+ All Categories
Home > Documents > LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu...

LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu...

Date post: 27-Apr-2020
Category:
Upload: others
View: 0 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
32
PREPARED BY SUPPORTED BY Department of Justice Ministry of Law & Justice Government of India LEGAL LITERACY PROJECT LEGAL LITERACY PROJECT
Transcript
Page 1: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

PrePared by SuPPorted by

Department of JusticeMinistry of Law & Justice

Government of India

LegaL Literacy Project

LegaL Literacy Project

Page 2: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

For more information, please contact:Programme Management Unit

CSC e-Governance Services India LimitedElectronics Niketan, 3rd Floor,6, CGO Complex, Lodhi Road

New Delhi – 110003Tel: +91-11-24301349Web: www.csc.gov.in

Page 3: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 3

TABLE OF CONTENTSChapter: 1. Fundamental Rights of Indian citizens .................................................6

Chapter: 2. Free Legal Aid .......................................................................................9

Legal Services ........................................................................................................9

Lok Adalat .............................................................................................................10

Chapter: 3. Women’s Rights ................................................................................12

A. Domestic Violence ............................................................................................12

B. Indian Penal Code (IPC) ....................................................................................14

C . Special provision for arrest of women ..............................................................15

Chapter: 4. Code of Criminal Procedure ..............................................................16

A. What is F.I.R. (First Information Report)? ...........................................................16

B. Bail ...................................................................................................................17

C. Arrest ...............................................................................................................18

Chapter: 5. Right to Education Act, 2009 .............................................................19

Chapter: 6. Food Security Act, 2013 ....................................................................21

Chapter: 7. SCs/STs Prevention of Atrocities Act 1989 ........................................23

Chapter: 8. The STs and other Traditional Forest Dwellers (Recognition of Forest Right) Act 2006 ................................................................26

Eligibility criteria ....................................................................................................27

Chapter: 9. Right to Information Act 2005............................................................28

a. RTI Filing Procedures (Offline) ...........................................................................29

b.RTI Filing Procedures (Online).............................................................................30

Page 4: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

4

ABBREVIATIONS

AAY Antyodaya Anna Yojana

APIO Assistant Public Information Officer

BPL Below Poverty Line

CBO Community Based Organizations

CSC Common Services Centre

CIC Central Information Commissions

DALSA District Legal Services Authority

DIG Deputy Inspector General

DIR Domestic Incident Report

DSP Deputy Superintendent of Police

FAA First Appellate Authority

FRA Forest Right Act

IG Inspector General of Police

IPC Indian Penal Code

LSA Legal Services Authority

MFPs Minor Forest Produces

NCPCR National Commission for Protection of Child Rights

NGO Non Government Organization

NFSA National Food Security Act

PIO Public Information Officer

PO Protection Officer

PWDV Protection of Women from Domestic Violence

RTE Right to Education

SC Scheduled Caste

SCPCR State commission for Protection of Child Rights

SP Service Providers

SP Superintendent of Police

ST Scheduled Tribe

SIC State Information Commissions

SMC School Management Committee

SMS Short Message Services

TLSC Taluk Legal Service Committee

VLE Village Level Entrepreneur

Page 5: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 5

Forward

Thingtlang leh khawpuiah mi tamtak ten Constitution leh mahni dikna chanvo leh Dan zam hrelo

kan tam hle ani tih hmuh chhuah ani a. Tin, mimal emaw khawtlangah emaw pawikhawihna

emaw in tih thinurna a thlen in tihngaihna an hre thin lo a. Lehkhathiam tamtak ten an dikna

chanvo palzut sak an nihin biak tur emaw hmalak dan tur hrelo an awm nual thin. An chunga

thil thleng chu thleng tur reng ah an ngai tawp mai a ni. Hetiang dinhmunah hian, a tuartu leh

pawkhawihtu dinhmun chu a inthlau ta hle thin ani. Dan lama inzirtirna lam thlirin, tuna kan

rawn tarlan pawh hi Dan chungchanga kan hriatna ti zau tu atan a tangkai leh a taka hman

theih nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah

a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni. Kan thil rawn tarlan

hmang hian , ram mipuiten diklo taka thil kalpuina te chu an do thei ang a, dan hmangin dikna

an hmu thei dawn a ni. He handbook thil tum chu kan dikna chanvo leh dan chungchangah

Legal Services-te kan hman tangkai theih na atana hriattur pawimawh mipuite hrilhhriat hi a

ni.

He chanchin hi CSC e-Governance Services India Limited buatsaih niin, Department of Law,

Ministry of Law and Justice, Government of India ten an pui bawk a ni.

Kan thil rawn tarlante hi mipuite hriatna tizau tu leh kaihruaitu anih ngei kan beisei.

Page 6: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

6

BackgroundConstitution of India in ram mipuite tana dikna chanvo a duan te hi fundamental rights chu

a ni a. Heng dikna chanvo te hi ram mipui zawng zawng tan niin, sakhua, vun rawng, hnam,

nihna emaw pianna hmun te a thliarhrang lova. Mahni dikna chanvo humhim kawngah hma lak

anih theih nan, ram mipuite chuan Court emaw Supreme court an pan thei ani. Fundamental

rights in a tum ber chu mimal tin leh kan ram chhunga mipuiten zalenna leh intluktlanna an

neih theih nan a ni. Fundamental rights hi mi zawng zawng tan ang khat vek a hman tur a ni.

Independent ram mipuite chuan fundamental rights hrang hrang an nei a, mahni invenhimna

leh zahawmna atana duan a ni.

thiL tum te• Kanramchhungamipuizawngzawngtenintluktlannalehzalennaanneihtheihnaatan.

• Danhmanngaihnaendika,mimalzalennatihbawrhbansaktumnakawngahthiamchantir

an nih theih nan leh ram mipuiten khawsak phungah zahawmna an neih theih nan.

• Khawtlangnunchawikana,inngeihtaklehzalentakasiam.

a hnuaia mitehi rights dikna chanvo te chu an ni

1. Right to EqualityHe tah hian sawrkar chuan mipuite chu ang khat vekin a en tur a ni, a awmzia chu Dan hnuaiah

chuan tupawh an intluk tlang a ni. Tu mah heng hnam, sakhua, vun rawng, nihna emaw

pianna hmun avangte hian thliar hran tur an ni lo. Dan chuan mipuite chu an nitin mamawh

lakkhawmna kawng ah mi tupawh hnam, sakhua, vun rawng, nihna emaw pianna hmun vangin

a thliar hrang tur a ni lo.

Inkhawihthianlohna hi Constitution hnuaiah dan bawhchhiatna a ni , dan anga hrem theih a

ni. Intluktlanna a lo awm theih nan, British sawrkar in nihna a lo siam entirnan Rai Bahadurs

emaw Sir tih te hi nuai bo a ni.

2. Right to FreedomHeng dikna chanvo te hi ram mipuite tan a ni:

• Mahniduhzawngsawitheihnalakazalenna.

• Hriamhreitelloaawmkhawmtheihnazalenna.

• Associationsemawunionsemawco-operativesocietiesdintheihnaatanazalenna.

1ChApTEr FuNdAmENTAL righTS OF

iNdiAN CiTizENS

Page 7: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 7

• Ramchhungkhawihmunahpawhinsawnkualtheihnaatanazalenna,JammuandKashmir

huam tello in, khapna a tam avangin.

• Eizawnnaemawhnathawh,sumdawnnaemawlakazalenna.

Heng dikna chanvo te hian mimal tinte khawsak kawnga dikna chanvo a huam bawk a, chu

chu, ram mipuite nunna inzah sak a ni a, hei hi bawhchhiat anih chuan man emaw puh emaw

anihin a thlawna dan hmanga tanpuina dawn theih ani.

3.Right against ExploitationHe dikna chanvo awmzia chu mihring hmanga sumdawnna diklo kalpui tihtawp a ni a, mipa,

hmeichhia leh naupang a huam vek a ni. Dan bawhchhiatna hi sual niin, hrem theih an ni. Hemi

hnuaiah hian, kum tlinglo naupang hnathawh tir hi Dan bawhchhiatna niin hrem theih a ni. Hei

vang hian, naupang kum 14 hnuai lam chu hnathawhna hmun, thil siamna hmunpuiah te, thil

laihchhuahna khurah te leh a dangah te hnathawh tir phal loh an ni.

4. Right to Religious FreedomRam mipuite chu khawi hmunah pawh

an duhthlanna in an sakhaw vawn ang a

Pathian thusawi emaw an sakhua kalpui

emaw an ti thiang vek a ni. He dikna

chanvo hnuaiah hian sakhaw thil tih

engpawh an kalpui thei a, an sakhaw tan

a thlawna zirna in an din thei bawk a, an

bungraw chhek khawm te, neihtu nihna

leh hmalak te an ti thei vek a ni. Dan

chuan sakhaw mipuite hamthatna tur

leh insiamthat nan hian chhiah a chawitir

thiang lo a ni. Tin, sawrkar kalpui zirna in

chuan sakhua pakhat chauh a zirtir thei

lo a, chung zirna in te chuan an zirlaite

chu sakhaw dang be turin an nawr thiang lo bawk a ni.

5. Right related to Culture and EducationHetah hian hnam hnufual te dikna chanvo

humhim a ni a. Hnam hnufual te chuan

anmahni tawng, hawrawp leh hnamzia

an hmang thei a, hnam hnufual an nih

vang ngawtin sawrkar kapui zirna ina luh

phalloh hi a theih loh ani. Hnam hnufuak

zawng zawngte chuan anmahni pualin

zirna In, an hnam zia an pholan theihna

tur an din thei a, dan chuan hnam hnufual

anih vangin sumfai tanpuina an dawn tur

an lo hupbeh sak thei lo bawk a ni.

Page 8: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

8

6. Rights to Constitutional RemediesConstitution hnuaia fundamental rights te hi sawrkar/mimal ten an bawhchhia anih chuan,

chak zawka hmalak anih theih nan a tuartu chuan High court emaw Supreme court a pan

thei a. Hemi kawngah hian, High court leh Supreme court chuan heng thuchhuah pangate hi

a siam a:

• Habeas Corpus: Hei hi dan rinchhan a ni a, hetah hian dan lo a inhrenna emaw intantirna

a awm chuan court ah a thlen theih a ni. Court order chu tan in lama hotu hnenah pek

niin, mitang chu court hma ah hruai tur a ni a, tanin lama hotu chuan thuneihna a nei ani

tihchianna a entir a ngai a, court in jail lama thuneitu chuan a mi man tir , chu jail tan tir

theihna dan a nei em tih a finfiah theih nan a ni

• Mandamus: Court thuneihna sang zawk (i.e Supreme Court of India leh High Court) ten

Dan ang taka thawk turin sawrkar thuneitu, subordinate court, corporation emaw public

authority te hnenah thupek a chhuah hi a ni. Mipuite hamthatna tur in Dan hmangin hma

an la tur tihna a ni.

• Writ of Prohibition: Writ of prohibition hi Supreme court emaw High Court emaw thuchhuak

niin, court hniam zawk emaw tribunals te chu an thuneihna hnuaia awm lo case khawih lo

tura ngenna a ni.

• Certiorari: Judicial review thuziak niin Court sang zawk ( heng Supreme court Of India

leh High Court) siam a ni a, court hniam zawk, thubuai remtu pawl emaw vantlang mipui

thuneitu dangte chu an record te ennawn tura thehlut tura ngenna a ni.

• Quo warranto: Hei hi zalenna atana thuziak niin, mi tupawh a dikna chanvo chungchanga

thuneihna a neih te hmang diklo a, chhanna tha tak an pek hma chuan, chu mi chuan a

tihtur leh dikna chanvo te a hmang thei rih lo a ni.

khawiah nge kal tur?• Rammipuitetanaduanfundamentalrightstehibawhchhiatanihchuan,atuartuchuan

Supreme Court of India emaw High court ah te Dan hremi kaltlangin an pan nghal thei a ni.

• Mi tupawhin dan hnuaia tanpuina free legal aid a dawn theih chuan , ziakin dilna chu

District Legal Services Authority/High Court Legal Services Committee/Supreme Court

legal services Committee ah a thehlut thei a ni.

• DanchungchangatanCSCcentrepawhhipantheihrengani.

Page 9: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 9

LegaL services

Background The Legal Services Authorities Act, 1987 hi India ram chhungah sawrkar laipui atanga hmun

hrang hranga sem darh anih theihna atana din a ni a. He Act hnuaiah hian, National Legal

Services Authority chu dan leh hnathawh turte duangtu tur atana din ani. State Legal services

Authority te hi State chhungah national policy hrang hrangte kalpuia state chhunga hnathawh

dan turte duangin, district leh block level legal service committee din a endik hna an thawk

bawk ani. Heng ho hian mi hnuaihnung zawkte dan hmanga tanpuina an pe thin ani. Authority

hnuaia tanpuina mamawh ten sub district/taluk/tehsil hnuaia Legal Lervices Authority te an

pan thei reng a ni.

Free Legal services hian engnge a huam tel?Hetah hian mirethei leh tanpui ngaite, court a case buaipuitu neilo, dan hremi rawih na tur

neilo emaw dan chungchanga harsatna tawk te chu free legal service pek theih an ni.

Thil tum te• KhawtlangamihnuaihnungzawkteDan inaphalchindanhmangaathlawnatanpuina

pek.

• Legalaidawmziachumiretheilehtanpuingaite,court,thubuairemtupawlemawjudicial

authority ah case buaipui emaw dan chungchanga harsatna neite, ukil rawihna tur nei ve

lo te tana a thlawna tanpuina pek hi a ni.

• Sumlehpaiemawthildangvangakhualehtuitendiknaanhmuhtheihnahnawlanihloh

nana endik.

• LokAdalathuaihawtin,danhmangindiknahmuhkawngahintluktlannaaawmtheihnana

hmalak.

Legal service dawng thei tur te• Hmeichhialehnaupang

• SC/STmemberte

• Sumdawngahnathawk

• Mihringzawrhemawkutdawhturatihluihtuartute.

• Chhiatrupnathleng,tharumthawhna,tuilian,khawkheng,lirnghing,hnathawhnahmuna

chhiatna thleng tuartute.

2ChApTEr FrEE LEgAL Aid

Page 10: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

10

• Rualbanlote

• Khuahkhirhnahnuaiaawmte

• Kumkhatsum lakluhzatRs. 1,00,000/-aia tam lo te (supremecourtahchuan income

ceilinglimitzathiRs.1,25,000/-ania,StatethenkhatahchuanlimithiRs.50,000/-teani)

Khawiah nge kal tur?• A thlawna tanpuina dil tur hian,mahni Tehsil/ SubDistrict Legal Services Committee/

District Legal Services Authority te biak theih ani. Heng tanpui theitute hi Taluk Court/

District Court Complex ah an awm tlangpui.

• TanpuiIngaihchuaninbulhnaiaCSCcentreIpantheirengbawk.

Lok adaLat

Background Lok Adalat awmzia chu ‘Mipuite court’ tihna a ni. Case ( inbiakrem theih leh case te nau chauh)

court hrang hranga pending mek te chu thubuai remtu hmangin thehthang niin party te inkar

pawh Lok Adalat hmang hian chinfel theih a ni. Lok Adalat hi pawimawh tak niin court te

phurrit lutuk tur a chhawk zangkhai a, in khing te tan hahdamna a thlen hma a ni.

Thil tum te• Khawtlangahnamhnuaihnungzawkterangtakadiknapek.

• MipuitehnenahinbiakremnahmangathubuaisawifeltheihdanlehLokAdalatkalpuidan

thianghlim zia hrilhhriat.

• LokAdalatbuatsaihturainpeih.

• Mipuihnenahanthubuaineihtecourtsangzawkthlengkherloachingfeltheiturahrilh

hriat.

• Mipuite,abiktakinhmeichhiatechudiknahmuhtheihnaatanainhnamhnawihturafuih

phur.

Lok Adalat-a ngaihtuah theih te• Case(inbiakremtheih leh

case te nau chauh) eng

court ah pawh pending

mek.

• Buainachucourthmaala

thlen ngai miah loh te leh

court file thehluh tur te.

Lok Adalats a Case putluh theih te• Inlehlochungchangabuaina

• Inneihnachungchangabuaina(entirnan,enkawlna,inthenetc)

• Insuranceclaimchungchang

• Mimalbuainadang(chuchulirtheiaccidentcase,leibachungchang,bankingetc)

• Inbiakremtheihlehdanbawhchhiatnacase.

Page 11: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 11

Lok Adalat a case ngaihtuah tur te kalpui dan• Courtacasependingmekte:

- A tu veve pawhin Lok Adalat a buaina chinfel an duh chuan

- A tu emaw zawkin in court ah dilna a thehluh in

- Court in buaina chu Lok Adalat ah chinfel a phalsak a, a pawm thlap chuan

• Pre-litigativestageaengangbuainapawh

State Legal Services Authority emaw District Legal Services Authority te, Pre- litigation stage

engah pawh a tu zawk zawk hnen atangin dilna an hmuh chuan, chung te chu Lok Adalat ah

inremna siam turin a thawn theih a ni.

Thutlukna• LokAdalatchhungathuremnatehiCivilCourtOrderaniturania.Chuvangin,partyte

inkarah inremna a awm tawh chuan, Lok Adalat chuan a khingtu in court fee a pek tawh

chu a refund leh thei a ni.

• LokAdalatinthuremnaasiamtehithutawpniin,partyzawngzawngtebuainaahhianan

thutlukna hi eng Court hma ah pawh sawi buai theih a ni lo ani. He order hian Lok Adalat

te thutlukna siam hi a pawmzia a ti lang chiang a ni.

Services te hman theihna tura thil pawimawh hriatreng tur te• Freelegalaidhamthatnadawngtheitutetan:LegalServicesAuthoritytenDanhremiukilan

chhawr te hi a dawng theitute tan hian a a thlawn a ni. Ukil te hian case an buaipuina hi Legal

Service Authority te atangin standard fee an dawng a. Ukil chuan a client hnen atangin fee

a ngiat anih chuan, thuneitute te hnenah thlen tur a ni. ( District Judge an ni tlangpui)

• Thubuaikalchhungasensotehiclienttephutlohturani.(entirnancourtfeestehilegal

aid case ah chuan a awm lo a ni)

• LegalServicesAuthoritytencasebuaipuituraanrawihUkiltehiancasechuanngaihsak

loh a, an ngaihven that loh chuan, thuneitu te hnenah thlen tur a ni ( DLSA case anih

chuan, DLSA a Chairperson i.e District judge te hriattir tur) tin, Ukil hman tlak vak loh chu

ukil thiam tak nena thlak thleng dil theih a ni bawk.

Lok Adalats notice lo hmu ta la, engtinnge I tih ang?• Chiainaturengmahaawmloa.Courtthuchhuakhandawnchuahlauhthawnawma,

mahse, inremsiamna a awm vat theihna tur a ni tih hre reng ang che.

• KalhunanziahahchuanLokAdalatahkalla,mahniinIkaltheia,emawUkilpawhItirthei.

• Chairmanlehbenchmembertechunangmahngeiinbiaangche.

• Icasehmachhawnla,Icasechanchinkimchanghrilhfiahangche.

• Lehlampartyteneninremnasiamtumangche.

• LokAdalatahhian,casechungchangathutluknasiamahhiannaturaljustice(partypahnih

te thusawi ngaihthlak a, inhnial theihna dikna chanvo pek etc) hi ngaih pawimawh a ni.

Khawiah nge kal tur?• LokAdalat chungchangkimchang IhriatduhchuanemawLokAdalat kaltlangabuaina

chinfel dan I hriatduh chuan. In Tehsil/ Sub District Legal Services Committee/ District

Legal Services Authority te I rawn thei a. Heng thuneitute hi Taluk Court/ District Court

complex ah an awm tlangpui.

• TanpuiImamawhchuanInbulhnaiaCSCcentreIpantheirengbawk.

Page 12: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

12

3ChApTEr hmEiChhiATE dikNA

ChANvO

India ah hian, hmeichhiate dikna chanvo hi heng Dan hnuaiah te hian kalpui a ni:

1. Special Laws (Eg. DowryProhibitionAct, 1961, the IndecentRepresentationOfWomen

(Prohibition)Act,1986,theCommissionofSatiPreventionAct1987,ProtectionofWomen

fromDomesticViolenceAct(PWDV)Act2005etc.)

2. GeneralLaw(IndianPenalCode,1860,TheCodeOfCriminalProcedure(Crpc),1973)

BackgroundKan hriat theuh ang in, kan ram chhungah hian mipa leh hmeichhiate dikna chanvo te hi a inthlau

hle a. India a hmeichhiate hian kan ram mipui thena a chanve lai hauh mahse, khawtlangah

hmusitna an tawk nasa in, pawn lama chhuah te khap sak thin an ni a. Dan in hum thei mahse, a

tam zawk chuan heng Dan leh an dikna chanvo constitutional rights te hi an la hre lo a. He Chapter

ah hian, pawikhawihtute hrem theihna Dan leh Dikna Chanvo kimchang te kan thlurbing dawn a ni.

a. domestic vioLence,inchhung khura tharum thawhna

BackgroundIndia ram chhunga hmeichhiaten inchhung khura tharum tawhna( domestic violence ) an tawrh

na hi a rei tawh hle a. Vanduaithlak takin, kut an tawrh na hi palzam thin niin hmeichhiate

chanvo ah an ngai thin zawk a. Hei hi an chunga a thlen chhan ber chu an pasal te kutah

engkim an dah vang a ni. Hmeichhiate hi domestic violence laka an him theih nan, Parliament

ofIndiachuanTheProtectionofWomenfromDomesticViolenceAct2005hiasiamani.

Thil tumHe Act hian hmeichhiate chu inchhung khura an pasal emaw, mipa an chenpui emaw an chhungte

laka tharum thawhna (domestic violence), venhim an nih theihna atan a ni.

Domestic vilolence Act hnuaia abuse hrang hrang huam tel te chu

• Physical Abuse: Taksa na taka hliam,

tih nat, nunna atana hlauhawm

thei, pawngsual tum vanga sawisak,

intihthaihna, intihluihna, leh adangte

• Sexual Abuse: Zahmawh rawngkaia

tihmualpho, in tihzah, tihmingchhiat

emaw hmeichhe zahawmna tih bawrhban,

duh lo chunga mipat hmeichhiatna

hmanpui tum leh adangte.

Page 13: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 13

• Verbal and Emotional Abuse: In hmuhsitna, in nuihsawhna, tihmualphona, hming koh

nawmnah, tih hmingchhiat, mawhpuh, enthlak, thliarhran, fa neih theih loh vang emaw mipa

fa neih loh vanga hmuhsit emaw nuihsawhna, an tuina zawnga kal tum vanga kutthlak emaw

sawisak leh in vau reng te, pawn lama hnathawh vanga tawngkam chhe tinrenga tawngkhum,

in uire luih tir, hna thawh loh luih tir, mahni intihlum tura nawrna, nghaisakna, leh adangte.

• Economical Abuse : Sum hmuhna hnar chhuhsak a, rilru tihnat sak, hetah hian a

tuartu hian dan hmang emaw hnam dan anga in chhungkhur mamawh, thuamchhawm,

ama mimal In leh lo emaw intawm, enkawlna leh inluahman pek te a huam a. A awlsam

zawngin, economic abuse awmzia a tibuai tu hian a a nupui chu sum hmangin khuahkhirh

atumtihnaani.Economicabuseahhianinrenchemdanthilemawsumlamhmuhnahnar

chhuhsak emaw chan tir tihna a ni a, a tuartu hmeichhia emaw naupangte chuan dan

emaw hnam dan emaw an hmang thei a ni.

Tu in nge complain thehlut thei?• Atuartuin(sawisakemawtihnawmnahtuartu)

• Mit a lo hmu tu, a tuartu aiawh tu, an thenawm, chhungte emaw thianten chanchin

kimchang an thlen thei. A hrilh hretu lakah hian eng dan emaw dan bawhchhiatna ang chi

engmah lek kawh theih a nilo.

Tunge pan tur?• PoliceOfficer

• ProtectionOfficer(PO)

• ServiceProviders(SP)

• Lawyers(throughTLSC/DLSA)

• Lungawilohna complain chu phone hmangin emaw tawngka in a sawi theih a, emaw

Protection Officer1 (PO) or Service Provider2 (SP) hnenah email a thawn theih a ni.

Complain chu police station hnai berah a thehluh theih bawk a. (police station/women

police helpline ah hian special women cell an awm vek a ni.)

Engnge DIR (Domestic Incidence Report) chu?Domestic Incident Report (DIR) hi complain register

na tur official format a ni. Hei hi format simple

tak a ni a, Rules of the act ah Form I ah a awm a

ni. Hmeichhiate chuan he Form hi police station ah

emaw, Pos emaw SPs atangin an la thei a, mahni a

fill up tur a ni. Hmeichhia chuan amahin form chu a

fill up thiam lo anih chuan, PO, SP emaw Police te

chuan a lungawilohna ziak chu DIR ang turin Form I

ah an thlak sak ang a,a inziak te an hrilhfiah tur a ni.

PO, SP emaw Police te chuan a complain (DIR) chu

Magistrate/court hnenah a thehlut ang.

1Protection Officer (PO) is an outreach officer of the court who can help a woman in making complaints, filing an

application before the Magistrate for orders, helping her in getting support like medical aid, counseling etc., and

makingsurethattheorderspassedbythecourtareenforced[Section9&Rule8,10].2Service Provider is a NGO or other voluntary association registered with state governments. They provide assistance

and support to the woman facing domestic violence. A woman can go to a registered SP for making a complaint under

the Act. An SP will assist her by providing legal aid, medical care,

Page 14: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

14

Magistrate Court ah DIR thehluh anih hnu ah engnge thleng ang?Magistrate chuan lehkha lehluh a hmuh hmasak ber ( a awmzia chu endikna neih hnu ah, case

hi kalpui theih ani tih finfiahna felfai tak a awm chuan) ah a mi hekin pawi a lo khawih ngei

a, inchhung khura kut inthlakna domestic violence a awm ngei a ni tih leh diklo taka tharum

thawhna dang a awm tih a pawm thlap chuan,pawi khawihtu lakah hian a tuartu in affidavit a

siam zulzuiin a hnuaia tarlan zing ami ah hian order a chhuah ang, emaw case dinhmun a zirin:

• ProtectionOrders

• ResidenceOrders

• MonetaryRelief

• CustodyOrders

• CompensationOrders

• InterimOrdersand

• Ex-parteOrders

Khawiah nge kal tur?• In district huam chhunga ProtectionOfficer (in district office a PO list atangin) emaw

District Legal Services Authorities emaw Service Providers (Registered NGOs chauh) in

be thei a. Registered Service Provider list te hi District Office emaw Community Based

Organizations (CBO) emaw concerned officials te hnen atangin in hre thei ang.

• TanpuiIngaihchuaninbulhnaiaCSCcentreinpepawptheirengbawkani.

B. indian PenaL code (iPc)

Background Indian Penal Code hi criminal law niin dan bawhchhiatna zawng zawng leh hrem theihna

lakhawm tu a ni.

The Indian Penal code hi thuziak a ni a, dan bawhchhetu leh pawikhawihtute case leh hremna

tur kimchang ziahna a ni. India khua leh tui leh India mi leh sa te chu a huam tel vek a ni.

Thil tumHe dan thil tum chu kan ram chhunga dan bawhchhetute chunga hremna lekkawh hi a ni.

IPC,1860 hnuaia dan bawhchhiahna huam thenkhatte:

Section Bawhchhiatna Hremna

354A Sexual Harassment1. Zahmawh rawng kaia duh lo chung

chunga taksa inkhawih luih sak leh mipat hmeichhiatna hman pui tum.

2. Mipat hmeichhiatna hmanpui tura nawrna emaw sawmna.

3. Mipat hmeichhiatna rawng kaia infiam.4. Hmeichhiate duh lo chunga pornography en

luih tir. 5. Taksa in khawih luih sak, tawngka emaw kut

hmanga zahmawh rawng kaia infiam nawmnah.

Case1,2leh3ahhiankum3chhung tan ina khung emaw sumchawi emaw a pahnihin.Case dang zawngah hian Lung inah kum 1 chhung tan emaw sumchawi emaw a pahnihin.

Page 15: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 15

375,376 PawngsualHei hi hmeichhiate chunga thleng ah chuan a rapthlakin, dan bawhchhiatna sual tawpkhawk a ni, mipa in hmeichhiate duh na leh remtihna tel hauh lo a pawng sual (mipat hmeichhiatna hmanpui emaw zahmawh rawngkaia pawikhawih) hi a ni.

Damchhung lungin tan emawkum10chhungtanleh sum chawi.

370Mahni mihring puite laka diklo taka sumdawnna Mahni mihring puite thawnchhuah, Hna anga lak, hum emaw an duh lo chunga tihluih, nawr luih, vau emawdan in a phal loh anga thil tih hi trafficking chu a ni. Trafficking ah hian a tuartu remtihna hi pawikhawihtu hian a ngai pawimawh miah lo a ni.

Pawikhawihtu chu khauh takin lung inah khung tur a ni a,aloberahkum10chhunga tang ang a, hei hi pawhsei theih niin damchhung pawh a tang thei, sum a chawi bawk ang.

351,352 Assault, thawngTupawhin hmeichhia chungah thil tih tum in, chu a thil tih tum leh a inruahmanna chu hmeichhe tana pawi leh thinthawng tu, dan bawhchhiatna thlen thei thil pawi anih chuan, pawikhawih tu chuan Dan a bawhchhia tihna a ni. Hei hi assault chu a ni.

Dan bawhchhetu chu lung inah khung tur a ni a, a tanhunchhunghithla3pawhsei theih ani bawk a, emawcheng500chawiemaw a pahnih hian.

312 Nau chhiatna thlenHmeichhia chu nau chhiat tura nawr luitu emaw Nu naupai chu a nunna chhanhim kawnga hma la duh lo tu an awm chuan he section hnuaiah hian Dan ang a hrem theih a ni.

Damchhung lung in tan emawkum10chhungtanleh sum chawi.

Khawiah nge kal tur?• InbulhnaiaLocalPoliceStationahdirectinFIR/Complaininthehlutnghalthei.

• FreelegalAidIdawngtheianihchuan,athlawnathurawn/dilnachuTalukLegalServices

Committee/District Legal Services Authorities Office atangin I dawng thei a ni.

• LocalNGOs/CBOstebiaktur.

• TanpuiImamawhchuaninbulhnaiaCSCcentreIpantheirengani.

c.hmeichhe man chungchanga sPeciaL ProvisionHmeichhiate man an nih huna Provisions awm te:• Hmeichhiatechuhmeichhepoliceofficerawmnaahchauhhruaitheihanni.• Hmeichhiatechunichhuahhmaemawnitlakhnuahmantheihanniloa,magistrate in

phalna a pek erawh chuan man theih tho an ni.• Naupailaichumananihin,ataksachudimturani,achhanchuapumchhunganaute

himna ngaih pawimawh ber anih vangin.• Hmeichhiaanmantechumipalockupahkhunglohturania,ahrangakhungturanni.• Criminal procedure code hnuaia section 160 ah chuan hmeichhiate hi police station ah

thuzawh fiah turin koh theih an nilo. Police te chuan hmeichhiate chu anmahni chenna inah kalin, zawhna an zawt thei a, hmeichhe constable bakah a chhungte emaw a thiante an awm ve bawk tur a ni.

• Courtchuanhmeichhiatechubailtheihlohkhawpadanbawhchhiaanniemawtihhlummai tur an nih pawhin bail phalna a pe thei a ni.

Khawiah nge kal tur?• Hemi chungchanga hriattur awm te in hriat belh duh chuan, hmeichhe dikna chanvo

humhimna lama hnathawkte Non- Government Organization (NGO) engpawh, eng sawrkar

pawh in be thei reng a ni.

• TanpuiImamawhchuaninbulhnaiCSCcentreIpantheirengbawkani.

Page 16: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

16

BackgroundKhawtlang laka dan bawhchhiatna lian tak thleng chungchanga dan leh dun sawifiahna hi

Criminal law chu a ni. Dan bawhchhiatna chungchangah mumal taka dan lekkawh a nih theih

nan, constitutional, administrative leh judicial structures te hi kan ram chhungah hian a leng

reng a ni. Hei hian an mi hek chu pawisawilo ani tih finfiah theihna a siamsak a ni. India ram

ahhian,thubuaiputluhnahiCodeofCriminalProcedure,1973hnuaiahneihani.Rammipuite

hian Dan awm te chu hre mahse, thubuai thehluhna hmun tur an hrelo thin a, hei hian rilru leh

taksa lamah harsatna a thlen thin a ni.

a. engnge F.i.r (First inFormation rePort) chu ?F.I.R chu First Information Report tihna ani a, police hnenah lungawilohna chu a tuartu in

emawatuartuaiawhtuinathehlutturani.F.I.RhiCodeOfCriminalProcedure,1973hnuaia

Section 154 hnuaiah ziah luh a ni. He code hnuaiah hian, veng chhungah dan bawhchhiatna

case a awm anih chuan an bul hnaia local police station ah hriattir vat hi mipuite tih ngei ngei

tur a ni. Police te chuan mipui/mimal hnen atanga an thu dawn chu case rintlak a an ngaih

chuan FIR an siam thei a ni.

FIR hi endik leh thil danglam a

awm hmaa thil pawimawh tak

niin tihtur hmasa ber a ni.

Tu in nge F.I.R chu register thei?• Dan bawhchhiatna

chungchang hrechiang tu

tupawh( dan bawhchhiatna

thutak tak/ khirh tak),

a tuar tu in emaw dan

bawhchhiatna mita lo hmu tu in.

• PoliceOfficer pawhin FIR a thehlut thei a, dan bawhchhiatna chungchang chipchiar a

hriatchian chuan.

4ChApTEr COdE OF CrimiNAL

prOCEdurE

Page 17: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 17

F.I.R thehluh dan tur leh hemi kaihhnawih thil dang hriat ngai awm te.• FIRchupoliceofficerkiangahthuin,hrilhfiahaziahluhturania,policetehianFIRziahluh

hi a lo duh lo thiang lo a ni.

• PoliceofficerchuanFIRchukimchangtakaaziahhnuah,thuthlentuhnenahchuana

chhiar chhuak leh tur a ni a,a chhan chu, an thu thlen chu an sawi ang chiahin ziah ani tih

finfiah nan.

• Chanchinkimchangtakainrecordtihfinfiahanihhnuah,FIRthehluttuchuanahminga

sign/kutzungpui a nem kai leh tur a ni.

• TawngkaaFIRthehluttuchuananthuziahanrecordchuaendikhnuahhmingsignemaw

kutzungpui a nemkai tur a ni.

• TelephonehmangastatementsiampawhhiFIRangapawmtheihani.

• FIRchurecordaniha,signlehregisteranihhnuah,Policechuanathehluttuhnenah

chuan FIR copy a pe tur a ni. FIR hi a thehlut tu hnenah chuan a thlawnin pek tur a ni. Dan

bawhchhiatna case chu register a nih tawh chuan, Police te chuan rang takin hhuichhuah

hna an thawk thei tawh dawn a ni.

Police in F.I.R chu lo register duh ta lo se• OfficernihnasangzawkhengSuperintendentofPolice(SP),theDeputyInspectorGeneral

(DIG) emaw the Inspector General of Police (IG) te hnenah I complain thei a ni.

• IcomplainchuziakinPolice(SP)hnenahregisterpostkaltlanginIthawntheia.Icomplain

chu a serious viau chuan, SP chuan amahin emaw an department tangin midang tir in,

rang takin hma an la nghal ang.

• MimaltakpawhininbulhnaiaJudicialMagistratehnenahziakincomplainchuIpetheiani.

• Tin, Superintendent of Police (SP), Deputy Inspector General (DIG) emaw Inspector

General of Police (IG) hnenah ziakin complain I thehlut thei bawk.

Offence bawhchhiatnaDan in a phal loh thil, midangte dikna chanvo tih bawrhban sak emaw midangte tihnat a,

khawtlang nghawng thei thil ang chi reng reng hi dan siam hnuaiah chuan bawhchhiatna a ni.

Dan bawhchhiatna hi bail theih leh bail theih loh a awm a, bail chhuak tur chuan court hnen

atangin ziakin phalna lak a ngai a ni.

B. BaiLDan bawhchhiatna avanga tang mek te chu, jail atanga chhuah theihna phalna pek emaw

police enkawlna hnuaia awm mek te chhuah phalsakna hi bail chu a ni. Bail chhuah an nih

chuan, thiamloh changtu chu police emaw court hma ah inlan a ngaih hun apiangin a in lan

tur a ni. Bail an nih hian rei vak lo chhung zalenna pek an ni.

Tute nge bail theih?Court chuan thiamloh changtu in dan a bawhchhiat dan chu enfiah anih hnu in, a ti nawn tawh

dawn lo tih a tiam hnu ah bail theih a ni. Court chuan dan bawhchhetu chuan pawi a khawih

nawn loh nan a enthla reng a, a tuartu a venghim reng bawk a ni. Hetiang dinhmun ah hian bail

theih niin, bailable offence an ti a ni.

Page 18: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

18

Bailable offenceBailable offence chu court in dan bawhchhiatna nasa lutuk loh ah, thiamloh changtu chu hun

rei vak lo chhung bail chhuah a phalsak na hi a ni a. He bawhchhiatna offence hian a huam te

chu in thamna, mipui rawngbawltute an tihtur tihbahlah sak, finfiahna diklo pek leh adangte.

Bailable offence hnuaia bail chhuah te awmdan tur chu hengte hi a ni:

• Vengawmnainsawnemawaddressphallohnaaawmkhapania,thlenphalchinbakazin

pawh phal loh a ni.

• Policehnenahnitinemawatamtheiangberinreportturani.

• Atuartuemawmitalohmututechubiaklohturani.

• Finfiahnachuakhawihdanglamthiangloani.

Bail theih loh non-bailable offence Non-bailable offence hi dan bawhchhiatna serious tak anih avangin, thiamloh changtu chu bail

phalsak an ni lo a ni.

Hemi hnuaia Dan bawhchhiatna in a huam te chu, finfiahna diklo pe tura in vau nate, tualthahna,

intihbuaina thlentu leh adangte. Non-bailable offence hnuaia awm in bail chhuah an dil anih

chuan, Court in thunneihna a neih ang in, bail chu pawm emaw hnawl theih a ni.

Bail theih dan kalhmangThiamloh chang tang mek chuan bail dilna chu court hnenah a pe ang a. Dilna hi amahin emaw

ukil kaltlangin thehluh theih a ni.

c. arrest in manArrest awmzia chu dan bawhchhiatna thil sual tih vanga police in an man, hmun chep taka

khung a ni. Arrest, in man na hi criminal leh civil charge ah a theih ve ve a ni.

An mi man chuan heng dikna chanvo te hi a nei a:

• Mananihchhanhriat.

• Bailchhuahanihdawnchuanhriattirlawkna.

• Damdawilamamithiamteinentirtheihna.

• Ngawirengaawm.

• Magistratehmaahtlailoahruaithlentheihna.

• Danhmangathilzawhchiananihhmadarkar24aiataminhrentheihlohna.Danhremi

rawih theihna.

• Athlawnadanhmangatanpuidil.

• Finfiahnaneih.

Man dan kalhmangMisual chu tupawhin an man thei ( hetah hian dan bawhchhetu chu tlan bo a tum emaw police

emaw thuneitute an lo kal hma chu), police officer emaw magistrate ten an man thei. Police

officer chuan an mi man chhan chu chiang takin dan bawhchhetu chu a hrilhfiah tur a ni . Hei

bakah hian, bail theih a ni nge nilo tih pawh chu an hrilh hre nghal tur a ni.

Page 19: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 19

BackgroundTheRighttoEducation(RTE)Acthi4thAugust,2009khansiamania.HeActhnuaiahhian

zirna(pawlkhatlehpawl8inkartan)athlawnvekinnaupangkum6lehkum14inkartetan

pek a ni. Mirethei leh naupang chan chhia te hnenah chuan special provision siam a ni bawk.

Thil tum• Naupangzawngzawngkum6lehkum14inkartechuzirnacompulsoryeducationathlawn

a pek a, elementary education an zawh hma chuan an bul hnai school ah luh tir an ni.

• Naupangchuelementaryeducationanzawh

hma chuan tumah endawng, hnawhchhuah

leh board examination pass beisei tur a ni lo.

• HeActkalpuianihatangakumngachhungin

school zirtirtu te chuan professional degree

pangngai tak an nei tur a ni. Anih loh chuan

an hna an hlauh thei.

• He Act hnuaia dan zam te hi school zawng

zawng chuan an zawm tur a ni, an zawm loh

chuan school chu kalpui zel phalsak an nilo

ang. He Act hnuaia tih ngai awm te chu hlen

chhuah anih theih nan school te chu kum

thum chhung hun pek an ni.

• HeActhnuaiadanzamtehikalpuianihtheih

nan Central leh State sawrkar te chuan fund pek chhuah kawngah mawhphurhna an nei a

ni.

Right to Education Act hnuaia hriattur awm te• HeActhisawrkarlehprivateschoolahuamveveani.

• Privateschooltehianmihnuaihnungzawkteatanginnaupang25%anadmitturania,

vantlanga naupang chanchhe zawkte chu a indawt in an thlang ang. Sawrkar chuan heng

naupangte tan hian zirna fund a pe a ni.

• Privateschoolahhianreservationquotaahseatawlaawmturaniloa,hengnaupangte

hi school a naupang dangte ang bawk a enkawl tur an ni.

5ChApTEr righT TO EduCATiON

ACT, 2009

Page 20: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

20

• Pawmannihtheihnaatanprivateschoolzawngzawngtenanhmangturania,antihloh

chuan hrem theih an ni.

• Pawisakhawnemawchawituraiatamchawitirphalanilo.Naupangemawannulehpate

interview emaw admission test neih tir loh tur a ni bawk.

• Naupangchuelementaryeducationanzawhhmachuantumahendawng,hnawhchhuah

leh board examination pass beisei tur a ni lo.

• Naupangchuinhremnaemawrilruinhliamsakhiphallohburani.

• HeActhnuaiahhiancalendaryearchhunginnaupangtechuankhawischoolahpawhan

duh hun apiangah admission tih theihna dikna chanvo an nei a. School danga sawn theihna

dikna chanvo an nei bawk a, tin, naupang chu school dangah a luh dawn chuan transfer

certificate an pe nghal tur a ni. Lehkha pawimawh dang erawh a ngailo a ni.

• SchoolzawngzawngtechuSchoolmanagementcommitteeinaenkawlturania,hetah

hiannulehpalehanmahnienkawltute75%chumemberanniturani.

khawiah nge kal tur?• SchoolManagementCommittee(SMC)

• LocalAuthority(i.e.GramPanchayat,Municipalityetc.)emawthuneitudangstatetinaRTE

grievance redressal rules ang in.

• SCPCR(StateCommissionforprotectionofChildRights)

• NCPCR(NationalCommissionforProtectionofChildRights)

• TanpuimamawhhunahCSCbiaktheihrenganni.

Page 21: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 21

6FOOd SECuriTy ACT, 2013

ChApTEr

BackgroundKum sawm kalta a India high economic growth rate chu mipuite hriselna dinhmun chungchang

avangin tih lan kim theih anilo a, mipui za zela 22 te chu eitur tha hmu lo te an ni. India ram

chhunga mipui tamtak te hi Below Poverty Line(BPL) hnuaiah an awm a, an taksa mamawh

khawp eitur tha, nikhata chaw vawihnih eitur neilo leh hmu lo te an ni: hei hi kan ram chhunga

policy awm mek te a zawhna lian tak niin, ramchhung leh khawvel pum atanga zawhna a ni.

HemichungchanghiendikturinNationalFoodsecurityAct,2013chupassanitaani.

Thil tum He Act thil tum chu, mihring te nun hman zelnaah hian eitur hrisel leh tha a mamawh te hnena

pek a, chaw eitur tamtak leh hrisel te chu man man taka pek chhuah a, nun zahawm leh hrisel

tak an neih theih nana hmalak a ni.

Act chungchangThe National Food Security Act (NFSA) Government of India hnuaia mi hi riltamna leh chaw tha

tlakchhamnanuaibotuani.IndiaahCensus2011databehchhaninThingtlanghnenahbuhfai

75%pekatiama,tin,khawpuiah50%pekatumbawkani.HeDanhnuaiahhnathawktute

chuan thil tum pakhat chauh an nei a, food security pek hi a ni.

Hlawkna

a. tPds hnuaia suBsidised Prices Leh an revision teTPDS hnuaia hamthatna dawng thei te chuan buhfai

5 Kgs mi pakhat zelin thla tin man tlawm takin an

dawng thei a, a hnuai mi ang hian:

• Buhfai-Rs.3/perKg;

• Chhangphutbuh(wheat)–Rs.2perkg;

• Belamchi-1perKg.

Antyodaya Anna Yojana (AAY) hnuaia chhungkaw

hamthatna dawng thei mirethei tak tak te chuan,

thlatinbuhfai35kgschuinkhatzelinandawngtelziahbawkang.

Note: A chunga kan tarlan hi state awmna a zirin a dang ve zel a ni.

Page 22: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

22

B. hmeichhiate Leh nauPangte tana nutritionaL suPPort.Naupang kum 14 hnuai lam chuan nutritional standards ang in, chaw tha eitur an dawng thei

a ni.

c nu nauPai te hLawknaNu naupai mek leh hnute tui pe lai te chuan chawtha ei chungchanga dan hnuaiah chaw hrisel

andawnmaibakahfaneihlawmmanatanRs.6,000/-andawngtheiani.

d. hmeichhiate thunneihna In chhungkhurah, hmeichhe upa ber ( kum 18 emaw aia upa ) chu ration card pek chhuah

kawngah inchhungah a thuber tur a ni a. Chhungkua ah hmeichhia an awm lo anih chuan,

mipa upa ber chu a thu ber tur a ni.

e. Food security aLLowance Chaw eitur emaw buhfai emaw dawn zah tur dawnglo tan Food Security Allowance pek theih

ani.

Hremna Khawtlang tana rawngbawltu emaw thuneitute te lakah hremna ruahman a awm a, District

Grievance Redressal Officer ten mirethei tanpuina tura an duan te lo zawm lo an awm chuan

State Food Commission te hian an chungah hma a la ang.

khawiah nge kal tur?• District Grievance Redressal Officer(District Magistrate/Deputy Commissioner leh

adangte)

• StateFoodCommission

• NationalFoodCommission

Page 23: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 23

BackgroundScheduled Caste te chunga tihduhdahna hi India ramah 19th century lai khan a nasa hle a.

Scheduled Caste (SC) leh Scheduled Tribes (ST) te dinhmun chawikan anih theih nan hmalak

anih hnu ah pawh , he pawikhawihna hi a thleng fo a, dan bawhchhiatna , intihmualphona, in

hmuhsitna leh in zar buaina a thleng

thin a. Hengte hi nuaibo anih theih

nan, he Act, SC&ST(Prevention

of Atrocities) Act hi siam a lo ni

ta a ni.He Act hnuaiah hian, heng

mite chunga pawikhawihna leh

tihduhdahna thlentu emaw an

zahawmna tih tih bawrban sak tum,

leh sum hmuhna tihchhiatsak tum

te chungah hian nasa taka hma lak

theih a ni. He Act hian a tuartu te

chu dikna leh himna an hmuh vat

theih nan hma a la bawk.

Thil tumHe Act thil tum chu, SC leh ST ten

dikna an hmuh a, khawtlangah zahawmna leh mahni inrintawkna an neih a, hlauhthawnna an

neih loh nan leh tihduhdahna laka an him theih nan emaw hnamhnuaihnung an nihna hupbeh

anih loh nana hmalak. (NHRC, Report on Prevention of Atrocities against SCs, New Delhi,

2002,pp.14-15).

Atrocities pawikhawihna in a huam te:Mi tupawh, Scheduled Caste emaw Scheduled Tribe ni ve lo ten, SC/ST te chu heng a hnuai

ami te an tih tir hian

• Eitlaklohlehintlaklohthilrengrengin/eiluihtir;

• Anchennainemawachhehvelahanmahnitihnat,diriamemawbawhhlawhpaih,ruang

paihemawthilhrisellopaihte;

• Ankawrphelhtira,saruakakhawlaiakaltiremawanhmaiemawtaksarawnghnawihsak

emaw,mihringzahawmnaindiriamsaknanatihnawmnahangchite;

7ChApTEr SCS/STS prEvENTiON OF

ATrOCiTiES ACT 1989

Page 24: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

24

• Anramloluahsakemawthlaichinnaatanalohmansak,emawthuneitutenramanpek

tawhlothlaksak;

• Anramdiklotakachhuhsakemawanram,tuichungchangaandiknachanvoneihahloin

hnamhmawihte;

• “kutdawh”turaintihluihnaemawsawrkarinhnathawhturserviceapekchinbakhna

hraminthawhtirluihnate;

• Candidatetevotelohtiremawvoteluihemawdaninaphalchinbakavoteinthlakluihtir

angte;

• Mi chhiatna duh emaw mi tih hrehawm, tihduhdahna emaw pawikhawihna emaw dan

kalhmangbawhchhiatte;

• Mipuirawngbawltutuhnenahpawhhriattirnadiklopeka,mipuirawngbawltutechudan

siamchawphmantirtumemawzarbuai;

• Mipuihmaainhmuhsitnalantiremawzahpahlotakabiaknawmnah;

• Hmeichhiate chuannungchangmawi tihchhiat tuma, zah lo takaan chungahmalak

tumna;

• Hmeichhiatechuanthuhnuaiahdah luih tuma,mipathmeichhiatnaanduh lochunga

hmanluihpuitum;

• Tuikhur tui tih bawlhhlawh emaw lo hmansak emaw an tui hmuhna hnar engpawh lo

khawihchhiatsakemawannitinmamawhtuihmanturlotihchingpensak;

• Mipui tlawh thin na hmuna an tlawh theihna lo hnawl sak emawvantlangmipui intih

hlimnahmunakalphallohemawhmanphallohemawlodantumna;

• Anchennainemawkhuaemawchhuahsanluihtir;

Rawng taka pawikhawihna tunhnaia huam tel dangte chu:• Sakhaw rawngbawlna kawnga lumeh sak, khabe hmul meh sak emaw SC leh ST te

zahawmna tih chhiat sak

tumna te hi atrocities hnuaia

dan bawhchhiatna a ni.

• Dan bawhchhiatna in a huam

tel dangte chu tui lakna hnar

emaw ram chungchanga dikna

chanvoniin,“slipperinawrhtir”

, mihring ruang emaw ran thi

phum luih tir, hnawmhnawk

thenfai hna thawh luih tir, SC

leh ST hmeichhiate hnam ang

zawnga inchhawr duhdah te.

• Vantlang khawsak phung

emaw eizawnna lama khapsak,

SC emaw ST hmeichhiate chu an thawmhnaw inbel lai phelh luih tir te, SC/ST te chu an

chenna in chhuahsan luih tir, SC leh ST member te chu zahmawh rawng kaia chhaihnawm

nah te.

• Inthlannaahcandidatetechuvoteluihtiremawvotelohluihtirtehidanbawhchhiatnaa

ni.

Page 25: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 25

• Danbawhchhiatna(IPC)thenkhathengintihnat,rilrutihnat,tihthaih,kidnaplehadangte

titu te hi a lo berah kum sawm chhung lung inah an tang thei a, SC/ST te chunga hetiang

ang sualna thlen tu hi POA Act hnuaiah na taka hrem theih an ni.

Public servant te tihtur• PublicservantchuanFIRthehluhemawcomplainhiantihngeingeiturani.

• PublicServantchuanSC/STtecomplainansawichu,atuartuhnenahziakacopyanpek

turah signature an pek tir hma in, a chhiar chhuah sak phawt tur a ni.

• Public servant chuan lungawilohna complain chu a lo ziahluh sak duhlo anih chuan a

hremna atan tan inah khung theih a ni a, thla ruk tal emaw kum khat thlengin a tan hun hi

a pawhsei theih a ni.

Establishments of Courts• HeActhnuaiahhianExclusiveSpecialCourtslehExclusiveSpecialPublicPresecutorsa

awm a, hetah hian PoA Act te chu lo pawm in, case te chu rang takin an lo chingfel dawn

a ni.

• Special Courts leh Exclusive Special Courts te thuneihna chu dan bawhchhiatna

chungchang lo khawih nghal a, trial case chu charge sheet ah file ni atanga thla hnih

chhungin an zo fel tur a ni.

Investigation • SC/STtechungadanbawhchhiatnachuDeputySuperintendentofPolice(DSP)aiarank

hniamin an endik thei lo a ni.

A tuartu leh mita hmu tute:• HeActhnuaiahhianatuartulehmitahmututediknachanvoahuamtelani.

• Atuartulehanchhungtelehmitalohmututechuvenhimannihtheihnanruahmanna

siam a ni.

Compensation• DanbawhchhiatnachihranghrangahahhiansawrkarinatuartuSC/STtechuchengnuai

1 atanga Nuai 8.25 thleng zangnadawmna a pe thei a ni.

Dan bawhchhiatna, pawikhawihna avanga hremna teHe Act hnuaia dan bawhchhetute hremna hi an pawikhawih dan azirin hrem dan a in ang lo a.

He Act/Amendment hnuaia hremna chu thla ruk chhung lung in tan emaw kum khat chhung

lung in tan leh sum chawi a ni.

khawiah nge kal tur?• InbulhnaiaPoliceStationahFIRthehlutrawh.

• ZangnadawmnachungchangzawhduhIneihchuan:Sub-DivisionalMagistrate,District

Magistrate, Director of Scheduled Castes and Scheduled Tribes Development of State

GovernmentlehMinistryofSocialJustice&EmpowermentteIpantheiani.

• TanpuiImamawhchuanCSCsIpantheirengbawkani.

Page 26: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

26

8ChApTEr

ThE STS ANd OThEr TrAdiTiONAL FOrEST dwELLErS (rECOgNiTiON OF FOrEST righT) ACT/AmENdmENT

BackgroundIndiaramchhungaramhnuailehachhehvelahhianmimaktaduai250velankhawsameka,

hetatanghian,maktaduai100chuadivasiemawtribalinanhauhani.Hmanatangtawhin

heng tualchhuak mite hian zalenna, eizawnna leh an zahawmna tur atan hian theihtawp an

lochhuahvethina,heivanghian,anharsatnatawhtehisawrkarchuanhrerengin,he“The

Scheduled Tribes and Other Traditional Forest Dwellers (Recognition of Forest Rights) Act,

2006”hiasiamsaktaani.

He Act hi India ram chhung hmun hrang hrang a tribal mi leh ramhnuaia khawsa mi maktaduai

tamtak tan a hman theih a. He Act hnuaiah hian ram chhuhsak tawh, a bikin ramngaw te chu ngai

an awh leh theih nan mimal pawh dikna chanvo pek an ni a, ramhnuaiah lo hmun siam phalsak an

ni a, thil intawm chungchangah khawtlang mipuite dikna chanvo siamsak anni bawk a ni. He Act

in a tum ber chu ramhnuaia khawsa te dikna chanvo hrilhhriat a ni a, tin, ram ngaw leh nungchate

humhalh kawngah leh enkawl kawngah an in hnamhnawih ve theih nana fuihphur a ni bawk.He Act

hi dan zam lo hmuak tu niin, ramhnuaia khawsa scheduled caste leh scheduled tribe te ramhnuaia

khawsa mek, an dikna chanvo pawh chhinchhiah theih loh te tan an hnam dan pawmsak a ni.

He Act hnuaia Ramhnuaia khawsa mek Schedule tribe leh ramhnuaia khawsa rei tawh

traditional forest dwellers te dikna chanvo in a huam tel te chu:

• RamhnuaiahhianScheduleTribeemawramhnuaiakhawsathintechuanmahniemaw

khawsakna atana hnathawh emaw an eizawnna atana thlawhma lak theihna dikna chanvo

an nei a ni.

• Khawtlang laka dikna chanvo, entirnan nistar, emaw eng hming koh pawh, erstwhile

Princely states a an hman , Zamindari emaw roreltu palai te hi a huam tel a ni.

• Neihtunihnadiknachanvo, ramhnuaiatangasiamchhuah (thingzaipechhuak lo thlai

awm sa huam telin) hmanlai atanga

khaw pawn leh khawchhung atanga an

lo lak thin tawh te lakkhawm a, hman a,

tihral theihna dikna chanvo.

• Khawtlang laka dikna chanvo dang

`heng lui lam sangha leh a dangte man

leh humhalh theihna dan (khawsa emaw

pem kual thinte huam telin) awmna nghet

neilo pem chhuak chi emaw a huhova

khawsa thin te atanga hmanrua an hmuh

ang te hman theihna dikna chanvo.

Page 27: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 27

• KhawiStateahpawhmahnichanpualturhnawlsaknahmunaramvangainhnialbuaina

chungchanga dikna chanvo.

• RamhnuairamchungchangahLocalCouncilemawengStatesawrkawrremtihpuina in

hming thlak danglam emaw hawh tir theihna dikna.

• Ramhnuaiathingtlangkhuaahhmanlaiatangalokhawsatawhte,thingtlangkhawendikloh

leh khaw dangte, chhinchhiah ani emaw the that ani emaw nilo emaw pawh nise, khawsaka

leh insawn kual chungchanga dikna chanvo.

• Vantlangramtehumhalha,siamthata,enkawltheihnadiknachanvo,hetahhianhmanlai

atanga an lo humhalh thin leh an lo hman thin te a huam vek a ni.

• StateDanemawAutonomousDist.CouncilemawAutonomousRegionalCounciltedan

siam emaw tribal mite, eng state amite tana hnam emaw inrochunna dan an duan te

chunga dikna chanvo.

• Nungchalehthlaichihranghrangtehnamzialehchindaninangloangbawkazalentaka

hman theihna dikna chanvo.

• Ramhnuaia khawsa Scheduled Tribe emaw hmanlai atanga ramhnuaia khawsa tawh

ten dikna chanvo an lo kalpui tawh te chu a chungah hian tarlan nilo mahse an hmang

chhunzawm thei a, mahse, he an dikna chanvo ah hian ramsa kah te, mihring in tihnat

theihna an lo kalpui thin erawh huam tel a ni lo.

Eligibility HeActhnuaiadiknachanvoneitheitechu“ramhnuaiakhawsamekte”lehramhnuaiaeizawng

leh ramngaw a innghat te an ni. Hei bakah hian, a hauhtu chu Scheduled Tribe mi a ni tur a ni

a, emaw, ramhnuaiah chuan kum 75 chhung lo khawsa tawh an ni tur a ni.

Gram Sabha tana special provision• GramSabhahianminorforestproduces(MFPs)tetanpermitpechhuakturinthuneihnaa

nei a, he dikna chanvo hi Forest Right Act (FRA) hnuaiah recognized a ni.

• GramSabhatechuanramhnuaiatangaantharchhuahchumahnihmakhuachauhngaia

thil tihna emaw enkawlna kawngah thil felhlel a awm anih chuan humhalh leh enkawl dan

siamte hi a thlak danglam thei a ni.

• Gram Sabha leh dikna chanvo vawngtu te chuan, ramngaw tih chereu tumna emaw,

nungchate tihnat tum emaw a thalo zawnga hmalak tum an hria a nih chuan tihtawp

theihna dikna chanvo an nei a ni.

Rights te hi khawi atanga claim tur nge?He Act/Amendment hian Gram Sabha te hnenah Community Forest Right nih dan leh tih zauh

theihna atan thuneihna a pe ani. Community Forest Rights buaipui chungchangah Gram Sabha

aiawhin Forest Rights Committee ten mawh an phur ani.

khawiah nge kal tur?• GramSabha

• SubDivisionalLevelcommittee

• DistrictLevelcommittee

(A chunga thuneitute hian buaina chu an chinfel sak duh loh chuan Court of Law a pan

theih a ni. SC/ST te hian free legal aid an neih theih avangin he free legal aid services te

dawng thei tur hian DLSA/TLSC an pan thei a ni.)

• TanpuiImamawhchuanCSCsteIpantheirengbawkani.

Page 28: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

28

9ChApTEr righT TO iNFOrmATiON

ACT 2005

BackgroundThe Right to Information Act (RTI) hi ram mipuite dikna chanvo an neih hi ataka hman

a, sawrkar thuchhuak te chu mipuiten a hun takah an hriat theih nan he Act hi siam a ni.

Constitution of India a Article 19 (1)-na ah hian fundamental right, thusawi kawnga zalenna, hi

ram mipuite chuan an neih vek thu a in ziak a. Cabinet a thuchhuak hriat theihna dikna chanvo

leh thutlukna siam theihna dikna chanvo an nei a, project zawng zawng leh hmalakna a huam

tel vek a ni.

Hriattirnachuhengrecords,documents,memos,E-Mails,ngaihdan,thurawn,pressreleases,

circulars, orders, logbooks, contracts, reports, papers, samples, models, data, material etc

hmang hian a pek chhuah theih a ni.

RTI Act hi ram chhung huapa siam ni mahse, Jammu and Kashmir State hi a huam tel ve lo a,

Central / State Government / Public Sector, Government funded organizations / institutions,

Schools, hospitals, NGOs te hi a huam tel vek thung a ni.

RTI thil tum te• Public authority hnathawhna chu

langtlang tak leh chhan tha tak nei

anih theih nana promote.

• Ram mipuite chu hriattirna pek an

nih theih nan rorelna feltak siam.

• Hlepruknacontrol/khuahkhirh.

• Rammipuitethunneihnapek.

• Sawrkarhnathawh lehhmalakna te

ram mipuite hriattir a, mipui rorelna

hna democracy work chu ataka thlen

tir.

Information, Hriattirna chu engnge ni?Information hriattirna ah chuan eng hmanrua pawh a hman theih a. heng records, documents,

memos, e-mails, ngaihdan, thurawn, press releases, circulars, orders, logbooks, contracts,

reports, papers, samples, models, data material electronic form engpawh hmang te hi a huam

tel vek a ni. Tin, hei bakah hian mimal ka atanga hriattirna dawn pawh a huam tel a, Dan

hnuaiah public authority ten hei hi an kalpui thei a ni.

Page 29: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 29

Information chu tu hnen atangin nge kan hriat theih ang?Public thuneitute chuan officer thenkhat Assistant Public Information Officer/ Public

Information Officer te chu a ruat a. Heng mite hi RTI Act hnuaiah mipuite chu hriattirna pe

turin mawhphurhna an nei a ni.

RTI chu tu in nge file thei?Ram mipui tupawh, kum 18 aia upa te chuan RTI hi an file thei a ni.

a. rti FiLing dan kaLhmang (oFFLine)Format siam sa a awm lo a. Chanchin hre duh chuan, dilna ziakin, lehkha phekah a diltu

hming leh address kimchang tak nen a ziak tur a ni. Lehkhathiamlo leh rualbanlote chu Public

Information Officer (PIO) /APIO (at Sub divisional level) te hian RTI file kawngah an tanpui thei

reng a ni. A thu zawhna chungchangah phalloh chin tih a awm lo a. chanchin hre duh leh diltu

tanpui ngaite hi RTI chuan heng mite aiawh hian RTI a file sak tur a ni.

RTI chu khawiah nge file tur?DIlna chu Public Authority hnenah emaw Public Authority control na hnuaia leh concerned

Public Information Officer te hnenah a file theih a ni.

Fee pek chungchang• InformationhreduhtechuanApplicationFeeatanRs.10/-anchawiangaiani.

• FeehiDemanddraft,Cheque,CashinemawIndianPostalOrderservicekaltlanginapek

theih a ni.

• FeelehapplicationhiAssistantPublicInformationOfficer/PublicInformationOfficer,relevant

Department atangin emaw Department a Officer in-charge te remtihna a lak chhuah tur a ni.

• Informationpekchhuahkawngahhianadditionalfeechawibelhangaianihchuan,PIOchuan

a diltu chu a hrilhhre tur a ni. Fee pek dan kalhmang ang tho hian, additional fee pawh hi pek

tur a ni.

• BelowpovertylinehnuaiakhawsatechuanheRTIfeehiapekveangailoa.mahse,adiltu

hian BPL card, sawrkar in a pek chhuah chu application ah hian a thil tel ngei ngei tur a ni.

Disposal of Requests• DilnaapplicationchuOfflineemawOnlineinafiletheih.

• Disposalofrequesthirequestreceiptdawnatangani30chhunginasiamtheihani.

• Informationchumimalzahawmnaemawnunnachungchanganihchuan,requestreceipt

dawn atanga darkar 48 chhungin hriattir tur a ni.

Appeal• RTIchuFirstAppellateAuthority(FAA)hnenahthehluhturani.

• Appeal hmasa ber chu tiam hun chhung a zawh atanga ni 30 chhungin emaw Public

Information Officer hnen atanga communication receipt dawn atangin siam theih a ni.

• Information pek duh loh chungchang emaw, chhan awm lo a payment in dil emaw,

information kimlo, diklo leh receipt in pek duh loh na a awm chuan, Central emaw State

Information Commissions (CIC/SIC) hnenah lungawilohna complain a thlen theih reng a ni.

Page 30: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Prepared by CSC e Governance India Ltd under the Access to Justice(NEJK) project of Department of Justice, Ministry of Law and Justice, GoI

30

RTI Act hnuaia second appeal chungchang? Appeal hmasa ah First

Appellate Authority in hun

tiam chhungin order a pass

duh loh chuan emaw appeal

tu in Appellate Authority

hmasa order siam ah a lungawi

tawk lo anih chuan, second

appeal chu State Information

Comission/ Central Information

Commission hnenah, First

Appellate Authority hnen

atanga thutlukna in dawn tur

ni atangin emaw in dawn tawh

atanga ni 90 chhungin in a

siam nawn leh theih a ni.

RTI Act hnuaia thuneitute chu a hnuaia mite hi an ni:1. Public authority hnuaia PIO

2. First Appellate Authority

3. StateInformationCommis-

sion/Central Information

Commission

B.rti FiLe dan kaLhmang (onLine)A hnuaia mi hi online platform

a ni a, hetah hian India ram

mipui tupawhin Ministries/

Department zawng zawng

leh Central sawrkar a Public

Authorities te hnenah RTI

applications/first appeals hi

an file thei a ni. State a zirin a

tihdan a in ang lo thei.

• Web portal hmangin

https://www.rtionline.gov.

inah I lut ang a

• Registrationformchuclicklatichuan,Ifillupnghaltheiani.

• Iaddressdiktak,phonenumberlehemailIDdiktakItarlangngeiemtihfinfiahla,achhan

chu, I application chungchanga hriattur awm te chu email emaw SMS hmangin hrilhhriat I

ni dawn a ni.

Page 31: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

Legal Literacy Project 31

• ApplicationIthehluhhunahchuan,registrationnumberdangdaitakpekInianga,heihi

a diltu tan nakin hun zelah hman tangkai thei a ni a. tin, hei hi RTI web portal ah account I

hawng ngei ani tih finfiahna tur a ni.

• IaccountahIluhhnuah,submitbuttonclickrawh.HetahhianIthilsubmitkimchangtakin

I ennawn thei ang. I application chu Ministry, Government Department emaw Highest Body

I address em tih enchiang la. Drop down Menu list atang hian department diktak thlan tur

tih hi theihnghilh suh ang che.

• Department diktak I thlan hnu ah chuan,

application chu fill up la. Information dang emaw

lehkha thil tel I duh chuan, Supporting Document

Menu button hi click la, I filechu I thil tel mai dawn

a ni.

• Submit button hi click la tichuan, I RTI chu

hlawhtling takin a in upload ang.

• Amaherawhchu,feepekngaizatIpeklohchuan

a vai hian hren rih a ni ang.

RTI fees pek dan kalhmang• Fee I submithunahchuan, application I submit

hlawhtling tih report chu email alert emaw SMS

hmangin I dawng ang.

• Informationdawnchungchangahadditionalfeepekangaianihchuan,CPIOchuanadiltu

chu a hriattir ang a. A diltu chu status report emaw email alert hmangin hriattir a ni ang.

• Applicationhithehluhanihhnuah,registrationnumberdangdaitakpekanianga,hei

hi, a diltu chuan nakin hun atan a hmang tangkai

thei a ni.

• Iapplicationthehluhatangani30atangani45

inkar chhungin chhanna I dawng lo anih chuan,

a diltu chuan a account hawnsa atang chuan

Appelate Authority hnenah appeal a file thei a ni.

Chhanna • “View Status” tab atang hian, a diltu chuan a

application thehluh dinhmun chu a check thei

reng a ni.

Hriatbelh duh in la neih chuanRTI Act hnuaia department zawng zawng leh office a official te chu pan theih reng an ni.

HriatbelhduhIneihanihchuanwww.rti.gov.inèRTICornerèGuide_2013-issue.pdfhiItlawhthei

reng a ni.

Khawiah nge kal tur?• ConcerneddepartmenthnuaiaPublicInformationOfficer(PIO)/APIOtechuanantanpui

thei reng che a ni.

• InbulhnaiaCSCcentrechuinpantheia,hetahhiancenteraVLEchuRTIfiledanturI

zawh thei a ni.

Page 32: LegaL Literacy Project nghal niin, khawtlang mipuite hriatna a tipung bawk anga, vantlang chu hleprukna lakah a him ang a, intluktlanna awm in, khawtlang chu a lo zahawm dawn a ni.

For more information, please contact:CSC e-Governance Services India Limited

Electronics Niketan, 3rd Floor,6, CGO Complex, Lodhi Road, New Delhi – 110003

Tel: +91-11-24301349 | Web: www.csc.gov.in

North-East IndiaArunachal Pradesh

Itanagar

Nagaland

KohimaAssam

Dispur

Meghalaya

Sikkim

Gangtok

Shilong

ImphalManipur

AizawlMizoram

AgartalaTripura


Recommended