คมมอการเกบ

สวนแหล

บตวอยางต

สงหา

ลงนาทะเล สกรมควบ

ะกอนดนช

คม 2557

สานกจดกาบคมมลพษ

ชายฝงทะเล

รคณภาพนษ

ล

คพ.   

ISBN   

า

 

คณะผจดทา

ทปรกษา นายวเชยร จงรงเรอง อธบดกรมควบคมมลพษ นางสาวอาระยา นนทโพธเดช รองอธบดกรมควบคมมลพษ นายรงสรรค ปนทอง ผอานวยการสานกจดการคณภาพนา

คณะผจดทา

นางพรศร มงขวญ นกวชาการสงแวดลอมชานาญการพเศษ นางวรญา วานชชนชย นกวชาการสงแวดลอมปฏบตการ นางสาวอทตยา เยาวพฤกษชย นกวชาการสงแวดลอม นายสภกจ จวเจรญ นกวชาการสงแวดลอม

จดทาโดย: สวนแหลงนาทะเล สานกจดการคณภาพนา กรมควบคมมลพษ 92 ซอยพหลโยธน 7 แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400 โทร. 0 2298 2221 โทรสาร 0 2298 5381 เวบไซต www.pcd.go.th

P a g e | ก

คานา

คมอปฏบตการเกบตวอยางตะกอนดนชายฝงทะเลฉบบนจดทาขนเพอเปนแนวปฏบตในการเกบตวอยางอยางถกหลกวชาการ โดยไดอธบายถงขนตอนการวางแผนการปฏบตงาน การเลอกใชอปกรณเกบตวอยาง การทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยางและภาชนะสาหรบเกบตวอยาง ขอควรพจารณาพเศษ การรกษาสภาพตวอยาง การควบคมคณภาพในภาคสนาม และการรายงานผลการวเคราะหขอมล

สานกจดการคณภาพนา กรมควบคมมลพษ หวงเปนอยางยงวาคมอเลมนจะเปนประโยชนตอ การปฏบตงานของหนวยงานทเกยวของทกภาคสวน รวมทงเปนองคความรสาหรบผทสนใจ เพอเปนสวนหนง ในการรวมมอกนดแลรกษาสงแวดลอมทางทะเลใหมคณภาพทเหมาะสมตอการใชประโยชนตอไป ทงน สามารถดาวนโหลดรายละเอยดคมอฉบบนไดจากเวบไซตกรมควบคมมลพษ http://www.pcd.go.th และสานกจดการคณภาพนา wqm.pcd.go.th/water/

สานกจดการคณภาพนา กรมควบคมมลพษ สงหาคม 2557

สารบญ

หนา บทนา 1 การเตรยมความพรอมในการเกบตวอยางตะกอนดน 2 1. การวางแผนการเกบตวอยางตะกอนดน 2 2. การกาหนดวตถประสงค 4

2.1 การเกบตวอยางเพอทดสอบกบสงมชวต (Bioassays) 4 2.2 การเกบตวอยางเพอสารวจสงมชวตในตะกอนดน 4 2.3 การเกบตวอยางเพอตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมและระบแหลงกาเนด

มลสารทปนเปอนลงสทะเล 4

2.4 การตรวจวดพารามเตอร ณ จดเกบตวอยาง 4 2.5 การขดลอก 4 2.6 แนวโนม/ประวตการปนเปอนในอดต 5 2.7 การสบสวนขอเทจจรงตามเรองรองเรยน 5 2.8 การศกษาวธการเกบตวอยางตะกอนดน 5 2.9 การศกษามลสารทมแหลงกาเนดไมแนนอน 5 2.10 วฏจกรสารอาหาร 5 2.11 การเปลยนแปลงของตะกอนทองนา 5

3. การกาหนดสถานเกบตวอยางและความถในการเกบตวอยาง 6 3.1 การกาหนดสถานเกบตวอยาง 6 3.2 ความถในการเกบตวอยาง 8

4. การกาหนดพารามเตอร 8 5. การเตรยมอปกรณการสารวจและการเกบตวอยาง 9 6. การเลอกใชเครองมอในการเกบตวอยาง 12

6.1 เครองตกหนาดน (Grabs samplers) 12 6.2 ทอเกบตะกอนดน (Corers) 19 6.3 เครองขด (Dredges) 26

7. ขอควรพจารณาพเศษ 26 8. การทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยางและภาชนะสาหรบบรรจตวอยาง 26

8.1 อปกรณเกบตวอยาง 26 8.2 การทาความสะอาดภาชนะบรรจตวอยาง 28

9. การรกษาสภาพตวอยาง 29

สารบญ (ตอ)

หนา 10. การควบคมคณภาพในภาคสนาม 31

10.1 Container Blank 31 10.2 Field Blank 31 10.3 Preservation Blank 31 10.4 Rinsate (Equipment) Blank 32 10.5 Trip Blank 32 10.6 Temperature Blank 32 10.7 Field Split Sample 32 10.8 การเกบตวอยางซาในภาคสนาม 32

11. ตวอยางในธรรมชาต/ตวอยางอางอง 33 12. การขนสงตวอยาง 33 13. การรายงานผลการวเคราะหขอมล 33 เอกสารอางอง 34 ภาคผนวก 35

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 ปรมาณและนาหนกตะกอนดนนอยทสด สาหรบการวเคราะหตวอยางตะกอนดนใน

หองปฏบตการ 8

2 คณสมบตทวไปของเครองตกหนาดน (Grab samplers) 12 3 คณสมบตทวไปของเครองเกบตวอยางตะกอนดนแบบทอ (Core samplers) 20 4 ปรมาณตวอยาง ภาชนะบรรจ เทคนคการรกษาสภาพตวอยาง และระยะเวลาการคงสภาพ

ของตวอยางตะกอนดน 30

สารบญรป

รปท หนา 1 แผนผงงานการสารวจและเกบตวอยางตะกอนดน 3 2 แสดงตวอยางการวางจดเกบตวอยางตะกอนดนในพนทบรเวณชายฝงทะเล 7 3 การเลอกใชเครองตกหนาดน (Grab samplers) ทเหมาะสมตามสภาพแวดลอม

หรอวตถประสงคของการเกบตวอยางตะกอนดน 16

4 ลกษณะตวอยางดนทเกบมความสมบรณ 17 5 ทางเลอกในการเกบตวอยางตะกอนดนดวยเครองตกหนาดนดวยวธตางๆ 19 6 การเลอกใชเครองเกบตวอยางตะกอนดนแบบทอ (Core samplers) ทเหมาะสม

ตามสภาพแวดลอม และวตถประสงคของการเกบตวอยางตะกอนดน 23

7 ทางเลอกในการเกบตวอยางตะกอนดนดวยเครองเกบตะกอนดนแบบทอดวยวธตางๆ 25

P a g e | 1

 

บทนา

การเกบตวอยางตะกอนดนชายฝงทะเล เปนองคประกอบหนงของการตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมทางทะเล เพอใหไดขอมลทแสดงถงผลกระทบอนเนองมาจากการปนเปอนและสะสมของมลสารตางๆ ทเกดจากกจกรรมของมนษย เชน การตดตามตรวจสอบปรมาณโลหะหนก สารปโตรเลยมไฮโดรคารบอน สารเคมกาจดศตรพชและสตว เปนตน ผมสวนเกยวของในการตดตามตรวจสอบคณภาพตะกอนดนชายฝงทะเล ควรวางแผนการปฏบตงาน ศกษาลกษณะทางเคมและทางกายภาพของตะกอนดนชายฝงทะเล กาหนดจดเกบตวอยางและชวงเวลาการเกบตวอยางตะกอนดนอยางเหมาะสม อกทงเลอกอปกรณและเครองมอในการเกบตวอยางใหสอดคลองกบวตถประสงค ตลอดจนดาเนนการควบคมคณภาพในภาคสนาม เพอใหไดขอมลทมความถกตองแมนยา ซงจะสามารถใชเปนขอมลประกอบการจดการคณภาพสงแวดลอมทางทะเล ตลอดจนการกาหนดมาตรการ หรอนโยบายทเกยวของในการจดการแหลงกาเนดมลพษ เพอใหมการจดการของเสยใหเปนไปตามคามาตรฐานทกาหนดตอไป

P a g e | 2

 

การเตรยมความพรอมในการเกบตวอยางตะกอนดน

1. การวางแผนการเกบตวอยางตะกอนดน

การจดเตรยมแผนการเกบตวอยางตะกอนดนเปนกระบวนการขนตน ซงมความเฉพาะเจาะจงในแตละการศกษา ประกอบดวยแนวทาง ขนตอนการเกบตวอยางโดยจะตองพจารณาถงการเกบตวอยางเชงสถต ซงควรมการทบทวนแผนการเกบตวอยางกอนออกเกบตวอยาง และคานงถงหลกทางสถตดวย เพอใหการออกแบบการเกบตวอยาง และวเคราะหขอมลมประสทธภาพ ผททาการเกบตวอยางควรทาความเขาใจคมอการเกบตวอยางตะกอนดนกอนการเกบตวอยางทกครง และปฏบตตามขนตอนในคมอ ซงแผนการทางานควรประกอบดวย ขนตอนรายละเอยดตามรปท 1

การวางแผนการเกบตวอยางตะกอนดนควรพจารณาสภาพพนทเกบตวอยาง รวมถงขอมลการศกษาในอดต เพอเปนขอมลประกอบการตดสนใจไดอยางเหมาะสม อกทงเจาหนาทออกปฏบตงานในภาคสนามทกคนควรมความเขาใจในวตถประสงคและลาดบความสาคญของงานเปนอยางด ควรทบทวนแผนการทางาน และจดทาแผนรองรบสถานการณฉกเฉน โดยคานงถงปญหาทคาดวาจะพบและการแกไขปญหานนๆ นอกจากน ควรเตรยมรายการตรวจสอบอปกรณ โดยรวมรายการอปกรณสารองไวดวย เพอใหแนใจวาเตรยมอปกรณในการสารวจและเกบตวอยางตะกอนดนครบถวน (U.S.EPA, 1997) และควรตดตอหองปฏบตการวเคราะหตวอยางตะกอนดนตงแตชวงทเรมวางแผนเกบตวอยาง เพอประสานงานการจดสงตวอยางตะกอนดนอยางครบถวน

การกาหนดแผนดานสขภาพและความปลอดภยในการทางานใหรดกมและเขาใจงาย เปนสงทตองคานงถงในเบองตนในการออกสารวจและเกบตวอยางในภาคสนาม ซงบางกจกรรมมความจาเปนเนองจากเปนพนททมการปนเปอนสารพษ การสารวจคณภาพตะกอนดนในบรเวณทมการลกลอบระบายของเสยอนตราย ลงสทะเล หรอการสารวจทพบวาตะกอนดนอาจเปนอนตรายตอเจาหนาททเกบตวอยาง ควรมการกาหนดมาตรการดานความปลอดภยเปนพเศษ โดยผปฏบตงานทกคนททาหนาทจดเตรยมอปกรณเกบตวอยางตะกอนดน เกบตวอยางตะกอนดน และวเคราะหตวอยางตะกอนดนในหองปฏบตการ ควรระวงไมใหผวหนงสมผสโดนกบตะกอนดนทกชนด และควรหลกเลยงการสดดมกลนตะกอนดน นอกจากนควรระวงการบาดเจบหรออบตเหต ทอาจเกดขนได เชน การลนไถล และการพลดตกขณะปฏบตงานในทะเล (Ohio EPA, 2012)

P a g e | 3

 

รปท 1 แผนผงงานการสารวจและเกบตวอยางตะกอนดน

วางแผนการออกสารวจ วตถประสงค/เปาหมาย/พารามเตอร/การกาหนดสถานเกบตวอยางและจานวนตวอยาง/

จดขนลงเรอ/กาหนดแผนความปลอดภย

เตรยมอปกรณการสารวจและเกบตวอยาง แบบสารวจภาคสนาม/เครองมอเกบตวอยาง/เครองวดภาคสนาม/ฉลาก/ปากกากนนา/

ภาชนะเกบตวอยาง/ถงมอ/เสอชชพ/GPS ฯลฯ

การเตรยมความพรอมกอนการเดนทาง ตรวจสอบเครองมอและอปกรณ/ผรวมเดนทาง/ความพรอมของพาหนะเดนทาง/

ความพรอมของเรอทจะใชในการสารวจ

การเกบตวอยาง การแบงหนาท/การเกบรกษาสภาพของตวอยาง/ความปลอดภย (สภาพอากาศในพนทจรง)

การขนสงตวอยาง การเกบรกษาสภาพทเหมาะสมของตวอยาง/การบรรจหบหอทเหมาะสม/เวลาและสถานท

รบ-สงตวอยาง/ผรบผดชอบในการรบ-สงตวอยาง

การรายงานสรปผล/ขอเสนอแนะ ตรวจรบรายงานจากหองปฏบตการ/วเคราะหขอมลเปรยบเทยบกบมาตรฐานรวมกบ

การศกษาอนๆ ทเกยวของ

P a g e | 4

 

2. การกาหนดวตถประสงค การศกษาตะกอนดนมการศกษาตามวตถประสงคทตางกน ซงทาใหการเกบตวอยางตะกอนดน

แตกตางกนไปตามลกษณะของการศกษา เชน การวเคราะหเพอหาคณสมบตทางเคม กายภาพ ชวภาพ และการศกษาความเปนพษ โดย Ohio EPA (2012) ไดกลาวถงการเกบตวอยางตะกอนดนเพอการศกษาในเชงสงแวดลอมไว ดงน

2.1 การตรวจสอบความเปนพษโดยทดสอบกบสงมชวต (Bioassays) การตรวจสอบความเปนพษของตะกอนดนโดยการทดสอบกบสงมชวต หากตะกอนดนมมลสาร

ปนเปอน จะสงผลใหสตวนามความผดปกตเกดขน การศกษานนยมเกบตวอยางผวหนาตะกอนดนหนา 10 เซนตเมตร โดยอปกรณเกบตวอยางควรทาใหผวหนาตะกอนดนเกดความเสยหายนอยทสด

2.2 การสารวจสงมชวตในตะกอนดน การศกษาสตวไมมกระดกสนหลงขนาดใหญในตะกอนดน (Macroinvertebrate) สวนใหญจะ

ศกษาในตะกอนดนทมลกษณะออนนม อนภาคตะกอนละเอยด ทงน ขนอยกบสภาพพนทและวตถประสงคของการศกษา

2.3 การตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมและระบแหลงกาเนดมลสารทปนเปอนลงสทะเล การตดตามตรวจสอบการระบายมลสารลงสแมนาหรอทะเล โดยทาการศกษาคณสมบตทางเคม

และทางกายภาพของตะกอนดน ซงจะทาใหสามารถทราบขอมลปรมาณมลสารได และทาใหไดขอมลทสามารถเปรยบเทยบคณภาพตะกอนดนระหวางจดเกบตวอยางแตละจด หรอจดอางองได นอกจากน การศกษาปรมาณมลสารในตะกอนดนยงสามารถชวยระบตาแหนงของแหลงกาเนดมลพษ โดยเมอยงเขาใกลแหลงกาเนดมลพษปรมาณมลสารทปนเปอนในตะกอนดนจะมแนวโนมเพมขน อยางไรกตามการเลอกใชเทคนควธในการเกบตวอยางตะกอนดนอาจจะทาใหสอดคลองกบการศกษาทเคยทากอนหนานเพอใหสามารถนาผลมาเปรยบเทยบกนได

2.4 การตรวจวดพารามเตอร ณ จดเกบตวอยาง การตรวจวดพารามเตอร ณ จดเกบตวอยาง เชน ปรมาณออกซเจนในการยอยสลายในตะกอนดน

(Sediment Oxygen Demand; SOD) เปนการศกษาปรมาณออกซเจนทแบคทเรยใชในการยอยสลายสารอนทรยในตะกอนดน สามารถนาไปใชในการประเมนประสทธภาพการควบคมแหลงกาเนดมลสาร หรอใชเปนขอมลสาหรบการสรางแบบจาลองคณภาพนา

2.5 การขดลอก การศกษาตวอยางตะกอนดนเพอใชเปนขอมลประกอบการตดสนใจในการขดลอกและการจดการ

ตะกอนทขดลอกขนมาจากทะเล ควรเกบตวอยางตะกอนดนในแนวตง เพอศกษาการแบงชนตะกอนดน

P a g e | 5

 

ทงนการเกบตวอยางควรทาดวยความระมดระวง โดยเกบตวอยางตะกอนดนแตละจด และนามารวมกน เพอใชเปนขอมลประกอบการตดสนใจในการจดการการขดลอกตะกอนดน

2.6 แนวโนม/ประวตการปนเปอนในอดต การศกษาตะกอนดนสามารถใชเปนเครองมอในการประเมนประสทธภาพการควบคมการปลอย

มลสารของแหลงกาเนด ซงตองเกบตวอยางตะกอนดนในแนวตงเทานน (โดยสมมตวาตะกอนดนไมผสมกนหรอถกรบกวน)

2.7 การสบสวนขอเทจจรงตามเรองรองเรยน การเกบตวอยางตะกอนดนสามารถชวยในการประเมนสถานการณการปนเปอนมลสารเมอเกด

เรองรองเรยนจากประชาชนขน ควรมการวางแผนการเกบตวอยางตะกอนดนอยางรอบคอบ 2.8 การประเมนวธการเกบตวอยางตะกอนดน เปนการเปรยบเทยบตวอยางตะกอนดนทไดจากวธการและอปกรณเกบตวอยางตะกอนดนแตละ

ชนดเพอทจะชวยในการตดสนใจเลอกใชไดอยางสะดวกรวดเรวและมประสทธภาพมากทสด สวนการประเมนวธการเกบตวอยางตะกอนดนแบบอน เชน ทดกตะกอนกสามารถกระทาไดเพอใหการเกบตะกอนดนทาไดถกตองแมนยามากขน

2.9 การศกษามลสารทมแหลงกาเนดไมแนนอน ตวอยางตะกอนดนสามารถใชศกษามลสารทมแหลงกาเนดไมแนนอนได โดยเลอกพารามเตอร

สาหรบการวเคราะหตะกอนดนใหครอบคลม เชน หากพบสารเคมกาจดศตรพชและสตวในปรมาณมาก สามารถบงบอกวามนาไหลบาจากพนททาการเกษตรลงมายงบรเวณดงกลาว

2.10 วฏจกรสารอาหาร ตวอยางตะกอนดนทเกบขนมาสามารถบงชประสทธภาพการหมนเวยนของสารอาหารทสะสมอย

ในตะกอนดนกลบสมวลนาได เชน การตรวจวดปรมาณฟอสฟอรส 2.11 การเปลยนแปลงของตะกอนทองนา การสรางแบบจาลองและการตรวจวดเพอคาดคะเนการฟงกระจายของตะกอนดนมความเกยวของ

กบกระบวนการการเคลอนท การเคลอนยาย และการเปลยนแปลงของมลสารทถกดดซบอยในตะกอนดน ซงยงคงอยในขนตอนการศกษาและทดลอง

จากทกลาวไวขางตนแสดงใหเหนถงความสาคญของการตงวตถประสงคในการเกบตวอยาง ซงตองมความเหมาะสม และสอดคลองกบเปาหมายทตองการทราบ

P a g e | 6

 

3. การกาหนดสถานเกบตวอยางและความถในการเกบตวอยาง การกาหนดสถานเกบและจานวนตวอยางตะกอนดน เปนหนงในการวางแผนเกบตวอยางตะกอน

ดนทสาคญซงขนอยกบวตถประสงคของการเกบตวอยางตะกอนดน งบประมาณในการดาเนนงาน โดยจดเกบตวอยางทเหมาะสมจะตองสามารถเขาไปรวบรวมขอมลหรอเกบตวอยางไดอยางไมเปนปญหาอปสรรค (U.S. EPA, 1997) ชวงทเหมาะสมสาหรบการเกบตวอยางตะกอนดนมากทสด คอ ชวงททะเลมคลนนอย ซงปจจย ทมผลตอคณภาพและการทบถมของตะกอนดน ไดแก คลนลม อนทรยสาร การใชประโยชนทดน (เชน การใชสารเคมกาจดศตรพชและสตว) หรอประชากรสตวหนาดนทเปลยนแปลงไปตามฤดกาล (Ohio EPA, 2012)

3.1 การกาหนดสถานเกบตวอยาง การกาหนดสถานเกบตวอยางควรมอยางนอยทสด 3 สถาน โดยทงหมดจะตองครอบคลมพนทท

ตองการศกษาตลอดแนวจากชายฝงออกไปตามการกระจายตวของการตกตะกอน โดยปกตการเกบตวอยางจะเลอกใหเปนตารางหรอใหมความสมพนธกน อยางไรกตามการกาหนดสถานในการศกษามสองทางเลอกทใชในการศกษาคอสถานพนทวกฤตและพนทชายฝง (UNEP(DEC)/MED, 2006) โดยพจารณา ดงน

- พนทวกฤต หมายถง จดหรอสถานทไดมการรายงานถงการมมลพษในปรมาณสงหรอจดทมโอกาสเสยงตอการปนเปอนซงมผลกระทบตอรปแบบของสขภาพมนษย ชววทยา ความยงยน หรอเศรษฐกจ โดยมทมาโดยตรงจากการปลอยของเสยจากแหลงชมชน โรงงานอตสาหกรรม ทมาจากรายงานของการเกบตวอยางกอนหนา

- พนทชายฝง หมายถง พนททอยใกลกบชายฝงทะเลในการศกษาเพอเปนตวแทนในศกษาหรอเพอการประเมนตางๆ ซงเปนสวนทไดรบผลกระทบจากหนงหรอหลายแหลงตอสขภาพของมนษย นเวศวทยา ความหลากหลายทางชวภาพ ความยงยน หรอเศรษฐกจ

ทงพนทวกฤตและพนทชายฝงใชเพอการศกษาการปนเปอนของตะกอนดน ซงโดยปกตจะมอตราการตกตะกอนมากกวา 1 เซนตเมตรตอป จะเปนพนททนยมใชในการศกษา สาหรบพนททมความออนไหวทางชววทยาหรอพนทอนรกษแนะนาใหนามารวมในการศกษาดวย (UNEP(DEC)/MED, 2006)

P a g e | 7

 

ตวอยาง การกาหนดจดเกบตวอยางตะกอนดนกรณมพนทวกฤตรวมในการวางแผน (รปท 2)

หมายเหต: เปนสถานเกบตวอยาง

เปนพนทวกฤต ทศทางของกระแสนา

ระยะทางเทยบกบ Nautical miles (n.m.) หรอ 1 n.m. เทากบ 1.852 กโลเมตร

รปท 2 แสดงตวอยางการวางจดเกบตวอยางตะกอนดนในพนทบรเวณชายฝงทะเล (ดดแปลงมาจาก UNEP (DEC)/MED, 2006)

3 2  4 

5 

12 11 10 

1 

4.7 k.m.

5.6 k.m.

5.6 k.m.

3.7 k.m.

6 7 

1.9 k.m.

1.9 k.m.

3.7 k.m.

1.9 k.m. 3.7 k.m.

8 

9 

ชายฝ

งทะเล

P a g e | 8

 

3.2 ความถในการเกบตวอยาง ความถในการเกบตวอยางกเปนสวนสาคญทจะตองพจารณา ซงโดยทวไปแลวแหลงนาใน

ธรรมชาตจะเปลยนแปลงตามฤดกาล แตสาหรบแหลงทสนใจอาจม การเพมความถเปนรายสปดาห รายเดอน หรอรายปทงนตองพจารณาถงสภาพแวดลอมอนๆ ประกอบดวย เชน ถาเกบตวอยางในพนทชายฝงทะเลจะตองพจารณาถงอทธพลของนาขน นาลง ทศทางการไหลของกระแสนา ซงอาจไดมาจากการรวบรวมขอมลการศกษายอนหลง เปนตน เพอใหสอดคลองกบวตถประสงคและจานวนเงนงบประมาณในการศกษา (กรมควบคมมลพษ, 2552)

4. การกาหนดพารามเตอร การกาหนดพารามเตอรในการเกบตวอยางจะตองสามารถตอบคาถามไดตามวตถประสงคทได

กาหนดไว หรอสอดคลองกบการศกษาทผานมา อยางไรกตามกอนการออกเกบตวอยางตะกอนดนควรคานวณปรมาณตะกอนดนทตองใชวเคราะหทงหมด โดยคานวณจากจานวนพารามเตอร จานวนตวอยางทตองการวเคราะห ซงการทดสอบทางเคม กายภาพ และชวภาพตองใชปรมาณตะกอนดนในการทดสอบทเฉพาะเจาะจง โดยปรมาณตะกอนดนทใชสาหรบการวเคราะหทางเคมจะขนอยกบขดจากดในการตรวจวด (Detection limits) และประสทธภาพในการสกดมลสารในตะกอนดนของวธการวเคราะหทเลอกใชสวนปรมาณตะกอนดนทใชสาหรบการทดสอบทางชวภาพจะขนอยกบชนดของสงมชวตทใชทดสอบและวธทดสอบโดยปรมาณตะกอนดนอยางนอยทสดทใชสาหรบการวเคราะหแตละพารามเตอรสามารถสรปไดดงตารางท 1 ตารางท 1 ปรมาณและนาหนกตะกอนดนนอยทสด สาหรบการวเคราะหตวอยางตะกอนดนในหองปฏบตการ

การวเคราะห ปรมาณตะกอนดน

(มลลลตร)

นาหนกตะกอนดน1 กรม

(นาหนกแหง) กรม

(นาหนกเปยก) การวเคราะหทางกายภาพ/ทางเคม

สารอนนทรย (Inorganic Contaminants) สารอนทรย (Organic Contaminants) องคประกอบอนๆ เชน คารบอนอนทรยทงหมด

(TOC), ความชน (Moisture content) ขนาดอนภาคตะกอนดน (Particle size)

90 30 300

230

10 50 60

50

100 250 330

250

ปโตรเลยมไฮโดรคารบอน2 250 – 1,000 50 – 200 275 – 1,100

P a g e | 9

 

ตารางท 1 ปรมาณและนาหนกตะกอนดนนอยทสด สาหรบการวเคราะหตวอยางตะกอนดนในหองปฏบตการ (ตอ)

การวเคราะห ปรมาณตะกอนดน

(มลลลตร)

นาหนกตะกอนดน1 กรม

(นาหนกแหง) กรม

(นาหนกเปยก) การทดสอบทางชวภาพ การทดสอบความเปนพษ (Toxicity tests)3 การทดสอบการสะสมมลสารในสงมชวต

(Bioaccumulation tests)4 การประเมนกลมสตวไมมกระดกสนหลงขนาดใหญ

บรเวณหนาดน (Benthic macroinvertebrate)

1 – 3 ลตร

3 ลตร

8 – 16 ลตร

200 – 600

600

NA

1,100 – 3,300

3,300

NA

การสกดนาระหวางตะกอนดน (Porewater Extraction)5

2 ลตร NA 3,200

การเตรยมนาสกดจากตะกอนดน (Elutriate preparation)

1 ลตร 200 1,000

ทมา (U.S.EPA, 2003; Environment Canada, 1994) หมายเหต: 1 ภายใตเงอนไขคาความถวงจาเพาะเทากบ 2.0 ปรมาณสารอนทรยปานกลาง และปรมาณนาในตะกอนดน 90% 2 ปรมาณตะกอนดนมากทสดทใชสาหรบการวเคราะหนามน และไขมน หรอปรมาณทเพยงพอสาหรบการวเคราะห

คอ 250 มลลลตร 3 ขนอยกบปรมาณตะกอนดนเฉลยทตองใชสาหรบการทดสอบ 3 ซา 4 ปรมาณตะกอนดนทใชทงหมดจะขนอยกบจานวนการทดสอบซา โดยใชตะกอนดนปรมาณ 3 ลตร ตอการทดสอบ 5 ภายใตเงอนไขคาความถวงจาเพาะเทากบ 2.0 ปรมาณสารอนทรยปานกลาง และปรมาณนาในตะกอนดน 40% NA = ไมมขอมล (Not applicable)

นอกจากนสงทตองคานงในการออกภาคสนาม คอ วสดและอปกรณทจะตองมการสมผสกบ

ตวอยางจะตองไมเกดการปนเปอนหรอทาใหคาความถกตองของตวอยางไมเปลยนแปลงหรอเปลยนแปลงนอยทสด และควรมการลางทาความสะอาดทกครงกอนมการเกบตวอยาง

5. การเตรยมอปกรณในการสารวจและเกบตวอยาง การจดเตรยมอปกรณในการสารวจและเกบตวอยางตะกอนดนในภาคสนามและการเตรยมอปกรณสารองทมความจาเปนมความสาคญในการปฏบตงาน เพอใหการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพ โดยรายการอปกรณในการเกบตวอยางในภาคสนามดงตารางท 2

P a g e | 10

 

ตารางท 2 อปกรณในการสารวจและเกบตวอยางตะกอนดนในภาคสนามและการนาไปใช 

เครองมอ/ อปกรณ/ เอกสารทเกยวของ การนาไปใช เครองมอ เครองมอในการเกบตวอยาง (Grab sampler/ Core sampler)

เกบตวอยางตะกอนดน โดยขนอยกบวตถประสงคของการศกษา (รายละเอยดในหวขอท 6 การเลอกใชเครองมอในการเกบตวอยาง)

เครองมอวดความลกนา วดความลกนาทะเล เพอวางแผนการเลอกใชเครองมอ ในการเกบตวอยางตะกอนดนไดอยางเหมาะสม

เครองมอวดอณหภม/ปรมาณออกซเจนละลาย/ การนาไฟฟา/ความเปนกรด-ดาง/ความขน

วดคาพารามเตอรพนฐานในภาคสนาม

เครองมอวดพกดทางภมศาสตร เพอคนหาตาแหนงและระบพกดททาการเกบตวอยาง กลองถายรป บนทกภาพการเกบตวอยาง รวมถงสภาพแวดลอม

บรเวณจดเกบตวอยาง อปกรณ เชอกสาหรบผกตดอปกรณ ผกตดอปกรณในการเกบตวอยาง ภาชนะบรรจตวอยาง บรรจตวอยางตะกอนดน ขวดนากลน ลางทาความสะอาดเครองมอหรออปกรณในการเกบ

ตวอยาง ภาชนะบรรจสารละลายสาหรบลาง ทาความสะอาดอปกรณในภาคสนาม

บรรจสารละลายสาหรบลางทาความสะอาดอปกรณในภาคสนาม

ภาชนะบรรจสารละลายใชแลวในภาคสนาม รองรบสารละลายทใชลางทาความสะอาดอปกรณในภาคสนาม

ผา/อปกรณทใชในการทาความสะอาด ใชในการทาความสะอาดบรเวณทเกบตวอยาง เพอลดการปนเปอน

ปากกากนนา จดบนทกขอมลลงบนขวดเกบตวอยางหรอแบบบนทกขอมลในภาคสนาม

เสอผา/อปกรณทเกยวของกบความปลอดภย ใหเปนไปตามแผนสขภาพและความปลอดภย ซงอาจมความแตกตางกน ขนอยกบสถานทปนเปอนนน

P a g e | 11

 

ตารางท 2 อปกรณในการสารวจและเกบตวอยางตะกอนดนในภาคสนามและการนาไปใช (ตอ)

เครองมอ/ อปกรณ/ เอกสารทเกยวของ การนาไปใช ชอน/ภาชนะผสมตะกอนดน เพอใหตวอยางตะกอนดนเปนเนอเดยวกน (ยกเวน

ตวอยางเพอการวเคราะหสารอนทรยทระเหยงายหรอทดสอบความเปนพษไมตองทาการผสมตวอยาง)

ถงพลาสตกแบบปดปาก ใสตวอยางตะกอนดนหรอใสขวดเกบตวอยาง เพอลดการปนเปอน

ถงมอ ปองกนการปนเปอนจากบคลากรไปสตวอยาง เอกสาร แผนท สาหรบการวางแผนจดเกบตวอยาง แผนการปฏบตงาน สาหรบการดาเนนการเกบตวอยางอยางเปนระบบ

โดยกาหนดขนตอนการปฏบตงาน กาหนดหนาทบคลากร ขอควรระวง การควบคมคณภาพในภาคสนาม รวมถงกาหนดแผนความปลอดภย

แบบบนทกขอมลในภาคสนาม สาหรบจดบนทกขอมลสภาพแวดลอมบรเวณจดเกบตวอยาง และผลการวดคาพารามเตอรพนฐานในภาคสนาม

สมดบนทก สาหรบจดบนทกขอมลทวไปในการออกเกบตวอยาง ใบสงตวอยาง สาหรบบนทกขอมลตวอยางกอนสงไปยง

หองปฏบตการ โดยบนทกรายละเอยด ไดแก ชอโครงการ /ผเกบตวอยาง /หนวยงานททาการศกษา /วน /เวลา /จดเกบตวอยาง /พารามเตอรททาการตรวจวด /การรกษาสภาพตวอยาง ตามจานวนตวอยางททาการสงไปยงหองปฏบตการ

ฉลากปดขวดเกบตวอยาง สาหรบตดบนขวดเกบตวอยาง โดยบนทกรายละเอยด ไดแก ชอโครงการ /ผเกบตวอยาง /หนวยงานททาการศกษา /วน /เวลา /จดเกบตวอยาง /พารามเตอรททาการตรวจวด /การรกษาสภาพตวอยาง

P a g e | 12

 

6. การเลอกใชเครองมอในการเกบตวอยาง การเลอกใชเครองมอเกบตวอยางตะกอนดนจะขนอยกบวตถประสงคของการเกบตวอยางตะกอนดน

สภาพแวดลอม ลกษณะทางกายภาพของพนท เชน ความลาดชนของพนทองนา กระแสนา ความลกของนา และลกษณะของตะกอนดน เพอใหไดตวอยางตะกอนดนทสามารถใชเปนตวแทนทบอกถงสภาพแวดลอมของพนททสนใจไดอยางถกตอง โดยเครองมอในการเกบตวอยางตะกอนดนแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก

6.1 เครองตกหนาดน (Grabs samplers) ใชสาหรบเกบตวอยางผวหนาตะกอนดน เพอศกษาลกษณะการกระจายตวของตะกอนดนในแนวระนาบ การใชเครองตกหนาดนเปนการเกบตวอยางตะกอนดนบรเวณผวหนาของทองนา โดยทตะกอนชนบนถกรบกวนนอยทสด โดยหลกการทางานของเครอง คอ ขณะหยอนเครองตกหนาดนลงในนา ปากเกบตะกอนจะเปดอาออก เมอเครองลงไปถงผวหนาตะกอนดน ปากเกบตะกอนจงจะปด โดยทวไปตวเครองจะมนาหนกพอสมควร เพอชวยในการขดตะกอนดน (ตารางท 3) ทงนหากทะเลมคลนลมสงบถงมคลนเลกนอยควรใชเครองตกหนาดนขนาดเลก สวนจดททะเลมคลนนอยถงคลนปานกลาง ควรใชเครองตกหนาดนขนาดใหญ ซงหลกการสาคญในการเลอกใชเครองมอใหเหมาะสม คอ ไมรบกวนโครงสรางของตวอยางตะกอนดนบรเวณหนาดนจนถงระดบความลกทตองการ นอกจากน ควรเรมเกบตวอยางจากจดเกบทมระดบการปนเปอนนอยไปหาจดเกบทมระดบการปนเปอนมากและทาความสะอาดเครองตกหนาดนทกครงเมอเปลยนจดเกบตวอยาง สาหรบการศกษาแหลงกาเนดมลพษและการตดตามตรวจสอบดานสงแวดลอมจะใชตะกอนดนสวนบนทมความหนา 2 เซนตเมตร เนองจากเปนการศกษาแนวโนมการสะสมตวของตะกอนดน ในปจจบนสวนการฟนฟคณภาพตะกอนดนจะใชตะกอนดนตงแตหนาดนจนถงระดบความลก 10 เซนตเมตร

P a g e | 13

 

ตารางท 3 คณสมบตทวไปของเครองตกหนาดน (Grab samplers) รน

(Ohio EPA, 2001) สภาพแวดลอม

(Ohio EPA, 2012) การใชงาน

(U.S. EPA, 2001) ขอด

(Environment Canada, 1994)

ขอเสย (Environment Canada, 1994)

Birge – Ekman

ทะเลเรยบจนถงมคลนเลกนอย

อนภาคดนเหนยวจนถงทรายแปง

เปนอปกรณเกบผวหนาตะกอนดนแบบกลอง ซงมลกตมโลหะ (Messenger) ชวยในการปดปากเกบตะกอน

ปากเกบตะกอนมลกษณะซอนเหลอมกน และมบานพบทเปดปดไดงายอยดานบนของกลอง ขณะหยอนอปกรณลงในนา นาจะสามารถไหลผานออกไปได และขณะทดงอปกรณขนจากนา ปากเกบตะกอนจะปดสนทปองกนไมใหตะกอนออกไป

เกบตวอยางตะกอนดนไดปรมาณมากกวาการใชทอเกบตะกอนดน (Core sampler)

ปากเกบตะกอนสามารถใชตดแบงตวอยางตะกอนดนได

มโอกาสทปากเกบตะกอนจะปดไมสนท ทาใหตะกอนถกชะออกไป

ขณะหยอนอปกรณลงในนาจะทาใหเกดคลน ซงอาจทาใหตะกอนละเอยดฟงกระจายได

โครงสรางอปกรณสวนทเปนโลหะอาจทาใหตะกอนดนปนเปอนได

ตะกอนอาจถกชะออกไปขณะทดงอปกรณขนจากนา

ไมเหมาะกบบรเวณทมคลน

Ponar

ทะเลเรยบจนถงมคลนเลกนอย

อนภาคดนเหนยวจนถงกรวดละเอยด

สามารถใชไดทงในนาจด และนาเคม เพอเกบตวอยางตะกอนดนทอดแนนแขง เชน ทราย กอนกรวด ดนทอดตวแนนหรอดนเหนยว อปกรณนถกออกแบบมาเพอเกบตวอยางตะกอนไดลก

เปนอปกรณทสามารถใชไดอยางกวางขวาง

สามารถใชเกบตะกอนดนไดหลายขนาดอนภาค

สามารถเกบตะกอนไดปรมาณมาก และตะกอนมสภาพสมบรณ สามารถตด

ขณะหยอนอปกรณลงในนาจะทาใหเกดคลน ซงอาจทาใหตะกอนละเอยดฟงกระจายได

มโอกาสทปากเกบตะกอนจะปดไมสนท ทาใหตะกอนถกชะออกไป

โครงสรางอปกรณ

P a g e | 14

 

ตารางท 3 คณสมบตทวไปของเครองตกหนาดน (Grab samplers) (ตอ) รน

(Ohio EPA, 2001) สภาพแวดลอม

(Ohio EPA, 2012) การใชงาน

(U.S. EPA, 2001) ขอด

(Environment Canada, 1994)

ขอเสย (Environment Canada, 1994)

แบงตะกอนได เหมาะสาหรบใชเกบ

ตะกอนทมอนภาคละเอยดและอดแนน

สวนทเปนโลหะอาจทาใหตะกอนดนปนเปอนได

Van Veen

ทะเลลกและมคลนลมแรง

อนภาคดนเหนยวจนถงทราย

ตวเครองมลกษณะเหมอนกรรไกรและมลวดสลงชวยในการปดปากเกบตะกอน สามารถเกบตวอยางในขณะทคลนลมและกระแสนาแรง โดยไมทาใหตวอยางตะกอนดนเสยหาย

สามารถใชเกบตะกอนดนไดหลายขนาดอนภาค

สามารถเกบตะกอนไดปรมาณมาก และตะกอนมสภาพสมบรณ

มแบบททาดวยโลหะสแตนเลส

ขณะหยอนอปกรณลงในนาจะทาใหเกดคลน ซงอาจทาใหตะกอนละเอยดฟงกระจายได

มโอกาสทปากเกบตะกอนจะปดไมสนท ทาใหตะกอนถกชะออกไปได

บรเวณทมคลนแรงอาจทาใหปากเกบตะกอนปดเรวเกนไป

โครงสรางอปกรณสวนทเปนโลหะอาจทาใหตะกอนดนปนเปอนได

Petersen

ทะเลเรยบจนถงมคลนเลกนอย

อนภาคดนเหนยวจนถงกรวดละเอยด

ใชสาหรบเกบตะกอนดนในทะเลสาบลก แมนา และปากแมนา ทตะกอนมลกษณะเปนทราย กรวด หรออนภาคดนเหนยว มชองให

อปกรณมขนาดใหญ จงสามารถเกบตะกอนทมลกษณะตางๆ ได

นาหนกมาก จงตองใชรอกชวย

ไมมฝาปดสาหรบใชตดแบงตะกอนได

ขณะหยอนอปกรณลงในนาจะทาใหเกดคลน ซ งอาจทาใหตะกอนละเอยดฟง

P a g e | 15

 

ตารางท 3 คณสมบตทวไปของเครองตกหนาดน (Grab samplers) (ตอ) รน

(Ohio EPA, 2001) สภาพแวดลอม

(Ohio EPA, 2012) การใชงาน

(U.S. EPA, 2001) ขอด

(Environment Canada, 1994)

ขอเสย (Environment Canada, 1994)

นาไหลผานออกไป ซงชวยลดการเคลอนไหวในแนวทะแยง ขณะหยอนอปกรณลงไปในนาจงเกดคลนรบกวนผวหนาตะกอนนอยลง

กระจายได มโอกาสทปากเกบ

ตะกอนจะปดไมสนท ทาใหตะกอนถกชะออกไปได

โครงสรางอปกรณสวนทเปนโลหะอาจทาใหตะกอนดนปนเปอนได

Shipek

ทะเลเรยบจนถงมคลนจด

อนภาคดนเหนยวจนถงกอนกรวด

ใชหลกการหมนครงวงกลมของภาชนะเกบตะกอน ซงใชลวดสลงเปนเครองทนแรงในการหมนภาชนะเกบตะกอนบนหนาดน เปนอปกรณทถกออกแบบมาสาหรบเกบตวอยางตะกอนททบถมกนอยางหลวมๆ บรเวณทะเลสาบลกและชายฝงทะเล

ปากเกบตะกอนสามารถเปดออก เพอตดแบงตะกอนได

สามารถเกบตะกอนดนทมอนภาคละเอยดไดอยางมประสทธภาพ

โครงสรางอปกรณสวนทเปนโลหะอาจทาใหตะกอนดนปนเปอนได

มนาหนกมาก จงตองใชรอกชวย

ไมเหมาะสาหรบเกบตะกอนดนทอดแนน ทงดนเหนยวและทราย

แผนผงแนะนาการเกบตวอยางตะกอนดนดวยเครองตกหนาดนตามวตถประสงคโดยขนอยกบ

ปรมาณดนทตองการและความลกของนา (รปท 3)

 

ส

BirgePon

รปท

ความสามาของอป

สามารถตดแบ

e-Ekman (andnar (and min

Veen, Shipe

3 การเลอกใชการเกบตว

การเกบตวอย

การเลอกใชเค

ารถในการตปกรณเกบต

บงได

d mini), i), Van ek

ไม

(

≤

mini Bimini Po

(an

ชเครองตกหนวอยางตะกอน

ยางตะกอนดนจะ

ตองใชตวอย

คาดวาตะกอ

กระแสนาไม

ครองตกหนาดน

เครองตกหน

ทาใหตะกอนรบกวนนอยท

มระบบการป

ตดแบงตวอยตะกอนดน

มสามารถตด

Petersenmini-Ship

ปรม(ปรมาณตะกอน

3 ลตร

irge-Ekman,onar, Shipek nd mini)

นาดน (Grab นดน (U.S. EPA

ะตดสนใจเลอกใ

ยางตะกอนดนป

อนดนจะมลกษณ

มแรงจนถงแรงป

เพอใหการเกบต

นาดนทาจากวสด

นดนเกดการโกงทสด

ปองกนการรวไห

ยาง

แบงได

n,pek

มาณตะกอนนทตองใชในกา

3 - 10

Birge-EkPonar, Pe

samplers) ทA, 2001)

ใชเครองตกหนา

รมาณมากในกา

ณะเปนกอนแขง

ปานกลาง

ตวอยางมประสท

ดทปราศจากกา

งตวนอยทสด ข

หลของตวอยาง

ควา(ผวหนาตะ

≤ 10 เซ

Birge-EkmaPonar (aShipek (

นดนทตองกาารวเคราะหของ

0 ลตร

kman, etersen

ทเหมาะสมตา

าดนกตอเมอ (U.

ารวเคราะห

ง อนภาคตะกอ

ทธภาพมขอควร

ารปนเปอน

ณะทเกบตวอย

ตะกอนดนในขณ

ามหนาของตะกอนดน หรอ ช

ซนตเมตร

n (and mini),and mini), (and mini)

ารงแตละจดเกบ)

> 10 ลต

Van Vee

ามสภาพแวด

.S.EPA, 2003)

อนดนมขนาดให

รพจารณา ดงน

างตะกอนดน เพ

ณะทดงเครองต

ตวอยางทตอชนตะกอนทสงม

≤ 30

Van Vee

ตร

n

ลอม หรอวตถ

หญ

พอใหตวอยางต

ตกหนาดนขนมา

P a g e | 16

องการมชวตอาศยอย)

เซนตเมตร

en, Petersen

ถประสงคของ

ตะกอนดนถก

า

6

ง

P a g e | 17

 

6.1.1 การควบคมคณภาพในภาคสนาม เมอเกบตวอยางตะกอนดนขนมาบนเรอแลว ทาการเปดปากเครองเกบตะกอนดน

เพอนาตวอยางตะกอนดนออกมา ซงกอนเกบตวอยางจะตองสงเกตวาเครองเกบตะกอนดนจะตองไมมตะกอนดนลนออกมาจากเครองตกหนาดนเพอเปนการบงชวาไมมการสญหายของตวอยางตะกอนดนบางสวนไปและควรเหลอตะกอนดนดานลางหนาอยางนอย 1 – 2 เซนตเมตร หลงจากทเกบตวอยางตะกอนชนบนแลว นอกจากน ควรมนาอยดานบนของตวอยางตะกอนดนเพอเปนการบงชวาตวอยางมความสมบรณหากตวอยางมการลนออกมาจากเครองเกบตะกอนดนใหเกบตวอยางใหม ถาหากตวอยางตะกอนดนทเกบมามความสมบรณ ขนตอนการดาเนนงานตอไปม ดงน

1) การนานาเหนอผวดนตะกอนออกดวยทอเพอปองกนการฟงกระจายของตะกอนดนเมอทาการเกบตวอยาง (แตถานาเหนอผวดนตะกอนมลกษณะขนใหตงทงไวสกพกเพอใหตะกอนทฟงอยตกตะกอน) ภายหลงจากนานาออกแลวจงเกบตวอยางตะกอนดน (รปท 4 )

รปท 4 ลกษณะตวอยางดนทเกบมความสมบรณ

2) ตรวจวดและบนทกคาพารามเตอรในภาคสนาม เชน ความลก pH คารดอกซโพเทนเชยล (Redox; Eh) คาการนาไฟฟาจาเพาะ (Specific conductivity) คาความเคมของนาตะกอนดน เปนตน

3) บนทกลกษณะของตะกอนดนทสามารถสงเกตได เชน เนอตะกอนดน สตวหนาดนทพบ เศษซากตางๆ กลนของตะกอนดนทเกบได และสงแปลกปลอมทแสดงถงการปนเปอน เชน เศษส และคราบนามน

4) การตรวจวดคาอนๆ ทสนใจ เชน อณหภมของนา ความลก ปรมาณออกซเจนละลายนา คาความนาไฟฟา ความเปนกรด - ดางของนา คาความขน และความเรวของกระแสนา

6.1.2 การจดการตวอยางตะกอนดนในภาคสนามเพอการวเคราะหตางๆ ทางเลอกในการจดการตวอยางตะกอนดน 3 ทางเลอก คอ (1) การรวมและผสม

ตวอยางตะกอนดนในภาคสนาม (2) การแบงตวอยางตะกอนดนในภาคสนามและสงไปยงหองปฏบตการเพอ

P a g e | 18

 

นาไปรวมกนในหองปฏบตการ และ (3) ไมทาการผสมรวมตวอยางในการเกบแตละครงและแบงตวอยางเพอการวเคราะหตามพารามเตอรทกาหนด (รปท 5) โดยเมอเกบตวอยางตะกอนดนแลวใหทาการตดแบงตวอยางตะกอนดนและ/หรอรวมตวอยางตะกอนดน ทงนขนอยกบวตถประสงคของการศกษา ลกษณะของตะกอนดน ปรมาณตะกอนดนทใชในการวเคราะห การประเมนความเปนพษ และระดบของการวเคราะหทางสถต ซงการตดแบงตวอยางตะกอนดนในภาคสนาม ควรแบงตะกอนดนจากอปกรณเกบตวอยางโดยตรงเพอลดการปนเปอน โดยใชอปกรณทใชในการแบงตวอยางตะกอนดนททามาจากสแตนเลสหรอแกว หรอใชวสดททามาจากเทฟลอน สวนการรวมตวอยางตะกอนดนนนจาเปนเมอจดเกบตวอยางมความแตกตางทางดานกายภาพ เคม และชววทยา (U.S. EPA, 2001) ดงน

1) การวเคราะหสารอนทรยระเหยงายหรอหาปรมาณสารประกอบซลไฟด

ตองเกบจากตวอยางทสมบรณชดแรก และนาใสภาชนะเกบตวอยางทนท ไมควรเหลอพนทวางภายในภาชนะ

2) การวเคราะหพารามเตอรอนๆ

แบงตะกอนดนทไดจากการเกบตวอยางโดยใชเครองตกหนาดนใสลงในภาชนะ

แบงตวอยางออกเปนสวนๆ เกบใสภาชนะแยกจากกนตามพารามเตอร แตถาเปนการแบงตวอยางตะกอนดนทเกบหลายๆ ครง ควรคลมภาชนะทใสตะกอนดนไวเพอปองกน การปนเปอนจากสงแวดลอมโดยทนท และเหลอพนทวางดานบนระหวางภาชนะกบตะกอนดนอยางนอย 2 เซนตเมตร เพอปองกนตะกอนดนขยายตวจนทาใหภาชนะแตกได และนาไปเกบรกษาโดยการแชแขงตอไป (U.S. EPA, 1997)

P a g e | 19

 

รปท 5 ทางเลอกในการเกบตวอยางตะกอนดนดวยเครองตกหนาดนดวยวธตางๆ (U.S. EPA, 2003)

6.2 ทอเกบตะกอนดน (Corers) ใชสาหรบเกบตวอยางตะกอนดนททบถมกนตามระดบความลก

เพอศกษาลกษณะการกระจายตวของตะกอนดนแนวตง หรอศกษาลกษณะของทอเกบตะกอนดนทงหมด (ตารางท 4) ซงจะทาใหสามารถศกษาความสมพนธของโครงสรางของชนตะกอนดนไดทงหมด การศกษารปแบบการปนเปอนของมลสารในตะกอนดนตามระดบความลก ขอมลประวตการกระจายตวของมลสารในตะกอนดนตามระดบความลก หรอความตองการในการลดการสมผสกบออกซเจนของตะกอนดน สาหรบ

2 เซนตเมตรจากผวหนา

เลอกตกตวอยางตะกอนดน (ผวหนา 0 – 2 เซนตเมตรหรอสวนทตองการศกษา) ออกจากเครองตกตะกอนดน

วธการท 1

เกบตวอยางตะกอนดนจากการเกบหลายๆ ครง ใสรวมไวในภาชนะแบงตวอยางในภาคสนาม

ตวอยางทผานการผสมแลวสามารถนามาแบงใสไวในภาชนะทเตรยมไวเพอทาการวเคราะหโดยขนอย กบพารามเตอรทตองการ

วธการท 2

เ ก บ ต ว อ ย า ง ต ะ ก อ น ด น จ า กภาคสนาม แลวทาการรวมกนในหองปฏบตการ

วธการท 3

ไมมการผสมรวมตวอยาง

ตวอยางทเกบมาจากการเกบหลายๆ ครงแบงตวอย า งแต ละคร ง ใ ส ในภาชนะปดฝาใหสนทแลวสงไปยงหองปฏบตการ

ต ว อ ย า ง ท แ บ ง ไ วทงหมดจะถกนามาร ว ม ก น ใ น ห อ ง ปฏบตการเพอนาไปวเคราะหตอไป

ตวอยางท ไดจากวธการนจะนาไปวเคราะหอยางทนท หรออาจจะมการนาไปผสมดวยวธการทเหมาะสมเพอหาองคประกอบตอไป

ภายหลงจากแบงต ว อ ย า ง ม า จ า กเครองตกตะกอนดนแ ล ว น า ไ ป ใ ส ใ นภาชนะเพ อ ส ง ไปวเคราะหทนท

บรเวณผวหนาตะกอนดน

ตวภาชนะเครองเกบตะกอน

การเกบตวอยางตะกอนดนจากสถานศกษาและการสงเกตเบองตน

การแบงตวอยางตะกอนดนจากเครองเกบ

P a g e | 20

 

การวเคราะหตะกอนดนโดยเฉพาะ อปกรณดงกลาวจะเหมาะสมกบตะกอนดนทมลกษณะออนนมและมอนภาคละเอยด (U.S. EPA, 2003) ตารางท 4 คณสมบตทวไปของเครองเกบตวอยางตะกอนดนแบบทอ (Core samplers)

รน (Ohio EPA, 2001)

สภาพแวดลอม (Ohio EPA, 2012)

การใชงาน (U.S. EPA, 2001)

ขอด (Environment Canada, 1994)

ขอเสย (Environment Canada, 1994)

ทอเกบตะกอนแบบกลอง (Box Corer)

ทะเลเรยบจนถงมคลนปานกลาง

อนภาคดนเหนยวจนถงทราย

เหมาะสาหรบเกบตะกอนดนในนาตนทผเกบตะกอนสามารถยนถง หรอในนาลกโดยการดานาแบบ scuba ลงไปเกบตวอยางตะกอนดน และเหมาะสาหรบเกบตะกอนดนทมลกษณะออนนม หรอไมอดตวกนแนนมาก

สามารถเกบตะกอนไดปรมาณมาก และตะกอนมสภาพสมบรณ จงสามารถตดแบงตะกอนได

ใชงานยาก การเกบตองใช

เครองจกรกลหนกชวย

ตองการพนทบนเรอมาก

ทอเกบตะกอนแบบแรงโนมถวง(Gravity Corer) รน Phleger

ทะเลเรยบจนถงมคลนปานกลาง

อนภาคทรายแปง อนภาคละเอยด เกาะตวกนไมแนนมาก

มนาหนกถวงอยทปลายดานบนของทอ เพอชวยใหทอแทรกลงดนในแนวดง เพอชวยในการขดเจาะลงไปในชนตะกอนดนของทอเกบตะกอน

มโอกาสเกดการปนเปอนไดนอย

ตะกอนดนทเกบไดมสภาพสมบรณ

ตดขอบตวอยางตะกอนไดเรยบ

ตองใชเครองอยางระมดระวง เพอปองกนไมใหเกดการสญเลยตะกอน

ใชเวลานาน เนองจากเกบตะกอนดนไดทละนอย จงตองการเกบตะกอนและนาแทงตะกอนดนออกจากอปกรณหลายรอบ

P a g e | 21

 

ตารางท 4 คณสมบตทวไปของเครองเกบตวอยางตะกอนดนแบบทอ (Core samplers) (ตอ) รน

(Ohio EPA, 2001) สภาพแวดลอม

(Ohio EPA, 2012) การใชงาน

(U.S. EPA, 2001) ขอด

(Environment Canada, 1994)

ขอเสย (Environment Canada, 1994)

ทอเกบตะกอนแบบแรงโนมถวง (Gravity Corer) รน Kajak-Brinkhurst

ทะเลเรยบจนถงมคลนปานกลาง

อนภาคดนเหนยวจนถงทราย

เปนอปกรณทถกออกแบบมาเพอเกบตวอยางตะกอนดนไดหลายขนาดอนภาค

ปรมาณตะกอนดนทไดมากกวาการเกบดวยทอเกบตะกอนดนรน Phleger

ตองใชเครองอยางระมดระวง เพอปองกนไมใหตะกอนหกออกมา

ใชเวลานาน เนองจากเกบตะกอนดนไดทละนอย จงตองการเกบตะกอนและนาแทงตะกอนดนออกจากอปกรณหลายรอบ

ทอเกบตะกอนแบบแรงโนมถวง (Gravity Corer) รน Alpine a

ตะกอนดนทออนนม อนภาคละเอยด เกาะตวกนไมแนนมาก

อปกรณรนนสามารถเปลยนขนาดกระบอกเกบตะกอนดนได จงสามารถเกบตวอยางตะกอนทระดบความลกตางๆ ตามความตองการได

สามารถเปลยนกระบอกโลหะ เพอการขดเจาะตะกอนทระดบความลกตางๆ

สามารถเกบตะกอนดนทละเอยด หรอกงอดแนนได

ไมมโครงสรางทชวยประคองอปกรณใหตงตรง ขณะเจาะตะกอนลงไปในแนวดง ดงนน จงมโอกาสทจะเจาะตะกอนดนลงไปไดไมสมบรณและไมตงตรงในแนวดง ทาใหความสมบรณและโครงสรางของชนตะกอนดนเสยหายไป

ตองใชอปกรณชวยในการยกทอเกบตะกอน ทสามารถรบนาหนกไดถง 2,000 กโลกรม

ตวอยางตะกอนดนถกอดแนน

 

 

ตารา

(Ohio

ทอเกบลกสบ Corer

ขนอย

งท 4 คณสมบรน

o EPA, 2001)

บตะกอนแบบ (Piston s)

แผน

ยกบปรมาณด

บตทวไปของเ

สภาพแวด

(Ohio EPA

พนทองมหาสมทะเลสา

อนภาคดนทพบใหญ

ผงแนะนาการนทตองการ ล

เครองเกบตวอดลอม

A, 2012)

งทรและาบลก คตะกอนบสวน

มลกในกยงขตวอถง 2

รเกบตวอยาง ลกษณะของด

อยางตะกอนดการใชงาน

(U.S. EPA, 200

กสบชวยสรางแรการเกบตะกอนดขน และสามารถอยางตะกอนดน20 เมตร

งตะกอนดนดวนทตองการ ค

ดนแบบทอ (C 01)

Cรงดงดนไดดถเกบนไดยาว

สด

วยเครองเกบตความลกของน

Core sampleขอด

(EnvironmentCanada, 1994สามารถเกบตะกดนในนาลกไดอ

ตะกอนดนแบนา และชนดเค

ers) (ตอ)

t 4)

(EC

กอนยางด

ตอในตะน2,

มโกาลกจะ

ชนทถก

บบทอตามวตถครองมอ (รปท

P a g e | 22

ขอเสย Environment anada, 1994)องใชอปกรณชวนการยกทอเกบะกอน ทสามารถาหนกไดมากกวา,000 กโลกรม โอกาสทตาแหนารเจาะตะกอนขกสบและตวลกสะไมทางาน นผวหนาตะกอนหนา 0 – 0.5 เมกรบกวน

ถประสงคโดยท 6)

2

วย

ถรบา

นงของสบ

นดนมตร

ย

P a g e | 23

 

รปท 6 การเลอกใชเครองเกบตวอยางตะกอนดนแบบทอ (Core samplers) ทเหมาะสมตามสภาพแวดลอม

และวตถประสงคของการเกบตวอยางตะกอนดน (U.S. EPA, 2001)

เครองเกบตวอยางตะกอนดนแบบทอเกบตะกอนดนควรทาจากวสดทไมกอใหเกดการปนเปอนกบตวอยางตะกอนดน รวมถงสารเคลอบทอเกบตะกอนชนใน (Core liner) เนองจากทอเกบตะกอนบางรนมการออกแบบ

ปรมาณตะกอนดนทตองการ (ปรมาณตะกอนทตองใชในการวเคราะหของแตละจดเกบ)

≤ 1 ลตร Hand corer, Tube, Phleger

> 1 – 3 ลตร Kajak-Brinkhurst, Alpine,

Piston

> 3 ลตร Gravity, Box Corer, Piston

ระดบความลกของนา

< 2 เมตร หรอสามารถดาลงไปเกบตวอยางได

Hand corer, Tube

2 – 20 เมตร Phleger, Kajak-Brinkhurst, Alpine, Gravity, Box Corer

> 20 เมตร Piston, Boomerang

ลกษณะตะกอนดน ออนนม

Kajak-Brinkhurst, Gravity, Box Corer

ออนนม และอดตวกนไมแนนมาก Hand corer, Tube, Phleger,

Alpine

อนภาคตะกอนดนสวนใหญ Piston, Boomerang,

Vibratory

ระดบความลกของตวอยางทตองการ ≤ 1 เมตร

Kajak-Brinkhurst, Gravity, Box Corer

> 1 – 3 เมตร Hand corer, Tube, Phleger,

Alpine

> 3 เมตร Box, gravity, Piston,

Boomerang, Vibratory

ขนาดเครองยกทตองใช (ขนาดเรอและเครองชกรอก)

ขนาดเลก Hand corer, Tube

ขนาดกลาง Phleger, Kajak-Brinkhurst

ขนาดใหญ Gravity, Box Corer,

Alpine, Piston

P a g e | 24

ใหมทอเกบตะกอนชนใน ซงถกครอบดวยทอเกบตะกอนหลก โดยทอเกบตะกอนชนในตองทาจากวสดทปราศจากการปนเปอนเชนกน ซงกอนการเรมการเกบตวอยางตะกอนดนควรจะตองมการตรวจสอบความพรอม ของชดเกบตะกอนดนทกครง

6.2.1 การจดการตวอยางตะกอนดนในภาคสนาม เมอเกบตวอยางตะกอนดนแลวใหทาการตดชนตะกอนดนตามขวางโดยตองวางทอ

เกบตะกอน (ทอเกบตะกอนชนใน) บนขาหยง 3 ขา หรอวางบนโตะทถกออกแบบมาสาหรบวางทอเกบตะกอนโดยเฉพาะเพอใหทออยในลกษณะตงฉากกบพน จากนนเปดฝาครอบดานลางออกเพอปลอยใหนาทยงคางอยในทอเกบตะกอนไหลออกมาแลววดความยาวของชนตะกอนดนทเกบมาเพอใชประกอบการประเมนการบบอดตวของตวอยางตะกอนดนระหวางขนตอนการเกบตวอยางกบขนตอนการแบงตวอยางเมอเกบตวอยางตะกอนดนแลวใหทาการตดแบงตวอยางตะกอนดน และ/หรอรวมตวอยางตะกอนดน ทงนขนอยกบวตถประสงคของการศกษา (รปท 7) การแบงตวอยางตะกอนดนใหเรมจากการขดเสนแบงตวอยางดวยปากกาชนดหมกไมละลายนา ซงควรทาดวยความถกตองแมนยา เพอใชในการพจารณาการบบอดตวของตวอยางตะกอน นอกจากนนหากตดแบงชนตะกอนดนหลายชนภายในครงเดยวตองคลมปดดานหวและทายของตวอยางแตละชนดวยอลมเนยมฟอยลเพอปองกนการปนเปอนจากสงแวดลอมโดยทนท และเปนการเกบรกษาตะกอนดนไมใหเกดความเสยหายหลงจากตดแบงตวอยางตะกอนดนเรยบรอยแลวสามารถนาตะกอนดนออกมาไดโดยเอยงทอเกบตะกอนอยางชาๆ และอาจใชเครองดด เพอชวยใหตะกอนดนไหลออกมาไดงายขน ซงเครองดดนทาจากวสดชนดใดกได แตควรคลมดวยอลมเนยมฟอยลแยกแตละครงทใช และทาการจดบนทกสของตะกอนดนหรอองคประกอบของตะกอนดนแตละชนลงในแบบบนทกขอมล สวนผวดานนอกของตวอยางตะกอนดนทตดอยกบผนงของทอเกบตะกอน (0.25 – 0.50 เซนตเมตร) ควรขดออกดวยมดหรอไมบรรทดสแตนเลส (หากปรมาณตวอยางตะกอนดนทเกบมาไมเพยงพอสามารถนาตะกอนดนสวนนมาใชในการวเคราะหขนาดอนภาคของตะกอนดนได) สาหรบการเกบตวอยางตะกอนดนเพอวเคราะหสารระเหยทงซลไฟดและสารอนทรย เมอแบง

การเลอกใชทอเกบตะกอนดนเพอใหการเกบตวอยางมประสทธภาพมขอควรพจารณาดงน • ปรมาณตะกอนดนทตองการในแตละชนตะกอน โดยพจารณาขนาดเสนผาศนยกลางของทอเกบตะกอน • ตองการเปรยบเทยบระดบการปนเปอนในระดบชนตางๆ จากอดตจนถงปจจบน ลกษณะการปนเปอน

ในระดบลกมความสาคญมาก • ความลกทตองการเกบตะกอนดน • ลกษณะของตะกอนดน เชน ออนนม จบตวกนแนน มกรวดปน เปนตน • ขอจากดทางกายภาพตางๆ เชน ขนาดเรอ ความสามารถของเครองยก เปนตน

P a g e | 25

 

ตะกอนดนเรยบรอยแลวตองเกบใสภาชนะทนท ทงน การแบงตวอยางตะกอนดนควรทาภายใน 24 ชวโมงหลงจากเกบตวอยางขนมา โดยควรเกบไวในทเยนและวางตงไวตามระดบชนของตะกอนดนเพอชวยยดอาย การเกบรกษา โดยแชเยนไวจนกระทงแบงตวอยางเสรจสน

รปท 7 ทางเลอกในการเกบตวอยางตะกอนดนดวยเครองเกบตะกอนแบบทอดวยวธตางๆ (U.S. EPA, 2003)

ทอเกบตะกอนดนแสดงใหเหนถงลาดบชนตะกอนดนแบบหลายระดบ

ทอเกบตะกอนดนแสดงใหเหนถงลาดบชนตะกอนดนแบบสองระดบ

การเกบตวอยางตะกอนดนจากสถานศกษาและก า ร ส ง เ ก ต เ บ อ ง ต นพรอมทงทาสญลกษณ

การแบงตวอยางแบบปกต

ทาการแบงตวอยางออกจ า ก ท อ เ ก บ ต ว อ ย า งตะกอนดนใสภาชนะเกบตวอยางแยกจากกนตามระดบความลกจากนนใหนาไปวเคราะหแยกจากกน

ทาการผสมรวมตวอยางดนในแตละดบความลกและนาไปวเคราะหแยกจากกน

0 2 4 6 8

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

การแบงผสมรวมตวอยาง (ภายในทอเดยวกน)

รวบรวมชนดนทมลกษณะเหมอนกนเขาดวยกนแลวนาไปวเคราะห

การแบงผสมรวมตวอยาง (แบบการเกบตวอยางหลายครง)

0 2 4 6 8

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

0 2 4 6 8

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

0 2 4 6 8

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

P a g e | 26

 

6.3 เครองขด (Dredges) ใชสาหรบเกบตวอยางสงมชวตทอาศยอยบรเวณหนาดน แตการใชเครองขดจะทาใหโครงสรางตะกอนดนและนาในตะกอนดนเกดความเสยหาย เนองจากตะกอนอนภาคละเอยดถกกาจดออกไป ดงนน การศกษาประเมนความเปนพษในตะกอนดน ควรใชเครองตกหนาดนและทอเกบตะกอนดน อกทงในปจจบนเครองตกหนาดนหลายรนสามารถใชในการศกษาคณภาพตะกอนดนไดหลากหลายมากกวาเครองขด ดงนน ในคมอเลมนจงขอไมอธบายรายละเอยดของเครองขด

7. ขอควรพจารณาพเศษ ภายหลงจากการเกบตวอยางตะกอนดนหลายครงจะตองทาการผสมตวอยางตะกอนดนใหเปน

เนอเดยวกน โดยใชชามสแตนเลสหรอแกวตกตะกอนดนรวมกน และคนใหเขากนดวยชอนสแตนเลส หรอชอนเกบตวอยางตะกอนดน (Spatula) จนกระทงตวอยางตะกอนดนมสเดยวกนและเปนเนอเดยวกน เมอผสมตะกอนดนแลวจงแบงตวอยางเพอทาการวเคราะหตามพารามเตอรทกาหนดยกเวนตวอยางสารอนทรยทระเหยไดหรอสารประกอบซลไฟดไมควรผสมตวอยางตะกอนดน เนองจากทาใหสารเกดการสลายตวไดและควรใชตวอยางตะกอนดนจากการเกบดวยเครองตกหนาดน (Grabs) ในครงแรก แลวบรรจตะกอนดนลงในภาชนะบรรจตวอยางไมใหเหลอพนทวางภายในภาชนะ กอนทจะมการผสมตวอยางตะกอนดนใหกลายเปนเนอเดยวกน โดยสามารถดาเนนการไดใน 2 วธ คอ หากมนาในตวอยางตะกอนดนควรเตมนาดานบน เพอไมใหมพนทวางภายในภาชนะ ซงจะทาใหไมพบฟองอากาศในตวอยาง หากตะกอนดนไมมนาหรอมในปรมาณนอย ควรปดภาชนะใหแนน เพอปองกนอากาศเขามา (U.S. EPA, 1997)

8. การทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยางและภาชนะสาหรบบรรจตวอยาง การทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยางและภาชนะสาหรบเกบตวอยางอยางเหมาะสมจะทาใหได

ตวแทนของตวอยางทด เนองจากจะทาใหผลการตรวจวเคราะหตวอยางมความนาเชอถอ 8.1 การทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยาง การทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยางในภาคสนาม ควรทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยาง

ตะกอนดนและเครองมอทเกยวของทกครงทเปลยนจดเกบตวอยาง โดยลางอปกรณทกชนดวยนาทะเลบรเวณนนดวยการฉดดวยสายยาง หรอการจมอปกรณลงในนาทะเลหลายๆ ครง และอปกรณดวยนาปราศจากไอออนอกครง หากสถานทเกบตวอยางมการปนเปอนของสารประกอบอนทรยในปรมาณสง ควรลางอปกรณดวยตวทาละลายกอนการลางดวยนาปราศจากไอออน โดยนายาทใชทาความสะอาดทเปนทยอมรบ ไดแก Alconox TM, LiquinoxTM และ Detergent 8TM

หากสถานทเกบตวอยางมการปนเปอนในปรมาณสงโดยเฉพาะสารอนทรย ควรลางอปกรณเกบตวอยางดวยเมทานอล อะซโตน หรอสวนผสมอะซโตนตอเฮกเซนในอตราสวน 50:50 เนองจากเปนสารทม

P a g e | 27

 

ความเปนพษตอมนษยและสงแวดลอมตา หากมการวเคราะหโลหะปรมาณนอย (Trace metals) ในตวอยาง ควรใชกรดไนตรกอยางออน (10% HNO3) ทงน การทาความสะอาดโดยการใชตวทาละลายควรทาบนดาดฟาหรอบรเวณทโลงของเรอ โดยใชเวลาในการทาความสะอาดอปกรณใหนอยทสด รวมทงควรใชตวทาละลาย และ/หรอใชกรดในการทาความสะอาดใหนอยเทาทจาเปน และเกบสารเคมตางๆ ในภาชนะทเหมาะสม เพอไมใหปนเปอนสสงแวดลอม

8.1.1 การทาความสะอาดอปกรณเกบตวอยางตะกอนดนตามระดบการปนเปอน

ตวอยางตะกอนดนในธรรมชาต ควรทาความสะอาดโดยการขดอปกรณการเกบตวอยาง เพอกาจดตะกอนดนสวนทเหลอ หลงจากนนลางดวยนาบรเวณทเกบตวอยาง

ตวอยางตะกอนดนมการปนเปอนเพยงเลกนอย ควรทาความสะอาดดวยนาและสวนผสมของสารทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต จากนนลางดวยนาบรเวณทเกบตวอยางและนาปราศจากไอออน

ตวอยางตะกอนดนมการปนเปอนมาก ควรทาความสะอาดดวยนาและสวนผสมของสารทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต ลางดวยนาบรเวณทเกบตวอยาง ลางดวยตวทาละลายหรอกรดแลวลางดวยนาปราศจากไอออนเปนขนตอนสดทาย

8.1.2 การทาความสะอาดอปกรณทใชในการเกบตวอยางสาหรบการวเคราะหพารามเตอรพนฐาน

สาหรบอปกรณทใชในการเกบตวอยางสาหรบการวเคราะหพารามเตอรพนฐาน ควรทาความสะอาดตามขนตอน ดงน

ลางดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต

ลางดวยนารอน

ลางดวยนาปราศจากไอออน หากตองการวเคราะหไขมนและนามน ควรลางอปกรณดวยอะซโตนหรอเมทานอล

ในพนทมการระบายอากาศด หากตองการวเคราะหแอมโมเนย ไนเตรทหรอไนไตรท ควรใชสารละลาย กรดซลฟรกเจอจาง (20% H2SO4) นอกจากน สารทาความสะอาดคอนขางมประสทธภาพอกชนดคอ กรดไนตรก (HNO3) ทมความบรสทธสง แตมขอจากดคอกรดไนตรกจะมผลรบกวนตอการวเคราะหสารอาหาร

8.1.3 การทาความสะอาดอปกรณทใชในการเกบตวอยางสาหรบการวเคราะหโลหะ

สาหรบอปกรณทใชในการเกบตวอยางสาหรบการวเคราะหโลหะ ควรทาความสะอาดตามขนตอน ดงน

ลางดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต

P a g e | 28

 

ลางดวยนารอน

แชดวยกรดไนตรกรอยละ 20 (20% HNO3) อยางนอย 1 ชวโมง (แนะนาใหแชคางคน หากอปกรณเกบตวอยางมโลหะเปนองคประกอบ ใหขามขนตอนการแชดวยกรดไนตรก)

ลางดวยนาปราศจากไอออน

ลางอปกรณท เปนโลหะครงสดทายดวยเมทลลนคลอไรด (หากตองการวเคราะหสารอนทรยและโลหะในตวอยางเดยวกน)

8.1.4 การทาความสะอาดอปกรณทใชในการเกบตวอยางสาหรบการวเคราะหสารอนทรย

สาหรบอปกรณทใชในการเกบตวอยางสาหรบการวเคราะหสารอนทรย ยกเวนสารอนทรยทระเหยได ควรทาความสะอาดตามขนตอน ดงน

ลางดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต

ลางดวยนารอน

นาปราศจากไอออน

ลางดวยตวทาละลาย เชน อะซโตน (C3H6O) เฮกเซน (C6H14) เมทานอล (CH3OH) หรออะซโตน (C3H6O) ตอเฮกเซน (C6H14) ในอตราสวน 50:50

ทาใหแหง สวนการทาความสะอาดอปกรณทใชสาหรบวเคราะหสารอนทรยทระเหยได

ควรอบทอณหภม 105 องศาเซลเซยส หรอมากกวา ภายหลงจากการลางดวยนาในขนตน โดยควรหลกเลยงการลางดวยตวทาละลาย เพอปองกนการรบกวนในขนตอนการวเคราะหตวอยาง นอกจากน อาจแชดวย กรดไนตรกรอยละ 20 (20% HNO3) แทนการลางดวยตวทาละลาย (U.S. EPA, 1997)

8.2 การทาความสะอาดภาชนะบรรจตวอยาง 8.2.1 การทาความสะอาดภาชนะบรรจตวอยางสาหรบการวเคราะหแบบพนฐาน ควรลางภาชนะสาหรบบรรจตวอยางและฝาปดภาชนะดวยนายาทาความสะอาดท

ปราศจากฟอสเฟต แลวลางดวยนารอนและนาปราศจากไอออน สาหรบภาชนะทใชสาหรบการวเคราะหนามนและไขมน ควรเพมขนตอนการลางดวยเฮกเซนหรอเมทลลนคลอไรด และทาใหแหงทอณหภม 105 องศาเซลเซยส เปนเวลา 30 นาท

8.2.2 การทาความสะอาดภาชนะบรรจตวอยางสาหรบการวเคราะหโลหะ ภาชนะสาหรบการวเคราะหโลหะควรใชภาชนะใหม ควรลางภาชนะสาหรบบรรจ

ตวอยางและฝาปดภาชนะดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต หลงจากนนลางดวยนาทปราศจาก

P a g e | 29

 

โลหะ แชดวยกรดไนตรกรอยละ 20 (20% HNO3) หรอกรดไฮโดรคลอรกรอยละ 50 (50% HCI) เปนเวลา 24 ชวโมง แลวลางดวยนาทปราศจากโลหะอกครงซงกรดทใชจะตองเปนชนดทมความบรสทธสง

8.2.3 การทาความสะอาดภาชนะบรรจตวอยางสาหรบการวเคราะหสารอนทรย

สารอนทรยกงระเหยได ควรลางภาชนะบรรจตวอยางและฝาปดภาชนะดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต แลวลางดวยนารอน และนาปราศจากไอออน และในขนสดทาย ควรลางดวยอะซโตนและลางดวยเมทลลนคลอไรดทมความบรสทธสง โดยควรปดฝาภาชนะไวบนภาชนะในระหวางการลางเพราะสารละลายอาจลางพลาสตกจากเกลยวขางในฝาลงไปเคลอบเทฟลอนทอยในภาชนะ นอกจากน ควรมการขจดสงปนเปอนโดยการทาใหแหงและเยน โดยนาภาชนะแกวไปเผาทอณหภม 350 องศาเซลเซยส เปนเวลา 4 ชวโมง แทนการใชสารละลายลางขวดแกวในขนตอนสดทาย

สารอนทรยทระเหยได ควรลางภาชนะบรรจตวอยางและฝาภาชนะดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต ตามดวยการลางดวยนาประปา และลางดวยนาปราศจากไอออนอยางนอย 2 ครง หลงจากนนทาใหแหงโดยใชอณหภมมากกวา 105 องศาเซลเซยส ควรหลกเลยงการลางดวยตวทาละลาย เพอปองกนการรบกวนในขนตอนการวเคราะหตวอยาง

8.2.4 การทาความสะอาดภาชนะบรรจตวอยางทางจลชววทยา ควรลางภาชนะดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต หลงจากนนลางดวย

นารอน 3 ครง และนาไปเขา Autoclave ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส ความดน 15 ปอนด อยางนอย 15 นาท สาหรบภาชนะสาหรบการเกบตวอยางเพอทดสอบความเปนพษควรลางดวยนายาทาความสะอาดทปราศจากฟอสเฟต หลงจากนนลางดวยนารอน 3 ครง และอาจลางดวยกรดไฮโดรคลอรกอยางออนในขนตอนสดทาย

9. การรกษาสภาพตวอยาง การรกษาสภาพตวอยางตะกอนดนโดยการแชเยนหรอแชแขง ขนอยกบความจาเพาะของสภาพ

ตวอยาง พารามเตอรทจะทาการวเคราะห ซงบางพารามเตอรตองเตมสารเคมเพอรกษาสภาพตวอยาง และควรระวงการสมผสกบไอสารเคมทเปนกรด ซงอาจมาจากการเตมกรดลงในตวอยางภาคสนาม โดยเทคนคการรกษาสภาพตวอยางตะกอนดนดงตารางท 5 (U.S. EPA, 1997)

P a g e | 30

 

ตารางท 5 ปรมาณตวอยาง ภาชนะบรรจ เทคนคการรกษาสภาพตวอยาง และระยะเวลาการคงสภาพของตวอยางตะกอนดน (U.S. EPA, 1997)

พารามเตอร ขนาดของตวอยาง

สงสด ภาชนะบรรจ

เทคนคการรกษาสภาพตวอยาง

ระยะเวลาทสามารถเกบไวได

ขนาดของอนภาคตะกอนดน

100 – 150 แกว หรอ

Polyethylene แชเยน 4 oC 6 เดอน

ปรมาณของแขงทงหมด 50 แกว หรอ

Polyethylene แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

6 เดอน 14 วน

ปรมาณของแขงทระเหยไดทงหมด

50 แกว หรอ

Polyethylene แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

6 เดอน 14 วน

ปรมาณคารบอนชนดอนทรยทงหมด

25 แกว หรอ

Polyethylene แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

6 เดอน 14 วน

นามนและไขมน 100 แกว แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

6 เดอน 28 วน

ปรมาณซลไฟลทงหมด 50 (ตวอยาง 250 มล. สาหรบ Zinc acetate

5 มล.)

แกว หรอ Polyethylene

แชเยน 4 oC 2N Zinc acetate

5 มล. 7 วน

ซลไฟลทระเหยไดดวยกรด

50 แกว แชเยน 4 oC 14 วน

ปรมาณไนโตรเจนรวม 25 แกว หรอ

Polyethylene แชเยน 4 oC 28 วน

ปรมาณบโอด 50 แกว หรอ

Polyethylene แชเยน 4 oC 7 วน

ปรมาณซโอด 50 แกว หรอ

Polyethylene แชเยน 4 oC 7 วน

ปรมาณสารอนทรยระเหยได

50 แกว แชเยน 4 oC 14 วน

ปรมาณสารอนทรย กงระเหยได

100 แกว แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

1 ป 14 วน

สารประกอบดบกอนทรย

100 แกว แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

1 ป 14 วน

เมทลเมอรควร 100 เทฟลอนหรอแกว แชแขง -18 0C 28 วน  

P a g e | 31

 

ตารางท 5 ปรมาณตวอยาง ภาชนะบรรจ เทคนคการรกษาสภาพตวอยาง และระยะเวลาการคงสภาพของตวอยางตะกอนดน (U.S. EPA, 1997) (ตอ)

พารามเตอร ขนาดของตวอยาง

สงสด ภาชนะบรรจ

เทคนคการรกษาสภาพตวอยาง

ระยะเวลาทสามารถเกบไวได

ปรอท 50 Polyethylene แกว (LDPE) หรอเทฟลอน

แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

28 วน 28 วน

โลหะ 50 Polyethylene

(LDPE) แชแขง -18 oC แชเยน 4 oC

2 ป 6 เดอน

ตวอยางเพอการวเคราะหทางจล

ชววทยา 100

HDEP (ทผานการนงฆาเชอ)

แชเยน 4 oC 24 ชวโมง

ตวอยางเพอการทดสอบทางชวภาพ

7 ลตร แกว หรอ

Polyethylene แชเยนและปองกนการสมผสกบแสง

2 สปดาห

10. การควบคมคณภาพในภาคสนาม

การควบคมคณภาพตวอยางในภาคสนาม ควรดาเนนการระหวางการเกบตวอยาง โดยรปแบบของการควบคมคณภาพตวอยางในการเกบตวอยางในภาคสนาม ดงน

10.1 Container Blank ตวสอบเทยบตวอยางภาชนะ (Container blank) เปนการเตรยมขณะอยในหองปฏบตการ โดย

การใชนาทปราศจากไอออนหรอตวทาละลายอนทรยใสลงในภาชนะสาหรบบรรจตวอยาง แลวปลอยไวในหองปฏบตการและวเคราะหพรอมกบตวอยางทเกบจากภาคสนามในสภาวะเดยวกน ทงน Container blank ใชสาหรบการประเมนการปนเปอนของภาชนะบรรจตวอยาง

10.2 Field Blank ตวสอบเทยบตวอยางในภาคสนาม (Field blank) คอ การวเคราะหตวอยางนาทปราศจากไอออน

ทใสลงในภาชนะสาหรบบรรจตวอยาง ใชสาหรบตรวจวดการปนเปอนของสงปนเปอนในภาคสนาม ซงไดเปดภาชนะน ณ สถานทเกบตวอยางและสงไปยงหองปฏบตการ อาจวเคราะหสารเคมใน Field blank ทงหมดหรอบางสวนซงเกยวของกบตวอยางตะกอนดนททาการเกบมาวเคราะหในหองปฏบตการ

10.3 Preservation Blank ตวสอบเทยบตวอยางของสารเคมรกษาสภาพตวอยาง (Preservation blank) คอ การวเคราะห

ตวอยางนาทปราศจากไอออนทใสลงในภาชนะ ใชสาหรบตรวจวดการปนเปอนของสงปนเปอนทปรากฏใน

P a g e | 32

 

สารเคมรกษาสภาพตวอยาง ซงใสสารเคมรกษาสภาพตวอยางชนดเดยวกบในตวอยางตะกอนดน และวเคราะหพรอมกบพารามเตอรทใชสารเคมรกษาสภาพตวอยางชนดเดยวกน

10.4 Rinsate (Equipment) Blank ตวสอบเทยบตวอยางนาทใชลางเครองมอ (Rinsate (Equipment) blank) คอ การวเคราะห

ตวอยางนาทปราศจากไอออนทใชในการลางอปกรณเกบตวอยางเพอขจดสงปนเปอน ใชสาหรบตรวจวดประสทธภาพในการขจดสงปนเปอนของอปกรณเกบตวอยาง และความเปนไปไดของการปนเปอนของสงปนเปอนไปยงตวอยางทเกบมาหลงจากการใช Rinsate (Equipment) blank อาจวเคราะหสารเคมใน Rinsate (Equipment) blank ทงหมดหรอบางสวนซงเกยวของกบตวอยางตะกอนดนททาการเกบมาวเคราะหในหองปฏบตการ

10.5 Trip Blank ตวสอบเทยบตวอยางการปนเปอนระหวางการเดนทาง (Trip blank) คอ การวเคราะหนาท

ปราศจากไอออนใสลงในภาชนะสาหรบบรรจตวอยาง แลวเตมสารเคมรกษาสภาพตวอยาง ใชสาหรบบงช การปนเปอนของสงปนเปอนระหวางทมการเดนทาง หรอจากขวดหรอการเกบรกษาตวอยาง ทงกอนและหลงการเกบตวอยาง ซงเตรยมโดยการใช volatile organic analysis (VOA) ปรมาตร 40 มลลลตร บรรจลงในขวดแกวขนาดเลก และนาไปยงสถานทเกบตวอยาง โดยไมตองเปดฝาระหวางการเกบตวอยาง และนากลบไปยงหองปฏบตการ Trip blank น สงเฉพาะเมอมการวเคราะหสารประกอบอนทรยทระเหยไดหรอแกสโซลน

10.6 Temperature Blank ตวสอบเทยบอณหภม (Temperate blank) คอ การวดอณหภมของตวอยางนาทบรรจในภาชนะ

พลาสตก ทเกบไวในถงรกษาความเยนกบตวอยางตะกอนดนททาการวเคราะห และสงไปยงหองปฏบตการ ใชสาหรบบงชอณหภมทสามารถเกบรกษาไดในระหวางการเกบตวอยางและขณะสงไปยงหองปฏบตการ

10.7 Field Split Sample การแบงตวอยางในภาคสนามประกอบดวยตวอยางทเกบจากภาคสนาม ซงมปรมาตรเปนสองเทา

ของปรมาตรทตองการใช บรรจลงในภาชนะบรรจตวอยาง แลวแบงตวอยางใหเทากนลงภาชนะบรรจตวอยาง 2 ชด ตวอยางทถกแบงนจะนามาวเคราะหพรอมกบการวเคราะหตวอยางตะกอนดนททาการศกษา ทงน อาจทาการวเคราะหตวอยางททาการแบงมาวเคราะหในหองปฏบตการท 2 ซงตวอยางประเภทนใชสาหรบตรวจวดและรายงานความสามารถของขนตอนในการจดการตวอยาง ความแตกตางของตวอยาง และมาตรฐานของขนตอนวเคราะหตวอยาง

10.8 การเกบตวอยางซาในภาคสนาม การเกบตวอยางซาในภาคสนาม สามารถดาเนนการไดดวยการเกบตวอยางครงท 2 ดวยวธการ

เดยวกนและเกบจากสถานทเดยวกนกบตวอยางครงแรก แลวนาตวอยางทเกบซานมาวเคราะหพรอมกบตวอยางตะกอนดนททาการศกษา ซงการวเคราะหตวอยางทเกบซาใชสาหรบตรวจวดและรายงานความสามารถ

P a g e | 33

 

การเกบและวเคราะหตวอยางซาตามกระบวนการเกบตวอยางในภาคสนามและความแตกตางของตวอยาง โดยจานวนตวอยางทเกบซานอาจเกบทสถานเกบตวอยางทเฉพาะเจาะจง ซงการวเคราะหผลทางสถต ไดแก การหาคาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐานของตวอยางททาการศกษาและตวอยางทเกบซาอาจคานวณความเปน ไปไดของชวงความเขมขนของสารเคม ณ สถานททาการศกษา

11. ตวอยางในธรรมชาต/ตวอยางอางอง การเกบตวอยางในธรรมชาตจะดาเนนการเกบตวอยางจากพนททไมไดรบผลกระทบจากบรเวณท

มการปนเปอน ซงการเกบตวอยางใชขนตอนเดยวกนและชวงเวลาเดยวกนกบตวอยางอนๆ การวเคราะหตวอยางในธรรมชาตอาจทาการวเคราะหมลสารบางชนดหรอมลสารทงหมดเหมอนตวอยางททาการศกษา ทงน การวเคราะหตวอยางในธรรมชาตมวตถประสงคเพอการทดสอบทางชวภาพ (Bioassay testing) ซงโดยทวไปหมายถงตวอยางทใชอางอง (Reference Sample) (U.S. EPA, 1997)

12. การขนสงตวอยาง จากทกลาวขางตนวาตวอยางแตละพารามเตอรมชวงระยะเวลาในการเกบรกษากอนทา

การวเคราะหแตกตางกนไป ซงภายหลงจากเกบตวอยางแลว ควรรกษาสภาพตวอยางในอณหภมตาตลอดเวลา ทงนตวอยางดนมกมเวลาในการรกษาไดนาน แตกตองไดรบการดแลรกษาอยางถกตองดวย เพอใหตวอยางมการเปลยนแปลงนอยทสด จากนนจะตองทาการขนสงตวอยางเขาสหองปฏบตการวเคราะห

สาหรบภาชนะบรรจตวอยางตองตรวจสอบใหมนใจวาปดสนทและเขยนรายละเอยดไวอยางครบถวนกากบไวทตวอยาง ตลอดจนใบสง/รบตวอยางถกเกบไวอยางด จากนนประสานกบเจาหนาทในการรบตวอยางเพอนาเขาหองปฏบตการเพอตรวจวเคราะหตอไป

13. การรายงานผลการวเคราะหขอมล ขอมลผลการวเคราะหโดยทวไปทรายงานโดยหองปฏบตการวเคราะหมหนวยการตรวจวดเปน

ไมโครกรมตอกโลกรม (นาหนกแหง) หรอมลลกรมตอกโลกรม (นาหนกแหง) (U.S. EPA, 1997) ทงน ควรระบคาเฉลยมธยฐาน ชวงของขอมล จานวนตวอยาง (กรณมตวอยางมาก) ผลการตรวจสอบการควบคมคณภาพภายในหองปฎบตการ (Ohio EPA, 2012)

P a g e | 34

เอกสารอางอง

Environment Canada. 1994. Guidance document on collection and preparation of sediments for

physicochemical characterization and biological Testing. environment canada. gloucester, Ottawa. 170 pages.

IAEA (International Atomic Energy Agency). 2003. Collection and preparation of bottom sediment samples for analysis of radionuclides and trace elements., VIENNA. 130 pages.

Ohio U.S.EPA (United States Environmental Protection Agency). 2001. Sediment sampling guide and methodologies (2nd Edition). Division of surface water. Columbus, Ohio. 35 pages.

Ohio U.S.EPA (United States Environmental Protection Agency). 2012. Sediment sampling guide and methodologies (3rd Edition). Division of surface water, Ohio. 42 pages.

U.S.EPA (United States Environmental Protection Agency). 2003. Literature review and report surface - sediment sampling technologies. National Exposure Research Laboratory Environmental Sciences Division, Las Vegas. 35 pages.

U.S.EPA (United States Environmental Protection Agency). 2003. Methods for collection, storage and manipulation of sediments for chemical and toxicological analyses: technical manual. EPA-823-B-01-002. U.S. Environmental Protection Agency, Criteria and Standards Division, Office of Water, Washington DC. 208 pages.

U.S.EPA Region 10 (United States Environmental Protection Agency Region 10). 1997. Recommended guidelines for sampling marine sediment, water column, and tissue in Puget Sound. Office of Research and Development, Washington DC. 175 pages.

UNEP/MAP. 2006. Methods for sediment sampling and analysis. UNEP(DEC)/MED WG.282/Inf.5/Rev.1, Athens. 25 pages.

University of Florida. 2012 Soil color. Retrieved October 20, 2013 from http://wgharris.ifas.ufl .edu/SEED/Handy%20Ref%20Materials.htm

P a g e  | 35

 

ภาคผนวก

แบบบนทกขอมลภาคสนาม (ตวอยาง)

(Sediment Data Collection Sheet)

โครงการ วนทเกบตวอยาง เวลาทเกบตวอยาง หมายเลข/รหสสถาน ผเกบตวอยาง

รายละเอยดของสถานทเกบตวอยาง ชอแหลงนา ทตงของแหลงนา พกดทางภมศาสตร รายละเอยดจดเกบตวอยาง สภาพอากาศ

ขอมลแหลงนา การนาไฟฟา ปรมาณออกซเจนละลาย pH อณหภม ความเรวของกระแสนา ความโปรงแสง

ขอมลการเกบตะกอนดน ความลกของนาทะเล ความลกของตะกอนดนทเกบ อปกรณเกบตวอยาง: Scoops Ekman dredge Corer อนๆ วธเกบตวอยาง: Grab Composite มการเกบตวอยางซาหรอไม: ม ไมม ชอ/รหสของตวอยางทเกบซา

P a g e  | 36

 

ขอมลตวอยางตะกอนดน

pH ของตะกอนดนทไมถกรบกวน pH ของตะกอนดนภายหลงจากการผสมใหเขากนแลว สของตะกอนดน ลกษณะเนอตะกอนดน/สงเจอปน กลน ขอคดเหนเพมเตม