1

Lingua e traduzione neerlandese III, AA 2019-2020 Les 1. Nederlands tussen Duits en Engels

Nederlands zit geografisch tussen het Engels en het Duits in

maar ook taalkundig gezien:

Dutch belongs to the West-Germanic branch of the Germanic languages […]. Dutch is in fundamental aspects closer to German […] but its morphology is closer to English than German […] and the proximity of the Romance area is apparent from the presence of a sizable Romance vocabulary in the Dutch lexicon (Jan Kooij in The world’s languages: 140).

Opdrachtje: Zeg iets over de morfologie van het Nederlands aan de hand van: naamvallen en flexie van: werkwoord/adjectief/zelfstandig naamwoord. En vertel dan iets over de vormenrijkdom van de Italiaanse taal. Bijwoord - adjectief Adjectieven kunnen in het Nederlands en het Duits als bijwoord gebruikt worden zonder nadere morfologische markering. Wel zijn er een paar voorbeelden van markering van bijwoorden in het Nederlands: -wijs: mogelijkerwijs, logischerwijs (-s: onderhuids, dagelijks, tevergeefs, anders, ergens, nergens, doorgaans) Modale partikels Opdrachtje: Bespreek de positie van het Nederlands t.o.v. Duits en Engels. Voornaamwoordelijk bijwoord Duits heeft alleen: da(r), hie(r), wo(r), Het Engels heeft alleen enkele archaïsche vormen als thereof en whereupon bewaard. Vraag: Het Nederlands? En wat is de voornaamste functie van voornaamwoordelijke bijwoorden? Onpersoonlijke constructies Het Engels heeft een sterke tendens om niet-referentiële (onpersoonlijke) subjecten te vermijden. Alle drie talen atmosferische onpersoonlijke werkwoorden, maar het Engels heeft maar een kleine subset (stormen - ??storm, bliksemen - *lightning, tochten - *draw) Duits en Nederlands hebben onpersoonlijke passieven, het Engels niet: Er werd gelachen/gegeten/gedronken. Aan tafel mag niet gerookt worden.

2

Sterke en zwakke werkwoorden = typische eigenschap van de morfologie van de Germaanse talen. Het maakt deel uit van het genetisch erfgoed van die talen. - In het Jiddisch en het Afrikaans bestaan er geen sterke werkwoorden meer. - “Strong verbs are found in the domain of the most elementary and most frequent vocabulary” (König & Gast 2009: 68). Woordvolgorde - De V2-positie hoort tot de markante eigenschappen van de Germaanse talen en tot de vroegste stadia van de Germaanse talen. - Een andere, typisch Germaanse eigenschap is de SOV-woordvolgorde in de bijzin, wat ook tot de vroegste stadia van de Germaanse talen hoort. - In het Engels en het Afrikaans, Jiddisch en IJslands is er geen SOV meer. - Ondanks het naamvalverlies* is het Nederlands verrassend dicht bij het Duits gebleven wat betreft de regelmaat van zijn basisvolgorde (tangconstructie, V2 voor de persoonsvorm in de hoofdzin, werkwoord aan het eind in de bijzin). * Naamvallen: alleen nog in het Duits, IJslands en het Jiddisch (evenals Vlaamse dialecten). Scheiding van elementen = Een typisch verschijnsel van Germaanse talen. Waar manifesteert dat zich in het Nederlands?

Nog een stukje TYPOLOGISCH PROFIEL

Waar of niet waar?

1. Het Nederlands heeft een eenvoudig klinkersysteem. 2. Het onderscheidt lange en korte klinkers. 3. Het gebruikt klinkerwisseling alleen nog maar als flexiemiddel, niet om woorden te

vormen. 4. De lettergreepstructuur is onbelangrijk.

Resten van naamvallen Genitief: wiens vs wier, ’s middags, blootshoofds, desnoods, in naam der wet. Datief: ter wille van, ten einde raad, tenslotte, op den duur, van ganser harte. Verkleinvormen Onze nationale sport! We houden van aperitiefjes, toetjes, een lekker biertje, slagroomtaartjes en nog veel meer drankjes en hapjes. Samenstellingen voorleesmoeder, kruimeldief, sluiproutes, prijsvechters, bolletjesslikker, oranjegekte, scharrelvlees, draaideurcrimineel, scootercrimineel, de verpretparking van Amsterdam, onlinewarenhuis, topgozer, gokverslaafde, een afhaal- en bezorgrestaurant BANALE VRAAG: Hoe schrijf je samenstellingen en hoe worden ze gevormd? Actie- en bewegingswerkwoorden De Germaanse talen zijn heel specifiek in aanduiding van actie, beweging en richting dankzij een groot aantal manierwerkwoorden, de gemakkelijke combinatie manier en resultaat en en het gebruik van pre- en postposities. Opdracht: Daaraan denkende vertaal op meer dan 1 manier:

3

1. La ragazza entra nella sala = ………………… 2. Il treno attraversa il ponte = ……………………………….. 3. Bevo la birra = ………………………….. 4. Sto cercando una soluzione = ………………………………..

Objectselectie – het Nederlandse werkwoord varieert erg op basis van het object. Vertaal maar wissel van werkwoord: Chiudere la porta / il rubinetto / la busta / il libro / la giacca OPFRISOEFENING - Speur de ongerechtigheden op (N.B. Dit is een checklist, handig voor als je de vertaaltoets maakt; kijk dan ook nog eens goed naar handout 1 van jullie vorige jaar) Hij heeft voor dit een oplossing Hij zegt dat morgen gaat hij naar de tandarts Die systeem werkt niet goed ik heb het bericht alleen nu gezien ’s Avonds zij loopt niet graag op straat Eet je bord op! De moeder is ook bang daarvoor dat haar dochter psychologisch schade oploopt. Lees ik de tekst? Deze is de juiste keuze. Nu dat hij zijn studie heeft afgerond, kan hij zich volledig aan zijn hobby’s wijden Ik heb goede nieuws voor u Alle deze onderzoeken worden automatisch uitgevoerd In het buitenland kan het niet, terwijl in Nederland is euthanasie mogelijk. Ik weet niet. Dat leidde hiertoe dat de familie niet meer naar de kerk wilde. Ik heb van die informaties nodig. De provincies zijn 12. De gemenschap moet weer betalen De Belgische specialiteiten zijn de bier en de kaas. Ik heb wenig vertrouwen in hem. Ik herinner mij van die wedstrijd. Ik ben me vergeten die oefening

4

Lingua e traduzione neerlandese III, AA 2019-2020

Les 2. Synoniemen

‘Geen onderdeel van een taal dat zo veranderlijk is als de woordvoorraad. Dat heeft alles te maken met het feit dat die woordenschat een spiegel is van maatschappelijke veranderingen’ (Van Sterkenburg, Een kleine taal met een grote stem, 2009: 170). Latijn/Frans substratum Nederlands tolerantie verdraagzaamheid Heel oude synoniemen moment ogenblik …………………….. kosteloos …………………….. voorwaarden objectief ……………………………. ……………………. grondwet

1) BIJVOEGLIJK NAAMWOORD: vul het vreemde synoniem in ingewikkeld ……………………………. breekbaar ……………………………. opzienbarend ……………………………. kinderachtig ……………………………. huichelachtig ……………………………. zenuwachtig ……………………………. twijfelachtig ……………………………. 2) ZELFSTANDIG NAAMWOORD verschijnsel ……………………………................ samenhang ……………………………................ opstand ……………………………................ vooruitzicht ……………………………................ vertrouwen ……………………………................ ……………………………. interview ……………………………. realiteit ……………………………. probleem, kwestie ……………………………. consequenties inburgering ……………………………............... schouwburg ……………………………............... ………………………….. medicijn 3) WERKWOORD …………………….............. georiënteerd op ……………………….......... relaxen/ ……………………………. (jongerentaal) verwezenlijken ……………………............... tot stand brengen ……………………............... ……………………............... arriveren

In vaktaal POLITIEK

behoudend ……………………………………………. vooruitstrevend ……………………………………………. volksraadpleging …………………………………………….

5

……………………………………………. clientelisme

MEDISCH/CHEMISCH suikerziekte ………………………….. eiwit proteïne abortus ……………………………….. / ……………………………..

GRAMMATICALE TERMINOLOGIE zinsbouw syntaxis klankleer ……………………………. …………………………….. lexicon Meestal is er sprake van bijna-synoniemen (1) BETEKENISVERNAUWING wond - blessure herhalen - repeteren huidig – actueel (2) TABOE / EUFEMISMEN – omzwachtelend taalgebruik arbeidsreserve = werkloosheid de terugtredende overheid > de burger aan zijn lot overlaten (3) Registerverschillen Geef zelf nog een paar synoniemen: dronken …………………………………….. drinken …………………………………….. uitgeven …………………………………….. exact …………………………………….. gigantisch …………………………………….. wegrijden …………………………………….. inlijven …………………………………….. de tijd nadert …………………………………….. Meisjestaal “In meidenglossy’s is ‘een jongen’ bijna nooit gewoon een ‘jongen’. Nee, hij is ‘een hunk’, ‘o zo hippe boy’, ‘dude’, ‘hottie’, ‘droomprins’ of ‘lekker ding’. Je vriendje (zelden ‘vriend’ genoemd) is een ‘lover’, ‘man’, ‘onbehouwen holbewoner’ of ‘vent’”. (Onze Taal)

6

Lingua e traduzione neerlandese III, AA 2019-2020

Les 3. Leenwoorden en leenvertalingen

Hoe kan een taal nieuwe begrippen verwoorden?

door woordvorming: afleidingen en samenstellingen, dwz door reeds bestaande woorden aan elkaar te koppelen, of door voor- en achtervoegsels toe te voegen.

door nieuwe betekenissen toe te voegen. En, minder systematisch:

door woorden te lenen. door verkortingen.

LENEN EN GEVEN De expert op dit gebied in Nederland is Nicoline van der Sijs (o.a. Leenwoordenboek, 1996). De Nederlandse woordenschat bestaat ook uit authentieke Nederlandse woorden van Germaanse oorsprong. Die heten erfwoorden. Bijv. vrouw, grond, koe. Maar een aanzienlijk deel van de woordenschat bestaat uit woorden die het Nederlands uit andere talen heeft overgenomen. Veel van die woorden hebben in het Nederlands een eigen vorm en uitspraak gekregen. Denk aan portie, station, restaurant, drugs. LEENVERTALINGEN ontwerpen, voorzitter < ………………………… veldwerk, herenakkoord, kunstmatige intelligentie, hersenvlucht Leenvertalingen vind je vaak in cultuurgebonden termen en namen: de Kamer van Gedeputeerden de Bondsdag LEENWOORDEN – al dan niet aangepast

LATIJN/FRANS substratum (= dubbele matrix van de Nederlandse woordenschat) manipuleren, simuleren, ….-eren zolder < solarium De Franse banlieues De Twin Towers

MALEIS/Indonesisch piekeren, pienter, branie jij bent de pisang

JIDDISCH De Joodse Nederlanders verspreidden woorden uit het Hebreeuws en het Jiddisch. Het Jiddisch is een Joods-Germaanse mengtaal die het Hebreeuwse alfabet gebruikt. In Nederland verdween het Jiddisch in de 19e eeuw als omgangstaal. Veel woorden zijn echter doorgedrongen tot – vooral informeel – taalgebruik; vooral via het Amsterdamse dialect. bajes, jatten, kapsones, (toffe) gozer, mazzel, mesjogge, geintje, gappen, stiekem.

WAAROM wordt er geleend?

om te verwijzen naar zaken waarvoor in de eigen taal geen begrip bestaat: boerka, niqab, omertà “Christine Lagarde en andere vrouwelijke ex-ministers doorbreken omertà over het gedrag van mannelijke politici” (titel NRC De Week). “En toch wordt een latte duurder” (titel NRC)

7

als vervanging van omslachtige omschrijving: gelaatsbedekkende sluier, lichaamsbedekkende sluier

uit behoefte aan synoniemen Veel leenwoorden zijn grensoverschrijdend en gebonden aan de vooruitgang:

ombudsman, smartphone, ipad… omdat het onderwerp taboe is of wordt.

ENGELS Het Nederlands leent in de laatste decennia voornamelijk uit het Engels. Engelse termen worden geassocieerd met grotere mate van exclusiviteit, alsook trendy en jeugdig imago. OPDRACHT: Noem 2 grote voordelen van Engelse leenwoorden - voor de Nederlandse en Italiaanse taalgebruiker! De verengelsing van het Nederlands 1. In welke woordsoorten? - dealer, plaid, growshop. In ieder geval zat hij goed in de shit. Ik dacht: wat de fuck is dit, joh! O nee! Dumpen die boy! - finishen, scoren - Een heavy feest, een oversized colbert 2. uitspreekbare woorden verdwijnen minder gauw pipeline - thrill 3. Het leenwoord ondergaat vaak betekenisverruiming of betekenisvernauwing 4. Er treden ook eigen combinaties op NL: lunchroom, hometrainer, showmaster IT: wellness, footing Mengvormen: NL: groenteburger, pilotstudie, shitprogramma, catwalkfoto’s, curlingouders, soapster Inburgering van leenwoorden - Leg de volgende aanpassingen uit! - grillen, mobben, stalken, iemand afbitchen - flatje, hitje, dipje - keepster, hockeyster - coole, cooler, coolst, een faire wedstrijd - antisnurkspray, de versoaping van de maatschappij, de echte EP-watchers, fitnesscentrum, de tevreden stickieroker IT: Hackerata la rete dello stato islamico.

8

Lingua e traduzione neerlandese III, AA 2019-2020

Les 4. Taalregisters

‘Het informele lexicon groeit als kool’ (Van Sterkenburg, 2009).

a. leenwoorden NEUTRAAL VERHEVEN ………………………… japon .....……………………. selecteren ……………………..... constateren ……………………...... consumeren ……………………...... presentie ……………………...... participatie

b. (voornamelijk) oudere woorden NEUTRAAL VERHEVEN gezicht ……………………… …………………. geschieden overkant overzijde aan de ene kant – aan de andere kant = enerzijds - ................... proberen ……………..……….. ………….…………….. nou …….……………… thans NEUTRAAL LAGER handel/afspraak deal schouwspel spektakel vechten …….……......………… rommel ……..………….....….. MORFOLOGISCH GESLEUTEL samen tezamen, gezamenlijk meedelen mededelen heel geheel deel ge…………… douwen ……………. Archaïsmen in andere woordsoorten:

werkwoorden: conjunctief het zij zo; hij moge dan…

voegwoorden indien = …………………….. eer = ………………………… mits = ………………………..

voorzetsels, bijwoorden, voornaamwoorden: niettegenstaande = voorafgaande aan = volgende op = betreffende =

9

ten hoogste = geenszins = wij gaan allen weg = wij gaan .............………….. weg slechts = ......................... vrouw - ……………………….. – gemalin Synthetisch – analytisch doven – uitdoen, uitblazen, (sigaret) uitdrukken de deur sluiten – dichtdoen, etc. etc. Opdracht: Spoor 10 archaïsmen/oude taalvormen op in dit bekende gedicht van Piet Paaltjens (Piet Paaltjens = schuilnaam voor François Haverschmidt, 1835-1894) AAN RIKA Slechts éénmaal heb ik u gezien. Gij waart Gezeten in een sneltrein, die den trein, Waar ik mee reed, passeerde in volle vaart. De kennismaking kon niet korter zijn.

En toch, zij duurde lang genoeg, om mij Het eindloos levenspad met fletsen lach Te doen vervolgen. Ach! geen enkel blij Glimlachje liet ik meer, sinds ik u zag.

Waarom ook hebt gij van dat blonde haar, Daar de engelen aan te kennen zijn? En dan, Waarom blauwe ogen, wonderdiep en klaar? Gij wist toch, dat ik daar niet tegen kan?

En waarom mij dan zo voorbijgesneld, En niet als de weerlicht 't rijtuig opgerukt, En om mijn hals uw armen vastgekneld, En op mijn mond uw lippen vastgedrukt?

Gij vreesdet mooglijk voor een spoorwegramp? Maar, Rika, wat kon zaalger voor mij zijn, Dan, onder hels geratel en gestamp, Met u verplet te worden door één trein? (In 1997 is dit gedicht uitgegeven in de vorm van een treinkaartje door Augustijn Pers in Driehuis).

10

Lingua e traduzione neerlandese III, AA 2019-2020

Les 5. Woordsplinters, afko’s, frequentativa

Worden onze woorden steeds langer? “Onze dagelijkse conversatie bestaat voor ongeveer de helft uit éénlettergrepige woorden, zoals ik, hij, de, het, je, van, wie, waar, dus, maar, niet. Vervolgens heeft zo’n 30% van de woorden die we zeggen twee lettergrepen, zoals grote, worden, eerste, en 13% heeft drie lettergrepen, zoals andere, België, kinderen” (Van der Horst & Van der Horst, 1999).

WOORDSPLINTERS EN AFKO’S

Lettergreepwoorden horeca, Amro de arboarts (arbo < arbeidsomstandigheden) Letterwoorden AOW, AOW’er, zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) Laser < light amplification by stimulated emission Erasmus < European Commission action schema for the mobility of university students

Verkorting of clipping = een woordvormingsproces dat tot de marges van de morfologie gerekend wordt. Het slaat op woorden waar een deel van afgesneden is. Het treedt vooral op bij zelfstandige naamwoorden en is een verschijnsel van de 20e eeuw. sport < disport = to amuse, recreate oneself fridge < refrigerator, telly < television. metro < metropolis bios, accu < accumulator, poli < polikliniek euro, afro, cine, cyber, digi, flex = pan-Europese combinatievormen afrostijl, flexondernemer, telewerken, digibeet, digiloket cyberseks, cyberpesten nederpop, nederwiet ecomelk, ecogroente narcoschip, narcoverslaafde paddoshop, paddobranche, paddokweker, paddoverbod splinter + -o mayo, karbo, lesbo, aso, limbo, brabo BLENDING heliport < helicopter + airport bit < binary digit blog < web log, vlog

11

workaholic, infotainment, docudrama, traumaheli, webinar, boerkini Het Italiaans doet ook lustig mee: internauti, elisoccorso, elitrasportato, televotateci!, la lentocrazia burocratica, docuserie

En meisjesblaadjes grossieren al helemaal in afkortingen en woordstukjes: supermoeder, ultrahip, hyperveel, superbegripvol een megatalentvol vriendinnetje een gigapakket, een gigakritische girl de ultraglamoureuze paillettenjurk celeb, glam, BFF Hoe je jezelf kunt omtoveren tot een beautiful babe: kies jouw favo look. …haar comfy coach waar zij zich het komend uur in nestelt. ‘Beautilicious: het binnenste laagje van een kokosnoot op je gezicht smeren’.

DE VERRASSENDE SEMANTIEK VAN FREQUENTATIEVEN

Talrijke werkwoorden met -el/-er hebben een frequentatieve betekenis, dwz ze drukken een herhaling uit (en dan hebben we het niet over vormen als naderen, verbeteren, verminderen…): kijven - kibbelen snuiven -snuffelen beven – bibberen kladden - kladderen krabben – krabbelen druppen – druppelen stuiten/stoten – stuiteren spatten – spetteren kronkelende straatjes op zijn stoel wiebelen hij wankelde naar huis de dronken man waggelde naar buiten een tegenstribbelend kind, een spartelende vis fladderende vogeltjes sneeuwvlokken dwarrelen uit de hemel je kunt papier verfrommelen of verkreukelen een kwakkelende economie of een kwakkelende gezondheid een jubelende pers Veel vormen hebben min of meer een klanknabootsende betekenisontwikkeling: Met voertuig of instrument: rammelen, rommelen, trommelen, ratelen dieren: snateren, kakelen, hinniken varianten van ‘spreken’, ‘lachen’: fluisteren, mompelen, prevelen, murmelen giechelen, grinniken

12

mopperen, keuvelen spraakgebrek: stamelen, stotteren, haperen, lispelen hard geluid: denderen, donderen, daveren voortbewegen: dartelen, huppelen drentelen, kuieren water, vloeistof: kabbelen, pruttelen cfr. saltellare, canterellare, bruciacchiare, picchiettare, ...(Serianni)

13

Lingua e traduzione neerlandese III, AA 2019-2020 Les 6. Idiomatische uitdrukkingen

George Lakoff & Mark Johnson (1985, Metaphors we live by, Nederlandse editie,

1999, Leven in metaforen). De auteurs stellen dat beeldspraak niet voorbehouden is aan de hogere letterkunde, maar overal om ons heen is: ‘het is een essentieel onderdeel van de

taal en van het menselijk denken’.

Geluk = ‘boven’ Hij was in de wolken

Ze was opgetogen

Kop op!

Treurnis = ‘beneden’ Ik voel me terneergeslagen

De moed zonk hem in de sch……………

Bij de pakken neerzitten Hij zit in de p……..

Duo’s in het Nederlands:

Je hebt het dubbel en dwars verdiend We moeten daarover op stel en sprong beslissen

Alles hangt schots en scheef Hij moest tot zijn schade en schande bekennen dat hij helemaal niets had uitgevoerd Het hele gezin was in rep en roer Nooit en te nimmer tegen heug en meug Wat betekenen de volgende clusters? Hij is recht voor zijn raap

Hij windt er geen doekjes om Hij neemt geen blad voor zijn mond

Zijn laatste adem uitblazen

Het hoekje om gaan

De pijp uitgaan Het loodje leggen

Iemand op het matje roepen

Iemand de les lezen

Iemand de mantel uitvegen

Hij heeft een gat in zijn hand Hij gooit/smijt het geld over de balk

De lakens uitdelen De scepter zwaaien

De dienst uitmaken

ze slaan de plank mis ze zitten ernaast

zich blootgeven zijn nek uitsteken

hij had geen rooie cent meer

hij zat op zwart zaad

14

o Over zijn rooie gaan o Uit zijn dak gaan

o Uit zijn bol gaan o op zijn bek gaan

Combineer de volgende uitdrukkingen met deze betekenissen: iets verbergen, onverschillig staan tegenover iets, zomaar raden, controleren, iets wat niet bijzonder goed is, iets voorliegen, bang zijn Ze spelden me iets op de mouw

Ze slaan er een slag naar Zijn hart vasthouden

Iets aan zijn laars lappen

Iets in de doofpot stoppen Iemand/iets in de gaten houden

Daar kun je niet over naar huis schrijven

Idem: vermoorden, helemaal niet begrijpen, zeker zijn, geen verstand hebben van iets, goed ontvangen worden, een klus afmaken, in moeilijkheden komen, dat helpt veel Een varkentje wassen

Ergens geen touw aan kunnen vastknopen Er geen kaas van hebben gegeten

Zich in de nesten werken Iemand om zeep helpen

In goede aarde vallen

Dat staat als een paal boven water Dat zet zoden aan de dijk

Uitdrukkingen met de naam van kleding:

Hiermee is de kous af

Dat doet mij de das om

Uitdrukkingen met namen van (oude) munten: het kwartje valt

voor een dubbeltje op de eerste rij zitten

je weet nooit hoe een dubbeltje rolt ik geef geen cent om hem

Vul in de volgende uitdrukkingen de benaming van een lichaamsdeel in (je kunt de

letters tellen): met de M - - - vol tanden zitten

zijn O - - - uitkijken

Iemand een draai om zijn O - - - geven op zijn N - - - kijken

weinig O - - hebben voor iets het HO - - - koel houden

dat is een kolfje naar mijn H - - -

Iemand het vuur na aan de schenen leggen Iemand op de HIE - - - zitten

De hand in eigen BOE - - - steken Iemand de HA - - boven het hoofd houden

Iemand onder de DU - - houden Een verhaal uit zijn D - - - zuigen

Twee handen op één BU - -

Ze hebben hun B - - - vol daarvan Hij heeft het hart op de T - - -

Iemand iets op het H - - - drukken Iemand een H - - - onder de riem steken

15

Kruis de juiste oplossing aan.

Hij is onbetrouwbaar: o hij is niet op zijn achterhoofd gevallen

o hij heeft het achter de ellenbogen o hij staat met beide benen op de grond

Gauw verongelijkt zijn: o Lange tenen hebben

o Bij de pinken zijn o Het hoofd in de schoot leggen

Dat interesseert mij absoluut niet:

o Dat zal me worst wezen

o Ik doe water bij de wijn o Ik maak me uit de voeten

Zij heeft niets te vertellen, iemand anders is de baas over haar

o Zij zit met de gebakken peren

o Zij doet alsof haar neus bloedt o Zij zit onder de plak

Hij berust in iets

o Hij staat aan de zijlijn o Hij kiest eieren voor zijn geld

o Hij valt door de mand

Hij doet belachelijke dingen

o Hij trekt aan de bel o Hij springt uit zijn vel

o Hij staat voor aap

Een afwachtende houding aannemen

o De kat uit de boom kijken o Iets aan de grote klok hangen

o Achter het net vissen

Iets bekritiseren

o Een hekel hebben aan iets o De vloer aanvegen met iets

o Er geen gras over laten groeien

Uitdrukkingen afkomstig uit de scheepvaart

Iemand op sleept- - - nemen van w - - steken

Alle sch - - - - achter zich verbranden Schoon s - - - - maken

(Nog veel werk) voor de b - - - hebben

Het loopt de spuig - - - - uit Iemand de l - - - afsteken

Roeien met de rie - - - die je hebt Een oogje in het z- - - houden

Op de valr- - - iets doen In iemands vaar- - - - - zitten

Toen hij dat zag, haalde hij bakzeil en sprak hij alsnog zijn steun voor de regering uit.

Met verkleinvorm De laatste loodjes wegen het zwaarst

een appeltje schillen met iemand. Een blauwtje lopen

16

Lingua e traduzione neerlandese III AA 2019-2020 – LES 7 - PAKKET VERTAALSTRATEGIEËN

Een paar algemene uitgangspunten:

- translators need to see patterns and regularities both within a language and across languages.

- getting better at translation involves more than amassing knowledge: it means using more effective strategies.

- Hoed je voor de beperkende verleidingen van de syntaxis van de brontekst (‘restricting temptations of the source syntax’)!

VERTAALSTRATEGIE NR. 1 = WERKWOORD VS BIJWOORD STRATEGIE 1: wisselwerking (aspectueel) werkwoord – (aspectueel) bijwoord NL > voorkeur voor gebruik van bijwoorden, al dan niet in samenspel met pragmatische partikels IT > voorkeur voor aspectuele werkwoorden Talencontinuüm aspectuele werkwoorden Spaans Italiaans/Frans Engels Nederlands/Duits Wat zijn de vertaalmogelijkheden? van nuloptie via mogelijke optie naar optimaal equivalent. VOORBEELDEN NL - IT graag = …………….. / ……………. liever = …………… / ……………… weer, opnieuw (‘iteratief aspect’) La gente torna a spendere = De mensen ………………………….. Ha ripreso a fumare = Hij ………… ……………… / hij …… ………… gaan ……. ophouden- niet meer Ha smesso di piovere =………………………………. Ha cessato di vivere =……………………………….. ‘continuïteit/voortzetting van activiteit’ (partikel): continuare a lavorare, ecc. = …….studeren, ……werken, ….emmeren, enz. (bijwoord): continuare a cercare = …………….. zoeken (aspectueel werkwoord): continua a piovere = het ……………….. (maar) regenen nog steeds (’duur van de handeling/toestand’) Es regnet immer noch - Il continue à pleuvoir (Blumenthal, Truffaut, Reiss, Lehmann, ..)

IT ......................................, NL ....................................... uiteindelijk, op den duur Se resti qui finisce che ti sbattono in qualche ospedale = als je hier blijft, ………. haast niet, (maar) moeilijk, (maar) amper + kunnen stento a crederlo = ik kan ……………………….

17

alleen maar - volstaan met / genoegen nemen met / zich beperken tot E mi limito a citare solamente questo aspetto di miglioramento della proposta = En ik…………….. (Uit: De joodse messias van Arnon Grunberg) NL/20 Ze zei alleen: ‘Goet sjabbes’ IT/15: Si limitò a dire: - Gut Shabbes. P/23 Disse apenas “Gut sjabbes”.* SP: Se limitó a decir: –Gut shabbes. bijna/net niet (‘graad van realisering’) / op het punt staan om stavo per cadere = Ik ………………………. FR J’ai failli tomber Afrikaans - reduplicatie: Die glas wil-wil omkantel niet – verzuimen te /(nalaten te) Engels: Their son has failed to come home Duits: Ihr Sohn kam nicht nach Hause Nederlands: Hun ………………………………………. Europa heeft de afgelopen jaren verzuimd een eigen energiepolitiek te ontwikkelen = (vertaal intratalig!) Europa heeft ........................................................................ niet nalaten te - onmiddellijk, meteen, natuurlijk, uiteraard I tabloid inglesi non hanno mancato di ironizzare sulla notizia = ………………………… beter/best Als je weet dat alcohol een probleem voor je is, kun je ............... /................het glaasje laten staan = ………. al gauw – geneigd zijn Si è portati a credere che…. = Je bent geneigd te denken dat / Je …………… destinato a (‘inschatting van toekomstige handeling/toestand’): wel, vast, .. La domanda è destinata ad aumentare = de vraag zal [wel/zeker/vast en zeker] toenemen. Ik geloof dat de interesse over enige tijd wel weer daalt. aver ragione: terecht (gelijk hebben) Credo che tutti i nostri paesi abbiano ragione di pretendere che … = Volgens mij .....................................……………… laat Tarda a rispondere = ........................ Gebruik van modale werkwoorden en/of pragmatische partikels in het Nederlands prova a dargli torto = geef hem ……….. ongelijk/probeer hem ……… ongelijk te geven. mi capita spesso di pensare a… = Ik moet …………….. sono costretti a farlo = ……………………… je hoeft maar op de knop te drukken en… = ………………….

18

Lingua e traduzione neerlandese III, 2019-2020, les 8 VERTAALSTRATEGIE NR. 2: NAAMWOORDSTIJL EN DENOMALISERINGSTECHNIEKEN

Succes van naamwoordstijl in het Italiaans: - ‘Il sintagma nominale è una ‘struttura modulare facilmente inseribile nei più vari contesti’ [...] - Un’altra ragione di successo è di natura pragmatica: lo stile nominale risulta, a parità di condizioni, più reticente, occulta infatti tutti gli indicatori del verbo, vale a dire le modalità dell’azione, i tempi e le persone’ (Dardano 1993: 402). DUS: in welk soort taalgebruik en tekstsoorten past nominalisering extra goed? Op de nominalisatieschaal >

1. Bijwoordelijke formaties in ritardo = ……………………………… in anticipo = …………………………… il tempo passa in fretta = …………………………………… in tante occasioni = zo vaak / (lett.): …………………………………. sapere con certezza = ……………………………………………. mantenere la calma = …………………………………………….. - modaliteit: di nascosto = …………………………….. vurig bidden = pregare con ………… gestire con cura = ………………………………….. trattare con grande cura = ………………………………….. …specie se gli studi clinici non sono condotti con rigore = met .................?? / heel nauwkeurig, heel zorgvuldig / wetenschappelijk ver..............................

2. ‘uitbreiding naar rechts’ van de nominale groep Zelfde patroon in het Nederlands

storia a lieto fine = ……………………………………………. quei liberi professionisti dal reddito alto =…………………………………………

Bijvoeglijk naamwoord in het Nederlands grootscheeps / grootschalig = ad ampio raggio, ……………. gelijke rechten (?gelijkheid van rechten) = ………………………….. un fenomeno di relativa novità = ………………………………………………….. … conserva tuttora una notevole importanza = .. is nog steeds ………………………

Relatieve bijzin un sito di facile navigazione = een site waar je snel doorheen kunt surfen un libro di rapida consultazione = dat je vlug kunt raadplegen / doorbladeren un argomento di facile confutazione (confutare = weerleggen)

(i) argument dat men/je……………………………… (ii) argument dat ……………………………………. (passief) (iii) argument dat…………………………………….. (te + INF) (iv) Een [bijwoord] + [adjectief] / [INF] argument

3. Adjectief in de vorm van een tegenwoordig deelwoord Duitsland krijgt te maken met een dalende welvaart en stijgende werkloosheid = ………………………………………………….……..

19

un calo di fiducia dei consumatori = terug………………………… consumentenvertrouwen Adjectief + vergrotende trap

hogere prijzen = un aumento dei prezzi Ze willen strengere maatregelen = ………………………………..

4. ‘Verba dicendi’ ribadire la convinzione = ………………………………………….. dichiarare la propria disponibilità = ……………………………….. sottolineando l'opportunità (del consolidamento del processo di pace) = …………………

5. voorzetseluitdrukkingen midden in de kamer = ………………………………………….. all’interno di, in seno a = ………………………………………. in occasione di = ………………….. in presenza di (particolari patologie) (medisch) = …………………………….. nel corso di = in de loop van / tijdens per effetto della crisi: ……………….. ‘Le locuzioni preposizionali contribuiscono a rendere più compatto il periodo’ (Dardano)

Actiewerkwoorden è consentito il transito con l'uso delle catene dare una mano di colore, dare una letta, fare una telefonata/una corsa / una dormita Cfr. I had a swim, he took a walk, take a look, have a listen (Taylor, Vogel, enz.) (Een sprintje trekken, een dutje doen) Nog 2 voorbeelden - Studiare il modo migliore di assicurare che le informazioni vi giungono Bekijken op welke manier de informatie u ………..…………………………. - La ricerca non può andare avanti senza sperimentazioni cliniche condotte sui pazienti = Wetenschappelijk onderzoek komt niet vooruit zonder….. als er geen klinische proeven …………………….………………. Andere verschijnselen in het Italiaans, gerelateerd aan nominale stijl:

genominaliseerde adjectieven: le staminali, gli scritti, la ciclabile varianten van ‘essere’ (rappresentare, costituire). splitsingsgevallen, zoals:

per motivi di ordine pragmatico, attività sportiva, istituti scolastici, istituti bancari, case produttrici = ………………………………………

adjectieven met uitbreiding naar rechts Virussen die hersenvliesontsteking veroorzaken = virus responsabili di……………… Een techniek om medicijnen toch naar binnen te smokkelen = una tecnica capace di

20

Lingua e traduzione neerlandese III, 2019-2020, les 9 VERTAALSTRATEGIE NR. 3: AANPAK VAN NOMINALE SAMENSTELLINGEN

Tast de strategieën af: welke instrumenten zet het Italiaans in? Kies voor elk voorbeeldblokje een andere strategie. I: werkloosheidsuitkering zoekmachine gedoogwijk II: drugsbeleid sloopauto’s armoedebeleid III: concurrentiepositie treinbotsing mensensmokkel zorgsector mijnbouwindustrie energiebesparing IV: windenergie pieptoon bevolkingsgroei vetweefsels visbestand V: werkgelegenheidsplan watersnood/wateroverlast gastcel VI: aspiratutto, lavapavimenti, kruimeldief VII: geboortecijfer, vrijwilligerswezen, kweekvijver, aandeelhouder, observatiecentrum, drugshandel VIII: protestmars, schuldenlast IX: brandhout, luchtruim, stankoverlast, handelsverkeer X: kernenergie, overheidssector, uitzendkracht XI: volksonderzoek, Europese ombudsman, Bemiddelingscomité

21

Lingua e traduzione neerlandese III, 2019-2020, les 10 VERTAALSTRATEGIE NR. 4: SEMANTISCHE ROLLEN, DEEL I

Grammaticale relaties = subject – predicaat – object - indirect object. VRAAG: Welke semantische rollen kunnen Subject en Object vervullen? Daar zitten opmerkelijke verschillen tussen het Italiaans en het Nederlands. Het Subject - en het Object - kunnen heel verschillende semantische rollen hebben. (1) Jan slaat Piet (2) Piet slaat Jan Jan (1) en Piet (2) = agens = handelende persoon Piet (1) en Jan (2) = patiens = wie/wat de handeling ondergaat De belangrijkste semantische rollen = Agens, Patiens, Instrument, Experiencer, Begunstigde (‘Jan kreeg 5 euro’), locatie, tijd - en nog een paar.

Welke 3 semantische rollen zie je in de volgende zin? Marco taglia la torta con il coltello Belangrijk taalcontrast inzake de ‘mapping' van syntactische functies en semantische rollen: > Het Engels, Italiaans en andere Romaanse talen zijn zeer flexibel bij het invullen van de subject – en objectfunctie. In die talen kunnen de S- en O-functie een grote verscheidenheid aan semantische rollen bekleden. > Het Nederlands, Duits en de Scandinavische talen beperken zich meer tot prototypisch transitieve constructies (met agens-subject).

N.B. Transitiviteit is namelijk een glijdende schaal Conclusies (Ross, Tra germanico e romanzo, 2000: hfd 4 en 5):

Subject + Predicaat De combinatie [abstract Subject + actief, causatief werkwoord] in een transitieve zinsconstructie is minder gangbaar in het Nederlands dan in het Italiaans.

Het Nederlands gebruikt meer intransitieve en/of passieve zinsconstructies en daar is de Nederlandse woordenschat ook op ingesteld.

Predicaat + Object: Het Nederlandse werkwoord is selectiever dan het Italiaanse ten opzichte van het object.

Deze typologische eigenschappen verklaren ten dele het gebruik van voornaamwoordelijke bijwoorden en positiewerkwoorden, waar het Nederlands een klein beetje dol op is.

22

Wat gaan wij in deze les doen? We gaan kijken naar de semantische rollen van het subject maar houden het erbij horende werkwoord in de gaten. Subject = glijdende schaal van semantische rollen variërend van prototypische agensfunctie tot abstracte entiteit. Werkwoord = een glijdende schaal van prototypisch causatieve werkwoorden (doden, vermoorden) tot weinig causatieve, statische werkwoorden (beminnen, betreffen) 1. Menselijke agens = prototypisch subject NL = IT Jan slaat Piet, Jan verplaatst de auto. 2. Ziektes, ongelukken, weersomstandigheden = bijna -agens The accident killed many people - Durch den Unfall wurden viele Menschen getötet Cancer kills many people - An Krebs sterben viele Leute dit zijn klassieke voorbeelden uit de vakliteratuur met betrekking tot Engels-Duits. Geef de Nederlandse versie van die zinnen: ……………….……………………………………………… / ………………………………………………………….…….. Volgens een woordvoerder van de gemeente heeft de kater een nierziekte waardoor hij op dieet staat = …. che lo costringe…. Uitzondering: Nederlandse krantenkoppen hanteren soms deze ongebruikelijke vorm van transitieve stijl. Honger doodt baby De storm eiste twee slachtoffers Zware regenval ontregelt het verkeer

WAAROM, denk je? 3. Instrumenteel subject Bij het onderzoek van justitie zal zeker ook de vraag worden betrokken of………. = ………………………………….. Met die wet werd marktwerking, onderlinge concurrentie en vrije tarieven voor het notariaat ingevoerd = …………………………………………………………... I mali economici che affliggono il Paese = De economische problemen ……..…… ………………………………………………………………………………………………… La crisi che ha attanagliato il settore = De crisis ………………………………….. Uit de vakliteratuur EN-DU, hier omgezet in EN-NL > This recognizes your guilt = hiermee wordt uw schuld erkend Does this answer your question? Is hiermee uw vraag beantwoord?

23

(Si ipotizza un improvviso cambiamento dell’intensità e della direzione del vento), che avrebbe fatto perdere al pilota il pieno controllo = ………………………………………………………………………………. Voor de productie van 1 kg rundvlees is zestien keer zoveel water nodig als voor 1 kg tarwe = ………………………………………………………………………………………………………………………….. 4. Locatieve en/of temporele subjectfunctie Il giornale scrive = De krant …………………………… (actief) / …………………………(passief/intransitief) ??Het rapport zegt dat...--> Il bilancio ufficiale dell’incidente parla per ora di nove vittime = ………………………………………………

Plaatselijk Le regioni che ospitano gli impianti = De regio’s …………..… L’associazione che raccoglie i medici olandesi = De vereniging ……………. La Confindustria, l'organizzazione che raccoglie gli imprenditori italiani

Temporeel Le elezioni politiche che domani chiameranno undici milioni di olandesi alle urne = De parlementsverkiezingen ……………………………………………………………. Le previsioni attribuiscono al Giappone una crescita zero = Volgens de voorspellingen ………………………............................................

5. Emotiewerkwoorden = notoire switch-categorie Subject = stimulus of experiencer Subject stimulus: L'affare X ha appassionato la Francia L’attore infiamma il pubblico Ik heb honger - Ik krijg honger Ik heb het koud – ik krijg het koud Subject experiencer: Ik schrik ervan als je zo hard praat Ik heb medelijden met ze Ik zou er niet van kunnen slapen Het opstartmenu waar ik de zenuwen van krijg vgl: Een krankzinnige vreugde maakt zich van me meester (Arnon Grunberg)

24

Lingua e traduzione neerlandese III, 2019-2020, les 11 VERTAALSTRATEGIE NR. 4 - SEMANTISCHE ROLLEN, DEEL II

1. Een verschijnsel dat verband houdt met de frequentie van transitieve constructies in het Italiaans = gebruik van sterk gegrammaticaliseerde werkwoorden.

consentire, permettere - La posta del cittadino è un servizio che consente a qualsiasi cittadino di contattare il Parlamento Europeo (il quale provvederà a rispondere alle sue domande (site PE)) = ………………. de unit “Correspondentie met de burger” ………………. elke burger contact opnemen met het EP, (dat vervolgens enz.) - Una condanna che gli consentisse una permanenza in carcere per potersi disintossicare = ……………………………………………………………………………………………………………… - L'Argentina ha vasti giacimenti di idrocarburi che le permettono di soddisfare il fabbisogno nazionale = ……………………………………………………………………………………………………………… vedere, prevedere Il processo che la vede imputata = …………………………….... Questa tavola rotonda vede la partecipazione di = ……………………………… La legge prevede una riduzione del personale = …………..……………. fare Mi fai paura = (?) je maakt me bang > ik word bang van je mi fai ridere = Ik… Mi spaventi = ……………… Deze activiteit was heel interessant en leerzaam omdat het me meer over dit onderwerp liet ontdekken. (dat was een zin uit een portfolio) Een paar tegenvoorbeelden in het Nederlands: vertel welk stijleffect hier wordt beoogd en vervolgens herschrijf je de zinnen: - De ernst van de blessure maakt het onwaarschijnlijk dat ze dit seizoen nog het ijs op stapt. - Twaalf jaar geleden begon de Utrechtse XX met het ontwikkelen van een programma dat het mogelijk maakt om op tekstniveau alle digitale tijdschriften te doorzoeken waarop de UB een abonnement heeft. - De angst voor onverwachte steunaankopen van de centrale banken houdt veel speculanten aan de zijlijn. - Zijn nachtmerries slingerden hem dwars door zijn kamer, zwiepten hem tegen het plafond, trapte hem tegen de muren, dansten op zijn handen (Leon de Winter, De hemel van Hollywood 45). 2. OBJECTSELECTIE: transitief vs intransitief

Italiaans ongeleed werkwoord – Nederlands partikel- of prefixwerkwoord

alzare le spalle = (zijn) schouders ………………… Gli agenti hanno chiuso alcune vie = De agenten hebben enkele wegen ………….gesloten discutere un argomento = een ………………… …………………….

25

girare la chiave = de sleutel ………draaien spostati! = ……………… ……………. ……………. Lui non conta = hij telt niet ………….. l’hanno taciuto = ze hebben het ………….zwegen La posizione presa dal partito = het standpunt dat de partij heeft ……genomen L’hanno sparato = ze hebben hem ……………geschoten

Italiaans transitief – Nederlands intransitief werkwoord guardare, ascoltare kiezen (voor), zoeken (naar) iets Met zijn ogen knipperen = ……………… hij staart naar zijn schoenen = ................. De horeca vreest voor een omzetverlies tirare il freno = …………………………………… zwaaien met een mes/vlag = …………………………. cambiare idea = ………….. idee veranderen votare un politico = …………….. een politicus stemmen preme il tasto/bottone = hij drukt ……………….. de knop battere le mani = ……………… z’n handen………………………. Ze aait/streelt hem …………………. zijn hoofd zich ……… de ogen wrijven Lui decide tutto = hij besluit ……………. alles

Rijkdom aan manierwerkwoorden in het Nederlands tirare: (la palla) = …………., (il pallone) = ……………, (la corda) = ………….. tagliare: (carne) = ………………., (la carta) =…………………….., (un albero) = ……………………., (l’erba) …….………., (un diamante)= ……………….; tagliare la torta = de taart ………… snijden; tagliare la carne = het vlees ………………… snijden; tagliarsi il dito = ……………. zijn vinger snijden. introdurre: (iets) = gooien in / naar binnen brengen / binnensmokkelen; (persoon) = introduceren /……..…………. bocciare = (proposta) wegstemmen, afw………….., afk…………….., afha…………….., afbl...... ALGEMENE CONCLUSIE. Het Nederlands heeft meer manierwerkwoorden dan het Italiaans en zorgt voor nog verdere semantische verfijning dankzij combinaties met voorzetsels, achterzetsels, partikels en prefixen. Het Italiaans heeft meer polysemische en gegrammaticaliseerde werkwoorden die zich lenen voor een grote verscheidenheid aan semantische rollen in S- en O-positie, dus in transitieve zinnen.