Paetae Kaiaka KairangiKa whai i te ia o ngā kōrero. Ka tautuhi i ngā whakaaro matua, ka
whai i ngā nekenekehanga o te tuhinga.Ka tātari i ngā whakaaro huhua hei whakaahua i ngā kōrero.
Ka mārama ki te rerenga tawhito. Ka tautuhi i ngā āhuatanga ōrite, rerekē hoki o ngā rerenga e rua.
Ka whakamārama i ngā rerenga kētanga o ngā rerenga e rua.
Ka tautuhi i ētahi o ngā hanga reo tawhito.
Ka tautuhi i ngā hanga reo tawhito. Ka kōrero i te kaha o ngā hanga reo tawhito ki te whakaara i te pai o ngā tuhinga.
Āta tirohia kia ōrite te Tau Ākonga i te Puka Whakauru ki te tau o runga ake i tēnei whārangi.
I te tīmatanga nei, e rima meneti hei āta tirotiro i te takotoranga mai o tēnei mahi whakamātautau.
Whakautua mai ngā pātai KATOA ki ngā wāhi wātea kua whakaritea.
Ki te hiahia, he whārangi wātea anō hei te mutunga o te puka nei kia tuhi i āu whakautu roa.
Titirohia kia tika te raupapa whārangi 2–12, mehemea hoki kāore he whārangi wātea.
ME HOATU E KOE TE PUKAPUKA NEI KI TE KAIWHAKAHAERE HEI TE MUTUNGA O TE WHAKAMĀTAUTAU.
TĀ TE KAIAROMATAWAI MAHI ANAKE
TE TĀPEKE
Kia oti tēnei pepa i roto i te 60 miniti.
HE KŌRERO WHAKATAKI
Tēnā koe kua uru mai nei ki roto i te whakamātautau nei mō te paerewa paetae Pānui i te reo tawhito.
E rua ngā tūmahi pānui hei whakaoti māu, hei whakaatu āhuatanga pānui, mā konā kite ai i tō mārama ki ngā momo tuhinga o te ao tawhito e taea ai te whakaō atu.
Ko ngā tuhinga huhua he mea tuhi mai i mua i te tau 1931. Ko te tino kaupapa ko te mārama o te tuhinga tawhito ki te akonga, mā reira e taea ai ngā pātai te whakautu.
Ko ngā tuhinga me ngā pātai kei roto katoa i te reo Māori, nō reira, me matua noho mai ko te reo Māori te reo kawe whakaaro.
Mā te kaiwhakahaere whakamātautau ngā pukapuka whakamātautau e tuari.
Kia huhua mai te whakautu i ngā pātai.
Tēnā, karawhiua!
2
Te Reo Rangatira 90752, 2012
3
Te Reo Rangatira 90752, 2012
E tika ana kia wātea mai te whārangi nei, ā, ka haere tonu te whakamātautau i te whārangi e whai ake ana.
TŪMAHI TUATAHI: HE TUHINGA
Pānuitia te tuhinga nei kātahi ka whakaoti i ngā ngohe e whai ake ana nga pātai 1–4 whārangi 5–6.
Wanganui6 Hune 1845
E hoa, e Te Heuheu,
Tena koutou ko o tamariki noho mai ana ki to koutou kainga ki Taupo.
E pa, e pouri ana o matou ngakau ki nga korero i tae ki a koe, ara, ki nga ki e tukutukua ana koe me Taonui me Ngawaka ki o matou waka ki nga tukuwaru a o matou pa. Otira kei ki koe he tika, nga (na) te ngutu o te tangata i ahu noa atu, he whakanuinga korero mana ki ona kainga. Kahore kore rawa o matou kupu i muri i a koe, engari ano kua rongo hoki koutou no muri kupu na te tangata i reira ano. Kahore i whakanui, kahore rawa matou i whai kupu.
Ko te mahi o nga tangata o Tunuwhare, ara, o Te Kuihi, i pouri matou ki tera. Tenei te mea i puta ai taua mahi, nga (na) ta matou tamahine i murua, i takahia e te manuka o koutou. No reira hoki ka murua o koutou waka. Heoi ano, kua mutu tera. Ki reira kua korerotia e Te Teira, e matou ano me Te Makarini hoki, a mutu noa atu tera mahi. Ehara hoki tatou i te tauhou ki nga mahi o te arero. Me whai kupu o konei, kua rongo a Makarini, kua korero atu ki a koe. Kua mohio rapea koutou e kore e tupu te kupu kino i runga i tenei tikanga hou o nga Pakeha, ara, te tikanga o te whakapono.
Ka rongo pea koe ki nga korero o Kapiti, nga korero mo Heretaunga. Kua tae Te Rauparaha ki reira ki te whakahoki mai i a Te Kaiaia, a, kihai rongo. Kua riro o matou tamariki ki reira, a Te Mamaku, a Te Tahana, a Te Wiremu. Ki te whakahoki mai, kia waiho atu te kainga mo nga Pakeha. Heoi ano o matou korero.
Na o hoa aroha, na
Te Makarini, na Hori Kingi, na Te Mawai, na Hoani Wiremu
1. Kimihia he kīanga o te tuhinga e rite ana ki ēnei te tikanga.
(a) kei te rangatira
(e) te whakaparahako
(i) ka tutuki
Whakautua ngā pātai aroā e whai ake nei.
2. Ko wai te hunga ēhara i te tauhou ki te mahi o te ārero? He aha pū te tikanga o tēnei rerenga e ai ki te horopaki o te tuhinga?
3. He aha i pouri ai ngā kaituhi? Whakamāramatia te kaupapa ki āu ake kupu.
5
Te Reo Rangatira 90752, 2012
TĀ TE KAI-AROMATAWAI MAHI ANAKE
4. Whakarāpopotongia mai te ia o te tuhinga nei ki tāu titiro, otirā ki āu kupu. Taihoa e whakahua īngoa, ko te wairua o te kōrero te mea nui.
6
Te Reo Rangatira 90752, 2012
TĀ TE KAI-AROMATAWAI MAHI ANAKE
7
Te Reo Rangatira 90752, 2012
E tika ana kia wātea mai te whārangi nei, ā, ka haere tonu te whakamātautau i te whārangi e whai ake ana.
TŪMAHI TUARUA: HE KUPU NĀ NGĀ RANGATIRA
Pānuitia te tuhinga nei kātahi ka whakaoti i ngā ngohe e whai ake ana nga pātai 5–8 whārangi 9–10.
9th Hurae 1851
E hoa, Makarini,
Ka nui toku aroha atu ki a koe, otira kia aroha mai hoki koe ki au. Kua mate au nei, i taka au i runga i te kata, kua pakaru toku potae i te kohatu. Kei te noho kau au, ko taku kiri kau, ko te koti i homai e korua ko Kawana, kei Taranaki. He tono tenei naku ki tetahi koti moku ki a koe, tetahi paraikete wero, ki a rua kia mahana au ki Murihiku. Kei au te whakaaro ki a koe. Heoti ano tenei korero.
Kahore i te wareware i au ta taua korero o mua. Ki te haere koe ki te kawe i nga moni, ki te hoki mai koe i Ahuriri, ka titiro ake ki au kia hoki mai au. Ko Taiaroa he manuhiri, me taua hei a Tiheme, ka haere taua ki Taranaki ki te korero whenua. Tenei ko Waiwakaiho, ko Te Hua, ko Mangati, ko Waitaha, ko Mangoraha, ko Waiongana, he tukuna ki korua ko Kawana na tenei whenua. Heoi ano.
Na Makoare, na Wiremu Wairapa, na Te Ropiha Hoturoa, na Te Keretu, na Hone Te Patuhiki, na matou katoa tenei pukapuka.
[He Patere]‘Ukuia, horoia te tahota, ko te panga o Te Kumu taku toene, ka hamama taku puta, ko te ana te huna, ko te heru o te tini o Puketapu ka kohei nei aku raho, ue.’
![I OFFICIAL] - Ministry of Justice · Ngati Toa: Orongo, also known as Te Rongo, related to Nohorua, Te Rauparaha's elder brother. After Blenkinsopp's death Te Rongo remarried Te Rangihaeata,](https://static.documents.pub/doc/80x56/5b91ef9709d3f2f8508ca985/i-official-ministry-of-justice-ngati-toa-orongo-also-known-as-te-rongo.jpg)
