lk;cj iksyhl LVs’ku] ukf’kd xzkeh.k
lk;cj xqUgs Eg.kts dk; \
^QkStnkjh xqUg;kaps dks.kR;kgh
Lo:ikrhy mYya?ku] T;ke/;s
lax.kdh; ra=KkukP;k Kkukpk
okij d:u rikl fdaok
vUos”k.k vkf.k [kVyk
pkyfo.;kP;k dkedktkrhy
izfdz;kapk lekos’k Eg.kts
^lk;cj xqUgs* gks;*-
¼mnk- cWad QzkWM] Qslcqd]
OgkWV~l vWi] fV~oVj] baULVkxzke
b- lanHkkZrhy xqUgs½
lk;cj xqUg;kaps izdkj• fQ’khax
• gWfdax
• uk;tsfj;u QzkWM
• lk;cj cqfyax
• MsVk FksIV
• fdzIVksxzkQh
• lkW¶Vosvj ik;jlh
• lk;cj LVkWfdax
• iksuksZxzkQh
Nigerian Fraud
Pornography
Phishing
^fQ’khax*yksdkauk Qlowu R;kaph
O;fDrxr [kksVh ekfgrh]cWad
vdkmaV o dzsMhV dkMZph ekfgrh
oxSjs dk<.ks fdaok pksj.ks] rlsp
rqepk ikloMZ laLFksP;k ewG
vf/kd`r ladsrLFkGkoj oki:u
rqeps iSls rqeP;k [kkR;krqu
,dk rkRiqjR;k cksxl [kkR;kr
ikBowu uarj yaikl dj.ks g;k
izdkjP;k lk;cj xqUg;kyk
^fQ’khax* xqUgk vls Eg.krkr-Phishing
^gWfdax*
lax.kd] lax.kd ;a=.kk vkf.k lax.kd usVodZ ;kapk ekyd fdaok R;kph
izHkkjh O;Drh ;kaP;k ijokuxhf’kok; tj ,[kknh O;Drh lax.kd]lax.kdh;
;a=.kk o lax.kd usVodZe/;s fdaok lk/kukae/;s izos’k djhy fdaok izos’k
feGosy R;kl baUQkWjes’ku VsDUkkWykWth dk;nk] 2000 izek.ks dye
43¼v½ vuqlkj ^gWfdax* xqUgk vls Eg.krkr-
^uk;tsfj;u QzkWM*dkgh ijns’kkr LFkk;hd >kysY;k
daiU;k fdaok O;Drh lax.kd /kkjdka’kh
bZ&esy}kjs laidZ d:u R;kauk eksB~;k
jdesps cf{kl ykxY;kps lkaxwu fdaok
R;k ns’kkrhy R;kps ukrsokbZdkps iSls
gLrkarjhr dj.;klkBh eksB;k jdesps
vfe”k nk[kowu rs feGfo.;klkBh vk/kh
dkgh jDde tqtch dkeklkBh [kpZ
dj.;klkBh ns.;kl fdaok ikBfo.;kl
Hkkx ikMwu Qlo.kwd dj.ks Eg.kts
^Ukk;tsfj;u QzkWM* gks;-
^lk;cj cqfyax*¼baVjusV ek/;eka}kjs NG.ks½
,[kkn;k O;Drhph cnukeh
dj.;kP;k mn~ns’kkus fdaok
ekufld =kl ns.;kP;k mn~ns’kkus
bZ&esy]baULVaV eslsftax] pWV
:El~] ,l,e,l] eksckbZy
lks’ky usVofdZax lkbZV]
osclkbZV ;kapk okij d:u R;k
O;Drhyk ?kkcjo.ks fdaok R;k
O;Drhph cnukeh dj.ks] g;k
izdkjkyk ^lk;cj cqfyax* xqUgk
vls Eg.krkr-
^MsVk FksIV*¼MsVk pksjh dj.ks½
tj dks.kh lax.kd]lax.kdh; ;a=.kk vkf.k lax.kd usVodZe/kwu dks.krkgh
vk/kkj lkexzh lkBk fdaok ekfgrh mrjowu ?ksbZy]uDdy djhy fdaok R;kpk
xks”kokjk ?ksbZy rlsp dk<wu ?ks.;ktksxh lkBo.k ek/;ekr]ekfgrh fdaok
vk/kkj lkexzh lkBowu Bsohy R;kl baUQkWjes’ku VsDukWykWth dk;nk]2000
izek.ks dye 43¼c½uqlkj ^MsVk FksIV* dj.ks gk xqUgk vls Eg.krkr-
DATA THEFT
^fdzIVksxzkQh*ladsrkr fdaok ‘kqU;kr fygh.;kph d`rh fdaok dyk Eg.ktsp ‘fdzIVksxzkQh’ gks;-
^lkW¶Vosvj ik;jlh*
lkW¶Vosvj ik;jlh Eg.kts voS|fjR;k uDdy vkf.k vf/kd`r
i=dkf’kok; ¼yk;lUl~½ lkW¶Vosvjpk okij dj.ks- R;kpcjkscj ,dnkp
okijkr ;s.kk&;k vf/kd`r i=dkpk okij ,dkis{kk tkLr osGk voS|fjR;k
,dkis{kk tkLr yksdkauh dsyk rj R;kyk ^lkW¶Vosvj ik;jlh* vls
Eg.krkr-
^lk;cj LVkWfdax*
usVoj lkrR;kus ,[kkn;kpk ikBykx dj.ks]fiPNk iqjfo.ks fdaok
ikBiqjkok djhr R;k O;Drhps ekufld LokLF; gjiwu Vkd.ks gks;-
cqysVhu cksMZoj dkgh lans’k ikBfo.ks] ts cGh BjysY;k O;DrhP;k
vuqHkokr okjaokj ;srkr] R;kpizek.ks pWV:ee/;s vuf/kd`rjhR;k
f’kjdko d:u v’kk O;Drhl gSjku dj.;kr ;sr vlrs- R;kl
^lk;cj LVkWfdax* vls Eg.krkr-
It’s a Crime.
^iksuksZxzkQh*vf’yy Nk;kfp=.k
vf’yy Nk;kfp=s] fp=fQrh
¼fDyihax½] vf’yy ekflds th
baVjusVpk okij d:u dj.;kr
;srkr R;kyk ^iksuksZxzkQh * vls
Eg.krkr-
¼vf’yy Nk;kfp=s mrjfo.ks]
mrjowu ?ks.ks] Nk;kfp=s vf’yy
Lo:ikr dk<.ks] fdaok vf’yy
Lo:ikps fy[kk.k dj.ks bR;knh-½
^lks’ky feMh;k*
¼Qslcqd]OgkWV~l&vWi]fV~oVj½
^fookgfo”k;d Qlo.kqd*
‘kknh MkWV dke] thoulkFkh MkWV dkWe v’kk
eWVªkseksuh;y osclkbZVoj yXuklkBh Lor%ps
izksQkbZy r;kj dsys tkrs- o R;kuqlkj o/kw&oj
‘kks/kk’kks/k lq: gksrs- ex uarj ,[kkn;k nql&;k
ns’kkrwu ,[kkn;k ijns’kh ukxjhdkph QzsaMfjDosLV
;srs- ex nks?kkae/;s laokn lq: gksrks- R;kuarj
,[kknk cgkuk d:u iSls mdGys tkrkr- o
vki.k HkkousP;k Hkjkr cGh iMrks-
¼mnk- g;kr fx¶V ikBoys vkgs rs fjlhOg djk;ps
vlsy rj djUlh cnykoh ykxsy] ek÷;k vkbZyk
dWUlj >kyk vkgs vkS”k/kksipkj djk;pk vkgs]
v’kk fofo/k izdkjps cgkus d:u iSls d/kh dW’k
fMikWf>V rj d/kh usVcWadhaxn~okjs Hkjk;yk
lkaxqu uarj laHkk”k.k can djrkr- vki.k R;kr
dls xqarr tkrks ;kph vkiY;kyk dYiuk lqn~/kk
;sr ukgh-½
^cnukeh*cnukeh Eg.kts lk;cj cnukeh tsOgk lax.kdkP;k
ok baVjusVP;k enrhus dks.kkrjh O;fDr] laLFkk ok
dk;Z ;kaph cnukeh dj.;kr ;srs] rsOgk R;kl
^lk;cj cnukeh * Eg.krkr-
mnk- dks.khrjh O;fDrus dks.kklkBh rjh voeku]
viekudkjd vls oDrO; dsys fdaok
ladsrLFkGkoj dkgh ekfgrh fnyh th R;k
O;fDrcn~ny cnukeh dj.kkjh vlsy] fdaok vls
dkgh bZ&esy ikBoys dh T;kr voekudkjd
ekfgrh gh R;k O;fDrP;k loZ fe= eaMGhe/;s
iksgkspfo.;kr vkyh vlsy-
^iksuksZxzkQh*vf’yy Nk;kfp=s] fp=fQrh ¼fDyihax½]vf’yy
ekflds th baVjusVpk okij d:u dj.;kr ;srkr R;kyk
^iksuksZxzkQh * vls Eg.krkr-
¼vf’yy Nk;kfp=s mrjfo.ks]mrjowu ?ks.ks]Nk;kfp=s
vf’yy Lo:ikr dk<.k]fdaok vf’yy Lo:ikps
fy[kk.k dj.ks bR;knh-½
^vQok iljfo.ks*lks’ky feMh;kP;k ek/;ekrwu
yksdkai;Zar iksgksp.ks lksis vlY;keqGs
vYiko/khrp ;kph yksdfiz;rk ok<yh-
i.k ;kpk okij vkrk vQok
iljfo.;klkBh vf/kd gksÅ ykxyk
vkgs- lektkr dsoG fHkrh iljfo.ks
vkf.k yksdkaph Qlo.kwd dj.ks gh dkgh
yksdkph ekufldrk >kyh vkgs-
R;krqup vls lans’k r;kj gksr vlrkr-
naxyh fdaok brj ?kVukaosGh lekt
fo?kkrd la?kVuk v’kk izdkjP;k vQok
iljor vlrkr- rjh ukxfjdkauh v’kk
vQokauk cGh u iMrk ‘kkarrk
Bso.;kpk iz;Ru djkok-
^[kksVh ckreh iljfo.ks*gYyh txkr dqBsgh vi?kkr] ?kkrikr] gYys]
ckWEcLQksV v’kk dks.kR;kgh nq?kZVukap o`Rr R;k
?kMY;k{k.kh lks’ky feMh;koj ;srkr- lks’ky
feMh;klkj[;k rkRdkG O;Dr gks.kk&;k
ek/;ekr okoj.kk&;k cgqla[; ek.klkadMs
is’kUl ~ vlrkrp vls ukgh- dks.krhgh xks”V
ikghY;k{k.kh fdaok vkiY;kyk letrk {k.kh
t’kh fnlr vkgs r’khp Qslcqd] fOVVj] OgkWV~l
vWioj yodjkr yodj Vkd.;klkBh t.kw dk;
Li/kkZ ykxysyh vlrs- RIP, fu”ks/k] Hkkoiw.kZ
Jn~/kkatyh v’kk iksLV] desaV~l lkj[;k lks’ky
feMh;koj fnlr vlrkr] R;keqGs ukxfjdkauh
[kjs dk; ?kMys vkgs ;kpk rikl d:up
ckrE;kaoj fo’okl Bsokok-
^ikBykx dj.ks*usVoj lkrR;kus ,[kkn;kpk
ikBykx dj.ks]fiPNk iqjfo.ks fdaok
ikBiqjkok djhr R;k O;Drhps
ekufld LokLF; gjiwu Vkd.ks
gks;- cqysVhu cksMZoj dkgh lans’k
ikBfo.ks] ts cGh BjysY;k
O;DrhP;k vuqHkokr okjaokj
;srkr] R;kpizek.ks pWV:ee/;s
vuf/kd`rjhR;k f’kjdko d:u
v’kk O;Drhl gSjku dj.;kr ;sr
vlrs- R;kl ^ikBykx dj.ks
¼lk;cj LVkWfdax½* vls
Eg.krkr-
^CyWdesyhax*
^cWafdax o baU’kqjUl ~ lanHkkZrhy xqUgs*
• ATM lacaf/kr xqUgs
• OTP,Debit/Credit Card
Number,CVV/PIN,
Password ps egRo
• Qlo.kqdhps Qksu dkWYl~
• ykWVjh ykxysckcps Qksu
• SMS }kjs Qlo.kqd
• fcVdkWbZu fdzIVksdjUlh
• efYVysoy ekdsZVhax
^ATM laca/khr xqUgs*vktdky vkiY;krhy izR;sdt.k lks;hlkBh ATM dkMZ vkiY;ktoG ckGxrks] i.k ;k ra=KkukP;k Qk;n;kizek.ksp R;kps dkgh
/kksdsgh vkgsr R;keqGs ATM okijrkuk [kkyhyizek.ks dkGth ?ks.ks xjtsps vkgs ts.ksd:u ATM laca/kh xqUg;kauk vkGk clsy-
• QlO;k dkWYl~iklwu lko/k jgk] ,Vh,e dkMZfo”k;h dks.krhgh ekfgrh vKkr O;Drhyk nsow udk-
• rqepk fiu fu;ehri.ks cnyk-
• rqepk fiu dzekad y{kkr Bsok]rks dqBsgh fygqu Bsow udk] [kkl d:u rks dkMkZoj fygw udk-
• rqeps ,Vh,e dkMZ] fiu vkf.k baVjusV cWadhax ;klaca/khpk ri’khy dks.kkykgh nsow udk-
• ,Vh,e cqFke/;s dks.kkykgh vkiY;ktoG ;sow nsow udk fdaok ,Vh,e O;ogkjklkBh dks.kR;kgh vuksG[kh O;Drhph enr ekxw udk-
• ,Vh,e e’khuyk dks.krsgh vKkr midj.k fdaok la’k;kLin e’khu ykoys vkgs vls okVY;kl rqeps dkMZ LokbZi d: udk-
• rqepk eksckbZy uacj jftLVj dj.;klkBh rqeP;k ‘kk[ksyk HksV n;k] cWadsP;k O;ogkjklaca/kh ,l,e,l vyVZ feGok-
‘OTP,Debit/Credit Card Number,
CVC/PIN,Password ps egRo’
OTP,Debit/Credit Card
¼vksVhih]MschV@dzsMhV dkMZ}kjs Qlo.kqd½
MschVdkMZ fdaok dzsMhVdkMZpk ikloMZ pks:u ,Vh,e e/kwu iSls dk<.ks]nqdkukrwu [kjsnh dj.ks bR;knh xqUgs dj.ks gks;-
MschVdkMZ fdaok dzsMhVdkMZpk uacj dkMZ/kkjdkps loZ fMVsYl~ oki:u baVjusVojrh [kjsnh dj.ks] dkMZ/kjdkpk uacj o
ekfgrh nql&;kyk fod.ks] dkMZpk mi;ksx d:u ijns’kkr [kjsnh dj.ks] cukoV MschV@dzsMhV dkMZ cufo.ks fdaok
dkMZ cuo.;klkBh cWadsyk [kksVh ekfgrh ns.ks v’kk izdkjs ?kM.kk&;k xqUg;kauk vksVhih]MschV@dzsMhV dkMZ}kjs
Qlo.kqd Eg.krkr-
^Qlo.kqdhps Qksu dkWYl~*
^ykWVjh ykxysckcps Qksu*vki.kkl ykWVjh ykxyh vkgs v’kk izdkjps Qlos dkWYl~ @
eWlstsl vki.kkl ;sow ‘kdrkr] ykWVjhr ykxysyh dkj]
yWiVkWi]eksckbZy]VhOgh]fQzt v’kk izdkjP;k oLrw
lksMfo.;klkBh VWDl Hkjkok ykxsy oxSjs vls dkj.ks
nk[kowu iSls yqVys tkrkr- v’kk izdkjP;k
vkfe”kkyk cGh iMw udk vkiys d”Vkps
iSls nql&;kP;k Lok/khu d: udk-
^SMS }kjs Qlo.kqd*
^lk;cj xqUg;kaps Lo:i*lk;cj xqUgs Eg.kts vls xqUgs dh T;k xqUg;kr daEI;qVj o usVodZ lkehy vkgs-
xqUgk ?kMY;kuarj R;k fBdk.kh daEI;qVj feG.ks fdaok daEI;qVj n~okjk xqUgk dj.ks
Eg.kts lk;cj xqUgk gks;- ,[kkn;kP;k [kktxh ekfgrhpk xSjokij
dj.ks]ekfgrhph pksjh dj.ks Eg.kts daEI;qVje/kwu dk<wu ?ks.ks-
lk;cj xqUgs osxosxG;k Lo:ikps vlw ‘kdrkr-
•MkVk pksjh dj.ks-
•MkVk u”V dj.ks-
•ekfgrhr Qsjcny dj.ks-
•,[kkn;kph ekfgrh nql&;kp ,[kkn;k O;Drhyk ns.ks-
•dEI;qVjP;k fof’k”V Hkkxkaph pksjh dj.ks fdaok u”V dj.ks-
•;kl lk;cj Hkk”ksr LiWe bZesy]gWdhax]fQ’khax]Ogk;jl Vkd.ks],[kkn;kph
ekfgrh vkWuykbZu izkIr dj.ks ]dks.kkoj dk;e ikGr Bso.ks ¼ikBykx dj.ks-½
^lk;cj xqUgk ?kMY;kuarj
dk; djky \ *•lk;cj xqUgk ?kMyk vkgs vls y{kkr vkY;koj loZizFke uftdP;k
iksyhl LVs’kue/;s tkowu dk; ?kMys vkgs rs lfoLrj lkaxkos-
•R;kckcr lfoLrj ys[kh rdzkj uftdP;k iksyhl LVs’kuekQZr
lk;cj iksyhl LVs’kudMs ikBokoh-
•cWad QzkWMckcr rdzkj vlsy rj cWadsps LVsVesaV ?ks.ks xjtsps vlrs-
•MschV@dzsMhV dkMZph QzUV lkbZMph lqLi”V Nk;kafdr ¼>sjkWDl~½izr
vtkZlkscr tksMkoh-
•Qslcqd lanHkkZrhy rdzkj vlsy rj vk{ksikgZ izksQkbZyph URL lg
fizUV @fLdzu’kkWV vtkZlkscr tksMkos-
^lk;cj xqUgs jks[k.;kP;k mik;;kstuk*
lax.kd ra=Kkukus loZ {ks=kr izos’k dsyk vkgss o lax.kd
ra=Kku gk egRokpk ?kVd cuyk vkgs- ekfgrh o
ra=Kkukpk mi;ksx fnolsafnol ok<r vlwu R;krhy loZ
ckchaP;k lqjf{krrsyk egRo izkIr >kysys vkgs-Hkfo”;kr
ns[khy ekfgrh ra=Kkukr Hkjiwj ok< gks.kkj vlwu R;kp
izek.kkr ra=Kkukpk ;ksX; okij o xSjokij gksr vkgs-
Hkfo”;kr gks.kkjk gk xSjokij VkG.;klkBh [kkyhy
xks”Vhaph [kcjnkjh ?ks.ks xjtsps vkgs-
^mik;;kstuk*• lax.kd] yWiVkWi]eksckbZy vkf.k R;kojhy vkiyk MsVk lqjf{kr dj.;klkBh
mPp izfrpk v|kor vWUVhOgk;jlpk okij djk-
• lax.kd] yWiVkWi]eksckbZy ;kalkj[;k bZysDVªkWfud lk/k.kkaps ikloMZ
osGksosGh cnyk rks vksG[k.;kbrdk lksik Bsow udk-
• fofo/k bZ&esy]lks’ky feMh;k]usV cWafdax fdaok bZrj vkWuykbZu
O;ogkjkalkBh d/khgh ,dp ikloMZ oki: udk R;kr fofo/krk Bsok-
• eksckbZy&LekVZQksuyk ns[khy ikloMZ Bsok] cWadslanHkkZrhy fdaok bZrj
egRokph ekfgrh eksckbZye/;s lsOg d: udk-
• dzsMhV@MschV dkMZ ;kapsojhy 16 vadh uacj@lhOghOgh uacj @ ikloMZ
dq.kkykgh nsow u;s-
• cWadsps [kkrs ATM/DEBIT/CREDIT CARD iWudkMZ] vk/kjdkMZ o OTP ph ekfgrh dks.kkykgh nqj/ouhoj&eksckbZyoj nsow udk-
• ykWVjh] uksdjh] cf{kl ykxY;kps bZ&esy@dkWy@,l,e,l vkY;kl R;kaP;k
dks.kR;kgh HkqyFkkikauk cGh iMw udk R;kdMs nqyZ{k d: udk-
•laiw.kZi.ks [kk=h iVY;kf’kok; vuksG[kh O;fDraph
Qslcqd]OgkWV~l vWi]fOV~Vj]bZUVkxzke]LuWipWV lkj[;k fofo/k
lks’ky feMh;k IyWVQkWeZoj QzsaMfjDosLV fLodk: udk-
•Qslcqd]OgkWV~l vWi]fOV~Vj]bZUVkxzke]LuWipWV vknh lekt
ek/;eka}kjs Lor%ps l/;kps yksds’ku ‘ksvj dj.ks VkGk-
•fofo/k lekt ek/;ekarwu /kkehZd Hkkouk HkMdo.kkjs lans’k]
fOgMhvks] Nk;kfp=s fdaok vf’yy lkfgR; iksLV d: udk vFkok
QkWjoMZ] ykbZd o ‘ksvj d: udk-
dks.kR;kgh vuksG[kh O;fDr fdaok daiU;kadMwu vkysY;k
bZ&esyoj fDyd d: udk vFkok R;kauk dks.krhgh laosnu’khy
ekfgrh iqjow udk-
https us lq:okr gks.kk&;k lqjf{kr ladsrLFkGkpkp okij djkok-
•lax.kd] eksckbZyoj fofo/k lkbZVl~ o vWfIyds’kUl~pk okij
dsY;kuarj vkBo.khus ykWxvkÅV djk-
vkWuykbZu ‘kkWihax djrkuk lqjf{kr ladsrLFkGkapkp okij
djk-lk;cj xqUgk ?kMY;kl vkiY;k iksyhl vk;qDrky; fdaok
ftYgk {ks=kr dk;Zjr vlysY;k lk;cj iksyhl Bk.;k’kh laidZ
lk/kkok-
^lk;cj xqUg;kackcr ukxfjdkaph drZO;s*
gs djkos•lax.kd] yWiVkWi]eksckbZy vkf.k R;kojhy vkiyk MsVk lqjf{kr
dj.;klkBh mPp izfrpk v|kor vWUVhOgk;jlpk okij djk-
•fofo/k bZ&esy]lks’ky feMh;k]usV cWafdax fdaok bZrj vkWuykbZu
O;ogkjkalkBh d/khgh ,dp ikloMZ oki: udk R;kr fofo/krk Bsok-
•https us lq:okr gks.kk&;k lqjf{kr ladsrLFkGkpkp okij djkok-
lax.kd] eksckbZyoj fofo/k lkbZVl~ o vWfIyds’kUl~pk okij
dsY;kuarj vkBo.khus ykWxvkÅV djk-
vkWuykbZu ‘kkWihax djrkuk lqjf{kr ladsrLFkGkapkp okij djk-
•lk;cj xqUgk ?kMY;kl vkiY;k iksyhl vk;qDrky; fdaok ftYgk
{ks=kr dk;Zjr vlysY;k lk;cj iksyhl Bk.;k’kh laidZ lk/kkok-
^lk;cj xqUg;kackcr ukxfjdkaph drZO;s*
gs d: udk
• lax.kd] yWiVkWi]eksckbZy ;kalkj[;k bZysDVªkWfud lk/k.kkaps
ikloMZ osGksosGh cnyk rks vksG[k.;kbrdk lksik Bsow udk-
• eksckbZy&LekVZQksuyk ns[khy ikloMZ Bsok] cWadslanHkkZrhy fdaok
bZrj egRokph ekfgrh eksckbZye/;s lsOg d: udk-
• dzsMhV@MschV dkMZ ;kapsojhy 16 vadh uacj@lhOghOgh uacj @
ikloMZ dq.kkykgh nsow u;s-
• cWadsps [kkrs ATM/DEBIT/CREDIT CARD iWudkMZ]
vk/kjdkMZ o OTP ph ekfgrh dks.kkykgh nqj/ouhoj&eksckbZyoj nsow
udk- ykWVjh] uksdjh] cf{kl ykxY;kps bZ&esy@dkWy@,l,e,l
vkY;kl R;kaP;k dks.kR;kgh HkqyFkkikauk cGh iMw udk R;kdMs
nqyZ{k d: udk-
•laiw.kZi.ks [kk=h iVY;kf’kok; vuksG[kh O;fDraph Qslcqd]OgkWV~l
vWi]fOV~Vj]bZUVkxzke]LuWipWV lkj[;k fofo/k lks’ky feMh;k
IyWVQkWeZoj QzsaMfjDosLV fLodk: udk-
Qslcqd]OgkWV~l vWi]fOV~Vj]bZUVkxzke]LuWipWV vknh lekt ek/;eka}kjs
Lor%ps l/;kps yksds’ku ‘ksvj dj.ks VkGk-
fofo/k lekt ek/;ekarwu /kkehZd Hkkouk HkMdo.kkjs lans’k] fOgMhvks]
Nk;kfp=s fdaok vf’yy lkfgR; iksLV d: udk vFkok QkWjoMZ] ykbZd o
‘ksvj d: udk-
dks.kR;kgh vuksG[kh O;fDr fdaok daiU;kadMwu vkysY;k bZ&esyoj
fDyd d: udk vFkok R;kauk dks.krhgh laosnu’khy ekfgrh iqjow udk-