+ All Categories
Home > Documents > Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Date post: 07-Mar-2016
Category:
Upload: agentschap-voor-natuur-en-bos
View: 220 times
Download: 1 times
Share this document with a friend
Description:
Eindrapport van het Life-project DANAH.
27
Layman’s Report LIFE project DANAH 2003-2010 FORCES in NATURE
Transcript
Page 1: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Layman’s Report LIFE project DANAH 2003-2010

Geïntegreerd natuurherstel op militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000-gebieden

Restauration intégrée de la nature sur des domaines militaires classés NATURA 2000

LIFE 03NAT/B000024

LIFE project DANAH is a great step forward towards the biodiversity targets in Flanders

FoRcEs in NATURE

Page 2: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

De foto’s op de voorzijde / les photos sur l’avant de la couverture(Van links naar rechts en van boven naar onder)

M. Van Waerebeke – Kamp BeverloR. Vanallemeersch – HeidekartelbladG. Beckers - TapuitV. cielen – Zwarte Heidelibel J. Hansoul – DG IPRP. Keirsebilck – Rode DopheideW. Verschraegen – Adder M. Van Waerebeke – Kamp BeverloDG IPR – Groot schietveld Kamp BrasschaatP. Keirsebilck – Groentje op gevlekte orchisF. Domange – DG IPRT. Geuens – Levendbarende hagedisL. Van Assche – Kleine vuurvlinder

De foto’s op de achterzijde / de gauche à droite et de haut en bas(Van links naar rechts en van boven naar onder)

DG IPR – Kamp BeverloM. Van Waerebeke – KlokjesgentiaanM. Van Waerebeke – Kamp BeverloM. Van Waerebeke – Jonge bosuilP. Keirsebilck – Azuurjuffer op zonnedauwM. Van Waerebeke – Rugstreeppad en grondsterP. Keirsebilck – Draadgentiaanc. Theys - DG IPRM. Van Waerebeke - Bont DikkopjeM. Van Waerebeke – Kamp Beverlo

Colofon / Colophone

Algemene coördinatie en redactie / Coordination et rédactionJohan Vanswijgenhoven, LIFE team DANAH

Verantwoordelijke uitgever / Editeur responsableFiliep cardoen,eindverantwoordelijke LIFE 03NAT/B000024Hoofd Afdeling cel Beleid, Agentschap voor Natuur en Bos

Grafische vormgeving / Lay-outBZ-AFM-Digitale DrukkerijNadia de Braekeler

Drukwerk / ImprimerieDrukkerij Defensie – DG IPR

Franse vertaling / Traduction françaiseJeroen symaes en cdt Pierre Henrottinoplage: 10.000

Info en contact / Info et contactDefensieBureel “Agriculture and Environment”MR c&I-IEversestraat 11140 Evere

Agentschap voor Natuur en BosKoning Albert II-laan 20 bus 81000 Brussel

www.danah.bewww.mil.bewww.natuurenbos.be

Page 3: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Layman’s Report LIFE project DANAH

Page 4: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

2

Kam

p Be

verlo

– M

. Van

Wae

rebe

ke

Page 5: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Wie, wat, waar en wanneer? 4

Militaire Domeinen: uitzonderlijke gebieden 5

Militaire bescherming en instandhouding 6

Projectgebieden 7

Inhaaloperatie LIFE project DANAH 9

Actie op en naast het terrein 10

Resultaten LIFE project DANAH 13

Provincies West- en Oost-Vlaanderen 14

Voormalig munitiedepot Vloethemveld te Zedelgem

Munitiedepot Houthulst

Vliegveld Ursel

Provincie Antwerpen 16

Klein en Groot Schietveld van Kamp Brasschaat

Oefenterrein Grobbendonk

Vliegveld Malle

Tielenheide en Tielenkamp

Vliegveld Weelde

Provincie Limburg 19

Kamp Beverlo

NATO Schietveld Helchteren

Voormalig Munitiedepot Molenheide te Zonhoven

Overkoepelende resultaten 22

Langetermijnplanning voor duurzame resultaten

Bekend is bemind

Toekomst 24

Inhoudsopgave

Qui, quoi, quand et où 4

Les domaines militaires : des territoires exceptionnels 5

Protection militaire et conservation 6

Zones de projets 7

Opération de rattrapage projet LIFE DANAH 9

Action sur et en marge du terrain 10

Les résultats du LIFE project DANAH 13

Province de Flandre Occidentale et Orientale 14Ancien dépôt de munitions de Vloethemveld à ZedelgemDépôt de munitions à HouthulstAérodrome d’Ursel

Province d’Anvers 16Petit et grand champ de tir du Camp de BrasschaatTerrain de manœuvres à GrobbendonkAérodrome de MalleTielencamp et TielenheideAérodrome de Weelde

Province de Limbourg 19Camp de BeverloChamp de tir OTAN à HelchterenAncien dépôt de munitions Molenheide à Zonhoven

Résultats globaux 22Planning à long terme pour des résultats durables Connaître avant d’apprécier

Futur 24

Table des matières

3

Kam

p Be

verlo

– M

. Van

Wae

rebe

ke

Page 6: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

4

Wie, wat, waar en wanneer

LIFE project DANAH was een Europees natuurherstelproject op

12 militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000-gebied

waarvoor Defensie en het Agentschap voor Natuur en Bos

van de Vlaamse overheid de handen in elkaar sloegen.

Vandaar DANAH:

Defensie + Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)

= NAtuurHerstel op militaire domeinen in NATURA 2000-gebied

Officiële projectnaam: ‘Geïntegreerd natuurherstel op

militaire domeinen in NATURA 2000’

Projectaanvrager: Agentschap voor Natuur en Bos

Projectpartner: Defensie

Projecttermijn: 2003 - midden 2010

Projectbudget: 15 miljoen EURO

Bijdrage EU – LIFE: 42%

LIFE = Europees financieringsinstrument van de

Europese commissie ter ondersteuning van natuur-,

milieu- en ontwikkelingsprojecten in de Europese Unie.

Qui, quoi, quand et où

Le projet LIFE DANAH fut un projet européen de restauration de la nature sur 12 domaines militaires en Flandre en zone Natura 2000 pour lequel la Défense s’est associée avec la Agentschap voor Natuur en Bos de la Région flamande.

De là le terme DANAH: Defensie + Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) = NAtuurHerstel op militaire domeinen (restauration de la nature dans les domaines militaires)

Dénomination officielle du projet: ‘Restauration intégrée de la nature sur des domaines militaires classés NATURA 2000’

Demandeur: Agentschap voor Natuur en BosPartenaire: DéfenseDurée du projet : 2003 – 2010Budget : 15 millions d’EUROContribution UE – LIFE: 42%

LIFE = Instrument de financement européen de la Commission européenne en appui aux projets de nature, environnement et développement au sein de l’Union Européenne.

www.natuurenbos.be

w w w . m i l . b e

Page 7: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Militaire domeinen in Vlaanderen zijn uitzonderlijke gebieden

Les domaines militaires en Flandre constituent des territoires exceptionnels

Militaire domeinen hebben een grote militaire waarde en ook een

grote ecologische waarde.

Les domaines militaires recèlent des trésors de biodiversité en Flandre

Militaire domeinen zijn gekenmerkt door een grote militaire diversiteit: munitiedepots, oefenterreinen, vliegvelden, …

Er zijn heel wat gelijkenissen tussen het leger en de natuur

Het leger is goed georganiseerd. Elk onderdeel is essentieel voor het goed functioneren van het geheel. Bij een militaire operatie kan het

wegvallen van een soldaat, een onderdeel of een apparaat grote gevolgen hebben voor het welslagen van een operatie. In de natuur is dit

niet anders: vele verschillende dieren- en plantensoorten leven samen. De wisselwerking tussen de soorten is essentieel voor het voortbestaan

van het geheel. Dit wordt biodiversiteit genoemd. Verdwijnt een soort, dan is de kans groot dat ook het geheel verdwijnt. Het bewaren van dit

evenwicht is zeer belangrijk voor het behoud van de natuur.

L’armée présente de nombreuses similitudes avec la nature.

L’armée est bien organisée. Chaque composante est essentielle au bon fonctionnement de l’ensemble. La disparition d’un soldat, d’une composante ou d’un appareil sur le théâtre des opérations militaires peuvent être lourds de conséquences pour la réussite d’une opération. Il en va de même pour ce qui est de la nature : de nombreuses espèces animales et végétales cohabitent. L’interaction des espèces est essentielle à la survie de l’ensemble. On appelle cela la biodiversité. Si une espèce vient à disparaitre, il y a des risques que l’ensemble finisse par disparaitre à son tour. La conservation de cet équilibre est vital pour la conservation de la nature.

5

DG

IPR

– G

root

Sch

ietv

eld

van

Kam

p Br

assc

haat

Les domaines militaires témoignent d’une grande valeur sur le plan militaire mais également écologique.

Les domaines militaires sont caractérisés par une importante diversité sur le plan

militaire: dépôts de munitions, terrains de manœuvres, aérodromes,…

Militaire domeinen zijn schatkamers voor biodiversiteit in Vlaanderen

Page 8: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

6

Heidelandschappen zijn cultuurlandschappen die hun bestaan voor een groot deel aan

de mens en zijn activiteiten te danken hebben. Zonder menselijke inmenging evolueren

de heidelandschappen spontaan naar bos en verdwijnen ze, samen met de vele unieke

dieren- en plantsoorten die er voorkomen.

Eeuwenlang hielp de heide de mens te overleven op arme zandgronden. Schapen konden

er grazen en zorgden voor voedsel, wol en ook mest. Om de heide jong te houden en

om alle schaarse grondstoffen te benutten, werd de heide afwisselend geplagd, gebrand,

gemaaid en begraasd. De oppervlakte heide breidde hierdoor uit. Er was sprake van een

evenwicht waarbij mens, vee en heide elkaar perfect aanvulden. Door toedoen van de

mens kon het heidelandschap in stand gehouden worden.

Naarmate begin vorige eeuw de bevolkingsdruk toenam, de industrialisatie zich doorzette

en modernere landbouwtechnieken hun opmars maakten, verdween langzaam maar

zeker deze vorm van landbouw. De heidelandschappen werden stilaan verdrongen en

dreigden volledig te verdwijnen. Zo bleven de heidelandschappen voornamelijk op militair

domein bewaard.

Onbewust zette het militaire gebruik van deze terreinen het eeuwenoude cultuurgebruik

voort en droeg het bij tot de instandhouding van deze unieke gebieden, simpelweg door

het uitvoeren van de militaire functie. In principe zorgde het militaire gebruik voor het

openhouden van de heidelandschappen en vermeed zo dat de heide evolueerde naar

bos.

Militaire bescherming en instandhouding Protection et conservation militaire

Les étendues de lande forment des paysages d’origine culturelle qui doivent en grande partie leur existence à l’homme et aux activités qu’il y exerce. Sans intervention humaine, la lande se transforme spontanément en espaces boisés et tend alors à disparaître, tout comme les espèces animales et végétales uniques qui l’habitent.

Des siècles durant, la lande a aidé l’homme à survivre sur des sols pauvres. Les moutons y paissaient et garantissaient la nourriture, la laine ainsi que l’engrais. Pour maintenir la lande jeune et utiliser toutes les maigres matières premières, la lande était tour à tour étrépée, brûlée, rasée et broutée. Ce faisant, la superficie de lande s’étendit peu à peu. Il s’agissait d’un équilibre permettant à l’homme, à la lande et au bétail de se compléter parfaitement. L’action humaine servit dès lors de moteur à la conservation des étendues de lande.

A mesure de l’accroissement de la population au début du siècle dernier, de l’industrialisation croissante et du recours à des techniques agricoles toujours plus modernes, cette forme d’agriculture perdit peu à peu du terrain. La lande fut progressivement supplantée et se vit menacée de disparition. C’est donc dans les domaines militaires que les étendues de landes purent être conservées.

L’utilisation des terrains à des fins militaires permit involontairement la poursuite de la culture séculaire, contribuant ainsi à la conservation de ces domaines uniques. En principe, l’utilisation des terrains à des fins militaires devait permettre de maintenir les zones de lande dégagées et empêcher que celles-ci ne se soient progressivement gagnées par la forêt.

Page 9: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

7

De 12 militaire projectgebieden van LIFE project DANAH liggen

verspreid over 4 provincies in Vlaanderen.

Provincie West-Vlaanderen1. Voormalig munitiedepot Vloethemveld

te Zedelgem

2. Munitiedepot te Houthulst

Provincie Oost-Vlaanderen3. Vliegveld te Ursel

Situering van de projectgebieden

Provincie Antwerpen4. Klein en Groot Schietveld van Kamp Brasschaat

5. Oefenterrein te Grobbendonk

6. Vliegveld te Malle

7. Oefenterrein Tielenkamp I en II te Kasterlee

8. Oefenterrein Tielenheide te Turnhout

9. Vliegveld te Weelde

Provincie Limburg10. NATO Schietveld van Helchteren

11. Kamp Beverlo

12. Voormalig munitiedepot

Molenheide te Zonhoven

“Facts & Figures”

De 12 militaire domeinen zijn samen goed voor een oppervlakte van ongeveer 9400 ha.

Een oppervlakte vergelijkbaar met 20.000 voetbalvelden naast elkaar!

De grootste aaneengesloten oppervlakte NATURA 2000 - gebied in Vlaanderen is militair domein.

Maar liefst 11% van de totale NATURA 2000 - oppervlakte in Vlaanderen bevindt zich op militair domein.

Grote aaneengesloten oppervlakten open ruimte zijn erg schaars in Vlaanderen.

Natuurgebieden van deze grootte zijn uitzonderlijk voor Vlaanderen, België en zelfs Europa.

NATURA 2000: Een netwerk dat de belangrijkste natuurgebieden met elkaar verbindt

over de landsgrenzen van de Europese lidstaten heen, om voor zeldzame dieren- en

plantensoorten een zekere toekomst te garanderen.

Localisation des zones de projets

Les 12 zones de projets militaires du projet LIFE - DANAH sont réparties sur 4 provinces en Flandre.

Province de Flandre Occidentale1. Ancien dépôt de munitions de Vloethemveld à Zedelgem2. Dépôt de munitions à Houthulst

Province de Flandre Orientale3. Aérodrome d’Ursel

“Facts & Figures”

Les 12 domaines militaires totalisent ensemble environ 9400 ha.IL s’agit d’une superficie comparable à 20.000 terrains de football disposés côte à côte!La plus grande superficie NATURA 2000 en Flandre d’un seul tenant appartient au domaine militaire.Pas moins de 11% de la surface totale NATURA 2000 en Flandre est située en domaine militaire. Les grands espaces d’un seul tenant sont particulièrement rares en Flandre. Les zones naturelles de cette ampleur sont exceptionnelles en Flandre, en Belgique voire en Europe.

NATURA 2000: Un réseau reliant les principales zones naturelles au-delà des frontières des différents pays membres de l’Europe, en vue de garantir quelqu’avenir aux espèces animales et végétales rares.

Province d’Anvers4. Petit et grand champ de tir du Camp de Brasschaat5. Terrain de manœuvres à Grobbendonk6. Aérodrome de Malle7. Terrain de manœuvres Tielencamp I et II à Kasterlee8. Terrain de manœuvres Tielenheide à Turnhout9. Aérodrome de Weelde

Province de Limbourg10. Champ de tir OTAN à Helchteren11. Camp Beverlo12. Ancien dépôt de munitions Molenheide à Zonhoven

Page 10: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

8

Dankzij de grazers bleef het landschap openHout was een zeldzame grondstof! Jonge bomen werden

door het vee opgegeten. Bomen werden gebruikt als

bouwmateriaal, hakhout of brandhout. Zo bleef het

heidelandschap open.

L’espace est resté ouvert grâce aux brouteurs

Le bois était une matière première précieuse! Les jeunes arbres étaient mangés par le bétail. Les arbres étaient utilisés comme matériaux de construction, bois à débiter ou bois à brûler. C’est ainsi que l’on a pu conserver des étendues de lande ouvertes.

Plaggen als natuurlijk mestDe heide werd geregeld geplagd. De heidetwijgjes werden

in de potstal vermengd met het dierlijke mest. Hiermee

konden kleine akkertjes bemest worden.

Etrépage en guise d’engrais naturel

La lande était régulièrement étrépée. Les rameaux récoltés dans lande étaient mélangés à la litière épaisse dans les étables. C’est ainsi que furent fertilisés certains champs.

Grazers hielden de heide in stand De heideboeren kozen voor een bestaan met hun vee. Op

de arme zandgrond was akkerbouw immers een hele klus.

Grazers hielden grote oppervlakten heide in stand.

Les brouteurs assuraient la conservation de la lande

Les agriculteurs choisissaient de vivre avec leur bétail. La culture des sols pauvres se révélait particulièrement ardue. Les brouteurs assuraient la conservation de grandes étendues de lande.

Branden om de heide te verjongenHeideplanten kunnen heel oud worden. Jonge heideplantjes

zijn veel sappiger en leveren ook meer honing op voor de

imkers die hun bijenkasten naar de heide brachten. Om de

heide te verjongen werd de heide regelmatig afgebrand.

Brûlage pour rajeunir la lande

Les plantes de bruyère peuvent devenir très vieilles. Les jeunes plantes sont nettement plus riches en sève et produisent davantage de miel pour les apiculteurs qui apportaient leurs ruches près des bruyères. La bruyère était donc régulièrement brûlée afin d’être rajeunie.

Militaire oefeningen vragen open landschappenVoor militaire oefeningen zoals parachutespringen en

schietoefeningen zijn open landschappen nodig. Bomen en

struiken worden geregeld verwijderd.

Les exercices militaires demandent des espaces ouverts

Pour des exercices militaires tel que le parachutisme, le tir, des espaces ouverts sont nécessaires. Les arbres et les buissons sont régulièrement supprimés.

Tanks plaggen onbewustDoor oefeningen met tanks wordt de heide onbewust geplagd.

Dit draagt bij tot de instandhouding van het heidelandschap.

Etrépage involontaire par les chars

Les manœuvres avec les chars, étrèpent involontairement la lande, ce qui contribue au maintien en état de paysages de landes.

Maaien voor de veiligheidLangs de startbanen wordt uit veiligheidsoverwegingen gemaaid opdat deze stroken minder aantrekkelijk worden voor vogels en het gevaar op ‘bird strike’ wordt ingeperkt. Er werd ook gemaaid rond

de bunkers in de munitiedepots om het brandgevaar in te perken.

Fauchage pour des raisons de sécurité

Les abords des pistes de décollage sont régulièrement fauchés pour des raisons de sécurité afin de rendre ces bandes moins attrayantes pour les oiseaux et limiter ainsi le risque de ‘bird strike’ (collisions d’oiseaux). Les abords des bunkers dans les dépôts de munitions sont également fauchés pour limiter le risque d’incendie.

Brand door ontploffingen Af en toe brandt de heide ten gevolge van schietoefeningen.

Hierdoor blijft het landschap open en wordt de heide telkens

vernieuwd.

Brûlage par explosions

Occasionnellement la lande brûle suite à des exercices de tir. Cela permet de maintenir les paysages ouverts et de constamment renouveler la bruyère.

Bewust / Conscient Onbewust / Inconscient

M. V

an W

aere

beke

DG

IPR

H. R

ollfi

nk

DG

IPR

Ed. N

els

DG

IPR

DAN

AH

DG

IPR

Page 11: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

9

Inhaaloperatie LIFE project DANAH

Het militaire beheer droeg onbewust bij tot de instandhouding van de unieke militaire heidegebieden.

Wetenschapslui en natuurliefhebbers onderhandelden met Defensie voor een expliciet natuurbeheer

gezien het enorme ecologisch potentieel van deze domeinen. In eerste instantie werden er vooral lokale

initiatieven genomen rond natuurbeheer op militaire domeinen. Deze lokale initiatieven groeiden uit van

vrijwilligerswerk naar gestructureerd overleg op een steeds hoger niveau en naar een steeds ruimere

samenwerking tussen het Vlaamse Gewest en Defensie.

Uiteindelijk kreeg die samenwerking tussen Defensie en het Agentschap voor Natuur en Bos een officieel

karakter in 1999 door de protocolovereenkomst voor natuurbeheer op militair domein en werden de

eerste stappen voor een expliciet natuurbeheer op militair domein gezet, met respect voor de prioritaire

militaire functie.

Gezien de unieke ecologische waarde vormen de militaire domeinen een groot deel van het NATURA

2000 netwerk in Vlaanderen. Dit Europese natuurnetwerk combineert de Habitat- en de Vogelrichtlijn,

Europese richtlijnen ter bescherming van tal van zeldzame, bedreigde diersoorten en hun leefgebied. Elke

Europese lidstaat moet de nodige inspanningen leveren om een toekomst te verzekeren voor deze met

uitsterven bedreigde soorten. Met de beheerovereenkomst uit 1999, vernieuwd in 2007, werd een eerste

belangrijke stap gezet om deze doelstellingen in Vlaanderen te behalen.

Voor een gepast beheer van de duizenden hectaren militair heideterrein bleek het reguliere beheer

ontoereikend en schoten de middelen die voor handen waren tekort. Een achterstand aan natuurbeheer

dreigde zich op te stapelen.

Daarnaast wijzigden ook de militaire activiteiten en het bijhorende militaire beheer doorheen de tijd en

in plaats. Bepaalde delen van de terreinen werden minder tot niet meer gebruikt ofwel viel het gepaste

militaire beheer weg.

De nood aan een inhaaloperatie drong zich op, zowel om de achterstand in beheer goed te maken als om

de toekomst van de militaire heidegebieden en de vele unieke soorten veilig te stellen voor de toekomst.

Om deze uitzonderlijke gebieden een zekere toekomst te geven hebben Defensie en ANB een project

uitgeschreven om binnen een termijn van vijf jaar de achterstand in natuurbeheer goed te maken en om

een duurzaam beheer voor deze uitgestrekte militaire domeinen uit te stippelen. De Europese Commissie

besliste hiervoor vanuit het LIFE –fonds 42% van het vereiste budget bij te leggen.

Het LIFE-project DANAH ging van start in 2003 en eindigde midden 2010.

Dankzij oefeningen met rupsvoertuigen werd de heidevlakte van Staleikerheide op Kamp Beverlo jaren

in stand gehouden. Nadat de oefeningen met rupsvoertuigen naar andere locaties verhuisden, groeide de

heide stilaan dicht en dreigde het leefgebied van tal van dieren- en plantensoorten te verdwijnen.

De nood aan een inhaaloperatie drong zich op.

Opération de rattrapage DANAH

La gestion militaire a involontairement contribué à la conservation de domaines de lande militaires uniques. Vu le potentiel écologique énorme des domaines en question, les scientifiques et les amoureux de la nature négocièrent avec la Défense une gestion active de la nature. Dans un premier temps, des initiatives furent principalement prises dans le cadre d’une gestion des paysages naturels sur les domaines militaires. Ces initiatives évoluèrent d’un travail sur base volontaire vers une concertation structurée à des niveaux toujours plus hauts et vers une collaboration toujours plus étroite entre la Région flamande et la Défense.

C’est en 1999 que cette collaboration entre la Défense et l’Agentschap voor Natuur en Bos a pris en définitive une tournure officielle avec la signature d’un protocole pour la gestion des zones naturelles dans les domaines militaires. Les premiers jalons d’une gestion active de la nature sur les domaines militaires ont ainsi été posés, dans le respect de la fonction militaire prioritaire.

Vu leur valeur écologique unique, les domaines militaires constituent une part importante du réseau NATURA 2000 en Flandre. Ce réseau de nature européen allie la directive Oiseaux et la directive Habitat, ainsi que les directives Européennes en vue de la protection d’un certain nombre d’espèces animales menacées et leur habitat. Chaque état membre est tenu de fournir les efforts nécessaires en vue de garantir un avenir à ces espèces menacées. Le protocole de 1999, renouvelé en 2007 constitua un premier pas vers la réalisation de ces objectifs posés pour la Flandre.

Pour une gestion appropriée de milliers d’hectares de lande militaire, la gestion régulière ne semblait pas suffire et les moyens disponibles venaient à manquer. Des retards dans la gestion des paysages naturels se faisaient jour.

A côté de cela, les activités militaires et la gestion y associée se modifiaient également dans le temps et l’espace. Soit certaines parties des terrains n’étaient plus ou peu utilisés, soit la gestion militaire appropriée commençait à faire défaut.

La nécessité d’une opération de rattrapage s’imposait, à la fois pour rattraper le retard dans la gestion, mais également pour garantir l’avenir des landes dans les domaines militaires et les nombreuses espèces uniques.

En vue de garantir une forme d’avenir à ces domaines exceptionnels, la Défense et ANB ont mis sur pied un projet visant à rattraper le retard de gestion des paysages naturels dans un délai de cinq ans et définir une gestion durable de ces domaines militaires particulièrement étendus. La Commission Européenne a décidé de contribuer grâce au fonds Life à raison de 42% du budget nécessaire.

Le projet LIFE DANAH vit le jour en 2003 et pris fin au milieu de 2010.

Grâce aux exercices avec des véhicules chenillés, les landes de Staleikerheide au

Camp de Beverlo avaient été maintenues en état. Suite à la délocalisation de ces

exercices, la bruyère s’est densifiée et a menacé de disparition le biotope de plusieurs

espèces végétales et animales. Une intervention de restauration devenait urgente.

1955

1985

2003

Page 12: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

10

Actie op en naast het terrein

Op het terreinGedurende vijf jaar werden diverse natuurherstelwerkzaamheden uitgevoerd over niet minder dan 3996

ha op 12 militaire domeinen in Vlaanderen. De natuurherstelwerkzaamheden beogen voornamelijk het

herstellen van de bedreigde heidelandschappen.

HeideherstelIn een overwoekerde heide zien de heidezaadjes geen kans meer om te

kiemen, omdat er te weinig licht is onder de bomen. Een eerste belangrijke

stap bij het herstellen van overwoekerde heidegebieden is het verwijderen van

de bomen en struiken. Zo worden er opnieuw open of halfopen landschappen

gecreëerd, waar terug voldoende licht aanwezig is. Vaak worden geïsoleerde

heidepercelen zo ook terug met elkaar verbonden. Voor een geslaagd herstel

van de heide is een opvolgingsbeheer zoals plaggen noodzakelijk.

PlaggenPlaggen is het wegschrapen van plantenmateriaal met de wortels om de zaden

van de oude vegetaties opnieuw de kans te geven om te kiemen. Heidezaadjes

behouden tot meer dan honderd jaar hun kiemkracht en ontkiemen zodra zij

voldoende licht en warmte krijgen. Er worden graafmachines ingezet die over

relatief grote oppervlakten de toplaag afschrapen. Het plagsel wordt afgevoerd.

LandduinherstelWie aan duinen denkt, denkt waarschijnlijk aan de zee. In heidelandschappen

treffen we echter ook landduinen aan. Op militair domein waren ze echter

overgroeid met bomen en struiken. Door heideherstel en plaggen worden ze

opnieuw blootgelegd. Zo ontstaan terug grote oppervlakten open zand dat het

leefgebied voor tal van zeldzame insecten vormt.

MaaienZure neerslag veroorzaakt een verrijking van de bodem ten voordele van

dominante grassoorten. Door regelmatig te maaien, wordt de bodem opnieuw

verschraald en krijgt de heide opnieuw een kans om te floreren. Om succesvol

te verschralen, is het noodzakelijk dat het maaisel afgevoerd wordt.

ChopperenEen nieuwe techniek voor het herstellen van de heide is ‘chopperen’. In

principe valt deze heidehersteltechniek tussen maaien en plaggen: het is heel

kort maaien en zo bijna ondiep plaggen. Chopperen is minder ingrijpend dan

plaggen en heeft minder impact op de bodem. Met chopperen kunnen ook

kleine hoogte- en laagteverschillen gespaard blijven zodat het natuurlijk

bodemreliëf behouden blijft.

Sur le terrainCinq années durant, divers travaux de restauration de la nature ont été réalisés sur pas moins de 3996 ha dans 12 domaines militaires en Flandre. Les travaux de restauration de la nature visent principalement la restauration de la lande menacée.

Restauration de la landeVu le manque de lumière sous les arbres, les semences de bruyère n’ont pas l’ombre d’une chance de germer dans des landes embroussaillées. Une première phase importante dans la restauration des zones de lande embroussaillées consiste donc dans l’enlèvement des arbres et des broussailles. Cela permet la création de nouvelles zones ouvertes ou semi-ouvertes, offrant suffisamment de lumière. Les parcelles de lande peuvent ainsi être reliées. Une restauration réussie de la lande passe nécessairement par une gestion du suivi tel que l’étrépage.

EtrépageL’étrépage consiste en un raclage de la couche végétale en vue de permettre aux semences de l’ancienne végétation de germer à nouveau. Les semences de bruyère conservent leur pouvoir de germination pendant plus de cent ans et repoussent dès qu’ils ont suffisamment de lumière et de chaleur. Des excavatrices seront utilisées en vue de permettre le raclage d’une surface relativement importante. Les résidus de l’étrépage seront évacués.

Restauration des dunes continentalesLes dunes sont très souvent associées à la mer. Cependant, les étendues de lande comptent également des dunes continentales. Dans les domaines militaires, celles-ci étaient entièrement recouvertes d’arbres et de végétation. Grâce à la restauration des dunes et à l’étrépage, les dunes sont à nouveau dégagées. Nous assistons dès lors au retour de vastes étendues ouvertes de sable, qui constituent l’habitat de nombreuses espèces d’insectes rares.

FauchageLes pluies acides enrichissent les sols en faveur d’une dominance des espèces herbeuses. Les fauchages réguliers appauvrissent le sol et permettent ainsi à la bruyère de refleurir. Un appauvrissement réussi nécessite l’évacuation du résidu de fauchage.

“Chopperen” Une nouvelle technique de restauration de la lande est la technique appelée “chopperen” en Néerlandais (fauchage à ras avec léger décapage et exportation de la matière). Cette technique de restauration de la lande est un compromis entre le fauchage et l’étrépage. Cette technique a un impact moindre sur le sol et les légères dénivellations peuvent être épargnées, ce qui permet le maintien du relief naturel du sol.

Action sur et en marge du terrain

M. V

an W

aere

beke

M. V

an W

aere

beke

M. V

an W

aere

beke

M. V

an W

aere

beke

M. V

an W

aere

beke

Page 13: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

11

VenherstelVennen dreigden te verlanden door oevers die dichtgroeiden met planten en door

bladeren van bomen die in het water vallen. Bij venherstel worden de oevers terug

vrijgemaakt en wordt het overtollige slib van de bodem verwijderd.

Bestrijden van Amerikaanse vogelkersMet het oog op houtproductie werd de Amerikaanse vogelkers, een snelgroeiende

uitheemse boomsoort, aangeplant op militair domein. Deze boomsoort zaait zeer

snel uit en kent in Vlaanderen geen natuurlijke vijanden. Hierdoor worden inheemse

bomen en struiken verdrongen. Het bestrijden van de Amerikaanse vogelkers is dus

niet enkel noodzakelijk met het oog op het herstellen van de heide, maar ook om

de bossen op militair domein gezond en soortenrijk te houden.

BegrazingMet begrazing wordt vergrassing tegengehouden en het verbossen van de heide

in de kiem gesmoord. Grazers hebben ook een onvoorspelbaar maaipatroon, wat

structuurvariatie en soortenrijkdom met zich meebrengt.

BrandenPreventieve en gecontroleerde brandacties kunnen bijdragen aan het herstel

van heidelandschappen, mits een juiste timing en een grondige voorbereiding.

Preventieve brandacties dragen ook bij aan de brandveiligheid van het gebied.

Jonge heide is immers minder vatbaar voor spontane branden. Bij de uitvoering van

preventieve brandacties oefent Defensie samen met de betrokken brandweerkorpsen

methodes om het vuur te bestrijden. Bovendien is branden een snelle, efficiënte en

goedkope manier om grote oppervlakten heide te beheren.

Naast het terreinDe natuurherstelacties zijn erg belangrijk, toch blijft het hier niet bij. Ook naast het terrein werkten Defensie

en het Agentschap voor Natuur en Bos oplossingen uit om het behoud van de natuur op langere termijn en

het toekomstige beheer veilig te stellen. Er werden afspraken gemaakt om natuurbeheer en militaire planning

harmonieus te laten samengaan. Deze afspraken zijn vertaald in zowel ecologische als militaire kaarten, die

de terreinbeheerders inzicht bieden in zowel de militaire als de ecologische noden. Ook bij de planning van

de militaire oefeningen helpen ze om de ecologische belangen in rekening te brengen. Alvorens Defensie een

vergunning voor het gebruik door derden van militair domein verleent, helpen deze kaarten tevens om te

controleren of dit te rijmen valt met de militaire en ecologische planning van het gebied.

Restauration des maraisLes marais étaient menacés d’assèchement et d’envase-ment en raison de l’accumulation d’herbes et de feuilles d’arbres. En restaurant les marais, les rives sont à nouveau dégagées et la vase excédentaire est évacuée.

Déracinement du cerisier tardifDans le but de produire davantage de bois, le cerisier tardif, une espèce exotique à croissance rapide, fut introduit sur le domaine militaire. Cette espèce qui ne connait aucun ennemi naturel en Flandre se dissémine très rapidement, au péril des arbres et plantes indigènes. La lutte contre la prolifération des cerisiers tardifs ne s’inscrit donc pas uniquement dans le cadre de la restauration nécessaire de la lande, mais vise également au maintien de la diversité et de la bonne santé des forêts dans les domaines militaires.

PâturageLe pâturage permet d’anticiper directement la prolifération d’herbe et le reboisement. Les herbivores ont un mode de broutage imprévisible, ce qui accroît la variation de structure dans le paysage.

Mises à feuDes mises à feu préventives et contrôlées peuvent contribuer à la restauration de la lande, à condition qu’elles soient préalablement soigneusement préparées. La lande jeune est en effet moins sujette aux incendies spontanés. En procédant aux brûlages préventifs, la Défense rôde, en coordination avec les Corps de Pompiers, des méthodes de lutte contre les incendies. La mise à feu constitue une méthode de gestion de surfaces importantes de lande rapide, efficace et économique.

A côté du terrainLes actions de restauration de la nature sont très importantes, et pourtant insuffisantes. Outres les activités sur le terrain, la Défense et l’”Agentschap voor Natuur en Bos” ont recherché des solutions pour préserver la nature à plus long terme et sécuriser la gestion future. Des accords ont été pris en vue d’une gestion des paysages naturels en harmonie avec le planning militaire. Les accords en question sont traduits dans des cartes tant écologiques que militaires, conférant aux gestionnaires de terrain une vision des besoins à la fois militaires et écologiques. Ils permettent par ailleurs une meilleure prise en compte des intérêts écologiques dans la planification des activités militaires. Avant d’octroyer une autorisation pour l’utilisation du domaine militaire par des tiers, ces cartes aident à en contrôler la compatibilité avec le planning écologique et militaire du domaine.

M. V

an W

aere

beke

A. V

an M

olJ.

-P. M

agde

lijns

DAN

AH

Page 14: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

12

Page 15: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Resultaten Résultats LIFE project DANAH

13

Een

hers

teld

ope

n he

idel

ands

chap

op

het

voor

mal

ige

mun

itied

epot

te

Mol

enhe

ide

- D

G I

PR, A

. Mal

ek

Page 16: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

14

A. Z

wae

nepo

el –

Hei

de e

n ve

ncre

atie

Vlo

ethe

mve

ldR. V

anal

lem

eers

ch –

Her

stel

blu

svijv

er m

uniti

edep

ot H

outh

ulst

R. V

anal

lem

eers

ch –

aar

dbei

vlin

der

A. Z

wae

nepo

el –

H

eide

en

venc

reat

ie V

loet

hem

veld

DG

IPR

– H

eide

hers

tel m

idde

nber

m v

liegv

eld

Urs

el

M. S

panh

ove

– Pl

agge

n m

idde

nber

m v

liegv

eld

Urs

elA.

Zw

aene

poel

– R

ode

doph

eide

sch

utsb

erm

en V

loet

hem

veld

14

Page 17: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

15

West- en Oost-Vlaanderen Flandre Orientale et OccidentaleHeide is erg zeldzaam in West- en Oost-Vlaanderen. De belangrijkste heiderestanten zijn er te vinden op militair domein. De ligging nabij de zee geeft de heide een specifiek karakter.

Munitiedepot Vloethemveld en Houthulst

UitgangspuntOm het brandgevaar in deze munitiedepots te vermijden, werd er jaarlijks zeer intensief gemaaid door de militaire overheid. Dit maaibeheer had een zeer gunstige invloed op de heide en de soortenrijke graslanden. Ook andere militaire activiteiten zorgden voor een zeer dynamisch microreliëf met groeiplaatsen van zonnedauw en moeraswolfsklauw.Stilaan geraakten de munitiedepots in onbruik, waardoor ook het militaire maaibeheer verdween. De heide werd in korte tijd overwoekerd door bramen en struiken.

Munitiedepot VloethemveldMilitair gebruik: voormalig munitiedepot en oefenveld, momenteel geen militair gebruik meer en sinds 2009 deels eigendom van het ANBOppervlakte: 160,6 hectareBeheerde oppervlakte: 134 hectare

Munitiedepot HouthulstMilitair gebruik: Sanering van de slagvelden van WOI & WOII. Oppervlakte: 269,2 hectareBeheerde oppervlakte: 52 hectare

De schutsbermen rondom de diverse munitiedepots werden opengemaakt om de erg zeldzame heiderestanten alle kansen te geven om zich ten volle te ontwikkelen door de heide opnieuw voldoende licht te geven. Op bepaalde locaties werd ook geplagd. Er werd nadien ook op deze locaties geplagd. Vanaf LIFE project DANAH werd terug een frequent maaibeheer opgestart.Daarnaast werden ook enkele vennen hersteld. Het overtollige slib, afkomstig van bladval werd verwijderd. In samenwerking met DOVO (Dienst voor Opruiming en Vernietiging Ontontplofte springtuigen van Defensie) werd ook munitie verwijderd. In het verleden werden in de vennen vissen uitgezet. Om te vermijden dat deze vissen de bodem verder omwoelden en de typische waterplanten opaten, werden ze afgevist.Tenslotte werden in beide domeinen oude munitiegebouwtjes verwijderd. Door ook de funderingen te verwijderen zullen op die plaatsen moerassige zones ontstaan. Ook enkele poelen werden aangelegd.

Vliegveld te Ursel

UitgangspuntDrongengoed-Maldegemveld was vroeger een groot heidegebied. Het Drongengoed, waarin ook het vliegveld zich bevindt, werd in de 18de eeuw sterk bebost, en de heide verdween. In de middenstrook van het vliegveld van Ursel bleven echter heiderelicten bewaard.Militair gebruik: militair vliegveldOppervlakte: 205 hectare Beheerde oppervlakte: 18 hectare

Op de heiderelicten in de strook tussen de landing- en de taxibaan werden bomen gerooid en de stronken deels weggehaald. De historische dreven, struiken, open bosjes en een groot aantal vrijstaande bomen bleven bewaard. De opengemaakte percelen werden achteraf ook nog grotendeels geplagd. Op deze manier werden de versnipperde relicten heide uitgebreid tot een groter aaneengesloten geheel. Ook enkele poelen werden aangelegd.

La lande est très rare en Flandre Occidentale et Orientale. Les principaux vestiges de lande se trouvent sur des domaines militaires. La proximité de la mer confère à la lande un caractère particulier.

Dépôt de munitions de Vloethemveld et Houthulst

Point de départAfin d’éviter tout danger d’incendie dans ce dépôt de munitions, les autorités militaires ont procédé à un fauchage intensif. Cette gestion par fauchage a joué un rôle très positif sur la lande et les pâturages diversifiés. D’autres activités militaires ont également engendré un micro relief très dynamique permettant la croissance de zonéras et de lycopodes des tourbières.Progressivement les dépôts de munitions sont tombés en désuétude, entrainant la disparition de toute gestion par fauchage militaire. En peu de temps la lande se vit envahie de ronces et de broussailles.

Dépôt de munitions de VloethemveldUsage militaire: Ancien dépôt de munitions et terrain de manœuvres, actuellement pas d’utilisation militaire et partiellement propriété de l’ANB depuis 2009Superficie: 160, 6 hectaresSuperficie gérée: 134 hectares Dépôt de munitions HouthulstUsage militaire: Assainissement des champs de bataille de la première et deuxième guerre mondiale. Superficie: 269,2 hectaresSuperficie gérée: 52 hectares

Les bermes de protection autour des différents dépôts de munitions ont été à nouveau dégagées pour donner aux semences de bruyère suffisamment de lumière. Celles-ci se mettent alors à germer, et contribuent de la sorte au plein développement de précieux vestiges de lande. Ces zones ont ensuite été également étrépées. Le projet LIFE DANAH a permis ainsi une nouvelle gestion par fauchage.Par ailleurs quelques marais ont également été restaurés. La vase excédentaire résultant de la chute des feuilles fut évacuée. Les munitions ont également été enlevées en collaboration avec le SEDEE (Service d’Enlèvement et de Destruction d’Engins Explosifs de la Défense). Dans le passé des poissons peuplaient ces marais. Pour éviter que ces poissons ne remuent davantage le fond et ne mangent les plantes aquatiques typiques, ils ont tous été pêchés.Enfin, d’anciens abris à munitions ont été démantelés dans les deux domaines. En retirant également les fondations, des zones marécageuses apparaitront.

Aérodrome d’Ursel

Point de départJadis, Drongengoed-Maldegemveld constituait une zone de lande importante. Le Drongengoed, dans lequel se situe également l’aérodrome était densément boisé au 18eme siècle, causant la disparition de la lande. Toutefois, des reliquats de bruyère furent préservés sur la berme centrale de l’aérodrome d’Ursel. Usage militaire: aérodrôme militaireSuperficie: 205 hectares Superficie gérée: 18 hectares

Sur les reliquats de bruyère dans la bande située entre la piste d’atterrissage et le chemin de roulement, des conifères ont été plantés et les souches enlevées. Les drèves historiques, les buissons, et les bosquets ouverts ainsi qu’un grand nombre de d’arbres isolés ont été maintenus. Les parcelles dégagées ont par la suite également été étrépées. Les vestiges de lande ainsi fragmentés se sont étendus pour former un ensemble plus important d’un seul tenant.

A. Z

wae

nepo

el –

Hei

de e

n ve

ncre

atie

Vlo

ethe

mve

ldR. V

anal

lem

eers

ch –

Her

stel

blu

svijv

er m

uniti

edep

ot H

outh

ulst

A. Z

wae

nepo

el –

H

eide

en

venc

reat

ie V

loet

hem

veld

A. Z

wae

nepo

el –

he

ideh

erst

el V

loet

hem

veld

Page 18: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

H. T

hys

– he

rmea

nder

ing

wee

rijsb

eek

– G

root

Sch

ietv

eld

DAN

AH –

Hei

de-

en v

enhe

rste

l Gro

bben

donk

H. T

hys

- D

OVO

con

trol

eert

voo

r pl

agw

erke

n –

Gro

ot S

chie

tvel

d

H. T

hys-

Pla

ggen

Gro

ot S

chie

tvel

d

DAN

AH –

Hei

de-

en v

enhe

rste

l Gro

bben

donk

DG

IPR

– P

lagw

erke

n Kl

ein

Schi

etve

ld

DG

IPR

– L

ucht

foto

ven

- en

hei

dehe

rste

l Gro

bben

donk

16

Page 19: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

De DANAH – projectgebieden in de provincie Antwerpen zijn gekenmerkt door een grote militaire diversiteit: van schietvelden, vliegvelden tot oefenterreinen. Grote oppervlakten heide werden zo in stand gehouden voor uiteenlopende militaire noden.

Klein en Groot Schietveld

UitgangspuntHet Klein en Groot Schietveld vormen samen met de Kalmthoutse Heide de grootste natuurgebieden met heide en vennen van de provincie Antwerpen. Dankzij de schietoefeningen met bijhorende sporadische branden behielden deze uitgestrekte militaire gebieden een open karakter.Militair gebruik: actief schietveld en een groot tactisch oefenterrein Oppervlakte: 2408 hectareBeheerde oppervlakte: 733 hectare

De aard van de militaire oefeningen evolueerde, waardoor bepaalde zones ongemoeid bleven en overwoekerden. Her en der werden ook dennen aangeplant. Er werd een grootschalige heideherstelactie uitgevoerd op 379 ha verspreid over beide schietvelden. Daarnaast werd ook Amerikaanse vogelkers bestreden over 140 ha.De schietvelden hebben te kampen met een sterke vergrassing, te wijten aan de zure neerslag uit de Antwerpse havengebieden en stadsomgeving. Om deze dominante grassen in te perken en de heide meer slagkracht te geven, werd over 133 ha gemaaid en over 37 ha geplagd. Deze werken werden ook uitgevoerd in de doelenzone. Vooraf controleerde de Dienst voor de Opruiming en Vernietiging van Ontploffingstuigen (DOVO) het terrein om de veiligheid te garanderen. Een bijzondere werf was de hermeandering van de Weerijsbeek. Over een afstand van 3 km werd de oorspronkelijke loop van deze beek hersteld. Deze werken kwamen tot stand dankzij een nauwe samenwerking met de provincie Antwerpen. Dit project heeft heel wat positieve gevolgen voor zowel de dieren en planten in de omgeving, als voor de waterhuishouding van de gehele vallei, wat de kans op overstromingen in de omgeving vermindert. Ook enkele vennen werden hersteld.

Oefenterrein Grobbendonk

UitgangspuntHet oefenterrein van dit militaire logistieke verdeelcentrum, heeft een lange militaire geschiedenis met bijhorende militaire bescherming. Er vond echter nooit een intensief militair gebruik plaats. Het landschap bleef vrijwel intact waardoor het een grote cultuurhistorische waarde heeft. De oorspronkelijke heide en de landduinen overgroeiden echter volledig.Militair gebruik: logistiek verdeelcentrum met oefenterreinOppervlakte: 279 hectareBeheerde oppervlakte: 128 hectare

Over een oppervlakte van bijna 34 ha werd het landschap terug opengemaakt door struiken en bomen te verwijderen. Ook de sterk oprukkende Amerikaanse vogelkers werd een halt toegeroepen met bestrijdingsacties over 30 ha. Het landschap onderging hierdoor een ware metamorfose en toont vandaag terug haar uitzonderlijke waarde als prachtig heidegebied met een reliëf gevormd door landduinen. Ook tal van vennen werden opnieuw blootgelegd. Om de vennen opnieuw alle kansen te geven, werden de oevers geplagd. De heischrale graslanden en de orchideeënweiden werden gemaaid.

Vliegveld Malle

UitgangspuntHet vliegveld van Malle ligt te midden van een bosrijk gebied. De graslanden rondom het vliegveld zijn van groot ecologisch belang. De middenberm werd stilaan ingenomen door de Amerikaanse Vogelkers, en de bosrand breidde uit naar binnen.Militair gebruik: NAVO-vliegveldOppervlakte: 213 hectareBeheerde oppervlakte: 45 hectare

De heide en de heischrale graslanden werden gemaaid. Waar de vergrassing zich te sterk doorzette, werden tevens kleine oppervlakten geplagd. De stroken heide en heischraal grasland werden verbreed door bomen en struiken te verwijderen in de bosrand over een totale oppervlakte van 12,5 ha, terwijl over 21,6 ha Amerikaanse Vogelkers werd bestreden.

Antwerpen AnversLes domaines du projet DANAH dans la province d’Anvers sont caractérisés par une grande diversité militaire: des champs de tir aux terrains de manœuvres. Des superficies importantes de landes ont été maintenues en état pour divers besoins militaires.

Grand et Petit champ de tirPoint de départLe Grand et Petit Champ de tir constituent, avec la lande de Kalmthout, les plus grands domaines naturels de lande et de marais de la province d’Anvers. Grâce aux exercices de tir, avec les mises à feu sporadiques que cela comporte, ces domaines militaires étendus ont pu maintenir un caractère ouvert. Usage militaire: champs de tir en activité et un grand terrain d’exercices tactiquesSuperficie: 2408 hectaresSuperficie gérée: 733 hectares

La nature des exercices militaires a évolué. Certaines zones sont dès lors restées inutilisées et se sont vues envahies par la broussaille. Ci et là des pins ont également été plantés. Une action de restauration de la lande a été effectuée à grande échelle sur 379 ha répartis sur le Petit et grand Champ de tir. Par ailleurs, le cerisier tardif a également été déraciné sur 140 ha.Les Champs de tirs sont confrontés à une forte colonisation herbeuse due aux pluies acides provenant du port et du tissu urbain Anversois. Afin de limiter ces colonisations herbeuses et de donner davantage de vigueur à la lande, 133 ha de terrain ont été fauchés et 37 ha étrépés. Ces travaux ont également été effectués dans la zone de tir. Le terrain a préalablement été inspecté par le SEDEE ( Service d’Enlèvement et de Destruction d’Engins Explosifs) pour garantir la sécurité. Un chantier spécifique a consisté à retracer les méandres du Weerijsbeek. Le cours originel de cette rivière fut restauré sur 3 km. Une étroite collaboration avec la Province d’Anvers a permis la mise en œuvre de ces travaux. Ce projet a de nombreuses répercussions positives tant pour les animaux et les végétaux de la région, que pour la circulation de l’eau dans toute la vallée, réduisant ainsi les risques d’inondation dans le secteur. Quelques marais ont également été restaurés.

Terrain de manoeuvre GrobbendonkPoint de départLe terrain de manœuvres de ce centre de distribution logistique militaire possède un lourd passé militaire avec la protection militaire ad hoc. Le terrain n’a toutefois jamais été soumis à un usage militaire intensif. Le paysage est resté relativement inchangé, d’où sa grande valeur historique et culturelle. Les landes d’origine et les dunes continentales ont recouvert toute la surface.Usage militaire: Centre de distribution logistique avec terrain de manœuvresSuperficie: 279 hectaresSuperficie gérée: 128 hectares

L’évacuation des arbres et des broussailles a permis de dégager le terrain sur une superficie de presque 34 ha. La forte progression du cerisier tardif a également pu être enrayée grâce à des opérations de lutte menées sur 30 ha. Le paysage a subi de ce fait une véritable métamorphose et révèle aujourd’hui sa valeur exceptionnelle en tant que superbe zone de lande au relief constitué de dunes continentales. Par ailleurs un certain nombre de marais ont également pu être à nouveau dégagés. Les rives ont été étrépées afin de redonner au marais toutes ses chances. Les étendues herbeuses pauvres en bruyère et les champs d’orchidées ont été fauchés.

Aérodrome de Malle Point de départL’aérodrome de Malle est situé au milieu d’une zone densément boisée. Les étendues d’herbe autour de l’aérodrome ont une grande importance sur le plan écologique. La berme centrale a progressivement été colonisée par les cerisiers tardifs, et l’orée de la forêt s’est étendue vers l’intérieur.

Usage militaire: aérodrome OTANSuperficie: 213 hectaresSuperficie gérée: 45 hectares

La lande et les étendues herbeuses pauvres en bruyère ont été fauchées. Lorsque la colonisation herbeuse a pris trop d’ampleur, des superficies plus petites ont également été étrépées. Les bandes de lande et les pâturages pauvres en bruyère ont été élargis grâce à la suppression d’arbres et de broussailles à la lisière du bois. Il s’agit au total d’une superficie de 12.5 ha. Les merisiers ont quant à eux été déracinés sur 21.6 ha. 17

DAN

AH –

Hei

de-

en v

enhe

rste

l Gro

bben

donk

DAN

AH –

Hei

de-

en v

enhe

rste

l Gro

bben

donk

DAN

AH –

ter

ugze

tten

bos

rand

vl

iegv

eld

Mal

le

Page 20: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

L. V

an A

ssch

e -

Venh

erst

el T

iele

nehe

ide

L. V

an A

ssch

e –

Wul

p

L. V

an A

ssch

e –

Hei

dehe

rste

l en

plag

gen

Tiel

enhe

ide

18

Tielenkamp en Tielenheide

Uitgangspunt Nagenoeg alle vennen op het militaire oefenterrein werden in de 19de eeuw gedraineerd en doortrokken met diepe grachten. De vennen verkleinden drastisch en met het oog op mijnbouw werden op het terrein naaldbomen aangeplant. De natuur genoot er echter van een unieke militaire bescherming. Hierdoor beschikken we vandaag nog over alle kansen om deze heidelandschappen met vennen in hun oude glorie te herstellen.Militair gebruik: tactisch grondoefeningen (paracommando’s) Oppervlakte: 519 hectareBeheerde oppervlakte: 102 hectare

In eerste instantie werden de naaldbomen gekapt over een oppervlakte van ongeveer 35 ha, verspreid over Tielenkamp en Tielenheide. Nadat het terrein terug opengemaakt is, kunnen de terreinwerken voor het herstel van de heide en de vennen uitgevoerd worden. Er werd hoofdzakelijk kleinschalig geplagd, diverse vennen werden gedeeltelijk leeggepompt, het organische slib werd van de bodem verwijderd en de oevers opgeschoond. Vandaag prijkt er opnieuw een heidegebied met open vennen. Dankzij de werkzaamheden groeien er terug zeldzame plantensoorten zoals witte waterranonkel, blaasjeskruid en kleinste egelskop. De vennen bevatten nu immers zuiver grondwater, dat niet meer vervuild wordt door bladval van omstaande bomen en struiken. Deze arme en zuivere vennen zijn erg zeldzaam en vormen een uitermate geschikt leefgebied voor tal van erg zeldzame planten.

Vliegveld Weelde

UitgangspuntHet vliegveld heeft een erg open karakter. De heide en de heischrale graslanden in de stroken langs de startbaan worden echter stilaan ingenomen door oprukkende struiken en bomen, omwille van het afnemen van het militaire gebruik en het verminderen van het militaire beheer.Militair gebruik: militair vliegveldOppervlakte: 326 hectareBeheerde oppervlakte: 145 hectare

Over niet minder dan 141 ha werden er maaiwerken uitgevoerd in de bermen langs de start- en taxibaan. De oprukkende bomen en struiken uit de bosrand werden in de bermen verwijderd. Ook een historisch ven werd opengemaakt.

Tielencamp et Tielenheide

Point de départ Presque tous les marais situés sur le terrain de manœuvres militaires furent drainés au 19ème siècle et traversés par des fossés profonds. Les marais ont drastiquement diminué et des conifères ont été plantés en vue de l’exploitation minière. La nature a ainsi pu jouir d’une protection militaire unique. C’est grâce à cela que nous avons aujourd’hui encore la possibilité de restaurer ces landes et marais dans leur superbe état d’antan.Usage militaire: des exercices tactiques au sol (para-commandos) Superficie: 519 hectaresSuperficie gérée: 102 hectares

Dans un premier temps, des conifères ont été abattus sur environ 35 ha, répartis sur Tielencamp et Tielenheide. Après avoir à nouveau dégagé le terrain, les travaux de restauration de la lande et des marais peuvent être exécutés. L’étrépage s’est principalement fait à petite échelle, différents marais ont été en partie asséchés, la vase a été évacuée et les rives nettoyées. On peut aujourd’hui admirer une nouvelle zone de lande avec des marais découverts. Les travaux ont permis la croissance d’espèces végétales rares telles que la renoncule blanche des marais, l’utriculaire, et le plus petit sparganier. Les marais renferment désormais une nappe d’eau pure, qui n’est plus polluée par les feuilles mortes des arbres et broussailles environnants. Ces marais pauvres et purs sont très rares et constituent un habitat particulièrement adapté pour de nombreuses plantes rarissimes.

Aérodrome WeeldePoint de départL’aérodrome est très ouvert. Vu la faible utilisation du terrain à des fins militaires et le manque de gestion militaire, la lande et les pâturages pauvres en bruyère longeant la piste de décollage sont progressivement colonisés par des broussailles et des arbres.Usage militaire: aérodrome militaireSuperficie: 326 hectaresSuperficie gérée: 145 hectares

Des travaux de fauchage ont été effectués sur pas moins de 141 ha au niveau des talus longeant la piste de décollage et le chemin de roulement. Les arbres et buissons qui gagnent du terrain sur la lisière du bois ont été enlevés des talus. Par ailleurs, un marais historique a été restauré.

Page 21: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Limburg Limbourg

19

L. V

an A

ssch

e –

Hei

dehe

rste

l en

plag

gen

Tiel

enhe

ide

M. V

an W

aere

beke

- v

erm

alen

van

elz

en K

amp

Beve

rlo

M. V

an W

aere

beke

– h

erst

el t

urfk

uile

n Ka

mp

Beve

rlo

DAN

AH –

Klo

kjes

gent

iaan

Sch

ietv

eld

Hel

chte

ren

M. V

an W

aere

beke

– K

amp

Beve

rlo

B. V

anho

len

– re

sulta

at h

eide

hers

tel M

olen

heid

e

M. V

an W

aere

beke

– K

amp

Beve

rlo

M. V

an W

aere

beke

– v

enhe

rste

l Ka

mp

Beve

rlo

Page 22: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

20

De militaire domeinen in Limburg behoren tot de grootste militaire domeinen van België. Niet alleen de uitgestrektheid van deze gebieden is uitzonderlijk, ook de mozaïeklandschappen en de overgang van droge naar natte heide met beekdallandschappen is op Europees niveau bijzonder.

Kamp Beverlo

UitgangspuntOp het grootste militaire domein van Vlaanderen worden uiteenlopende militaire oefeningen georganiseerd. Door de uitgestrektheid van het gebied bleven bepaalde plaatsen echter onaangeroerd. Omwille van evoluties in de militaire training verminderde ook op sommige locaties de intensiteit van het terreingebruik. De heide groeide er stilaan dicht. In de vallei van de Zwarte Beek stopte het cultuurgebruik sinds het ontstaan van het militaire domein. Gezien er vrijwel geen militaire oefeningen plaatsvinden, bleef het landschap er nagenoeg onaangeroerd.Militair gebruik: grootste militair oefenterrein in VlaanderenOppervlakte: 5341 hectareBeheerde oppervlakte: 1.550 hectare

Op diverse locaties op het militaire domein werd de heide hersteld en de uitzonderlijke landduinen werden opnieuw blootgelegd door bomen en struiken te verwijderen. Deze terreinwerken gebeurden over een totale oppervlakte van 350 ha. Over 80 ha werd geplagd, vaak als opvolgingsbeheer van de heide- en landduinherstelwerkzaamheden, maar tevens als een maatregel om de voortschrijdende vergrassing tegen te gaan. Bijzonder is dat ook 120 ha natte heide gemaaid werd, en omwille van de kwetsbaarheid van de vegetatie werd daarnaast zelfs 177 ha manueel gemaaid! Er werd ook gechopperd en een begrazingsraster voor runderen geplaatst.Diverse vennen werden hersteld, door de oevers terug open te maken en het overtollige slib te verwijderen van de bodem. In de vallei van de Zwarte Beek werden erg specifieke werkzaamheden uitgevoerd om er de unieke habitats te herstellen. Deze natuurherstelwerkzaamheden lijken sterk op het oude cultuurgebruik dat er ooit heerste. Zo werden de oude turfkuilen hersteld. De heideboeren wonnen vroeger brandstof door turf uit te steken. De kuilen die hierdoor in het drassige veen ontstonden, vormden een belangrijke trekpleister voor diverse watervogels, zoals de watersnip. Nu deze kuilen niet langer ontgonnen werden, dreigden ze te verdwijnen door verlanding. De kuilen verdrogen ook door de vele elzen die er opschieten. Om deze trekpleisters voor diverse bijzondere vogelsoorten te reconstrueren, werden de elzen met wortel en al uitgetrokken. Zo ontstonden er terug kuilen en werd het landschap spontaan terug meer drassig. Ook de trilveenvegetaties, drijvende vegetaties, werden gemaaid. Deze erg gespecialiseerde werkzaamheden werden uitgevoerd over 25 ha. Om de toekomst van deze heidegebieden, maar ook van de bossen, veilig te stellen, was het noodzakelijk om op grote schaal Amerikaanse vogelkers te bestrijden. In totaal ging het om 977 ha. Deze cijfers klinken hallucinant maar zeggen in principe meer over de schaal van dit unieke militaire domein.

NATO Schietveld Helchteren

UitgangspuntHet militaire gebruik op dit militair domein is vrij intensief. Omwille van schietoefeningen is natuurbeheer in en rond de doelenzone slechts enkele dagen per jaar mogelijk. Het intensieve militaire gebruik zorgde er wel voor dat het gebied haar open karakter behield. De brandveiligheid is een belangrijke factor waarmee rekening dient gehouden te worden bij het beheren van het gebied.Militair gebruik: groot actief schietveld van de NAVOOppervlakte: 2186 hectareBeheerde oppervlakte: 830 hectare

Over in totaal 234 ha werd de heide hersteld om de ecologische kansen van dit uitgestrekte militaire heidegebied ten volle te benutten. Verspreid over het terrein werd er gemaaid, geplagd en gechopperd waardoor een mozaïek van afwisselend jonge en oude heide ontstond en de impact op de aanwezige soorten beperkt blijft. Ze konden als het ware hun toevlucht zoeken in de onbeheerde percelen bij de uitvoering van de werkzaamheden. Ecologische doelstellingen en brandveiligheid werden aan elkaar gekoppeld. Dankzij plagwerkzaamheden ontstonden ecologische brandgangen , die bij brand het voortschrijdende vuur stoppen. Bovendien werden er jaarlijks preventieve brandoefeningen georganiseerd. Preventief branden zorgt zowel voor een verjonging van de heide als voor een verhoogde brandveiligheid, gezien jonge, sappige heide minder brandgevoelig is. Een historisch visvijversysteem werd hersteld, dijken werden aangelegd en de afwatering werd bijgestuurd opdat het waterpeil constant blijft. Verspreid over het domein werden nog enkele andere vennen hersteld. In het bos van Massy en elders werd de Amerikaanse vogelkers bestreden.

Les domaines militaires du Limbourg comptent parmi les plus grands de Belgique. L’étendue de ces domaines est exceptionnelle. Les mosaïques de paysages et la transformation de ces territoires de bruyère sèche en bruyère humide avec des paysages vallonnés sont uniques en Europe.

Camp Beverlo Point de départDivers exercices militaires sont organisés sur le plus grand domaine de Flandre. Vu l’étendue du domaine, certains endroits sont restés intacts. En raison de l’évolution des entrainements militaires, certains terrains ont été utilisés de manière moins intensive. Progressivement, la lande a ainsi été embroussaillée. Depuis la création du domaine militaire dans la vallée du Zwarte Beek, l’activité agricole a cessé. Vu la quasi absence d’exercices militaires, le paysage y est resté pratiquement inchangé.Usage militaire: terrain de manœuvre principal de la Défense en FlandreSuperficie: 5341 hectaresSuperficie gérée: 1.550 hectares

En divers emplacements du domaine militaire, la lande a été restaurée et les dunes continentales exceptionnelles ont a nouveau été dégagées en enlevant des arbres et des broussailles. Ces travaux de terrain ont été effectués sur une superficie totale de 350 ha. Plus de 80 ha ont été étrépés, principalement dans un but de gestion du suivi des travaux de restauration de la lande et des dunes continentales, ainsi que pour contrer la prolifération de la broussaille. Il est à noter par ailleurs que 120 ha de bruyère humide ont été fauchés. En raison de la fragilité de la végétation, 177 ha ont également été fauchés manuellement! Plusieurs marais ont été restaurés, en dégageant à nouveau les berges et en évacuant la vase excédentaire du fond. Dans la vallée du Zwarte Beek, des travaux très spécifiques ont été entamés en vue d’y restaurer les habitats uniques. Ces travaux de restauration de la nature ressemblent fortement aux pratiques agricoles d’autrefois. Les anciennes tourbières ont ainsi été restaurées. Autrefois, les paysans extrayaient du combustible en creusant des fosses d’extraction de tourbe. Les fosses ainsi créées dans la tourbière humide, constituaient un important pôle d’attraction pour divers oiseaux aquatiques, tel que la bécassine des marais. A présent que ces fosses ne sont plus exploitées, elles sont menacées de disparition par envasement. Ces fosses s’assèchent en raison des nombreux aulnes qui y poussent. Pour reconstituer ces pôles d’attraction pour diverses espèces particulières d’oiseaux, les aulnes sont déracinés. Les fosses se reforment ainsi et le paysage redevient spontanément plus bourbeux. La tourbe et la végétation flottantes ont également été fauchées. Ces travaux très spécifiques ont été effectués sur 25 ha. Afin de garantir l’avenir de ces domaines de lande, ainsi que des bois, il était indispensable de procéder à un déracinement des cerisiers tardifs à grande échelle. Il s’agissait au total de 977 ha. Ces chiffres paraissent hallucinants mais en disent long sur l’échelle de ce domaine militaire unique.

Champ de tir OTAN à HelchterenPoint de départCe domaine militaire est utilisé de manière intensive à des fins militaires. En raison d’exercices de tir, la gestion des paysages naturels dans et autour de la zone de tir n’est possible que quelques jours par an. Grâce à l’usage intensif du domaine à des fins militaires, celui-ci a conservé son caractère ouvert. La sécurité incendie constitue un facteur important à prendre en compte dans la gestion du domaine.Usage militaire: grand champ de tir actif de l’OTANSuperficie: 2186 hectaresSuperficie gérée: 830 hectares

La lande a été restaurée sur plus de 234 ha pour augmenter les possibilités d’exploitation écologiques de cet important domaine militaire. Le terrain a été fauché, étrépé et a subi un fauchage à ras avec léger décapage et exportation de la matière (technique appelée “chopperen” en Néerlandais). La mosaïque alternée de jeune et d’ancienne bruyère qui en a découlé, a permis de limiter l’impact des travaux sur les espèces existantes sur place. Celles-ci ont ainsi pu trouver refuge dans les parcelles non exploitées lors des travaux. Les objectifs écologiques et de lutte incendie ont été réunis. Les travaux d’étrépage ont donné naissance à des coupe-feux écologiques bloquant la progression du feu en cas d’incendie. Par ailleurs, des exercices incendie préventifs y ont été organisés. La bruyère jeune et pleine se sève brûlant moins bien, les incendies préventifs permettent un rajeunissement de la lande et une plus grande sécurité en cas d’incendie. Un système de pêcherie historique a été restauré, des digues ont été apposées et l’écoulement des eaux a été corrigé pour le maintien d’un niveau d’eau constant. D’autres marais disséminés dans le domaine ont également été restaurés. Dans la forêt de Massy, le cerisier tardif a été déraciné.

DAN

AH –

pre

vent

ieve

bra

ndac

tie

schi

etve

ld H

elch

tere

n

Page 23: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

21

DAN

AH –

pre

vent

ieve

bra

ndac

tie

schi

etve

ld H

elch

tere

n

Munitiedepot Molenheide te Zonhoven

UitgangspuntInitieel werden er militaire oefeningen ingericht rondom het centraal gelegen munitiedepot. Om het brandgevaar in te perken werden de taluds rondom deze depots regelmatig gemaaid. Het militaire gebruik nam echter sterk af. Het open heidegebied verboste nagenoeg volledig.Militair gebruik: geen, het ANB kocht dit domein aan als natuurgebiedOppervlakte: 206 hectareBeheerde oppervlakte: 262 hectare

Defensie verkocht in 2007 het militaire domein aan het ANB.Het landschap onderging de afgelopen vier jaar als het ware een metamorfose. De totale oppervlakte natuurherstelmaatregelen is zelfs groter dan de feitelijke oppervlakte van het gehele domein! Dit komt omdat vele herstelde zones eerst boomvrij werden gemaakt en daarna ook geplagd. Het illustreert alleen maar de grote verandering die dit gebied onderging. Oudere mensen uit de streek getuigen dat ze het heidelandschap van vroeger terug herkennen. Er werd ook een begrazingsraster geplaatst rondom het voormalige munitiedepot. De herder van de naburige ANB natuurgebieden, de Teut en Ten Haagdoornheide, zal er zijn schapen laten grazen. Eens te meer wordt het belang van Molenheide als schakel tussen deze twee grote heidegebieden duidelijk. Door deze aaneenschakeling strekt er zich vandaag een aaneengesloten natuurgebied uit van om en bij de 1500 hectaren. Dankzij de centrale plaatsing van het raster, kan de herder van daaruit opereren over het hele gebied.

Dépôt de munitions Molenheide à Zonhoven

Point de départ

A l’origine des exercices militaires ont été organisés autour du dépôt de munitions central. Afin de limiter le danger d’incendie, les talus entourant les dépôts sont régulièrement fauchés. L’usage militaire du domaine a fortement diminué. L’espace ouvert de lande s’est presque entièrement reboisé naturellement.Usage militaire: aucun, l’ANB a racheté ce domaine en tant que zone naturelleSuperficie: 206 hectaresSuperficie gérée: 262 hectares

En 2007 la Défense a vendu le domaine militaire à l’ANB.Le paysage a subi en quelque sorte une véritable métamorphose au cours des quatre années écoulées. Les superficies de terrains pour lesquels des mesures de restauration de la nature ont été prises dépassent la superficie réelle de tout le domaine! Ceci est du au fait qu’avant de procéder à l’étrépage, les arbres ont d’abord été enlevés dans de nombreuses zones restaurées. Cela démontre d’une manière unique les grands changements subis dans le domaine. Les personnes plus âgées habitant la région peuvent témoigner de la restauration des paysages de landes dans l’état qu’ils ont connu jadis. Les pâturages seront clôturés autour de l’ancien dépôt de munitions. Le berger des zones naturelles ANB avoisinantes, le Teut et le Ten Haagdoornheide, y fera paître ses moutons. Une fois encore, l’importance du rôle de maillon joué par le Molenheiden entre ces deux domaines de lande est soulignée. Cette succession de terrains a permis aujourd’hui la création d’une zone naturelle d’un seul tenant sur environ 1500 hectares. Grâce à la disposition centrale de la clôture, le berger peut opérer sur tout le terrain.

B. V

anho

len

– pl

agge

n M

olen

heid

e na

hei

dehe

rste

l

M. V

an W

aere

beke

– M

aai-,

pla

g- e

n ch

oppe

rwer

ken

schi

etve

ld H

elch

tere

n

Page 24: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Langetermijnplanning voor duurzame resultaten

Militaire oefeningen en natuurbeheer hoeven elkaar niet uit te sluiten, integendeel. Het militaire beheer

droeg in het verleden al onbewust bij tot de instandhouding van deze uitzonderlijke gebieden. Binnen LIFE

project DANAH werd het militaire gebruik en het natuurbeheer meer dan ooit bewust op elkaar afgestemd.

De projectpartners maakten afspraken voor een lange termijn over de terreininrichting en het terreingebruik.

RichtplannenZoals de naam al aangeeft is dit plan richtinggevend voor de toekomst. Voor een

optimale militaire training kunnen uiteenlopende landschappen van pas komen.

Zowel open landschappen, landschappen met her en der een boom of struik,

maar ook bossen of een combinatie van de drie, kunnen van pas komen bij

militaire oefeningen. Vanuit ecologisch standpunt is het ook interessant om de

juiste mix te vinden tussen open, halfopen en gesloten landschappen. In de

richtplannen werd deze inrichting van de domeinen of ‘architectuur’ voor lange

termijn vastgelegd. Dit plan vormt de basis voor het toekomstig terreingebruik

en –beheer, zowel voor de militaire planning, het ecologische beheer als het

toelaten van het gebruik van Defensieterrein door derden. Het plan is een

voorbeeld van een geïntegreerde benadering van multifunctionele gebieden.

Binnen de richtplannen werden ook prioriteitenkaarten opgemaakt, die de

ecologische prioriteiten van het gebied visualiseren van zeer kwetsbaar tot

neutraal. Zo kan het terreingebruik bijgestuurd worden om de impact op de

natuur te minimaliseren.

BeheerplannenBinnen LIFE project DANAH werden er diverse natuurherstelacties uitgevoerd.

Toch blijft het niet bij enkel eenmalige herstelacties. DANAH wil ook het duurzame

behoud en het toekomstige beheer veilig stellen. Na het herstel vergrootte

immers het natuurlijke potentieel. Er werden beheerplannen opgesteld op basis

van de richtplannen om het beheer een duurzaam karakter te geven. In deze

plannen is concreet omschreven hoe de ecologische doelstellingen op langere

termijn behaald kunnen worden. Tevens zal in de toekomst op regelmatige

basis gecontroleerd worden of deze doelen effectief gehaald zullen worden, via

zogenaamde monitoringsplannen.

GIS –toolOm deze afspraken en plannen gebruiksvriendelijk ter beschikking te stellen

van de terreinbeheerders van Defensie en ANB, werden ze gedigitaliseerd in

een geografisch informatiesysteem (GIS). Door deze GIS beschikbaar te stellen

via een beveiligde website, kan elke beheerder om het even waar en op om het

even welk moment via intranet de gegevens over het gebied en de afspraken

raadplegen.

Planning à long terme pour des résultats

durables

22

Les exercices militaires et la gestion de la nature ne doivent pas s’exclure mutuellement, que du contraire. La gestion militaire a déjà contribué de par le passé au maintien en état de ces domaines exceptionnels. Plus que jamais, au sein du projet LIFE DANAH, l’usage militaire est en parfaite harmonie avec la gestion de la nature. Les partenaires du projet ont pris des engagements quant à l’aménagement et l’utilisation du terrain à long terme.

Plans directeursComme son nom l’indique, ce plan sert de directive pour le futur. Il existe une variété de paysages susceptibles de convenir à un entraînement militaire. Il peut s’agir de paysages découverts, parsemés ci et là d’arbres et de buissons, de bois ou encore d’une combinaison des trois. D’un point de vue écologique, il est également intéressant de trouver le parfait dosage entre des paysages ouverts, semi-ouverts et fermés. Cet aménagement des domaines ou ‘architecture’ a été établi sur le long terme dans les plans directeurs. Le plan sert de base pour l’utilisation et la gestion futures du terrain tant pour le planning militaire, la gestion écologique que l’autorisation d’utilisation par des tiers des terrains de la Défense. Ce plan constitue un exemple d’approche intégrée de domaines multifonctionnels.

Dans les plans directeurs, des cartes de priorités ont été établies, permettant la visualisation des priorités écologiques du domaine, allant de très fragile à neutre. L’utilisation du terrain pourra dès lors être adaptée en vue de minimaliser l’impact sur la nature.

Plans de gestionPlusieurs actions de restauration ont été menées à bien dans le cadre du projet LIFE DANAH. Il ne s’agit pas uniquement d’actions ponctuelles. DANAH souhaite également assurer le maintien durable et la gestion future. La restauration a par ailleurs permis l’accroissement du potentiel nature. Des plans de gestion ont été établis sur base des plans directeurs pour une gestion durable. Ces plans décrivent concrètement la façon dont les objectifs écologiques peuvent être atteints à plus long terme. Des contrôles réguliers seront également effectués à l’avenir afin de s’assurer que les objectifs soient bel et bien atteints, via ce qu’on appelle des plans de monitoring.

GIS –tool

Afin de faciliter l’accès aux gestionnaires de terrains de la Défense et de l’ANB à ces plans et accords conclus, ceux-ci ont été digitalisés dans un système informatique géographique (GIS). Grâce à l’accès à ce GIS via un site internet sécurisé, chaque gestionnaire peut consulter partout et en tous temps les données concernant le domaine et les accords conclus via l’intranet.

Page 25: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

23

Bekend is bemind

Onbekend is onbemind. Weinig soldaten waren zich voorheen bewust van de uitzonderlijke ecologische waarde van de militaire domeinen. Nochtans kunnen de militairen als ambassadeurs optreden voor deze unieke militaire heidegebieden en zo bijdragen aan het behoud van de natuur. Bovendien kan zo ook de onbewuste instandhouding en bescherming op een bewuste wijze in de toekomst worden voortgezet. Tijdens LIFE project DANAH werd de campagne ‘Forces in Nature’ opgestart, om het militaire personeel bewust te maken dat er zich unieke natuur op de militaire domeinen bevindt en dat militaire activiteiten en natuurbeheer - mits goede afspraken - perfect samen kunnen voorkomen. Naast diverse opleidingen werden er binnen deze campagne ook t-shirts, speelkaarten en een educatieve DVD-film gemaakt en verspreid binnen Defensie.

Militaire domeinen vormen een wezenlijk onderdeel van o n z e maatschappij en zijn van belang voor de verdediging van onze natie. Toch weten slechts weinig mensen welke natuur er z i c h verschuilt. Door systematisch de resultaten en de voortgang van h e t LIFE project DANAH te verspreiden via uiteenlopende kanalen w e r d e n verschillende doelgroepen geïnformeerd over de noodzaak van het p r o j e c t en de uitzonderlijke natuurwaarden van deze militaire domeinen. Zo kon het project online op de voet gevolgd worden via www.danah.be. Een bijhorende nieuwsbrief bracht de laatste evoluties bij 500 abonnees in de mailbox. De interactieve DANAH -tentoonstelling reisde gans Vlaanderen af en nam deel aan uiteenlopende evenementen.

Bovendien kreeg elk militair DANAH –domein twee permanente informatieborden, die dus ook na de projecttermijn het publiek aan de toegangspoorten van de domeinen er op attent zal maken dat het om uitzonderlijke militaire heidegebieden gaat. Op de borden worden overzichtelijk de belangrijkste natuurwaarden en planten- en dierensoorten voorgesteld. Bovendien werden er bij de uitvoering van de werkzaamheden tijdelijke werfborden geplaatst die passanten, zowel burgers aan rand als militairen, inlichten over de doelstelling van de werken.Omliggende gemeenten werden in het verhaal betrokken door informatiesessies te organiseren over het project. Bovendien werden er bij de uitvoering van de werkzaamheden tijdelijke werfborden geplaatst die passanten, zowel burgers aan de rand als militairen, inlichtten over de doelstelling van de werken.

De vele communicatie-initiatieven hier allemaal opsommen zou ons veel te ver leiden. Hopelijk geeft de volgende collage u een goed beeld van de diversiteit aan communicatieacties die de afgelopen jaren op poten gezet werden om diverse doelgroepen te bereiken.

Het is niet vanzelfsprekend om aan natuurbeheer te doen op militair domein, bovendien bestaat er slechts een geringe ervaring in het beheren van dergelijke grote oppervlakten natuur. Binnen LIFE project DANAH werden de opgedane ervaringen uitgewisseld met gelijkaardige projecten uit diverse Europese lidstaten.

On n’apprécie guère ce qu’on ne connaît pas. Auparavant, peu de soldats étaient conscients de la valeur écologique exceptionnelle des domaines militaires. Pourtant les militaires peuvent servir d’ambassadeurs pour ces domaines de landes uniques et ainsi contribuer à la préservation de la nature. Par ailleurs, les actions inconscientes de conservation de la nature pourront à l’avenir être appliquées en toute connaissance de cause. La campagne ‘Forces in Nature’ a été lancée pendant la durée du projet LIFE DANAH, en vue de faire prendre conscience au personnel militaire du caractère unique de la nature dans les domaines militaires ainsi que de la parfaite compatibilité des activités militaires avec la gestion de la nature, pour autant que les bons accords soient pris en la matière. Dans le cadre de cette campagne et en

parallèle à diverses formations, des t-shirts, des jeux de cartes et des films éducatifs sur DVD ont été réalisés et distribués au sein de la Défense.

Les domaines militaires sont une composante essentielle de notre société, et sont importants pour la défense de notre nation. Pourtant peu de gens connaissent la richesse naturelle qu’ils recèlent. La diffusion des résultats et des avancées réalisées dans le cadre du projet LIFE DANAH par différents canaux a permis d’informer différents groupes cibles de la nécessité du projet et des valeurs naturelles exceptionnelles de ces domaines. Le projet a ainsi pu être suivi en ligne via www.danah.be. Un bulletin d’information diffusé dans la boite mail de 500 abonnés a permis de maintenir ceux-ci informés des dernières évolutions du projet. L’exposition interactive DANAH a voyagé à travers toute la Flandre et a pris part à divers événements en tous genres.

Par ailleurs, chaque domaine militaire DANAH s’est vu attribuer deux panneaux d’information permanents apposés aux portes d’accès des domaines militaires visant, bien au-delà de la durée de vie du projet, à conscientiser le public au caractère exceptionnel des étendues de landes qu’on y trouve. Les tableaux reprennent clairement les principales valeurs naturelles ainsi que les espèces animales et végétales rencontrées. En outre, des panneaux de chantiers temporaires ont été placés en vue d’informer tant les civils de la périphérie que les militaires de l’objet des travaux.

Les communes limitrophes ont été impliquées dans le projet en organisant de séances d’information concernant le projet. Des informations concernant la réalisation et les résultats des travaux du projet LIFE DANAH ont été publiés à plusieurs reprises via les media. Il serait trop fastidieux d’énumérer ici toutes les initiatives prises au niveau de la

communication. Nous espérons que le collage ci-après vous donne une bonne image de la diversité des actions de communication entreprises en faveur des différents groupes cibles au cours des années écoulées.

Faire de la gestion de la nature sur des domaines militaires n’est pas chose aisée, d’autant plus qu’on ne dispose pas d’une grande expérience dans la gestion de zones naturelles de cette dimension. Dans le cadre du projet LIFE DANAH, les expériences vécues au niveau de projets similaires au sein de différents états membres de l’union européenne ont été échangées.

Connaître avant d’apprécier

foto

’s -

DAN

AHfo

to’s -

DAN

AHfo

to’s -

DAN

AH

Page 26: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

24

Toekomst Futur

LIFE project DANAH luidt het begin in van een duurzaam toekomstig beheer voor 12 militaire

heidegebieden in Vlaanderen. Het project stopt weliswaar in juni 2010, Defensie en het

Agentschap voor Natuur en Bos zullen na de projecttermijn blijven samenwerken.

Tijdens LIFE project DANAH werden zowel op als naast het terrein diverse inspanningen

geleverd opdat een mooie toekomst voor de militaire heidegebieden is weggelegd. De financiële

impuls vanuit het Europese LIFE -fonds hielp om een investering te doen voor de toekomst.

De samenwerking tussen Defensie en het Agentschap voor Natuur en Bos werd hechter en

gestructureerder. Dankzij de natuurherstelwerkzaamheden werden tevens de fundamenten

gelegd voor een stabiel natuurbeheer in de toekomst.

LIFE project DANAH eindigt met een nieuw begin in zicht.

Le projet LIFE DANAH inaugure une gestion future durable de 12 zones militaires de lande sitées en Flandre. Même si le projet cesse fin 2009, cela n’empêchera pas la Défense et l’ Agentschap voor Natuur en Bos de poursuivre leur collaboration après cette date.

Différents efforts ont été menés sous le projet LIFE DANAH tant sur, qu’en dehors du terrain en vue d’assurer un bel avenir aux landes dans les domaines militaires. L’impulsion financière émanant du fonds européen LIFE a contribué à la réalisation d’investissements pour le futur. La collaboration entre la Défense et l’Agentschap voor Natuur en Bos s’en est trouvée renforcée et mieux structurée. Les travaux de restauration de la nature ont aussi permis de lancer les bases d’une gestion stable de la nature pour l’avenir.

Le projet LIFE DANAH prend fin en marquant un nouveau départ.

Page 27: Layman's Report Life Project DANAH 2003-2010: Forces in Nature

Layman’s Report LIFE project DANAH 2003-2010

Geïntegreerd natuurherstel op militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000-gebieden

Restauration intégrée de la nature sur des domaines militaires classés NATURA 2000

LIFE 03NAT/B000024

LIFE project DANAH is a great step forward towards the biodiversity targets in Flanders

FoRcEs in NATURE


Recommended