+ All Categories
Home > Documents > Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa...

Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa...

Date post: 13-Feb-2019
Category:
Upload: dangdan
View: 213 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
17
Las construcciones cristianas de la Tarraconensis durante la Antigüedad Tardía Topografía, arqueología e historia Jordina Sales Carbonell
Transcript
Page 1: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

Las construcciones cristianas de la Tarraconensis durante la Antigüedad TardíaTopografía, arqueología e historia

Jordina Sales Carbonell

Las

con

stru

ccio

nes

cris

tian

as d

e la

Tar

raco

nens

is

dura

nte

la A

ntig

üeda

d T

ardí

aJo

rdin

a Sa

les

Car

bone

ll

La implantación de edificios cristianos en los paisajes urba-nos y rurales de la provincia romana de la Tarraconensis no es un proceso lineal ni uniforme, sino que se desarrolla a lo largo de varios siglos y bajo una gran diversidad de formas y circunstancias, afectando a la topografía, el urbanismo y las arquitecturas del mundo clásico pagano. El estudio de este fenómeno resulta básico para entender el primer cristianis-mo peninsular, ya que las transformaciones que se producen a partir de la Paz de la Iglesia son variadas y ricas en formas y matices.

Lo cierto es que los pocos testimonios seguros actual-mente conocidos de edilicia cristiana tardoantigua en His-pania constituyen necesariamente, partiendo de las refe-rencias disponibles para el resto del Imperio, una parte muy residual de las iglesias y edificios cristianos que con toda seguridad ya debían de existir antes de la llegada de los mu-sulmanes a la península Ibérica. Por ello, el catálogo clásico de estos ítems se amplía notablemente mediante el estudio exhaustivo de las fuentes literarias de la época y de los res-tos de determinados yacimientos. A partir del inventario comentado y crítico que se ha elaborado en este libro es po-sible observar una serie de regularidades significativas que permiten llegar a unas conclusiones regionales extensibles al resto del Imperio.

Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es doctora en Arqueología e Historia An-tigua por la Universidad de Barcelona y miembro del Grup de Recerques en Anti-guitat Tardana de esta misma universidad. Ha participado en numerosas excavacio-nes arqueológicas (en medio centenar de ellas como directora) y ha llevado a cabo proyectos de diversa índole sobre el patri-monio histórico y arqueológico.

De su producción bibliográfica, centra-da en la arqueología e historia de la Anti-güedad Tardía y del cristianismo primiti-vo, destaca la monografía Arqueologia de les seus episcopals tardoantigues al terri-tori català, 259-713 (Barcelona, 2011), ga-nadora del premio Josep Barberà i Farràs que otorga anualmente la Societat Catalana d’Arqueologia.

www.publicacions.ub.edu

21,2x29,7 cm + 11 solapa + 2,7 llom

Page 2: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

Las construcciones cristianas de la Tarraconensis durante la Antigüedad Tardía

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 3 29/10/12 11:50

Page 3: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

Las construcciones cristianas de la Tarraconensis durante la Antigüedad Tardía Topografía, arqueología e historia

Jordina Sales Carbonell

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 5 29/10/12 11:50

Page 4: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

Universidad de Barcelona. Datos catalográfi cos

Sales Carbonell, JordinaLas construcciones cristianas de la «Tarraconensis» durante la Antigüedad Tardía : topografía, arqueología e historia

Notes. Bibliografi a ISBN 978-84-475-3608-5

I. Títol1. Arquitectura paleocristiana 2. Arqueologia cristiana 3. S. iv-viii 4. Tarraconense

© Publicacions i Edicions de la Universitat de BarcelonaAdolf Florensa, s/n08028 BarcelonaTel.: 934 035 530Fax: 934 035 [email protected]

Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja)ISBN 978-84-475-3608-5Depósito legal B-23.388-2012Impresión y encuadernación Gráficas Rey

Queda rigurosamente prohibida la reproducción total o parcial de esta obra. Ninguna parte de esta publica-ción, incluido el diseño de la cubierta, puede ser re-producida, almacenada, transmitida o utilizada me-diante ningún tipo de medio o sistema, sin autorización previa por escrito del editor.

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 614093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 6 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 5: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

Para mi familia y amigosque me permiten llegar siempre a buen puerto

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 714093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 7 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 6: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

9

Sumario

Prólogo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Justifi cación y agradecimientos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

PRIMERA PARTE: CONSIDERACIONES PREVIAS

I. Introducción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

I.1. Arco temático, cronológico y geográfi co . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

I.2. Objetivos y organización . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

I.3. Metodología . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

I.3.a. Aspectos generales. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

I.3.b. Fuentes escritas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

I.3.b.1. Literatura cristiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

– Textos hagiográfi cos: acta, passiones y uitae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

– Textos litúrgicos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

– Textos apologéticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

– Textos doctrinales y normativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

– Obras históricas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

– Epistolografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

I.3.b.2. Textos jurídicos civiles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

– Compilaciones jurídicas romano-visigodas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

– Documentos notariales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

I.3.b.3. Fuentes epigráfi cas de transmisión directa e indirecta . . . . . . . . . . . . . . . . 39

– Textos de carácter funerario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

– Textos de carácter edilicio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

I.3.c. Fuentes arqueológicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

I.3.c.1. Directas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

I.3.c.2. Indirectas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

I.4. «Tardoantiguo», «paleocristiano», «bajoimperial», «tardorromano», «visigodo» y otros términos de periodización utilizados en este trabajo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

I.5. Historia de la investigación. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

I.5.a. La primera arqueología cristiana peninsular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

I.5.b. Del padre Flórez a nuestros días . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 914093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 9 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 7: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

10

II. Construcciones cristianas más frecuentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

II.1. Ecclesia/basilica/martyrium/templum/oratorium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

II.1.a. Denominaciones más usuales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

II.1.b. Evolución constructiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

II.1.c. Espacios arquitectónicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

– Baptisterium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

– Atrium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

– Secretarium/sacrarium/preparatorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

II.2. Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

II.2.a. Cathedralis ecclesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

II.2.b. Domus episcopi/episcopium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

II.2.c. Schola/bibliotheca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

II.3. Monasterium/coenobium/eremitorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

II.4. Mausoleum/necropolis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

III. La Tarraconensis en el marco de la Hispania tardoantigua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

SEGUNDA PARTE:REPERTORIO DE EDILICIA CRISTIANA EN LA «TARRACONENSIS»

Organización del repertorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

I. Andorra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Andorra la Vella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

001-Sant Vicenç de El Roc d’Enclar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

II. Aragón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

II.1. Provincia de Huesca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Chalamera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

002-Ermita de Santa María . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

003-Villa romana de Era Forcada en «La Iglesia» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Estada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

004-Necrópolis de La Noguera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

El Grado (Barbotum). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

005-Ermita del Socorro-Monte Cillas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

El Pueyo de Araguás . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

006-Monasterio de Asán . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

Fraga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

007-Basílica de Villa Fortunatus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Huesca (Osca). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

008-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

009-San Pedro el Viejo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

010-San Lorenzo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Valle de Hecho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

011-San Pedro de Siresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1014093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 10 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 8: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

11

II.2. Provincia de Teruel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

II.3. Provincia de Zaragoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Castiliscar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

012-Ermita de San Román . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Tarazona (Turiaso/Tirassona) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

013-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

014-Convento del Carmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Zaragoza (Caesaraugusta). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

015-Grupo episcopal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

016-Restos del foro/Seo de San Salvador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

017-Santa María/Basílica del Pilar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

018-Basílica y monasterio de Santa Engracia y los 18 Mártires . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

019-Basilica sancti Vincenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

020-Basilica sancti Aemiliani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

021-Basílica de San Valero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

022-Necrópolis cristiana de la calle Mosén Pedro Dosset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

III. Asturias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

IV. Cantabria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Camargo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

023-San Juan de Maliaño . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Campoo de Enmedio, Retortillo (Iuliobriga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

024-Santa María . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Santander (Portus Victoriae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

025-Catedral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

026-San Martín . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Valdeolea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

027-Iglesia de Camesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Valderredible . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

028-Santa María de Hito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

V. Castilla-León . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

V.1. Provincia de Burgos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Briviesca (Virouesca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

029-Iglesia de Virouesca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Burgos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

030-Basílica de San Juan de los Caballeros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Cillaperlata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

031-Monasterio de San Juan de la Hoz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Hortigüela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

032-San Pedro el Viejo de Arlanza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Medina de Pomar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

033-Iglesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Merindad de Cuesta Urria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

034-Santa María de Mijangos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Merindad de Río Ubierna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

035-Ermita de Santa María de Montes Claros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Poza de la Sal (Salionca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Quintanar de la Sierra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1114093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 11 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 9: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

12

036-Iglesia de Cuyacabras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Santibáñez del Val . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

037-Ermita de Santa María de Barriosuso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

San Vicente del Valle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

038-Iglesia de la Asunción (o de Santa María) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Sotresgudo, Amaya (Amaia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

Trespaderne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

039-Templo de Vallejo de Santillán . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

040-Iglesia de Santa María de los Reyes Godos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Villafranca de Montes de Oca (Auca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

041-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

042-Ermita de Santa María (o San Felices) de Montes de Oca . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

V.2. Provincia de León. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Sahagún (Ceia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

043-Monasterio Celense . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Villaquilambre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

044-Basílica de la villa romana de Navatejera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

V.3. Provincia de Palencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Herrera de Pisuerga (Pisoraca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 045-Basílica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

V.4. Provincia de Soria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

La Vega y Lería . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

046-San Cabrás o San Caprasio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

VI. Catalunya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

VI.1. Provincia de Barcelona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Abrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

047-Sant Hilari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Argentona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

048-Sant Julià . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

049-Sant Cugat de Traià . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

050-Sant Miquel del Cros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

051-Santa Maria del Viver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Artés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

052-Santa Maria de la Plaça Vella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Avià . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

053-Sant Vicenç d’Obiols . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Badalona (Baetulo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

054-Santa Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

055-Sant Salvador de Can Peixau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Barcelona (Barcino/Barcinona) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

056- Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Baptisterio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

Aula episcopal o sala de recepción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Iglesia cruciforme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Palacio episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

Dependencias anexas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

057-Iglesia donde se enterró a Teodosio, hijo de Ataúlfo y Gala Placidia . . . . . . . . . . 157

058-Iglesia de Sant Miquel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1214093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 12 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 10: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

13

059-Iglesia de los santos Just y Pastor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

060-Cella memoriae y necrópolis de la plaza de Antoni Maura. . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

061-Basílica de San Cucufate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

062-Aula paleocristiana del mercado de Santa Caterina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

063-Santa Maria del Mar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

064-Basílica y monasterio de Santa Eulàlia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

065-Sant Pau del Camp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

066-Iglesia de Vigilancio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Cabrera de Mar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

067-Ermita de Sant Joan de Can Modolell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

068-Sant Cebrià (hoy Santa Margarida). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

069-Sant Feliu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

070-Santa Helena d’Agell. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Cabrils . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

071-Ermita de Sant Cristòfor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Castellbisbal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

072-Ermita de Sant Joan de Benviure o de Ca n’Estaper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Castelldefels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

073-Santa Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

Castellet i la Gornal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

074-Sant Esteve de Castellet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

Cornellà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

075-Basílica tardoantigua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

Els Prats de Rei (Sigarra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

076-Santa Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

Esparreguera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

077-Santa Maria del Puig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Gavà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

078-Basílica paleocristiana de la Rectoria de Sant Pere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Igualada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

079-Santa Maria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

La Garriga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

080-Capilla de Santa Maria del Camí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Les Cabanyes del Penedès . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

081-Sant Valentí de les Cabanyes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Les Masies de Roda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

082-Sant Pere de Casserres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

L’Hospitalet de Llobregat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

083-Santa Eulàlia de Provençana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

Manlleu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

084-Santa Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

085-Sant Esteve de Corcó o de Vila-setrú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Manresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

086-Basílica de Santa Maria/La Seu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

087-Santa Maria de Vilamajor o de Viladordis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Martorell (Ad fi nes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

088-Basílica de Santa Margarida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Mataró (Iluro) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

089-Santa Maria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

090-Sant Martí de Mata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

091-Necrópolis de Ca la Madrona e iglesia de Santa Cecília . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

092-Sant Sadurní de Valldeix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Monistrol de Montserrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1314093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 13 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 11: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

14

093-Monasterio de Santa Maria de Montserrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Montgat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

094-Sant Martí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Montmajor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

095-Martyrium de Sant Eudald/Santa Maria de Sorba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Navarcles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

096-Sant Bartomeu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Olèrdola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

097-Sant Miquel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Olesa de Montserrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

098-Oratorio in collo Lluminaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

Premià de Dalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

099-Santa Anna-Can Nolla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

Premià de Mar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

100-Santa Anastàsia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

Rajadell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

101-Santa Maria de Monistrolet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

102-Sant Amanç de Viladés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Rellinars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

103-Sant Pere i Sant Fermí (o «Església Vella») . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Rubí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

104-Sant Feliuet de Vilamilanys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Sabadell (Arrago). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

105-Sant Pau de Riu-sec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

106-Ermita de Nostra Senyora de la Salut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

107-Sant Nicolau o Sant Feliu d’Arraona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Sant Andreu de la Barca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

108-Capilla de Santa Madrona del Palau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Sant Boi de Llobregat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

109-Sant Baldiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

Sant Cugat del Vallès (¿Castrum Octauianum?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

110-Basílica del claustro del monasterio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Sant Joan Despí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

111-Ermita de la Mare de Déu del Bon Viatge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Sant Just Desvern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

112-Iglesia parroquial de los santos Just y Pastor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Sant Pere de Ribes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

113-Ermita de Sant Pau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Sant Pol de Mar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

114-Monasterio de Sant Pol de Mar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Sant Sadurní d’Anoia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

115-Santa Maria de Monistrol d’Anoia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Sentmenat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

116-Iglesia de Sant Menna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Sitges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

117-Santa Maria del Vinyet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

Terrassa (Egara). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

118-Grupo episcopal/conjunto de Sant Pere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

119-Can Fonollet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Tiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

120-Sant Romà de Can Sant-romà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Veciana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

121-Santa Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1414093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 14 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 12: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

15

Vic (Ausa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

122-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

123-Sant Sadurní . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

124-Sant Pere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Viladecans. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

125-Santa Maria de Sales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

Viladecavalls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

126-Sant Miquel de Toudell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

Vilanova i la Geltrú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

127-Ermita de los santos Gervasi y Protasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Vilassar de Dalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

128-Sant Salvador. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

VI.2. Provincia de Girona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

Banyoles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

129-Monasterio de Sant Esteve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

Bellcaire d’Empordà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

130-Sant Joan de Bellcaire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

Bescanó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

131-Sant Pere de Montfullà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Caldes de Malavella (Aquae Calidae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

132-Necrópolis de la calle de Sant Esteve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

133-Sant Esteve o «Església Vella» de Caulers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

Celrà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

134-Sant Feliu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

Cervià de Ter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

135-Monasterio de Santa Maria de Cervià/La Quintana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

El Port de la Selva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

136-Monasterio de Sant Fruitós . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

137-Monasterio de Sant Pere de Rodes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

Girona (Gerunda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

138-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

139-Sant Feliu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

140-Necrópolis de la Caserna d’Alemanys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

141-Sant Nicolau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

142-Santa Llúcia o Santa Eulàlia Sacosta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

143-Sant Martí Sacosta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

144-Monasterio fundado por Juan de Bíclaro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

L’Escala, Empúries (Emporion). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

145-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

146-Basílica de la Neápolis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

147-Sant Martí d’Empúries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

148-Sant Vicenç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

149-Santa Margarida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

150-Santa Magdalena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

151-Santa Reparada de Cinc Claus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

152-Cenobio del abad Secorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

La Selva de Mar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

153-Monasterio de Sant Esteve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Lladó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

154-Sant Feliu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

Lloret de Mar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

155-Ermita de Sant Quirze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1514093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 15 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 13: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

16

Peralada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

156-Sant Joan Sescloses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Porqueres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

157-Basílica de Mas Castell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Roses (Rhoda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

158-Santa Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

159-Necrópolis de la zona del Puerto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

160-Iglesia de La Casa Cremada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

161-Sant Cebrià de Penida (o iglesia del Sorral d’en Berta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Salt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

162-Sant Cugat de Salt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

Sant Aniol de Finestres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

163-Sant Aniol de Finestres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

Sant Feliu de Guíxols . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

164-Torre del Fum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

Sant Julià de Ramis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

165-Ermita de Els Sants Metges (antes Sant Julià) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

Santa Cristina d’Aro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

166-Basílica de Bell-lloc d’Aro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

167-Basílica de Santa Cristina d’Aro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Torroella de Fluvià . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

168-Iglesia de Sant Tomàs de Fluvià . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Tossa de Mar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

169-Sant Miquel de la villa romana de Els Ametllers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

Vilablareix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

170-Sant Menna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

VI.3. Provincia de Lleida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

Àger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

171-Santa Maria la Vella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

172-Santa Coloma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

173-Santa Maria del Pla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Alcarràs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

174-Necrópolis de Torre Lango . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

Guissona (Iesso) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

175-Santa Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

La Seu d’Urgell (Vrgellum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

176-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

177-Iglesia de Santa Eulàlia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Lleida (Ilerda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

178-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

179-La Seu Vella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

180-Templo y necrópolis de la Estación del Ferrocarril . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

181-Sant Joan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

Montferrer-Castellbò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

182-Ermita de la Mare de Déu de la Trobada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Os de Balaguer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

183-Morulls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

Sant Esteve de la Sarga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

184-Sant Martí de les Tombetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

185-Santa Cecília dels Altimiris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

Serós . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

186-Basílica y anejos (¿monasterio?) de El Bovalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1614093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 16 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 14: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

17

Tremp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

187-Necrópolis del embalse de Sant Antoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

VI.4. Provincia de Tarragona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

Altafulla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

188-Iglesia parroquial de Sant Martí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

Cambrils . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

189-Ermita de la Mare de Déu del Camí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

Constantí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

190-Monumento de Centcelles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

Selva del Camp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

191-Ermita de Paretdelgada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Tarragona (Tarraco) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

192- Grupo episcopal/Sancta Ierusalem (¿?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

Secretarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

Episcopium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

193-Plaza de Rovellat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

194-Basílica del anfi teatro/Mare de Déu del Miracle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

195-Basílica de la necrópolis paleocristiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

196-Conjunto del sector septentrional del Francolí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

197-Santa Magdalena de Bell-lloc/Calle de Pere Martell, 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

198-Sant Pere Sescelades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

199-San Fructuoso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320

200-San Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

201-San Hipólito (¿?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

202-Templo que restauró el metropolitano Sergio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

203-Cenobio que construyó el metropolitano Sergio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

204-Monasterio que construyó Frontón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Tortosa (Dertosa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

205-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

206-Necrópolis y ábside de la plaza Alfonso XII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

VII. La Rioja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Albelda de Iregua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

207-Monasterio de San Martín de Albelda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

208-Iglesia de Las Tapias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Alfaro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

209-Necrópolis con lauda sepulcral cristiana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

210-Templo de Eras de la Cárcel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

Berceo (Vergegio). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

211-Iglesia principal de Vergegio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

212-Oratorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

Calahorra (Calagurris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

213-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

214-Baptisterium y basílica martirial de Emeterio y Celedonio . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

215-Ermita de los Santos Mártires o «Casa Santa» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

216-Monasterio del abad Citronio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

Cervera del Río Alhama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

217-Ermita de Santo Domingo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

Entrena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

218-Ermita de Santa Ana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Haro (Castellum Bilibium) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

219-Eremitorio de Félix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1714093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 17 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 15: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

18

Lagunilla del Jubera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

220-Santa María de Ventas Blancas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

Leiva (Leuia/Libia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339

221-Iglesia de Leuia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

Ocón, Pipaona (Parpalines) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

222-Iglesia de Parpalines (¿Santa María?). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

San Millán de la Cogolla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

223- Oratorium o ecclesia/basilica donde Emiliano se retiró y fue enterrado/ San Millán de Suso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

Santa Coloma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

224-Martyrium de Santa Coloma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

Santa Engracia del Jubera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

225-San Andrés de Jubera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

Tirgo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

226-Iglesia de El Salvador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Tricio (Tritium Magallum). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

227-Ermita de Santa María de Arcos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

Varea (Vareia/Varega) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

228-Iglesia de Vareia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

Viguera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

229-Ermita de San Esteban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

230-Iglesia de San Martín . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Villavelayo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

231-Santa María . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

Otros lugares de La Rioja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

232-Monasterio de Armentario. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

VIII. Navarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

Cascante (Cascantum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

233-Iglesia de Cascantum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

Fitero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

234-Iglesia de Sanchoabarca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

Olite (Ologicus). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

235-Ermita de San Blas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

Pamplona (Pompaelo/Pampilona). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

236-Grupo episcopal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

IX. País Vasco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

IX.1. Provincia de Álava . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

Labastida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

237-Iglesia del Castro de Buradón (¿San Mamés?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

Valdegovía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

238-Iglesia de San Román de Tobillas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

Vitoria-Gasteiz (Victoriacum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

239-Catedral Vieja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

Zalduendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

240-Ermita de San Julián y Santa Basilisa de Ristra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

IX.2. Provincia de Vizcaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

Basauri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

241-San Martín de Finaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1814093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 18 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 16: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

19

Arrigorriaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

242-Ermita de San Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

243-Monasterio de Santa María . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

Elorrio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

244-Ermita de San Adrián de Argiñeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

245-Ermita de San Bartolomé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

Garay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

246-Iglesia de San Juan de Momoitio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Larrabetzu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

247-Ermita de San Salvador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Meñaka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

248-Ermita de San Lorenzo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

249-Ermita de Andra Mari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364

Morga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364

250-Ermita de San Esteban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364

IX.3. Provincia de Guipúzcoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

Irún (Oiasso) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

251-Iglesia y necrópolis de Santa Elena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

Zarautz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

252-Santa María la Real . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

X. Comunitat Valenciana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

X.1. Provincia de Castelló . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

Almenara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

253-Basílica del conjunto monumental de Almenara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

Castelló de la Plana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

254-Basílica de Nuestra Señora del Lledó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

X.2. Provincia de València . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

XI. Testimonios literarios de difícil localización geográfi ca y uaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

255-Monasterio del que Pomponia fue abadesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

256-Basilica sancti Felicis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

257-Monasterium Lobe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

258-Villas adaptadas como monasterios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

259-Núcleos de arquitectura rupestre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

TERCERA PARTE: CONCLUSIONES

I. Aspectos cuantitativos generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

II. Ubicación de la edilicia cristiana tardoantigua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

II.1. Iglesias urbanas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

II.1.a. Intramuros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

II.1.b. Extramuros . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

II.2. Iglesias rurales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382

II.3. Iglesias urbanas y rurales superpuestas a construcciones precedentes . . . . . . . . . . . . . . . 384

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 1914093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 19 23/10/12 12:1723/10/12 12:17

Page 17: Jordina Sales Carbonell (Igualada, 1971) es un proceso ... · Ilustración de la cubierta Santa María de Ventas Blancas (Lagunilla del Jubera, La Rioja) ISBN 978-84-475-3608-5 ...

20

II.3.1. Iglesias superpuestas a templos paganos y a otros lugares sagrados y de culto no cristiano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384

II.3.2. Iglesias superpuestas a mausoleos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

II.3.3. Iglesias superpuestas a termas romanas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

II.3.4. Iglesias transformadas en mezquitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

III. Topografía de los grupos episcopales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

IV. Los comitentes de edifi cios cristianos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

V. Las advocaciones. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

VI. La toponimia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

VII. La consagración de iglesias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

VIII. Arquitectura monástica y eremítica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

IX. Edilicia cristiana tardoantigua probable y posible: elementos y argumentos para su identifi cación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

X. Apuntes cronológicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

X.1. Época tardorromana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404

X.2. Época visigoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

X.3. Época altomedieval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

XI. Otras constataciones históricas y arqueológicas a partir del estudio de la arquitectura cristiana tardoantigua peninsular: el anfi teatro romano de Barcino . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406

XII. Notas fi nales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406

BIBLIOGRAFÍA

I. Estudios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

II. Fuentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480

II.1. Fuentes antiguas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480

II.2. Fuentes medievales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485

II.3. Fuentes modernas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485

III. Abreviaturas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485

14093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 2014093 Topografia arqueologia 1ª parte.indd 20 23/10/12 12:1723/10/12 12:17


Recommended