rami vy ae.5Abrao cem ma'etma oguereko ta'y Isaque oiko jave.

6Ha'e gui Sara aipoe'i: A ma Nhanderuete xeapo xerory ju agu rami. Ha'e ramo pav ha'e nunga oendu vy hory avi

'r xererovy'a vy.7Avave rei noexa'i va'ekue xee Sara amokambu'i agu re xepi'a'i Abrao ra'y, tuja'i vaipa ma va'erita'vy he'i.

Tekoa e'a rupi Agar oguata jave guare8 Ava'i Isaque tuvixa ovy vy nokambuvei. Ha'e ramo nokambuveia ra Abrao ojapo pete ngaru

tuvixa va'e.9 Ha'e va'e javegua py o avi Egito guigua Agar pi'a, Abrao ra'y mboae va'e. Ha'e va'e ma ojojai reiIsaque. Ha'e nunga Sara oexa vy10 aipoe'i Abrao pe:

Emondouka na peva'e tembiguai ipi'a reve. Nda'evei ipi'a mba'emo reja va'e ojopy avi aguxepi'a Isaque reve he'i.*

11Ha'e nunga Abrao oendu vy nda'evei gua'y jypygua re.12Ha'e rami te Nhanderuete aipoe'i Abrao pe:

Ndeporiau eme ndera'y ha'e ixy nerembiguai re oiko va'e re. Endu ke ndera'yxy Sara ijayvuaha'e javi, mba'eta Isaque ramymino kuery pe ae 'r Abrao ramymino kuery 'ea.*13Ha'e gui nerembiguai pi'a ramymino kuery voi amboeta 'r, ndera'y oiko avi ramo he'i.

14Ha'e ramo ko' e' mbove Abrao opu' vy Agar pe ome'mbojape ha'e pete hyru yy. Ikupe reomo. Ixupe omboaxa avi ipi'a'i. Ha'e rami vy omondouka. Ha'e ramo kunha va'e oo vy oguata reioikovy Berseba katy tekoa e'a o va'e rupi.

15Ha'e gui yy hyru py opa ma ramo opi'a omonheno yvyra'i hi'a va'e guy py.16Ha'e vy ojepe'a vy oo ava'i ituia gui mombyry'i, hu'y nhamombo ramo oguerovya rami peve, Ava'iomano r aexa agu nda'evei he'i vy. Ha'e rami vy ha'e py oguapy vy hax reve ojae'o.

17Ha'e gui Nhanderuete ma ava'i va'e hax r oendu. Ha'e rami vy yva gui Nhanderuetea guiguaanjo oeno Agar. Ha'e vy aipoe'i:

Agar, mba'e tu rereko? Ekyje eme, mba'eta Nhanderuete oendu ava'i ituia py haxa.18 Epu' ke, emopu' imo'amy ava'i ndepo py rejopy reve, mba'eta amboeta ete 'r hamymino kuery he'i.19Ha'e gui Nhanderuete kunha va'e rexa oipe'a ramo oexa pete ygua. Ha'e py oo vy omony ju yryru,ha'e opi'a'i pe ome' oy'u agu.

20Ava'i va'e tuja ovy r Nhanderuete oiko hexeve. Tekoa e'a rupi oiko guyrapa ha'e hu'y revegua.* 21:10 Glatas 4.30 * 21:12 Romanos 9.7, Hebreus 11.18

Gnesis 21:21 24 Gnesis 22:721 Par yvy regua tekoa e'a rupi oiko. Ha'e gui ta'yxyr ixy ojou pete kunha Egito pygua.

Abimeleque reve Abrao pete rami ikuai agu ojapoague22Ha'e jave ma Abimeleque ha'e ojeupegua xondaro ruvixa Ficol reve aipoe'i Abrao pe: Opa mba'e rejapoa py Nhanderuete oiko ndereve.

23 Ha'e nunga rupi ave eura xevy Nhanderuete rery rupi, xevy ndeapu e' agu, xera'y pe, nexeramymino pe. Ndevy ajapo porague rami xevy ju rejapo por agu, ha'e xeyvy re reikoague revoi he'i.

24Abrao ombovai vy Aura 'r he'i.25 Ha'e rami te Abimeleque pe Abrao ijayvu ete, hembiguai kuery pete ygua oipe'a nhea'

okuapyague re.26Ha'e ramo Abimeleque ombovai:

Xee ndaikuaai mava'e pa ha'e ramigua ojapo. Avave rei ndoikuaa ukaai teri xevy, ne rux'i mavoi naendui kova'e ra e' vy he'i.

27 Ha'e ramo Abimeleque reve Abrao ojapo pete rami ikuai agu. Ha'e rami vy vexa'i ha'e vakaogueru vy ome' Abimeleque pe.28 Sete vexa'i kunha Abrao oiporavo vy mymba kuerya gui ha'e kuery ae'i ikuai agu py omo.

29Ha'e ramo Abimeleque oporandu Abrao pe: Mba'er tu sete vexa'i ri reipe'a?30Abrao ombovai: Xepo gui rejopy 'r pee py sete vexa'i ikuai va'e, xee ae kova'e ygua ajo'o ukaague kuaa ukaar

he'i.31Ha'e rami rire ha'e va'e henda hery Berseba, ha'e py oura okuapy rire.*32Ha'e rami vy pete rami ikuai agu re jogueroayvu Berseba py. Ha'e rire Abimeleque ha'e xondaroruvixa Ficol opu' vy ojevypa ju filisteu kuery yvy katy.33 Berseba py Abrao onhot tamargueira. Ha'e py ojapukai guive Senhor Nhanderuete imar e'va'e rery rupi.34 Filisteu kuery yvy re Abrao oiko are.

22Nhanderuete Abrao oeko a'ague

1Ha'e va'e rire Nhanderuete oeko a' Abrao. Ha'e vy Abrao he'i ixupe.Ombovai: Apy ma a.2Nhanderuete aipoe'i: Ejopy ndera'y pete'i Isaque reayvu ete va'e, ha'e eraa Mori yvy re. Ha'e py reme' 'r xevy

reapy vy, pete yvyty xee aexa uka va'er ry he'i.3Ha'e gui ko' e' mbove Abrao opu'. Guymba mburika oguereko katupa ma vy ogueraa moko

guembiguai, gua'y Isaque guive. Yxak omboa'y uka omoendy agu. Ha'e gui oo Nhanderueteaipoe'iague katy.

4Mboapy ra ma ooa py Abrao oma' vy oexa ooxea mombyry gui.5Ha'e vy aipoe'i guembiguai kuery pe:

Pe kuery orerar 'r apy mburika'i reve. Ha'e r xee ma kunumi va'e reve 'r roo kii rami.Nhanderuete romboetepa ma vy rojevy ju 'r pea py he'i.6 Ha'e vy yxak omoendy va'er Abrao ojopy vy ombovoyi gua'y Isaque. Ha'e r ta'y ma opo pyogueraa tata ha'e kyxe. Ha'e rami vy jogueraa.

7Ooa rupi Isaque aipoe'i nguu Abrao pe: Xeru.Ombovai:

* 21:31 Tery Berseba ma Ygua ouraague 'ea.

Gnesis 22:8 25 Gnesis 23:6 Apy ma a xera'y.Isaque oporandu: Apy ma tata, yxak guive o. Mamo tu o vexa'i jajuka ha'e japy va'er?8Ombovai: Xera'y, Nhanderuete ae 'r ojou uka vexa'i japy va'er he'i. Ha'e gui oove tema joupive.9 Ha'e gui ova ma Nhanderuete ijayvuague py. Ha'e py ma Abrao ojapo pete altar Senhor pe.

Ha'e va'e ry omo yxak. Ha'e gui ojokua gua'y Isaque, ha'e altar ry omonheno yxak o va'e ry.10Opo omondouka vy ojopy kyxe gua'y ojuka agu.11Ha'e ramo anjo Senhor-a guigua ijayvu nhendu yva gui. Ha'e vy aipoe'i:

Abrao! Abrao!ombovai vy Apy ma a he'i.12Ha'e ramo aipoe'i: Eupi eme ndepo kunumi va'e rejuka agu, mba'eve ejapo eme hexe. Mba'eta a ma aikuaa

Nhanderuete renonde rejererokyjea rupi reiko va'ea, ndera'y pete'i va'e xevy nereme'xe e'i rire he'i.

13Abrao guakykue katy oma' vy oexa pete vexa'i guakua re ojejura oiny va'e jai rogue hi'a va'ere. Ha'e rami vy vexa'i ojopy vy oapy gua'y rekovia.14Ha'e va'e henda Abrao omboery Senhor ojou uka 'r. Ha'e rami rire a peve Senhor peguayvyty re ojou uka 'r, 'ea.

15Ha'e gui mokoguea ma anjo Senhor-a guigua ijayvu Abrao pe yva gui.16Ha'e vy Senhor aipoe'i:

Xerery rupi ae aura: Nami rejapo, ndera'y pete va'e xevy nereme'xe e'i rire ma17 xee romoingo por 'r. Anhet amboeta 'r neramymino kuery jaxy-tata yva re ikuai va'e rami,ha'e ita ku'i ye' yvry ikuai va'e hetaa rami. Neramymino kuery ipo'aka 'r ngovaigua kuery retre.*18Ha'e kuery re vy yvy regua kuery ha'e javi 'r amoingo por, xeayvua rejapo rire he'i.*

19 Ha'e ramo Abrao ojevy ju guembiguai kuerya py. Oo joupive guekoa Berseba katy. Ha'e py juhekoa.

Naor ramymino kuery rery oa20Ha'e va'e rire Abrao oendu Milca voi oikuav ma kyrgue, nderyvy Naor ra'y 'ea r

21 Po rami hery o: tujave va'e ma Uz, tyvy Buz, Ar rur Quemuel,22ha'e gui Qusede, Hazo, Pildas, Jidlafe ha'e Betuel.23 Betuel rajy ma Rebeca. Ha'e va'e kuery irundy meme ma Milca memby kuery ikuai, Abrao ryvyNaor ramymino kuery.24Naor ra'yxy jevy ma Reum hery va'e. Ha'e voi oguereko kyrgue: Teba, Ga, Tas ha'e Maaca.

23Sara omanoague

1Ha'e gui Sara ma cento e vinte e sete ma'et re oikoa py2 omano Quiriate-Arba tet Hebrom 'epy va'e py, Cana yvy re ae. Ha'e ramo Abrao ou vy ojae'oipy'a vai vy.

3Ha'e va'e rire Abrao opu' ju omano va'ekue ituia gui. Ha'e vy ijayvu Hete ra'y kuery ikuai va'epe:

4 Xee ma yvy mboae guigua aiko pendeyvy re. Peme' xevy ha'vy omano va'ekue ruparpendeyvy re, xera'yxy retekue anhono por agu he'i.

5Hete ra'y kuery ombovai vy Abrao pe aipoe'i:6 Xeruvixa, endu ke oreayvu. Ndee ma orembyte reiko Nhanderuete huvixar omo va'ekue

rami. Yvyra rupa iporve va'e py tema enhono por ndera'yxy retekue. Ore kuery regua mava'evenorome' e'i 'r yvyra rupar va'e, omano va'ekue renhono por agu he'i.* 22:17 Hebreus 6.14 * 22:18 Atos 3.25

Gnesis 23:7 26 Gnesis 24:9

7 Ha'e ramo Abrao opu' vy guenapy' re o ha'e va'e tekoa pygua kuery ha'e Hete ra'y kueryrenonde.8Ha'e vy aipoe'i ha'e kuery pe:

Xapy'a rei omano va'ekue anhono por agu pejou por ri vy pejapyxaka. Xerekovia pejerureZoar ra'y Efrom pe,9 xevy ome' agu Macpela re itakua o va'e, mba'eta ijyvy apy re o. Hepya rami por tovende xevy,pendeyvy mbyte re anhono por agu he'i.

10Ha'e gui heteu regua Efrom ou vy oguapy oiny Hete ra'y kuery mbyte. Tet kora rok rupi oikeva'e ha'e javi oendua py ijayvu, ha'e vy aipoe'i Abrao pe:

11 Any teve xeruvixa, endu ke. Xeyvy ame'mba rive 'r ndevy, itakua o va'e guive. Xeretarra'y kuery pav renonde ame' ndevy. Enhono por tema omano va'ekue he'i.

12Ha'e ramo Abrao guenapy' re o tekoa pygua kuery renonde.13 Tekoa pygua kuery oendua py ijayvu ju Efrom pe:

Ha'e rami te rejou por ri ramo ajerure rejapyxaka agu re. Ndeyvy repy 'r xee ame'. Ejopyke xepo gui. Ha'e ramo 're xera'yxy retekue anhono por ha'e py he'i.

14Ha'e ramo Efrom ombovai:15 Xeruvixa, endu ha'vy. Pete yvy quatrocentos hat'i va'e prata guigua ovare va'e, mba'e tu

ha'e nunga xevy ha'e ndevy? Enhono por katu ha'e py ndera'yxy retekue he'i.16Ha'e rami Efrom ijayvu r Abrao oendu vy oa' prata ha'e ome' ixupe. Hete ra'y kuery oexaa

py ome', ijayvuague rami vy quatrocentos hat'i va'e prata guigua, mba'emo vendea oiporuve va'eregua.

17Ha'e rami Efrom yvy Macpela re o va'e Manre katy'i, yvy, itakua ha'e yvyra ikuai va'e ha'e javi18 ovendepa Abrao pe, Hete ra'y kuery ha'e tet kora rok py ikuai va'e ha'e javive oendua py.

19Ha'e rire Abrao onhono por gua'yxy Sara retekue itakua py, Macpela yvy reManre katy'i. Ha'eva'e tekoa ma Hebrom, Cana yvy re o.20Ha'e rami py Hete ra'y kuery Abrao pe ovende raka'e yvy ha'e itakua o va'e, ta'yxy omano va'ekuerupar.

24Guembiguai pe Abrao Isaque ra'yxyr ojou ukaague

1 Ha'e rire Abrao tuja'i ete ma, heta ma'et ma oguereko, ha'e opa mba'e py Senhor omoingopor.2Ha'e ramo Abrao ijayvu guembiguai hoo py ikuai va'e gui inhymave va'e, opa mba'e oguereko va'ere opena va'ety pe. Ha'e vy ixupe aipoe'i:

Emo ndepo xe'u guy rupi,3ha'e eura Senhor Nhanderuete yva ha'e yvy ha'e javi re ipo'aka va'e rery rupi, xera'y ra'yxyr rejouagu te Cana yvy apy aikoa py ikuai va'e rajy kuery regua e' guive.*4Ha'e r xeretar kuerya py ae 'r reo, ha'e va'e regua rejou agu xera'y Isaque ra'yxyr he'i.

5Ha'e ramo hembiguai aipoe'i: Xapy'a rei ma kunha va'e ndouxei 'r xerupive kova'e yvy re. Ha'e rami r ndera'y teve 'r araa

yvy rejuague katy?6Abrao ombovai: Nda'evei! Ejapo eme xera'y ha'e katy ojevy agu rami.

7 Mba'eta Senhor Nhanderuete yva pygua xepe'a karamboae xeru ro ha'e yvy xetuiague gui, ha'exevy oura reve Kova'e yvy ame' 'r neramymino kuery peguar, he'i va'ekue. Ha'e rami vynerenonde omondouka 'r guembiguai anjo. Ha'e ramo ha'e va'e yvy gui 'r reru xera'y ra'yxyr.*8 Ha'e gui xapy'a rei kunha va'e nderupive ndouxei ramo toaxa rive reuraague. Ha'e rami te eraaeme xera'y ha'e katy he'i.9Ha'e ramo opat Abrao 'u guy rupi hembiguai opo omo reve oura ijayvuague rami ojapo agu re.* 24:3 Ha'e va'e jave ma ha'e kuery ouraa ovareve agu opo omo 'r jo'u guy rupi oura vy. * 24:7 Glatas 3.16

Gnesis 24:10 27 Gnesis 24:3310Ha'e rami vy dez camelo hembiguai ogueraa opat rymba, ha'e mba'emo por ipat ogueraa ukava'ekue ha'e javi. Mesopotmia katy ojepe'a ovy, Naor kuery ret katy ae.

11Het py ova rai'ia py pete ygua o va'e yvry ova. Ha'e py omombytu'u ranhe mymba camelohenapy' re. Ka'aru jave kunhatague yy re ouaty hora omombytu'u imbokuapy.12Ha'e vy aipoe'i opy'a py:

Senhor, xepat Abrao Ruete reiko va'e, ajerure ndevy xepytyv agu, ha'e xepat Abrao voiremboaxy agu.13Mba'eta xee ma apy a ygua rexei'i, kunhague kova'e tet pygua rajy kuery yy re ouaty py.14 Ha'e nunga rupi tove kunhata xevy aipoa'ea va'e: Emboguejy yryru ay'u agu, ha'e ramoEy'u, ha'e nerymba camelo kuery avi 'r amboy'u, he'i va'e ae toiko nerembiguai Isaque ra'yxyrreiporavo va'ekue. Ha'e ramo 're aikuaa xepat remboaxy maa he'i.

Rebeca reve Isaque nhovaexague15Ha'e rami teri ijayvu ho'amy jave tet gui o ouvy Rebeca, Betuel rajy va'e. TuumaAbrao ryke'y

Naor ra'y, ha'e Milca pi'a. Pete yryru ogueru oiny oaxi'y ry.16Ha'e va'e kunhata ma ipor vaipa, ava reve joguereko va'e' teri. Ha'e gui ygua py oo vy o'yryruomonyma vy ou ju.

17Ha'e va'e jave py tembiguai oo vy ovaex. Ha'e vy aipoe'i: Eme' yy nde'yryru gui ay'u agu.18Kunha va'e ombovai: Ey'u katu xeruvixa he'i. Ha'e rami vy yryru omboguejy pojava vy ojopy reve ombojero'a

omboy'u agu.19Omboy'upa ma vy aipoe'i: Anove ta nerymba camelo kuery pe ju ha'e javive oy'u peve he'i.

20 Ha'e rami vy ojapura reve onho mymba oy'uaty py, ha'e onha ju ovy ygua katy ojarave agu.Ogueruve ju vy camelo kuery ha'e javive omboy'u.21 Ava va'e ijayvu e' re oma' oin