Ken & Verstaan - Cambridge University...

Natuur- en Skeikunde

Karin Kelder Weedaad Nasiep

Studiegids 10

Ken & Verstaan

© Cambridge University Press www.cambridge.org

Cambridge University Press978-0-521-70578-3 - Ken and Verstaan Studiegids 10 Natuur- en SkeikundeKarin Kelder and Weedaad NasiepFrontmatterMore information

http://www.cambridge.org/9780521705783

http://www.cambridge.org


CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS

Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Kaapstad, Singapoer, São Paulo, Delhi

Cambridge University PressThe Water Club, Kusweg, Granger Bay 8005, Kaapstad, Suid-Afrika

www.cambridge.orgInligting omtrent hierdie titel: www.cambridge.org/9780521705783

© Cambridge University Press 2007

Alle regte voorbehou. Onderworpe aan statutêre uitsonderings en die voorwaardes van relevante lisensie-ooreenkomste, mag geen gedeelte van hierdie boek op enige manier gereproduseer word sonder die skriftelike toestemming van die uitgewer nie.

Eerste uitgawe 2007

In Suid-Afrika gedruk deur Creda Communications

ISBN 978-0-521-70578-3 sagteband

Redigeerder: Linda BredenkampOntwerper: Graham ArbuckleOmslagontwerper: Graham ArbuckleSetter: Michelle DelaneyIllustreerders: Imar Krige, James Whitelaw en Michelle Delaney. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ERKENNINGS

Bladsy 85, Science Photo Library; Abrams, Bernard Basic Physics questions for GCSE; Atkins & Beran General Chemistry; Fuller, J & Coates, B Light on Physics; Hewitt Conceptual Physics; Kelder, Karin, Ken & Verstaan Natuurwetenskappe Graad 10, Cambridge University Press; Price, Focus on Physical Science, Heimler; Schaller, David, Passing exams; Sciences for GCSE: Assessment & resource facts Heinemann; Smoot, Smith and Price Merrill Chemistry, Merrill; Thickett, Geoffrey Pathways to Chemistry; Zwitzewitz, Neff Merrill Physics: Principles and problems, Merrill

Die uitgewer en skrywers wil graag die volgende persone vir hul bydraes tot die vrae bedank:Daleen Muller; Hoërskool StellenboschCarla Repsold; Hoërskool Vredenburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Indien jy meer oor hierdie boek of oor enige ander Cambridge University Press publikasie wil weet, skakel ons by (021) 412-7800, faks ons by (021) 419-8418 of stuur ’n e-pos na [email protected].






InhoudInleiding ivInligting vir verwysing viii

Module 1: Meganika 1Eenheid 1: Beweging in een dimensie 2Eenheid 2: Swaartekrag en meganiese energie 12Module 1: Vrae 15

Module 2: Golwe, klank en lig 31Eenheid 1: Transversale pulse 32Eenheid 2: Transversale golwe 35Eenheid 3: Geometriese optika 41Module 2: Vrae 47

Module 3: Elektrisiteit en magnetisme 61Eenheid 1: Magnetisme 62Eenheid 2: Elektrostatika 65Eenheid 3: Elektriese stroombane 67Module 3: Vrae 73

Module 4: Materie en materiale 89

Module 4: Vrae 113

Module 5: Chemiese verandering 137Eenheid 1: Chemiese formules 138

Eenheid 3: Sintese en ontbinding 145

Module 6: Chemiese stelsels 167Eenheid 1: Die watersiklus 168Eenheid 2: Die stikstofsiklus 173Eenheid 3: Die hidrosfeer 177Module 6: Vrae 184

Antwoorde 201

Eksamenvraestelle 266Fisika-eksamen: Vraestel 1 266Skeikunde-eksamen: Vraestel 2 274Antwoordstel 282

Woordelys 292






iv Inleiding

Inleiding tot die Graad 10 Studiegids vir Natuur- en Skeikunde

Hierdie studiegids is ontwerp om jou te help om die inhoud van die Graad 10 kurrikulum van Natuur- en Skeikunde te verstaan en jou eksamens suksesvol te slaag. Natuur- en Skeikunde is die studie van materie en energie, en die wisselwerking daartussen. Natuur- en Skeikunde sluit die takke van natuurkunde in wat nie-lewende stelsels bestudeer. Om Natuur- en Skeikunde suksesvol te bestudeer, moet jy die prosesse van wetenskaplike ondersoek, probleemoplossing, kritiese denke en hoe om jou kennis toe te pas, verstaan. Die vak Natuur- en Skeikunde sluit oor die algemeen Sterrekunde, Skeikunde, Geologie, Mineralogie, Meteorologie en Fisika in.

Uitkomsgebaseerde onderwysWanneer jy Natuur- en Skeikunde bestudeer, soos met elke vak, werk jy met Leeruitkomste en Assesseringstandaarde wat jou ’n raamwerk gee van wat jy behoort te weet en hoe om daardie kennis toe te pas. Die inhoud van Natuur- en Skeikunde word gekonstrueer en toegepas binne ses kennisareas: meganika; golwe, klank en lig; elektrisiteit en magnetisme; materie en materiale; chemiese verandering en chemiese stelsels. Hierdie studiegids dek hierdie kennisareas, asook die Leeruitkomste en Assesseringstandaarde wat vir jou nodig is om Natuur- en Skeikunde te slaag.

Terwyl jy Natuur- en Skeikunde bestudeer, word daar van jou verwag om die volgende Leeruitkomste te ontwikkel:

wetenskaplike ondersoek- en probleemoplossingsvaardighede konstruksie en toepassing van kennis van Natuur- en Skeikunde begrip van die aard van wetenskap en die verband met tegnologie, die samelewing en die omgewing.

Hierdie Leeruitkomste moenie as geïsoleerde items beskou word nie. Al die Leeruitkomste word deur standaarde gelei wat Kritieke Uitkomste en Ontwikkelingsuitkomste genoem word. Wanneer jy byvoorbeeld jou wetenskaplike ondersoek- en probleemoplossingsvaardighede ontwikkel, leer jy om:

probleme op te los, besluite te neem en rasioneel te dink inligting te versamel, te ontleed, te organiseer en krities te evalueer doeltreffend te kommunikeer deur gebruik van visuele hulpmiddels en taal.

Behalwe jou begrip van die onderlinge verband tussen Natuur- en Skeikunde en die res van die samelewing, sluit ander kritieke uitkomste wat jy sal ontwikkel gedurende konstruksie en toepassing van jou kennis van Natuur- en Skeikunde die volgende:

werk as ’n spangebruik van wetenskap en tegnologie op verantwoordelike wyse teenoor die omgewing en ander mense.

Hoe om hierdie boek te gebruikHierdie boek is so geskryf dat dit vir jou maklik sal wees om te verstaan en om jou te help om die vereistes van die kurrikulum te begryp. Gebruik hierdie boek vir selfstudie op jou eie, tesame met die handboek vir Natuur- en Skeikunde en ander naslaanwerke wat jy in die klas of tuis gebruik het.






vInleiding

ontwikkel.

Die beste manier om hierdie boek te gebruik:Lees elke module en die eenhede daarin sorgvuldig.Som die inligting in die modules puntsgewys op vir elke onderwerp. Jy kan dit ook doen met materiaal wat julle in die klas behandel het.Oefen om diagramme te teken en byskrifte op die regte manier by te skryf (sien die volgende afdeling vir besonderhede).Kontroleer die akkuraatheid van jou diagramme en byskrifte deur dit met die diagramme in hierdie boek te vergelyk. Beantwoord die vrae aan die einde van elke module of eenheid. Moenie

beantwoord nie.Vergelyk jou antwoorde met dié in die boek. Sodoende sal jy onmiddellik

na die relevante afdelings in hierdie boek en jou handboek en leer hierdie materiaal weer.

40 41Eenheid 3 • Geometriese optikaEenheid 2 • Transversale golwe

het dieselfde golfl engte, en ’n interferensiepatroon vorm. Die lusse van konstruktiewe interferensie vorm antinodusse met ’n maksimum amplitude. Die antinodusse word geskei deur destruktiewe interferensiepunte, wat nodusse genoem word.

Die laagste frekwensie bring een lus voort. Die afstand tussen twee nodusse, dit is een lus, is gelyk aan ’n halwe golfl engte. Interferensie vind net by sekere diskrete frekwensies plaas wat veelvoude van die laagste frekwensie is.

Ligstrale

Wanneer ligstrale ons oë binnekom, sien ons voorwerpe op een van twee maniere:

direk van die bron as die voorwerp ’n ligbron is, soos ’n elektriese gloeilamp, vuur of die son weerkaats van ’n voorwerp af.

Lig kan deur leë ruimtes, die lug en deursigtige voorwerpe beweeg. Optiese mediums laat lig deur.Ondeursigtige voorwerpe laat nie lig deur nie.

’n Pyltjie word gebruik om ’n ligstraal aan te dui; die pylpunt wys in die rigting waarin die straal beweeg. Straaldiagramme word gebruik om die manier waarop ligstrale beweeg, aan te dui. Ligstrale beweeg in reguit lyne en gooi skaduwees agter ondeursigtige voorwerpe. Ligstrale verander van rigting wanneer hulle weerkaats word of wanneer hulle van een medium na ’n ander beweeg.

flitslig

ligstrale

potlood

potloodskaduwee

Soos alle golwe, dra liggolwe energie.

Weerkaatsing

Wanneer ’n ligstraal die oppervlakte van ’n voorwerp tref, word ’n bietjie van die lig weerkaats.

Die invalstraal tref die oppervlak van die voorwerp.

Die weerkaatste straal beweeg weg van die voorwerp.

Die normaal is die lyn wat loodreg (teen 90°) op die oppervlak van die voorwerp is.

Die invalshoek (i) is die hoek tussen die invalstraal en die normaal.

f = 1f1 nodus

f = 2f1 nodus

f = 3f1 nodus

f = 4f1 nodus

nodus

nodus

nodus

nodus

Tou aan vaste punt vas aan albei kante, bv. kitaarsnaar, spiraalveer

2

1 1 __ 2

1

1 __ 2

antinodus

antinodusBuis toe aan een kant, bv. Klarinet

nodus

nodus

nodus

antinodus

antinodus

antinodus

1 __ 4

3 __ 4

1 1 __ 4

Buis oop aan albei kante, bv. Fluit

antinodus

antinodus

antinodus

antinodus

antinodus

antinodus

1 __ 2

1

1 1 __ 2






Riglyne vir suksesvolle studie

Houding

positiewe selfrespek aan en glo in jouself. Jy kan sukses behaal deur

MotiveringStel realistiese doelwitte en werk hard om hierdie doelwitte te bereik.

verantwoordelikheid vir jou eie mislukkings en moenie ander blameer as dit swaar gaan nie. Moenie jou doelwitte prysgee nie – werk net harder daaraan. Deur vasberade te wees sal jy die sukses behaal waarna jy strewe.

Beplan jou werk

werk in hanteerbare dele. Stel ’n realistiese rooster op en sluit tyd in vir

onmiddellik en hou by jou rooster. Merk werk af wat klaargemaak is en beloon jouself.

Eksamenwenke

hierdie ingesteldheid net hê as jy lank genoeg voor die tyd voorberei het. Gaan die dag voor ’n eksamen deur al die werk wat jy tot dusver bestudeer

Lees die eerste minuut of twee deur die instruksies.Gaan dan vlugtig deur die vraestel en ken die tyd toe wat jy aan elke vraag

Merk die vrae wat jy herken of maklik kan beantwoord. Dit sal jou tyd spaar as jy hierdie vrae eerste doen.Lees elke vraag noukeurig en soek sleutelwoorde om vas te stel presies wat gevra word en wat van jou antwoord verwag word.Skryf kort sinne waar moontlik.Skryf te alle tye netjies en leesbaar.

is.

Hier is ’n lys van sleutelwoorde wat dikwels in eksamenvraestelle gebruik word. Die betekenis daarvan is verduidelik sodat jy weet presies wat jou onderwyser in ’n vraag verwag. Gebruik dit terwyl jy studeer sodat jy daarmee vertroud is en die betekenis daarvan ken.

Ontleed:Skei dele om redes te wys waarom iets gebeur het of kan gebeur.

vi Inligting vir verwysing






vii

Lewer kommentaar:

Vergelyk:Wys op ooreenkomste en verskille.

Kontrasteer:Wys op verskille.

Kritiseer:Belig die goeie en slegte punte/eienskappe en druk dan jou eie mening uit

Beskryf:

gestruktureerde manier.

Bespreek:Skryf ’n argument wat na verskillende kante en punte van ’n stelling kyk; gee jou menig met relevante steun uit die leerstof.

Evalueer:Skat die belangrikheid of waarde van iets deur ’n stel kriteria/voorwaardes/redes te gebruik en druk jou mening uit.

Verskaf inligting of besonderhede sonder bespreking.

Lys: Gee feite puntsgewys.

Onderskei:Wys op die eienskappe wat verskille tussen twee (of meer) dinge belig.

Regverdig:Verdedig/steun ’n argument of standpunt deur na al die punte van die argument te kyk.

Verduidelik:Stel duidelik in woorde; stel die feite met redes.

Portefeuljevereistes

is ontwerp om jou te help om kennis van inhoud en konsepte en vaardighede

Inligting vir verwysing






viii Inligting vir verwysing

assesseringsprogram geassesseer wat vir bevorderingsdoeleindes gebruik sal word. Hierdie take word intern deur jou onderwyser opgestel en sluit minstens die volgende in:

Twee kontroletoetse

25 % van bevorderingspunt Twee praktiese ondersoeke

Een navorsingsprojekEen navorsingsprojek

Een midjaar-eksamenEen midjaar-eksamen

Een eindeksamenEen eindeksamen 75% van bevorderingspunt

op Fisika en vraestel 2 konsentreer op Skeikunde.

Gewigtoekenning vir Leeruitkomste in elke vraestelLeeruitkoms 1: Praktiese ondersoeke en vaardighede vir probleemoplossing

Jou portefeulje van bewysstukke moet al die assesserings bevat wat vir jou bevordering aan die einde van die jaar gebruik sal word. As jy nie seker is

Studiemetodes

wetenskaplike kennis op te bou en toe te pas wetenskaplike aansprake te evalueer en wetenskaplike kennis met

jou aan om jou lank genoeg voor ’n toets of eksamen voor te berei.

Die volgende studietegnieke kan gebruik word om jou vir eksamens voor te berei:

1 Kyk vlugtig deur die materiaalKyk vlugtig deur die materiaal om ’n oorsig van die werk te kry wat jy moet leer.

2 Herbewoord die opskrifte in die materiaal wat jy moet bestudeer as vrae om ’n idee van moontlike vrae te kry wat die onderwyser kan vra.

3 Lees en memoriseer

jy verstaan al die feite en uitgewerkte voorbeelde. Onderstreep sleutelwoorde en maak nog opsommings. Memoriseer nou die






ixInligting vir verwysing

een op hierdie bladsy) skep van die belangrikste inligting wat jy moet

onderstreep belangrike feite.

4 Herroep al die werk wat jy pas gememoriseer het deur dit hardop op te

stukkies papier neer te skryf.

5 KontroleerKyk na jou aantekeninge of opsomming om seker te maak dat jy al die

6 HersienVersterk dit wat jy geleer het deur weer deur die hele hoofstuk te gaan en

die inhoud en konsepte bemeester en deel van jou langtermyn-geheue gemaak het.

Vergelyk jou antwoorde met die modelantwoorde wat verskaf word. Ontleed

fout gemaak het. Pak nou die ondersoeke en gevallestudies op dieselfde wyse aan soos wat jy die kort en lang vrae gedoen het om te kyk of jy jou kennis kan toepas.






Inligting vir verwysingx

SI-eenhede

In Suid-Afrika gebruik ons die Internasionale Eenheidstelsel. Dit word afgekort as SI (van die Franse naam Système International d’Unitès). Daar is sewe basiese eenhede en alle ander eenhede is van hierdie sewe afgelei. Hulle is:lengte (afstand) in meter (m)tyd in sekondes (s)massa in kilogram (kg)elektriese stroom in ampère (A)temperatuur in kelvin (K)ligsterkte in kandela (cd)hoeveelheid materie in mol (mol)

’n Stel afgeleide eenhede word ook gebruik. Hier is ’n lys van die eenhede wat jy in hierdie boek sal teëkom:

Hoeveelheid Simbool SI-eenheid

Posisie x meter (m)

Afstand d meter (m)

Verplasing x meter (m)

Versnelling a meter per sekonde kwadraat (m s–2)

Beginsnelheid vi of u meter per sekonde (m s–1)

Eindsnelheid vf of v meter per sekonde (m s–1)

Gemiddelde snelheid v meter per sekonde (m s–1)

Massa m kilogram (kg)

Gewig w newton (N)

Swaartekragversnelling g meter per sekonde kwadraat (m s–2)

Potensiële energie Ep of U joules (J)

Kinetiese energie Ek of K joules (J)

Hoogte h meter (m)

Frekwensie f hertz (Hz)

Periode T sekondes (s)

Golfspoed v meter per sekonde (m s–1)

Golflengte meter (m)

Spanning of potensiaalverskil V volt (V)

Arbeid verrig W joule (J)

Energie oorgedra E joule (J)

Elektriese lading Q coulomb (C)

Elektriese stroom I ampère (A)

Weerstand R ohm ( )

Ander eenhede wat soms gebruik word:

Hoeveelheid Simbool Ander Eenhede

Verplasing x kilometer (km); myl

Tyd t minute (min); uur (h)

Snelheid v kilometer per uur (km h–1);myl per uur (mph)






xiInligting vir verwysing

Aanduiding van eenhede

Daar is ’n aantal maniere om eenhede aan te dui: meter per sekonde is die eenheid van spoed. Hierdie eenheid beteken dat jy die afstand in meter deur die tyd in sekondes deel. Volgens die SI-stelsel kan hierdie eenheid geskryf

–1 of m s–1.

SI-voorvoegsels

Voorvoegsel Afkorting Faktor

giga- G 109

mega- M 106

kilo- k 103 = 1 000

hekto- h 102 = 100

deka- da 101 = 10

desi- d 10–1 = 0,1

senti- c 10–2 = 0,01

milli- m 10–3 = 0,001

mikro- 10–6

nano- n 10–9

Herleiding van eenhedeEenhede moet altyd tot SI-eenhede herlei word.

Voorbeeld: 2 h 2 h

faktor en gebruik die korrekte voorvoegsel volgens die lys van metrieke veelvoude hierbo.

Voorbeeld:

10 10 10 10 10 10

km hm dam m dm cm mm

10 10 10 10 10 10

Om te herlei van km km h–1 tot m s–1:

1 km ___ h ________

1 ___

–1 km h–1

______ s–1

Om te herlei van m m s–1 tot km h–1:

1 m __ s ________

h–1 m s–1 h–1






Inligting vir verwysingxii

Griekse simboleOns gebruik soms die letters van die Griekse alfabet as simbole in

Griekse letter Griekse naam Betekenis in wetenskap Voorbeeld

Delta Effens – effens negatief

Lambda Golflengte = 5 m

Delta Verandering in v verandering in snelheid

Omega Ohm Eenheid van weerstand: R = 5

Meting en onsekerheid

daardie hoeveelheid. Akkurate meting is ’n belangrike deel van wetenskap. Meetinstrumente het ’n beperkte akkuraatheid wat altyd in ag geneem moet

kleinste indeling op die liniaal ook die akkuraatheid van die afmeting. In die diagram is die kleinste eenheid op die

wees.

herhaal en ’n gemiddeld van die gemete waardes word geneem voordat resultate opgeteken en verwerk word.

Wetenskaplike notasieSoms werk wetenskaplikes met getalle wat geweldig groot of geweldig

n n

m s–1. In wetenskaplike notasie word dit as 33 8 m s–1 geskryf. Die desimale punt moet 8 plekke geskuif

C geskryf.

Tellende syfers

meer syfers hê as die getal met die minste aantal tellende syfers wat in die berekening gebruik word nie.

Voorbeeld: 2 2

In die voorbeeld het 2 net een tellende syfer. Dit kan ’n afgeronde getal wees

1 2 3 4 5 6






xiiiInligting vir verwysing

berekening klaar is.

Wiskundige verwantskappe

om te bepaal tot watter mate ’n hoeveelheid verander (afhanklike hoeveelheid) wanneer die grootte van ’n ander hoeveelheid verander word in voorafbepaalde vaste hoeveelhede (onafhanklike hoeveelheid). Die verwantskap tussen

Direkte eweredigheidWanneer ’n toename in die onafhanklike hoeveelheid (X) tot ’n konstante

eweredig.

In simboolvorm skryf ons: Yn simboolvorm skryf ons: Y Y Y __ X k k die ewewigskonstante is.die ewewigskonstante is.

Ons gebruik die simbool om eweredigheid te toon.om eweredigheid te toon.

oorsprong. Die gradiënt van die lyn is gelyk aan die konstante k.

t (s)

x (m)

Grafiek van x teenoor t met konstante v

’n Toename in die onafhanklike hoeveelheid (X) kan ook tot ’n eksponensiële toename in die afhanklike hoeveelheid (Y) lei. Dan skryf ons:

Y X2 Y ___ X2 k

t (s)

x (m)

Grafiek van x teenoor t met konstante a






Inligting vir verwysingxiv

Omgekeerde eweredigheid

maar dit word om volledigheidshalwe ingesluit.)

Wanneer ’n toename in die onafhanklike hoeveelheid (X) tot ’n afname in die

Simbolies skryf ons: Y Y 1 __ X k

V (m3)

P (Pa)

Grafiek van P teenoor V

’n Toename in die onafhanklike hoeveelheid (X) kan ook tot ’n eksponensiëlen Toename in die onafhanklike hoeveelheid (X) kan ook tot ’n eksponensiële afname in die afhanklike hoeveelheid (Y) lei. Dan skryf ons:

Y 1 ___ X2

2 k

kromme.

r (m)

F (N)

Grafiek van F teenoor r

Grafieke

Sketsgrafieke

die byskrifte in ink. Benoem al die asse met die hoeveelheid en eenheid. In

net die beduidende waardes aangetoon te word. Kyk na die voorbeeld van ’n

2

5

3 10

v (m s–1)

t (s)






xvInligting vir verwysing

Akkurate grafieke

Die onafhanklike veranderlike (die veranderlike waarin jy die waardes bepaal) gaan op die x-as. Die afhanklike veranderlike (die een wat ooreenkomstig die gekose onafhanklike waardes wissel) gaan op die y-as. Benoem die asse met hoeveelhede en eenhede. Merk die punte met ’n potlood. Jy kan die punte omkring of kruisies gebruik om hulle duidelik aan te toon. Gebruik ’n liniaal om ’n reguit lyn

Moenie die punte verbind as jy met ’n direkte eweredigheid (reguit lyn)

die beste pas wat soveel moontlik punte insluit.

Grafieke van verplasing teenoor tyd

10

20

30

40

50

60

1 2 3 4 5 6t (s)

x (m)

Vergelykingsdriehoeke

om die vergelykingsdriehoek te gebruik. In so ’n driehoek stel die horisontale

Teken die driehoek.Skryf die hoeveelhede in die korrekte posisies in.Maak die hoeveelheid wat bereken word met jou vinger toe om uit te vind of die ander twee hoeveelhede gedeel of vermenigvuldig moet word.

x

v t






Inligting vir verwysingxvi

Die wetenskaplike metode Die wetenskaplike metode word in alle wetenskappe as ’n stelselmatige benadering tot navorsing gebruik. Daar is vyf stappe in die wetenskaplike metode:

Stap 2: Doen eksperimente; versamel data; neem sorgvuldig waar.Stap 3: Ontleed die data en stel ’n moontlike oplossing vir die probleem

voor deur ’n hipotese te formuleer. Die hipotese poog om die waarnemings te verduidelik.

Stap 4: Doen nog eksperimente om die hipotese te toets. Maak seker die gevolgtrekkings is korrek.

Stap 5: Formuleer die resultate as ’n gevolgtrekking. Die gevolgtrekking

’n Hipotese is ’n tentatiewe verduideliking van die resultate van eksperimente of ’n stel waarnemings.

’n Teorie is ’n hipotese wat omvattende toetsing weerstaan het.

’n Wet is ’n mondelinge of wiskundige beskrywing van gedrag gebaseer op die resultate van baie eksperimente. Wette is konsekwent en het geen bekende uitsonderings nie. Wette in hierdie boek sluit die Wet van

van Weerkaatsing in.

’n Model is ’n werklike of gedagteprent wat uit idees en aannames voortspruit wat vermoedelik waar is. Dit word gebruik om sekere waarnemings en afmetings te verduidelik. Modelle sluit die kinetiese model

Simbole vir stroombaandiagrammeKomponent Simbool

Skakelaar (oop en geslote)

Ammeter A

Voltmeter V

Battery of

Gloeilamp

Resistor

Reostaat

Identifisering van skadelike chemiese stowweDie etiket op ’n bottel met ’n chemiese reageermiddel toon of dit sakdelik is of nie. As daar vooraf met die hantering van skadelike chemikalieë voorsorg getref word kan ongelukke geminimaliseer word.

Bestudeer die volgende internasionale gevaarsimbole:

Hierdie simbool beteken die chemikalie is hoogs vlambaar. Dit kan maklik aan die brand slaan en moenie naby ’n oop vlam gelaat word nie. Brandspiritus is ’n voorbeeld van ’n hoogs vlambare chemikalie.






xviiInligting vir verwysing

’n Oksiderende stof bevat suurstof wat ander stowwe selfs

wanneer dit reageer.

Die simbool vir gifstowwe wat jou kan doodmaak is die kopbeen en gekruisde beendere. Hanteer dit uiters

klere brand. Gebruik altyd ’n veiligheidsbril wanneer jy met dié chemikalieë werk. Baie sure is bytstowwe.

Sommige stowwe kan jou vel laat rooi word of blase vorm. Sekere droë poeiers kan jou laat hoes. Sulke stowwe word irritante genoem. Hulle is minder gevaarlik

Nuttige vergelykings

Gemiddelde snelheid

v x ___ t

Gemiddelde versnelling

a v ___ t

Bewegingsvergelykingsv

fv

i + a t of v u + a t

vf2 v

i2 + 2a x of v2 u2 + 2a x

x vi

t + 1 __ 2 a t2 of x u t + 1 __

2 a t2

x ( vi + v

f _____ 2 ) t of x ( u + v _____

2 ) t

Gewigw mg

Ep

mgh

Kinetiese energie

Ek

1 __ 2 mv2

Wet van Behoud van Meganiese Energie in ’n geïsoleerde stelsel E

kE

p

1 __ 2 mv2 mgh

v____

2gh






Inligting vir verwysingxviii

Golfspoed

v x ___ t

v f

Brekingsindeks

nv

lug _____ v

medium

n1 sin

1n

2 sin

2

Potensiaalverskil

V W __ Q

IQ

___ t

Weerstand

R V __ I

Vrae

1 Skryf die deurmekaar inligting in die tabel reg oor:

Hoeveelheid Simbool SI-eenheid

Snelheid A

Massa a

Elektriese stroom v m s–2

Versnelling R kg

Weerstand I m

Golflengte m m s–1

2 Watter hoeveelheid is nie ’n basiese SI-eenheid nie?A TydB Elektriese stroomElektriese stroomC Hoeveelheid materieHoeveelheid materieD SnelheidSnelheid

3 Watter een is die verkeerde notasie vir die eenheid van versnelling?A m/s2

B m/s–2

C m s–2

D m s–2

4 Voltooi die tabel vir die volgende metrieke veelvoude:

Voorvoegsel Afkorting Faktor

kilo-

d

10–2

milli-






xixInligting vir verwysing

5 Herlei die volgende eenhede:a b c d e 1 h 35 min tot sf h–1 tot m s–1 g s–1 tot km h–1

6 Skryf die volgende uitdrukkings in woorde:a b tc R

7 Gee die wetenskaplike notasie vir die volgende waardes:a b c d e

8 Rond die volgende getalle tot 3 tellende syfers af:a b c d

9 Herrangskik die volgende vergelykings:

a v x ___ t x

b a v ___ t t

c vf

vi + a t v

i

d vf2 v

i2 + a x a

e x vi

t + 1 __ 2 a t2 a

f Ek

1 __ 2 mv2 v

10

t (s)

x (m)

t (s)

x (m)

(a) (b)






Inligting vir verwysingxx

Antwoorde 1 Hoeveelheid Simbool SI-eenheid

Snelheid v m s–1

Massa m kg

Elektriese stroom I A

Versnelling a m s–2

Weerstand R

Golflengte m

2 D

3 B

4 Voorvoegsel Afkorting Faktor

kilo- k 103

desi- d 10–1

senti- c 10–2

milli- m 10–3

5 ab c d e (1

f h–1 _________ s–1

g s–1 h–1

6 ab c Die weerstand is gelyk aan 8 ohm.

7 a 4 s b 6 mc 3 –7 m d 3 14

e 1 –6 m

8 a b c d

9 a v x ___ t x v t

b a v ___ t t v ___

a

c vf

vi + a t v

iv

f – a t

d vf2 v

i2 + a x a

vf2 – v

i2

______ x

e x vi

t + 1 __ 2 a t2 a

2( x – vi

t) ___________ t2

f Ek

1 __ 2 mv2 v

____

2E

k ___ m

10 a x t b x t2






Date post:	12-Feb-2018
Category:	Documents
Upload:	phamthuy
View:	232 times
Download:	1 times

Ken & Verstaan - Cambridge University...

Documents