DEO Adprobante!OTMOOE.Q.PIA

Seu de

INGENIO HUMANORATIO ACADEMICA ,

QyamAdfenfuRegia ad Auram Senatus Philofopb,

Sub DefenfioneViri Ampliffimi

Dn, Mag. PETRI HAHN,Philof, Nat.Prof. Publ. & Biblioth. Pnc-

ccptoris xtatem fufpiciendi.Ante Diem, quod bene Vertat ! 2g. Aprilis,

4nni i natali Cbrifti M. DCC.Loco horitfo confvetisj

Difputationi publicar exponitCAROL. LAURBECCHIUS P. F.

ABO^E,

Imprimebat JOH. <2Ssl'ntCr/Rcg, Typegrsphui,

SERENISSIM& RESUM.td.-M Fl

ProvinciarumKymenegardenfis Sc Caftet-

-3i Novi GUBERNATORI Gra-vifllmo j

LEGATO nuper in Mufcoviammaxime Inclyto.

Illuftriflimo & GenerofiflimoDOMINO,

Dn ANDREAELINDEHJELMLib. Baroni deFogelstad

Domino de £<&##s& &c.

PATRONIS MEVITAM PROLIXdM

GIJE MAJESTATISDEI rißis,

Amplisfim£Dioecefios Abo-enfis EPISCOPO Eminetuiffimo,

Academiae ad Auram PRO-CAN CEL-LARIO Permagnifico,

Confiftoriique Ecclefiaftici PR_/£«SIDI Graviflimo,

Reverendiflimo in Christo Patriac DGMINO,

D". JOHANNIGEZELIO,

S. S. Theol. Dod. Confum-matiffimo.

IS GRATIOSfS,ET FELICISSIMAM!

PRaecellenj Virtus, Vir Grandis* quijubar amplunu

Officii reddif clarius Ipfe Tui,"Atque Artei Phacbi quac Te decorantque

foventquo,Promittunt aufij fata benigna piis»

Gratia qux totics> Charitumeft monftra-ta Cohorti,

An metuam ludis ne fit iniqua meis£Non credo; anteOeulois idcirco has po-

nere chartasHaud vereor, fperans refpicias £acie_>

Manfveta, licec hoc Seclum haud magemunera curet

Talia. Cordicitus fupplice voce pre«cor

Dextra benigna DEi , felices prorogetannos;

(Et Patria: Grandis, Grandior usque

cluas^Vo

NOMINA VE

devoteC4R,

NOminis ecce Tui,Praful, fplendorecorufco,

Paginulis lucem his quod moddcongiliecrL»,

Da fpacium veniat, & pietati» fufcipe fi-

Qtjae do , cum mclius nil dare fata.fi-nant.

PecTioris adfectu grato reminifcor übiq;,Qui qubndamin parvum fplenduit us-

queFavor;Propenfus Tali chartam hanc quoq;Tu-

fcipe quaefoVultu,quem fenfitfacpius hicce cliens.

Sic Te,Qui nutu coelum terramque gu-bernat,

Incolumem fervet confpicuumq; diu;Sis: felix femper noftri Tutela Lyeei,

G.rande decus Patri», Dulce decusqueDomus/

vet

STRA GRANDIA

colensLAURB,

JUVINXNatalium Sptendort*,

titerarum cuttura o vita integritattCcmmendatiffimo, Nobtiiffmo

Dno, CAROLO LAUR-B E C C H I O,

Magni Pareutis Filio haud d<°g<»neri,Afflico & Commiliti fuo stfttjmaullimo,

NytoWsJM> Ouwei fS{/) mßiriCpiTh^ JS.A<Pv\g

"^^^^^ Qifompois & nfmg ur sgy»

BEKXIE fio^uv^H^yjua^ K&l ws<«? Svifjfir' rfiifet m<pii<n;Aa<pvo(poo@* KctvQf $u)2\tts , /3w «s** >UWitpf&pJiTtffy. M«Vs "P«S crti^^&i , tv t^ kv2i»A

Aa,Cpyrjvkrj-fyy. Tv,vh *v Jcts esog Xipgtitn ji&Wia

avvt^ym.

Ivyxoii^uv, a))\a *$ itv%%e*etafuiV iv^fAijvtp

DAVID LUNDS S.7beot, frof,

JUVENISNatalium decore, modeftiaeque &

erudttionis liude Orattiffinoo,

Dne CARQLELAURBECCHI,Amice egregie dileflzj,.

fe|^Ngenn genium quan-

cura revelat,Ingenii profert mille peri-

cla tui.Interea Ixtx certant, cogno-

mine, Mufx,Tam pulcre meritum cin-

gere fronde caput.

Occupatifftmttt fcribebiTORST» RUDEEN.

AdNobiiiffimum & Dociiffimum ,

Dn CAROLUMLAURBECCHIUM,Avv.iieu INGENIORUMf

?filrNgenio quantum va-jP« leas, Do&isfime

LAURBECH,Quadibet Irjgenii hic linea

ducla docet.

prolixfe ex prifcafido

JO: RUNGIUS.

Cordate Ledlor

S! erpcneadum fit, quid forte feati*s, q?o^Materiam haac nodofim & Subtilitctumplenstn tra&andana fufceperim, interaliii

quae ;iiccurn__ntin przfens, pracipuum erit re-or, arnigma hoc Pythagoricum, quo %vyh f*iji)7ng@aivtiv , ftateram hatsd effe mihi transgre-diendam, cerromeditaris,- valde memovethatctua cogitatio, cujus eciam caufa fpem inter <Jemetum pendens, quid tutius jam inceptandunafit, haud fane exeogito, & quo diutius id e£-fatum in animo meo premo, hoc incertioffio, defiftamae cespto vel fecus; Inter has ta«men cogitationes ancipites eonftitutus, unuat

t^uod me reftitait, hoc Poetse faltim tnvenio,cjuo in Magnis etiam voluijfe fat e^perhibetur,.Videmus totum hune Orbem cffe Gazam ditifupeile&iie ad magnificentiam excultam, Resptiam in illo minimas fuis pratGdiis ornatis,at hoc in paflu providentiam Naturae admtra»ri & «wple&inon fit, cenfente Plinio; Qyart»

W

ta vero major* credendum in ynK^oKorjj.cvefle congefta munera, qvem Effi&ot Univerfi»tatis rerum vifibilium Heroa formavit k Hac-rrdcxi ? equidem tanta (unt, ut Ecuditi iftan.fditatione penetrare volentes, conqveranturie tantum Circa cortirem harrere, Cjuod faciledi&u eft , cjvum in viliffimis etiam inquiren-dis fepenurrero, Caduceura piotendere necef<fe habeani; Quare fi refte rem ccncipio, In-geniis exquifitu Argumentum hoc, ceu «i Na-tora in interiore conditum angulo relinqven-dum efie putavefim, fed interea C. Le&. arca-m» ha:c ladi ne credas quod heic perf»-r dtoriSdepifta reperantur, nec magis indigne feras,

opcram h-nc umbrafilem in confpe&uTib> aflponi, qv«m cateroqvin Opus de hoc j«pio pfoditum fuerit abfotutiffimUOß , mercentohoc in Viutfr* , non omnia aqve Nobli» &grandia Itj qv.?dam etiam exilia dcprehcndi,cb tamen fuam noft loerni. Sed utguitum prxciudam opinioni, q>a temersrioVelut irrpefu mc ad fitteTqfta. hrc animuraadniicafie credis, ingenue defero indicium,nunqujm hanc Matcriam arduam adtredtarfiaie luftins^iffe , ni Supeciorum ivafus ad eatt_|c»" ff-ndsm me ftimuJaflent; qvum tamen ex-tet mllii fpei veftigium, ne ad ludibrium peni*ius inftitutum hoc meum recidat, qvalitcunqvfiwe matiet eveatus, nutibus obtempero. Q.vo-circa, qvum hujusmodt fit ratio inftituti praeien-

kit»

ti«, convltif* excJdl(Te"me fpero ", qva» aJJoquIex di&o fuperius adhibito htud perplexe in medirigi poflent. Caeterum inter hacc vereor, necrimine proJixitati» arguar, qviritare namqvemihi videris Cand. LefX Erercitium hoc didu-ftum cfle longius jufto , qvapropter tantumefficias benevo'entis tua; apud Te rogo, maJue-ris id Rei proprie»ati potiui adfcribere quatnculpae mea;. Q^od reliqvum eft , gratiatnha- in re '"ihi prarft;tam, argumentJ prapren-tis nabiliffimi meditatio, Tibi repcndet*V A L E.

Provida Ment Rerum , pofttum /upef d*mnia Lumen ,

Vac cenfiet Lumen mentibus J Inge*nium

Solers quod duro Natura putamiuetexit,

DumfcrutorKofffum, Profpera qu^(f que ftent !

Inge-

Ingenium <jft Ordinisut autumatPlutan hus,hoc juftius igitur Ordinern

ad ejus TraElationem sdh\bemm _ Cu/utLedhCand, heic Tibi contemplsris exftrudum

SCELETON,t. Conten-;platio72 o-tt Tngenii "-gr Qva-fHo, Numquid illitdintus(ateni fi^nU corporeisprodatur lz. Ventilatio Dcfiniti, r<(f>eflis

nominU, ejtudeambi.git*acctptienis (*>

j. , Num in boc fttttu,Vits PerfeUttm Ingenium in hu-mano ecetu cottigt qveat ?i Expofitio Dtfinitionis , übiquefy de Ingeni» res eft, quatentuprinru efl requtfttoru aetbxbitumiz, Evolutio divifionis,übi Inge-nii divcr/ie babituiines, tam ra.iioneSui, quamStatuum vltee j

\dclineantur.?. l^Vifitio Caufarum diverfi*tatis Ajgenii,qua/ecreta bomi*ni innatd.i & fexus, qua»temts Temperamentum alterant.l. Eicuienta & potu<,in quanltum diverforttm Humornm fitntprincipia,j Sitos Locoram , übi Cceli &Soh Gcnius ad diverfa tngenidformanda, adtenditur.

l.ara ITga-

PrarlsgsDfiad ingeniu

! «biolvunt,> quO fpe-I ctSßt

Jn

UQGTres

-comparentSe&iones,

tjtiarumqualibet

Totidemconfiat

Particuhs.ll.ua Krt-

Habitd-doingenii,qv»m coh-ftituuntQ

TlT.m VeroE-xiutva vel[uccedaneaivilngenJu,übi Csulsediverfitstis.ejus renso-ta, reccn-fencur-

SECTIO PRTMAPradiganea ad Ingenium de«

PARTICULA PRIMAIngertium Anfit ptrpendit*

lgll| Vu m Omnipotensj^^^^ Cred£or,MundumHumanige-kl^i^J nerisDomicilium hoc, («)un-dequaque poneret Abfolutiffimum, ad-eo utmerito ytyoporuvlehtwTefyv ($) cen*feri queac, Sane non nifi gravi confilioHominem Operis fui prodigiofiffimicomplementum, quoadpartei ei debitar,adeo perfe&um finxitj ut iilumMjx^ccr'fw Epitomen mundi,&S-«iy^«(y) jure nominaverij? Miramuf pulchri-tudinem Opificii hujus, qua divitias fibiconceffas oftentatf Qyanto magis oculosnoftros in fe convercit Conftitutio Ho-minis ? Cui poteftas Divina tam gran-des opesjtotqueforteslngenii largira eft ?

quae fub unam velut cutem congeftaeffcvidentur» In minimisMyfteriamagnaha-

A bet(et) Seno 4. Benef c. 13.(fi) Philo de mttnd,

Opif.p. $. (7) Gai, dt i-ifii pMrt, huftt, Lib. IX c r.

2bet recondita natura, juxta illudt iv variya^ote <$vrtKo7e iti^i ti &avpt,a?op, nuUxeft res natura ,cuinon mirandum aliquodinditum efl (j) difpalefcit igitur dotesanimorum , quac de natura hominis no-bilifllma teftantur, magis mirandas etTe& ideo dijudtcatu difficilimas, quia quoniagis quid in naturalibus emtnet fupracommune , hoc operofior ejus manetJnqvifitio.

s.n. Ingenium itaqve animinoftri Thefaurum pretiofiflimum con-_fideraruri\ cortice plus quam teftudineoillud obdudum eftc, non dubitamus fa-teri; novimus quidem Scientias omnesexlngenio, velut exfonte quodam effun-di,verum quid per Ingenium explica-tum ibimus, & quomodo radix fcientia-rum tutd falut^ri poffir, egregiae difficul-tatis res eft; ad ultima itaque propellimurquo rem hanc fubtilem, uti par eft, quo-dammodo explanatam reddamus. Ante-quam tamen rem ipfam penitius inda-gandam ordimur, iu confilium adhibe-mus disftum Qvintiliani,quo prxcipitur,

Ni( i) Arifi. de part, Animal, Itb, t, c,p

3Ni fundamentum beni jaSium fuerit ',quidquid fuperftruxeris corruet, perpen»dentes hoc,he cui dubium de EjctftenttaIngenii fubeat, magnopere cenfemus, utQyacftio An Titf hic in limifie pra-mitta-tur; Reqvtritur ergo: An Aliquod Inge»rtium poft" lapfuni re/tduum in bominedetuA

§. iii.Spinofum hoc iter eft,adqvaeftionem tamen propofitam inpri-mis refpondemus; Res humanas haberequandam Scala; imaginem, cujus ducftuafcendimus & defcendimus, fic dumhomo infummo verfatur fclicitatis gra-du, paulo momento ad imum de torqve-tur, ya^ptivanv trrl \ft\ av^joig Ttgaypari»ai 7«f kvßf>u7roov 7^al> buman£ namquefelicitatii maxima inconftantiaeft\ exc/a--mat Dionyfius; (e) intendens volubili-fcatem iftam pracprimis, quac poft creatumhominem illico, in paradifo unS cumintegritatts ejus inenarrabili jactura, or-tum duxir, Haec eqvidem volubilitaj pri-mas facultates parentum primorum vipropernodum omni fpoliavit, qvum te-

A i nu;

( t ) Lib. IX, sap, J7

4nues reliquiac! faltim amiflx integritatisin animo hacrerent ; Per traducem HocMalum, in omnium pofterorum capitadirivatum efi:; (?) quod fi verum fit,hauddubitem quemquam tam trucis ingenii,qvin & adfenfu excjpiat fentenjiam, qu£fingulari divinac mentis Clementia ru-dera imaginis fua», per lapfum hunc in-fehcem in nobis deletac, confortante,Inclinationes adfcientias, vel Habittaquosdam, mCntibus noftris implantatoscffe, ftatuimus; qui ut xoiva)'ivvotat,fit'/citabttla fcientiarum nuncupantur» itafi ftudio & Difciplinis aanpliati fuerint,prout illis vis £ natura ineft, inteliecftumhominis multifaria cognitionc perfun-dunt.

§. iv. Hos Habitus aliaslumen Natura, (?) dici notamus, Quodlicet pro ipfa hominis potentia intelle-diva quandoque fumatur; farpius tameu&rec~Hffime pro aclu effeduque mentisejus, revelationi fupranaturali contra-difttndlo, hoc eft Naturali intellecftus Ju-

di-(e) Rom. f. (^) £B<at, JPanocb, in disql

Pratt, Ctp. IV. £)v, 6,

5dicio,vel Ingenio ut nomineproprioremexprimamus, venditatur; dumque itaLumcn Naturac concipimus, fuccentu-riantes nobis habemusfacrasLiteras,qua:luculcnter Judicium mentis noftrae, exhabitibus iftis primis natura notis, elici-tum pronunctant. (n) Llt planius de na-tura horum habituum nobis conftet,di-vifiones eorum paucis adducamus; It»genere iHabituum alii dicuntur Supra-naturates, alii Naturales , (-9-) Illos Infu-fos nominamus,^ MenteCoelefti, qvutninftillentur cxtraordinari£; cum objecftisa fpeciebus infufb, alia res eft: Horumalii funt nobis rvficptfti congeniti , aliiiTrUltfjoi, quos difciplina adqmrimus. Illirurfum dtcuntur Propenfiones , quatenusex adpetitu rationali, & Incltnationesquatenus ab intellectu profiuant, Hacln-clinationes uno nomine vocantur Inge-nium , quia cogmtionem refpiciunt &aptitudinem facukatum ratiocinativa-rum notant ; ab His Habitus adquifitosintelle<ftuales promanere concipimus;Quos fine dubio definit Cicero, qvuni

A ? dicit(>.) Rom.c.v./f, (S) Phitof.Bttrg. Traß,me'

tdph, tert, c, ult,

6dicit: Habitus eft animi (Scorporis cont*tnoditas , nsn naturk fed Jludio & in«dujlrik parta, (»)

§. ve Hincdireda adQv^.ftionem patet refponfio, vid. Ingeniumctiam inhoc vitae ftadio homini omni-<no competere jconfideratd connatorumfrabituum acceptionepoiteriore, übi na-turalem inclinationem vel aptitudinemfacultatum percipiendi rationalium, ad-vertimus* Ratio prima conclufionis eft,quod homo hac apritudine praeditus,lngeniofus"& habilis dicitur, proxitnahuic ex Vi inclinationum vel LuminisNaturar, nobis fuppetit, patefat enimad oculum, Arifloteiem aliosque Philo-lophos gentiles, quibus Lumen revela-tumnon conftitit, prasviis tantummodohis habitibus connatis, profund^ do&os& Ingcniofos exflitifife; De hoc nec ad-commodatiusdici poteft s quam quo.d Ari»ftoreles tradit * o^a, pth cpCtru vpavjtAM'ylverat, 7«? avva.f/Jus']izs'~lisTW 7roujeP6ir fcsut-

Qftsra, vrtjioii di^ctg mpyita? kniii^opiat tquscunque naturk nobis accedunt. poten-tia*

(_) Lib. l, de Invent. e, _>$

7titts torttm pritcs adipiftimur; deindefun~Btones muneris exeqvimur, (k) ex quibuspalam fit, Ingenium efle revera , quodper Inclinationes,Lumen & Habitus hof-ce defcribimus; utpote quod in certisindividuisjobdifpofmonem certamcere-bn & temperamenti, modd perfetftiusmodd hcbetius redditur.

§*vu Ad hax fundamenta5

quibus do&rina de lngeniotuto fuper-ftruitur, haud mconvenienter accedit in-dagatiofignorumcorporis,qu£c peregrinoadvertenti latentem animum produnt»Adfirmamus igttur in membris corporisnoftri indicia qvacdam notari, quac in-genium inprimis Morale intus latens ,patefaciunr» Ratio eft, qvod fummusNaturae At?ft,ut(>yoe in immenfo hocNa-tura: Theatro nihil otiofi condideritj(a) Qvum proinde lineamenta & fpe-cies diverfas, in humano notemus cor-pore & vultu^ refert exiftimemus,tantam etiam diverfitatem in animisnoftris laterej tam arcla namqve pro-

A 4 pin-(>c) Lib, t. Etbic. cap, i. (A) Gnl, de ufu prtrt,

lit.l.c.i} f.

8pmqvitas corporis & atiimx tiofrrae eft»ut myfteria,qvai in abdito natura con-cluferat, externa per membrorum fi->gna prodantur, propterea qui unio-tiem hanc arsftiflimam negat, & pcrconfeqvens raateriale in immaterialesiaturaliter fibi juntflum & vice verfaagerc, inficiatur etiam hominem cum.fujs operationibus; fiquidem deftruftSconfenfione amicabili partium hominiseffentialium. nuiii efient fcnfus & adfe-clus, nec ulhr a&iones & paflioncs mu-tua; fierent. (^) Aft qvum contrariumcxperiamur, dicimus nullura efie corpo-ris humani membrum oculis noftris fub^je&um, quod non aliqvam animi laten-tisfpeciem pra:beat.

§. vii, Velamentum ani-mx corpus qvidem eft, (>-)., Quam obcaufarn Socrates pedrora hominum fene-ftrata optavit, ut ingenia &motus animianteriores illius patercnt confpeclui, hoctamen quidquid cft, reveramentis hahi«tus in corporis flatu eerniuir, (Jf) & ita

fpe»

(u) elaub. dicl. Phyftc. Thefg6. (v) Sencca Ej>is_*#z, m (.?( Ambnf tib_ i, Offic, cap, is>

9fpCcies facierum, colores capillorum Ssftaturas hominum diverfat, non alio fi-nc dicimushominibusdonatas, qvamutdiverforum ingeniorum apertiffima fintargumenta ; hocidem ftatuit Plutarchus,1» forma honefia inqvtens, &corpore pwy#, indicia animi ereßa iUi eonfpiciunt ,qut ift£e advertere callent. (() Vultus i-mago anima: eft; (r) argumento, quianulla cogitatio intra eft, cujus veftigiamvultu non adparent,qua re necdefuntjquitotum hominem in vultuconfiftere prae-fantur* AJexander dum vultus indicia inMcdico fuo venaretur, confcientiaenotasfe deprchenfurum fperabat, (t) haudin-fcius vukum efle fermonem tacitumper-turbationum animi ; (v) faepe interirafalluntur, qui nimium in ejusmodicon-jedturis ponunt, (ciendum itaque Difci*flinam multum facere in corpore vitio-fo ad correclionem morum , adfpiratia*wem Numinis mores pravos tollere,adfve*fattionem emcndare, fimulattonem dcni-

A f que(^) in iqcoTucci p, 766. (r) Fernelius Patb.

defignti c. n, (t) Curt, iib, 5. cap, 6, (v) Ptttt,de ira cobib. p, f/ft

10qvfttegirejquidam enimvultum itamuitant, utjgravci adparcant, licet diutur-iia hxc fimulatio non fit; extra hos ta-men limites infallibilia figna animorum,tam in vultus fpeculo, quam in aliistncmbris, in loqvela quoque & rifu de*

prehcndimus, hxc pluribus perfe-qui vctat ratio. inftituti.

gvod; datur Ingtnihm, exnMura\fon~te probatum i

guale fimui^ue fiet , corptra. figmdabunt;

Par.

11PARTICULA SECUNDA

defcribittroprietates vocis. Ingenih,

]Am ad placita Philofopho*rum,quiab inquifitione vocularumini-

tium Difputationisfierimonent,(4) Defi-nitioncm Nominalem,proxime infptcien-dam occipiamus, reputantes illud Gale-«i :: £7rt 7tav\m QfjXfAtipup ei{ Kiyov, x^lfi(]ct\aft,fidveiS-a,i to 'oyofna, , in omnibtu dtquibtts quaritur ad rationem^ oportettranffumt, ipfu.m. nomen, (b) Pfutarchusratione adhibfta hoc confirmar, monenseos,quivocabula non difcunt refite intelli-gere^etiam de rebus. ipfis, falli; (c) Vo«cabulumjjitaque ingenii, ratione ovopdje-Xoyiae. penfitabimus, quid; lucis pracfen-ti negotio fceneraturum fit, vifuri..

$♦ n. Ratione«T t> dicimus,vocem Ingenii tam Kata,, >T^rip. q.iamxtfnv efle Latinam, deducitur enimIngeuium a gignendo, vel propius & ge«uendo, quod a verbo antiquo Geno or-

tum(a) Epiii, Lib< l_,.difert Arrian.c.fj. (b) Libro t.

de meth.medendi, c.j. (c) de iftde $ Orif,p,yj<),

12ttim fcfl:, hinc antiquitus fbrmatum eftcompofitunT ingeno, & quo tanquamprincipio proximo, nomen deducimusingenii, qvod idem fignificat , ac vimingenitam vel infitam dixeris. (d) No-jbiseum fentit Manilius, qui hanc ean<dem rationem iTVf*,ohoyias hujus adhi-bet in verfu: Btiam his ingcnitur vi-fendi ignota cupido, (e) Qui hoc nomenprimo indiderunt intelletftus aptitudini,fane haud Jevi confilio fecum illud poivderarunt, infpicientes enim proprietates& officia ingenii admiranda, Geniumil-lum velut ingenitum, adpellarunt, ea-dem ratione, qva veteres Deum fuumgenium, a vi rerum omnium gignen-darum , (f\ didum voluere ; hocidemintendit Cicero dicens: Animus buma-nus ex divina mente decerptus, cum ntd-lo alio , quam Deo ipfo, fifas di£iu eft t(omparari poteft,

s. iii. Heic ex occafione,modo loquendi a Phyficis recepto, no-tamus duas homini potentias inefle'ge-

nera-(d) Heereb.difp, 44.de Ing, (e) lib, j,verf»tjf,

(f) Ifiodprtu itb.s.cap, to.(g) V.Tufc.cap.j,

13fierativas ] unam dicunt cum Caeterisanimantibus communem, alteram veroab eflentiis participare fpiritualibus, (h)ficut enim ex conjundlione animaliumfoeuVconcipitur, ita vi pofterioris po-tentiat procreatricis, qui vere intelle*tftus efl, nafcuntur voijfiara feu conce-ptus, (/) qui partus mentis vocantur %hi Conceptus alias vocantur Verbur»mentis, qvod revera Terminus intelle-(ftionis eft, (k) qua de re nos inftruitExcell. Sperl, dividens fpeciem intelli-gibilem in exprefTam & imprefTam, (/)hanc dicit ens permancns effe, d men-te agente patienti infufum, objedurwreprxfeutam, lllam v, partum feu ver-bum rnentis, qvod iterum duplex: unumoris & vocale x«7 «£«> alterum cordis& mentalc v.a\''e(u, nuncupatur, ver-bum hoc internum alteri prarpollet,quodque i quacunque inteiledione ge-nerari conftat, quippe non minus re-pugnat operationem mentalem effe, C\-ne verbo vel partu, quamcalefaftionem

fine(h) Efc, mai, c. i, (i) Form.Mttaph, Lib, i, c, t.

(k) Caroi. eie Racems difp. de anma rationati,(t) dnthrop, c, }. J%v, z.

fine calore. Huic innituntur Phyficidum partum mentis citant, harc n, intrafuam (x,v*iy.orlprlv fimulachra qvacacciden-tia funtproducit, qvapropter imeritopo-tentia g^neratrix audit. Ex hoc etiamconcludimuSjScientias tantum imaginesefle, qvas Ingenia intra fuam memo-riam generarunt, quod exprefte nobis-*cum ftatuit Petronius, qvum de Pofctismeminit dicens: Mens concipere tfpar-ium edere nequit, ni/t fiumtne literaruminundata, (m)

§* iv. Ad ifiopvfiia» nos reci^piamus, quo fignificatio vocis ingeniipropria, fiat nota. Sumitur ifta apudPhyficos & Hiftoricbs duppliciter, (i.)tatitts & yeviHus, qUa ratione fiue ali-quo difcrimine j naturam & vim cuiqvecorpori innatam denotat, ficvoculain-genii fine aliqua differentia, defcribitPlinius naturam Locorum s quando Inge-ntum Soft (») nominatj Avium , dunirefert: HaUyonum nidi figura reliqva'tum quoquefolerti<£ admonet j neqtte alin

ex

(m) Petr. Satyr.p. ///[»] lib, tik, 14.C.1,

feftftfc

15tx parte ingtnia avium magit admiran*da. (») Simili modo Greffilium Bruto»rum, (p) quibus tamen rebus inanimis&rationis expertibus,non nifiimproprienomen hoc tribuit. (n.) Stri&ttu &iiintZt, quomodo pro innata virtute,&vi hominem ad aliquid inveniendum &exeqvendum ftimulante accipitur, pro-ut in quibusdam remlffior & iti qui-busdam intenfior eftj acccptionem hancIngcnii exprimunt, SetiCca , dum Albiflavi poft multos aunos redivivum in-genium defcribit; (q) & Curtius übißa-(ftrianorum exafperata ingenia memo«rat.

§. v.EvincituradeoqueperIngenium proprie & HaSf *£»*»_* Huma-nam habilitatem intelligi. Quapropterdifpiciendum qvor modisAutftores ingc-niumhoc humanumaccipiunt ; Quidamper id dociiitatem & memoriam voluntintelle&as, utpote i!lud delcribit Cicero?fed qvum ea definitio non omncs Inge«

nio-(o) Lib 10, c. Zj, [/>] Lib, %, t.j, (q) Lib. t, con-

troverf. circa fmem [rj Lib, 7. c. (s)Lib. f. dtfinibtu , c, /3,

16ihtotum fortfcs comple&atur j fed 6a ibfiitu Ingenia,quorum cufa tnformatorib^^emandataeft,mittimusiftam* Qyidam proArtibus ingeniofis,utOvidius. (/)Qvidamitidem & haud raro pro Eloqventia ln«genit adquifidjUt Claud.de Honorio

* * » e>)u£ dd&afacuitdiJngeniiy lingv&que modus - («)

Nos autem inter has opiniones difcre^pantes locati, fignificatioiiem Ingenii'propriiffimam , prout & nobis in hec Ex-ercitio ventilatur ekprimere conamur^dicendoperlngenium,Trcs Potentiasßa-tionales Homini ad cognitionem infef^vientes; Judicium, vid. memoriam &vim imaginattvam, fpeciaiiffime inteliigi(x) argumcnto,quod Dotcs ingenii tres{c. Cogirandi celeritas , diftind^ imagi-nandi facilitas & memorix capacitas,(x) quibus gaudentes Ingeniofi dicimur,i potentiis iftis tribus educfts finr.

s*vi. Genuina fignificationeIngenii vindicatit , ad \trosw«,ft£vTa pro*volviraur» Harc ut perplurima nume-

fan-(t) Lib, 3\ Amorum (u) paneg, dc 4, conf»

llon (x) Dcs Cartcs de metodorette rdtione uteftal.

17Tantur, ea faltim vocabuia heic adtingfcmus, qvJe negotium praefens hoc no~ftruni proxime denominant. Nonnul-la horum Latine , qvardam etiam Graciefferuntur» Caterum ur fecundum Fa-cultates cognofcendi fupra mcmoratas,ih ccrtos ordines redigantur, proutra-tione harum qvarumiibet delngcniodi*"cuntur, intercft, ut initium faciatr.us |

Judiclo 5 hujusrefpe&u dicitur IngemumB, Subttlitas, %, Perfpicacia mentis. ;«,Animtts^ qvi qvandoqve acqve late pateccitm Ingenio. Ob Memoriam vocatur,|t €apacitas mentis. 2, Difcendf facilttas&ejusdem qvomaJum In_>e-rsium defignamus, Imaginativar caufavero. 1, Habiht&s. 2, Acumen, 3. Soter-tia.

§" viL Ne quid cogitatio-nts oboriatur, Cand, Letft. nos finc ratio-sne Synonyma hac diftrittsiffe, variorurftAutftorum (ententias adponere placet, itiqvibppropriar harum vocumexprimunrurfignificationes. Ad Jtidicium Subtilita-tem refert Ciccro , qvando JudicJum

V B Servii

18Servii.Sulpitii commendat verbis; v*i<>u*vtZt&ai non eft neceffe , facile cedo librt*rum tuorum Subtilitati. (y) Etiam Per*jpicatiam, dum ad Atticum fcribens inharc verba prorumpit: Et mehercute.Li'ter£ ni7ruKvaip,iv'jit fcript£ , quod ipfum.Perjpicaciam aLqvam vel utrecentioies libri habent,yi£»^iv«r.tf, (z)Animum declarat Sallufiius, dicenseos,qui de rebus dubiis confultant, ira, o-dio & amicitia vacuos effe debere,fub-neiftcns Rationem , haud facile AnimusVerum providet , übi ifta offttiunt, (a)

$. vin, Ad MemoriamCapacitatem pertinere probat CicerO ,Utrum inqviens, Capacitatem altquam inanimo effe putamus , quo tanquam in a*

liquod vasy ea qu£ meminimtU infundan*tur:\ (b) Ductittatem adcommodat x-tati Puerili Seneca, (c) urpote intra cu-jus terminos maxime valemus Memo-ria, Porro inquit Cice o : Ingenii ma*gnitudo non deftderat Indocttem uftts di-

fcipli-(y) Lib.lV. Epift ad Serv.Sulp Epifi. 4. (*") Lib.

tf ad ■rttic.Epift.i6. {a Catd c fy. Kbj7ufe,6K'<e/l. tib. i, c. 4/. (c) Epifi. 10S,f.

19fciplinam, (d) imaginativa quadrareH**-bilitatem, per contrarium monftrat Ci-cero, (e) dum eam corpori tribuit, Ha«bilitas enim animi ad joca & Seria eft i-donea; Etiam Acumen, übi Epicurumdefcribit hominem fine Acumine, ftne Le-f«re,ftne Außoritate, (/) Qvafi hacc triaa fe invicem feparari neqveant,ut autemverbis infit Lcpus, Acumine opus eftjqvod ad Phantafiam originem fui fe-fert; Sic meretricjbus acumina, ut ca-liditatem, fraudes, &c. tribuitHoratius.(g) Sotertiam deniqve refpedu Phanta-fiac de Ingenio dici, monftrat Liviusjdum DiEtatorem Solerti animo rem no-vam excogitajfe dicir. (h).

§. ix. Vocabula Graca adeundem exigamusOrdinem; dicitur In-genium , Grace iv<pvia, & <pCu nafcor *produco , qvsc vox agnofcit Zwcwua, ra-tione judicii, i. AvvayAv xgfjixtiv, dexte-fitaiemjudicandi(i) s.Ev^Aiav, ionam

B 2 con-\d) Lib. 4- Acad. ghueft. c. i. (e) ~ie kgibus cap,

$, (f) Lib i, de ttatura deorum c, zg, g)Lib, i. Spift. ij. {h) Lib, J. cap. /4. (b) j£fi<srel_ de term, pbit.

20■confultathnem^ j. Zu*wm>, perfpicaciaM t

06 Memoriam dicitur i, Uf^iui^oymx^ymemoria rationalis, (i) 2, EvpciSetct, do°citttas & 3. Avo-paSitct, difcendi difficul-tas. (k) Quantumad Vim Phantafticam,eft 1. AyajJWK» fubtilis inventio mentis,%. Ev^ox&ta, vis conje&andi & j. Aavb-

7>fg fblertia, qya» defcribitur Potentiaexcogttandi Mdt qu* ftropum refpictuntprnfixum. Liqvet igitur Ingenium, nonad Unam tanturn, fed ad omnes tres no-minatas Potentias Ratiocinativas, femetextendere.

Sic mx Ingenii tenui fub imaginisUmbra,

En! Rem depingit, lumtne confpkuo^

Q) Ibidem (k) Anthrop, Sperl, c, j-

Pai>

FARTICULA TERTIAproponit

Shtaftionenu,

TVUm hoc in ftatuvita: per**** fe&um Ingenium in Humano Cce*t». coUigi queatj Ptobleroa hoc extri-catudifficife eft, utcunque tamen Res e-rjt ceflura, intactum i.llud non oroitte-mus; ftatim inJimine quosdam nos la-ceffituros fubfentisnus, qui Quintilianidicfto X Non tfi perfe&um quidquam% quometius efi atiud; (a) de Humana Perfe-&ione fubfumentesrefpedu Divina, ad-firmativam noftram evertere conan-tur. Verum refp* concedendo, Perfe-«Sionem Ingenii Humani , magna qui-dcm diftinftione effe Divina SapientiS& Perfectione iaferiorem; fed qvum heictantum agaturde Perfedione,non tamenSupernaturati atiqua in ftatu Integritatis,ncq* Naturatij ratione primarum Facul-tatum-, qualem. Pontificii ftatuunt; S&dihihfophicay comparate fumpta, qua fu-

B 5: psrics?(d) Lib. XII, wftit, Orator,\e, i.

22perior in hoc decurforioJ .r«<£*»/<? Huma?.ric^ non permittitur: : con.fecl:a.riurq> eft^nos jaro fine controverffa. de perfet^io-ne Ingenii humani. agere pofle % de eavideficetquarMa^tjVa k^ AtrKijo-Habfol-vitur; Huc omnind, refpicit Apophte-gma ilhid Platonis: NuUum. animal cumtantA nafcitur inteUigentia, _ quanta. &qualtii ei dum. provefflum fuerit : , conve".nito. (b)

§. il Objicient quidamcumScaligero, Nos. Intelleftu noftro noclu-ino , in; luce rer.um. tenui; caligare, h%mediocri ccecutire, inque majori infani-re;_ (c) Imo, valetudinarium huncOr-bem effe , übi in, clariffimis, hallucina-mur« Hxc omn\z/]aiv ct,fx<poiv largimur>endemiam mentis noftrae imbecillitatemagnofcentes; fed" juxta hoc maxime ex-.pediet: cogitare,, Divinam, bonitatem,non alio fine nobis adfulfiffe inaperiun-dis, nqbis. Scientiis. & Arfibus, quara utnobig; inde- felicitatem Habituakm^ velI?er£e<shonem quandam,in. locum amif-

itt.(£) Ptato circa finem iib. z, (c) Sxcrcitat,

23(x Perfetftionis vel Integritatis, adquira-mus. Argumentamur porro, non alio-qui Dotes Ingenti nobis concedas, nififplendor & Peifedio Philofophica mcdi-antibus iftis, Ingenio parari poffir» Hif-ce faltem Ethnicos So<£*ff olim ornatojj,$■,#, 7« , KfittT" o£iyt&aii PfeHofe»phise rudimenta & fundamenta pofuiflenovimus; qui ergo non fiet? quin poftea tempora ac etiamnum, perfedio hatcHommibus conftiierit & conftet, qvumtot praefidiis natura: & pluribus fubfidiij,gavifi fint & gaudeanr.

§, iH. Nihil in hoc mundootiofum eft, etiam animalcula minimaad deftinata quafi officia feruntur; mul-td major igitur Homini , animatprovidum, plenum rationis & confilii,(d) atque e«Tof fuov > Dtvmum animaleft, ut vult Trismegiftus, (e) erit pro-penfio conced^nda, ad finem propofitifui perfequendum ; Hquidem apertifli-mum eft, animam noftram ad felicita-

tem(d) Cic. lib i, de legihtts «. y, (e) in ctavt

arca fintm.

tem & dignitatem, cui fadtus eft, fum-mo ftudio contendcre , adpetitus enimejus bonomoveturi & qu.odCogitationi<bus adfequi fepofife cemit, variis Mediisaditum ad id fibi parat; quibus tamenadeo non opus habuiftet ante lapfum,quando promptstudine & alacritate qua-dam ad cognitionem ferebatur.

§. iv. Perfe&ionem.homl-jjals Philofophicam dilucidius explanatamcupientes , neceflTe ducimus in cjus ra-tionem inquirere per requifita, quoru^.tnenri.onem facit, Celeb, Prof. Wanoch,dum Media ad fpecies Perfe&ionum Iri-telie&ualis & Moralis , fibi invicem ob-poni referrj Subje&is, Fffkiente, Pinibm&. ObjeßisyJf) Adripimus ergo hinc au-fam perpendendi, Perfetftionem Intelie-&u.dem vel Ingenti Adepti, \g) ratio-gie Subjeßorum,Ffftclentis & QbjeSiorum*Sut>je<ftum £>uod Perfedionis hujus di-<pimus Hominem partibus effenrialjbuscouflantem, eetus enim Homo PerfeClus

di-(f) Difq. praß. eap. IX. feß; K»jctTK, (g) Fie»,

tol, demente htttnana, tib,i,c%if.

gtfam

25«Ttcitur,lili quoque in genere inteiligi-bihum fibi Perfetftionem adquirere in-cnmbit, Subjecftum Qao Mediatum &informajionis, Anima humana eft, QugImmediatum autem, Facultates cogno-fcendi Rationales; imprimjj v. Inteiie«&us Theoreiicus & Pratfticus; Unde na-tum eft | quod per Animam viverejper Facultates autem ejus, ben£ & tapi-enter vivere dicimur. (h)

& v. Quod ad Efficientemfr.ijus Perfedli^ni 1!, dicimijj illam, prae-fuppofitis Prifnis Principiis vel Luminenaturar , Doßrinam & loformath neineffe; Vi quoque comparationis a.d per-fecftionem Moralem , qvam, Av&f>uira7r%a,)cfbv ns^ d]{i^v effe ftatuunt Ethici |hoc ipfum concludimus; Hanc rem m-digitat Piato, qvacrens: a,^v k t^, x-et'A« i7ri}*)&v{ia,Tcttis a^fjf]? xjtiriv (f esti , non«ne exer.citationts, bonefta advtrtutemacbquirendam conducunt % (f) Itaque dugnIngenio bono adhibetur Ars & ftudiuqj,ad cognitionem veritatis, qua; perfesftio-

nis{h) Lib, 4. de repubt.f, g. ffj. (i) Feisdei,

fhit. msral,

26nis'A<«e_e(y7i*^ffuHdamentum eft , facileevaduntEruditi, Supereft Obfec7umv\Medum confiderandum, cujus ope fibiturba humana Perfecftum parat IngeniumjHoc 3'nomine; venit Vtrtutis Inte&ua.its, qu* pro objetfo habet Verum Uni<verfale & neceff.rium; Virtutem autettiMoralem,c\ijut objectum eft bonum Comtingens &Speciale, hic non adtendi-nuis, Illa Atavcti.iKyi f n fpeaiLtvam& Procfticam difpeiciturjqv^rum utraqveVerum indagat, fed difcrepant Ob-jedisjSpeculativa namqve Objetftum ne-ceffirium , Praftica vero contmgens in«veftigat.- Ad illam fpeclant InteUigentia,Saptentia & Sctentia , ad banc 4rs &Vrudentia referuntur. (k) Porro, qvumhorum habituum difciplinariurn finguli,plurimas fub fe contineant Scientias, o-"ptima iracj; funt Media adfeqvenda: per°fccftioms Ingenii.

§" Vl> Quamam & qualiafint Media ad beatitucfinem Phiiofophi-cani ducentia expofuimus, dubitare ta«

men(k) Itteri Fhii moral. lib. 121 c. /f.

27Kien videris C, Lecft, An unqvam Perfe-ttfioharc cuiqvam obtingat, qvandoMe-dia tam ampla & crebra fint % ut in U-num cadere neqveant, Hoc pofteriusTibi concedimus, Virtutesenim Intclle-ftuales tantae funt latitudinis, ut Perfe-dionem omnibus numeris abfolutam,in hoc ftatu, unus in. iftis. omnibus con-fequi haud poftit; dicimus tamen quofcopum adtingamus, in Llna vel Dua-bus PhilofophiaE partibus, Unum infi-gnitcr Perfe&um exiftere poflfe, ut fu-perior Perfedio Humano Ingenio neqvidemexpectabitury. Qyapropter qvimtLlnus in hac, A.lter in dia Phdofophirparte fummum Perfeclionis gradum ficconfeqvutus ; firmiffim& concludimusmore Ethicorum, m coetu Literatorum

ferfeßionem iilam Phihfophicam, veraniIngenii gloriam, tam ftudio qvam natu-

ri paratam » etiam in hoc Seculo infi*ceto dari»

§. vil Patet adeoque ab u-niverfis obtineri quod a fingulis nequit»yix enim quemquam mvenirs credide»

rim

28rim,qui inOmmScientiatum getitrePer<fecftiflimus eft, Perfeclio Intellecftualij,Orbihuicvaftoprob^comparatur,quiawfacies totius Mundi firoul Uni in confpe.<ftum venire nequit, Ted oportet pluri-mos effe per Orbem fparfos, qui taivdem perfecf e Ulum femei contemplatvtur; eadem ratione, Perfecftio Philofophica non ab uno obtinetur, & «j«fi

ya% T° T^mv tttwvdtjt» (/) non tmm omnufoffumia omnesy requinturergo, utCoe-tuEruditorum convocato., Perfe6tiffiroumin Humano genere habeatur Ingenium,Nec aliura exiftimarcm divi Pauli fenfum,übi Aiaiqirtis xae/r+tajavfm Ccttu huma*no Divinitus faftas, (m) longo Catalo-gorcccnfet; monftrat enim Daum habi-to refpedu Ingeniorum 5 hanc vel illamScientiam certis Individuisadfignafie, &jta Perfecfhonem. etiam Philofophicamnon in Uno , fed pluribus Subje&is., rs-periri voluiffcj,

§. viifc Caufa Phyfica ejusrei, qyod fc. cuique fpeciei Ingenii £/-

tera°(/) Plut. de edw* puer, p. 7, (m) 1, Cor, e. a,

V. 4, feqq.

29vel rariffimeßuse

obvcniant Scientiar, in excellenti gradu $ut excellens in Coniemplatione t non ad*modutnvaledt in PraUicis^ hatceft; quodldiverfa Scientia, diverfam etiam requiratIngenii difpofitionem, adeoque aptitudoad unam Scientiam excludat aptitudinemad alteram; (n) Qyidam enim ob hu-miditaterh cerebri valde Mbmofiofi funtQuidatti ob ejus ficciratem contra fudt-siofi, proptereaque mihus ValerttMemo-riJi, Quidam denicjue ob caloremOpti*ma pollent ImagiHativa ; AtqUCitaScien^ftts cuiq»harum Potentiarum aptis,qvutrtevidentiffimum fit,Urtum non gaudere)poffe,irt graduPerfecfto, itnpoflibiieehinteftTemperamenta adeo pugnanti^in u-i

no Cerebro fimul & femel ftabulari; re-manet ergo immotum , Ingenia omrtiadum colligantur, & Unum Univerfahfeu raiionis cortftituitur, Perfecftionetnejfos etiam iti Chofo Dodtorum teneri.

Ingenium fapiens in CunUus, turba So"phorum-i

Bxeriti hoc uni largaParens negitatlSedio

(») tjc. &aj, in procem*

30SECTIO SECUNDA

repratfentat

Habitudinem Ingenii, übi inPARTICULA PRIMADefinitionisßealis ratio habetur»

C"^Onfideratione \ngenii Extraeflfemia-j\\ fuppofita, ex ordine confideraii-

davenit ejusConftirutio; cuius fun«damenta qvum Definitioni fuperftruan-turßeah, Harc eapropter primo ad lan-eem nobis ponderanda eft* AdmonetNos hujus rei Cicero, Priucipiis cogni-tis multo facilius extrema intelligi, ra-tus; (a) Plato hoc ulterius exponit, de-het quisque prscipiens, ■srSi a.sxw nav"]cg <7i-fd.yfj,a]os, circa rei tujusque princii.fium, muita dtfjerere £f diltgenter exa-minare, quo fufficienter examinato , c&*

tera jam prindptum Jequi debent. (b)Ad definitionis propterea maturabimuscnucieationem , ne iucommoda qvac«fkMs ayvaiAirig accidere iolent, nos ma-siieanr» §. IU

(a) Pro Citteni. e, 4, (b) Iht Cratylopag.zppj,

31§. a Ariftoteles Definitio-

nem adpellat c^, (c) cujus didi ratio-ne vere Definitiolngenii qvoqueTermi*nus eft, a quo omnis docftrina de tn-genio «ncipit; Quocirca, dum Defini-tiones plurimas argumenti hujus nobisobverfantes corttemplamur , adripimusdefcriptionem & Sperl. traditam, videlicet\ngeniunt Humanum eflr aptiiudo Intelle-Bus , tirca inteUigibilia } Hohtihi eonnata„(d) Definitio harc fcrintum Thefaurisplenum eft, quod C\ reclufum fuerit ar-tis Logicjß claviculis, ad oculum Cuiqvefplendida fupellex ejus adparebit. Ge-Htu heic adhibetur aptitudo Inteileclus4Quod ut eft fuo definito latius & fimufcum eo reciprocatur, fic & ifti congru*entiffimum. Prius patet, qvortiam Apti-tudoNaturalis ad corpora etiam natura*lia reliqva, W*,^* »(#. <*iS>?r«> perti-net, quippe qua* aptitudine qvoque ih-uata aliquidagendi, gaudent; nec pofte-*rius inevidens cft, qvum non alia ma-

gts(c) Topk, hb. t. c. 4. [d) Anthrop. cap, |.

&V*fa *"

32|is vocabula tnter fe reciproeeutUrs aljingenium & Inteilecftus aptitudo.

§, iii. Ad pr^dicaitientum'^uahtatis ,Ingenium referri poffe adpa-ret > quia extraeiTentialiter adficit fuamiSubftantiam, per id etenim Homo dici-tur jjfuaiis'% ad quani autem Qualitatisfpe^ciem proxime ducatur,dubiurh eft* Qvi-dam ajunt ad Habirum id pertinere,qui«dam iterum ad Potentiam naturalem;Nos vero ab his fecedentes, dicimus /#»genium ad nuttam Qualitatii Specietrtproprie refern ; aft qvum fitHominitlDifpofitio ad aliquid inveniendum & a«gendum, atque Potentii Inteilecftui jc.fuperaddatur, & porrb nec fit ABtu autiorma perfe<fta,ut InteUeßio\ reliqvumeft, ut tllud inter Potentsam & Acftumhedium tenere ftatuamus. (e) In DiF-ferentia fe Materiale Ingenii nobis ob»fert, quod verba, circa mtesHgibilia,cor\<>ftituunt, quibus connexio exponitur $quam Ittgenium cum Mente habet,aqus

nee(e) Micrs de tirm, Hihmt

mec differt realiter fed formafiter/(/)formale exprimunt verba , homini con-hatum ; ad difcernendam aptitudinemreliquis fubftantiis creatis Intelligtbili-bus infitamj.

§. iv. Definitio adlata ex-pHcat Ingenium , tanqUam «z-ASs ad in«telleaum refejretur , unde & quis fibipoflet imaginari, nec amplius Ingeniumextendi; fed ea rton femper furtt qux vi-dentur, monente Phsdro; (g) fumiturfiamque vocula Intellecftus,heic loci,prOHabitibus Potentialil-9, tam Revera quarnexparte Ratiocinativis, vel potentiis per-cipiendiTribus artte nominatis, quarumHabilitas vocatur Ingenium 5 adpofi-tifTlme ad harc dicit Le grand, (h) Ih-

genii homine non puram 6k cerpofe di-fiinßam Rationem Humaham intettigt»mus, fed eandem, quatenus corporis di/po-

fitione quodammodo perficitur & ithpe-ditur. Cerntmus etiam prarter h*c Do-tes Ingenii lupra recenfitas, non ab_a-

C nimatf) Heereboord aiff Pbil feletl. 44. lil r'''bul^

rum Üb.qvart.Proctm. (£] l»pt> **»!. part.IX, c, /«

fflvtt»

34nima pura prodire, led quatenus partetenus in compofito fundantur, Quovero melius intelligantur Potentiae hacfiugulx,placct nobis de iftismentem no-ftram paucis aperire, primo rcfpicientes

§. v. Judicium,quo pr#ci-pue circumicnbitur Ingenium; Hoc duaipofteriores mentis operationes, SUaptte-vv&ijttrjv, cujus actus eft adfirmatio &negatio , & acftum ratiocinati-vum denotat; adprehenfione vero finvplicium, quam tertiam adjungit Sperl.(/) quivis vel ftupidiffimus gaudet. Quiliri<ft£ nornen Judtcii ufurpant, pro A_«-

vtid tantumillud accipiunt, nos autemSecundam addimus , qvum etiam illaquandsm habilitatem includat. Mens &Intelleßus nobis idem funt, defi!iitur e-nim Mens, fubtiliffima vis in intellecftu,quae res incorporeas fpecies k, ipecu-latur, (k) hifce Thales addit calculum,inquieus . fe^H-K G',a.7r<?.vloc,ya^ \^X*hvelociffimum enim mens per omnia cur-rit. (I) Sed hasc per trantennam. Qtiod

Judi-(i) Anthr. c, ■? Qy. $■. (k ) Micr. de lerrn.

Phil.(l\apudlaert, p. ijr 'f.

35Judicium Intelledui adfignavimus, fen-timus nobis paratos Hoftes, qui i Vo-luntate ranquarn magno fonte Faculta-tum Anima: , (m) Judicandi vim de-pendere perhibent; (ed ad noftram Sen-tentiam defendcndam faltim addimus,perperam hoc in pafiu voluntatis natu-ram percipi, qvum confundatur Modusdijudicationis ab lntellecftu fada; , cumobjeffio dijudicato bono malove; fatemurquidem voLntatem hujus pofterioris re-fpecftu , quatenus fc. percipit objedumab intellecftu fibi propofiturn, non pla-ne irrationalem efte, dicimus tamen 11--lam merito ccecam vocari, in quantumad prius, adprehenfionem nempeab ex-trinfeco & dijudicationem, quae opera-tiones Intellecftus funt propris.

§, vi. Memoria, qua (ecun-do circumfcribitur Ingenium, dupplexin homine recenfetur, (») Priog confi-deratarut potentia mcnti noftrae infidens,quac rerum per illam adprehenfarum re-

C t corda-| (m) De ta forge dewente hum, [n] Migir, AnI throp. traii. 3. cap tf.

36cordatur, alias Memoria Intellecftiva di-|citur, idemque curn Mente eft; Qvate-nus enim fntellecftus excudit fpecie» in-telligibiles Agens dicitur, qvatenus eas re-cipit Patiens , Memtria deniqve qu£ perfpecies in fe reconditas, recordatur prat-teritarum. Pofteriorem admittimus fa-muia fenfuii,quod promptuariu eft,in quofpeciestenfilesconduntur, non tamen illafenfibus adnumeratur; nos autem dumMemoriam in Ingenii expofitione nomi-namus, fme difcrimine ambas memoria:fpecies, ut res exigit, indigitamus.

§. vii. PhantaCam deniqveexpendemus, monftrandorationem,qvdPotentiis percipiendi Rationalibus adnu-merari poteft. Organicarum har.c facul-tas nobiliftima eft, fenfum enim commu-nem fe inferioremhabet. Munera Phan-tafis plurima nota.t Piccol, (o) praccipuatamen eorum funt Tria. i.m eft Obfeilaper feijforium commune fibi oblata re-tinere & judicare; ut- enim facultasfub-ordinata eft, ita ejus acftus & judicium,

hujui(o ) Lib, de fenf, internk c, if.

37hujpmunerisratione <p»mo-l'd dicitur qva-liCpaivo^uv ?atn?, vel confervatio eorumqu3e adparent. i,m Eft novas fpecies £ de-latis elicere, & quodcunqve volumus i-maginari, qvare fcir& definitur adfirma-tio & negatio feqvens fenfum, ficut In-telleftio adfirmatio & negatio feqvenscogitationem. 5.0* EftinfervireMentifpe-cies ei obferendo, cujus ratione ponimushanc magiftram fimulachrorum , junginexu qvodamlntelleclui; prxtereaqvumacftiones mutuas exerceant har Potentia:,llla huic objecfta fubminiftrando, qvapro-pter Inchoatio ratiocinationis meritovocatur; Illam viciffim haeccorrigendo;nihil prohibet, quin Phantafia propterhoc cum facultate Cogitativa commCr-cium, facultas Rationalis dici & hic ad-hibtri qveat.

§. viu, Potentiisßatiocina-tivis, qvibus Ingenium & ejus fcrutini-um inniritur,fimpliciterdeclaratis; Qyar-fito heic opus eft; An Ingenium magisrequiratur, ut doftus quis evadjt, quamdifciplina & llfus X Ariftoteles ad habi-ISi adquifitionem, tria nobis propoluic

C5 requi-

38l"equifita, Ut funt <pii<ns , MtßroSoq Kffl tv\p«*o-*«. (p) lnter quac Ingenium nos ha-'bilitat, Scientta dirigit, afliduitas & £*"ercitatio perficit» Varie fe torquent cir-ca hane Qujeftionem nonnulli , fed o«mnes. opiniones diflTentienres, vel uni-cum hoc componit et,xo<p&eypct Pindari;<ro<pfos otto^» etSus <pva,ye\ fapiens eft,qui multa novit natura folertik , qui o>e-ro tamen difciplina ufi, funt vehemen-tes garruhtate velut Corvi, (q) Ratio-nibusadhibitist etiamCicero maximi fa-cit Ingenium, übi ah; ftudia noflra na-tur£ regulk metiamur, nec adttnet repwgnare natura, nec quidquamfequi , quodadfequi nequeas, (r)

§. ix. Elucet itaque homi-nem literarum ftudio addiCtum, prarfer-tim Ingenio feu Natura. habili opus ha-bere , (i veio hac careat, non putan-dum illum unqvarn profedum aliqvemin fcienriis experiri poflfe, iicet caputfibi legendo rurnpat. Non alius dehac naturs vi felicius fentire potuit ac

Cice-(p) apud L.iert.de vita ipfius. Lib, V.p, $H. [q)

Ofn?. Odrt. ti. g-g. s, [r) Lib. i, Ojjic. c.jt.

39Cicero, qui de illa, prout in Eloqven-tia & artibus addifcendis prarcipuum pa-rit momentum, E4egantiftimos conlcri-pfit Libros; lngenii Boni documentumipfe fibifuit, Mali vero filius ejus, quihcet Bibliotheca gauderet inftrufta, &Prarceptorem felicifiimum Cratippumhaberet, difciplinae tamen ob defe&umNaturar, paucifiimac evadebathomo ; qvodomne bene perpendens, memorabile hocdi&um reddidit: In hoc fumus fapien-tes , quod naturam optimam ducem, tan*quam Deum fequimur eique paremus, (J)Propenjio fupra nomimra in difcente qvo-qve requiritur, qvosdam enim videmusbono Ingenio, ad ftudia tamen cogi;qvosdam iterum fcopum contingere,de-fiderio hoc regnante, licet tardo fint In-genio; confirmathocCoefar, dicens; U*hi intenderis animum valet , fi Libido poftftdet. (t)

§. x, Difciplinam fecunda-rio requirit difcens, quippe etiamfi quisoptima fit natura ; ad habirum tamen

C 4 non\f\Cic. inCat.maj, c,z, \t) apttdSattuft, Catil,

cap, j/,

40nonpervenit nifi artem' adhibeat'; Ar-tium origuipm nofle cupientes, Demo-xenusadfarur verbis:^ Qvtns 7tue-ris7w?sapxsyovav «<r», natura «mnium artium pri-tnava parens efi («) Rationem huicdicfto reddit Philo ; Btenim , Inquiens,fi artes effent artes produßura , nuHumextaret prtncipium, (x) Sed ut naturamArtts nobis habeamus exploratam, ad-tendamus eam q-uatenus nobis ineft 9

tripliciter fumf, (i.) In quantum natu^rali convenit inclinattoni. (»♦) Qu3 no.>bis quoad femina qusdam meft. (;.)Qua compktum a&u & fecundum fuameffentiam nobis inhsret; ponimus itaq;fcientiam feu Philofophi.am,^o^/«. prio-nbus modis natura. partam eife ; lilti-mk vero acceptione fcieutiam metho«dicam, a natura dicij non poflfe, qvumiiudio & e.xercicatione adquiratur.

§. xi, Heic nihil fruftra nosfacfturos arbitramur, d paucis Caufam im-pelkntem lngenium Humanumjad^/w

invc(«) Lib.j, cap. 2j, [x)Lib, Gjvit rerum httm, h&>

rcs: fit p, /3,

41Inveniendai, aperiamus; Itaque Frima»rio Lapfum primacvum in caufa efte di-cimus, Hic enim Principium Pracfticutnerat,SomniumScientia!Vum & Artium ma«nuariarum , utpote quibus fingulis hu-manum genus indigeret, miferias fub»levando fuas, Corroborat hoc Arno-bius & ait: Dsus Ingeniis hommum fub-jectt has artes, (fut vita infirußior fijtt^tradidit fcienda mortaiibus, (y) In Hor-to p_j*S omnium primo natales forritaeft nbtitia Jurisprudentiar, Deo Adamumcitante & damnante. (z) Hanc infeqvu-ta eft Praedicatjo Evangelii, quam pere-gitDEus ipfe promiflione feminis, Theo-legiac Llniverfa; rmteriam fuppeditando.(a) Excepit proxime Ars mihraris, dumAdam cxpulfus arceretur Paradifo, (b)Poft hanc Ars medendi, Homo enim adomnes calamitates expoiitus aliter fu»ftentari non potuit, Qua: fcientix poft-*rr.odum completiores redditac, & tn or-dinem Unuin Philofophicum i-edacfta?,non nifi fuaimo ftudio addifci queunt.

C f Secun-(y) Liib.j,c, 66. (z) Gen. i.v.p./6t 17. (a)lb. v,

if. (b) Ibid,v,i4,

42Secundaria caufa error eft, quam ut a«bigamus, hic labor,hocopus.

§. xii. SineExercitatione ter-tio Requifito, ad habitum in ftatu adqui-fitionis pervenire nequimui, fciendumenim nullum dogrna abhomine poftepeidifci, nifi id quotidie vel audiat.vellegat, &ad ufum adcommodet, favetheic nobis Pelufius & ait: tmata at Isxvat,*]ais y-sv ptte&is o-vyx&xv&i, omnes ar-tes exercitatione confirmantur, ceflfa-tione vero & defidia intereunt. (c) Ha:ceruditionis noverca eft, (d)

Ingenium mentis nofira decus, ardor %ab UfuSplendefcit t re&um Artibus Inge-,nuts.

(c) Lib. $ Epift, pag, zp6, (d) EnnodiutdtSk, XI.

PAR-

43PARTICULA SECUNDA

depingitVarietates Ingenii injuis di-

vifionibus.Clmilitudo mater fatietatis*^eft (a) *i it TTomhi» tyirov , varietasautem dele&at, inqvit Plutarchus. (b)Ut autem hoc in fpe&aculis & auditip-nibus evenit, fic velpotiflimum in coij-templatione lngeniorum accidir; Qyan-ta proinde fit Artificis fummi in his for-mandis folertia, neqvit enarrari, Variafunt vita: genera in hic Theatro univer-fali , Ingenia igitur varia & ad qvodlibeteorum habilia, Parenti naturac producereincumbit, quac pratter hsc non vult U-num in omni re eminere; fed- Partittm fingula quemque

Nohilitant, httncforma decens % hunc ro-bur in armis,

Hunc rigor , hunc ptetas, llfumfolertiajuris, (c)

Adeoque dum animos hominum & In-genia

(a) Cic.de invent. C.ji, (b) Tnfi 7tmoayu<yrisp.7. (c) CUudtanus de lattd(lilic. i, 34,

44genia contemplamur, vix duos invenirehcet, qvibus ncn Ingenia diveifa funt,Atque hoc quema.dmodum dsv^rfis ob-tingit Individuis, ita qvoqve diverfarumfamiliarum & gertium refpecftu valet,quas Ingenio communiter diflentire a feinvicem experimur.

§. iii. Utautemindifferen-tium Ingeniorum vafttftlmo yerfamurcampo, omnes Ingenii diverfitates & di-vifiones, ratione trium Habituum Poten-iialium cognofcendi, Judicii , Memoria& Phantaft£ , leviter adumbrare in ani-mum inducimus. Dividitur Ingeniumhaud incongme, ratione Sui ipfttu &Variorum Fitz generum, Pofteriorihoc modo confideratum Ingeniu poft hacpenfitabimus; Priori vero tenendum,ll-llud prout nonnuliis fingulisqve Potentia-rum percipiendi impeditarum,vel opti-me difpoficarum gaudet, in Bonum &Malum diftingvi, (e) Bonum Ingenium,qvod bene Sntelfigibilia percipit & diiu-dicar, fpecks tres habetj qvsrum Prima

Levis}

(e) Awthrop,-Sperl, c. |, Gfvzft. q.

45Levit) Secunda Mediocria, Tertia ve»-oJbfoluta condnent Ingenia ; His ex affeobponuntur Mali Ingenii, quod defectupercipiendi laborat, fpecies tres, in I.locantur Ittgenia Tarda , in t, Stupida mJ, vero dejeßa & omnino Nutta, Sub In*geniißoni latitudine comprehenduntur \

§. iii. Primo, Ingenia Le-via feu Mobtlia. (f) Ifta dico, quar fpe-ciem qvamhbet oculis & auribus perce-ptam , infigni vi imaginativae illico adri-piunt, qvacque dum orationem de aliqvare incipiunt, Gne rnora, verborum notideficiente flnmine, propofitum expedi-tifiime peragunt; Hsc fpecies a Memo~ria & Phantafia vim ftiam omnem ob-tiner, H^c Ingenia caeteroqvin Inqvic*ta vocantur ; Sptrituofa namque qualutas copiofior, quam folam varieutis In-genii caulam perhibent nonnulli, in eo-rum ccrebeilis nonquam ceffat, necno-vas defiftir qvolibet momento fuggererefpecies,

§" iv, Dux rurfum funthu/us

(f) Euphormio in fatir, part, 4. c, 10.

46hujus fpeciei fpecies; Prior in Converi-tu privato regnat, lingvd volubili , adrifum movendum & captum plebejorumadcommodata; qvandoquidem hisPhan-fafia tanta dexteritate non fuccurrat.fofieriortsJpeciei Ingcnia, majore omatupollent, PhantafU ceieri & memoria capa-ci, überem materiamfuppeditahte ; Haecetiam promptitudine fui acuminis, ma-gnam faspc veneratiohem fibi prarter plau.furri conciiiant, falvo tamenhonoreillamhon fuftinent, quia qvum iti aperta, cumverborum difcriminenervofo & prolixoprovocantur, labafcunt ; Caufa rei eftJudicii exilitas , ob qvam deliberandirsullus illis eft ufus^ prastereaque dumCait-r , quod Phantafia: temperamen-

■ tum eft,primum conceperit impetum^torpeti Hac Ingenii fpecie praediti funt'Oraiores extemporanei, qui ope Phanta*

fia optims ad inventionem celerrimi vi-gent, Mtmarta feliciffitna fimulac adaurifluentern dicendi copiam fubcurren-te. (g) Harc ingenia externporaneat fub-tihtatis fummam fibi tribui cupiunt pru.

den-(g ) Niiibiiftus in Thcat, Irg. Lib. i. cap. i.

dentiam; Horum nec minima pari eftsquae in Templorum Cathedris fubitamfuam eloqventiam procacius effundentia,maximam apud omnesvenantur iaudcm,ut experienti^ novimus, aft qvum Judi»cium huic inconftanti fermoni non re-fpondeat, glortac nihii quidquam indeexpeclabunt fibi. Horum Ingeniorumfaciles jocos, fcrmones & fentemias mi«rantur omnes, verum fi harc nimia pro*cacitas tollatur , uil ptaeter fterilitatetnreperies, nullam autem conftantem fci-entiam_>.

§. v. Inhabilitatis fpecies inqua Tarda reponuntur Ingenia, Levita-ti huic contradiftingvitur; Hujus Speci-ei funt illa, quas communiter ftudiis li-terarum fe confecrant ; participat hxcInhabiiitas de Ingenio , quam ideoquepropne Inhabilitatem adpeliare non pof-fumus, Hujus quoque funt Dua: fpe-cies; Llnam conftituunt Tarda cum Gra-vitate , Alreram vero Tarda cttm Levi-tate. Tarda Cjravitas Ingcnio bono im-minet adeo, quam longe fubtilis 3evi-tas ab inhabiJitate diftare videtyr, ca-

rer

■32(47)^

48ret illa imaginandi facilitate, Jafturarjritamen hanc omnem, compenfat judiciifirmitudo; Hoc Ingenium, dum (ermofubiro fociandus erit,tardam & haeretitefritifurpat Orationem, & ab expeditislnge-niis impetitum, hafitat, (£) Verum fi velexiguum temporis meditationi illi im-pCndere liceat, prompte intelligit &fub-tilitate aCri rem penfitat, adeoqve volu-foili celeritati pracftati Hoc autem quicontemnunt \ nefciunt preriofiftimasrnerces, vilibus farcinis fepe fine Titul®involutas iacere. Tarda Levitatis Inge-ifia tantum judicii non habent, Phanta-Ha temen iilis paulo facilior, & memoriaüberior eft; In horum Memoria, acci-dit miftura qvstdarn fpecierum adeoportentofa, ut ne mille formuls loquen-di iilis fuffici -nt, qvibus conceptus fuosdepromant; (f) In caufa funt phantas-roata illa Jibera innumera, quae hujusmo-di Ingenium in ordinem redigere debe-ret, & tamen connetftere nefcit. HaecTarditas interdum Ingeniofa eft, inter-dura etiam inhabilis.

§. VI.(h) Barclai, Üb, tP,c, n, (i) Efc maj, c, z.

49■§l VI, Ingenium Mediocre

fecuncfa admittitur,quod inter momen-taneamLevitatem &Tafdam gravitatemimedium obtiriet; eft iili Judicrutn nonlangvidum, acies imagmandi non obtu-fa, nec memoria fadle labilis; Terbo,de om'nib'uj Ingenii dotibus aliquid tra-hit; modica huic ineft Eloquentia & ve-nuftas, perfpicua tamen & prompta O-ratio i ad confiha danda hoe pronumeft, facileque corifiliorum ejus percipi-tur feriteritia,eft etiam tam ad vitii quamvirtutis femitarh irigrediendam procli-Ve; Porfo*, "ni hoc re&o tramite in ar-tibus difcendis ducatur , innumera du~bia oboriuntur illi, quibus turbulefitunkredditur.

§. vii, Species Inhabilitatisliuic refpcndens, Segnia & Stupida con-tinet Ingenia , qua quidem figuras &cconclufiones, ex primis princ.pns elici-unt, non tamen fine horrendo labore;Llnde conjicimus parum Phantafi.e & Me-moriae, judicii vero ahquando magis, il--I>s tnbutum , & ita Haec eadem, quoaci

D omnss.

omnes Ingenii dotes defectum afiquemfentire, quaproprer parum etiam in ftu-diis profidunt, Hoc labor3tismalo, Ce-rebrum habet nimis aqvofum, cui fuc-ci oleaginei parum aut nihil admixtumeft , übi fpecies Phantafiae fervari pof-fint; quo fit, ut aegre aliquod Phanta-fma intra memoriam iftius fubfiftat, quinmuitis praeceptis & exemplis incucetur.

§- vui, Ingeiiia^ublimia ScAhfoluta Tertio denique perluftranda,quaeut ultima locantur, ita & prima funt;Cogitandi celeritatem , diftinjft£ imagi-nandi robur , & memoriz fscilitatemHarc in exceftn/o ferme gradu habent;haec etiam brevi difcurfu rerum natu-ram, proprietates, finesque ingenti fa-gacitate rimantur, Beatiflima fors In-genii eft, & ex fe feitiliflima , mhi) tamarduum quod rion adtingit, nihil taminvolutum quod non evolvit, imo adomnia humano intelfedui obvia va^et;Ncc aliam Ingenii fpeciem refpexit Di-on, quando dixit; xkv h 1i k %v Jwa^i-Vtjv kv&QUTrivnv Cpvuiv t^i^yalfjai , nihd eft,qaod Humano Ingenio tffici non petcft.

1» Ad

ffi(jo)3&

51(k) Ad rempublicam gubemandam &fcientias perficiendas, harc Ingenia funtnata; Utut tamen excellentia fint adeo.in fcientiis methodicis/ tamen fine in-formatione praeliminarf non admodumvalent; Verum tamen fi vel modica accefferit inftruclio & labor, ad Humana:Sapientiae Culmen enituntur facile.

■§* xi. Inhabilitatis fpeciesTer-tia, in quaAnimi Retuff & Dejeßi collo-cantur, huic Ingenii fpeciei obponitur;Hi nihil habilitatis funt adepti , quarenec muneri cuiquam fungendo funt pa-res, fentit nobis cum in hoc Plato: Exi-le Ingentum , inquiens, mhtl unc/uam vetprtvatim vel pubiire magnum efjicit, (l)Opacae mentes hs (unt, & ab humihta'tc fua, nunquam in publicum prodireaudenr, (m) in his informandis Laterlavatur ; uec alyqua Ingenii fufcitabulahis fufficiunt, non fufies, non clamores,nulia experientia , nec difciplina , nec*tempus. In genere, ad has fpecies ob-fervandum, non omnibus eandem vim

Di Inge(£] ln Epitoma p, (i) Lib. d, dc legibm p.

6^](j, (m) Euphormto loco cst.

52Ingenii,nec laborum patientianfconccf»fam, quippe quo fubtilior alicui Menseft, eo minus ma?nitudinem & diutur-nitatem labons tplerat; Quo vero quistardior, eo magis^ labore deletftatur, hicenimvero debilitatem Ingenii fui penfi-taris, id quod natura illi negaverat, in-defeffo labore fibi comparare ftudet,adeo ut illos faepe fuperat, quos ad fub-limia fecit natura.

§. x, Ha&enus diverfa In-genia , ratione Sui, contemplati fumus,jam vero, quoad noftrae tenuitatis inte-rerit, tradamus nos Indagationi Ingeni-orum , utpote quse refpecftu diverforumVtt£ Ordinum , in Literaria & Moraliadiftingvuntur. Literaria rationeTriumpotentiarum rationalium tribus inclu-duntur claffibus; Ularumque refpecftu,Intelletftiva, Mnemonica & Imaginativanuncupantur. Prima tlaffis comple&i»tur Ingenia Phanfafttca^ ilia fc. Quae na-turalem inclinationem habent, ad difci*plin-rum quas edifcuiir, facilem Ssco^J.av,inque fKilimis Philofophiae partibus iu-terrogati, facilem rationemdant, iii fub-

t tiliori-

53tilioribus Vtro parum vel nihil valent,Ab hujus Claffis Tngeniis profluunr Jrsfingendi carmina , Jrtificium dicendi^Subtihtas etiam extemporanea, SctentirtMathematic£,Ufus medendt Scc.perpiurim£.Attera Claffis Ingenia Mnemonicaconti-net, quae tlno gradu funt eminentio-raj Hsc do&os & fideles requirunt Prae-ceptores, nec copia librorum Ea defici-et, quos fine intermiffione evolvent.Artes qux his Ingeniis parantur , funtpure loepuendi quamlibet lingvam , Sup-putandi &c. etiam Supenorum Philofo-phise Facultatum, nec non Theotogia, do-Brtna Thetica- Monumenta temporu,Cofmographta & exparte Geographia &c, lnTertia Claffe Perfe&a ponuntur lugenia,quibus modicum faltim pracmonftraffe fuf-ficiet, unde poftmodum fexcentas finguntimagines; & perfe&am fibi parant Sci-entiam ;ad hujus Ciaffis Ingenia, tanquamfabje&a commoda, referuntur TheologiaPohmica & quaecunq, Subtilitates Philo-fcphicae , ita Logica, MetAphyfica, ScientixNrsturatis, Moralcs&c Ctvtlis. &c, Efc. Maj,

§. xi Ingenia Civilia velD 3 Mora-

54ivloralia,., ut plunmum funt Imaginativa,Phantifi£ namque originem fui acceptamreferunr, Artes moderan.di rempubii.cam , militandi , fcribendi , commodegeftus (uos componendi, & qvar funt re.liqvac inyentiones & machinationes;Hac ratione,videmus etiam in rebus Ci-vilibus habilitatem poftulari , fine qvdnemo felici fidere , iftis in rebus pro.greditur; decipiuntur ergo, qui infician-tur aliqvod Ingenium in magis effe nu-merandum, nifi qvod ftudiis literarumfic aptum, qui quoqve Perfonas publi-cas \cientiarum incapaces, adminiftra-tione Reipublicxinterdicunt, (o) fed hatcfententia tanto magis a vero abludit,qvanto Viros acuminis exqvifitifiimi de-prehendere liceat, in Literis excellen°res, iu Cubernatione populi vero minusfelices. Cacterum, qvum notitia Scien-ttarum Academicarum, quemvis exornet,non i-niqufe cenfent ponnulli, maximede.honelhre perfonax publicas Civiles, quodvel minime in literis fint verfati.

Ingennihoc ifto pr^ftat 5 difcrimina \>it£Heddundent ; ptura afi repperis Ipgenii,

(o. Vitphormio in fatir, PA R°

PARTICULA TERTIAExponit

CaufasVarietatis ingenii ex Secretishomtnt Innatis,

jpXcipit res haud minorisdifticultatis,lndagatio Caufarum nem-

pe harum Ingenii diverfitatum , quarutfacilius a nobis percipi qveant, omniumprimo illas ex fecreris corpori noftro m-natis,inveft!gamus; femitam ad ha:c no-bis monftrant verba Le grand, ftiperiusexprefl.a, nim. qvod per Ingenium, notipura Ratio humana intelligitur, fed eaqvx qvodammodo corporis difpofitioneregitur. In fuperioribus etiam pro*bavimus, Intelledum Phantafiae, Poten-tix corporeac fervitio indigere , ut tlliphantasmata fubminiftret; Propterea ,qvum notiftima res fit,Hane proConfti-tutione fpirituum& Temperamentorumperfici & impediri; confecftarium eft in-fallibile,. etiam Intelledum & ita totumIngemum , a difpofitione temperamencivarie inclinari, licet remote; Corrobo-rat hocidemPiccol. adfirmans: In homi*

D 4 ne ex

3g(ff)S£

56<ne ex phanta(i& ctnfiitutione , artum du-.$ere propenfiones variat. , fiudta varia (f;

va.ria,$. ii. Vark funt Diverfita-

th Ingenii Caufae; Umyerfakm 5? Pri?snam, ditimus DEum optimtnri Maxir$num effe, a Quo irw Ktt,hh...tropinquam, in dupplici difterentia eftesiotamu*; Prihcipalis,aniitna cujusqveho»rninis eft, Infirumenfaiem vero, difpo-iitivam & condt.tipnalem diverfitatis In-genii Caufam, Coafiitutionem corpork,humani in ftatu Conjuncfto, vel verbo'lemperatpentum effe decernimus» Patetjgitur l.ngenia exquifita, nosj immediatka D5O in hoc rerum ftatu formari, fedqvurn omnia fiant fecundum OrdinemNatura, i Deo in Creatione inftitutum,qui nullius imperfe&ionjs pbnpxius eft;remanet, Tritum illud Philofophorum,Natura facit habikm, (c) certiffimumefle, Apofiolorum habtlitatis Caufas, ut-pote fupranaturajes, huic negotio npnimmifcet^us, verum Temperamentum,

prouc[b}.liccol. defcnfbtifftnt. c.tj. [ c ) Gktintit, m

proeemto Ltb, 1, tnflit Orat, f.

57pout Caula Inftrumentali* eft IngenUvarii, & omnium operationum in fyo/jnine, trutina ftmphci examtnabimus.

§. I». Quo vero de Tem-peramenti ratione, certiores evadamus,obfervandum illud, qvatenuj propprtiq-nem qv.alitatum mifcibiJium in milto no-|at" Primo fumi eo modo, quo te ad p*

mne miftum extendit ; Dehtnc , iiiquantu.m qualitatem corpons Hum.a---nisafpintibusfubtiliffima Sangvinisparte,dependentem defign.it , qua: acceptiohujus loci eft. Temperamentum homi-nis ut alicrum corporum miftorum, Jc-adens eft, argumento, quod cx quaiita-tibus oriatur & fenfu dignofca-ur \ Er-rant jgitur ijli qui fubftantiam credunt,.eft enim quafitas recipiens magis & mi-sius; hallucimntur etiam illi, qus'Re/a---tipnem dicun.t, qvutn nec contrarietasnec intenfio competat Relationi ;, Te-nendum idcirco,in Temperamento qua-litatum remidionem non fieri n.ec amif-fionem, fed propter fpirituum, qualita-tibus excellentibus przditarum, non fe-lum Elementariura, fed & principiorum

D i Chy-

58Chymicorum congregatione varia, aliudatq> aliudTemperamentum conftitui. (d)

§. iv., Conftituitur Terape-rameutum Remote, ex frigido , calido,humido & ficco, qualitatibus Elemento-rum; Proximi vero,ex Oleaginofo, Spiri-tuofo , Penetrativo , Sapido & Odorato,Hanc ad ,fententiam quafi manu ducitnos Cl. Sperl. qvandoTemperamentum,Qualit&tem mifii vel bominis , e mifci-bilium Spirituum fc, qualttatibus exar-tam, definit, ut tllius opera homo fuas<exerceat operationes. £x hoc qvumad oculum' paieat, hominem ut & aliacorpora mifta, non ex Elementorumtantum,verum etiam principiorumChy-micorum atomis conftitui; mirum ergovidetur Sperlingiurn in fuccedaneis ad-ferere , Temperamenti caufas, qvatuorlolum qualitatesefteElementorum. Ma-nifeftiftimum eft, operattones principio-rum Chymicorum, non pofie qva'litati-bus Elemcntaribus adfcribi,fiquidem haeccorpora formis & operationibus valde

difcri-(d] Sperl. Inftit. Pbyf, Lib, 6, cap. 3. £>y<e/t. *■

59difcriminantur, qvum igitur Spiritus a-.gilitatem fuam ab aqva, aut mera ter-ra, minim£ habeant, quorum corpOrumnulla operatio talis; fed majori exparre,fuam eftentiam & operationes PrinctpiisChymicis. debeant; quid, igitur oberit,quin heic inTemperamenti Scrutinio,adprincipiorum horum qualitates,tanquampr£cipuas & proximas,adpelterc liieat*

s. v. Temperamentum Par-tium corporis noftri prarcipuarurn, infrapatebit; Commune vero,cui animarrs To-tam refpondere dicit Piccol. (/) Lltpo-te in.homine diverfum, jsm expende-mus; Sane in nobis hoc diverlum eft,quum ut cartera animalia fimus miftaheterogenea, (g) ex diverfis particulis,qvarum qu.arhbet (ua temperie prsditaeft , conftata. Temperamentum pro[n-dt dicitur Aliud ad Pondus,quale itfb i&mundo reperirur;.(^) Ahudad juftitiam,quod ab arquilibno difcedir & inarqua-le eft ; (i) Hoc vicifiim dividitur in

Sim-(f] Lib. de fede anim# c. z, [g) Le,grand,inflit.

philof.part, S.c.p, \h) Senertnf de temper, [t]Ve RaconU Liff. 4. de corporibtu mt/lit,

60Simplex, übi Una tantum}. & Coinpo»(itum, übi Dua: pluresve qualitates ex*cedunt; Hoc, ex pluribus humorum &Spirituum qualitatibus in nobis coale-fcit, utpote Swgvinis, Pituita, Bilis fia-ya & Bilisatr£\ (k) Quorum refpe&udiverfe humor in Homine i MedicisVocatur Sangvinettt, qui per artenas &venas. fluenjj calidar & humidac natur_a:

eft. Pttuit*fus } qui fridigS & humidS*,Cholericus ,qui cahdi 6c Sicca,& deniqueMelancholicus , qui frigidit & ficca gau-aent indole, (/)

§. vi Heicuhi deTempe-ramenti varierate, quatenus diverfi Inge-nii Caufa eft, fumus foliciti, noftra in-tererit, id fimpliciflirne fupra recenfitisPotentiis ratiocinativis adcommodare ;in qvantum nitm prajcipue^irtftrumeurlr[ftsftlmaginativarfacultadsOrgankac, quaereiiquarum fundamentum eft 8c Caufaexempiaris, (m) Initium itaqve facim.usa Judicio. Primaria facu.itate-, ftatuen-do, iliam a ficcitate, calore & cvalitate

pene-(k) Le., grand. (l) Sperl. Sjnopf, PhyJ, Lib, 6, cap..

j,Axto.m, i,(m.) Anthr, c, i, G}v*ft, z._

61penetrativi, vel verbo Humore Biliofo^multum adjuvari \ a partibus noftris ftatfieraclitus, adferendo: Siccitatemredde-re animum fapientiffimum, Inter harctemperamentum Cholericurn Intellectuifovere probant, miferiar Sc paupertatisjugo pre(Ti,qui ad culmenSapiemiar &honoris eve&i funt, tantum tnosroreqvo fua incommoda profeqvuti funt, o-ptimo Judicio illos donante; adfli&ioenim exficcat Carnes & fpiritus puros ef»ficit, qui Phantafiam famulitio Intelle-iftus reddunt aptiorem , Sc propterea iii*telie<ftum etiam ad fua munia expeditio-rem; Hos eosdem expenmur (atpe,qvutnanimo laeto & rebus fecundis uti ccepe*rint, tantar eruditionisfcripta ederenortpoffe, Gaudsum enim Cor relaxat (n)&cerebrum humectat; nimiavero copiShumoris, hornines jefficiuntur ftupidi, Si-gna Cholertci funtj Gracilitas corporis ,facies fufca, lingvae volubilitas, capillo-tum nigrities. Ingenium vero Chole-rici folers eft, acutum, Inqvietum, dolisaptum, iram facile concipit, facile qvd-

que( n) Hippocr. 6, Epid, part. j, com, 9,

62que defervefcit ejus furor, DeCholeri-cis dicit nonnemo; Ingentem^ animumparvo fub corpore gefiant.

§. vih Memoria, fine quaInrel!e<ftus & imaginativa nil difcurren-do vaient, per humidum & oleofum,qnac qvalitates lemperamentum Pbtegma-iicum conftituunt, reftauratur; hic hu-mor cerebrurn emollit, ut Phantafmataper viam impreffionis illi poflint infigi,Pueritia fatis fuperque id monftrante ;Hac artate cerebrum habemus huniidiffi-roum, unde nec alia fpecierum adpre-henfioni aptior eft, Signa Phlegmatttifunt corpus adipolum , facies alba, Co-ma fpsffa & ptolixa, tuffis & Ofcitatioqvisqvili3s oris fxdas rejiciens; Hic eftIngenio lanqvente , adeoqve nec ftudiisadmodum aptus; Piger eft, fomnolen-tus, Tardus, haud facile efferyefcens, necfraudes occultas verians, (o)

§. viii. Irnaginativa,TertiaPotentiarum , a Temperamenio Sangvi-«fOjinajori cx parte perficuur , qvalita-

tes( o) Le, grand.

63tes namque phantafiam promoventes,funt Spirituofum & Calidum copiofum,in gradu tamen mediocri, dumnempeCalor in fecundo gradu/humiditatem fe-cum adducit, Casterutn calor nimiusficcitati juntftus, Melancholiam biliofam& Phrenefin fibi habent adjundas. InPhrenefi, Phantafiac vis valdfe fe oftendit,percipimus itaque ilbm prafertitn a Ca-lore regi, Impoffibile fere eft aliqvemvalde acuminofl Imaginativa, Intelle-du bono fimul pollere; nam cerebrumhojus ratione particulas delicatas & fub-tiles reqvuit, partes autem iftas delica-tas Calor nimius confumit, quo pa<Sonec Memoriam bonam fecum patitur»Qui Imaginariva tranqvilia gaudent $plerumque funt fangvinei', Hi fempervegeto corpore, vultu ruborem pracfe-runt, (p) nec quidquam rei ferix medi-tantur, fed in Urbanitates, jocos & dide-ri£ effufi funt, Horum indicia notantur,Capillus fubmger, barba rutila, adfpc*ftus elegans, Sangvis fincerus, His opti-jmum Ingenium adolefcit, fi modica

tempe-(p) Le, grand.

cempertntur bile, & educatione foonafruantur; latet fub hoc humorc mensjgilis, cum venuftis moribus & didioneprompta» Si vero fangvis hic,nullamliabeat admiftamcholeram , adeft incon-ftantia, nulla modeftia, nulla venu-lias, (so*

§. ix. Reftat adhuc BilislAtta feu Humor Melancholtcus , frigidita-te & ficcitateconftans; hicfangvims fatXteft, (r) quare Ingenio magisobeft qvamprodeftj Tres f<i»t humores humanumingenium pe^finentes, in cenfum eo^jrum, Hic venire nott meretur, nifl par»t'e t«'ftus rehqvis hutnoribus fit immix-tiis, conftantiam illls aiiqvalem conci-lians. (/) Melancholia: duo funt gene-ra : Unum quod conftat Bili flava, detqvo fupral Aheruhn vero Hoc, quod ac-cidit homini vel ex indole naturar, veltnoerore nimio, ve! fuppreffione proflu-tfii naturae, vel d^nique lucubratiotie in-tempefliva. Melancholki Charaßeres

funt(q\ Neuhufius lib. t.c.y.(r) E/c t maj, c,J. (f)

Mcgir. Anthr,, trati, z. c ( j#ij

18*43H

65Cutit, tiatura difficilis, cjuerula, morofa9fufpicax; Hic fegnius quidetn efferve-fcit, vcrum irritato furor fenefcit, qvo-niam difficulter placatur, & nunquarcinon offenfa: mcmor eft,- pmer haic an-xietas in illo eft, qvar, nulla confolatio*jtie levatur*

§, x Seqvuntnr potiffnno-rum corporis noftri Vifcerum Tempera-tnenta infpicienda .j Cor partium omni-um calidiffima eft, utpote in quoCalorconttnuus & mtcnfus, fangvinis adfluxunutrkur* («) De ifto tradit Galenus,qvod vivo adhuc animali,nonpoffit di*gitus vel momento tempons, in finubusejus teneri pra: aeftu. (x) Cerehri N&tu-raleTemperamentum ,humidum & fri-gidum eft 5 Ac licet fupra dijftumTit, proratione Facultatum Rationalium , ficcita-tem & calorem in cerebro requiri, fci»endum tamen illud intelligi v in Gradu-remifiiori, & quoad cercbrum magis &.minus ficcum eft } Quurn autero cx ce-

E rebro(■»■] Le grnnf,pank f.[cap, <e, (x] Libro ds-

pfu p/dftts.

66rebro continue fluant humores &afcett°dant vapores, partium corporis huma-ni humidiftimum Illud effe , argumen-tamur, Argumentis itaque probaturn& evi<ft;um eftjfummam concordiam in-ter corpus & animam noftram foveri,adeoque Temperamentum, quod corpusnoftrurn alterabile & caducum reddit,proprer arftifiimam unionem naturalem,animum nobis etiam diverfum ingene-rare } Quapropter denique extra dubi-um , ponimus illud Galeni , memoriaefempiternae mandandum , (c. Mores A-nima feqvuntur Temperamentum Corp®-ris. (y)

Sic nobis Mnttu dtvtrfos , Ingenium*qucs,

Infmdit Varium , Temperies va-lidost

[y ) Lib, de temp. cap, ;,

SECTIO

67SECTIO TERTIA

profertSuccedanea ad Ingenium,

Caufas nim. varietatss ejus,ex fecre-tis Homlni adnatis.

PAR.TICULA PRIMAfcrutatur

Naturam iEtatum & Sexutinij,

AD Habkudinem Ingenii*" quac fpectare videbantur leviter te-tigimus, fimulque ex fecretis hominiInnatis varietatis Ingenii Caufat, multi-plex Tcmperamentum fc. Corporis Hu-mani, expofuimus» Imprarfenriarum au-tem ex ordine, ventilanda veniunt Se-creta Homini adnata , ut funt Mtates ,Sexus, Efcutenta, Genius Caeli (f Soli pa-■trti., p»-out fecretum lllud lnnatum al»terant & variant. Qvurrt proinde inhiice praecipua fe obferat contemplatioiEtatum, prout in illis diverfa nafcunturTemperamenta , quae V3ria homini In«genia fingunt; Advertewidum itaque,^S-tatem Humanam effe eam vitapartem t

£ a in

68in quh ex "ealidi & humtdi mifiura inctrpore ,&unius in alterum a&ione,fub-ftantia corporea Tempertes, alterationent

fenfibilem recipit, (ts) /Etas Humanahaud inconvenientcr Comoediar coropz-ratur, quat in fuos dividitur Adus, qua%propter etiam diihngvirur in Pueritiam^Adolefcentizm , Juventntem , JEtatem Vi-rtlem & Sene&utem. (b) Horum aftuurncjuilibet^commun.ter quindecim comple-cTitur Annojj curn fuo Tempcramcntoparticuhri.

§. 1 1. Pueritia Temperatu-ram Calidam & Humidam habet, docetcnim Hippocratts, ufv> xgKnjtei vyfran c<#Ss(>iAoKn . Puer ex (ahdis & bttmidts tem-peratus efi. (c) Pueros admirattvos clferefert Plato,atque ldeu fcientiis aptos,(d) In hac yEtate ofrendere (e folent fi-gna quaedam futura: virtutis & vitiorum,quod & in Cyro patebat; haud raro ta«men errant, qui de futuris adfedibus exPuerorum motibus conjiciunt, grave de-

bet(a) Le granci.part, $, c p. ante cit (b s Neu*

hufm Lib. i r > vrtg/ Jictfj e, t, §, ig, (J)l.h. VII. de lcgibus.

69Bet efle Judicium ad exprimendoj anno-rum futurorum motus, (e) dicunt ta-men conftantiam puerorum ex Lachry^mis prout-facile & difficulter cadunt,prsnofci poffe. Eft in illa aetate morumineptitudo quaedam & animi impoten-tia, quapropter eriam mores pueritiaefunt ineptia*, prptervitas , petukntia.tftohditas, fontem enim prudentiae non?dym perfe&um habent. (/)

§. iii. Adolefcentia Pueri-lem inconftantiam (equitur, Hujus dita-tis intervallo, fangvmis Sc membrorumrobur Ingenkim prorfus alterant 5 eftq;fententia Medicorum harc nequecalida, neque frigida, nec humida, ne-que ficca, fed Medium, inter h»s qualt-tates tenct, Dicitur haec Adolefcentta,eo quod virtutum & vitiorum radices inilla videntur adolefcere; Veri propter-ea non mal£ comparatur, fruftus furu-ros oftendenth (g) Fervida Adolefen-tta efl , inquit Seneca , requirit igttur iUlacuram,(h)ii\ hac etiam artate quodans

E 3 smpe-(e) Piut. Lib. Ttlt, LL.(f\ Euphor.part.^\g)

Cic, deftneti, c, 2,1, (k) ittQifav, P, 4/7.

impetu quafi diftrahiraurad quarque ftii-diaj vtstutes etiam ejus, 1 diicretione &prudemia prodeunt».

§. iv. |u¥entus Tempera-tnento gaudtt s Catidc>< & Sicco^ qvum hu-jnor aqueus fuperioribus annis multumabfumptus, & oleaginofae particulac ne-xu ardiori, inter fe implicitae, caSoremintimius imbifeant, & fpiritus, animalecfortius retineant* (/') Judicio prscepfeft haec actas & femper m futura fertur,corpus temperatum minitn& habet, un»de tam a<£ opera vitiofa quam virtutirexercitium expedita eft. (k) In hsc z-tate Homo rebus gerendis aprittimus eft,quod Sc. Plato adferir-,. verbis^ n««» &trafjes fityAhet w we/^sl Ttovtn., Juvenibuttnagni &muttt lahorer, conveniunt*. f /)

§. v* JFx2L$ Viriiis infequi-tur hanc , in qui HOmo ad frigiditatisintempertem recedere quaft; incipit, inhac Calor nativus & fpirkuum fervor feremittunt j; obtinet hatc etiara ficcitatem

medio»[/"] Le, grand. \k) Neuhuf, Lib. i. [1] Ltb. VII. Re*

pub. pag, 706,

48(70)5g

71mediocrem cujus beneficio Anima fa*pientiflima redditur», Veram fortitudi*iiem habet hxc Mtas , caftigato juveniliimpetu..., vis Judicit ejus integra eft &folers, valet igitur in;hac illud Platonis:fo. y.iyct,l\o7r^nri<; >(af 7« Tt^og/J^v kvoqaetv Pt~ttov ,t*tj>ptvd]t>v. <$>ct]h.. f/jfuod Magtiificum (£ad fortitudinemi tsndtt; Virile dicendum,(m). Laborat Hacc etiam in id, ut fe ali-quo modohum©, attoliatj,.& alios ho-nore (uperetc,

Seneda demum di-&ts i€tatibus nec opinis obrepit, Homi-nemque defeffum & malis agitatum,adhumum^rurfus de.clinat, Jam corpus fri-gjditate & Skcitate fcatet,. unde & ho-tno huius./Etati&.oppidd prudenseft,* per-peram autem. Memoria? munia exequi-tur,quam habee firailem Cfwt£e,in qualitera: qua rnaximam partem deleta: funt,illud etenirn oleofum quod in puerisMemorix infervit, jam penitus fermeabfumptum eft». 7« ■ yt&x vi<rov <pvovtiiv f

adpellat Ariftoteles» (») hcbcfcunt e-E 4 nim

\m) Lib. VII. de leg. p. B!_9. (n ) Lib. V, de gene->ratione naturalium cap, 4.

72Sjimfenfus & vires langvefcuntinhoc /S«tatis curriculo, Eadem adhuc tamen A-nima eft, ac in Pueritia & reliquis Mte'ttbus, quippe quac nullatn intra fe fcntitakerationem, qua potentiat illtus debi-Jitarentur; Temperamentum igitureft,quod in iEtatibus regnat,fub dire&ionc«amen animar Rationalis, tanquam prin»cipii operationum £)uo.

§. vir. Paueis jamSexiis ra-tronem habebirnus, quantum autcm Hidifferant, Ovidius ipfe tcftis eft, qui feex Foemina Virum fadrum, cum eorpa»ris figura, Moresetiam mutaffe teftatur.(o) Sexum ViriJem quodammodo cumfuoTemperamento dehneavimus modd,-addimus tamen plus roboris huic Sexuiadtributum effe, qud ad exercitationemextrancam, forenfem, atque ad laboresbelli & pacis perpeticndos, aptior effet,(/>■)■■ Viritaq; nominatuseft, quod majorin eo Vtsfit, & ma^us Ingenium,quamin fcemina, (f) Euripides lngenium_^cs?

mina-(d) lib. z. Amorum. (p) Cotuvt,pr<ef.LiS, tz.,dt ri

ruf, {tf) L&liant, de opif, D£i c, 12,f

minarum expreffit per k**sv x/^&^ma-lum fucatum; (r) Cxterum propius adillarum defcriptionem acceffit Plato, guidixit: Feemma in omnibus imbecillitr Vi-ris eft; (f) Plurimis itaq; propter hancimbecillitatem notantnr vitiii Fceminat;Horum primarium eft Ingenii Hebetu-do, tanta enim il!is eft mentiiTarditas,ut apud veteres djbitatum fit, an adhurnanitati* (ortem debeant admitti. (f)Nos autem atam immani cenfura rece-dentes, dicimus frtgiditatem & humidi-;fc^z»,quaiitates in foeminisexuberantes,omnem fere vim Ingenii illis auferre 5licet pauciffima: earum fint, quae fun-dioni & cogttati^nialieui magnat ido=Jieas funt.

§. viii. Ut autem hxc foe~minarum indoles planius cognofcatur 3fciendum duas in Homine partes San-gvinis reperiri , Una pars, fangvis rubereft, notatque iilum a&ivum & calidumi

E j afte»

(r) In Mipptlyto, V. 616. (/] Lib. V, reipubl. pi6jft', (t) Livitti Ltb, tf,c, 1«

«C7J)25

74Aheram partem conftituitLytnph3,Qua_fri^ida eft. (#) Qyum proindk conftet,fceminas majori ex parte natura pingvescfle, prartereaque Sangvinem non pu-rum , fed partem ejus Lymphaticam,paffivam Sc frigidiorem nos obefos red-derej nil ambigendum igitur, quin Mu-lieres omnes, non tamen adco habitorefpeclu ad magis & minus, frigida &humtda fint Naturay undc originem tra-hit quarumdam Somnolentia, natura: im-potentia , ftupiditas3 inertia, ignavia,/»»genii lorpor, Quod ad difpofirionemparttum cerebri in muliere,. notanda il-ja talisj ut hanc fapientiac alicujus & In-genii compotem non reddas; , quarecjvum malus Spiritus humano generi in»fultaret, in confilio habuit naturam E-va:, fciens illam non adeo ac Adam fci-entia: partidpem fa&am, quin tamen il-h perfecfti integritate gauderet , nihilobftat.,

$♦, ix* Prxter hxc numeran-tuHngenia.nonnullaru Foeminaril Garru-

U &(«] Exper, Vcfi, Med, Braunt in Coll, priv. A*

natom.

75k&c Levia>nu]\z namq; illis in oculis fid«eft, fimul enim Sc femel rifum & Lachry-mas m promptu habentj & ti crederelubet, habent iftac garruhtatem in pra:fi-diunrlut,.. haec. autim ilfarum arnvf,quacNicetas vocat malediclai (x) Ira^u-idittdenique illis.immanis adeo eft, ut ora-tione comprehendi ueqveato Ab ho-rum.viriorum cialle, removemus Vi^u*tem muhebrern, Vtrtuofk nim„ Ingenicttnuliebria, quac paffim in fcripturu $, &profanis reperimuur defcrjpta j praccipuain Sacrts numerancur Exempla , Soba Re-gina^ Quac fua: fapientiac ipecimen edi»dit in aula Salomonis, Sara t Rebecca^Hanna.. &c»

Sic Mtas prttceps Httmorem- in eorpofemutat \

IliamfedregitHic, y»ertit: (f Ingenia*

\x) Lib, 4, Mctnual. Cement. $, f,

PAR-

PARTICULA SECUNMperfequitur

Efculentorum rapimetmj*

OUbfequitur jam confidera**~^tio TemperamentJ, qvatenus Fluentvocatur, & proutciborum ternperamen»-to vario varium efficitur, ai proeuran»dam Ingenii dtverfitarem, Eadem ratiaeft Cibi Sc Corporis ac corporis & A*siimae , quia ficut anima ob valeta-dinem corporis, alacrirer munus fu-um obit, ob ejus morbum vero langve-fcit, ita & corpori accidit; qvoniam fiCibuSyCorporisfuttura, (a) iuniptus fus-ritbonus, Spiritus limpidi, fubtilia ani»mx inftrumenraadfenfationem& qyem-vis motum cx illo generantur; fi veroifte craflus & nutritioni minus aptus, craf-fi inde onuntur fpiritus , qvi cecono-jniam animalcm & Ingenium hoministnaleadffciunt; fieriquippe aiiter neqvit,quin eafltconditioTemperamenti,acCJ'bi eft; qvum id qvodcomeditur, ut adftru-k Epictetus,, conco^uatur^dtgeruur incor-

fui(*) Bafttiut Orat, 11, inNoemum,

77fts , uncle nervi , camet, fangvU^ offx ge»nerantur, cotor kontts efflorefirit &fipm*tm fufkntantur, (b)

§, ii. Cseterum quo meliusgeneratio fpirixuum ex Cibis compre-hendi qveat, procetTum divtfionisCibo»fum infpiritus, defcribereSeparatio Ciborum fit vel Extrams, dumm Culina varife praeparatur ; vel Intrsnos, übi fpecies Concoclionum Duac,Chylificatio nempe & Sangirifi atuo, no-bis advertcndar. "(c) Prier duas fub fecomple&rtur Ciborum d.vrcfionei j Unain Stomacho peragitur, übi cif us perfermentum diiTolvitur & in ebylum ru-dem mutatur. Altera in inrefiints te-nuibus abfolvitur, ut in intefttno duo-deno cceperat4 pervadenti entm Chylo57vA&)^v, & in imefrinurn illud craff<mdemiffo , accedit aliqvid bilis t capfulibiliarii, ut chyius qvandam fortiatur a-crediuem , & melius a ftercore dtfcer-natur; Hicchylus in inteftina tenuia aduSteriorem praeparatbncm fiuit, unde

trans-{£) Lib. z. Diffcrt. Arrian. c, f. (b) Aiagir.

Antbr, Tra&, z, c, i,|.

78transtnittitar ad venas laftea», (d) qvaitatn prioris quam poflerioris modi pene»trat, dtnrc per Prornpmarium chyli St,dudum Thoracicum chyliferum, ad Ve-nam sxilUr^m finiftram fe confert, übirubram fibi induit formam. (e)

§. iii. Sangvlficatiojfecun-da conco&ionis fpecies,divifiones etiamduas includit. Prior in corde termina-tur, Chyus tnim fangvinis naturam ad-fumens, per venam cavam ad Cor, quaeOfficina fangvmrs eft (/; manat; pri-mo vero cadit in ejus dextri finus auri-culam, quae pro rrfdnnno eft, prarca-vens nc Sangvis tantorum impetu ruens,vcntriculum iftum obruat; unde per ar-teriam pulmonalero ad PUmones per-git, & rurfus frigo'e aeris per reipira-tionem adtracli temperatus, per arte-riam venofam in finiftrum cordis finumper auriculam labitur | ejusque caloreforrior reddirus per Arteriam magnamin Habitum Corporis evehitur, qvo ipfoper truncum afcendentem ad Ccrebmm

per-(i) Le grand, (e) fttpra nomingtus Dofit in ioi-

leg. (f) Mag. Antbr. Trati. 2. C i?.

perfertur, übi pcr Ulttmam divifionemvel concoclionem, ad ufum fenfuum,motuum &c, in Spiritus Animales divi-ditur. In Priori divifione Sangvificatio-nis hnjus, tria generantur excremento-rum gencra a fegregatione fangvinis ,?rimumGravius t ftecifimile, humorme-lancholicus vocatur; AlterumLeviut a€-reum & flori fimile, qui humor bilio-fus eft, fertium aq^eum t Oleefitm & fe-rofum , quod humor Phlegmaticus nun-cupatur, (g)

§. iv. Modo generationisfpirituum mo.nft.rato, notamus proxim&eandem etTe rationem fpirituum ac ven-torum in mari, qviaj qveraadmodum himotu tluclus concitant, ita Spirituumris in homine vehementer animum ja-Ctat, 8c ad varios adfe&us, ut iracun-diam , cupidirates, &c. clavo Rationisfapenumero fpreto, pellir, Ex allatiset-jampatefcit, Cibi fuccum effe fpirituumfeminarium, conducibile igitur eft Ci-bum fumi bonum, cup^dias tamen &

de-(g) Lib, jamcit, Traft, z, c, ij.

■3^79)^

80ftudiofo literarum non pratfcri»

feimus, condimcnta enim nihil aiiucJfunt, quam adpetirus irritamcnta & ven-rris faftidium. (i>) Venter parvo dimitti.tur , docet Seneca, (i) copia vcro Ci-fcorum animi fubtiiitas impeditur, Ca-vendum igitur ne venter immodico fa*burretur alimento, impedit enim catte-roqvin harc res concodionem ftomachi,Eadera ratio eft immoderata* potationis,Vmum moderate fumptum vires fuppe-ditat & animos lactitia perfundit, immo-dica vero ejus ingluvies, moribus pro-tervitatem inducit, adfectus quoqve adlibidmem & reliqua ejusmodi deducit;ad fummam, Ingenium totum obtundiupolieaqve qvandomens, fama, fortunar,pocuiis funr exhaufta, fruftra de fuis mi«feriis conqveritur ille bibax.

§< v« Tria refert Hippo-crates,qvibus conftirutio corporis no»ftri imbecillis redditur; funtillaj Semeltantum dteCihum fumere^ duriter cuba-

rt

(h) Nicetas lib, IV. de vita manmi, com, p, $■(i) fprft. |f. p.

te B3 twdufk ambulare, Percommodaeft penfiratio monin huius, in negotiaconfervandilngeniis Studiofo nihil ma<-gis nocivum eft ac ventris debilitas, ftu-dfe qvsppe & Curx corpora exficcantSc melancholix tradunt, opus lgitur o-mnino eft ftomachunvcorroborari» Se-cundae Cautioni Cauiam adjungit Gale-aius, dicendo, corpus curis confedumm duro loco fomnum capere non poftesverum potius ibi fe volutando ealorem,amitrere» Somnum definit Jtfinius, A-vimi in medium fefe receffum, (k) argu-mento, quod iu fomno Spiritus interio-res corporis partes occupent, exteriori-bus frigefadisj qvemadmodum in vigi'Ha ad omnescorporis motus concurrunt*partes exteriores caiefaciendo. Ter~tium,pra:fertimtn his regionibus frigidisfexperientia nobis obefle conftat.

temperiem placidam, Cerebri jufiam^figuram ,

Ingenii mflri proprietas fiagitat:

(k) Lib, X. Hift. nAt. cap, ult.

PAR-

98(80-68

82PARTICULA TER.TIA

oftenditGenium Locorum^,

OOc ad negotium,-anfaninobis praccipue prafbcnt verba Ge«

nerof, PuffendorfF, quibus inftruimur ;Voluntati fingularem qvandam vergen-tiam conciliare peculiarem ingenii difpo-fitionem, qua ad eertum Genurs aftionisquidam proclives redduntur^ fjfuam nontantum in*fingu(is homtnibut , (ed etiamintegris tn natior.tbus deprebendt , di^icsCaufam fubnetfens; Eam mquit, produ-cere videtur, Cceli nos ambrentis SoliqueGenitis , Humorum tn cnrportbus Tempera.tura, ex zpfo femine, /F.tate, Vt&u, vale-tudine, Studiorum ratione, fimilibusqueCaufts proventens, (a) Ad du&um *nor-im hujus in Caufis varietatis Ingeniim-dagandis , huc ufque procedimus; reli-qvum igitur eft, vt Natajil Cceli Sc '■oliindolett], qua ejusdem indolis humana:divtrfa: caufa cfi , obiter explicemu<?.

§. 11.(a) de Officio Hom. (f Ctvu lih, i, c, i.

83§. ir. Ad Soli Patrii natu-

Vam , Ingenia hominum foimari perhi-bet Plutarchus, dicens: Altos ahis ex ipfaLocorum varietate weiiores tffici , qvosfropterea tegtbus contrartis moderari ne-ceffe efi. Pr-xter hoc Experientiaquotidiana, Nationum diverfarum Inge^nia diverfa, luculenter ad manum ponit;Jguasdam enim infolentioribus gefbbus,f/fuasdam Ingenii folerria, f/fuasdam fi-mulatione infidiofa, fjfu&sdam apertoPeftore, Jguasdam etiam rufticitate, In-clytos etTe novimus» Ut autem piices inMari Saifedinis fpeciem referunt ? itaquadibet Natio, fiabitum Patrii Soli fibiingeaeraturn, nifi magna exerciratione& diuturnitare temporis eradicetur, im-petu quodam oftendit. Heicex occafio»ne Patrii Soli quinque Condiriones ob-fervaoimus. (c)

§. iii. iPrima Conditio eft re-gionum Feracium , quac incolas efficiuntmolles,fupercihofo»,efFceminatos &luxu-ribfosjad omnia tamen humanos; neq;

F i enim(c) Mattb.Berneggem ghtnft. in Tac, 147,

84enim eft ejusdem Terras fruftum ftgre»gium producere &viros in rebellica prat«ftantes, inquit Bodinus. (d) Crebras e-tiam legimus Hiftorias t qux tradunt obloci opulentiam, Incolas ad luxum effu-fos & peffundatos efte. i.da SteriliumLecorum eft , quorum incolar ab omniluxuria abhorrent , inopis Soh damnainduftria & virtute compenfantibus; op*pidd multos Arida Patria docuit fobrie-tatem & virtutem bellicam; Sic Gothiolim Normanni & Longooardi vocati 9

(e) in retorrida tellure Patria ad ani-mofitatem obfirmati, Europara faxb o«mnem fubegerunf.

§. iv. Tertia Rcgionum eftMontuofarum , qua: homines afperis &inhumanislngeniis gignunt, Hi funt va-lidi&adarmacapienda expediti, adlabo«res etiam ferendos obdurati, Hi etia oovenjtionem ferarum contemptores fan-gvinis fui redduntur , atque proptereahoftes non metuunt; Ut Helvetica Gens&c. q.ta eft Regionum Maritimarum, qua?Ingenia reddunt immitia & rapacia, fa;-

p@\d) de republ. Lib. ;, c , f, (e) Lex. Hoffmannh

85pft tamfin Illa" domat focietas peregrina-tionis &c, Quinta Conditio deniq; Re-gitnum efi Palufirium, qua; Incolas alitIngeniis obtufis; Hi adarteslicitas & il-Jicitas pari animo feruntur, Quod veroadtinet ad Ingenii ftupprem, inducit il«3um uligo in Regionihus iftis fumans,Cerebrum madoreobfundendo. (/)

5- v. |am Rationem habe-bimus Cceli Patrii, prout diverfis ZonisCalidky Frigidis & Temperatis diftingvi-tur, Zona: Torrida: Adcolas Ingenio a-bundare , adeoque omniuon Artium Ca-paces effe, referunt Hiftorici ; Hi arti-tim Liberalium praecepta,- primo condi-derunt & pofteris tradiderunr, ExemplaIngeniorum Auftralium in habe-mus, qui olim literis Clariffimi fuerunt,unde & Aigyptus, magna Mater Scientia-rum vocitatur, (g) Auftrales ad luxum& quacvis vitia propendere nullus negat,qui internperantiam Ba.bylOniorum, JE~gyptiorum delicias, Sodomitarum libi-dinem &c, in Hiftoriis memoratas re-cordatur, De Zonarum Frsgtdarum Ad~

F 5 colis,(/] Neuh.Lib, t, cap, i6f (g) Mdcrobm,

86& iis prxcipue qui fub axem Se«

ptentrionis vivunt, fertur apud Hiftori".cos, quod minus Judicio yaleant; Gale-nus adferit eos Intelledu plane deftitu-tos effe, Cauiam dtcit Ariftoteles nimi-am copiam humoris & caloris, qua: ob.Aeris ambi.entts Frigidstatem , intra t! c-rebrum manere cogitur , quar Judieium,sllis impedit, Memoriam autem & Ema-ginativam bonam illis fubjicit. (h)

§. vi, ZonasTemperatae.Se-.ptcntrionahs, & quidem Europs, par-tis ejus potiflimac, habitudiuem Cceli,prout diverfa & optima producit Inge-nia, non de inutili foret exprimere,aftqvum prolixitas in h.ifce nobis fit vitan-da, paucifiimis didun\efto; RegionesEuropg: quar ad Auftrum profped. nr, prar-cipuas effe Hi/paniam- Sc Itattam , quibusGermania, Angtia & GaUia addi poflunr,qua? omnes Viros Ingenii Exq.uifiriflimifovent; Gr&cia vero qupndam Mufarump3latium,jam Barba.rie replera eft. Pra:-cipua Pcgionum Europs verfu.s Septeii'tri.onem Scandinavia falutatur, qu£ ab

anti-(h) Seft. t\, probl. tj.

87antiquis Vagina Gentium (i) nuncupa-ta , intra fuos limites Patriam quoqueNoftram dulcitfimam compleditur; pla-cet igitur de Coeli &Soli, Incolarumqueiftius Indole, paucis difTerere^*

§. vii. InScandinavia Ccelitemperamentum non adeo gclidum &afpcrum eft, ut incolis tam fera & itn-mitia Ingenia imbuere poflit, ceu cre-ditum eft Olim , in parte namque ejusauftraliori, fere ic'emCoeli hauftus eft acin Germania ; Verfus Boream vero, ut& 111 hac noftra Patria , Ccelum inter-dum afperum eft , Incols tamen ideoftupidi non exiftunt ; Solttm etiam ficonfitendum fit, in parte Finnia: fepten-trionali adeo fertile frugum eft, ut du-bitem an in Germania paffim, übf opti-m6 excultum Solum eft, fertilius expe*dari poflir. Qyi vero fiat, quod Scan-dia tota in pratfenti Cultior & fertiiiorfit ac olim, dum Htftonci fcriptores il-lam , prxfertim autem Patriam hanc no-ftram deformarunt, ratio fcquens red-di poteft ; Quod in toto Orbe Antiquis

F 4 omnia(/') Jordandes,

88omnia fere fint contraria , dccente idexperientia^ hujus iterum caufomllnamt

ln Fato & sterna Dej providentia po-nimus, qu£ fit utoraniutn aliarurn Rc:rumHumanarum viciffitudoeft, ita quo-que Regiones oiim incukae, jam omnisnodo efflorefcant; Quod autem dsindipertinet ad cultum & fertilitatem Scan-dinavix, dicimus earn eveniffe poft (yl-varum excifionem , quarura denfuas to*

tam fere Norvegtam, Sveciam & Ftnnt-*.am iongk lateque occupavit» ha: Sylvaeobfteterunt quo, tninus radii Solis vivifi*ci terras has fcecundas & imprxgnatas-reddere potleut; aecedente fimulae A-gricultura» ftudso folerti,quam Svecani& Finnica. lingva loquentes , non tarabene prifcisTemporibuscalluilTe ferturjprxtereaque Ftnnonihm, ob Lucem Evan*gelii, per Divinam Ciemeutiam huc ad>duftam, & c.b Colonias a quibus. OraaRegionis hujus maritims incoluntur, eSvecia adve&ai, Ingeniis mitioribus im-butis, Mitior etiam & Cultior univerfa.TerraScandica reddita eft»

§-. vuu

89§. viii. Haud facile dicipo«

teft, qvam fagaci & memoriofo Ingenioprzditi funtScandinavienfes, Turba prole-tariamaturiusex^peftationeadripitea,qvastraduntur, prseter id quod ex Soii hujusIndigenis Viri Excellentiffimi adfint, qvacSubeilitati Mentis Literatorum in genti-bus Auftrahoribus Europar p3rurn aut ni-hil cedunt; adeoqve fi Hiftorici, qui mo-res Patrise nbftrat prifcos & inconditosdefcripfere jam in vivisefTent, Conditio-nem Regionis Scandinia; totius, potiffi-mum^autem Finnia; valde mlrarentu.vQyir deniq? Scandinavia Regio Tempera-n fit, qvid ob^rir, quin IncoLe heic taraIngenio valeant,. ac in reliquis RegiouL-bus Europx auftraharibtis, qu£ nunqaaravacua: funt uliginibusnocivis qvoadaera,quibus Ingenia vel ani.mos magis quarafpiritu puro frigido, infeftari conftar.

§. ix. Populos Auftralescertum eft, ob abundantiam BilisAtrac,.msftitiam, caliditatero , odia , fraudes,flbi haber.e inftillatasj Borealibus auternfopulis , copiaSangvinishiiaritatern indu-

F 5, cir,

90cit, qui Aens frigidi adtra&ione defacca-tiffimus redditur; Hinc Sc vires validas,& Mentero fraudium expertem, circum-ferunt Scandinavienfes ; qui omniumpracter hxc ddiciarum Auftralium rudesfunt, In hac gente quippe, Plebs grega-ria, folidam Sc fumo induratam carnera,pifcem falfum , Panem filigineum &Puires ex farina pra: deliciis amat; proPotu Cerevifiam Hordcaceam craffi ii-qvons bibit; Quod alimenti genus Tur-hx hujus membris robur & audactamanimo fubpeditat, qua: non raro totamperculit Europarru

§. x. Uxc Pauca de Coelo& Solo Parrio, vel Situ Locorum adferrehbuit, inter qus nonnulia de Sideruminfiaxibtis , quiCoelo natali cognati funr,oporteret adponi; Verum qvum Argu-mentum hoc late patens , cunda quacrefpiciunt, adhibereprohibeatpaginarumanguftta, finem itaque huic exercitioimponere non dubito» Qjemvis Le&o-rera Candidum officsofa mente rogans^dignetur hanc tenuitatcm in bonas acci-pere partesj & fi qua: non adeohmate.

ac

91?c Argumentum hoc aka» indagtnis re».quirit, adhtbita fint, quado velit i.d o-mne lftius Subtihtati reddere. Caeterumqui omuia corrodere, Mom.e , dente pa-ras afpero, fac ne nimis (ycophanreris;Regna tranfcurrere non velle fces vi-

lius hoc opufculum, qvum in Tuguiiisproletariis acque bene valeat.

fit Claufuia:

pivirfs quot fuat Spaciis terra Pere*grina

Ingenia s (fquotquotVox varians di-rimit;

Mentis Confttiis Magna, Regnantis mMvum,

Artificisque fui, fumma ranant De-c.ura l\\