Karl Marks & Friedrich Engels - Seçme Yapıtlar 2. Cilt

8/8/2019 Karl Marks & Friedrich Engels - Seme Yaptlar 2. Cilt

1/426

1Karl Marks-.riedrich EngelsSeme Yaptlar II

SEMEYAPITLAR

KNC CLT

ER YAYINLARI

KARL MARKS-.REDRCH ENGELS


2/426

BRNC BASKI


3/426

SEME YAPITLARKNC CLT

KARL MARKSVE.REDRCH ENGELS


4/426

Karl Marx ve .riedrich Engelsin yaptlarndan derlenen Selected Works (Volume Two,Progress Publishers, Moscow 1969) adl kitap, Sevim Belli, Alaattin Bilgi, Gne zdural, AhmetKardam ve Kenan Somer tarafndan (her metin ayr ayr olmak zere) dilimize evrilmi ve Sol

Yaynlar tarafndan, Seme Yaptlar, kinci Cilt, ad ile, Temmuz 1977 tarihinde, Ankarada,lkyaz Basmevinde dizdirilip bastrlmtr ([ ] iindeki sayfa saylar zgn metne aittir)

Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir 2003erisyay@kurtuluscephesicomhttp://wwwkurtuluscephesicomhttp://wwwkurtuluscephesiorghttp://wwwkurtuluscephesinet


5/426

NDEKLER

9 ULUSLARARASI BRLNN KURULU ARISI,Karl Marks17 ULUSLARARASI BRL GENEL TZ,Karl Marks

20 AMERKA BRLEK DEVLETLER BAKANI ABRAHAM LINCOLNA,Karl Marks

22 PROUDHON ZERNE (J B Schweitzere Mektup),Karl Marks

30 CRET, .YAT VE KR,Karl Marks30 [Giri]31 I [retim ve cret]32 II [retim, cret, Kr]39 III [cret ve Para Dolam]42 IV [Arz ve Talep]43 V [cret ve .iyat]45 VI [Deer ve Emek]52 VII gc

54 VIIIArt-Deer retimi55 IX Emein Deeri57 X Kr, Bir Meta Deerinden Satmakla Elde Edilir57 XIArt-Deerin Ayrt eitli Blmler60 XII Krlar, cretler ve .iyatlar Arasndaki Genel liki61 XIII cretleri Ykseltmek ya da Dmelerine Kar Koymak

Yolundaki Bellibal Giriimler66 XIV Sermaye ile Emek Arasndaki Mcadele ve Bunun Sonular71 GEC GENEL KONSEY DELEGELERNE TALMATLAR ETL

SORUNLAR ,Karl Marks

71 1 Uluslararas Birliin rgtlenmesi72 2 Emek ile Sermaye Arasndaki Mcadelede, abalarn, Birlik

Ajans Tarafndan Uluslararas Dzeyde Birletirilmesi73 3 gnnn Snrlandrlmas74 4 Genlerin ve ocuklarn altrlmas (Kadn ve Erkek)75 5 Kooperatif alma76 6 Sendikalar Gemileri, Bugnleri ve Gelecekleri77 7 Dolayl ve Dolaysz Vergilendirme78 8 Uluslararas Kredi

78 9 Polonya Sorunu78 10 Ordular78 11 Din Sorunu


6/426

80 KAPTALN BRNC CLDNN ALMANCA BRNC BASKIYA NSZ,Karl Marks

85 KAPTALN BRNC CLDNN ALMANCA KNC BASKISINA

SONSZ,Karl Marks93 K A P T A L,Karl Marks93 Sekizinci Ksm lkel Birikim93 Yirmialtnc Blm lkel Birikimin Srr96 Yirmiyedinci Blm Tarmsal Nfusun Toprakszlatrlmas

110 Yirmisekizinci Blm 15 Yzyln Sonundan BalayarakMlkszletirilenlere Kar Kanl Yasalar cretlerin,Parlamento Yasalaryla Drlmeye Zorlanmas

117 Yirmidokuzuncu Blm Kapitalist iftinin Douu

118 Otuzuncu Blm Tarmsal Devrimin Sanayi zerindekiTepkisi Sanayi Sermayesi in Pazarn Yaratlmas122 Otuzbirinci Blm Sanayici Kapitalistin Douu131 Otuzikinci Blm Kapitalist Birikim Tarihsel Eilimi135 MARKSINKAPTAL,.riedrich Engels135 I138 II142 KAPTALN KNC CLDNE NSZDEN,.riedrich Engels

145 BRLEK DEVLETLER ULUSAL BRLNE ARI,Karl Marks

147 ALMANYADA KYL SAVAINA NSZ,.riedrich Engels147 1870 Tarihli kinci Baskya nsz154 1875 Tarihli nc Bask in 1870 Tarihli nsze Ek159 ULUSLARARASI BRL GENEL KONSEYNDEN CENEVREDEK

RUS KESMNN KOMTE YELERNE,Karl Marks

161 GZL YAZIMA,Karl Marks

165 .RANSADA SAVA,Karl Marks165 .riedrich Engelsin Girii176 Uluslararas i Birlii Genel Konseyinin .ransz-Alman Sava

zerine Birinci ars180 Uluslararas i Birlii Genel Konseyinin .ransz-Alman Savazerine kinci ars

187 . r a n s a d a S a v a 187 I195 II201 III214 IV 224 Notlar224 I

225 II228 SINI.ININ SYASAL EYLEM ZERNE,.riedrich Engels


7/426

230 ENTERNASYONAL NDEK SAHTE BLNMELER,Karl Marks ve.riedrich Engels

231 I

233 II240 III246 IV 256 V 258 VI261 VII264 18 MART 1871 KOMNNN YILDNMN KUTLAMAK N

YAPILAN MTNGDE ALINAN KARARLAR264 [I]264 [II]265 [III]266 TOPRAIN ULUSALLATIRILMASI,Karl Marks

269 LAHEYDE YAPILAN GENEL KONGRE KARARLARINDAN,Karl Marksve .riedrich Engel

269 Tzk Konusunda Karar271 LAHEY KONGRES,Karl Marks

274 KONUT SORUNU,.riedrich Engels274 kinci Baskya nsz

283 K o n u t S o r u n u283 Birinci Ksm Proudhon Konut Sorununu Nasl zyor?299 kinci Ksm Burjuvazi Konut Sorununu Nasl zyor?299 I310 II322 III325 nc Ksm Proudhon ve Konut Sorunu zerine Ek325 I330 II337 III

340 IV 346 OTORTE ZERNE,.riedrich Engels

350 BLANKC KOMN MLTECLERNN PROGRAMI,.riedrich Engels

357 RUSYADAK TOPLUMSAL LKLER ZERNE,.riedrich Engels367 Rusyadaki Toplumsal likilere Sonsz378 BAKUNNNDEVLET VE ANARKTABI ZERNE DNCELERDEN,

Karl Marks

380 MEKTUPLAR380 Marxtan Hanoverdeki L Kugelmanna384 Marxtan Hanoverdeki L Kugelmanna385 Marxtan Hanoverdeki L Kugelmanna


8/426

387 Marxtan Hanoverdeki L Kugelmanna388 Marxtan Hanoverdeki L Kugelmanna389 Marxtan New Yorktaki . Boltea

391 Engelsten Milanodaki T Cunoya396 Engelsten Hubertusburgdaki A Bebele399 Engelsten Hobokendeki . A Sorgeye

401 Aklayc Notlar


9/426


KARL MARKS

ULUSLARARASI BRLNN KURULU ARISI

LONDRA, LONG ACREDA ST MARTNS HALLDA YAPILANAIK TOPLANTIDA, 28 EYLL 1864TE KURULMUTUR1

iler!1848den 1864e kadar olan dnem boyunca ii ynlarnn sefa-

letinin azalmad byk bir gerektir, ama bu dnem snai gelime veticari byme bakmndan gene de esizdir 1850de ngiliz orta snfnnen lml ve en iyi haber organlarndan biri, yle bir kehanette bulunuyor-du: ngilterenin ihracat ve ithalat %50 artacak olursa, ngilteredekisadakaya muhtalk sfra der Ama heyhat! 7 Nisan 1864te, maliyebakan* ngilterenin toplam ithalat ve ihracatnn 1863te 443955000sterline, nispeten yakn olan 1843 dnemindeki ticaretin yaklak ka-t olan bu tutara! ulatn syleyerek parlamentodaki dinleyicilerinisevince bodu Btn bunlara karn, yoksulluk konusunda syledikleriok dokunaklyd Sefalet iinde [sayfa 11] yzenleri, artrlmayan c-

* William Gladstone-Ed


10/426

10 Karl Marks-.riedrich EngelsSeme Yaptlar II

retleri; her on durumdan dokuzu varolma mcadelesinden baka birey olmayan insan yaamn dnn! diye haykryordu Kuzeydemakineler tarafndan, gneyde de koyun iftlikleri tarafndan yava yava

yerlerinden edilen rlanda halkndan szetmedi; kald ki, bu mutsuz l-kede koyunlar bile azalyor ama bu azaln insanlarn azalmas kadarhzl olmad da dorudur Ani bir dehet dalgas halinde, en tepedekionbinin temsilcileri tarafndan o an aa vurulmu olan eyi yinelemediGarrot panii2 belli bir dzeye ulatnda, Lordlar Kamaras srgn vekrek cezalar konusunda bir soruturma yaplmasna ve bu konudabir raporun yaynlanmasna karar verdi Bunun sonucu olarak 1863 ta-rihli o kaln Mavi Kitaptaki3 cinayet kt ortaya ve, bylece de, mahkumolmu sululardan, ngilterenin ve skoyann krek serflerinden enktlerinin bile, ngilterenin ve skoyann tarm emekilerinden okdaha az ezildikleri ve ok daha iyi durumda bulunduklar, resmi olgularla

ve rakamlarla tantland Ama hepsi bu deildi Amerikan Sava4 y-znden Lancashire ve Cheshiredaki fabrika iileri kendilerini sokaktabulduklarnda, ayn Lordlar Kamaras, alktan ileri gelen hastalklarnlemeye ucu ucuna yetecek ve en ucuz ve en basit biimde verilebile-cek en dk karbon ve nitrojen miktarnn ne olabileceini aratrmaklagrevli bir doktoru, sanayi blgelerine gnderdi Tp temsilcisi Dr Smith,28000 nite karbonun ve 1330 nite nitrojenin, ortalama bir yetikinialktan ileri gelen hastalk dzeyinin hemen stnde tutacak haftalk

miktarlar olduunu, ve ayrca bu miktarlarn, ar yorgunluk basksnnpamuklu dokuma iilerini fiilen iine drm olduu yetersiz beslen-meye pek yakn bir dzeyde olduunu ortaya koydu* Ama dikkat edin!Bu ok bilmi doktor, daha sonra, zel Meclisin tp yetkilisi tarafndan,tekrar, alan snflarn yoksul kesimlerinin beslenme durumunu aratr-makla [sayfa 12] grevlendirildi Bu aratma-larn sonular, parlamentonunbuyruu ile, bu yl iersinde yaynlanm olan Kamu Sal Konusunda

Altnc Raporda yer almaktadr Doktorun bulduu neydi? pek dokuma-clar, rc kadnlar, eldivenciler, orap dokumaclar ve tekiler, ortala-ma olarak, pamuklu dokuma iilerinin zorbela elde ettikleri dk ge-liri bile, alktan ileri gelen hastalklar nlemeye ancak yeterli olankarbon ve nitrojen miktarn bile almyorlard

Dahas diye yazyordu raporda, incelenen ailelerden tarm kesi-mine dahil olanlara gelince, bunlardan bete-birinin, yeterli olaca tah-min edilen karbonlu gdadan daha azn; te-birinin, yeterli olacatahmin edilen nitrojenli gdadan daha azn aldklar; ve kontlukta(Berkshire, Oxfordshire ve Somersetshire) gnlk ortalama yerel besin

* Okura anmsatmamza hi gerek yok ki, su ve belirli inorganik madde eleri dnda,

karbon ve nitrojen, insan gdasnn hammaddelerini olutururlar Ama insan organizmasnbeslemek iin bu basit kimyasal eler, bitkisel ya da hayvansal gda biiminde salanmaldrrnein patates esas olarak karbon ierir, buday ekmeinde ise yeterli miktarlarda karbon venitrojen maddeleri vardr [Marxn notu]


11/426


iersinde, nitrojenli gdalarn yetersiz kaldklar grld uras unutul-mamal ki, diye ekliyor resmi rapor, gda yoksunluu hi istenilmeyenbir durumdur ve, bir kural olarak, byk gnlk besin yetersizlii ancak

teki yoksunluklarn ardndan gelen bir eydir Bu durumda, temizliinbile, pahal ya da zahmetli olduu grlecektir, ve temizlii korumayolunda zsaygl abalar hl varsa, bu ynde harcanan her aba yeni

alk sanclar getirecektir Bunlar ac veren dncelerdir, zelliklebu kimselerin iinde bulunduklar yoksulluun aylaklktan ileri gelenhakl yoksulluk olmad anmsanacak olursa; bu, btn durumlarda,alan halkn yoksulluudur Gerekten de, acnacak miktarlarda gdaelde etmek iin yaplan alma, ounlukla, ar lde uzundur

Bu rapor, garip ve olduka beklenmedik bir olguyu, BirleikKralln drt blgesi iinde ngiltere, Galler, skoya ve rlanda-, ngil-tere nin tarmsal nfusunun, Birleik Kralln bu en zengin blgesinin,hemen hemen en kt besleneni olduunu; ama Berkshiren, Oxford-shiren ve Somersetshiren tarm emekilerinin bile, Dou Londradakapal yerlerde alan ok saydaki el iisinden daha iyi durumda ol-duklarn ortaya karmtr

Serbest ticaret anda, maliye bakannn, Avam Kamarasna,ngiliz iisinin ortalama durumu, olaanst [sayfa 13] lde ve herhangibir lkenin ya da an tarihinde bir benzeri bulunmayan lde iyile-mitir dedii sra, parlamentonun buyruu ile 1864te yaynlanm olan

resmi veriler bunlardBu resmi kutlama sesleri arasna, resmi Kamu Sal Raporununu tatsz szleri karyor:

Bir lkenin kamu sal demek, o lkedeki ynlarn saldemektir, ve ynlar, en alt katlarna dek asgari bir refah dzeyinde ol-madka nasl salkl olabilirler?

Ulusal lerleme istatistiklerinin gzleri nnde dansetmesindenba dnen maliye bakan, vahi bir vecd iinde yle haykryor:

1842den 1852ye kadar lkenin vergilendirilen geliri %6 artt;1853ten 1861e kadarki sekiz yl iersinde, 1853 yl esas alndnda, buart %20dir! Bu olgu neredeyse inanlmayacak kadar artcdr! Busarho edici servet ve g birikimi diye, ekliyor Bay Gladstone, tama-myla mlk sahibi snflarla snrl kalmtr!

Tamamyla mlk sahibi snflarla snrl kalan bu sarho ediciservet ve g birikiminin emeki snflar tarafndan hangi kt salk,

ykk moral, zihinsel bozukluk koullar altnda retilmi ve retilmekteolduunu bilmek isterseniz, matbaaclarn, terzilerin, elbise yapmclar-nn iyerlerine ilikin Kamu Sal Raporunda izilen tabloya baknz!Bunu 1863 tarihli ocuk stihdam Komisyonu Raporu ile kyaslaynz

Burada, rnein yle deniliyor:Kadnl-erkekli mlekiler, bir snf olarak, hem fiziksel ve hemde zihinsel bakmdan, nfusun ok daha bozulmu bir kesimidir; sa-


12/426


lksz ocuk, gelecein salksz yetikinidir; rkn gittike bozulmaskanlmazdr ve komu blgelerden durmadan yeni gelenler ve dahasalkl rklarla evlenmeler olmasayd, Staffordshire nfusundaki bozul-

ma (degenerescence) daha da byk olurduBay Tremenheeren .rnc Kalfalarnn Yakndklar Glklerkonusundaki Mavi Kitabna bir gzatn! Lancashire fabrika iilerininbeslenme durumlar alk dzeyinin hi de stnde deilken, salkdurumlarnn aslnda dzelmekte olduu, nk, pamuk ktl yzn-den, [sayfa 14] bunlarn pamuklu dokuma fabrikalarndan geici olarak -karldklar; ve ocuk lmlerinin azalmakta olduu, nk annelerininimdi, nihayet, onlara afyon karm yerine kendi memelerini verebil-dikleri yolundaki fabrika mfettileri tarafndan sylenmi ve Genel KaytMemuru tarafndan hazrlanan tablolarda gsterilen akl almaz szlerkimin tylerini diken diken etmemitir ki?

Gene madalyonun teki yzn evirelim! 20 Temmuz 1864teAvam Kamarasna sunulan Gelir ve Mlkiyet Vergisi Haslatna gre, yl-

lk gelirleri vergi memurlar tarafndan 50000 sterlin ve daha fazla olarakbildirilen kiilerin arasna 5 Nisan 1862den 5 Nisan 1863e kadar onkiinin daha katlmasyla, bunlarn says, o tek yl ierisinde, 67den80e kmtr Bu ayn gelirler listesi, ngilterenin ve Gallerin toplam ta-rm emekileri ynnn bir ylda paylarna denden daha fazla olan25000000 sterlinlik yllk gelirin 3000 kii arasnda bllmekte olduu

gereini aa karmaktadr 1861 saymn anz, ngilterenin ve Gal-lerin 1851de 16934 olan erkek toprak sahipleri saysnn 1861de 15066ya dtn, bylelikle toprak younlamasnn 10 ylda %11 artm

olduunu greceksiniz lke topraklarnn birka elde toplanmas buhzda srecek olursa, Roma mparatorluunun Afrika eyaletinin yarsnnalt beyin elinde olduunu rendiinde Neronun keyifle srtmas gibi,toprak sorunu fevkalade basitleecektir

Neredeyse inanlmayacak kadar artc olan bu olgular zerin-de uzun uzun durduk, nk ticaret ve sanayi Avrupasnn ban ngil-tere ekiyor Bundan birka ay nce Louis-Philippein mlteci oullarn-dan birinin, Kanaln te yanndaki daha az serpilmi yoldalarndan da-ha iyi durumda olduu iin ngiliz tarm emekisini resmen kutladanmsanacaktr Gerekten de, yerel renkler deitirilse ve lek olarakda biraz daraltlsa, ngiltereye zg olgular, Ktann btn sanayilemiileri lkelerinde aynen grlrler Bu lkelerin hepsinde, 1848den beri,sanayide duyulmam bir gelime, ithalat ve ihracatta da akl almaz birgenileme olmutur Tamamyla mlk sahibi snflarla snrl kalan servet

ve g birikimi, bunlarn hepsinde gerekten de sarho edici idi Bulkelerin hepsinde [sayfa 15] ngilterede olduu gibi, alan snflarn kk

bir aznlnn gerek cretleri bir miktar artmt; oysa ou durumda,rnein byk kentlerdeki yoksullar evinde ya da kimsesizler yurdundayaayan bir kimsenin 1852de 7 sterlin 7 ilin 4 peni tutan en ivedi ge-


13/426


reksinmelerinin 1861de 9 sterlin 15 ilin 8 peniye* km olmas onane kadar yarar saladysa, cretlerdeki parasal ykseliin tketim dze-

yinde salad gerek art da bundan daha ok deildi Geni ii sn-

f ynlar, her yerde, kendisinden yukarda olanlar toplumun merdiven-lerini hangi hzda kyorlarsa, en az ayn hzda daha da derinlere gm-lyorlard Makinelerdeki hi bir iyiletirmenin, retime uygulanacakhi bir bilimin, iletiim aralarndaki hi bir iyiletirmenin, hi bir yenismrgenin, hi bir gn, alacak hi bir pazarn, hi bir serbest tica-retin, ne de btn bunlarn hepsinin, alan ynlarn sefaletini kaldr-mayaca; tersine, bugnk yanl temel zerinde, emein retici gle-rindeki her yeni gelimenin toplumsal kartlklar derinletirmek vetoplumsal uzlamaz kartlklar keskinletirmek eilimi gstermesininkanlmazl, Avrupann btn lkelerinde artk nyargsz her kafayagsterilebilir, ve bu, ancak kendi karlar bakalarnn gerek-d hayal-lerle oyalanmalarn gerektirenlerce yadsnan bir gerek haline gelmitirktisadi gelimenin bu sarho edici evresinde, alktan ileri gelen lmler,Britanya mparatorluunun byk kentlerinde neredeyse kurumlam-tr Bu evre, dnya kaytlarnda, ticari ve snai bunalm denen toplumsalhaerenin daha da sklamasyla, daha da yaygnlamasyla, daha dalmcl olan etkileriyle belirtilmektedir

1848 devrimlerinin yenilgiye uramalarndan sonra, ii snfnnbtn parti rgtleri ve parti yaynlar, Ktada, zorun demir penesi tara-

fndan parampara edildi, emein en ileri ocuklar umutsuzluk ierisin-de Denizar Cumhuriyete kat, ve ksa sren kurtulu dleri, birsnai canllk, ahlaki rme ve siyasal gericilik dnemi karsnda yokol-du Ktadaki alan snflarn, bugnk gibi o sra da St Petersburg ka-binesi ile kardee dayanma iinde olan [sayfa 16] ngiliz hkmetinindiplomasisinin ksmen bir sonucu olan yenilgisinin bulac etkileri, okgemeden Kanaln teki yakasna da srad Ktadaki kardelerinin ye-nilgisi, ngiliz ii snfn idi eder, onlarn kendi davlarna olan inanla-rn krarken, toprakbeylerinin ve parabeylerinin de bir miktar sarslmolan gvenlerini geri getirdi Daha nce vermi olduklar dnleri kstah-a geri aldlar Yeni altn diyarlarnn kefi, ngiliz proletaryasnn saflarndadoldurulmaz boluklar brakan byk bir ge yolat Bir zamanlaretkin olan teki yeleri ise, daha ok i ve cret biimindeki geici r-

vete kapldlar ve ksa vadeli hesaplarn iine girdiler artist hareketiayakta tutmak ya da yeniden biimlendirmek ynndeki btn abalarbelirgin bir biimde baarszla urad; ii snfnn yayn organlar, y-nlarn ilgisizlii yznden pepee kapandlar, ve gerekte, ngiliz iisnfnn siyasal bir boluk durumuyla bylesine tam bir uzlama iinegirdii hi grlmemiti ngiliz ii snfyla Ktadaki ii snf arasnda

* imdi artk 100delik sisteme gemi bulunan ngiliz para sisteminde, eskiden, 12 peni 1ilin, ve 20 ilin de 1 sterlin ediyordu -


14/426


hi bir eylem ortakl yok idiyse de, hi deilse, bir yenilgi ortakl var-d

Ama 1848 devrimlerinden bu yana geen dnem, her eye karn,

iyi ynlerden yoksun deildi Biz burada yalnzca iki byk olguya iaretedeceizEn byk takdire layk bir azimle yrtlen otuz yllk bir mcade-

leden sonra, ngiliz ii snf, toprakbeyleri ile parabeyleri arasnda birblnme yaratarak, On-Saat Tasarsnn5 yasalatrlmasn baard .ab-rika iilerinin bylelikle elde ettikleri ve her alt ayda bir fabrika mfetti-lerinin raporlarna kaydedilen ok byk maddi, manevi ve zihinselkazanmlar, imdi btn taraflarca tannmaktadr Kta hkmetlerininou, ngiliz .abrika Yasasn azok deiik biimlerde kabul etmekzorunda kaldlar, ve ngiliz parlamentosunun kendisi de etki alann her

yl geniletmek zorunda kalyor Ama bu pratik nemi yannda, iilerinyararna olan bu nlemin olaanst baarsn yceltecek bir baka

ey daha vard Orta snf, Dr Ure, Profesr Senior ve ayn soydan veboydan teki bilgeler gibi en nl bilim organlar araclyla, almasaatlerine getirilecek herhangi bir yasal snrlamann, vampir [sayfa 17] gibikan, hem de ocuk kan emmeden yaayamayan ngiliz sanayiininlm anlarnn alnmas demek olacan grm ve bunu kendincetantlamt Eski zamanlarda ocuklarn ldrlmesi Moloch* dinineait gizemli bir ayindi, ama bu yalnzca baz ok kutsal durumlarda,

belki de ylda bir kez yaplr ve bundan sonra da Molochun yoksullarnocuklarna kar zel bir eilimi olmazd alma saatlerinin yasal ola-rak snrlandrlmasna ilikin bu mcadele daha da amanszca iddet-lendi, nk agzll rktmesi dnda, bu mcadele, aslnda, or-ta snfn ekonomi politiini oluturan arz ve talep yasalarnn gz kregemenlii ile, ii snfnn ekonomi politiini oluturan toplumsal ng-rnn denetledii toplumsal retim arasndaki byk ekimeyi etkiliyor-du Bylece, On-Saat Yasas, yalnzca byk bir pratik baar olmaklakalmyordu; bu bir ilkenin zaferiydi; orta snfn ekonomi politii, iisnfnn ekonomi politiine ilk kez bylesine apak yenik dyordu

Ama mlkiyetin** ekonomi politii karsnda, emein ekonomipolitiinin daha da byk bir zaferi yedekte bekliyordu Kooperatif hare-ketinden, zellikle bir avu yrekli elin yardm grmeksizin yarattkooperatif fabrikalardan szediyoruz Bu byk toplumsal deneyimlerindeeri abartlamaz Bunlar sz yerine fiilen gstermilerdir ki, bykretim, modern bilimin gerekleriyle uyum iersinde, bir kol snfn alt-ran bir efendiler snf olmakszn da yrtlebilir; rn verebilmesi iin,i aralarnn alan insann kendisi zerinde bir egemenlik ve zorbalk

* Eski .enikelilerde ve Kartacallarn dininde gne tanrs, insanlarn kurban edildikleri birput; daha sonralar bu ad, her eye kadir yrtc gcn bir simgesi haline gelmitir -Ed** Marxn kendisinin yapt Almanca eviride mlkiyetin yerine sermayenin deniyor

-


15/426


arac olarak tekelletirilmesi gerekmez; ve kle emei ve serf emei gi-bi, cretli emek de, iini istekle, zinde bir ruhla ve cokulu bir yrekle

yapan birleik emek karsnda yokolmaya mahkum, geici ve ast bir

biimdir Kooperatif sisteminin tohumlar, ngilterede, Robert Owentarafndan ekilmitir; Ktada uygulanan ii deneyimleri, aslnda, 1848inuydurulmu deil, yksek sesle ilan edilmi teorilerinin pratik sonula-ryd [sayfa 18]

Ayn zamanda, 1848den 1864e kadar olan dnemin deneyimiher trl kukunun tesinde tantlamtr ki, kooperatif emek, ilke olarakne denli kusursuz, ve pratikte ise ne denli yararl olursa olsun, tek tekiilerin raslansal abalarnn dar erevesi iinde tutulduunda, tekelingeometrik byme hzn hi bir zaman yakalayamayacak, ynlar kur-taramayacak, hatta onlarn sefaletlerinin ykn hissedilir bir ldehafifletemeyecektir Aklbanda soylularn, insansever orta snf geveze-lerinin, hatta zeki ekonomi politikilerin, d grenlerin topyas diyealaya alarak, ya da sosyalistin kutsal eye kar saygszl diye amuratarak, daha filiz halindeyken bo yere kesip atmaya altklar koope-ratif alma sistemine birdenbire tiksindirici bir biimde vgler dzme-

ye balamalarnn nedeni belki de budur alan ynlar kurtarmakiin, kooperatif alma ulusal boyutlara ulatrlmal ve, bunun sonucuolarak da, ulusal aralarla gelitirilmelidir Ama toprakbeyleri ve sermayebeyleri kendi iktisadi tekellerini savunmak ve devamn salamak iin

kendi siyasal ayrcalklarn her zaman kullanacaklardr Emein kurtulu-unu tevik etmek bir yana, onun yoluna olas her engeli koymay sr-dreceklerdir Lord Palmerstonn geen oturumda, rlandal Kirac ift-ilerin Haklar Tasarsn savunanlarla nasl alay ettiini anmsaynz:Avam Kamaras toprak sahiplerinin meclisidir!

Siyasal iktidarn ele geirilmesi, bu yzden, alan snflarn enbyk grevi olmutur Bunu kavram grnyorlar, nk ngilterede,

Almanyada, talyada ve .ransada ezamanl yeni kprdanlar olmuturve ii partisini siyasal olarak yeniden rgtlemeye ynelik ezamanl

abalara giriilmektedirBir tek baar esine sahipler: saylan; ama say, ancak gbirlii

ile birletiinde ve bilgi ile ynetildiinde terazinin kefesinde bir arlkhaline gelir Gemiin deneyimi, deiik lkelerin iileri arasnda bulun-mas gereken ve kurtulu iin verdikleri btn mcadelelerinde onlarsk skya birarada durmaya tevik eden bu kardelik ban grmezdengelmenin, onlarn uyumsuz abalarnn ortak bozgunu ile nasl cezaland-rlacan gstermitir Bu [sayfa 19] dnce, deiik lkelerin iilerini buUluslararas Birlii kurmak zere 28 Eyll 1864te St Martin Halldakak toplantda biraraya getirmitir

Bu toplanty bir baka inan daha etkilemitir alan snflarnkurtuluu, bunlarn kardee uyum iinde bulunmalarn gerektiriyorsa,ulusal nyarglar harekete geiren ve halklarn kanlarn ve varlklarn


16/426


korsanca savalarda arur eden, canice amalar gden bir d politikaaltnda bu byk grevi nasl yerine getireceklerdir? Bat Avrupay At-lantiin te yakasndaki klelii srdrmek ve yaygnlatrmak zere

rezil bir hal seferine paldr-kldr girmekten koruyan egemen snfla-rn dirayetleri deil, ngilterenin alan snflarnn bu canice lgnlakar yiite direnmeleri olmutur Avrupann st snflarnn, Kafkaslardaki da kalelerinin Rusyaya yem oluunu, ve yiit Polonyann Rusyatarafndan katlediliini utanmazca onaylaylar, alayc sempatiyle ya daaptalca bir kaytszlkla karlamalar; ba St Petersburgda olan ve Av-rupann her kabinesinde parma olan bu barbar gcn muazzam vekar konulmayan saldrlar, alan snflara, uluslararas politikanngizlerini belgeleme, kendi hkmetlerinin diplomatik manevralarnagzkulak olma, bunlara gerektiinde btn gleriyle kar koyma, nle-

yemediklerinde ise ayn anda sulamalara girimekte birleme, ve ulus-lararas ilikilere egemen olan kurallar kadar, tek tek kiiler arasndakiilikilere de egemen olmas gereken basit ahlak ve adalet yasalarn sa-

vunma grevini retmitirBylesi bir d politika iin savamak, alan snflarn kurtuluu

iin verilen genel mcadelenin bir parasdrBtn lkelerin proleterleri, birleiniz! [sayfa 20]

21-27 Ekim 1864 tarihlerinde

Marx tarafndan yazlmtr

Kasm 1864te Londrada baslanAdress and Provisional Rules of,the Working Mens International

Association Estab!ishedSeptember 28, 1864 ata Public MeetingHeld at St Martins Hall,Long Acre London adlkitapkta yaymlanmtr


17/426


KARL MARKS

ULUSLARARASI BRL GENEL TZ6

snfnn kurtuluunun ii snfnn kendi eseri olmas gerekti-ini; ii snfnn kurtulu mcadelesinin snfsal ayrcalklar ve tekelleruruna deil, eit haklar ve grevler ve her trl snf egemenliinin kal-drlmas uruna mcadele demek olduunu;

Btn biimler iersindeki kleliin, her trl toplumsal sefaletin,zihinsel kn ve siyasal bamlln temelinde, alanlarn, i ara-larn, yani yaam kaynaklarn tekelinde bulunduranlarn iktisadi boyun-duruu altna girmelerinin yattn;

i snfnn iktisadi kurtuluunun, bu nedenle, her siyasal hareke-tin, bir ara olarak, tabi olmas gereken ama olduunu;

Bu byk amac hedefleyen btn abalarn, her [sayfa 21] lkedekiemein farkl blmleri arasnda dayanmann eksik oluu ve deiiklkelerin ii snflar arasnda kardee bir birlik bann bulunmay


18/426


yznden, bugne dek baarsz kaldn;Emein kurtuluunun ne yerel ve ne de ulusal bir sorun olmayp,

modern toplumu ieren btn lkeleri kucaklayan ve zm en ileri

lkelerin pratik ve teorik ibirliine dayanan toplumsal bir sorun oldu-unu;i snf hareketinin Avrupann en sanayilemi lkelerinde bu-

gnk yeniden canlannn, yeni umutlar dourmakla birlikte, eski ha-talara yeniden dlmesine kar ciddi bir uyar olduunu ve birbirlerin-den hl kopuk olan hareketlerin derhal birletirilmesini gerektirdiini;

Gznnde bulundurarak, bu nedenlerle kurulmu bulunan Ulus-lararas i Birlii:

Btn derneklerin ve bunlara dahil olan bireylerin, renk, inanya da milliyetlerine bakmakszn, hakikati, adaleti ve ahlak birbirlerine

kar davranlarnn temeli olarak kabul edeceklerini;Grevin olmad yerde hakkn, hakkn olmad yerde grevin

bulunamayacan kabul ettiini,lan eder

Aadaki tzk, ite bu anlayla hazrlanmtr1 Bu Birlik, deiik lkelerde bulunan ve ayn amaca, yani ii

snfnn korunmas, ilerlemesi ve tamamyla kurtulmas amacna sahipii dernekleri arasnda merkezi bir iletiim arac ve ibirlii salamakzere kurulmutur

2 Dernein ad, Uluslararas i Birliidir3 Her yl Birliin ubelerinin delegelerinden oluan bir Genel -i Kongresi toplanr Bu Kongre, ii snfnn ortak zlemlerini dile getirir,Uluslararas Birliin baarl bir biimde almas iin gerekli nlemlerialr, ve Birliin Genel Konseyini atar

4 Her Kongre, bir sonraki Kongrenin toplanma zamann ve yerinisaptar Delegeler, herhangi zel bir ar olmakszn, belirtilen zamanda

ve yerde toplanrlar Genel Konsey, gerektiinde, toplantnn yerini de-itirebilir, ama zamann erteleme yetkisi yoktur Kongre, her yl, GenelKonseyin bulunaca yeri saptar ve yelerini seer Bu biimde [sayfa 22]seilen Genel Konsey, ye saysna yeni eklemler yapma yetkisine sahip-tir

Genel Kongre, yllk toplantlarnda, Genel Konseyin yllk ilemlerikonusunda resmi bir rapor alr Genel Konsey, ivedi durumlarda, GenelKongreyi olaan yllk sresinden nce toplantya arabilir

5 Genel Konsey, deiik lkelerin Uluslararas Birlik iinde tem-sil olunan iilerinden oluur Kendi yeleri arasndan bir sayman, birgenel sekreter, her lke iin bir sekreter, vb gibi, ileri yrtmek zeregerekli grevlileri seer

6 Bir lkenin iilerinin, kendi snflarnn teki btn lkelerde-ki hareketlerinden srekli haberdar edilmeleri; Avrupann deiik lkele-rindeki toplumsal durum aratrmalarnn ayn anda ve ortak bir ynetim


19/426


altnda yaplmas; bir dernekte tartlan ve herkesi ilgilendiren sorunlarntekiler tarafndan da ele alnmas; ivedi pratik admlarn atlmas gerek-tiinde rnein uluslararas anlamazlklar durumunda olduu gibi

birleik derneklerin eylemlerinin zamanda ve uyumlu olmas iin, GenelKonsey, Birliin farkl ulusal ve yerel gruplar arasnda bir uluslararasajans kurar Uygun grlen her durumda, Genel Konsey, farkl ulusal ve

yerel derneklere nerilerde bulunur Haberlemeyi kolaylatrmak iin,Genel Konsey, dzenli aralklarla raporlar yaynlar

7 Her lkedeki ii snf hareketinin baars, birlik ve dayan-mann gc dnda baka bir eyle salanamayacandan; te yandanise, Uluslararas Genel Konseyin yararl olmas, byk apta, ister iiderneklerinin birka ulusal merkezindeki koullara, ister ok saydakikk ve birbirlerinden kopuk yerel derneklerdeki koullara bal bulun-mak zorunda olduundan, Uluslararas Birliin yeleri, kendi lkelerin-deki birbirlerinden kopuk ii derneklerini merkezi ulusal organlartarafndan temsil edilen ulusal rgtler halinde birletirmek iin btnglerini kullanrlar Ama aktr ki, bu kuraln uygulanmas, her lkeninzgl yasalarna baldr, ve Genel Konsey ile dorudan haberlemeolana, yasal engeller dnda, hi bir bamsz yerel dernee kapaltutulmaz* [sayfa 23]

8 Her kesim, Genel Konsey ile haberlemek zere, kendi sekre-terini atama hakkna sahiptir

9 Uluslararas i Birliinin ilkelerini kabul eden ve savunanherkes ye olabilir Her ube, kabul ettii yelerin salamlndansorumludur

10 Uluslararas Birliin her yesi, yerleim yerini bir lkedentekine tadnda, Uluslararas Birliin kardee desteini grr

11 Uluslararas Birlie katlan ii dernekleri, birbirlerine ebedikardee ibirlii balaryla balanm olsalar da, varolan rgtlerinimuhafaza ederler

12 Hazr bulunan delegelerin te-ikisinin deiiklikten yana ol-mas kouluyla, her Kongre, bu tz deitirebilir

13 Bu tzkte belirtilmeyen btn noktalar, her Kongrenin gz-den geirmesine ak olan zel ynetmeliklerle tamamlanr [sayfa 24]

256, High Holborn, W C,Londra, 24 Ekim 1871

Kasm-Ara1k 1871dengilizce ve .ranszca olarak,ubat 1872de Almanca olarakbror biiminde yaymlanmtr

* 1872 tarihli Lahey Kongresi karar ile, Genel Tze, 7 maddeyi izleyen bir de 7a maddesieklenmitir Bkz bu cildin 347-348 sayfalar-Ed


20/426


KARL MARKS

AMERKA BRLEK DEVLETLER BAKANI

ABRAHAM LINCOLNA7

Beyefendi,Byk bir ounlukla tekrar seilmeniz dolaysyla Amerikan hal-

kn kutlarz lk seiliinizin ihtiyatl parolas Kleci iktidara kar direnmeidiyse, yeniden seiliinizin muzaffer sava l da Klecilie lmdr

nsanst Amerikan mcadelesinin balamasndan beri, Avrupaii snf, yldzlarla donanm bayran kendi snflarnn yazgsn ta-dn igdsel olarak hissetmitir O korkun destan balatan toprakekimesi, bu usuz-bucaksz bakir topraklarn, gmenlerin emeine

mi adanacan, yoksa klecilerin ayaklar altnda bu topraklarn rznam geileceini belirlemek iin deil miydi?Daha bundan bir yzyl ncesinde, bir byk [sayfa 25] demokratik


21/426


cumhuriyet dncesinin ilk kez ortaya kt, ilk nsan Haklar Bildir-gesi nin8 yaynland, ve 18 yzyl Avrupa devrimine ilk itinin verildii

yerde, 3000lik bir kle-sahipleri oligarisi, dnya tarihinde ilk kez, Silahl

Ayaklanma sanca zerine klecilik diye yazmaya kalknca, bu aynyerde, kar-devrim, sistematik bir zenle, eski anayasann yapldsra gznne alnan dnceleri yoketmekle vnnce ve kleliin

yararl bir kurum, gerekte, sermaye ile emek ilikisi denen byksorunun tek zm olduunu iddia edince ve, alayc bir biimde,insan zerindeki mlkiyetin yeni yapnn ke ta olduunu ilan edin-ce, ite o zaman, st snflarn Gney Devletleri lehindeki fanatik yan-llklarnn getirdii o kasvetli uyardan bile nce, Avrupa ii snf, klesahiplerinin ayaklanmasnn, mlkiyetin emee kar balataca genelbir hal seferinin tehlike an olduunu, ve alanlar asndan, geleceeilikin umutlarnn, hatta gemi kazanmlarnn Atlantiin te yakasn-daki bu byk atma ierisinde tehlikeye girdiini derhal anlad Bu

yzden, pamuk bunalmnn9 kendisine getirdii glklere sabrladayand, klecilik yanls mdahaleye kendisinden daha stn olanlarnbasklarna cokuyla kar kt, ve, Avrupann ou kesimlerinden, bugzel dava iin kendi payna den kan aktt

Kuzeyin gerek siyasal gc olan iiler, kleliin kendi cumhuri-yetlerini pisletmesine gzyumduklar srece, kendi rzas olmakszn

egemen olunan ve satlan zencinin karsnda, kendisini satmasnn ve

kendi efendisini semesinin beyaz tenli iinin en yce hakk olmasylavndkleri srece, gerek emek zgrln salayamyorlar, ya daAvrupal kardelerini kurtulu uruna verdikleri mcadelede destek-

leyemiyorlard; ama ilerlemenin nnde duran bu engel, i savankzl deniziyle kaldrlp atlmtr

Amerikan Bamszlk Sava10 orta snf iin nasl bir ykseli a- balattysa, Amerikan Anti-Kleci Savann da ayn eyi ii snf iin

yapacandan Avrupal iiler emindirler Onlar, zincire vurulmu bir r-k kurtarma ve bir toplumsal dnya ina etme uruna verilen esiz m-cadelede lkesine nderlik etmenin, ii snfnn temiz yrekli [sayfa 26]

Abraham Lincolna dm olmasn, nmzde duran an bir g-vencesi olarak gryorlar [sayfa 27]

Marx tarafndan22-29 Kasm 1864te

yazlmtr

7 Kasm 1865 tarihliThe Bee-Hive Newspaper,n 169da yaymlanmtr


22/426


KARL MARKS

PROUDHON ZERNE

(J B SCHWETZERE MEKTUP)11

Londra, 24 Ocak 1865

Sayn Bay,Benden Proudhon konusunda ayrntl bir deerlendirme talep

eden mektubunuzu dn aldm Zaman yokluu, beni bu arzunuzu yeri-ne getirmekten alkoyuyor stelik, elimde onun yaptlarndanhi birisi

yok Bununla birlikte, iyi niyetime sizi inandrabilmek iin, alelacele k-sa bir taslak iziktiriyorum Bunu tamamlayabilir, ekler ya da ksaltma-lar, ksacas, ne uygun grrseniz onu yapabilirsiniz *

Proudhonun ilk abalarn artk anmsamyorumLangue Univer-selle13 konusundaki okul devi niteliindeki yapt, zm iin gereklien temel bilgilerden yoksun bulunduu sorunlara kendisinin nasl teklif-sizce saldrdn gstermektedir [sayfa 28]

lk yapt Quest-ce que la proprit?** kukusuz, yazm oldukla-rnn en iyisidir eriinin yeniliinden olmasa bile, hi deilse her eyisylemekteki yeni ve cretkar tutumuyla r ac olmuturPropri-

* Bu mektubudeitirmeden basmay daha uygun bulduk: [Social-Demokrat[12] gazetesiYazkurulunun notu]

**Mlkiyet Nedir?-


23/426


t, tank olduu .ransz sosyalistlerinin ve komnistlerinin yaptlarn-da, elbette ki, yalnzca eitli ekillerde eletirilmekle kalmam, aynzamanda topyac bir tarzda hesab grlmtr Bu kitapta, Proud-

honun Saint-Simon ve .ourier ile olan ilikisi, .euerbachn Hegel ileolan ilikisiyle hemen hemen ayndr Hegel ile kyaslandnda, .euer-bach ok zayf kalr Ama bununla birlikte, Hegelden sonra r acolmutur, nk hristiyan bilincine ters den ama eletirinin ilerlemesibakmndan nem tayan ve Hegelin mistik yar-bulanklk iinde brak-t belirli noktalaraparmak basmtr

Eer bu ifadeyi kullanmama izin verilirse, Proudhonun gl,grbz slubu, bu kitapta da hl egemen Ve kanmca slubu, bukitabn balca erdemi Yalnzca eski eyleri yinelemekle kald yerlerdebile, Proudhonun bamsz keiflerde bulunduu; syledii eyin kendisiiin yeni olduu ve yle saylmas gerektii grlr Kutsallarn kutsalekonomik [kavramlara -] elatan provokatif meydan okuma, sradanburjuva zihniyetini alay konusu yapan parlak paradoks, yokedici eletiri,ac kinaye, ve orada burada ortaya kan ve mevcut dzenin kepazelik-lerine kar gsterilen derin ve gerek bir fke, devrimci bir itenlik btn bunlar, ilk ktnda, Quest-ce que la proprit?nin okurlarnheyecanlandrm ve byk bir sansasyon yaratmt Ekonomi politiinkesin bir bilimsel tarihi iinde, bu kitaptan szetmeye demezdi bile

Ama bu trden sansasyonel yaptlar, romanlar yaznnda olduu kadar,

bilim alannda da bir rol oynarlar rnein Malthusun Population* ko-nusundaki kitabn alnz lk basldnda bir sansasyonel brordenve stelik batan sona bakalarnn yaptlarndan yaplm armalardan

baka bir ey deildi Ama gene de insan soyuna yaplan bu iftira nebyk bir drt yaratmt!

Eer Proudhonun kitab elimde olsayd, onun eski slubunugstermek iin kolayca birka rnek verebilirdim [sayfa 29] En nemlisayd pasajlarda bile Kantn atklar ele al biimini taklit etmekteyaptlarn ancak evirilerden okumu olduu o Kant, o sra Bay Proud-honun tand tek Alman filozoftu ve kii zerinde, Kant gibi kendisininde, atklarn zmne insan kavraynn tesinde kalan bir eygzyle bakt, yani bu konuda kendi anlaynn karanlklar iindebulunduu yolunda gl bir izlenim brakmaktadr

Ama btn o yerlemi inanlar ykma grntsne karn, BayProudhonun toplumu bir yandan, .ransz kk kylsnn (sonralarkk-burjuvasnn) asndan ve onun gzleriyle eletirmesindeki vete yandan da onu sosyalistlerden miras ald lee vurmasndakielikiyle, kii daha Quest-ce que la Proprit?de kar karya geliyor

Bu kitabn yetersizliini ortaya koyan bizzat kendi addr Sorun o

denli yanl formle edilmitir ki, doru bir biimde yantlanmas zaten

*Nfus -


24/426


mmkn deildiAntik mlkiyet ilikileri,feodal mlkiyet ilikileri tara-fndan, ve bunlar da burjuvamlkiyet ilikileri tarafndan yok edilmi-lerdir Demek ki, gemi mlkiyet ilikileri zerindeki eletiriyi bizzat

tarihin kendisi yapmtr Proudhonun ele ald ey, aslnda bugnvarolduu biimiyle modern burjuva mlkiyetiydi Bunun ne olduusorusu, ancak ekonomi politiinbu mlkiyet ilikilerini iradi ilikilerolarak yasal ifadeleri iinde deil, gerek biimleri iinde, yani retimilikileri olarak bir btn iinde kucaklayan eletirel bir tahliliyle yant-lanabilirdi Ama bu ekonomik ilikilerin tmn mlkiyetin genel ya-sal kavramlar iinde karmakark ettiinden, Proudhon, 1789dan nceBrissotun buna benzer bir yaptta14 ayn szcklerle vermi bulunduu

yantn tesine geemiyor: Mlkiyet hrszlktrBundan kartlabilecek tek sonu, hrszlkkonusundaki bur-

juva yasal kavramlarnn, burjuvann kendi namuslukazanlarna daayn biimde uygulanabileceidir te yandan, hrszlk, mlkiyetinzorla ihll edilmesi olarakmlkiyeti varsaydndan, Proudhon,gerekburjuva mlkiyeti konusundaki kendisi iin bile bulank olan her trdenfantaziler iinde karman-orman olmutur

1844te, Pariste bulunduum sra, Proudhonla kiisel [sayfa 30] ilikikurdum Buna burada deiniyorum, nk, ngilizlerin ticari mallarahile kartrlmas demeleri gibi, Bay Proudhonun sophisticationundan*bir lye kadar ben de sorumluyum ou kez btn bir gece sren

uzun tartmalar srasnda, kendisine byk zarar veren ve Almancabilmediinden doru drst inceleyemedii hegelcilii ona aladmParisten kartlmamdan sonra benim baladm ii Herr Karl Grnsrdrd stelik, bir Alman felsefesi retmeni olarak benden stnolan yan, bu konudan kendisinin de bir ey anlamamasyd

Bunu, bana ikinci nemli yaptPhilosophie de la misrevb k-madan ksa bir sre nce, ok ayrntl bir mektupta, Proudhonun biz-zat kendisi bildirmiti Bu mektubunda, dier eylerin yansra, ylediyordu: Jattends votre frule critique** Bu krbac (yazdmMisrede la Philosophie,*** vb, Paris 1847de), dostluumuzu ilelebet sonaerdiren bir biimde, ok gemeden yedi

imdiye dek sylemi olduklarmdan da grebileceiniz gibi,Proudhonun Quest-ce que la proprit?sorusunu fiilen ilk kez yantlayanonun Philosophie de la misre ou Systme des contradictions cono-miquesi**** oldu Gerekten de, ekonomik incelemelerine balamas,ancak bu ilk yaptnn yaynlanmasndan sonra olmutur; ortaya attsorununsvp saymakla deil, ama ancak modern ekonomi politiinbir tahliliyleyantlanabileceini kefetmiti Ayn zamanda, ekonomik

* Bozuk kmasndan -** Eletirici krbacnz bekliyorum -*** Karl Marx,.elsefenin Sefaleti, Sol Yaynlar, Ankara 1975 -Ed****Sefaletin .elsefesi ya da Ekonomik elikiler Sistemi -


25/426


26/426


forml bulunan bir filozof olarak, saf ekonomik ayrntlara girmektensaknabileceini sanmtr; sosyalistlerin aasndadr, nk dnceplannda bile olsa, burjuva gr ufkunun tesine geecek ne cesarete,

ne de kavraya sahiptir Bilim adam olarak, burjuvalarn veproleterlerin stnden szlerek umay arzular; oysa, sermaye ile emek,ekonomi politik ile komnizm arasnda ileri geri frlatlp duran kk-burjuvadr yalnzca*

Bu yarg kulaa ok sert gelmekle birlikte, bunun her szcnnaltna bugn de imzam atarm Ama ayn zamanda u da hatrda tutul-maldr ki, Proudhonun kitabn sosyalizmin kk-burjuvaca yorumlan-mas olarak ilan ettiim ve bunu teorik olarak tantladm sra, o, hemekonomi politikiler ve hem de sosyalistler tarafndan hl olaanstbir ba devrimci olarak nitelendiriliyordu Daha sonralar, onun, devrimeihanetikonusunda kopartlan yaygaralara hi bir zaman katlmamolmamn nedeni budur Daha bandan beri, kendisi tarafndan olduukadar bakalarnca da yanl anlalm bir kii olarak, haksz umutlargerekletirmemi olmas, kendi hatas deildir

Quest-ce que la proprit?e kyasla, Bay Proudhonun sunuyntemlerindeki kusurlarPhilosophie de la misrede ok daha fazladr

slup, ou kez, .ranszlarn da dedii gibi, ampouledir** BayProudhonun Galli kavray zekas kendisini baarszla uratt herkeresinde, szmona Alman felsefesine ait olmas gereken gsterili

speklatif dil hemen sahnede boy gsteriveriyor Hi bir zaman iinyceltici olmayan o kendi kendini reklam edici, kendi kendini ycelti-ci, kasntl ton, ve zellikle bilim konusundaki bo szler ve bunlarn

yapmackl tehiri, insann kulan trmalayp duruyor lk yaptndaparldayan o iten scaklk yerine, burada baz pasajlar gzel szlerlesistematik bir geici scakla brndrlm Bir de buna, kendi orijinaldncesinden tr duyduu ilkel gururu oktan krlm bulunan, veimdi bilimin birparvenu su*** [sayfa 33] olarak kendisini aslnda olmad

ve sahip bulunmad eylerle desteklemek gereini duyan, kendikendisini eitmi kiinin bereketsiz naho bilgiliini ekleyiniz Sonra,bir de,Dunoyer(bir Hkmet Danman, ki yleydi) gibi bir adama

yaltaklanrken, proletaryaya kar taknd gereki tavrndan tr saygduyulmas gereken Cabet gibi bir adama ne zekice, ne esaslca vehatta ne de hakl olarak edepsizce ve kaba bir biimde saldran kk-burjuva zihniyeti Bu Dunoyerin btn nemi de, o yazm olduu ka-ln, dayanlmaz lde skc cilt boyunca15, Helvetius tarafndan Onveitt que les malheureux soient parfaits (bahtszlardan kusursuz ol-malar beklenir) diye tanmlanan banazl telkin etmekte gstermiolduu gln gayretten gelmektedir

* lc, s 119-120 [Marx'n notu] [Bkz:.elsefenin Sefaleti, s 131-132 -Ed]** Abartmaldr -*** Sonradan grme -


27/426


ubat Devrimini,16 daha birka hafta nce devrimler annilelebet sona ermi olduunu tartma gtrmez bir biimde tantlanmolan Proudhon iin kukusuz ok uygunsuz bir zamanda geldi Ulusal

Mecliste yapt k, varolan koullar anlamakta pek baarl olmamaklabirlikte, gene de her trl vgye deerdi17 Haziran ayaklanmasnn18

ardndan byle bir k yapmak byk cesaret isteyen bir iti Ayrcabu, Bay Thiersn Proudhonun nerilerine kar kan ve daha sonrazel bir yayn olarak da baslan konumasyla,19 .ransz burjuvazisinindnsel dayanaklarnn ne denli ocuka bir kafa yaps zerineoturtulmu olduunu btn Avrupaya tantlamas gibi mutlu bir sonuda vermiti Gerekten de, Proudhon, Bay Thiers ile kyaslandnda,tufan-ncesi dev bir heykel boyutuna ulamt

Proudhonun buluu olan Credit gratuit* ve buna dayandrlmolanhalk bankas (banque du peuple), onun son ekonomik icraatlaroldu Proudhonun dncesinin teorik temellerinin burjuva ekonomipolitiin ilk elerinin, yanimetalarilepara arasndaki ilikinin yanlanlalmasnda doduunun, oysa gerek styapnn ok daha eski veok daha gelitirilmi dncelerin bir kopyasndan ibaret bulunduununkantnZur Kritik der Politischen konomie, Heft 1, Berlin 1859 (s 59-64)** adl kitabmda bulmak [sayfa 34] mmkndr Belirli ekonomik vepolitik koullar altnda, kredi sisteminin, 18 yzyln balarnda ve sonragene 19 yzyln balarnda, ngilterede, bir snfn zenginliinin bir

baka snfa aktarlmasna hizmet etmi olmas gibi, ii snfnn kur-tuluunun hzlandrlmasna da hizmet edebilecei hi bir kukuya yerbrakmayacak kadar aktrAma faiz getiren sermayeyi sermayenin te-mel biimi olarak grmek; kredi sisteminin faizi ortadan kaldrma iddiastayan zel bir biimde kullanlmasn, toplumu deitirmenin temeli

yapmay istemek, batan aaya birkk-burjuva kuruntusudur Ger-ekten de, bu kuruntu, biraz daha eklemeler yaplsa, 17 yzyl ngilizkk-burjuvazisinin ekonomik szcleri arasnda zaten mevcuttuProudhonun faiz getiren sermaye konusunda Bastiat (1850) ile giritiipolemik,20Philosophie de la misreden ok daha dk bir dzeydedirBastiatya bile yenilmeyi baaran Proudhon, hasm darbelerini canalc

yerlere yneltince, gln bir biimde yaygaray basyorBirka yl nce Proudhon Lausanne hkmetinin tevikiyle

sanrm Vergilendirmestne bir dl makalesi yazd Bu makaleyleson deha parlts da snd gitti, geriyepetit-bourgeois tout purdan***baka bir ey kalmad

Proudhonun politik ve felsefi yazlarna gelince, bunlarn hepside ekonomik yazlarnda bulunan ayn eliik ikili nitelii gsteriyorlar

Ayrca bunlarn deeri .ransann dna tamamtr Bununla birlikte,

* Bedava kredi -** Bkz:Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s 90-l15 -Ed*** Katksz kk-burjuvadan -


28/426


29/426


24 Ocak 1865te yazlmtr1, 3 ve 5 ubat 1865 tarihliSocial-Demokrat, n 16, 17 ve 18deyaymlanmtr


30/426


KARL MARKS

CRET, .YAT VE KR22

[GR]

Yurttalar,Esas konuya girmezden nce, giri niteliinde birka gzlemde

bulunmama izin verinizu anda, btn Kta zerinde, gerek bir grev salgn hkm

sryor ve her yanda, byk haykrlarla, cretlerin artrlmas isteniyorBu sorun kongremizde ele alnacaktr23 Uluslararas Birliin bandaolarak sizlerin, bu ok nemli sorun konusunda bir gre sahip olmanzgerekir Ben kendi hesabma, sabrnz etin bir snavdan geirmekpahasna da olsa, konuyu derinlemesine ilemeyi dev sayyorum

Yurtta Westonla ilgili olarak, giri niteliinde bir baka eye da-ha deinmeliyim Kendisi, iiler arasnda hi de tutulmadn bildii,ama onlarn yararna sayd grleri [sayfa 37] yalnzca nermekle


31/426


kalmad, aka savundu da Bylesi manevi cesaret rneklerine hepimizancak byk bir sayg duymalyz Konumamn cilasz slubuna karn,sonunda, savnda bana temel fikir gibi grnen noktada, kendisiyle

gr birlii iinde olduumu, ama bu fikri, u andaki biimiyle, teorikbakmdan yanl, pratik bakmdan ise tehlikeli bulduumu greceiniumarm

Ve imdi konuma geliyorum

I [RETM VE CRET]

Yurtta Westonn sav, esas olarak, iki varsayma dayanyor: 1ulusalretiminmiktardeimeyenbireydir, ya da matematikilerindedikleri gibi,sabit bir nicelik ya da byklktr; 2gerekcretmiktar,

yani satn alabilecei meta miktaryla llen cret, deimeyen birmiktar,sabit bir byklktr

Oysa, birinci iddia aka yanltr Greceksiniz ki, retimin deerive nicelii yldan yla byr, ulusal emein retici gleri oalr, ve bu

byyen retimin dolam iin gerekli para tutar da srekli olarak de-iir Yl sonu iin, ve birbirleriyle kyaslanan baka baka yllar iin ge-erli olan, yln her ortalama gn iin de geerlidir Ulusal retiminnicelii ya da bykl srekli olarak deiir Bu, sabit bir byklkdeildir,deiken bir byklktr, ve nfustaki deimeler bir yana b-

raklrsa,sermayebirikiminin veemeinreticigcnn durmadan de-imesi nedeniyle baka trl de olamaz uras kesinlikle dorudur ki,eer cretleringenelorannda anibirykselme olsayd, sonraki etkilerine olursa olsun, bu ykselme,kendiliinden, retimin miktarnhemendeitirmeyecekti Her eyden nce, mevcut durum ve koullardan yo-la kacakt Ama eer ulusal retim, cretler ykselmezden ncesabitolmayp,deiken idiyse, cretlerin ykselmesindensonra da sabit deil,deiken olmaya devam edecektir

Ama varsayalm ki, ulusal retimin miktardeiken deil,dei-mez olsun O zaman bile, dostumuz Westonn, mantki bir tmdengelimolarak bakt ey, dayanksz basit bir iddia olarak kalrd Elimde belirlibir say, diyelim [sayfa 38] ki 8 says varsa, bu saynn mutlak snrlar, busayy oluturan paralarn kendigreli snrlarn deitirmelerine engeldeildir Krlar 6, cretler de 2 ise, cretler 6ya ykselebilir, krlar da2ye debilir, gene de toplam miktar 8 olarak kalr Bylece, retimmiktarnn sabit olmas, hi bir biimde, cret miktarnn da sabit oldu-unu tantlamaz u halde, dostumuz Weston, bu sabitlii nasl tantlyor?Sadece iddia ederek

Ama onun iddiasn doru kabul etseydik bile, bu, ik ayr ynde

ileyecekti, oysa Weston onu yalnzca tek bir ynde iletiyor Eer cretmiktar deimeyen bir byklkse, bu byklk ne artrlabilir, ne deazaltlabilir Bu durumda iilerin geici bir cret art koparmalar


32/426


aptallksa, bu durumda, kapitalistlerin de geici bir cret dn ka-bul ettirmeye kalkmalar da daha az aptalca deildir Weston dostumuzbaz durumlarda iilerin cret artlar koparabildiklerini yadsmyor,

ama cret miktar doal olarak sabit olduundan, buna bir kar-tepkiolacaktr te yandan, o, kapitalistlerin, cretleri drebildiklerini vefiilen bu yolda durmadan aba harcadklarn da biliyor cretlerin dei-mezlii ilkesi gereince, birinci durumda olduu kadar bu ikinci durum-da da, zorunlu olarak; bir kar-tepki olmas gerekirdi u halde iiler,cretleri drme giriimine ya da bunun uygulamasna kar tepkigstermekte hakl olurlard u halde, cretartlar elde etmeye alr-larken hakldrlar, nk cretlerinindirilmesinekarhertepki, onlarnartrlmas iin bir etkidir Bu bakmdan, yurtta Westonn cretlerindeimezlii ilkesine gre de, iiler, baz durumlarda, cretlerin artrl-mas iin birlemeli ve mcadele etmelidirler

Eer bu vargy reddederse, bu vargnn dayand varsaymdanda vazgemesi gerekir O, cretlerin miktar deimez birbyklktrdiyeceine, cretler, her ne kadar ykselemezler ve ykselmemelerigerekirse de, sermaye, cretleri indirmek istedii zaman, debilirler

vedmelidirler, demeliydi Eer kapitalist, sizden, et yerine patatesle,buday yerine yulaf ile beslenmenizi isterse, sizin onun iradesine birekonomi politik yasas gibi katlanmanz ve ona boyunemeniz gerekirEer bir lkede, rnein, Birleik [sayfa 39] Devletlerde, cret oranlar

ngilterede olduundan daha yksekse, cret oranlarndaki bu farkll,yalnz ekonomik olgularn deil, btn teki olgularn da incelenmesiniok basitletirecek bir yntem ile, Amerikan kapitalistleri ile ngilizkapitalistlerinin iradeleri arasndaki farkllkla aklamalsnz

Ama o zaman da, Amerikan kapitalistlerinin iradesi, ngiliz kapita-listlerininkindenniin farkldr? diye sorabilirdik Ve bu soruyu yantlamakiin,irade alannn tesine gitmemiz gerekir Bir papaz, bana, Tanrnn.ransadaki iradesinin ngilteredekinden farkl olduunu syleyebilirEer onu bu irade ikiliini aklamas iin sktracak olursam, belkide, ekinmeden, .ransada baka, ngilterede baka bir iradesi olma-snn Tanrnn kendi iradesi olduu yantn yerecektir Ama, dostumuz

Weston, elbette ki, her trl uslamlamay bylesine tamamyla yadsmaysavunacak en son kimsedir

Kapitalistiniradesi, elbette ki, mmkn olann en fazlasn almakyolundadr Bizim yapacamz ey, onuniradesi zerinde derin incele-

meler yapmak deil, onungcn, bugcn, snrlarn vebusnrlarnniteliini incelemektir

II [RETM, CRET, KR]

Yurtta Westonn bize verdii konferans bir ceviz kabuuna sd-rlabilir


33/426


Onun btn uslamlamas u sonuca varyor: Eer ii snf, ka-pitalist snfn, parasal cret olarak kendisine 4 ilin yerine 5 ilin vermeyezorlayacak olursa, buna karlk kapitalist de onlara meta cinsinden 5

ilinlik deer yerine 4 ilinlik deer verecektir i snf cret artndannce 4 ilin ile satn ald eye imdi 5 ilin demek zorunda kalacaktrAma bu neden byledir? Neden kapitalist 5 ilin karlnda ancak 4

ilinlik bir deer verir? nk cretlerin miktar sabittir Ama cret neden4 ilinli meta olarak belirlenmitir de, 3, ya da 2, ya da herhangi bir ba-ka miktar olarak belirlenmemitir? Eer cret miktarnn snr, kapita-listlerin iradesinden olduu kadar iilerin iradesinden de bamsz biriktisat yasas ile saptanyorsa, [sayfa 40] yurtta Weston, her eyden nce,bu yasay ortaya koymal ve tantlamalyd Ayrca, belirli her anda fiilendenen cret miktarnn, daima, gerekli cret miktarna tamtamnatekabl ettiini ve ondan hi bir zaman sapmadn tantlamalyd te

yandan, cret miktarnn veri olan bu snr, sadece kapitalistiniradesineya da onun agzllnn snrlarna bal ise, bu keyfi bir snrdr Bu

snrda zorunlu olan bir ey yoktur Bu, kapitalistlerin iradesi ile deiti-rilebilir ve, dolaysyla, onlarn iradesinekar da deitirilebilir

Yurtta Weston, teorisini rneklendirmek iin unu anlatyor: eerbir orba tasnda belirli sayda kiilerin iecei belirli miktarda orba

varsa, kaklarn bymesi orbann miktarnda bir art getirmez Burneini biraz budalaca bulduumu belirtmeme izin versin Bu, bana,

biraz, Menenuis Agrippann bavurduu benzetmeyi anmsatt Romalplebler, patrisyenlere kar mcadeleye giritiklerinde, patrisyen Agrippa,onlara, siyasal gvdenin plebyen kol ve bacaklarn, patrisyen karnnbeslediini anlatt Ama, Agrippa, bir adamn karnn doldurmakla bakabir adamn organlarnn beslendiini tantlamay hi de baaramad

Yurtta Weston ise, iilerin iinden yedikleri orba tasnn, ulusal eme-in btn rn ile dolu olduunu, ve onlar bu orbadan daha fazla al-maktan alkoyan eyin ne orba tasnn kkl ne de iindeki orba-nn son derece az oluu olduunu, ama sadece, kendi kaklarnn k-kl olduunu unuttu

Kapitalist hangi hile sayesinde 5 ilin karlnda 4 ilinlik deerverebilecek durumdadr? Satt metalarn fiyatnn ykselmesi sayesinde

Peki yleyse, fiyatlarn ykselmesi, ya da daha genel bir ifadeyle, meta-larn fiyatlarnn deimesi, metalarn fiyatlar, yalnzca kapitalistleriniradesine mi baldr? Yoksa, tersine, bu iradenin iin iine karmasiin belirli baz koullar gerekli deil) midir? Yok deilse, o zaman pazarfiyatlarnn ykselmesi ve alalmas, yani boyuna deimesi, zlmezbir bilmece haline gelir

Mademki, ne emein retici glerinde, ne sermayenin ve kulla-

nlan emein niceliinde, ne de rnlerin deerinin ifadesi olan paranndeerinde kesin olarak hi bir deime [sayfa 41] meydana gelmediini,yalnzcacretoranlarndadeimeolduunu varsayyoruz, yleyse, c-


34/426


retlerdeki bu ykselme, meta fiyatlarn nasl etkileyebildi? Sadece bumetalara ilikin arz ve talep arasndaki iliki zerinde etki yaparak

i snf, bir btn olarak dnldnde, gelirinin tmn

geimaralarna harcar ve harcamak zorundadr cret oranndaki genelbir ykseligeimaralar talebinde bir artmaya, ve dolaysyla da geimaralarnnpazardakifiyatlarnda bir ykselmeye yolaar Bunlar retenkapitalistler, cretlerdeki artn zararn, metalarnn pazar fiyatlarnnartyla kapatacaklardr Peki ama, geim aralar retmeyen kapitalistle-re ne olur? Ve onlarn saylarnn yle pek az olduunu sanmamalsnzEer ulusal rnn te-ikisinin nfusun bete-biri tarafndan tketil-diini dnrseniz bir Avam Kamaras yesi, bu yaknlarda, bununnfusun yedide-biri olduunu syledi, ulusal rnn ne kadar bykbir blmnn lks nesneler olarak retilmesi ya da lks nesneler kar-l deiilmesi gerektiini, ve geim aralarnn ne kadar byk birmiktarnn uaklar, atlar, kediler, vb iin arur deneyimlerimizdenbiliyoruz ki, bu arur, geim aralarnn fiyatlarnn artmasyla her zamanepey kslr edilmesi gerektiini anlarsnz

Peki, geim aralar retmeyen kapitalistlerin durumu ne olacak?cretlerdeki genel ykselme sonucudenkroranlarn,kendimeta-larnnfiyatlarnnykselmesiyle kapatamazlar, nk bu metalara kartalep artmamtr Gelirleri azalacak ve bu azalm gelirle, fiyatlar artmolan geim aralarnn ayn miktar iin daha fazla para demek zorunda

kalacaklardr Ama i bununla bitmiyor Kazanlar azald iin lksnesnelere daha az para harcamak zorunda kalacaklar, ve bylelikle,kendi metalarna kar olan talepte de bir azalma olacaktr Taleptekibu azalma sonucu, kendi metalarnn fiyatlar da decektir u halde,sanayiin bu dallarnda kr orandecektir, ama yalnzca cret orann-daki genel artn basit orannda deil, cretlerdeki genel artn, geimaralarnn fiyatlarndaki artn ve lks nesnelerin fiyatlarndaki dnbileik orannda

Sanayiin eitli dallarna yatrlm olan sermayelerinkroranlararasndakibufark nasl bir sonu douracaktr? [sayfa 42] Herhangi bir ne-denle, retimin eitli alanlarnda ortalamakrorannda beklenmedikbir ekilde ortaya kveren deiikliklerde her kez ne oluyorsa, geneayn ey olacaktr Sermaye ve emek daha az krl dallardan daha okkrl dallara aktarlacak ve bu aktarma sreci, sanayiin her dalnda,arz, artm olan talep orannda artncaya, ve teki sanayi dallarnda,arz, dm olan talep orannda dnceye kadar srecektir Bu dei-iklik bir kez gerekleti mi, genel kr oran, sanayiin eitli dallarnda

yeniden eitlenecektir Balangta, btn bu yer deitirme, yalnzcaeitli metalarn arz ve talepleri arasndaki ilikilerdeki bir deiiklikten

ileri geldiinden, neden ortadan kalknca sonu da ortadan kalkacakve fiyatlareski dzeylerine ve dengelerine dneceklerdir cretlerinartmas sonucu kr oranndakid, sanayiin birka dal ile snrl


35/426


kalaca yerde, genellemitir Varsaymmza uygun olarak, emeinretici glerinde ve retimin toplam miktarnda hi bir deiiklik mey-dana gelmemi ama retimin bubelliniceliibiimdeitirmitir rn-

lerin daha byk bir ksm geim aralar biiminde, daha kk birksm lks nesneler biiminde varolmu, ya da ayn ey demek olan,daha kk bir ksm yabanc lkelerden gelen lks nesneler karlndadeiilmi ve ilk biimleriyle tketilmi, ya da gene ayn ey demekolan, yerli rnlerin daha byk bir ksm lks nesneler yerine, dardangelen geim aralar karlnda deiilmitir Dolaysyla cret oran-larndaki genel ykselme, pazar fiyatlarnda bir anlk geici dzensizliktensonra, meta fiyatlarnda srekli herhangi bir deiiklik yapmakszn, an-cak kr oranlarnda genel bir de yol aacaktr

Bu kantlamada, btn cret artnn geim aralarna harcan-dn varsaydm eklinde bir itirazda bulunulacak olursa, yurtta Wes-ton n grne en uygun varsaymda bulunduumu syleyeceimEer cretlerdeki art daha nce iilerin tketimlerinde yer almayannesnelere harcansayd, satnalma glerindeki gerek art tantlamakgerekli olmazd Ama iilerin satnalma glerindeki bu art, yalnzcaonlarn cretlerinin ykselmesinin sonucu olduundan, bu artn kapita-listlerin satnalma glerindeki azalmaya tamtamna tekabl etmesigerekir Dolaysyla, [sayfa 43] metalara olantoplamtalepartmayacak, butalebi oluturan elerdeiecektir Bir yandaki talep art, te yandaki

talep azalyla dengelenecektir Bylece, toplam talep deimez kald-ndan, metalarn pazar fiyatlarnda hi bir deiiklik meydana geleme-yecektir

Buna gre, kendinizi bir ikilemle, kar karya buluyorsunuz:cret art ya btn tketim nesnelerine eit bir biimde harcanacaktrki, bu durumda, ii snf talebindeki art, kapitalist snfn talebindekiazalmayla dengelenmek zorundadr, ya da cret art, yalnzca pazarfiyatlar geici olarak ykselen birka nesneye harcanacaktr O zamankr oranlarnn, bunun sonucu olarak, baz sanayi dallarnda dmesi,tekilerinde ise ykselmesi arz, bir sanayi dalndaki artan talebe, veteki sanayi dallarnda ise azalan talebe eit hale gelinceye kadar ser-maye ve emek dalmnda bir deiiklie neden olacaktr Varsaymlar-dan birinde, meta fiyatlarnda deiiklik olmayacaktr teki varsaymdaise, metalarn deiim-deerleri, pazar fiyatlarndaki birka dalgalanma-dan sonra, eski dzeylerine dneceklerdir Her iki varsaymda da, cretoranndaki genel ykselme, eninde sonunda, kr oranlarnda genel birdmeden baka bir sonu vermeyecektir

Yurtta Weston, hayal gcnz harekete geirmek zere, sizden,ngiliz tarm iilerinin cretlerinde 9 ilinden 18 iline kan genel bir

ykselmenin douraca glkleri dnmenizi istedi Geim ara-larna olan talepteki muazzam art ve bunun onlarn fiyatnda yaratacakorkun ykselmeyi dnn bir! diye haykrd Oysa hepiniz biliyor-


36/426


sunuz ki, her ne kadar Birleik Devletlerde tarm rnlerinin fiyatlarBirleik Krallkta olduundan daha dk ise de, her ne kadar BirleikDevletlerde sermaye ile emek arasndaki ilikiler btnyle ngilte-

redekinin ayn ise de, ve her ne kadar Birleik Devletlerde, yllk retimmiktar, ngiltere ninkinden ok aa ise de, Amerikan tarm iilerininortalama cretleri, ngiliz tarm iilerininkinin iki katndan daha fazladryleyse dostumuz bu tehlike ann neden alyor? Dikkatimizi, n-mzde duran gerek sorundan baka taraflara ekmek iin 9 ilinden18 iline ani bir cret art, yzde-yzlk ani bir art meydana getirecek-tir [sayfa 44] Oysa bizim tarttmz ey, ngilterede genel cret orannnbirdenbire yzde-yz orannda ykselebilip ykselemeyecei deildirHer zel durumda o andaki koullara bal olmak ve uymak zorundaolan bu ykselmeninbykl bizi hi ilgilendirmiyor Aratrmak zo-runda olduumuz tek ey, yzde-bir ile snrl kalsa bile, cret oranndakigenel bir artn etkisinin ne olacadr

Dostumuz Westonn uydurduu yzde-yzlk ykselii bir yanabrakp, dikkatinizi, ngilterede 1849dan 1859a kadar yer alan gerekcret artna ekmek istiyorum

1848de yrrle giren Onsaat, ya da daha dorusu Onbuuk-saat Yasasn5 hepiniz bilirsiniz Bu, tank olduumuz en byk iktisadideiikliklerden biri olmutur Bu, birka yerel sanayi dalna deil, n-gilterenin dnya pazarlarndaki stnln salayan balca sanayi

dallarna kabul ettirilen ani bir cret art olmutur Bu, zellikle elverisizkoullarda bir cret ykselmesi olmutur Doktor Ure, Profesr Seniorve burjuvazinin btn teki resmi iktisat szcleri, bunun ngiliz sanayii

iin lm an demek olduunu ve sylemek zorundaym ki, dostumuzWestondan ok daha salam bir biimdetantladlar Basit bir cret

artnn deil, ama kullanlan emek miktarnda bir azalmann dourduuve bu azalmaya dayanan bir cret artnn szkonusu olduunu tantla-

dlar Kapitalistlerin elinden alnmak istenen onikinci saatin, tam da ka-pitalistlerin krlarn onunla saladklar saat olduunu iddia ettiler Ser-maye birikiminin azalaca, fiyatlarn artaca, pazarlarn kaybedilecei,retimin decei, ve bunun kanlmaz sonucu olarak, cretlerin azala-ca ve sonunda da ykmn gelecei tehdidini savurdular Aslnda, Robes-pierrein Azami Yasalarnn24 bunun yannda ocuk oyunca olduunusylyorlard ve bir bakma haklar da vard Peki, sonu ne oldu? g-nnn azalmasna karn, fabrika iilerinin parasal cretlerinde bir

ykselme, fabrikalarda alan iilerin saylarnda nemli bir art, rn-lerinin fiyatlarnda kesintisiz bir d, emeklerinin retici gcnde a-lacak bir gelime, rettikleri metalarn pazarlarnda duyulmadk sreklibir genileme Manchesterde, 1860 ylnda, Bilimleri lerletme Dernein-

de, Bay Newmann kendisinin, Doktor Uren, [sayfa 45] Seniorun ve iktisatbiliminin btn teki resmi szclerinin yanlm olduklarn ve oysahalkn igdsnn doruluunun aa ktn kabul ettiini bizzat


37/426


duydum Bay W Newmandan25 szediyorum Profesr .rancis New-mandan deil, nk W Newman, Bay Thomas Tooken HistoryofPrices adl yaptnn, fiyatlarn tarihini 1793ten 1856ya kadar adm adm

izleyen bu grkemli yaptn alma orta ve yaymcs olarak ekonomibiliminde byk bir yer tutmaktadr Dostumuz Westonn sabit cretmiktar, sabit retim miktar, emein sabit retici g dzeyi, kapitalist-lerin sabit ve kalc iradesi yolundaki sabit fikirleri ve btn teki sa-bitlikleri ve kesinlikleri doru olsayd, Profesr Seniorun uursuz onse-zileri doru kar, ignnde genel bir ksaltmay, ii snfnn kurtuluu

yolundaki bu ilk hazrlk admn daha 1815te ilan etmi olan26 ve genelnyarglar karsnda bunu New Lanarktaki dokuma fabrikasnda kendibana fiilen balatan Robert Owen haksz km olurdu

ngilterede, Onsaat Yasasnn kabul edildii ve bunun sonucuolarak cretlerde bir art meydana geldii dnemde, burada sralanama-

yacak olan nedenlerden tr, tarmiilerinincretlerindegenelbirykselme oldu

Her ne kadar imdi syleyeceklerim iin ok gerekli deilse de,yanl anlamamanz iin, burada, giri niteliinde birka uyarda bulun-

mak istiyorumHaftalk creti 2 ilin olan bir adamn creti 4 iline kartlsayd,

cretoran yzde-yz ykselmi olurdu Haftada 4 ilinlik bu fiilicretmiktar hl ok dk, geindirmeyen bir cret olarak kalyor olsa bi-

le, cret oranndaki ykselme olarak ifade edildiinde ok aheser birey olarak grnecektir Demek ki, cret oranndaki etkileyici yzdelerealdanmamalsnz Her zaman,ilk miktar neydi? diye sormanz gerekir

Ayrca u da aktr ki, eer 10 iinin herbiri haftada 2er ilin, 5iinin herbiri 5er ilin ve bir baka 5 iinin herbiri de 11er ilin al-

yorlarsa, bu 20 kiinin hepsi birden haftada 100 ilin ya da 5 sterlin*alacaklardr Haftalk cretlerintoplam tutar diyelim %20 artsa, 5 sterlin6 sterline [sayfa 46] kar Ortalama olarak alndnda,genelcretorannn%20 artt sylenebilir, oysa, aslnda, on kiinin cretleri ayn kalm,be kiininki yalnzca 5 ilinden 6 iline km, teki be kiininki ise55 ilinden 70 iline kmtr ilerin yarsnn durumunda hi bir d-zelme olmam, drtte-birinin durumlarnda gzle grlmeyecek biriyileme olmu ve ancak drtte-biri bu arttan gerek bir kazan sa-lamlardr Bununla birlikte, ortalama olarak hesaplandnda, bu yirmikiinin cretleri %20 artm olacak, ve onlar altran toplam sermaye

ve bunlarn rettikleri metalarn fiyatlar szkonusu olduu kadaryla,durum, bunlarn hepsi bu ortalama cret artndan sanki eit bir payalmlar gibi grnecektir Tarm iilerinin durumunda ise, ngilterenin

ve skoyann eitli kontluklarndaki standart cretler ok deiik

* imdi artk 100delik sisteme gemi olari ngiliz para sisteminde, eskiden 12 peni 1 ilin,ve 20 ilin de 1 sterlin ediyordu -


38/426


olduundan, art bunlar ok eitsiz bir biimde etkilemektedirSon olarak, cretlerde art olan dnemlerde, Rus Savann27 yol

at yeni vergiler gibi, tarm iilerinin konutlarnn nemli bir blm-

nn yklmas28 vb gibi, bu art gtrc etkiler de grlebilmitirBtn bu ihtiyat kaytlarn koyduktan sonra, imdi, 1849dan1859a kadar, Byk Britanyada, tarm iilerinin ortalama cret oranla-rndayaklak%40lkbirykselme olduunu sylyorum Bu iddiamadayanak olarak geni ayrntlar verebilirdim, ama buradaki amacm ba-kmndan mteveffa Bay John C Mortonn, 1860 ylnda, The.orcesUsedinAgriculture konusunda, Londra Sanat Derneine29 sunduu okzenli eletirel bildiriye bavurmanz salk vermenin yeterli olacandnyorum Bay Morton, bu almasnda, oniki sko ve otuzbe n-giliz kontluunda yaayan yz kadar iftiden toplanm faturalardan

ve teki belgelerden derledii verileri sunuyorDostumuz Westonn grne gre, ve fabrika iilerinin

cretlerinde ayn anda meydana gelen art gznnde tutulduunda,1849 ve 1859 yllar arasnda tarm rnleri fiyatlarnda ok byk birart olmalyd Oysa ne oldu? Rus Savana, 1854ten 1856ya kadar bir-birini izleyen kt rn yllarna karn, ngilterenin balca tarm rnbudayn ortalama fiyat, 1838-1848dekiquarter* bana [sayfa 47] yaklak3 sterlinden, 1849-1859da quarter bana yaklak 2 sterlin 10 ilinedt Bu, tarm iilerinin cretlerindeki ortalama %40lk ykselmeyle

ayn anda, buday fiyatnda %16dan fazla bir dme demektir Ayndnem iinde, bu dnemin sonunu balangc ile, yani 1859u 1849 ilekarlatracak olursak, kaytl yoksullarn says 934419dan 860470edmtr, bu da 73949 luk bir fark demektir; bunun ok kk vesonraki yllarda yeniden ortadan kaybolan bir azalma olduunu kabulederim, ama gene de bir azalmadr Denilebilir ki, Tahl Yasalarnn30

yrrlkten kaldrlmas sonucu, yabanc tahl ithali, 1838-1848 dnemineoranla, 1849 ve 1859 arasnda iki katna kmtr Peki ama, bu nedemektir? Yurtta Westonn grne gre, ister iten, ister dtan geliyorolsun, talep artnn sonucu hep ayn olacandan, d pazarlar zerinde-ki bu ani, byk ve durmadan artan talebin tarmsal rn fiyatlarnorada korkun bir dzeye karmas gerekirdi Oysa gerekte ne oldu?Birka kt rn yl bir yana, tahl fiyatlarnn ykc bir biimde d,btn bu dnem boyunca, .ransadaki srekli yaknmalara konu oldu

Amerikallar, birok kez, fazla rnlerini yakmak zorunda kaldlar; veRusya Bay Urquarta inanmak gerekirse, Birleik Devletlerdeki i savakrklemitir, nk, Rusyann Avrupa pazarlarna tarm rnleri ihracat

Amerikan rekabetiyle felce uramtrSoyutbiimineindirgendiinde, yurtta Westonn savlar u sonu-

ca varacaktr Btn talep artlar, belli bir rettim miktar temeli ze-

* ngiliz sv ls; 2,90 hektolitreye karlktr -


39/426


rinde yer alr Bu bakmdan, talep art, hi bir zamantalepedilenmal-larnarznartramaz yalnzcaparaolarakfiyatlarnykseltebilir Oysaen yaln bir gzlem bile gsterir ki, talep art, baz durumlarda, metalarn

pazar fiyatlarnda hi bir deiiklik meydana getirmedii gibi, baz bakadurumlarda da, pazar fiyatlarnda arzdaki bir art izleyen ve sonrafiyatlarn nceki dzeylerine, pek ok halde de balangtaki dzeyleri-nin altna dmesine yolaan geici bir fiyat ykselmesine neden olurTalep art, ister cret ykseliinin, ister bambaka bir nedenin [sayfa 48]ii olsun, bu, sorunun koullarnda hi bir ey deitirmez Yurtta Wes-tonn bak asna gre, bu genel olguyu aklamak, olaand du-rumlarda meydana gelen cret art olgusunu aklamak kadar g bireydi u halde onun savnn bizim ele aldmz konuyla hi bir balants

yoktur Bu yalnzca, onun, bir talep artnn sonu olarak pazar fiyat-larnda bir art yarataca yerde, arz art yaratmas yasalarn hesabakatmakta iine dt kafa karkln gsteriyor

III [CRET VE PARA DOLAIMI]

Tartmalarn ikinci gnnde, dostumuz Weston, eski iddialarnyeni klklara soktu Dedi ki: Parasal cretlerdeki genel ykseliin sonucu

olarak, ayn cretleri demek iin daha fazla para gerekecektir Dola-mdaki para miktarsabit olduundan, bu sabit para miktaryla artm

olan parasal cretleri nasl dersiniz? Glk, balangta, iile-rin pa-rasal cretlerinin ykselmi olmasna karn, kendilerine den metalarnniceliinin sabit oluundan ileri geliyordu; imdi ise, metalarn sabit ni-celiine karn, parasal cretlerin artm olmasndan ileri geliyor Elbetteki, ilk dogmay kaldrp atarsanz, bunun dourduu glkler de aynbiimde ortadan kalkacaklardr

Bununla birlikte, bu para dolam sorununun, burada ilediimizkonu ile kesin olarak hi bir iliiinin olmadn gstereceim

deme mekanizmas, sizin lkenizde, Avrupann baka herhangibir lkesinde olduundan ok daha yetkindir Banka sisteminizingenilii ve younluu sayesinde, ayn deerler toplamnn dolamnsalamak iin ve eit ya da daha yksek sayda ilemin yrtlmesiiin ok daha az bir paraya gerek vardr rnein, cretler szkonusuolduu kadaryla, ngiliz fabrika iisi, cretini, bakkala haftalk olarakder, o da bu paray her hafta bankaya koyar, banka ise, haftadan haf-taya bunu fabrikatre geri verir, o da yeniden iilerin cretlerini der

ve bu bylece srp gider Bu yolla, bir iinin yllk creti, diyelim ki 52sterlin, her hafta ayn emberi dnp dolaan bir teksovereign* ile [sayfa49] denebilir Bu mekanizma ngilterede bile, skoyadaki kadar kusur-

suz deildir, ve her yerde ayn yetkinlie ulamamtr Bunun iindir ki,

* ngiliz altn liras -


40/426


rnein, baz tarm blgelerinde, belirgin bir biimde snai zellik gs-teren blgelere oranla, ok daha kk bir deerler miktarnn dolamnsalamak iin ok daha fazla paraya gerek vardr

Kanaln teki yakasnda ise, parasalcretlerin ngilteredekicretlerden ok daha dk olduunu, buna karlk, Almanya, talya,svire ve .ransada cretlerin dolamnn okdahabykparamiktar-lar araclyla yapldn greceksiniz Aynsovereign, bankalarn elinebu kadar abuk gemez ve gene kapitaliste bu kadar abuk geri dn-mez Onun iin, 52 sterlinin yllk dolam iin, 1 sovereign yerine 25sterlin tutarndaki yllk cretlerin dolamn salamak iin, belki de 3sovereign gereklidir Kta lkelerini ngiltere ile karlatracak olursanz,hemen greceksiniz ki, dk parasal cretler, dolamlar iin, bazan,

yksek parasal cretlerden ok daha byk miktarda paraya gereksinmegsterirler, ve bu, gerekte, konumuzun tamamen dnda teknik birsorundur

Bildiim en iyi hesaplara gre, bu lkenin ii snfnn yllk geliri250 milyon sterlin olarak tahmin edilebilir Bu muazzam tutar, yaklak3 milyon sterlin araclyla dolar cretlerde %50lik bir ykselme ol-duunu varsayalm O zaman, dolamdaki 3 milyon yerine 4 milyongerekli olacaktr iler gnlk harcamalarnn ok byk bir ksmngm ve bakr cinsinden, yani altn karsndaki greli deerleri, tahviledilmez kat para gibi, yasa ile keyfi olarak saptanan sikkeler cinsinden

dediklerinden, parasal cretlerdeki %50lik art, en kt durumdabile, diyelim 1 milyon tutarnda ek birsovereign dolamn gerektirecek-tir ngiltere Bankasnn ya da zel bankalarn mahzenlerinde kle yada madeni para biiminde u anda hareketsiz duran bir milyon dahadolama girecektir Ama bu milyonun fazladan para olarak baslmasnn

ve fazladan ypranmasnn douraca en ufak harcamadan bile kanla-bilirdi ve, eer bu ek para gereksinmesinin douraca herhangi bir s-knt olsayd, [sayfa 50] gerekten de, kanlrd Hepiniz biliyorsunuz ki,bu lkede, dolamda olan para iki byk gruba ayrlr ok eitlibanknotlardan oluan bir grup, toptanclar arasndaki ilemlerde ve tke-ticilerle toptanclar arasndaki byk demelerde kullanlr, oysa tekidolam arac tr, yani madeni para sikkeleri perakende ticarette dola-r Her ne kadar birbirinden bambaka iseler de, bu iki dolam aractr, birbirlerine karrlar Bylece, altn sikke, 5 sterlinin altnda kalanbtn ksrat iin, byk demelerde bile, byk apta dolama girerEer hemen yarn 4 sterlinlik, ya da 2 sterlinlik kat paralar kartlacakolsa, dolamn bu kanallarn doldurmakta olan altn hemen geri ekilir

ve parasal cretlerdeki artn dourduu gereksinmenin kendisinihissettirdii kanallara ynelirdi Bylece, %50lik cret artnn zorunlu

kld ek bir milyon, fazladan tek bir sovereign eklenmeksizin eldeedilmi olurdu Olduka uzun bir sre Lancashireda yapld gibi, aynsonu tek bir banknot ilavesi olmakszn senet dolamnn artrlmasyla


41/426


da elde edilebilirdiYurtta Westonn tarm iilerinin cretleri iin ngrd gibi,

cret oranlarnda rnein %1001k bir genel art geim aralarnn

fiyatlarnda byk bir ykselmeye neden olsayd ve, kendi grnegre, bu durum karlanamayacak ek bir para gerektirseydi, o zaman,cretlerdegenelbirdmenin de, ayn lekte, ama ters ynde, aynsonucu yaratmas gerekirdi Oysa hepiniz biliyorsunuz ki, pamuklusanayii iin en elverili yllar, 1858 ve 1860 yllar olmutur, zelikle 1860

ylnn ticaret tarihinde bir benzeri daha yoktur, ve ayn dnemde tekisanayi dallar da byk bir refaha erimilerdir Pamuklu dokumaiilerinin ve bu sanayie bal btn teki iilerin cretleri, 1860 ylnda,daha nce grlmedik bir dzeye ykselmitir Amerikan bunalmnnkagelmesiyle btn bu cretler, birdenbire eski tutarlarnn yaklakdrtte-birine indiler Bu, %300lk bir ykselmenin tersi demektircretler, 5ten 20ye ktklarnda %300 ykseldiler diyoruz, 20den 5edtklerinde ise %75 azaldlar diyoruz; ama bir durumdaki ykselmeile teki durumdaki dmenin tutar ayndr, yani 15 ilindir Demek kibu, cret oranlarnda benzeri olmayan ani bir [sayfa 51] deiiklikti ve, ay-n zamanda, yalnz pamuklu sanayiinde alan iileri deil, ama busanayie dolayl bir biimde baml olan iileri de sayarsak, tarm iile-rinin saysnn yarsndan fazla iiyi kapsyordu Bu durumda budaynfiyat dt m? Hayr, 1858-1860 arasndaki yl boyunca yllk ortalama

quarterbana 47 ilin 8 peni olan fiyat, 1861-1863 arasndaki yl iinylda ortalamaquarterbana 55 ilin 10 peni oldu deme aralarnagelince, 1860taki 3378102 sterline karlk 1861de 8673232 sterlin

vard, yani 1861de 1860takinden 5295130 sterlin daha fazla para basldBanknot dolamnn 1861 ylnda 1860takinden 1319000 sterlin dahaaz olduu dorudur Bunu karalm Gene de, 1861 yl iin, elverili bir

yl olan 1860a oranla, geriye 3976130 sterline varan, yani yuvarlakhesap 4 milyona varan bir deme aralar fazlal kalyor; ama ngiltereBankasnn altn rezervi, ayn zamanda, ayn oranda olmasa bile, hideilse hemen hemen eit oranda dmt

1862 yln 1842 ile karlatrnz Dolamdaki metalarn deer vemiktarndaki korkun art bir yana braklrsa, 1862de ngiltere veGallerdeki demiryollar iin yalnzca olaan hisse senedi, tahvil, vbilemlerine denen sermaye tutar 320000000 sterlini buluyordu, ki bututar, 1842de, masal gibi gelirdi insana Ama bununla birlikte, dolam-daki deme aralarnn tm toplam, 1862 ile 1842de aa-yukar aynidi Yalnz metalarda deil, ama btn para ilemlerindeki muazzamdeer artna karlk, deme aralarnn devaml azalmasna dorugenel bir eilim bulunduunu greceksiniz Dostumuz Westonn g-

rne gre, bu, zm olmayan bir bilmecedirSorunun biraz daha derinine inseydi, cretler bir yana braklrsa,hatta cretlerin sabit kaldklarn kabul ederek, dolama sokulacak


42/426


metalarn deer ve miktarnn ve, genel olarak, hesap kapatacak parailemleri tutarnn her gn deitiini; dolama srlen kat paralartutarnn her gn deitiini; herhangi bir para kullanlmakszn, senetler,

ekler, ak hesaplar, kliring bankalar araclyla gerekletirilen deme-ler tutarnn her gn deitiini; madeni paraya gereksinme duyulduulde, dolamdaki para sikkeleri ile banka mahzenlerindeki sikke vealtn rezervleri arasndaki [sayfa 52] orann her gn deitiini; ulusal dola-mda kullanlan para olarak baslmam kle altn tutar ile uluslararasdolam iin dar gnderilen altn tutarnn her gn deitiini grrd

Ve deme aralarnn sabitlii gibi bir dogmann, her gnk olgularlabadamayan korkun bir yanlg olduunu grrd Para dolamnailikin yasalar konusundaki yanl anlayn cretlerin ykseltilmesinekar bir kant olarak kullanaca yerde, deme aralarnn kendilerinidurmadan deien koullara uyarlamalarn salayan yasalar aratrrd

IV [ARZ VE TALEP]

Dostumuz Weston,repetitoestmaterstudiorum, yani yinelemeincelemenin anasdr biimindeki Latin ataszn kabul ediyor; bununiindir ki, ilk dogmasn, yani cretlerin ykseltilmesi nedeniyle dolamaralarnn kstlanmasnn sermayede bir azalmaya yolaaca vb dog-masn yeni bir biim iersinde yineledi Onun para dolamna olan

tutkunluunu daha nce ele alm olduumdan, para dolamndakihayali olaslklardan ileri geldiini sand hayali sonular zerinde dur-may tamamen yersiz buluyorum Bu bakmdan, o kadar deiik biim-ler altnda tekrar tekrar ortaya kard, ama gene de hepayn kalandogmasn, derhalenyalnteorikbiimine indirgeyeceim

Bir tek gzlem, onun ele ald konuyu nasl da eletiri zihniyetin-den yoksun olarak ilediini btn aklyla gsterir O, cretlerinartmasna ya da bundan doan yksek cretlere kar kyor yleyseona soruyorum: Yksek cret nedir, dk cret nedir? Neden, rneinhaftada 5 ilin dk bir cret, haftada 20 ilin ise yksek bir cret sa-

ylr? Eer 5, 20ye kyasla dkse, 20, 200e kyasla daha da dktrEer bir kimse termometre zerine bir konferans veriyorsa ve ie dkdereceler ve yksek dereceler zerine nutuk atmakla balyorsa, hibir ey retmeyecektir Her eyden nce, bana, suyun donma derece-sinin ve kaynama derecesinin nasl belirlendiini aklamas, ve bustandart noktalarn nasl termometre tccarlarnn ya da yapmclarnnkaprisleri ile deil de, doa yasalaryla saptandn [sayfa 53] tantlamasgerekir Oysa, cretler ve krlara ilikin olarak, yurtta Weston, bu stan-dart noktalar ekonomik yasalardan karmay ihmal etmekle kalmam,

bunlar aramak zorunluluunu bile duymamtr Halk dilindeki dkve yksek terimlerini, sabit bir anlama sahiplermi gibi benimsemekleyetinmitir, oysa cretlerin ancak onlarn byklklerini lmeye yarayan


43/426


bir standarda gre yksek ya da dk olduklarnn sylenebileceiaktr

Neden belirli bir nicelikteki emek karlnda belirli bir miktar

para dendiini bana syleyemeyecektir Eer bana, Bu, arz ve talepyasasnca dzenlenmitir diye yant verecek olursa, ona, her eydennce, bizzat arz ve talebin hangi yasaya gre dzenlendiini sormamgerekir Ve byle bir karlk, onu hemen tartma d brakrd Emekarz ile talebi arasndaki ilikiler srekli olarak deiir, ve bu deiikliklerlebirlikte emein pazardaki fiyatlar da deiir Eer talep arz aarsa, c-retler ykselir; eer arz talebi aarsa, cretler der; baz durumlarda,arz ve talebin gerek durumunu, rnein grevle ya da baka bir yntemlesnamak zorunlu olsa bile, bu byledir Eer arz ve talebi cretleri ayar-layan bir yasa olarak kabul ederseniz, cretlerin ykselmesine karatp tutmak ocuka olduu kadar bouna da olurdu, nk, bavurdu-unuz bu yce yasaya gre, cretlerin dnemsel olarak ykselmesi,dnemsel olarak dmesi kadar zorunlu ve merudur Ama eer arz vetalebi cretleri dzenleyen bir yasa saymazsanz, o zaman size bir kezdaha Neden belirli bir nicelikteki emek karlnda belirli bir miktarpara denir? sorusunu sorarm

Ama sorunu daha geni bir bak asndan inceleyelim Eeremein ya da baka herhangi bir metan deerinin, son tahlilde, arz vetalep tarafndan belirlendiini varsaydnz, tam bir yanlg iinde olur-

dunuz Arz ve talep, pazar fiyatlarndaki geicidalgalanmalardan bakabir eyi dzenlemez Arz ve talep, bir metan pazar fiyatnn neden ken-dideerinin stne ktn ya da altna dtn aklar, hi br za-man bu deerin kendisini deil Varsayalm ki, arz ve talep birbirlerinidengeliyorlar, ya da iktisatlarn dedikleri gibi, deiyorlar Bu kartgler eitlendikleri anda birbirlerini felce uratrlar ve u ya da bu yn-de etkin [sayfa 54] olmaktan karlar Arz ve talep eitlendii, dolaysyla et-kin olmaktan kt anda, bir metan pazarfiyat kendigerekdeeriile, yani pazar fiyatnn onun etrafnda dalgaland standart fiyat ile a-kr Bu deerin mahiyetini aratrrken, arz ve talebin pazar fiyatlarzerindeki geici etkileri ile bir alp veremediimiz olamaz Bu, cretleriin olduu kadar, teki btn metalarn fiyatlar iin de geerlidir

V [CRET VE .YAT]

Dostumuzun btn savlar, teorik olarak, olabildiince yalnlatrl-dnda, bir tek dogmaya indirgenir: Metalarnfiyatlar,cretlerlebelir-leniryadadzenlenir

Bu eskimi ve rtlm yanlgya kar pratik gzlemin tankl-

na bavurabilirdim Emeklerine greli olarak yksek fiyat biilen ngilizfabrika iilerinin, madencilerin, tersane iilerinin vb, rnlerinin ucuz-luu ile btn teki uluslar altettiklerini; oysa rnein greli olarak d-


44/426


k fiyat biilen ngiliz tarm iisinin rettii rnnn pahall yzn-den, btn teki uluslarca altedildiini syleyebilirdim Ayn lkedekimal eitlerini ve deiik lkelerin metalarn birer birer karlatrarak,

gerek olmaktan ok grnteki baz istisnalar bir yana, ortalamaolarak, yksek fiyat biilen emein dk fiyatl metalar rettiini, dkfiyat biilen emein ise yksek fiyatl metalar rettiini gsterebilirdimElbette ki bu, bir durumda emein yksek fiyatnn, teki durumdaemein dk fiyatnn, bu birbirine taban tabana kart sonularn,karlkl nedenleri olduklarn tantlamazd; oysa bu, metalar fiyatlarnn,emein fiyatlar tarafndan belirlenmediini kesenkes tantlar Ama buampirik yntemi kullanmamza hi gerek yok

Yurtta Westonn metalarfiyatlarnncretlertarafndanbelirlen-diiyadadzenlendiidogmasn ne srd belki de yadsnabilirGerekten de bunu hi bir zaman byle formle etmemitir Tersine,kr ile rantn metalarn fiyatlarn oluturan eler arasnda bulundukla-rn, nk, yalnzca iinin cretinin deil, kapitalistin krnn ve topraksahibinin rantnn da metalarn fiyatlar ile dendiini sylemitir Pekiama, onun fikrince, fiyat nasl oluur? nce [sayfa 55] cretler ile Sonra,fiyata kapitalist hesabna bir yzdelik ve toprak sahibi hesabna da birbaka yzdelik eklenir Bir metan retiminde kullanlan iilerin cretleri10 olsun Eer kr oran %100 ise, kapitalist denmi cretlere 10 eklerdi,eer rant oran da cretlerin %l00 ise, bir 10 daha eklenirdi O zaman

metan toplam fiyat 30 olacaktr Ama, bu cinsten bir fiyat belirlemesi,fiyatlarn cretlerle, belirlenmesinden baka bir ey olmazd Yukardakirnekte, cretler 20ye ykseldiinde, metan fiyat 60a ykselecektir,

vb cretlerin, fiyatlar dzenledii dogmasn savunan btn modasgemi ekonomi politik yazarlar, kr ve rant, cretlereyaplanbasityzdeilaveleri olarak ele alarak bu dogmay tantlamaya almlardrBesbelli ki, bunlardan hi biri, bu yzdelerin snrlarn herhangi birekonomik yasaya balayamamlardr Tersine, krn gelenekle, alkan-lkla, kapitalistin iradesi ile, ya da gene ayn derecede keyfi ve aklana-maz herhangi baka bir yntemle dzenlendiine inandklar anlalyorKrlarn kapitalistler arasnda rekabetle belirlendiini iddia etmelerininhi bir anlam yoktur Bu rekabet, elbette ki, sanayiin eitli dallarndakideiik kr oranlarn eitler ya da ortalama bir dzeye indirger, amabu, hi bir zaman, bu dzeyin kendisini, yani genel kr orann belirleye-mez

Metalarn fiyatlarnn cretler tarafndan belirlendiini syledii-mizde bundan ne anlyoruz? cret, emein fiyatna verilen bir addanbaka bir ey olmadna gre, bu, meta fiyatlarnn emek fiyat ile be-lirlendii anlamna gelir .iyat, deiim-deeri olduundan deerden

szettiim zaman daima deiim-deerini kastediyorum, yani paraolarakifadeedilen deiim-deeri olduundan, bu nerme unu deme-ye gelir: metalarndeeri, emein deeri ile belirlenir ya da emein


45/426


deeri,deerleringenellsdrPeki yleyse emeindeerinin kendisi nasl belirlenir? te burda

bir l noktaya ulayoruz Elbette ki, mantkl olarak dnmeye alr-

sak bir l noktaya ulayoruz Oysa bu dogmann savunucular, mantkikayglarla kendilerini skntya sokmuyorlar rnein, dostumuz Westonabakn lknce, bize, cretlerin meta fiyatlarn dzenlediklerini, ve dola-

ysyla cretler ykseldii zaman fiyatlarn da [sayfa 56] ykselmek zorundaolduklarn syledi Sonra bir yarm dn yaparak cret artlarnn birie yaramayacan, nk meta fiyatlarnn da ykselmi olduklarn

ve cretlerin aslnda, karlnda harcandklar metalarn fiyatlar ilelldklerini gstermeye alt Bylece, ie, emek deerinin metandeerini belirlediini sylemekle balanyor, ve metan deerinin emeindeerini belirledii iddia edilerek bitiriliyor Bylece, ksr bir dngiinde, hi bir sonuca ulaamadan, bir o yana, bir bu yana dnp duru-luyor

Ksacas, eer herhangi bir metan, rnein emein, budayn yada baka bir metan deerini, deerin genel ls ve dzenleyicisi ya-parsak, gln yerini deitirmekten baka bir ey yapmadmzaktr, nk, bir deeri baka bir deerle belirlemi oluruz ki, bu sondeerin kendisinin de belirlenmesine gerek vardr

En soyut biimiyle ifade edildiinde, cretler metalarn fiyatlarnbelirler dogmas una varr: deer deerle belirlenir, ve aslnda bu

safsata da, deer hakknda hi bir ey bilmediimiz anlamna gelirEer bu ncl kabul edersek, ekonomi politiin btn genel yasalarsalt bo laflar halini alr Onun iin, Ricardonun en byk erdemi,1817de yaynlanan ThePrinciplesofPoliticalEconomyde, herkesin ka-bul ettii ve yinelene yinelene usan veren cretler fiyatlar belirlersafsatasn tepeden trnaa ykmak oldu; o safsata ki, Adam Smith veonun .ransz ncelleri, aratrmalarnn gerekten bilimsel olan blm-lerinde onu bolamlar, ama yaptlarnn daha yzeysel ve halka hitabe-den blmlerinde yeniden ele almaktan da geri durmamlardr

VI [DEER VE EMEK]

Yurttalar, sorunun gerekten gelitirilmesi gereken noktasnavarm bulunuyorum Bunu pek doyurucu bir biimde yapacama szveremem, nk bunu yapabilmem iin btn ekonomi politik alann

batan-baa ele almam gerekir Ancak, .ranszlarneffleurerlaquestion*dedikleri gibi, yalnzca bellibal noktalarna deinebilirim [sayfa 57]

Kendi kendimize sormak zorunda olduumuz birinci soru udur:Bir metandeeri nedir? Nasl belirlenir?

lk bakta insana yle gelebilir ki, bir metan deeri tamamyla

* Soruna yle bir deinmek -


46/426


greli bir eydir ve meta baka metalarla olan ilikile

Date post:	10-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	umut-arikan
View:	225 times
Download:	0 times

Karl Marks & Friedrich Engels - Seçme Yapıtlar 2. Cilt

Documents