FIRAT ÜNVERSTES
YAYIN LKELER / The principles of the publication
Her yl Ocak ve Temmuz aylarnda olmak üzere iki say halinde
yaymlanr. This journal is published two issues in January and July
every year.
Dergide sosyal bilimler alanlarnda Türkçe ve yabanc dillerde yazlm
özgün aratrma makaleleri yaymlanr. Original articles written in
Turkish or in any foreign languages are published in the area of
social science in this journal.
Yazlar yayn ve danma kurulunun onayndan geçtikten sonra yaymlanr.
Articles are published after approving of editorial and advisory
boards.
Yazlarn içeriinden yazarlar sorumludur. All writers are responsible
for the content of the articles.
Tüm haklar sakldr. Derginin ad belirtilmeden hiçbir alnt yaplamaz.
No part of this publication may be reproduced or utilized in any
form without referring the name of the journal.
Cilt/Volume: 21 Say/Issue: 1
Enstitü Müdürü
YAZI LER / Editorial Secretary Hüseyin DONMU Sibel KÜÇÜKTA
Ahmet KILIÇ
e-mail:
[email protected] Web:
http://web.firat.edu.tr/sosyalbil
Bask / Print: Frat Üniversitesi Basmevi Tel : 0-424-237 00
00/3134
ELAZI - 2011
YAYIN KURULU
Editorial Board
Prof. Dr. Erdal AÇIKSES Doç. Dr. Zafer ÇAKMAK Yrd. Doç. Dr. Fatih
ARSLAN
BU SAYININ BLMSEL DANIMA KURULU
Advisory Board
Prof. Dr. Cahit KAVCAR (Ankara) Prof. Dr. Erdal AÇIKSES (Frat)
Prof. Dr. Harun TUNÇEL (Bilecik) Prof. Dr. Hikmet Yldrm CELKAN
(Gaziantep) Prof. Dr. Hülya ARGUNAH (Erciyes) Prof. Dr. smail ÇETL
(Pamukkale) Prof. Dr. Kamil AYDIN (Atatürk) Prof. Dr. Lütfiye OKTAR
(Dokuz Eylül) Prof. Dr. M. Durdu KARSLI (Onsekiz Mart) Prof. Dr.
Mehmet TAPINAR (Gazi) Prof. Dr. Mehmet TKC (nönü) Prof. Dr. Mualla
Bilgin AKSU (Akdeniz) Prof. Dr. Muhsin HALS (Sakarya) Prof. Dr.
Nuri KÖSTÜKLÜ (Selçuk) Prof. Dr. Sanem ALKBAY (Gazi) Prof. Dr.
Sebahattin ARIBA (nönü) Prof. Dr. Veysel SÖNMEZ (Hacettepe) Doç.
Dr. Abit BULUT (nönü) Doç. Dr. Behçet ORAL (Dicle) Doç. Dr. Burhan
AKPINAR (Frat) Doç. Dr. Çetin SEMERC (Frat) Doç. Dr. Erdal KARAKA
(Bilecik) Doç. Dr. Fatma ÖZMEN (Frat) Doç. Dr. Mehmet ÇEVK (Frat)
Doç. Dr. Ömer Osman UMAR (Frat) Doç. Dr. Rahmi DOANAY (Frat) Doç.
Dr. ener DEMREL (Frat) Doç. Dr. Zafer ÇAKMAK (Frat)
Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, TÜBTAK – ULAKBM Sosyal
Bilimler Veri Taban (SBVT) tarafndan dizinlenmektedir.
Özlem ÇAKAR, Esen DURMU, Handan ARSLAN: Mula Zeytin Üretiminde
Milas lçesi’nin Yeri The Place of Olive Production in Milas County
Mula............................................... 1
Dil ve Edebiyat / Language and Literature
Tark ÖZCAN: Sefa Kaplan’n Dönme Dolap Günleri simli iiri Üzerine
Bir Tahlil Denemesi An Analysis of an Essay on Sefa Kaplan’s Poem
Named “The Days of Ferris Wheel”….. 27
Esin KUMLU: Akl Hastanesinin Kurgulama Olarak Okunmas: Srça
Fanus’da “M” Harfini Tamann Arl Reading Asylum as a Form of
Simulacra: The Burden of Carrying the Letter “M” in The Bell
Jar………………………………………………………………...……. 37
Eitim Bilimleri / Education Sciences
Mesut BALTACI, Burhan AKPINAR: Web Tabanl Öretimin Örencilerin
Akademik Baarsna Etkisi The Effect of Web Based Instruction on
Students’ Academic Success.......................... 77
Murat TUNCER: ÖSYM Tarafndan Yükseköretim Programlarna Yaplan
Yerletirmelerin Çoklu Zekâ Kuram Perspektifinden Deerlendirilmesi
The Evaluation of the Replacement into the Higher Education
Programs Made by ÖSYM from the Perspective of the Multiple
Intelligence Theory................................. 89
lhan LTER, Bahadr KÖKSALAN: Snf Öretmeni Adaylarnn Öretmenlik
Mesleine Olan Tutumlar Attitudes of Classroom Teacher Candidates
toward Teaching Profession.................. 113
Necmi GÖKYER: ilköretim Okullar II. Kademe (Bran) Öretmenlerinin
Eitim Müfettilerinin Yeterlik Alanlarna likin Alglar Primary School
Grade (Branch) Teachers’ Qualification Perceptions of Primary
School
Inspectors’........................................................................................................
129
Nihat MEK: Sosyal Bilgiler Dersinde Alternatif Ölçme Deerlendirme
Araçlarnn Kullanlmas: Nitel Bir Çalma Using Alternative Measurement
and Assessment Instruments In Social Studies Lessons: A Qualitative
149
Study........................................................................................
Mehmet Nuri GÖMLEKSZ, Ahmet Turan SNAN, Sezgin DEMR: lköretim
kinci
Kademe Türkçe Dersi Öretim Program’ndaki “Okuma” Örenme Alanna
likin Kazanmlarn Gerçekleme Düzeyine Yönelik Öretmen Görüleri
Teachers’ Perceptions of Realization Level of Learning Attainments
in “Reading” Learning Domain in Second Grade Elementary School
Turkish Language Curriculum……………………………………………………………………............
169
Gizem ENGN, Selçuk UYGUN: Osmanl’dan Günümüze Okuma Yazma Öretimi
The Development of the Education of Read-Write from the Ottoman
Period till Today………………………………………………………………………………. … 197
Mehmet TADEMR, Adem TADEMR: lköretim Müfredatndaki Fen ve Dil
Temelli Derslerin Disiplinleraras Yaklamla ncelenmesi Science and
Language Based Courses in Primary Education Regarding
Interdisciplinary Approach…………………………………………………………... 217
ktisadi ve dari Bilimler / Economics and Administrative
Sciences
Esma Ülkü KAYA: Grup Proje Çalmasnda Örencilerin Grup Becerileri
ile Grup, Proje ve Kendileri Hakknda Yaptklar Deerlemeler Arasndaki
liki Link Between Students’ Assessment About Group Skills and
Group, Project and Themselves in Group Project
Work..............................................................................
233
Aykut Hamit TURAN: Kiisel Bilgisayarlarn letmelerde Yaygnlamas ile
Oluan Avantaj, Dezavantaj ve Çözümler: Aydn linde Ampirik Bir Çalma
The Advantages, Disadvantages and Solutions of Personal Computer
(PC) Prolifireation in Organizations: An Amprical Assessment in
Aydn Province............. 255
Tarih / History
Mustafa Yahya METNTA, Mehmet KAYIRAN: Refik Saydam Hükümetleri
Döneminde Türkiye’nin D Politikas (1939-1942) Foreign Policy of
Turkey During Refik Saydam’s Governments (1939- 1942)……......
289
Erdal AYDOAN, Asaf ÖZKAN: Erzurum Muhâfaza-i Mukaddesât ve
Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Muhafaza-i Mukaddesat and
Müdafaa-i Hukuk Society......................... 315
Makale Yazm Kurallar/ Writing Instructions for
Papers.........................................................
339
Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal
of Social Science Cilt: 21, Say: 1, Sayfa: 1-26, ELAZI-2011
MULA ZEYTN ÜRETMNDE MLAS LÇES’NN YER The Place of Olive Production
in Milas County Mula
Özlem ÇAKAR Esen DURMU Handan ARSLAN3
ÖZET Zeytin, ekonomik anlamda 30-45 para asnda, Kuzey Yarmküre’de
otuz ve Güney
Yarmk
i
Olive, in the economic sense is a Medite hich is grown in a limited
area between 30-45
Mentee Mountainous Region, Milas, Olive Climate.
1 2
lelleri ar üre’deki sekiz ülkede snrl alanlarda yetitirilen bir
Akdeniz bitkisidir. Türkiye’de zeytin,
Akdeniz ikliminin hâkim olduu Ege ve Akdeniz kylarnda yaygn olarak
üretilmektedir. Mula, Türkiye’nin en önemli zeytin üretim bölgesi
olan Ege Bölgesi snrlar içinde yer alr ve üretim bakmndan bölgede
dördüncü sradadr. Milas ilçesi de Mula’da önemli bir zeytincilik
alandr. Milas’da yetitirilen zeytinlerin tamam zeytinya üretimine
yöneliktir. Bölgeye salad pek çok faydasnn yannda önemli bir
istihdam alan oluturan zeytinciliin baz sorunlar da vardr.
Bölgedeki zeytin aaçlarnn yal ve çeitli yollarla tahrip edilmi
olmas önemli bir sorundur. Milas, zeytinliklerle kapl alanlar, aaç
says ve üretim deerleri bakmndan ilk srada yer alr. 1980’lerden
sonra ekonomik açdan gerileyen ilçede zeytinya üretimi itici bir
güç olabilir.
Anahtar Kelimeler: Zeytin, Mentee Dalk Bölgesi, Milas, Zeytin
klim
ABSTRACT rranean plant w
latitudes, in thirty countries in the Northern Hemisphere and in
eight countries in the Southern Hemisphere. In Turkey, olive is
widely produced on the coasts of the Aegean and Mediterranean where
the Mediterranean climate is dominant. Mula is within the borders
of the Aegean Region, which is the most important olive production
region in Turkey and it ranks fourth in terms of production. Milas
county is an important olive-growing region in Mula. The whole body
of olive grown in Mula is for the production of olive-oil. In
addition to its many contributions to the region, the olive-growing
which provides an important employment area has also some problems.
That the olive trees in the district are old and damaged in various
ways is an important problem. Milas has the greatest value among
all of the counties in terms of the field covered with olive
groves, the number of the trees and the production values. The
olive-oil production can be a driving force in the county where the
economic situation worsened after the 1980s.
Key Words: Olive,
1 Ar. Gör., Frat Üniversitesi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü,
Elaz;
[email protected] 2 Yrd. Doç. Dr., Frat Üniversitesi Eitim
Fakültesi lköretim Böl., Elaz;
[email protected] 3 Yrd. Doç.
Dr., Frat Üniversitesi nsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Corafya
Bölümü, Elaz;
1.Giri nsanlarn ürettii gdalarn çou, dorudan ya da dolayl olarak
tarmsal
faaliyetlerden salanr. Tarm ürünlerinin en iyi yetime imkan bulduu
alanlarda ekilmesi, birim alandan daha fazla gelir elde edilmesi,
dolaysyla beslenme düzeyinin artmas için tarmsal planlamalarn
yaplmas gereklidir.
Türkiye’de meyvecilik önemli bir tarmsal faaliyettir. Birçok meyve
türünün ana vatan ve ba-bahçe kültürünün beii olan ülkemizde hem
yabani hem de kültüre alnm meyve türlerinin says 75’in üzerindedir.
Türkiye’de farkl iklim tiplerine uyum salam birçok meyve türü
yetime ortam bulmutur. Bu meyveler yabani olarak ve kültüre alnm
halde yetitirilir. Ülkemizde görülen tür zenginliinin yannda çeit
bolluu ile de karlamaktayz. Nitekim elmada çeit says 500’ü, armutta
600’ü, erikte 200’ü, eftalide 100’ü ve üzümde 1200’ü amtr (Aaolu,
1987:40-41). Zeytinde ise çeit says 88 yerli, 34 yabanc tür olmak
üzere toplam 132’dir (Özk,2005:5).
1980’lere kadar Mula’nn ekonomik merkezi niteliini tayan Milas,
1980’lerin ortalarndan itibaren Bodrum’da turizmin gelimeye
balamasyla birlikte bu özelliini kaybetmi ve Bodrum’un gölgesinde
kalmtr. Ancak ilçe sahip olduu potansiyelle ekonomik açdan ataa
kalkabilme özelliine sahip durumdadr. lçenin geçmiten gelen
hareketli bir ekonomik hayat söz konusudur. Bu özellii günümüzde
büyük sanayi tesisleri ve üretimi olmamasna ramen devam etmektedir.
Sanayi üretimi arlkl olarak tarmsal ürünlerin ilenmesi üzerine
dayaldr. lçede tarmsal üretimde ba çeken ve sanayiye hammadde
salayan ürün zeytindir (Oktik, Hz, Bozyer, Sezer,
2004:82-83).
Türkiye’de 2008 ylnda yalk zeytin alan 5.616.736 dekardr. Bu alanda
98.556.948 aaç says vardr. Toplam üretim 952.145 tondur. Bölge
baznda deerlendirdiimizde Ege Bölgesi 3.191.785 dekarlk alanda
52.521.400 aaç says ve 541.661 tonluk üretimle ilk srada yer
almaktadr. Akdeniz Bölgesi’nde 855.424 dekarlk alanda 24.005.368
aaç says ve 211.489 tonluk üretim görülmektedir. Marmara
Bölgesi’nde ise 971.780 dekarlk alanda 13.438.195 aaç says ve
165.206 tonluk üretimle üçüncü srada yer almaktadr.
Türkiye’de yalk zeytin üretiminde 2008 ylnda önde gelen iller
arasnda, aaç says ve alan bakmndan ilk srada yer alan il Aydn’dr.
Aydn li’nde 1.168.652 dekarda 17.053.878 aaç says ve 195.267 tonlu
üretim görülmektedir. Alan bakmndan ikinci srada yer alan il
Mula’dr. Mula’da 887.078 dekarlk alanda 14.508.937aaç says ve
96.935 tonluk üretim görülmektedir. Üretim açsndan ilk srada yer
alan zmir’de ise 842.621 dekarda 14.942.430 aaç says ve 208.427
tonluk üretim görülmektedir (Tablo 1).
2
Mula Zeytin Üretiminde Milas...
rkiye’de Yalk Zeytin Üretiminde Önde gelen ller (2008) Tablo 1:
Tü
l Alan (Dekar) Aaç Says Üretim (Ton) zmir 842.621 14.942.430
208.427
Aydn 1.168.652 17.053.878 195.267
Balkesir 679.313 8.605.511 104.514
Hatay 385.110 10.908.750 102.006
Mula 887.078 14.508.937 96.935
Çanakkale 286.112 4.627.544 58.895
Mersin 234.747 7.223.007 46.667
Kaynak: TÜK 2008 Yalk Zeytin Üretim statistikleri
Tablo 2: Türkiye’de Baz lçelerde Yalk Zeytin Alan, Aaç Says ve
Üretim Miktar (2008)
l lçeler Alan (Dekar) Aaç Says Üretim (Ton)
zmir Bayndr 164.270 3.129.000 56.734
Balkesir Edremit 155.975 2.353.000 44.493
Aydn Germencik 82.530 1.328.400 41.289
Mula Milas 532.000 8.068.000 34.500
zmir Kemalpaa 51.385 1.313.470 31.004
Hatay Altnözü 138.090 3.151.500 28.406
Mersin Mut 189.581 5.379.451 24.378
Balkesir Ayvalk 160.184 1.802.315 22.193
Aydn Bozdoan 73.000 2.210.000 19.800
Aydn Çine 198.000 2.246.000 18.984
Mula Yataan 46.900 1.299.500 18.594
zmir Torbal 56.098 1.126.300 17.805
Çanakkale Ezine 109.000 1.578.000 16.810
Aydn Koçarl 101.800 1.334.250 16.453
Çanakkale Ayvack 111.266 1.803.500 15.304
Kaynak: TÜK, 2008 Yl Zeytincilik statistikleri
Türkiye’de ilçeler baznda yalk zeytin üretiminde ilk sray Bayndr
ilçesi 56.734 ton ile alrken, Edremit ve Germencik önemli yalk
zeytin üretimini gerçekletii dier ilçelere karlk gelmektedir. Alan
ve aaç says bakmndan ilk srada yer alan Milas 2008 yl üretim
deerleri açsndan ancak dördüncü srada yer almaktadr. Milas’daki aaç
says ve zeytinliklerin kaplad alan açsndan üretim deerlerinin düük
olmasnda
3
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2011-21/1
2007 üretim deerinin Milas’da 94.600 oldu se B retim 54.207,
Edremit’de 1 Germencik’ 7, ’de 45.570, Altnözü’nde ton olarak m ya
sek scaklklarn zeytin aacna rar ortay tadr (Tablo 2).
Milas’n ac Türki a n onda birini oluturmaktadr. lçede zeytin nn
%80’i %20’si ise taban r. Üretimi yapla , yalk dir z, Bo zer,
2004:82-83). Yalk zeytin de aaç say an b ülke rada yer almasna
ramen, Milas zey a üretim i kazan am durumdadr. Milas’ta zeytinyann
büyük katk salay
Türkiye’de yeni kurulan sanay v l yerleme, köy ve kasaba nitelii
ularak h ip birer sanayi ehri haline gelmitir. Sanayinin hiz caret
sektörlerinin geli lam ytin salkl beslenmed dam Türkiye la tinden
salamakt anayiy madde ve p tur ek ve Türkiye ekonomisi için
önemlidir (Karaba, ahi ;219 zeytinya üretimi ilç omisi ekonom dan r
d turabilecek niteliktedi Mila sinde zeytine ana mes ekonomisine
olumlu ka an da Milas’ ya tr Gerek hasat zamannda k zey mesi sr ve
eyti l ürünlerin pazarlanm ihtiya ulan igücü istih ar olacaktr.
Milas’ta y 86 ad ü sistem (y m) asn c karlama açsndan olduu lse de
bu fa n g i ge edir.
1.1. o ve Zeytinc leye evr r Milas, Türkiye’ ybatsnda ölg iç r alan
Ege
Bölümü’n e resinde y çda nrlar içinde yer alan bir ilçe merkezidir.
Dousunda Mula Merkez ve Yataan ilçeleri, batsnda Aydn’n Yenih
eleri, güneyinde Gökov
ylnda yaanan kuraklnda büyük etkisi vardr. 2006 ylndaki ton u
düünülür ayn ylda ayndr’daki ü
0.328, de 30.38 Kemalpaa’da 17.200, Çine 41.550 gerçekle esi
Milas’da anan yük verdii za a çkmak zeytin a ye zeytin ac varln
aaçlar dalk, arazilerde bulunmaktad n zeytinler zeytinler (Oktik, H
zyer, Se üretimin
tiny s ve al inde henüz gereken önem
akmndan de ilk s m
markalamas, ilçe ekonomisinin canlanmasna acaktr.
i tesislerinin arlna ba olarak birçok nden kurt zla geli
gelimesi met ve ti mesini sa tr. Ze e, istih yaratmada ( ’de yak k
400.000 aile geçimin zey adr), s e ham azar olu mada tarm
onomisi
n, 2009 ). Bu açdan Milas’ta e ekon ve ülke isi açsn önemli bi eer
olu
r. Yine s ilçe dayal s yinin geli i, ilçe tk salam n yann ta zeytin
n markala acaktr. , gere tinin ilen asnda gerekse z ne daya asnda ç
duy ile yeni dam alanl yaratlm er alan et kontin eni siste ya
fabrik n ihtiya yeterli düünü brikalar elitirilmes rekmekt
Milas’n K numu ilii Etki n Doal Ç e artla nin güne Ege B esi snrlar
inde ye
ün Mente Dalk yö er almaktadr. dari a n Mula ili s
isar, kuzeyinde Koçarl, Karpuzlu ve Çine ilç a Körfezi ve
güneybatsnda Bodrum ilçesi ile çevrilidir. Uzun bir ky
eridine
sahip olan Milas 216.700 hektarlk bir alana karlk gelmektedir (ekil
1).
4
ekil 1: Milas lçesi’nin Lokasyonu
Aratrma sahas esas itibariyle Bat Anadolu kvrm sistemi ile Toros
kvrm sisteminin iç içe girdii, oldukça arzal bir alan olan Mentee
yöresinde bulunmaktadr. Mula ilinin kuzey, kuzeybat kesimini
oluturan Mentee yöresi, oldukça arzal topografyas ile dikkati
çeker. Birçok yerde akarsular ile yarlm yüzeyi hafif dalgal srt ve
tepelerin birbirine yakn yükseltilerde olmas, bu yörenin bütünüyle
bir anm yüzeyi
5
üzerinde ekillendiini gösterir. Yörenin dalar bu anm yüzeyi
üzerinde yükselmekte, depresyonlar da bu yüzey içerisine yerlemi
durumda bulunmaktadr. Mentee yöresinin bütününü kapsayan bu ana
birim "Mentee Platosu"dur. Kuzeyde, Büyük Menderes vadi tabanndan
dik yamaçlar ile çklan plato yüzeyi, 500-600 m. yükseltide bulunur.
Menderes masifinin gnayslar üzerinde ekillenmi bulunan plato yüzeyi
Çine, Karacasu, Bozdoan tektonik depresyonlar ile KB-GD dorultulu
bölümlere ayrld gibi akarsular tarafndan da parçalanmtr. Ancak
vadiler arasndaki srtlar yayvan biçimli ve üstleri düzce olup,
akarsu andrmasnn etkili olmad yerlerde düzlükler bulunur. Yükselti
deerleri birbirine yaknlk gösterir (kiel,1997).
Mentee yöresinin güneyinde plato karakteri daha belirgin olup
burada genç tektonik faylarn etkileri hemen göze çarpar. Gökova
körfezi kuzeyindeki dou - bat uzanl dik fay yamac yukarsnda
ortalama 700-800 m. yükseltide uzayan plato yüzeyi faylarla
parçalanm olup arzal bir görünümü vardr (Kayan, 1979). Mula
çevresinde ortalama 1000-1200 m. yükseltide geni alanlar kaplayan
post neojen anm yüzeyi, Oyuklu ve Ylanl dalarnn eteklerinden Gökova
körfezine doru uzanr. Bu anm yüzeyi üzerinde nisbi yükseklii
500-600 metreyi geçmeyen tepeler yükselir. Bol yal bu sahada
kalkerlerin yaygn olmas nedeniyle akarsular ile yarlmadan ziyade
karstlama gelimitir (Darkot- Erinç, 1954). Batda Milas, Mumcular
arasnda d bükey bir çizgi boyunca Güllük körfezini çevreleyen
çukurluklardan, derin yarlm dik yamaçlar ile plato yüzeyine çklr
(kiel,1997).
Douda ise Mentee platosunu, Gölgeli da ile Akda sras çevreler.
Mentee Dalar, yukarda belirtilen yapsal ve ororafik dorultuyu kesen
dalk kuaklar halinde uzanr. Bu durum, Menderes masifinin dom
eklinde yükselmesi sonucunda çevresinde nsal uzanl depresyonlarn
olumasyla belirmi olup; Büyük Menderes vadisi ile Gökova körfezi
arasnda uzun çukurluklar ile ayrlm lbir da (1083 m.) Bat ve Dou
Mentee dalar yer alr (Kayan, 1979). Bat Mentee dalar; KB da Mentee
platosunun akarsularla çok parçalanm bir bölümü ile balar. Burada
yükselti ortalama 500 – 600 m. kadardr. Bafa gölü dousunda plato
yüzeyinden birdenbire yükselen dalarn yükseltisi 1000 m.yi a B - D
dorultulu da kütlelerinin yükseltisi Aksivri tepede 1376 m 396 m.
dir Bat Mentee dala
ar. Milas -Yataan arasnda ise
. Bencik danda 1 rnn güneydou ucu Mentee platosunun kalkerler
üzerinde uzanan, yükselerek
plato-da özellii alm bölümlerine balanr. Burada yüzeyi ortalama
1200-1300 m. yükseltideki Marçal da (Kavak Da 1370 m) yörenin tipik
plato dalarndandr. Gökova Körfezinin hemen kuzeyinde plato
karakteri daha belirgin olup, yükselti ortalama 700-800 m.
doruklarda 1000. m.dir (kiel,1997) (ekil 2).
6
7
Batda Bafa gölü - Milas çukurluu ve lbir Da, Yataan depresyonu ve
Mula çevresindeki karstik depresyonlar ile douda Akçay depresyonu
KB-GD dorultusunda uzanr. Bu alan yer yer kalkerli arazilerin
bulunduu, dar ve derin vadilerin önemli olduu, snrl tarm alanlarnn
bulunduu dalk bir yöredir (Ertürk, Güner, 2008:262). Snrl tarm
alanlarndan dolay lçede bu dalk kütleler ve yamaçlar zeytincilik
için elverili ortam hazrlamtr. Milas’da zeytincilik tamamen doal
koullarn zorlad bir tarmsal faaliyet halini almtr.
Mentee yöresinin farkl görünüünün nedeni yer yaps ile ilgilidir.
Yörenin kuzey kesimi birinci zamandan önceye ait yaplardan oluurken
dousunda ve güneyinde I. ve II. zamana ait tabakalar ve kayaçlar
mevcuttur. Bu farkllklar nedeniyle Mentee Yöresi Bat ve Dou Mentee
olmak üzere iki ayr ana yöre eklinde ve bunlar içerisinde yer alan
alt yöreler olumaktadr (Darkot, Tuncel, 1978:116). Aratrma sahas
olan Milas ilçesi, Bat Mentee yöresi içerisinde Milas alt yöresi
olarak ayrt edilir. Genel olarak arzal bir yapnn hakim olduu yörede
bulunan ilçe dall budakl bir ova, ada biçimli dalar, neojen
yaylalar ve Güllük körfezi kenarnda çok çeitli ky ekilleriyle
dikkat çeker (Darkot, Tuncel,1978:121). Aratrma sahasnda dikkat
çeken jeomorfolojik üniteler arasnda Milas ovas, Selimiye ovas,
Tuzova ve Varvil gibi ovalar bulunmaktadr. Bu ovalar tarmsal üretim
açsndan son derece önemli bir yere sahiptir (Uykucu,
1968:18).
Milas lçesinde, Akdeniz ikliminin tipik özellikleri görülmektedir.
Bu özelliiyle de zeytin tarmnn youn olarak yaplmas söz konusudur.
Zeytinin yetime imkan bulabilmesi için iklim elemanlarndan scaklk
ve ya özellikleri önemlidir. Zeytin, tomurcuklanmadan çiçeklenmeye
kadar olan dönemde 5-10°C, çiçeklenme döneminde 15-20°C, meyve
oluumu devresinde 20-25°C, meyvenin olgunlama döneminde 15°C,
olgunlamadan hasat dönemine kadar da ortalama 5°C dereceye kadar
scaklk artlarn istemektedir. Bunun yannda çiçek tomurcuunun oluumu
içinde belirli bir souklamaya ihtiyaç duymaktadr. Vejetasyon dönemi
dnda veya k dinlenme döneminde düük scaklklara kar oldukça duyarl
olan zeytin günlük minimum scakln -7°C nin altna dümesi durumunda
zarar görmektedir. Ancak bu zarar aacn cinsi, souun süresi, iddeti,
rüzgârn hz, havann nemi, bak, aaçtaki özsu faaliyetleri ve toprak
nemi gibi faktörlere baldr. Türkiye’de zeytin yetien alanlar
incelendiinde iklim açsndan nemli, yar nemli, yar kurak ve kurak
Akdeniz biyoklimatik tiplerinin egemen olduu görülmektedir
(Temuçin,1993:119-121). Milas’taki zeytin yetime alanlarnda günlük
ortalama scaklk deeri aralk aynda en düük 9.9°C, ocak aynda en düük
8.6°C, ubat aynda ise 9.5°C’dir. Görüldüü gibi gerekli olan k
souklamas için uygun artlar tamaktadr. Çiçeklenme d ük ortalama
scaklk
öneminin olduu mays aynda en dü
8
deeri
k yetitirilir. yi su tutan topraklarda yllk yan 200 mm h
, kumlu
19.4°C’dir. Meyvenin olgunlama döneminde ise en düük ortalama
scaklk 17,4°C, en yüksek ortalama deer ise 20.4°C’dir
(Temuçin,1993:129). Bu scaklk deerleri subtropikal karakterli olan
zeytinin yetime artlar ve meyve verme durumu açsndan aratrma
sahasnn uygun özellikler tadn göstermektedir.
Zeytinin yetime artlar açsndan önemli olan bir dier iklim eleman
ise yatr. 600-700 mm ya alan yerlerde hem yalk hem de sofralk;
800-1000 mm ya alan yerlerde ise sadece sofralk olara
atta altnda olduu yörelerde bile ürün alnrsa da, yllk yan 400 mm
den düük olduu yerlerde zeytin yabanileri yetimemektedir (Yücel,
1990: 4). lçede en fazla ya ilkbaharda dümektedir. Uzun yllar
ortalama ya miktar 900–1000 mm’dir. Ya artlar açsndan Milas, zeytin
tarm için uygun özellikler tamakta olup sulamaya ihtiyaç duyulmadan
zeytin yetitiriciliine uygun özellikler tamaktadr. Ancak yllk ya
miktarnn yaanan kuraklk nedeniyle uzun yllar ortalamasnn altna
dütüü yllar, ilçede zeytin aaçlarnn zarar görmesine, yüksek oranda
ürün kaybna neden olmutur. 2008 ylnda 455,8 mm’lik ya miktar verim
ylnn fazla olduu dönem olmasna ramen % 35-40’lk bir ürün kaybnn
yaanmasna neden olmutur.
Zeytinin yetime koullar bakmndan iklim artlarnn yan sra toprak
artlar da önem tamaktadr. Zeytin aacnn kök ve saçak geliimi için
uygun olan topraklar
-tnl, tnl, tnl-kumlu, killi-tnl ve milli tnl olanlardr. Bu tip
topraklar geçirgen yaplar ve yeterli su tutma kapasiteleri ile
zeytin tarm için uygun artlar salarlar (Koca, 2004:125). Milas’ta
görülen toprak tipleri içerisinde alüvyal toprak tipi yan sra
killi- kumlu topraklar da görülmektedir.
1.2. Milas Zeytinciliini Etkileyen Beeri Çevre Faktörleri Zeytin
tarmn etkileyen doal çevre özelliklerinin yannda beeri çevre
faktörleri
de önemlidir. Aratrma sahasnda 5000 yl akn bir sürede insan
yerlemesi söz konusudur. “Mabetler Kenti” olarak da adlandrlan
Milas’ta, kesintisiz 3000 yllk kültür birikimini ilçenin her
alannda görmek mümkündür. Milas snrlar içerisinde 27 antik kent
mevcut olup ilçe srasyla Karia, Bizans, Selçuklu, Mentee Beylii ve
Osmanl uygarlklarn yaamtr (Oktik, Hz, Bozyer, Sezer,
2004:13).
Aratrma sahasnda zeytinya ticaretinin tarihi bir önemi söz
konusudur. Antik Ça Akdeniz üretim geleneinin örnekleri Anadolu’da
da tespit edilmitir. Ayak ya üretimi, bask kollu pres, kaya
ilikleri, zeytin deirmenleri gibi donanmlar buna örnek
gösterebiliriz. M.S. 16. yüzyla ait kaytlarda Mentee Sanca’ndaki
zeytin deirmenlerinden söz edilmektedir. Osmanl Anadolu’sunda
zeytin yetitirilen baz ky
9
bölgeleri ile Osmanl yönetimindeki Yunanistan ve baz adalardan
stanbul’a ya gönderildii belgelenmitir. 19. yüzylda Milas
yöresinden stanbul’a zeytinya gönderildii bilinmektedir. Bu gibi
sevkiyatlar Osmanl saraylarnda depolanan ürünün yeterli düzeye
getirmeye yöneliktir (Oybak, 2005; 15). Milas, Osmanl öncesi ve
Osmanl dönem
dr. Ayn dönem
i yoktur. “Altn sv” olarak bilinen zeytinya Milas ekono
inde zmir’e kadar uzanan geni bir bölgenin zeytinya ihtiyacn
karlamaktayd. Cumhuriyet döneminde Milas’n zeytinya üretimi iç
pazara yönelmitir. 1927-1928 Devlet salnamesine göre 654.853 zeytin
aac bulunmaktadr. 1936-1941 yllar arasnda meyve veren zeytin aac
says 1893, 1941 ylnda 2.300, 1942’de 2.850, 1943-1947 yllar arasnda
3.500, 1948’de 3.833, 1949’da 3.500’dür. Milas’ta tüm zamanlarda
Güllük liman zeytinya ticaretinde önemli olmutur. Güllük liman
Milas’n, ihracat açsndan en önemli yollar arasnda yer almtr
(Takran, 2004;118-119).
Mentee yöresinin çounlukla dalk ve engebeli olmas bölgede kara
ulamnn zayf kalmasna ve deniz ulamnn ön plana çkmasna neden
olmutur. 1875 ylnda Milas’n denizle olan balantsn Bodrum salamakla
beraber bu durum uzun sürmemi ve Güllük liman bu görevi
üstlenmitir. Bu dönemde Mula’nn iki önemli denizyolu vardr.
Mula-Gökova denizyolu ile Mula-Yataan-Milas-Güllük liman
de ithalat ve ihracatn önemli bir ksm Güllük limanndan yaplmtr
(Takran, 2004; 44).
Zeytin çok yllk bir bitki türü olup, periyodisite özellii vardr. Bu
özelliiyle birlikte bir yl verim az olurken dier yl verim fazla
olmaktadr. Zeytinin çeitli ekillerde tüketimi söz konusudur, ancak
Milas ilçesi için yalk zeytin önem arz etmekte olup sofralk
zeytinin üretim deer
misi için oldukça önemlidir. Aratrma sahasnn 2009 yl nüfusu 123.984
olup bu rakamn 50.975’i ehir
nüfusunu olutururken 73.009’u kr nüfusunu oluturmaktadr (TÜK,
2009). Milas ilçesinin 1935-2009 yllar arasnda nüfus deiimine
baktmzda tüm dönemlerde krsal nüfusun ehir nüfusundan fazla olduu
dikkati çekmitir. Ülke genelinde özellikle 1980 ylndan sonra
kr-ehir nüfusu dengesinin ehir nüfusu lehine bozulduu görülürken,
Milas ilçesinde kr nüfusu her zaman daha fazladr.
Milas ilçesinde kr nüfusunun fazla olmas, Büyük Menderes havzas
içerisinde yer almasndan dolay tarmsal faaliyetlere uygun ekonomik
yapnn sürekli önemini korumasndan kaynaklanmaktadr. 114 köy
yerlemesinin hemen hepsinde zeytinciliin ekonomik olarak yaplmas
krsal nüfusun bu alanlarda tutunmasna neden olmutur (Tablo3, ekil
3).
Tablo 3: Milas’ta Yllar tibariyle Kr-ehir Nüfusu
10
Mula Zeytin Üretiminde Milas...
Yllar Toplam Nüfus ehir Nüfusu Kr Nüfusu 1935 43.135 8.083 35.052
1940 43.464 8.932 34.532 1945 44.814 8.853 35.961 1950 49.157 8.930
40.227 1955 53.589 10.070 43.519 1960 72.669 11.710 60.959 1965
73.002 13934 59.068 1970 73.334 16.157 57.177 1975 78.685 17.929
60.756 1980 81.643 20.487 61.156 1985 91.387 23.622 67.765 1990
98.710 28.741 69.969 2000 112.808 38.063 74.745 2007 120.508 48.896
71.612 2008 123.501 50.141 73.360 2009 123.984 50.975 73.009
Kaynak: Milas lçesinde Dönemlere göre Nüfusun Geliimi
(1935-2009)
ekil 3: Milas lçesinde ehir-Köy Nüfuslarnn Yllara Göre Deiimi
Tablo 4: Milas lçesinde Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarna Bölünüü
(2000)
11
Ziraat, a , balkçlk, o k 63 vclk rmancl 41501
Madenci ta ocakçllik ve 1106 2
malat S 5 anayi 3132
Elektrik, u 3 gaz, s 2162
naat 5 3245
Toptan ve perakende ticare a ve otell 8 t, lokant er 4910
Ulatrma, haberleme ve depolama 3 2226
Mali k , sigorta, az malla iler 2 urumlar tanm ra ait 1008
Toplum Hizmetleri, sosyal el hizmetl 9 ve kiis er 6076
Genel Toplam 100 64485
Kaynak: D n Sosyo-E ik Niteli ula 2000
Milas lçesi’n fusun ek faaliyet na da da tarm sektörünün ilçe
genelinde % 63 bir dee srada y göz tir. Krsal kesimde iktisaden
faal n oranda çkmas Milas ilçesinde nüfusun büyük bir ksmnn tarmsal
faaliyetlerde uratnn göstergesidir. Milas’ta tarmdan sonra
iktisaden faal nüfusun yer ald ikinci sektör hizmettir. Hizmet
sektörü içerisinde en fazla pay turizme yönelik olarak oteller,
lokantalar, toptan ve perakende ticarette görülmektedir ve %8 gibi
bir deer kazanmaktadr. Her ne kadar Milas, turizm açsndan Bodrum’un
gerisinde kalmsa da gerek antik kentleri gerekse de ky turizmi
açsndan önemli olup, ilçede turizm belgeli 6 adet tesis
bulunmaktadr. Bu tesislerin yatak kapasitesi 1.135’tir. Ayrca
belediye denetimli 58 pansiyon tipi tesis yer almaktadr. Milas
ilçesinde bir gecede 3.112 kii konaklayabilmektedir. Milas’ta
sanayi sektörünün pay % 7’lk bir oran gösterir (Tablo 4, ekil
4).
Bu oran içerisinde 86 adet yeni sistem ya fabrikalarnn yer almasnn
yannda madencilikte önemlidir. Milas’ta zmpara, mika, dolamit,
kuvars, boksit, demir, kömür, feldspat ve mermer madenleri vardr.
Bu madenler ham olarak üretilmekte ve %99 orannda ihraç edil
fabrikas bulunmaktad
E Nüfusu konom kleri, M
de nü onomik kollar lmn ’lük rle ilk er ald lenmi
üfus içinde tarm sektörünün oran %77 (41.112 kii) gibi bir
mektedir. lçede 5 adet mermer, 2 adet feldspat ve 1 adet de tekstil
r (Oktik, Hz, Bozyer, Sezer, 2004;83).
12
tin aac varlnn önemli bir yere sahip olmasnn yannda, zeytinin
hasad, skm ve nakliyesine kadar olan devrede gerekli hassasiyetin
gösterilmesi, üretimin yüksek olmas açsndan önem tamaktadr. Nitekim
zeytinin toplanmas srasnda makinelerin kullanlmamas,
il 4: Milas’ta Nüfusun ktisadi Faaliyet Kollarna Dalm
Ayrca ilçenin Bodrum gibi büyük bir turizm merkezine yakn olmas,
lojistik hizmetlerin gelimesine neden olmutur. Bodrum ve
çevresindeki turizm tesisleri ve yazlklarn aaç ve metal doramalarnn
büyük bir bölümü Milas’ta bulunan marangoz, mobilyac, demirci vs.
tarafndan karlanmaktadr. Yine inaat sektöründe çalan çok sayda içi
kentin ekonomisine katk salamaktadr. Ksacas Milas ekonomisi
Bodrumun etki sahas dahilinde gelimeye çalmaktadr (Oktik, Hz,
Bozyer, Sezer, 2004;83).
Milas’da ekonomik anlamda bir dier önemli sektörde kültür balkçldr.
lçede 70 adet deniz iletmesi bulunmaktadr. Bu tesislerin toplam
kapasitesi 48.700 tondur. 130 adet toprak havuz iletmesi bulunmakta
olup kapasitesi 5.541 tondur. Balkçlk sektörü de son dönemlerde
Milas’ta hzla gelien bir faaliyettir.
Bütün bu faaliyetlerin yannda Milas’da yalk zeytin üretimi ilçenin
en önemli faaliyetidir. Karya uygarl döneminden itibaren üretilen
zeytinya Milas’a hakim olan bütün uygarlklarn ana ekonomik
faaliyeti olmutur. lçede zeytinya kalitesi önceleri “dökme ya”
olarak anlrken daha sonralar “memecik zeytin” türünün yaygnlamas
ile birlikte bu imaj yok olmaya balamtr. Bahsedilen bu zeytin türü
ilçeye 31 Mays-1 Haziran 2009 tarihinde talya’nn Venedik ehrinde,
yaplan uluslararas toplantda Gümü madalya kazandrmtr
(www.milas.bel. gov.tr).
lçede zeytinin yetime artlarnn uygunluunun ve zey
13
zeytinlerin kasalar yerine naylonlarn içerisine koyulmas zeytinden
elde edilen ya verimini düürmektedir. Bu nedenle çiftçiler bu
konuda bilinçlendirilmeli ayn zamanda ekonomik anlamda
desteklenmelidir.
2.Milas’da Zeytin Üretimi ve Zeytinin Corafi Dal Zeytinin en iyi
yetime artlarna sahip olduu alan ülkemizde, Çanakkale’den
Mula’ya kadar uzanan Ege Bölgesi’dir. En fazla zeytin üretilen
alanlar Ege Bölgesi kylarnda yer alan vadi ve ovalar ile Akdeniz ky
eridinde bulunan alanlar ve Güney Marmara bölümü kylardr. En fazla
üretim yaplan merkezler Edremit 47.974, Milas 47.262, Ayvalk
32.648, Akhisar 30.730, Bayndr 26.546, Ayvack 25.443, Kuadas 23.480
ve Gemlik 21.383 tonluk üretimlerle en fazla zeytincilik yaplan
merkezlerdir. Zeytin aacnn en iyi yetime artlarn bulduu Büyük
Menderes ve Küçük Menderes vadileri ile Gediz Vadisini içine alan
Ege Bölgesinde zeytin aac bu vadilerden 250 içerilere kadar gireb
an youn olarak
km ilmektedir. Bu alanda güneyde Gökova Körfezi kylarnd
balayan üretim Büyük Menderes Ovas, Küçük menderes Ovas, Gediz
Ovas, Akhisar Ovasn içine alan Ege Bölgesi Kylarndan Edremit
Körfezine kadar Türkiye üretiminin %50 sini karlamaktadr (Durmu
2001, 40,41) (ekil 5).
ekil 5: Türkiye’de Zeytin Üretiminin Dal
14
Mula Zeytin Üretiminde Milas...
Ege bölgesi zeytin üretiminde Mula % 11,1’lik payla, Aydn (%17,7),
zmir (%13,6), Manisa (%11,3)’dan sonra dördüncü srada gelmektedir
(Öztürk,Yalçn, Draman, 2009:3). Buna ramen, Milas ilçesi hem
bölgede hem ilde zeytinliklerin kaplad alan, aaç says ve üretim
bakmndan ilk sradadr.
ekil 6: 2008 Ylnda Mula’da Zeytinciliin Kaplad Alan
Mula ili geneline bakld zaman zeytinin ekonomik anlamda en fazla
üretildii ve zeytinliklerin en fazla alan kaplad yerleme Milas
ilçesidir (%66). Milas ilçesini hemen güneybatsnda uzanan Bodrum
ilçesi takip etmitir (%11). Zeytin aaçlarnn kaplad alan açsndan
Milas ve Bodrum’dan sonra Merkez ilçe (%8) ve Yataan (%6) ilçeleri
gelmektedir. Milas ilçesi üretimin alanlarnn yardan fazlasn tek
bana karlamaktadr. Milas’da en çok zeytin aac Bafa gölü ve
çevresindedir. 114 köyünde zeytincilik önemli bir ekonomik aktivite
olup 75 köyde youn olarak yaplmaktadr (ekil 6, Tablo 5).
Milas ilçesinde 2010 yl deerlerine göre yalk zeytin üretim alan
53.200 hektardr. Milas’ta üretilen zeytinin lokasyonuna baktmzda
genellikle lbir Da, Bafa Gölü ve Bat Mentee Dalarnn bulunduu irili
ufakl vadiler ve yamaçlarda yapld tespit edilmitir. Zeytincilik
Milas lçesi krsalnda da hâkim ekonomik aktivitenin banda yer
almaktadr. Zeytincilikle uraan aile says 10.258’dir. Krsal alandaki
iktisaden faal n %77’lik bir oran karlad düünülürse nüfusun büyük
bir ksmnn temel ura alan olduu düünülebilir. Milas lçesi’nde,
84.381 hektarlk tarm arazisinin 53.200 hektar,
üfus içerisinde tarm ile uraan nüfusun
15
zeytin
Tablo 5: Milas lçesine Ait Belde ve Köylerde, Alan, Zeytin Aaç
Says, Üretim, Aile Says (2010) Belde ve Köyler
Alan (ha) AaçSays Üretim (Ton)
Aile Says
Aile Says
likler tarafndan igal edilmitir. Yani tarm alanlarnn %63’ünde yalk
zeytin yaplmaktadr. Yalk zeytin üretim alanlarna en yakn yer
kaplayan ürün grubu 11.006 ( % 13) hektarlk deer ile hububat
üretimi ve 4.378 hektar ile ( % 5) sebzecilik
faaliyetleridir.
Aaçlhöyük 2.245 449.000 8.900 151 kizta 1.077 186.900 1.080 166
Akkovanlk 167 19.500 280 27 Kafaca 610 113.300 945 171 Akçakaya 290
51.000 168 51 Kalem 376 57.750 225 92 Aslanyaka 265 43.500 420 45
Kalnal 536 79.200 420 99 Akçal 1.653 330.000 1.500 98 Kandak 372
62.700 460 134 Akyol 320 64.000 280 53 Karacahisar 356 50.600 250
67 Alaçam 377 75.400 1.055 162 Karahayt 1.055 176.400 1.080 184
Alatepe 329 62.510 800 66 Karakuyu 447 55.000 260 61 Bafa 3.038
607.600 10.633 322 Kargcak 946 159.500 637 192 Baharl 325 46.800
300 15 Karyaka 398 54.560 400 105 Bahçeburun 255 51.000 425 127
Kapkr 294 58.800 1.029 73 Bahçe 378 68.000 700 113 Kayaba 224
44.800 784 63 Balclar 165 29.700 472 92 Kayabükü 391 58.380 356 121
Bayr 277 52.600 654 69 Kayadere 327 41.580 235 67 Beçin 397 79.400
1.200 90 Kazkl 985 114.450 730 148 Bozalan 754 135.720 760 125
Kazklbucak 547 86.020 420 80 Çakralan 211 38.000 232 64 Kemikler
1.009 171.600 1.210 152 Çamköy 345 69.000 1.200 61 Ketendere 697
116.340 425 138 Çamlbelen 98 19.600 200 22 Klavuz 606 98.070 450
102 Çamlyurt 1.800 209 377 75.400 580 74 Krcaz 721 116.600 Çamoval
1.090 65 169 33.800 420 85 Kyklack 1.230 211.000 Çandr 346 65.740
547 122 Kzlaaç 654 90.800 850 61 Çiftlik 326 65.200 462 74 Konak
232 30.870 156 74 Çomakda 2.974 535.320 3.500 279 Kök 432 51.260
340 78 Çökertme 122 24.400 427 79 Kultak 345 31.290 690 45 Daniment
290 50.000 420 71 Kurudere 367 53.340 250 84 Demirciler 211 39.800
540 50 Kuzyaka 795 124.530 1.900 178 Derince 547 109.000 820 134
Meelik 266 23.600 200 61 Dörttepe 654 108.000 500 128 Merkez 697
98.600 1.050 223 Eridere 155 38.955 260 75 Narhisar 543 46.000 340
117 Ekinanbar 346 61.200 364 62 Ortaköy 208 41.600 291 67 Ekindere
478 76.800 550 136 Ovaklack 659 87.800 925 133 Epçe 547 85.100 675
234 Ören 532 24.600 1.300 68 Etrenli 321 44.850 362 90 Pnarck 1.750
320.000 2.625 278 Gökbel 223 46.250 362 100 Pnar 325 18.800 220 54
Göldere 491 72.450 537 123 Sakarkaya 798 90.400 460 154 Gölyaka 201
30.450 159 41 Sarkaya 664 132.800 1.200 132 Güllük 76 15.200 266 24
Selimiye 1.298 259.600 4.543 163 Günlük 235 22.050 170 96 Söütçük
754 87.400 540 113 Gürceiz 202 33.180 207 43 enköy 2.075 415.000
8.300 204 Gürçamlar 534 86.100 750 98 Türkevleri 298 16.280 357 35
Hacahmetler 150 30.000 450 109 Ula 321 37.600 160 62 Hisarck 476
80.220 570 106 Yaka 392 24.000 310 56 çme 133 20.790 103 58 Yusufça
399 69.600 475 94 kizköy 456 19.740 360 48 TOPLAM* 53.200 8.888.745
87.944 10.258
Kaynak: Milas Tarm lçe Müdürlüü Zeytincilik statistikleri (2010)
*Tablodaki üretim deeri 150 tonun altndaki yerlemelere yer
verilmemitir.
16
Mula Zeytin Üretiminde Milas...
Milas’n ekonomik anlamda gölgesinde kald Bodrum lçesi’nde ise daha
çok kuru tarm eklinde gerçekletirilen faaliyette balca ürünler,
zeytin ve tütündür. lçenin toplam tarm arazilerinin oran %16,8’dir.
Ormanlk alanlar %72.1’lik deer göstermektedir. Bodrumda ilk çaladan
beri baclk, zeytincilik, narenciye üretimi ve sünge d t e ol y u t
in d rler da n ski ön tir. Yine zey k ü önem ldu taa lçes d topla
arm r 17 4 hektarlk bir alan kaplar. Tarm ar toplam m % bir orana k
lk g tedir. Bo m’da olduu da an alanlar a kullanm iç deki en ksek a
ptir l 5.7 toplam yüzölçümün %55’ine k ge ted ü g ila vres ki il
rin arazi kullanm d rleri arm na ay n yüksek pa as’a M ’da o k
alanlar üyü ksm eyti k tad deniz min gü d maki elem r Milas’da az
görül Çün ak içerisinde y lan z açlar k r a lnm ve o ültü lii
göstermektedir. Özellikle ky g ind nan t M n al ütle açla eyti ta
örtülm
ilas’da zeytin çlar da er ala üç nda inceleyebiliriz. Üretimi aaç
say fazla yer kaplad y eri h Gö ün ve g ydo a l çevresindedir. Bafa
3.038 hektarl land 6 a s 0.633 tonluk üretim ile ilçede en fazla de
teren rle ir D k al gün uzanan Ç a köyü 2. ktar ala a say 3.500 uk
üretim g tedir. Y lbi lk alannda u Akç Deri ürça , Hisarck,
Karahayt, Kaz Kaz cak vak e Pn gi meler alan aç s ve üreti bak an
de n zeyt k nin rütüldüü y elere kar ve Milas in gü do da uzanan
Marçal D k kütlesi de önemli zey faa eri n bi a k lk g edir. Bu da
an A lh mesinde 2.245 hektarl and 49. 0 says 8.9 nluk etim ted u
yer Bozalan, K l, Kem r, K ka, üt , açam, çin, köy Öre gibi y eler
1.0 tonu erind üret in görüldü em karlk gelir. M e yer alan Bat M
zi enköy
rcilik ekonomik hayatta önemli bir yere sahip iken bu ürünler,
özellikle son önemlerde ilçenin urizm m rkezi
kal mas
e armadada çalmann zorlu ve ge irisin
ier sektö yann düük mas deniyle e emini yitirmi tincili retiminin
li o u, Ya n i’n e ise m t alanla .98
alanl arazi kullan nda 15’lik ar elmek dru gibi Yataan’da orm razi
erisin yü pay sahi . çede 6 56 hektar orman alan
arlk lmek ir. Görüldü ibi M s ve çe inde çele ee nde t alan rlan e
y Mil aittir. ilas
rmanl n b k bir z nli lerden olumak r. Ak ikli e öz ier anla
mektedir. kü m i alan er a eytin a ültü ltna a yamaçlarda m nok r
özel
eris e uza Ba e tee D k k si yam r z nlikler rafndan ütür.
M aa nn lm göst dii nlar grup alt n ve snn en köy ve belde
erlemel emen Bafa lü’n kuzey üne usund bir Da ve k a a 07.600 aç
say ve 1
er gös ye medir. lb al annn eyinde omakd nde 974 he lk nda 535.200
aç s ve tonl örülmek ine r Da b lunan al, nce, G mlar
kl, klbu , O lack v arck bi yerle , a ays m mnd ilçe ö emli incili
faaliyeti yü erlem lk gelmektedir. Yine lbir Dalar lçesi’n ney
usun
al tincilik liyetl ürütüle r alan ar elmekt alan bulun aç öyük
yerle k al a 4 00 aaç ve 00 to ür görülmek ir. B alanda alan alna
ikle uzya Sö çük Al Be Çam ve n erlem 00 n üz e im ü ön li
zeytincilik merkezine
ilas’da zeytinciliin yapld üçüncü alan ise Milas kuzeyind entee
Dalar yamaçlardr. Bu alandaki en önemli üretim merke
17
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2011-21/1
yerlemesidir. enköy’de 2.075 hektarlk alanda 415.000 aaç says ve
8.300 ton üretim görülmektedir. Selimiye’de 1298 hektarlk alanda
259.600 aaç says ve 4.543 ton zeytin üretimi yer almaktadr. Yine
Bat Mentee Dalar yamaçlarnda Epçe, kizta, Kafaca, Kargcak,
Ketendere, Klavuz, Krcaz, Kzlaaç, Sakarkaya ve Kapkr yerlemeleri
önemli zeytin üretim merkezleridir. Yine Milas ky kesiminde ayn
zamanda önemli bir turizm merkezi de olan Kyklack, 1.230 hektarlk
alanda 211.000 aaç says ve 1.090 tonluk üretimi ile Güllük
Körfezi’nin kuzeyinde önemli bir üretim alanna karlk gelmektedir
(Tablo 5, ekil 2).
ekil 7: Mula li’nde Zeytin Aac Says (1996)
Mula ili içerisinde zeytin aaçlarnn saysna bakldnda yine Milas
ilçesinin belirgin bir üstünlüü göze çarpmaktadr. 1996 yl
verilerine göre Milas 7.660.000 aaç says ile Mula ilinin zeytin aaç
saysnn %63’ü karlamaktadr. Milas ilçesini, 1.540.200 aaç says ile
(%13’nü) Bodrum ilçesi, 881.200 aaç says ile Yataan ilçesi (%7’lik)
takip etmektedir. Fethiye ilçesi ise 638.750 (%5’lik) aaç saysna
sahiptir (ekil 7).
Mula linin 1996 yl üretim deerlerine baktmzda, Milas ilçesi aaç
saysndaki üstünlüünü korumaktadr. Milas’taki 74.800 tonluk üretim
tüm ilin üretiminin %59’na karlk gelmektedir. Milas ilçesini 20.675
tonluk üretimi ile toplam
18
Mula Zeytin Üretiminde Milas...
üretimin %16’sn Yataan ilçesi izlemektedir. Fethiye ve Bodrum
ilçeleri de %6’lk üretimlerle zeytinciliin yapld dier ilçelerdir
(ekil 8-9)
ekil 8: Mula li’nde 1996 Yl Zeytin Üretim Deerleri.
ekil 9: Mula li’nde Zeytin Üretimi (1996)
Mula linin 1996 yl üretim deerlerine baktmzda, Milas ilçesi aaç
saysndaki üstünlüünü korumaktadr. Milas’taki 74.800 tonluk üretim
tüm ilin
19
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2011-21/1
üretiminin %59’na karlk gelmektedir. Milas ilçesini 20.675 tonluk
üretimi ile toplam üretimin %16’sn Yataan ilçesi izlemektedir.
Fethiye ve Bodrum ilçeleri de %6’lk üretimlerle zeytinciliin yapld
dier ilçelerdir (ekil 8-9).
ekil 10: Mula li’nde 2000 Yl Zeytin Üretim Deerleri
ekil 11: Mula li’nde Zeytin Üretim Deerleri (2000)
20
Mula Zeytin Üretiminde Milas...
Mula ve ilçelerindeki 2000 yl aaç saylarnn bir önceki dönem
parelelinde gittii, fakat üretim deerlerinin art görülmektedir.
Üretimin en fazla görüldüü ilçe yine Milas ilçesi olurken bu ylda
ilçenin üretim deeri 99.743 tondur. Bu deer tüm ilin zeytin
üretiminin % 61’ne karlk gelmektedir. 2000 ylda il genelinde
üretimde bir düü gözlenirken sadece Milas ve Fethiye ilçelerinde
üretim artmtr. Fethiye ilçesinde %7’lik üretim (12.280 ton)
görülmektedir. lde Milas’tan sonra %14’lük (22.255 ton) üretim
Yataan ilçesinde gözlenmektedir. Mula ve ilçelerinde zeytin
üretiminin en fazla yapld yl, 2000 yldr. Milas ilçesinde 2006 ylnda
da 94.600 tonluk üretim deeri görülürken bu ylda Yataan’da 19.622
Merkez ilçede 15.547 tonluk üretim deerleri görülmütür. Mula ve
ilçelerinde üretim deerleri 2006 ylndan sonra giderek azalmtr (ekil
11).
2008 ylnda Mula ve ilçelerindeki aaç saylarna baktmzda bir art
gözlenmektedir. Milas ilçesi 8.068.000 zeytin aac says ile yine ilk
srada yer almaktadr. Mula ilinin toplam zeytin aaç saysnn %54’ü
Milas’ta bulunmaktadr. Merkez 1.499.270 v eere karlk gelirken,
Bodrum 1.354.460, %9 ve Fethiye 1.247.650, %8’lik bir deeri
karlamaktadr. Mula ve ilçelerinde zeytin aaç saysnn en fazla art
dönem 2008 yl olmutur. Bu art bir önceki döneme göre belirgin bir
art deildir (ekil 12).
e Yataan 1.472.100 aaç saylar ile %10’luk bir d
ekil 12: Mula li’nde 2008 Yl Zeytin Üretim Deerleri
2008 ylnda zeytin aaç saysnda art gözlenirken, üretim deerlerinde
azalma gözlenmektedir. Üretim e yaanmtr. 2006 y nda 94.600 tonluk
üretim deeri, 2008 ylnda 34.500 tona dümütür. Milas ilçesinde
%35-40’lk bir ürün kayb yaanmtr.
deerlerindeki en belirgin düü Milas ilçesind
l
21
ekil 13: Mula li’nde Zeytin Aac Says (2008)
2008 ylna gelinceye kadar Milas lçesi Mula li zeytin üretiminin
yardan fazlasn karlyorken ilk kez bu dönemde %35’lik bir orana
ulaabilmitir. Bu durumun temel sebebi 2007 ve 2008 yllarnda yaanan
kuraklktr. lçe genelinde yl itibariyle düen ya miktarndaki
yetersizlik zeytin üretiminde büyük bir kaybn yaanmasna neden
olmutur(ekil 13).
Ayn ürün kayb Aydn, Mula ve Manisa illerinde de görülmütür. Scaklk
ile ilgili düük ve yüksek ya da ekstrem deerler zeytinin
yetimesini, kalitesini ve verimini olumsuz ekilde etkilemektedir.
Düük scaklklar nedeniyle gerçekleen olumsuzluklar, zeytin bitkisi
üzerinde ar yaprak dökümü, kabuk çatlamas, kaln dal ölümleri
eklinde etkili olur. Yüksek scaklk deerleri ise özellikle zeytin
meyvesinin boyutlarnn küçülmesine yol açmaktadr. Ayrca Antalya ve
Milas da 44°C'yi aan yüksek scakl lar nedeniyle riskli sahal
überal, 2009: 17).
k ar olarak dikkati çekmektedir (Efe, Soykan Sönmez, C
22
ekil 15: Milas lçesi’nde Yllara Göre Zeytin Üretimi
(1995-2009)
Görüldüü gibi Milas ve çevresinde yer alan ilçelerdeki zeytin
üretimi deerleri incelendiinde 1995-2009 yllar arasnda zeytin
üretiminde oldukça belirgin ini çklar gözlenmitir. Bu durum genel
olarak yalk zeytin üretiminde, üründen bir yl ürün alnp
23
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2011-21/1
ikinci yl aacn dinlenme özellii ile açklanabilir. Aaç says ve
üretim açsndan Milas bütün dönemlerde Mula ili ilçeleri içerisinde
hep ilk srada yer almaktadr. 2008 ylnda Milas ilçesi üretimde ciddi
bir azal gösterirken dier ilçelerde üretim ve aaç says açsndan art
olmamakla beraber üretimdeki düü Milas gibi belirgin deildir (ekil
15). 2007 ylnda ülke genelinde önemli bir kuraklk yaanmtr. Bu
dönemde Milas’ta ya miktarnn 455,8 mm’ye kadar dümesi, 2008 ylnda
zeytin veriminin azalmasna yol açmtr.
3.SONUÇ
Türkiye’de yalk zeytine yönelik aaç saysnn %58’i Ege Bölgesi’nde
yer almaktadr. Ege Bölgesi’ni %27 ile Akdeniz, %15 Marmara
Bölgeleri takip etmektedir. Üretim açsndan ise yine %59’luk
üretimle Ege Bölgesi ilk srada yer almaktadr. Akdeniz Bölgesi
%23’lük üretimle ikinci srada ve Marmara Bölgesi ise %18’lik
üretimle üçüncü srada yer alr. Ülke genelinde yalk zeytin
üretiminde Bayndr, Edremit, Germencik, Kemalpaa, Çine, Altnözü gibi
ilçeler önemli üretimlerin görüldüü alanlardr. Zeytinliklerin
kaplad alan, aaç says ve üretim deerleri açsndan Milas ilçesinin de
önemli bir yere sahip olduu söylenebilir. Fakat Milas ilçesi alan
ve aaç saysndaki üstünlü emektedir. Çünkü Milas ilçesinde doal
artlara daha ba aliyet söz konusudur.
lçede sofralk zeytin üretilmemektedir. Bu durum ilçede yetitirilen
zeytin türleri, doal çevre ve beeri çevre faktörleriyle ilgili
olup, ilçede zeytinya üretiminin eski çalara dayanan tarihi bir
önemi söz konusudur.
l genelinde aaç says, üretim deeri ve kaplad alan bakmndan en
yüksek deerlere sahip olan Milas ilçesinde 2008 ylnda yaanan
kuraklk nedeniyle üretimde büyük oranda azal gerçeklemitir. Bu
durum üzerinde çiftçinin bilinçsiz olmasnn da etkisi büyüktür.
Geleneksel sulama teknii, toplama ve depolama, budama yöntemleri ya
da budamann yaplmamas gibi sebeplerle üretim deeri büyük oranda
azalmtr. Yllar itibariyle üretimin en az olduu dönem 2007 ylnda
yaanan kuraklktan dolay 2008 yldr. Buna ramen Mula ilin’de üretimde
en yüksek deerin Milas ilçesine ait olduu görülmektedir.
Yine üretim indeyken satlm
ünü son yllarda üretimde gösterm ml entansif anlamda yaplan bir
fa
in azalmasna neden olan bir dier faktör ise ürünün aaç üzer as
yoluyla aaçlarn tahrip olmasdr. Geni zeytinliklere sahip
çiftçilerin ürünü
aaç üzerinde satmasyla birlikte hasadn geliigüzel yaplp, usulüne
uygun gerçekletirilmemesi sonucunda zeytin aaçlar zarar görmütür.
Bu durum çiftçinin
24
ürünü pazarlama kaygs ile açklanabilir. Ayrca zeytinlerin kasa
yerine naylonlarda muhafaza edilmesiyle kg’dan elde edilen ya
miktarnda da büyük oranda düülere yol açmaktadr.
lçede “Zeytincilik Enstitüsü”nün kurulmas çiftçiyi bilinçlendirme
yönünden etkili olacaktr. Zeytinciliin önemli bir aktivite olduu,
sanayinin büyük oranda zeytine dayal olduu ilçede bilinçli üretimin
yaplmas ve zeytinciliin gelimesi için bu kurululara ihtiyaç
vardr.
nin zeytin tarmnn üstünlüü ilçe açsndan önemli bir potansiyel olup,
“altn sv” olarak isimlendirilen zeytinya ilçe ekonomisini
canlandracak en önemli üründ
, TUNCEL M., 1978, Ege Bölgesi Corafyas, .Ü. Cor. Enst. Yay. No:99,
stanbul.
DURM
KAYA
zeytinyanda markalaamad görülmektedir. Bu duruma sebep olan
faktörlerin doru bir analizinin yaplmas kaçnlmazdr. lçenin zeytinya
konusunda hak ettii yere kavumas için üretim yaplan yerlerde
gerekli kontrollerin yaplmas, makine kullanmnn yaygnlamas için
yeterli destein salanmas, çiftçinin bilinçlendirilmesi
gerekmektedir.
KAYNAKLAR AAOLU, Y. S., 1987, Bahçe Bitkileri, Ankara Üniversitesi,
Ziraat Fak. Yay. No:1009, Ankara.
DARKOT, B.
U, E., 2001, Türkiye Meyve Üretim Yörelerinin Belirlenmesi
Konusunda Bir Deneme, Frat Üniv. Sos. Bil. Enst. (Yaynlanmam Yüksek
Lisans Tezi) Elaz.
EFE R., SOYKAN A., SÖNMEZ S., CÜREBAL ., 2 Zeytinin (Olea europaea
L. subsp. europaea) Yetimesine, Fenolojik ve Pomolojik
Özelliklerine Etkisi, Ekoloji Dergisi, S., 70 s., 17-26,
Balkesir.
ERTÜRK, M., GÜNER ., 2008, “Mula li’ndeki Belediye örgütlü
yerlemelerde Fonksiyonel Deiimler (1985-2000 Dönemi)”, V. Ulusal
Corafya Sempozyumu, Bildiriler Kitab, Sayfa: 261-280, Ankara.
KEL, C., 1997, Mula ve Çevresinin klimi, Frat Ünv. Sos. Bil. Enst.
(Yaymlanmam Doktora Tezi), Elaz.
KARABA, S., AHN S., 2009, Türkiye Beeri ve Ekonomik Corafyas, Gazi
Kitabevi, Ankara
KAYAN, ., 1971. “Gökova ve Çevresinde Fiziki Corafya Aratrmalar”,
Ankara Ünv. D.T.C.F. Co. A
N, ., 1979. Mula-Yataan Çevresinin Jeomorfolojisi, Ankara Ünv.
D.T.C.F. (Baslmam Doçentlik Tezi), Ankara.
KOCA, N., 2004, “Çanakkale’de Zeytin Yetitiriciliinin Corafi
Esaslar”, Marmara Corafya Dergisi. Say:9, s, 119-138,
stanbul.
25
Kültür Yaynlar No:4, Ümit Yaynclk ve Matbaaclk, Akara.
TEMU
(www.mi
OKTK, N., HIZ, K., BOZYER, Ü., SEZER S., 2004, Milas Aratrmas 2003,
Mula Üniv. Yay. No:47. Rektörlük Yaynlar:27, Mula.
OYBAK, G., 2005, Mula’nn Karya Bölgesi Snrlar çindeki Yörelerde
Eski Çalarda ve Gün ncelenmesi, Mula Üniv. Sos.Bil. Enst. Arkeoloji
Bölümü, (Yaynlanmam Yüksel Lisans Tezi) Mula.
ÖZIIK, S., 2005, Akdeniz Ülkelerinde Zeytin Üretimindeki Gelimeler
ve Türkiye’nin zlemesi Gereken Stratejiler, Panel. stanbul Ticaret
Odas Yay. No: 2005-16, stanbul.
ÖZTÜRK, F., YALÇIN M., DIRAMAN H., 2009, “Türkiye Zeytinya
Ekonomisine Genel Bir Bak”, Gda Teknolojileri Elektr. Derg. Cilt:4,
No.2, Sayfa:35-51, zmir.
TAKIRAN, B., 2004, Sosyal Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Milas
(1923-1960), Milas Belediyesi
ÇN, E., 1993, “Türkiye’de Zeytin Yetien Alanlarn Scaklk Deikenine
Göre ncelenmesi” Ege Co. Der. Say: 7, zmir.
UYKUCU, K., E.,1968, lçeleriyle Birlikte Mula Tarihi (Corafyas ve
Sosyal Yaps), As Matbaas, stanbul.
YÜCEL, T.,1990, “Türkiye’de Zeytinliklerin Dal”, AKDTYK, Corafya
Aratrmalar Dergisi, C.1, S.2, 1-10, Ankara.
DE 1935-2000 Ge
TUK, ADNKS, 2007
Milas Tarm lçe Müdürlüü Zeytincilik statistikleri 2010
las.bel. gov.tr).
Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal
of Social Science Cilt: 21, Say: 1, Sayfa: 27-36, ELAZI-2011
SEFA KAPLAN’IN DÖNME DOLAP GÜNLER SML R ÜZERNE BR TAHLL
DENEMES
An Analysis of an Essay on Sefa Kaplan’s Poem Named “The Days of
Ferris
Tark ÖZCAN1
Sefa Kaplan modern görüntüler içere limiyle yirminci yüzyln güçlü
airlerinden birisidi
os, çlk
.
r. Münzevilikteki srar onun okuyucudan uzak dümesine vesile
olmutur. Kald ki okuyucunun can cehenneme ibaresi, onun okuyucuya
yaranmak veya okuyucu tarafndan anlalmak gibi bir niyetinin olmadn
göstermesi bakmndan önemlidir. Mistik ve materyalist deneyimlerden
uzak iiri daha çok can yan(g/k)s niteliindedir. Onun iirlerinden
tedirgin bir ruhun sonu gelmez çlklar yükselir. lk iir kitab Sürgün
Sevdalar’yla birlikte karmzda sesini bulmu ve iir sanatn tanyan
usta bir airi görürüz. Biz, bu çalmamzda onun ilk kitabndaki Dönme
Dolap Günleri isimli iirini inceleyerek bir airin iir yazma
yeteneinin ipuçlarn bulmaya çalacaz.
Anahtar Kelimeler: Sefa Kaplan, modern iir, kompozisyon düüncesi,
ka
ABSTRACT oets who show
f poetry. His persistency on reclusion caused him to be far away
from his readers. Besides that, the expression “reades go to hell”
is an important sign that he hes no intention to be understood by
the readers or make up to his readers. His poem which is long way
off the experience of mystic and materialistic defines himself to
be hurt. There are always endless screams of irritated spirit in
his poets. We recognize him with his first poem book called ‘Exiled
Loves’ and find him as a skilful poet who knows the art of poem
very well. In this study we are going to examine his first poem
named “The days of Ferris Whell” and try to find out the clues of
the ability of writing a poem by a poet.
Key Words: Sefa Kaplan, Modern poem, composition of an idea, chaos,
scream
1 Doç. Dr., Frat Üniversitesi nsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi
Türk Dili ve Edebiyat Bölümü,
Elaz;
[email protected]
DÖNME DOLAP GÜNLER
tarih insan ve iir sonsuz haritalarm bir mendil naklayp içine
dolanrm dolan dur dönme dolap bu boluk baka nasl kapanm çarlarda
ak- memnû günleri ayrks otlar gibi sarm evin yüzünü mutfaklarna
girsem fincanlar bo gelir ne/dense her hayatn daha çok ba/ botur
aykr özsularda sonlar samal inek eski bir sarnç gibi sorgusu
tamamlanm sznts gizliden okyanuslar devirse geçmeye bu kydan
gemileriniz hani götürmez bu yelkenler sizi buradan öteye krmz
ipeklerde leke büyür de büyür ördüüm pencereler üstüme kapanrken ar
aksak çekingen gülüleriniz gelir bir sevdâ ykmna rmaklar bezemiim
söyle kalbim sen imdi ne yandan yaralsn
simden çerie Varlk, kendisini ikâme ettii yeryüzüyle ifade eder.
Onun içine doduu bu
dünyayla olumlu ve anlaml bir çabas varsa özne ve nesne düzeyinde
olumlu birlik kurulmu demektir. Ancak genel geçer bir varlk olan bu
dünya, özneye bu hazz dorudan doruya vermez. Öznenin özel gayreti
ve ruhsal istemi böyle bir dünya için arttr. Ksacas bir istenç
nesnesi olarak dünya tam da öznenin istedii gibi olmaldr. Yani
istenmeli ve takdir edilmelidir. Öznenin böyle bir tasarm yoksa
veya frlatldn sanyorsa bu farkllk onu yorar. Yorgun ve tedirgin
özne, eylerin mahiyetini anlamakta güçlük çektii için diline sadece
çlk taklr. Bunun için iir, modern dünyay anlamakta ve
anlamlandrmakta güçlük çeken insann çldr.
28
Sefa Kaplan’n Dönme Dolap Günleri...
iire adn veren Dönme Dolap Günleri iir dilinin tarihsellii
içerisinde ikili bir anlam alanna tabidir. Bunlardan birincisi
çocuklua dönük geçmite yaanm ve tamamlanm olutur. Geçmi, özneyi
sürekli olarak kendi yurduna davet eden bir cazibe merkezidir ve
özne, çocukluun bu düsel evrenine kar sürekli bir çekili
halindedir. Çocukluk –sürgün ülke-, o arada durduu sürece air, dna
atld bu altn ülkenin kapsn çalacaktr. Çünkü ileriye doru gittikçe
çocukluk evreni mistik, mitik ve düsel bir nitelik kazanr.
Dönme Dolap Günleri ifadesi ikinci olarak zamann iz düümü olan
günlerin (hayatn) biteviyeliini ve tek düzeliini vurgular. Özne, öz
duyarln besleyen düsel zamann doyumsuz vurgulamalarndan herhangi
bir haz almamaktadr. Çünkü öteye dümütür ve dönmek ibaresi özündeki
var olu eksenini ifade etmek yerine zamann bir tüketim nesnesine
dönütüünü imler. Bütün üretici enstrümanlarn yitiren zaman boluk
duygusuyla birlikte kaos üretmektedir. Bir bakma üretici ve etkili
bir eleman olan zaman dönme dolap ibaresiyle tek düzeliin dar
çemberine sktrlarak tüketen, bozan ve yutan etkisiz bir eleman
haline gelmitir. Buradaki çembersellik aslnda zamanla ilgili
deildir; biteviyeleen hayatla ilgilidir. Aristo’nun ifadesiyle:
Çünkü zamann özünde çembersel yer deitirme ve devinim esastr. Zaman
devinimle, devinim de zamanla ölçülür (Aristoteles,
Augustinus-Heddeger 2007: 38). air, baln bu anlam farllndan
istifade ederek okuyucunun ilgisini iirine çekmeye
çalmaktadr.
Tarihten Mendile, iirden Naka Giden Yol iir sanat dilin estetik
etkinlik alandr. Dil, estetik bir operasyona tabi tutularak
günlük dilin sradanlndan kurtarlr. air, dilin bütün imkânlarn
kullanarak gerçeklik vehmiyle birlikte youn, anlam yüklü, somut,
karmak, ritimli ve biçimsel (nce 2001: 17- 18) bir iir yazmaya
çalr. iir, bir ykma ve yapma iidir. Kendisine kadar gelen dili ykp
yeniden yapamayan hiçbir air güçlü bir air deildir. iir, gelenekle
beslenir; yenilikle, büyür. Sefa Kaplan, geleneksel dilin
figürlerini tuzaa düürerek yeni dil dizgeleri kurmann kaliteli bir
iir için art olduunu bilmektedir.
iirinin ilk msranda tarih, insan ve iir gibi üç evrensel figürle
karmza çkmaktadr. Ayn msrada bu üç evrensel figürü sonsuz ve harita
kelimeleriyle badatrarak bir airin evrensel iir düzlemiyle olan sk
ve kopmaz balar üzerinde durmakla kalmaz; batl terminolojiyle
kolektif men (ortak adam) ibaresine de gönderme yapar. Böylece
insanln en eski ve evrensel kaynaklarna uzanarak bir alan
genilemesi salamtr. Sonsuz kelimesinin kullanlmas airin yöneldii
kaynaklar göstermesi bakmndan önemlidir. kinci msrada ise bir
simetri sanat olan leff ü ner araclyla
29
tarihin karsna mendil, iirin karsna da nak figürlerini çkarr. Bu
simetrik figürleri karlatrdmzda tarih ve iirin evrensellii ve anlam
genilii karsnda mendil ve nakn ferdilii ve anlam darl dikkatimizi
çekmektedir. Kullanlan figürlerdeki anlam aralnn bu kadar farkl
olmas düündürücüdür. Üstelik ikinci msran sonunda içinde dolanrm
ibaresinin kullanlmas dikkat çekicidir. Mendil naklamak etkin ve
bilinçli bir eylemi, dolanmak ise ferdilii ve içine kapanmay
çartrmaktadr
iir, evrensel bir sanattr; fakat ahsi bir yaratmann ürünüdür. Kendi
ipekten kozasna dolanan air, sanat eserinin ferdi bir çilenin
sonucunda ortaya konulacana inanmaktadr. Birinci msrada anlam alan
itibariyle genileyen iir, ikinci msrayla birlikte anlam daralmasna
uramaktadr. airin amac; iiri yüzeysel ve derin yapda farkllatrarak
anlam alann geniletmektir. iirin derin yapsndaki anlam ve görüntü
dünyas, içbükey ayna ilkesine göre düzenlenmitir. Her hesap
okuyucuyu zora sokmak ve iiri anlalmaz klmak adna yaplmaktadr.
Eriilmez olmak… Bütün mesele bu… Ancak Sefa Kaplan, bunu yaparken
hiç srtmyor. Çünkü dil organizasyonlarnda hiçbir zorlama olmad
gibi; basit ve sadede mükemmeli aryor.
Bu Boluk Nasl Dolar? airin bilinçaltn dölleyen kkrtc sözcüktür.
Buna Rifatterre’in tanmyla matris
diyebiliriz. iirde metne dönütürülen sözcük veya cümle konumundaki
matris (Riffaterre 1978: 82) bilinçaltnn çeperine çakldr. Tpk
maarann duvarlarna aslan yarasalar gibi iirdeki dier sözcükler,
airin bilinçaltndaki matrisin etrafnda önem derecelerine göre
sralanrlar. Hepsinin amac matris konumundaki sözcük veya ibareyle
bir biçimde ilikiye girmektir. Matris bir bakma ar kovanndaki ana
kraliçedir. Her ey onun etrafnda döner ve ona hizmet eder.
Bu iirdeki matris boluk kelimesidir. iirdeki anlam öbekleri ve imge
düzeni onun etrafnda ekillenmektedir. Ancak air, bu boluk duygusunu
vermek için birbirlerinden farkl imge yaplamasna giderek genel
görüntü dünyasnn üzerini çizmektedir. Amac; allm imge
kompozisyonunu (emsiyesini) alt üst ederek anlam iirin derin yapsna
sokmaktr. Dolan dur dönme dolap ibaresiyle her türlü yaratc
etkinliini yitirmi; sadece kendisini soluyarak içine kapanan bir
dünya halinden bahsetmektedir. Sürekli olarak kendisini yineleyen
bu dolabn eylemlerinin tek bir sonucu vardr: Kaos veya büyük boluk
duygusu…
Ben’in araynda düzen düüncesi hakimdir. Ancak dünya da ben’e ramen
ve ben’in dndaki güçler tarafndan ekillendirilmektedir. Nesnel
gerçekliin oluturduu karmak yaplama trajik bir mahiyet kazanarak
airin dünyasndaki kara deliin
30
Sefa Kaplan’n Dönme Dolap Günleri...
büyümesine yol açyor. Büyük boluk, airin beninden balayarak ayrks
otlar gibi evi ve bütün evreni kuatmaktadr. Oysa “evimiz bizim
dünya köemiz ve ilk evrenimizdir. Ev, gerçek bir kozmostur. Sözcüü
tüm anlamlaryla kapsayan kozmos” (Bachelard 1996: 32). airin
dünyasndaki büyük boluk öylesine bir hal almtr ki binlerce ylda
oluan bu mekân algsn ters yüz etmektedir. Çürüme ve yok olu ben’in
kutsal tapna ve koruna konumundaki evin duvarlarna da sirayet
etmitir. Evin ölümü annenin ölümüdür. Bu sebeple özne için her
türlü kaç ve kurtulu umudu tükenmitir. Bütün dourgan simgelerini
yok oluun karanlk kucana terk eden özne, son bir umutla kozmosun,
dostluun ve sevginin simgesi olan elin yapp yürein onaylad ve dudan
dedii kahve fincanna uzanr. Fakat her eyin nafile olduunu görür.
Çünkü evin kutsal koruyucusu ak da yokluun insafsz eli tarafndan
kap dar edilmitir. Kendi içine kapanan özne, ak içselletirmek
yerine kendi benliini kutsallatrmakta ve tiranlaan ben, her türlü
deeri tüketerek farknda olmadan kendi sonunun ölümcül tohumunu
büyütmektedir. Büyük boluk akn tarihi yerine gövdenin tarihini
–yasak ak- yazmaktadr.
iirin üçüncü bölümüne hayatn boluunu vurgulayarak balayan air,
varln brakld yere yani dünyaya ve hayata yönelmektedir. Balangç
itibariyle dünya içerisinde ikâme edilmi hayatn ba boluuna
vurgulamalar yaparak bu boluun aykrlktan kaynaklandn
belirtmektedir. Özne, içerisine doduu dünya halinde ve kendi
parltsnda böyle bir aykrlk buluyorsa insan hayatnn sürekli boalan
yanna yönelecektir. Hedegger’in ifadesiyle: “Dünyay varolusal ve
kullanma yönelik otantik ilgide kavrayamayacaktr” (Çüçen 1997: 40).
Böylece dünya sorununu daraltan air, boluk düüncesine ulamaktadr.
Kendini uzam ve zaman içerisinde hazr bulan öznenin varlkla olusal
bir ba kuramamas düündürücüdür. Çünkü “Dünya içinde varlk olmak
Dasein’a verilmitir. O kendini dünya içinde bulmutur. Dünya
–içinde- olmak, onun varolusal karakteridir” (Çüçen 1997: 34).
Dünya içerisinde varlk olmas münasebetiyle Dasein dünya eyleri
karsnda kayg ve ilgi duyar. Bu onun yaratlnn bir gereidir. O, bu
dünyay seçmemi aksine indirilmitir. Sürgün ülkede sürekli seçmek
zorunda oluu ve her an dünyann dna atlma endiesi, onun en büyük
kaygsdr. Bu kayg, onun dier varlk alanlaryla olan ilgisini olumsuz
yönde etkilemektedir. Eyada hiçbir akn ve içkin özellik bulamayan
özne, yaad dünyann dna dütüünü görmektedir. Cazibe merkezi olmas
gereken dünya bir bakma tarif edilemez aykrlklarn barnd dünyadr.
Özne, bu dünyann içerisine doacak ve anlam veremedii tek düze bir
hayat yaadktan–saldktan- sonra ölümün kara deliinden yok oluun
karanlna atlacaktr. ndirilmek ve atlmak, öznenin tesadüfler üzerine
kurulu hayatn izah eden iki önemli
31
eksik de olsa sorgusu tamamlanm bir hayattr. Doaldr ki öznenin
kendi kendini sorguya çekmesi veya kendi varln aratrmasnn bütün
sonuçlar hiçbir yerdelie (yerde bulunmamaya) çkar. Bu da özneyi
endieye sevk etmektedir.
Dünya, büyük ah yapttan kopu sürekli, ebedi ve evrenseldir. Bu
katlanlmaz ac karsnda öznenin yapaca tek ey yaanmam duyarlklar
hayâl havuzunda toplamaktr. Hayat, bir defaya mahsus olmak üzere
ödünç verilmi ve her yaanmlktan sonra imdinin gerisine dümü; ksacas
eskimitir. Eski bir sarnç gibi devrini tamamlayarak kendi beninin
üzerine kapanan özne, geçmi yaantsn (mazisini) her an
birikimleyerek (okyanusa dönütürerek) ve çoaltarak kar topu gibi
büyütür. Mazi, tpk okyanustaki inci tanesi gibi özneyi geçmi
duyarlna –kendi yurduna- davet eder. “Uzak geçmi, bir imgenin
parlamasyla, yanklanmalarla titreir ve bu yanklanmalarn hangi
derinliklere yansyaca, nerede sönecei hiç kestirilemez” (Bachelard
1996: 8). Ancak hayat bir defaya mahsus olmak üzere ödünç
verilmitir ve öznenin onu bir kez daha snama ans yoktur. iirdeki
gemi metaforu araclyla vurgulanmak istenilen ey, öznenin maziye
geri dönüünün imkânszldr.
Özne burada; tam o aradadr ve yaam her an kendisini yineleyerek
mazinin korkunç ve dönülmez sularna gömülmektedir. Ksacas devrini
tamamlamaktadr. Bergson’un ifadesiyle: “Gerçek olan, bizim
çektiimiz birtakm basit enstantane fotoraflar olan durumlar
deildir; bu dahi deiiklik dilidir, tersine olarak gerçek olan ey
aktr, intikal sürekliliidir, deiikliin kendisidir. Bu deiiklik
bölünemezdir” (Bergson 1986: 11). Geçmie ait bu enstantaneler,
sadece hatrlama teknii sayesinde idrak edilebilir. Gelecei hayal
yoluyla kurabilen özne, geçmii hatrlayarak maziye bir kez daha
dönememenin ümitsizliiyle hayflanr.
imdi ve burada olan özne, geçmie dönüün imkânszlyla kvranp dururken
gün nn vurduu krmz perdelerde hayatn boluunu imleyen leke gün
geçtikçe büyümektedir. Çürüme ve eskime, kozmos ve düzenin
temsilcisi konumundaki evin perdelerinden balayarak yersizlik ve
yurtsuzluk itkisiyle birlikte özneyi özdenetime almtr. Her doan
günle birlikte öznenin, d dünyayla olan balarn kuvvetlendirmesi
gerekirken aksine; özne, bütün d çarlara kapal bir biçimde duyu
yitimine urayarak büzüldükçe büzülmektedir. Sadece geçmie ait
unutulmaya yüz tutmu –ar aksak- gülücüklerdir hatrlanan.
ark edebiyat bir gönül edebiyat olduu için soyut temalar etrafnda
ekillenen bu edebi gelenek daha çok yklan bir ak istiaresinin
külleri arasnda boy vermitir. Bir
32
Sefa Kaplan’n Dönme Dolap Günleri...
bakma Türk edebiyat daha çok ölüm, hüzün ve ayrlk temalar etrafnda
ekillenmitir. Bu itibarla akn ayrlk yan vuslattan daha arlkl bir
kullanma sahiptir. Cumhuriyet dönemi Türk iirinde parçalanm bir
mparatorluk ve dünya görüünün getirdii melankoli ile çada sanatkârn
kaosa yöneldiini görmekteyiz. nsicaml bir dünya görüünden uzaklamak
da bu problemler arasndadr. Bu yüzden günümüz insannn problemleri
ve çkmazlar düne göre çok daha köklü ve derindir. Çada sanatkâr
kaostan besleniyor diyebiliriz. Son iki msrada sevda ykm ibaresiyle
dile getirilen ark edebiyatnn daha çok hüzün, ayrlk ve ölüm gibi
temalar etrafndaki ekillenmesidir. Irmaklar bezemek kelime grubuyla
anlatlmak istenilen eyse geleneini bu temalar etrafnda kuran Türk
iirinin kendisidir. Son msrada ise air olmann yaral bir benlie
sahip olmaktan geçtiine dair bir vurgulama yaplmtr. Kalbin
hakikatiyle iirin biçimlenii arasndaki ilikiyi fark eden özne,
muhatap ald kalbine iirin kaynana dair ilginç bir soru
yöneltmektedir: Ne yandan yaralsn… Çünkü o, iirin asl kaynann kalp
olduunu ve kalbi kanamayann air olamayacan bilmektedir. Ne yana
ibaresiyle de derdin mahiyetine dair küçük bir sorgulama
yapmaktadr.
Kompozisyon düüncesi veya biçimsel söylem Varolanlar, özünü bir
biçimle ortaya koyduklarna göre biçim, varln özünde
önemini koruyan ilk ilkedir. Her varlk, kendisini bir biçimle ifade
eder. Bunun için biçim, varl tanmlayan ve onun dinamik sükûnetini
kendi içerisinde barndran ilke olarak bir cazibe merkezidir. Çünkü
her varlk, kendi biçimiyle özgün ve tektir. Yeryüzünde baka bir
karl da yoktur.
Kant, “güzellii bir eyin madde ve mevzusu deil, formu belirler”
(Eriirgil 1997: 319) ibaresiyle biçimin önemini vurgularken;
oklovski, “sanat, biçim yaratmadr” (Todorov 1995: 56) ifadesiyle
biçimin önemini ayn dorultuda kullanlm farkl kelimelerle izah
etmeye çalr. nsana has düünce biçimlenmedikçe zaman içindeki
devinimini yitirmektedir. Schelling’in ifadesiyle: “Biçim, zaman ve
uzam sanatdr. iir, vezin ve kafiye gibi saymaca yönüyle zamana
(musikiye); bir uzam içerisinde yüzeylemeye doru gidiiyle de mekâna
(resme) yaslanr”(Soykan 1995: 138).
iirde biçim, yeni bir eylem eklidir ve bu eylemin iç ilkesi dildir.
iire ait bütün unsurlar, dil tarafndan ekillendirilmektedir. Biçim
de dil tarafndan oluturulan bir örgütlenmedir. Boris Eyhanbaum’un
ifadesiyle: “Yaznsal yaptn biçimi dinamik bir biçim olarak
hissedilmelidir. Yaptn birlii bakml ve kapal bir kendilik deil
özgül bir geliimi olan dinamik bir bütünlüktür. Öeleri birbirine
bir eitlik ya da toplama iaretiyle deil, dinamik bir balam ya da
bütünleim iaretiyle balanr” (Todorov
33
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2011-21/1
1995: 56). Ancak bu dil, kendi dndaki bütün dillerden farkllaarak
yeni bir dil hüviyeti kazanr. Dilin örgütledii bu yap, kendisini
dil olmaktan daha çok örgensellemi biçim olarak ortaya koyar.
Her iir, kendi biçimini kendisi üretir ve her iir, kendi biçimiyle
tek ve müstesnadr. Biçim, dilin genel kullanmlarnn dnda bir defaya
mahsus olmak üzere kullanld yeni bir dildir. Esiz ve benzersiz
olmasyla da tektir. Bunun için; “içerik nasl her eser için ayr ise,
bunun kart olan biçimin de her eser için ayr ve kendine özgü olmas
gerekir” (Boran 1994: 152).
Sefa Kaplan’n, dil konfigürasyonlarn zengin bir biçimde kulland
iirinde göze batan ilk özellik kompozisyon düüncesidir. 2/4/5/4/2
eklindeki msra kümelenmesi geleneksel kalplara uygun bir bölümleme
olmasa da kendi içerisinde bir tutarlla sahiptir. Tarih, insan ve
iir sonsuz haritalarm msra kompozisyondaki giri paragrafn andran
bir hüküm cümlesi niteliindedir. Daha sonraki bölümlemeler, özgün
imgelerle boluk düüncesini younlatran ve temay gelitiren bir
mahiyete sahiptir. air, dolanp durmak, boluk, kapanmak, ayrks ot,
bo, ba bo, aykr, samal inek, leke büyümesi, ar aksak, sevda ykm,
kalp yaralanmas gibi sözcüklerle temasn gelitirerek okuyucusu
üzerinde kaotik bir intiba uyandrmaya çalmaktadr. Ayn kelimelerden
hareketle kurulan “mendil naklayp içine dolanmak , ak- memnû
günleri, evin yüzü, aykr özsularda samal inek, sznts gizliden
okyanuslar deviren eski bir sarnç, ar aksak çekingen gülüler ve bir
sevda ykmna rmaklar bezemek gibi özgün imgeler, allmam söyleme
biçimleriyle iiri müphem klarak youn, anlam yüklü ve karmak bir
hâle getirmektedir. Lirik bir payanda üzerine konulandrlan son iki
msra ise kompozisyonun final –sonuç- bölümüdür. Bu bölüm, sayp
dökülenlerin arkasndan öznenin kendisiyle –kalbiyle- hesaplat bir
bölümdür. iirin tümü son iki msran ortaya çkmas için yazlm gibidir.
iirdeki dizilim sistemi ile eylem tarz –dramatik eri- arasnda da
kayda deer bir iliki görülmektedir. Örnein, dönme dolabn
hareketlerine uygun bir msra kümelenmesi söz konusudur. lk iki ve
son iki msralarn dizilimi eylem itibariyle dolabn balangç ve duru
zamanlarn anmsatmaktadr. Ara dizilimlerdeki 4’lü ve 5’li msralardan
oluan bölümlerde dolabn hz ekstern noktaya ulamaktadr. çerik
deitikçe buna paralel olarak iirdeki ses ak da deimektedir.
Sonuç Modern iir, yeni görüntüler yaratan üretici bir iirdir. Bu
görevini geleneksel dilin
yasalarn krmakla baarl bir biçimde yerine getirir. Bu krma ii yeni
bir anlam ve yeni bir görüntü yaratmak için airin denedii bilinçli
bir edimdir. Yapy temelinden sarsan ve
34
Sefa Kaplan’n Dönme Dolap Günleri...
bozan bu eylem, yeni bir yaratma eylemidir ve iirin yorgun düen
klasik normlarna kar alnm bir tavrdr. Ayn zamanda eski iir aacna
kar atlm bir tatr. Atlan ta, onun doasn sarsacak ve içten yeni bir
dil yaratc ayaklanmay balatacaktr. Bunun için modern iir,
geleneksel iire kar bir bakaldrdr ve yap bozucudur. Onun formülü u
iki kelimeyle izah edilebilir: Ykmak ve yapmak. Çünkü iiri dorular
kurar, yanllar yürütür. Güçlü airler, çan ihtiyaçlarna cevap
veremeyecek kadar yorgun düen ve biteviyeleen iir biçimlerini
ykarak/gündemden kaldrarak günümüz insannn ihtiyaçlarna cevap
verecek yeni türleri ve biçimleri yaratrlar.
Sefa Kaplan, Dönme Dolap Günleri isimli iirinde geleneksel iirin
düz ayna metaforunun biçim, dil ve imge anlayn ykarak modern iirin
içbükey ayna metaforu araclyla iirin derin yapsnda görüntü ve anlam
farkllamasna gitmektedir. Böylece bilinçli bir edimle kapal ve
müphem söylenilen iir, okuyucunun ufkuna uygun bir hâle
getirilmitir. Ksacas ilgili iir gelecein dili olmak adna biçim ve
anlam bakmndan bir hayli zenginletirilmitir. Özellikle 4/5/4
dizilimindeki gelime bölümünü oluturan msralar sradan okuyucunun
seviyesini aacak çarmlar üzerine oturtulmutur. iirin balangcnda
insan tekinin problemi olarak gösterilen büyük boluk düüncesinin
evrensel insann önemli bir çkmaz olduunu göstermek için “krmz
ipeklerde leke büyür de büyür” msrayla kaosa evrensel bir mahiyet
kazandrlmaktadr.
Sefa Kaplan, bu iirinde Cumhuriyet dönemi Türk iirinde dille her
türlü deneyime girerek iir dilini çrndan çkaran kinci Yenicilerin
dildeki tutumlarn benimsememitir. O, imgelerini geometrik bir
nizamla kurarak öz iir yolunda mesafe almay tercih etmektedir. Onun
iirlerinde birbirleriyle ilgisiz gibi görülen msralar, güçlü bir
airin bilinçalt patlamasdr. iir dilini prizmadan geçirerek çoul
okumalara müsait bir hâle getirmitir
Cumhuriyet d